II. BÖLÜM ZİHİNSEL AKTİVİTELER. Alzheimer Hastası ile Yaşamak. Zihinsel süreçler, Alzheimer demans hastalığında gerilemenin en fazla olduğu

Transkript

1 II. BÖLÜM ZİHİNSEL AKTİVİTELER Zihinsel süreçler, Alzheimer demans hastalığında gerilemenin en fazla olduğu alandır. Yaşlının düşünme, öğrenme, bilme ve yargılama gibi bilişsel süreçlerinde bozulmalar görülür. Bu bozulmaların ilerlemesini yavaşlatmak için düzenlenen bu bölümde, aktivitelerin verimli olabilmesi için yaşlının kültürel özelliklerine ve eğitimine dikkat edilmesi gerekir. Buradaki malzemelerin pekçoğunu oyuncak dükkanlarından temin edebilirsiniz ya da çeşitli dergi ve gazetelerden resimler kullanabilirsiniz. 56 Exe Kitab-8.indd 56 2/14/11 11:27 AM

2 KAVRAMLARI TANIMA Kimlere: Orta ve ileri evre demanslı Amacı: Alzheimer demans hastasının nesneleri tanıması ve adlandırma süreçlerini korumasıdır. Kullanılacak Malzemeler Meslekler, taşıtlar, hayvanlar, sayılar, nesneler, zıt kavramlar, sebzeler, meyveler ve giyecek resimlerinin bulunduğu kartlar. Alzheimer demans hastası ile karşılıklı oturulur. Demanslı yaşlıya sırayla kartlar gösterilir. Karttaki resim doğrultusunda Alzheimer hastası ile iletişime geçilir. Karttaki resmin ne resmi olduğu, ne işe yaradığı, nerelerde kullanıldığı vb. soru ve yönlendirmelerle aktiviteye devam edilir. 57 Exe Kitab-8.indd 57 2/14/11 11:27 AM

3 ÇORAP EŞLEŞTİRME Amacı: Alzheimer demans hastasının farklı renkleri algılaması, algılama süreçlerini kuvvetlendirmesidir. Kullanılacak Malzemeler Erken evre demanslıya çift çorap, orta evre demanslıya çift çorap Masanın üzerine karışık şekilde çoraplar konulur. Alzheimer demans hastasından çorapları eşleştirmesi istenir. Eşleştirme esnasında bulmak istediği çorabın özellikleri hatırlatılır. Doğru eşi bulduğunda olumlu pekiştireç verilir. Yanlış eş ile eşleştirilmiş ise doğruyu bulması için yardımcı olunur. Aradığı çorabın özellikleri söylenir. El ve göz işareti ile çorabın eşi gösterilmez. Aktivite esnasında çorabın erkek, kadın veya çocuk çorabı mı olduğu, çorabın ne işe yaradığı ve çorabın niçin giyildiği vb. sorular sorulur. 58 Exe Kitab-8.indd 58 2/14/11 11:27 AM

4 HANGİ NESNE NE İŞE YARAR? Amacı: Alzheimer demans hastasının günlük yaşamda kullandığı nesneleri tanımlayarak bu nesnelerin işlevleri hakkındaki bilgi birikiminin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Yaşlının günlük hayatta kullandığı ve hatırlayabileceği nesneler (Kalem, defter, saat, top, çorap, telefon, kaşık, çatal, bardak, sürahi, tornavida, vb.).erken evre demanslıya nesne, orta evre demanslıya nesne ile aktivite düzenlenir. Alzheimer demans hastasından bir tane nesneyi eline alması ve bu nesneye odaklanması istenir. Nesnenin adının ne olduğu, şeklinin nasıl olduğu, nelerden yapıldığı, hangi işlere yaradığı, günlük hayatta kullanımı, nerelerden satın alınabileceği vb. sorular ile aktif katılımı sağlanır. Aktivite sonunda sürahi ve bardak hakkında konuşulduktan sonra meyve suyu sürahiye doldurulur ve Alzheimer hastasına ikram edilir. Orta evre demanslıda masaya konan nesnelerin daha basit, anlaşılır ve dikkat çekici renkler olması gerekir. 59 Exe Kitab-8.indd 59 2/14/11 11:27 AM

