Yeme Bozukluu Olan Çocuklar Ve Ergenler Etiyolojisi le lgili Çalmalar, Müdahale, Deerlendirme Ve Tedavi*

Transkript

1 Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eitim Fakültesi Dergisi 20: (2006) Yeme Bozukluu Olan Çocuklar Ve Ergenler Etiyolojisi le lgili Çalmalar, Müdahale, Deerlendirme Ve Tedavi* Didem M. SYEZ** ÖZET Sosyal duygusal iyiliin snf uyumu ve akademik baar üzerindeki olumlu etkileri bilinen bir gerçek olup, son yllarda konuyla ilgili olarak yaplan çalmalarn says giderek artmaktadr. lgili yaznalannda yeme bozukluunun okuldaki uyum ve akademik baar arasndaki balantsna ilikin çalmalar yer almaktaysa da bunlarn yeterli olduunu söylemek mümkün deildir. Bu durumun, yeme bozukluunun salt tbbi bir rahatszlk olarak ele alnmasndan kaynakland düünülmektedir. Yeme bozukluklarnn dikkat eksiklii, uyku bozukluklar ile birlikte seyretmesi eitimsel süreçte, önemli sorunlarn ortaya çkmasna neden olmaktadr. Davransal bir problem olarak yeme bozukluunun özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde görülme sklnn yüksek olmas, ilköretim ve ortaöretim kademesindeki gerekli önlemlerin alnmasn zorunlu klmaktadr. Son yllarda aratrmaclar ve uzmanlar anoreksiya ve bulimiyann etiyolojisinde birçok etmenin rol oynadn ortaya koymaktadrlar. Biyolojik ve psikolojik yatknlk, aile durumu ve sosyal koullarn etkileimi yeme bozukluklarndaki risk faktörleri olarak kabul edilmektedir. Ancak birey açsndan hangi faktörün en önemli rolü oynadn belirlemek tedavi açsndan çok önemlidir. Bunun için eitim uzmanlarnn öretmenler, okuldaki dier personel, örenciler ve aileden alaca bilgileri deerlendirmesi önem kazanmaktadr. Bu derleme yazda yeme bozukluklarnn doas ele alnarak, geliimsel süreçte, sosyokültürel, biyolojik, kiilik, duygusal, ailevi, bilisel ve davransal alanlarn yeme bozukluklar üzerindeki etkisine deinilerek, eitim uzmanlarnn konuyla ilgili görev ve sorumluluklar tartlmaktadr. Anahtar Kelimeler: Anoreksiya, bulimiya, çocuk, ergen. ABSTRACT It s a known fact that social emotional wellness has positive effects on the adaptation, and academic achievement and that the studies related to this area are dramatically increasing. Though there are studies on the relation between eating disorders, adaptation and academic achievement, these are not considered as enough. The reason might be eating disorders are tackled as a medical disease. The reverberations of eating disorders on lack of concentration and sleep disorders lead to some problems in educational area. The high frequency of eating disorder among children and adolescents as a behavioral problem necessitates a lot of measures to be taken in primary and secondary schools. The researchers and experts have indicated that so many elements play an important role in anorexia and bulimia. Biological and psychological inclinations, family and social conditions are considered as the risk factors. It s vital to determine which factor has the greatest role for the individual. Hence, the important issue is educational scholars should evaluate the information from teachers, other personel, students, and families. In this review, the emphasis is upon the etiology of eating disorders and how the socio-cultural, biological, personal, emotional, familial, cognitive, and behavioral elements affect eating disordersand what the responsibilities and duties of the educational scholars are. Keywords: Anorexia, bulimia, child, adolescent. * Özel Tevfik Fikret Okullar 1. Eitimde Yeni Yönelimler Sempozyumunda bildiri olarak sunulmutur. ** Didem M. SYEZ Dr., DEU, Buca Eitim Fakültesi, Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk ABD, didem.siyez@deu.edu.tr 21

2 GR1 En geni anlamyla yeme bozukluklar, ruminasyon, pika, anoreksiya ve bulimiyay içermektedir. Bunlar içerisinde ise örencileri en çok anoreksiya nervosa ve bulimiya nervosa ilgilendirmektedir. DSM-IV e (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) göre Anoreksiya Nervosa; ya ve boy uzunluu için olaan saylan bir vücut arlna sahip olmay kabul etmeme, kilo almaktan ar korkma, beden imgesinde bozukluk ve kzlarda menstrüasyonun kesilmesi gibi semptomlar içermektedir. Yine DSM-IV e göre Bulimiya Nervosada tekrarlayan epizodlar halinde ar yemek yeme ve bunu kompense edici davranlara girmesi söz konusudur. Bulimiya nervosann iki tipi vardr. Birinci tipte, düzenli olarak kusma, idrar söktürücü ve dklamay arttrc ilaçlar kullanlmaktadr. kinci tipte ise kiide yemek yememe ya da anormal derecede fiziksel ya da vücut egzersizleri gibi alnan enerjiyi telafi edici davranlar görülmektedir. Bulimiya nervosa sonucunda bireylerde; di problemleri, kullanlan ilaçlara bal olarak ikinlik, sv elektrolit kayplar, halsizlik, mide problemleri, yemek borusunda ar kusmaya bal ftklama ve yara, ar ishale bal rektumda incelme görülürken, anoreksiya nervosada durum daha ciddidir ve ölüm riski %4-20 arasnda deimektedir (Kaya ve Çilli, 1997). Ölüm riski dnda hastalarda; kalp rahatszlklar, hipotansiyon, böbrek anormallikleri, anemi, ülser ve pankreatit gibi rahatszlklar da görülmektedir (Elliot, 1998). Anoreksiya ve bulimiya arasndaki en önemli farkllklardan biri bulimiklerin genelde bir eylerin yanl gittiini fark etmeleri anoreksiklerin ise davranlarnn normal olmadn kabul etmemeleridir. Anoreksiklerde belirgin olarak ar zayflk dikkati çekerken bulimikler genellikle normal kilodadrlar veya normal kilonun çok az altndadrlar. Dier bir farkllk ise bulimikler bu davranlarndan utanç duyarlarken anoreksikler yiyecek miktarn ve kilolarn kontrol ettikleri için kendileri ile gurur duymaktadrlar (Wright, 1996; Korkut, 2004). Yalar 10 ile 19 arasnda deien kzlarda anoreksiya nervosa ve bulimia nervosann yaygnl yaklak %2 ile %4 arasnda deiirken erkeklerde bu oran %0,2 olarak saptanmtr. Anoreksiya nervosa, kz ergenlerde en sk görülen kronik rahatszlklar arasnda yer almaktadr (Göktürk, 2000; Wijbrand-Hoek, van Hoeken, 2003). Bu nedenlerden dolay yeme bozukluklarnn okullarda göz ard edilen bir problem olmamas gerekmektedir. Ülkemizde yeme bozukluklar ile ilgili ya arasndaki kz ve erkek lise örencileriyle yaplan bir aratrmada grubun %2,5 inde bulimiya, %2 sinde ise anoreksiya bulunmutur (Yeilbursa ve ark. 1992, Akt: Korkut, 2004). 1. Deerlendirme Yeme bozukluklarnn deerlendirilmesi kompleks bir yapdr. Anoreksiya ve bulimiya nervosa sosyo-kültürel, davransal, ailevi ve fiziksel olmak üzere bir çok boyutta açklanabilir. Diagnotistik deerlendirmede rahatszln düzeyi önemlidir. Okul danmanlarnn yaptklar yaplandrlm veya yar yaplandrlm görümeler, otobiyografiler ve ölçekler yeme bozukluklarnn deerlendirilmesinde önemli bir rol oynamaktadr. Anoreksik olan ergenlerin çok büyük çounluu kilo kayplarn saklad için deerlendirmede vücut kütle indeksi de dikkate alnmaldr (Akt: Robin ve ark., 1998). Elliot a (1998) göre bu ya grubunda tan koymada anahtar faktör ergenin kendi vücudunu nasl algladdr. 