5 MEVSİM MEYVE VE SEBZELERİ Kullanılacak Malzemeler Meyve ve sebzelerden oluşan puzzle (yap-boz) ve Alzheimer demans hastasının sebzeleri görsel olarak algılaması için sebze ve meyveler (Pırasa, ıspanak, havuç, mandalina, kiraz, karpuz, kavun vb). Masanın üzerine meyve ve sebzelerden oluşan puzzle (yap-boz) konulur. Alzheimer demans hastasından bu puzzle (yap-boz)da sebze ve meyvelerdeki benzerlikleri bulması, eksikleri tamamlaması istenir. Yaşlının mümkünse yardım almaması ve düşünmeye teşvik edilmesi gerekir. Ayrıca mevsim meyve ve sebzeleri de aktivitede bulundurulur. Yaşlının meyve ve sebzeleri eline alması, incelemesi ve temas etmesine imkan verilir. Mevsim meyve sebzeleri incelenirken, Alzheimer hastası ile bunlar hakkında konudan çok uzaklaşmadan, aktivite boyunca iletişim sağlanmaya çalışılır. Sebzelerin ve meyvelerin isimleri, faydaları, hangi sebzeden hangi yemeğin yapıldığı, bu sebzelerin hangi mevsimlerde yetiştiği, nerelerde yetiştikleri vb. konularda konuşulur. Aktivite sonunda yaşlılara meyve ikram edilir. 60 Exe Kitab-8.indd 60 2/14/11 11:27 AM

6 SAAT OYUNU Kullanılacak Malzemeler Saat ve saatlere uygun görsel öğelerle anlatılmış olay kartları. Örneğin sabah saat 9 u gösteren bir saat figürü ve yataktan kalkan insan resmi. Bunun gibi günün tamamını gösteren resimler. Alzheimer demans hastası ile karşılıklı oturulur. Masanın üzerine duvar saati konulur. Ardından saat değişik zamanlara getirilir. Saat günün hangi vaktine giriyor? (Sabah, öğle, akşam) Bu saatlerde neler yapılır? gibi zamana uygun sorular sorulup cevap beklenir. Alzheimer hastasının cevap veremediği durumlarda ona yardımcı olunur ve ardından tekrar anlatması beklenir. 61 Exe Kitab-8.indd 61 2/14/11 11:27 AM

7 OLAYLARI SIRALAMA Kullanılacak Malzemeler Olayların başlama, gelişme ve sonuç bölümlerinin olduğu resimli kartlar. Bunlar herhangi bir olay kartı olabilir. Örneğin; sabah kalkıldığında yapılan olayları sıralayan kartları düzgün bir biçimde olay sıralamasına göre dizme (yataktan kalkılır-kahvaltı yapılır-diş fırçalanır vb.) Farklı durumların resmedildiği kartların ilki başlangıç olanı Alzheimer demans hastasına gösterilir ve beraberce incelenip resim hakkında yorumlar yapılır. Ardından Alzheimer hastasından bu olaydan sonra neler olabileceği hakkında tahmin yapması istenir. Daha sonra diğer kartlar sıralanır ve içinden yaşlının tahmin ettiği olayı bulup ilk kartın yanına sıralaması istenir. 62 Exe Kitab-8.indd 62 2/14/11 11:27 AM

8 HAFIZA KARTLARI Amacı: Alzheimer demans hastasının belleğini güçlendirmesi, dikkat yoğunlaştırma kabiliyetinin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Çiftler halinde üzeri resimli oyun kartları. Örneğin bir araba resmi veya bir elma resmi. Her karttan ikişer adet bulunmalıdır. Erken evredeki demanslıda 10 çift kart, orta evredeki demanslıda 5 çift kart masanın üzerine konulur. Kartlar karışık olarak ortaya konur. Alzheimer demans hastasına bir kart gösterilir ve bu kartın eşini bulması istenir. Resmin ne olduğu, ne işe yaradığı, nerelerde kullanıldığı vb. soru ve yönlendirmeler ile kartta gösterilen nesne, taşıtlar, vb. hakkında Alzheimer hastası ile iletişim sağlanır. Her doğruda yaşlıya olumlu pekiştireç verilir. 63 Exe Kitab-8.indd 63 2/14/11 11:27 AM