2. Yeme Bozukluklarnn Etyolojisi Aratrmaclar son yllarda yaplan çalmalarn nda, anoreksiya ve bulimiyann etyolojisinde tek bir nedenden çok birden çok etmenin rol oynadn düünmektediler (Jimerson, Pavelski, Orliss, 2002). Biyolojik ve psikolojik yatknlk, aile durumu ve sosyal koullarn etkileimi yeme bozukluklarndaki risk faktörleri olarak kabul edilmektedir. Her birey açsndan hangi faktörün en önemli rolü oynadn belirlemek tedavi açsndan çok önemlidir. Bunun için de eitim uzmanlarnn öretmenlerden, okuldaki dier personelden, örenciler ve aileden alaca bilgiler çok önemlidir. 2.1.Cinsiyet Faktörü Cinsiyet faktörü açsndan ele alndnda, yeme bozukluklar kzlarda erkeklere göre 8-12 kez daha fazla görülmektedir (Göktürk, 2000). Bunun sebebi olarak genç kzlarn özellikle ergenlik döneminde yaadklar bedensel deiim gösterilebilir. Bu dönemde vücuttaki ya oran artarak, göüsler belirginleir ve kalçalar geniler bunlara bal olarak da birçok kadn bu dönemde kilo almaya balar. Bu durum kiiyi toplumun belirledii ideal ölçülerden uzaklatrr (Jimerson, Pavelski, Orliss, 2002). 22

3 2.2.Aile Faktörü Fonseca, Ireland ve Resnick (2002), tarafndan toplam 1996 çocuk ve ergen üzerinde yaplan bir aratrmada erkeklerde yeme bozukluklaryla ilgili en önemli risk faktörü olarak ebeveyn tarafndan ar derecede kontrol edilme ve geçmite cinsel istismar olarak bulunurken; kzlardaki en önemli risk faktörünün ise çocukluk dönemindeki cinsel istismar olduu belirtilmitir. Aile yaplar itibariyle hareket özgürlüünün verilmemesi ve aile ileyii açsndan yeterli doyum salanamayan ilikilerin varlnn, kiiyi bu bozukluklar göstermeye eilimli hale getirebilecei belirtilmektedir. Yeme bozukluu olan çocuklarn, ailelerini daha az empatik, daha az destekleyici ve daha sorunlu olarak bulduklar gözlemlenmitir. Ayrca bu ailelerin çocuklarndan baar beklentisinin yeme bozukluu olmayan çocuklarn ailelerine göre daha fazla olduu bulunmutur (Lattimore, Wagner, Gowers, 2000; Tozzi ve ark. 2003). Yeme bozukluu olan çocuk ve ergenlerin ailelerinde aile içi problem ve tartmalara, depresyon, anksiyete, alkolizm ve dier psikiyatrik bozukluklarla imanlk veya herhangi bir yeme bozukluuna daha çok rastlanmaktadr (Tozzi ve ark.,2003). 2.3.Sosyo-Kültürel Faktörler Toplumun zayflkla ilgili normlarnn yeme bozukluklarnn etyolojisinde önem tad belirtilmektedir (Ricciardelli ve McCabe, 2003). Patton ve arkadalar da (1999) zayf olmakla ilgili toplumsal basknn yeme bozukluklarnda bir risk faktörü olduunu ama bu faktörün tek bana yeterli olmadn belirtmilerdir (Akt: Tozzi ve ark., 2003) 2.4.Biyolojik Faktörler Yeme bozukluklarnn açklanmasnda biyolojik modelde genetik yatknlktan bahsedilmektedir (Jimerson, Pavelski, Orliss, 2002). Ancak yatknl belirleyen kaltmsal bir faktör belirlenememitir (Göktürk, 2000). 2.5.Psikolojik Faktörler Altman ve Lock (1987) yeme bozukluuyla ilgisi olan psikolojik ve davransal faktörleri deerlendirmi ve özellikle de bebeklik ve çocukluk dönemlerindeki beslenme zorluklarnn daha sonraki dönemlerde ortaya çkan yeme bozukluuyla balants olduunu belirtmilerdir. Yazarlar ayn zamanda boyun een, mükemmeliyetçi, utangaç, depresif ve obsesif eilim tayan kiilerin anoreksik bozukluk gelitirme riskinin daha yüksek olduunu belirtmilerdir. Ayrca ciddi boyutta stresli yaantlara maruz kalan çocuklarn normal çocuklara göre yeme bozukluklar riski tamalarnn daha yüksek olduunu belirtmilerdir. Anne çocuk arasnda sevgi bann güvensiz olmasnn da yeme bozukluklarnda rolü olduu düünülmektedir (Akt: Cervera ve ark., 2003). Anoreksiya nervosada hastalk öncesi kiilik özellikleri farkllk gösterebilmektedir. Ancak açlk durumu karakteristik biçimde kiileri etkiler. Sklkla kendilerini bakalarndan ayrma, inziva ve gizlilik, aile üyelerine yabanclama vardr. Mizaçta deiiklik ve irritabilite art görülür (Göktürk, 2000). Anoreksiya nervosann özellikle kendi hayat üzerinde kontrol sahibi olmayan kiilerde daha sk görüldüü belirtilmektedir.. Kii kendisine kontrol edebilecei alan olarak kendi bedenini ve kilosunu seçer. Bu durum ilk balarda kiiyi çok memnun eder. lk birkaç kilo verildikten sonra tatmin daha da artar ancak sonrasnda kilo vermek bal bana bir amaç haline gelebilir (Jimerson, Pavelski, Orliss, 2002). Aratrmalar anoreksiya ve bulimiya hastalarnn benlik deerlerinin dier kiilere göre daha düük olduunu göstermektedir. Bunun nedeni, bireyin benlik deerini d görünüüne endekslemi olmas olabilir. D görünüünün toplumsal ideallere uymamas halinde kii kendisini deersizlemi hisseder ve deerini artrmann yolu ise kilo vermektir. Kilo azaldkça benlik deeri artmaktadr (Gual ve ark., 2002; Suba ve ark., 2001). 3. Müdahale Yöntemleri Varnado-Sullivan (1998) tarafndan yaplan çalmaya göre 6. ve 7. snflardaki kzlarn %83 ü yeme bozukluklar ile ilgili olarak risk grubunda yer almaktadr (Akt: Varnado- Sullivan, ve ark. 2001). Eitim uzmanlar yeme bozukluu olan örencilere yardmda önemli bir yere sahip olduklar gibi bozukluun önlenmesinde önemli bir rol oynarlar. Yeme bozukluu prevalansnn artmas ve hastaln ciddiyeti düünüldüünde okul temelli müdahale programlarnn gelitirilmesi önem tamaktadr. Müdahale süreci üç aamadan oluur: a) Birincil önlemede risk grubu belirlenmeksizin genel popülasyonda 23

4 hastaln ortaya çkmasna müdahale amaçlanmaktadr; b) kincil önlemede, genel popülasyondan çok özellikle yüksek risk tayan bireylerin ve gruplarn ihtiyacn karlamak için seçici programlar oluturulmaktadr; c) Üçüncül önlemede hastalkla ilgili minimal düzeyde de olsa semptomlar tayan yüksek risk grubundaki kiilere, spesifik prosedür uygulanmaktadr. Müdahale programlarnn etkili olabilmesi için ergenlerin yeme tutumu ile ilgili davranlarnn ve inançlarnn köklemeden deitirilmesi gerekmektedir (Smolek ve ark., 1996). Yeme bozukluu riski tayan çocuklarn erken yalarda belirlenerek birincil önleme programlarnn uygulanmas daha sonraki yllarda geliebilecek yeme bozukluu riskini azaltabilir (Jimerson, Pavelski, Orliss, 2002). Çok saydaki aratrma birincil müdahale programlarnn daha sonraki problemlerin ortaya çkmasn etkili bir ekilde azalttn ya da elimine ettiini göstermektedir (Phleps, Johnson & Augustyniak, 1999). Özellikle okullar birincil müdahalenin içerisinde önemli bir yere sahiptir. Okul temelli önleme programlar içerisinde; örencilere yeme bozukluklarnn salk üzerindeki olumsuz etkileri ile ilgili konferanslar verilmesi, zayflamalar konusunda kendilerine yöneltilen basklarla baa çkma yollarnn öretilmesi, beslenme