9 HAYVANLAR VE YAVRULARI Kullanılacak Malzemeler Hayvanlar ve yavrularının resmedildiği kartlar. Alzheimer demans hastası ile yuvarlak masa etrafında oturulur. Masanın üzerine hayvan resimlerinin bulunduğu kartlar ile bu hayvan yavrularının resimlerinin bulunduğu kartlar konulur. Alzheimer hastasından bir hayvan seçmesi istenir. Bu hayvan hakkında konuşurken yavrusunu bulması istenir. Aktivite boyunca hayvanlar ve yavruları eşleştirilirken sohbete devam edilir. 64 Exe Kitab-8.indd 64 2/14/11 11:27 AM

10 HAYVANLAR VE YAŞADIKLARI YERLER Kullanılacak Malzemeler Hayvanların yaşadıkları yerleri gösteren resimler ile hayvanların resimleri. Alzheimer demans hastası ile masa etrafında oturulur. Masanın üzerine hayvanların yaşadıkları yeri gösteren büyük bir resim konulur. Ardından karışık şekilde hayvan bibloları ortaya konulur. Alzheimer hastasından, uygun olan hayvanı seçip önündeki resmin üzerine yerleştirmesi istenir. 65 Exe Kitab-8.indd 65 2/14/11 11:27 AM

11 HAVA DURUMU VE MEVSİMLER Amacı: Alzheimer demans hastasının mevsim bilgisinin korunması, duyusal farkındalığının artırılmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Mevsimler ve hava durumlarının resmedildiği olay kartları. Alzheimer demans hastasına mevsim ve ayların özelliklerinin olduğu kartlar gösterilir. Karttaki resimler doğrultusunda iletişime geçilir. Karttaki resmin hangi mevsim olduğu, hangi hava durumunu gösterdiği, vb. soru ve yönlendirmeler ile aktiviteye devam edilir. 66 Exe Kitab-8.indd 66 2/14/11 11:27 AM

12 GÜNLÜK İŞLER Amacı: Alzheimer demans hastasının günlük yaşam olaylarıyla olan ilişkisinin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Evde geçen günlük olayların ve nesnelerin resmedildiği kartlar. Masanın üzerine evde yapılan günlük işlerle alakalı kartlar konulur. Örneğin sabah kalkınca el ve yüzün yıkanması, yatağın toplanması, kahvaltı yapılması vb. Bu kartlar hakkında aktivite boyunca sohbet edilir. Sohbet aralarında evde yapılan işler yaşlı ile konuşulur. Mesela Yemekten sonra ellerimizi yıkarız, hadi gel beraber yıkayalım. Aktivite esnasında konuşulan eylem uygulamalı olarak yapılır. Bu şekilde yaşlının aktiviteye katılımı sağlanır. 67 Exe Kitab-8.indd 67 2/14/11 11:27 AM

13 ZIT KAVRAMLAR Amacı: Alzheimer demans hastasının zıt kavramlar bilgisini korumasıdır. Kullanılacak Malzemeler Zıt kavramları içeren resimli kartlar. (Uzun-kısa boylu, şişman-zayıf insan resimlerinin karşılaştırıldığı kartlar) Alzheimer hastası ile yuvarlak masa etrafında oturulur. Masanın üzerine zıt kavramların bulunduğu kartlar konulur. Alzheimer hastasına kartlar gösterilerek nesneler ve zıt kavramlar hakkında konuşulur. 68 Exe Kitab-8.indd 68 2/14/11 11:27 AM