alkanlklarnn gelitirilmesi, ideal vücut imaj ve mükemmel vücut beklentisi ile sosyo-kültürel deerlerin deerlendirilmesi ve ergenlik dönemindeki fiziksel ve psikolojik deiikliklerle ilgili örencilere seminerler verilmesi yer almaktadr (O Dea ve Abraham, 1999). Okul temelli önleme programlar ile ilgili olarak öncelikle eitim uzmanlarnn yeme bozukluklarnn ciddi ve kompleks bir problem olduunu göz önünde tutmalar gerekir. Uzmanlarn anoreksiyay sadece dikkat çekici bir davran olarak veya bulimiyay, sadece yemee bamllk olarak tanmlamalar sknt yaratmaktadr. kinci olarak müdahale programlar sadece bir kadn problemi veya baz kzlarda görülen bir sorun olarak düünülmemelidir. Vücuduyla ve kilosuyla kafasn megul eden erkeklerde de yeme bozukluu geliebilir ve vücut formlarn korumak için streoid kullanabilirler. Hem kz hem de erkeklerde görünümle ilgili obsesyonlar ve vücutlaryla ilgili utanç duymalar direkt olarak yeme bozukluunun geliimine katkda bulunmaktadr. Üçüncü olarak da eer sadece ebeveynleri ve çocuklar semptomlar, iaretler ve yeme bozukluklarnn tehlikelerine ilikin uyarlrlarsa istemeden de olsa bozuk yeme davran pekitirilmi, müdahale çabalar da boa çkm olur. Örnein; yeme bozukluunun semptomlar ve iaretleri ile ilgili bilgiler anlatldnda genç, fiziksel görünümünü deitirmekle ilgili yeni fikirler edinebilir (kilo vermek için müshil ilaçlar veya diyet haplar kullanmak vb). Bunun sonucunda da yeme bozukluu davrannda art olabilir. Bu yüzden yeme bozukluklarn önleyici giriimde; a) zayflkla ilgili olarak fiziksel, psikolojik ve moral deerleri içeren kültürel obsesyonlarmz; b) günümüz toplumunda hem kadn hem de erkek için biçimsel olarak bozuk olmann anlamn; ve c) insanlarn benlik alglar ile kendilerine sayglarnn geliimini dikkate almak gerekmektedir. Son olarak eer mümkünse okullarda müdahale programlarnn eitilmi uzmanlar tarafndan hazrlanmas daha faydal olacaktr. Okul temelli birincil müdahale programlarnn amac, kiinin kendi vücuduyla ilgili memnuniyetsizliini tanmlamas ve buna bal olarak kiilerin benlik sayglarnn ve kiisel yeterlilik duygularnn arttrlmasdr (Phelps ve ark., 2000). Bu çalmalarn uzun dönemde faydal olabilmesi içinde uzman tarafndan yaplan çalmalarn aile ve öretmenler tarafndan da mutlaka pekitirilmesi gerekmektedir (O Dea ve Abraham, 2000). Shisslak ve ark. (1996) okul temelli birincil müdahale programlarnda geliimsel düzeyle yeme bozukluu arasndaki ilikinin dikkate alnmas gerektiini belirtmitir (Akt: Jimerson, Pavelski, Orliss, 2002). Ergenlik öncesi dönemdeki stratejiler arasnda; çocuklarnn yemek yeme özellikleri ve ebeveynlerin kendi yemek alkanlklarnn çocuklar nasl etkileyecei konusunda ebeveynleri eitmek; anaokulunda ve krelerde çalan personele beslenme problemi olan çocuklar fark etmelerini öretmek; öretmenleri ve ebeveynleri çocuun aile içerisindeki çatmalara tepki olarak yeme problemleri gelitirebilecei konusunda dikkatli olmalarn salamak; çocuklara salkl yemek ve egzersiz alkanlklarn kazandrmak; çocuklara kendi vücutlarn kabullenme konusunda yardmc olmak; görünümlerini beenmeyen çocuklar kiisel yeterliliklerini arttracak ilgi alanlar bulma konusunda çocuklar cesaretlendirme saylmaktadr. 24