14 PİRİNÇ-NOHUT Amacı: Alzheimer demans hastasının el becerilerinin desteklenmesi, sayı sayma becerisinin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler İçinde nohut ve pirinçlerin bulunduğu derin bir kâse. Görme problemi olan/gözleri görmeyen demanslı için uygulanabilecek bir aktivitedir. Alzheimer demans hastasının önüne içinde nohut ve pirinçlerin bulunduğu bir kâse konur. Yaşlıdan bu kâsenin içindeki nohutları ayırarak dışarı koyması istenir. Daha sonra dışarı koyduğu nohutları sayması istenir. Aktivite esnasında nohut ve pirincin günlük hayatta kullanımına dair Alzheimer hastası ile sohbet edilir. 69 Exe Kitab-8.indd 69 2/14/11 11:27 AM

15 PSİKOMOTOR AKTİVİTELER Alzheimer demans hastasında psikomotor aktiviteler, hastalık ve yaş faktörleriyle etkilenen hareket kabiliyetinin mümkün olduğunca uzun süre korunmasını sağlamak için çok önemlidir. Uygulayıcı aktivitelerdeki soruları çoğaltabilir ve Alzheimer demans hastası ile aralarındaki diyalogları daha aktif sürdürmelerini sağlar. Demanslının daha aktif katılımını sağlamak için bu aktivitenin kendisine olan faydalarından söz edilir. Çalışmalar neticesinde elde edilen ürünler evin duvarlarına asılır. DÜĞME DİKME Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, kas gücünün, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır. Alzheimer demans hastasına büyük bir bez parçası verilir ve renkli düğmeleri bez parçasına dikmesi istenir. Düğme deliklerinin büyük olması ve düğmelerin çeşitli ebat ve renkte olması tercih edilir. 70 Exe Kitab-8.indd 70 2/14/11 11:27 AM

16 Elde edilen ürün çerçeveletilip evin duvarına asılır. Not: El ve parmaklarında deformite olan ve Parkinson hastalığı nedeni ile ellerinde titremeler olan demanslılar için bu aktivite uygun değildir. İPE BONCUK DİZME Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, kas gücünün, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin, renkleri ayırt edebilme kabiliyetinin korunmasıdır. Masanın üzerine ip ve renkli boncuklar konulur. Boncukların hangi renkte oldukları ve bu renklerin onlara çağrıştırdığı diğer kavramlar sorulur. Örneğin kırmızı bir boncuk ipe dizilirken yaşlıya Kırmızı renkli meyveler hangileri? diye sorulur ve kırmızı meyvelerden bahsedilir. Alzheimer hastasından aynı renk ve desendeki boncuktan peş peşe üçer tane dizmesi istenir, böylece Alzheimer hastasının benzer nesneleri gruplama yetisinin de korunmasına yönelik çalışılmış olur. Tüm boncukları ipe dizmesi istenir. Aynı zamanda yaşlıdan dizdiği boncukları sayması da istenerek sayı bilgisinin korunması sağlanır. Yaşlının isteğine bağlı olarak dizdiği boncuklardan bilezik, kolye, tespih, vb. tarzda nesneler yapmasına yardımcı olunur. Demanslının yaptığı ürün eve misafir gelenlere hediye edilerek benlik saygısının yükseltilmesi hedeflenir. 71 Exe Kitab-8.indd 71 2/14/11 11:27 AM

17 KESME ÇALIŞMALARI Amacı: Alzheimer demans hastasının kas motor becerisinin korunması, konsantrasyon yeteneğinin sürdürülmesinin sağlanmasıdır. Masa üzerine makas ve kesilecek olan materyal konulur. Alzheimer demans hastasından bu materyalleri tarif edildiği gibi kesmesi istenir. Bu aktivite rastgele kesme çalışması, düz çizgiyi kesme, bir düz çizginin yanından dönerek kesme, eğri çizgileri kesme, karışık şekiller kesme şekillerinde olabilir. Aktivite sırasında gazete ve kesilen materyaller merkezli konuşmalar için yaşlı yönlendirilir. Erken evre demans hastaları ile yapılan aktivitelerde kesilen resimlerle belli konularda (temizlik, doğa, vb.) poster oluşturulur ve evin duvarlarına asılır. Not: El ve parmaklarında deformite olan ve Parkinson hastalığı nedeni ile ellerinde titremeler olan demanslılar için bu aktivite uygun değildir. 72 Exe Kitab-8.indd 72 2/14/11 11:27 AM

18 HAMUR YOĞURMA Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı Amacı: Alzheimer demans hastasının parmaklarını kullanabilme yeteneği, bilek kaslarının hareket kabiliyetinin korunması, şekil ve nesne tanıma ile adlandırma becerilerinin arttırılmasıdır. Masanın üzerine renkli hamurlar konulur. Alzheimer demans hastası ile hamurlar ve renkleri hakkında konuşulur. Demanslıdan belirli bir obje yapması istenir. Örneğin yaşlıdan çiçek, sepet vb. yapması istenir. Yaşlı istediği renk hamur ile bu objeyi yapar. Yapmak istediği şekil hakkında aktivite esnasında konuşulur. Gerekirse istenilen şekillerde hamur yapımında demanslı yaşlıya destek verilir. 73 Exe Kitab-8.indd 73 2/14/11 11:27 AM

19 KESME YAPIŞTIRMA Amacı: Alzheimer demans hastasının şekil ve nesne tanıma becerilerinin artırılması, el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin ve iletişim becerilerinin korunmasıdır. Masaya üzerinde bir figür bulunan kâğıt, makas ve yapıştırıcı konulur. Bu figür Alzheimer demans hastasının evresine göre basit veya karmaşık olur. Makas ile bu kâğıtların üzerindeki şekilleri kenarlarından kesmesi istenir. Daha sonra kesilen figürler renkli bir karton üzerine yapıştırılarak poster yapılır. Alzheimer hastası ile şekiller ve neye benzedikleri hakkında konuşulur. 74 Exe Kitab-8.indd 74

20 YIRTMA YAPIŞTIRMA FAALİYETLERİ Amacı: Alzheimer demans hastasının renkleri ayırt edebilme, el-göz koordinasyonunun ve parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır. Masanın üzerine renkli elişi kâğıtları ve figür bulunan kâğıt konulur. Alzheimer demans hastasından el işi kâğıtlarını küçük parçalar halinde yırtması ve elişi kâğıtlarını figürün içine yapıştırması istenir. Figüre uygun olan renkteki elişi kâğıdını kullanması için teşvik edilir. Gerektiğinde aktivitenin başında Alzheimer hastasına örnek uygulama gösterilir. Aktivite yapılırken figürler ile ilgili sohbet edilir. 75 Exe Kitab-8.indd 75

21 TAK-ÇIKAR Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı Masaya üzerinde değişik resimler bulunan tahtalar ve bu tahtaların yerleştirileceği bir pano konulur. Alzheimer demans hastasından bu panodaki boşluklara gelecek resimli tahtaları seçmesi ve panoda uygun yerlere yerleştirmesi istenir. Gerektiğinde uygun yerleri bulması için yardım edilir. 76 Exe Kitab-8.indd 76

22 KULE YAPMA Amacı: Alzheimer demans hastasının büyük-küçük kavram bilgisini korumak. Aktivite yapılırken yaşlının kovaları büyüklüklerine göre sıralaması istenir. Masanın üzerine değişik büyüklük ve renklerdeki kovalar konulur. Alzheimer demans hastasından bu kovaları büyükten küçüğe doğru üst üste dizerek bir kule yapması istenir. Bu esnada demanslı yaşlı ile kovaların renkleri, üzerindeki sayılar ve resimler hakkında sohbet edilir. 77 Exe Kitab-8.indd 77

23 İPİ DİĞERİNE BAĞLAMA Amacı: Alzheimer demans hastasının başkalarıyla birlikte çalışabilme ve iletişim kurma becerisini korumak. Demanslının sizi görebileceği mesafede masa etrafında oturulur. Alzheimer demans hastasından renkli iplerden iki farklı rengi seçerek bunları birbirine bağlaması ve bize vermesi istenir. Masa üzerindeki ipler bitinceye kadar sıra ile ip bağlanır. Aktivite esnasında bir önceki ipten farklı ya da aynı renk ipleri bağlaması istenir. Bu esnada yaşlı ile renkler ve renklerin çağrıştırdıkları, ip ile yapılabilecek örgüler hakkında sohbet edilir. 78 Exe Kitab-8.indd 78