5 Shisslak ve ark. (1996) müdahale yöntemlerini belirlemek açsndan ergenlik dönemini ilk, orta ve son ergenlik olmak üzere üç grupta incelemilerdir (Akt: Jimerson, Pavelski, Orliss, 2002). Ad geçen yazarlar ön ergenlik için alt strateji önermilerdir. Bunlar; ergenlik dönemindeki deiiklikleri içeren bilgilerin yaygnlatrlmas, ebeveynlerin ve çocuklarnn normal ergen geliimi hakknda bilgilendirilmesi, bütün bu çabalara arkada gruplarnn dahil edilmesi, atlganlk eitimi ve salkl duygusal yaam için geveme tekniklerinin öretilmesi, akademik ve sosyal basklarla baa çkabilmek için zaman yönetme ve problem çözme becerilerinin öretilmesi son olarak da gençleri ideal vücut arlklaryla ilgili eitmek. Orta ergenlikte ise dört stratejiden bahsedilmektedir. Birincisi, duygularnn üstesinden gelebilmek için bilisel davranç tekniklerin öretilmesi; ikincisi, kiisel deerlerinin, kendilik deeri ve baars üzerine tartlmas ve deerlendirilmesi; üçüncüsü, arkada ve aile içi çatmalarn tartlabilecei bir forum oluturulmas ve de dördüncüsü beslenme ve kilo almyla ilgili gerçekçi bilgilerin oluturulmasdr. Ergenliin son dönemindeki müdahale stratejileri ise üç öeyi içermektedir. lk olarak, ergeni yeni bir deiime hazrlamaktr ( üniversiteye balama, ie girme vb.). Bir dieri toplumun hem erkek hem de kadnlar için toplumsal deerleri ve beklentileri anlamasn ve bu konularla ilgili kendi alglarn kefetmelerini salamaktr. Sonuncusu ise toplumun ideal vücut imaj ile mutluluk, benlik algs ve baar arasndaki ilikiyle ilgili sorular sormaktr (Akt: Jimerson, Pavelski ve Orliss, 2002). 4. Risk Grubundaki Örenciler Smolak, Murnen ve Ruble (2000) yaptklar 34 farkl çalmann analizinde atletlerin atlet olmayanlara göre yeme bozukluuyla ilgili daha ciddi bir risk tadn ortaya koymutur. Bu durum dansçlar için de geçerlidir. Ulusal, uluslararas veya profesyonel düzeydeki atletler, balet ve balerinler için zayfla vurgu yapldndan yüksek risk altndadrlar. Elde edilen bulgulara dayanarak, yazarlar herhangi bir spor dalyla ilgilenecek bir kz için yeme problemlerine yönelik risk faktörlerinin belirlenmesi gerektiinden bahsetmektedirler. Shisslak ve arkadalar (1996) atletler için aadaki stratejileri önermilerdir. Yüksek risk tayan davranlar ve ar yeme ya da diyetin olumsuz etkileri ile ilgili bilgilendirmeler yaplmas, Bireylerin kendi vücut arlklaryla ilgili hassasiyetlerinin azaltlmas, Ruhsal salkllk ve stresle baa çkmayla ilgili bilgilerin verilmesi, Atletlerin yaamnda yer alan koçlarn ve dier uzmanlarn da mutlaka konuyla ilgili olarak eitilmesi gerekir (Akt: Jimerson, Pavelski ve Orliss, 2002). Dikkat edilmesi gereken bir nokta da baz ergenlerin yeme bozukluklarn saklamak için vejeteryan yemeklerin ardna saklanddr. Yaplan bir çalmada vejeteryan yemek yiyen ergenlerin normal gruba göre iki kat daha fazla diyete girdikleri ve dört kat daha fazla kat bir diyet uyguladklar, sekiz kat daha fazla da müshil ilac kullandklar belirlenmitir (Cervera ve ark., 2003). 5. Saaltm Yeme bozukluu olan bireyler. çok nadir olarak tedaviyi gönüllü olarak kabul ederler. Çok büyük çounluu akrabalarnn, arkadalarnn basks veya okul danman tarafndan ikna edilerek tedaviye balarlar. Az sayda olan bu gönüllülerin bir grubu da yeme bozukluklarndan ziyade depresyon ve kayg düzeyleri ile ilgili olarak yardm isterler. Danmann ilk ii dananlara deimeye olan dirençlerinin üstesinden gelmede yardmc olmaktr. Özellikle çocukluk döneminde ortaya çkan yeme bozukluklarnn tedavisi oldukça zordur. Anoreksikler