24 KUKA DEVİRME OYUNU Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı Alzheimer demans hastasından elindeki top ile lobutları devirmesi istenir. Yaşlının demans evresi ve fiziksel durumu göz önüne alınarak uzaklık mesafesi ayarlanır. Başarılı olan hasta ödüllendirilir. 79 Exe Kitab-8.indd 79

25 PULLAR İLE ELİŞİ Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin, iletişim kurma becerilerinin korunmasıdır. Alzheimer demans hastasına değişik renklerde pullar verilir. Bu pulları, elindeki beyaz tülbentlerin kenarlarına dikmesi istenir. Aktivite esnasında eskiden bu faaliyete benzer yaptığı elişleri hakkında iletişime geçilir. Gerekli ise fiziksel yardımda bulunulur. 80 Exe Kitab-8.indd 80

26 ÇERÇEVE SÜSLEME Kullanılacak Malzemeler Ahşap resim veya ayna çerçevesi süsleme için boncuk, deniz kabukları, ipler, desenli kâğıtlar, renkli taşlar, pullar, metal aparatlar. Kullanılacak olan çerçeve ve süsleme malzemeleri masanın üzerine konulur. Tamamen serbest çalışılan bu aktivitede, yaşlının isteğine bağlı kalınarak, istediği yere istediği süsü yerleştirmesi, kendi zevkine göre düzenlemesi istenir. Süsleme işi tamamlandıktan sonra demanslının çerçeveyi odasında istediği yere yerleştirmesi istenir. 81 Exe Kitab-8.indd 81

27 KOLYE-BİLEKLİK YAPIMI Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin, renkleri ayırt edebilme kabiliyetinin korunması, benlik saygısının yükseltilmesidir. Kullanılacak Malzemeler Renkli boncuklar, ipler ve klipsler Renkli boncuklar masaya konur. Alzheimer demans hastasından istediği boncukları seçmesi istenir. Ardından boncukları dizeceği ip verilir. Boncukların büyük-küçük özellikleri dikkate alınarak ve sayarak dizim yaptırılır. Daha sonra ipleri iki ucundan düğüm yapması istenir. Boncukların renkleri hakkında da fikir alışverişi yapıldıktan sonra boyun ve bilek ölçüsü alınarak kolye veya bileklikler yapılır. Kendi el becerileriyle bir şeyler üretebilme mutluluğuna sahip olan yaşlıdan bunları sevdiği arkadaşına veya misafirine hediye etmesi istenir. 82 Exe Kitab-8.indd 82

28 SONBAHAR YAPRAKLARINDAN NAZARLIK YAPIMI Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Yerlere dökülen incir, çınar yaprakları. Göz boncuğu, simli boyalar, simli şeritler, pullar ve payetler, mukavva karton, yapıştırıcı, makas. Sonbaharda yerlere dökülen yapraklar Alzheimer demans hastası ile birlikte toplanır. Çalışma odasındaki masa üzerine konulur. Yaşlı istediği ebattaki yaprakları seçer. Seçilen yapraklar mukavva kartona yapıştırıcı yardımı ile yapıştırır. Makas ile çevresinden kesilir. Yaprağın üzerine yaldız boya sürülür. Kuruduktan sonra pullar ve boncuklar ile süslenir. Yaprak sapından simli şeritler ile fiyonk yapılır. Bu çalışmada hem fiziksel hem de görsel aktivite uygulanmış olur. 83 Exe Kitab-8.indd 83

29 KÜRDAN SÜSLEME Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Bir kutu kürdan, çeşitli renkte boncuklar, yapıştırıcı ve minik kürdanlık. Kürdanlar masa üzerine tabak içine konulur. Alzheimer demans hastası kürdan uçlarına yapıştırıcı sürer ve istenilen renk ve çeşitli boydaki boncukları yapıştırır. Boncuklarını yapıştırdığı kürdanları, kürdanlıklara yerleştirir. Kürdanlar parti, kokteyl gibi özel günlerde kanepelerin üzerinde kullanılır. Demanslı yaşlıyla kutlama yapılarak, uygulamalı görsellik sağlanır. 84 Exe Kitab-8.indd 84

30 FOTOĞRAF ÇİÇEĞİ. Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, renkleri ayırt edebilme kabiliyetinin korunması, şekil ve nesne tanıma becerilerinin artırılmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Dosya kâğıdı, el işi kâğıdı, yaşlı fotoğrafı, yeşil renkli boya Alzheimer demans hastası el işi kâğıdından çiçek şekli keser. Kesilen çiçek resmini dosya kâğıdına yapıştırır. Çiçeğin ortasını yuvarlak şekilde keser. Yuvarlak şekilde kesilmiş olan yere kendi fotoğrafını yapıştırır. Yeşil boya ile çiçeğin sapını boyar. Sapın altına gelecek şekilde iki tarafına kendi el baskısını yapar. Bu baskılar çiçeğin yaprak kısmı olacaktır. Ortaya çıkan ürünü odasında istediği yere koyması istenir. 85 Exe Kitab-8.indd 85

31 GÖKKUŞAĞI Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, renkleri ayırt edebilme kabiliyetinin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler Büyük boy pano ve renkli el işi kâğıtları Alzheimer demans hastası elini el işi kâğıdının üzerine koyar, ardından el kalıplarını kağıdın üzerine çizer ve çizdikten sonra da keser. Her seferinde farklı renkte el iş kağıtları kullanılmalıdır. Kesilen rengârenk el şekilleri büyük bir panoya düzenli bir şekilde yapıştırılır. Gökkuşağı görünümü sağlanır. Evin görünen bir yerine asılır. 86 Exe Kitab-8.indd 86

32 ALZHEİMER HASTASI İLE EV İÇİNDE MUTLU DAKİKALAR Uzm. Dr. Reyhan YILMAZER Psk. Yasemin CAMCI Demans hastalığı, bilişsel ve işlevsel bozukluklara neden olduğu gibi hastanın sosyal yaşamını da derinden etkileyen bir durumdur. Hastalıkla beraber kişinin yaşadığı sosyal sıkıntılar, hastanın kendisini insan ilişkilerinden geri çekmesine ve içe kapanmasına neden olabilir. Hastanın sosyal yaşantısının sekteye uğraması bilişsel ve işlevsel fonksiyon kaybını hızlandıracağı gibi duygusal sorunların da ortaya çıkmasına neden olur. Hasta açısından bakıldığında, özellikle hafif demanslılar durumun kısmen farkında olup hayata tutunma gayreti içinde olabilirken, bazen de bu gayretin yerini yılgınlık ve depresyon alabilmektedir. Böylece hastalık daha hızlı ilerleyerek günlük yaşamı hem hasta hem de hasta yakını için daha da zorlaştırmaktadır. Bu durum hastaya bakım veren kişinin de duygusal problemler yaşamasına neden olabilmektedir. Demanslı bireylerde görülen bu duygusal ve davranışsal sorunlarda ilaç tedavisinin sınırlı etkileri araştırmacıları ilaç dışı alternatifler aramaya yönlendirmiştir. İlaç dışı yöntemler içinde bugün en fazla kullanılanı ve etkinliği kanıtlananı uğraş terapileridir. Ev içinde mutlu dakikaların da içinde yer aldığı uğraş terapileri ülkemizde bilinçli hasta yakınları tarafından eksik de olsa uygulanmaya çalışılmaktadır. Kitabımızın bu terapilerin uygulanmasında yön gösterici olması ile kısmen uygulanan bu tedavi şeklinin daha bilinçli ve koordineli bir şekilde yapılması, hem bugünün hem de gelecek nesillerin hastaları açısından oldukça önemlidir. Demanslı hastalar kendi kendilerine organize olamadığından bizlerin iletişimi başlatmasına ihtiyaçları vardır. Ev içinde mutlu dakikalar ile demanslı/alzheimerlı hastanın terk edilmişlik duygusundan kurtulması; hastada toplumun önemli bir parçası olduğu, kendisine değer verildiği duyguları oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu duygularla beraber hastanın 87 Exe Kitab-8.indd 87