ve bulimikler için yaplandrlan tedavinin tbbi, psikolojik, ailevi ve beslenme alkanlklarn içeren yönleri vardr. Tedavi sürecinde öncelikle yeterli kilo almnn salanmasna, fiziksel salklla kavumaya ve düzenli yeme alkanlklarna kalnd yerden devam edilmesine; ardndan da çarpk bililerin, vücut imajyla ilgili problemlerin, benlik deerinin yeniden yaplandrlmasna ve kiilik geliimine, aile ilikileri ve ebeveyn çocuk arasndaki çatmalarn çözümüne odaklanlr (Robin, Gilray & Dennis, 1998). Yeme bozukluklaryla ilgili seçenek olarak tek bir tedavi yöntemi belirlenemedii gibi uygulanacak psikofarmakolojik tedavi de çok net deildir. Bireysel psikoterapi, grup terapisi, aile terapisi, bilisel davranç tedavi ve eklektik yaklamlar yeme bozukluklarnn tedavisinde kullanlmaktadr. 25

6 Hafif ve orta iddette olgular için ayaktan tedavi önerilir. Hastane yat, ciddi beslenme yetersizlii (ideal vücut arlnn %35 altnda olmas), dehidrasyon, elektrolit dengesizlii veya dier komplikasyonlar olduunda ve intihar riskinin yükselmesi durumunda ayrca ayaktan tedavi durumunda aile ile çalmak zor olduunda, motivasyon düük olduunda ve ayaktan tedaviye cevap alnamadnda düünülmelidir (Elliot, 1998; Robin ve ark.,1998; Göktürk, 2000). Wright (1996) yeme bozukluklarnn tedavisinin çok güç olduunu ve geri dönüün de fazla olduunu belirtmektedir (Akt: Korkut, 2004). Anoreksiya nervosada olgularn yarsnn iyiletii, dörtte birinin kronik anoreksiya nervosa, dörtte birinin baka bir psikiyatrik bozukluu olduu, yüzde altsnn ilk deerlendirmeden ortalama yedi yl sonra intihar veya malnutrisyon komplikasyonlar sonucu kaybedildikleri görülmütür (Göktürk, 2000). SONUÇ ve ÖNERLER Söz konusu bilgiler nda okullarmzda konunun ciddiyeti dorultusunda önlemler alnmasnn kaçnlmaz olduu düünülmektedir. Öncelikle ülkemizde anoreksiya ve bulimiya nervosa ile ilgili tarama çalmalarnn oldukça snrl olmas nedeni ile okullarda tarama çalmalarnn düzenli olarak yaplmas gerektiine inanlmaktadr. Belirli aralklarla yaplan tarama testleri ile yalanc pozitif ve yalanc negatif sonuçlar da ayrtrlarak gerçek risk grubundaki örenciler belirlenebilir. Gerek risk grubundaki örencilere gerekse tüm örencilere yönelik olarak kiilik ve sosyal geliimleri destekleyici grup rehberlii çalmalar olas sorunlarn önlenmesinde etkili olacaktr. Bütün bu etkinliklerle birlikte çocuun ve ergenin yaantsnn önemli bir parças olan ebeveynlerinin ve arkadalarnn da konu ile ilgili olarak eitilmesi, farkndalklarnn arttrlmas gerekliine inanlmaktadr. Öretmenlerinde snf içi rolleri dikkate alndnda erken uyar sinyalleri ile ilgili olarak öretmenlere yönelik verilebilecek bir eitim okul ortamnda yaplabilecek önleyici çalmalar arasnda yer almaktadr. KAYNAKLAR 1. Amerikan Psikiyatri Birlii (1994). DSM IV, Tan Ölçütleri Bavuru EL Kitab. Çeviren E. Körolu. Hekimler Yayn Birlii, Ankara. 2. Bijlefeld, M.K. (2001). Food and You Greenwood Publishing Group; Westport, CT, USA. 3. Cervera, S., Lahortiga, F., Martinez- Gonzalez, M.A., Gual, P., Estevez-Irala, J., Alanso, Y., (2003). Neuroticizm and Low Self-Esteem as Risk Factor for Incident Eating Disorders in A Prospective Cohort Study. International Journal of Eating Disorders, 33(3); Elliot, J., (1998). Children in Difficulty: A Guide to Understanding & Helping. Florence, USA: Routledge 5. Fonseca, H., Ireland, M., Resnick, M.D., (2002). Familial Corralates of Extreme Weight Control Behaviors Among Adolescents. International Journal of Eating Disorders, 32(4); Gual, P., Perez-Gaspar, M., Martinez- Gonzalez, M.A., Lahortiga, F., Irala- Estevez, J., Cervera-Enguix, S., (2002). Self-Esteem, Personality, and Eating Disorders: Baseline Assesment of a Prospective Population-Based Cohort. International Journal of Eating Disorders, 31(3); Göktürk, Ü., (2000). Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi. stanbul Üniversitesi, Temel ve Klinik Bilimler Ders Kitaplar, Nobel Tp Kitabevleri, stanbul. 8. Jimerson, S.R., Pavelski, R., Orliss, M., (2002). Helping Children With Eating Disorders: Quessential Research on Etiology, Prevention, Assesment, and Treatment. J. Sandoval n edit ettii Handbook of Crisis Counseling, Intervention, and Prevention in The Schools, Second edition. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, 9. Kaya, N., Çilli,A.S., (1997). Anoreksiya Nervosa. Genel Tp Dergisi 7 (2) Korkut, F., (2004). Okul Temelli Önleyici Rehberlik ve Psikolojik Danma. An Yaynclk, Ankara. 11. Körolu, E., (1994). DSM-IV Tan Ölçütleri Bavuru El Kitab. Amerikan 26

7 Psikiyatri Birlii. Hekimler Birlii Yaynlar, Ankara. 12. Lattimore, P.J., Wagner, H., Gowers, S., (2000). Conflict Avoidance in Anorexia Nervosa: An Observational Study of Mothers and Daughetrs. European Eating Disorders Review, 8 (5); O Dea, J.A., Abraham, S., (1999). Improving the Body Image, Eating Attitudes, and Behaviors at Young Male and Female Adolescents: A New Educational Approach That Focuses on Self Esteem. International Journal of Eating Disorders, 28 (1); Phelps, L., Sapia, J., Nathanson, D., Nelson, L., (2000). An Emprically Supported Eating Disorder Prevention Program. Psychology in The Schools, 37 (5) Ricciardelli, L.A., McCabe, M.P. (2003). Sociocultural and Indvdual Influences on Muscle Gain and Weight Loss Strategies Among Adolescent Boys And Girls. Psychology In The Schools, 40 (2); Robin, A.L., Gilroy, M., Dennis, A.B., (1998). Treatment Of Eating Disorders In Children And Adolescents. Clinical Psychology Review 18(4) Smolak, L., Murnen, S.K., Ruble, A.E. (2000). Female athletes and eating problems: A meta-analysis. International Journal Of Eating Disorders, 27 (4): Suba, N., Yldz, A.N., Özenay, A., Taerimez, B., Karagüzel, E., Özel, G., Sevgili M., Yaar W., Öztek, Z. (2001). Ankara da bir Lisede 1. Snf Örencilerinde Yeme Bozukluu Taramas Sonuçlar. 8. Ulusal Halk Sal Kongresi, Eylül, Diyarbakr. 19. Tozzi, F., Sullivan, P.F., Fear, J.L., McKenzie, J., Bulik, C.M., (2003). Causes And Recovery in Anorexia Nervosa: The Patients Perspective. International Journal of Eating Disorders, 33(2); Varnado-Sullivan, P. J., Zucker, N., Williamson, D. A., Reas, D., Thaw, J., & Netemeyer, R. G. (2001). Development and implementation of the Body Logic Program for adolescents: A two-stage prevention program for eating disorders. Cognitive and Behavioral Practice, 8, Wijbrand-Hoek, H., van Hoeken, D., (2003). Review of The Prevalence and Incidence of Eating Disorders. International Journal of Eating Disorders, 34 (3); Wright, K.S., (1996). The Secret and All- Consuming Obsessions: Anorexia and Bulimia, In Capuzzi D. And Gross D.R. (ed) Youth Risk: A Prevention Resource for Counselors, Teachers and Parents, 2nd Ed.,