33 kendine olan güveni ve saygısı yükselir, sosyal ilişkileri gelişir. Böylece hastanın ve bakım veren kişinin günlük yaşamı daha kolay hale gelir. Uzun süre severek yaptıysa belli bir meslek dalıyla uğraşmış olanların yaşadığı olaylar, bayramlar, kültürel olarak erkeklerin toplumunun hayatının en önemli yaşam kesitini oluşturan askerlik dönemi, kadınların toplumunun komşuluk ilişkileri ve kendileri için özel olan anılarının paylaşılması demanslıların hatıralarını daha diri tutmasını sağlayacaktır. Ev içi mutlu dakikalar ile yaşlının geçmişi ve bugünü arasında köprüler kurulacaktır. Yaşlının yavaş yavaş kaybetmeye başladığı geçmiş yaşantısına tutunması ve kimliğini daha uzun süre koruyabilmesi sağlanacaktır. Hastaya bakım veren kişi açısından bakıldığında ise, hastalığın etkisiyle gittikçe yabancılaşan yakını ile daha kaliteli ve uzun süre birlikte olması sağlanacaktır. Her şeyden önemlisi demanslı/alzheimerlı hastanın yüzünde bir tebessüme neden olmak, ulaşılmış en mühim tedavi başarısı olacaktır. Aktivitelerin başarılı olması için aşağıdaki konulara dikkat edilmelidir: - Aktivitelere başlamadan önce Alzheimer demans hastasına aktivite hakkında kısaca bilgi verilir. - Alzheimer demans hastası ile yan yana ve yakın koltuklara oturulur. - Aktivite boyunca kapısı kapalı olan, televizyonun kapalı olduğu ve kimsenin rahatsız etmeyeceği salon veya oda tercih edilir. - Aktivite esnasında çay veya kahve türünden içecekler ikram edilir. - Yaşlının bireysel özellikleri ve geçmiş yaşantısı göz önüne alınarak en uygun aktiviteye karar verilir. Bu bağlamda, örneğin askerlik yapmamış ise Askerlik Anıları aktivitesine, okula gitmemiş ise Okul Anıları aktivitesi uygulanmaz. 88 Exe Kitab-8.indd 88

34 GÜNLÜK TAKVİM YAPRAĞINI OKUMA VE YORUMLAMA Bu aktivite uygun yaşlılara her gün yaptırılabilir. Kendi odasında takvimi olan Alzheimer demans hastası, o günkü takvim yapraklarını kopartır. Takvimlerin ön ve arka yüzündeki bilgiler Alzheimer demans hastası tarafından okunur. Yaşlı, okunanlar hakkında yorumlar yapar. Özellikle zamanı her gün hatırlatmak önemlidir. 21 Aralık 2008 tarihli takvim yaprağı için uygulama; Ön Yüz - Bugün 21 Aralık Pazar. Eskiden pazar günlerinizi nasıl değerlendirirdiniz? - Yarın pazartesi, haftanın ilk günü. Memurlar mesaiye, öğrenciler okula gidecekler, sen pazartesi günleri neler yapardın? - 21 Aralık yılın en uzun gecesi. Yılın en uzun gecesi ne demek, yılın en uzun gündüzü hangi mevsimde, hangi ayda yaşanır, gece ile gündüzün farkı nedir? Gece neler olur? Evde geceleriniz nasıl geçiyor? - Bugün yılın 356. günü, bu yıldan 9 gün kaldı. Hangi yıldayız? 10 gün sonra hangi yılda olacağız? Eğer özel bir gün ise Cumhuriyet Bayramı, Öğretmenler Günü, bayram, kandil, Anneler günü vb. O gün hakkında yakınınızın daha önceki yaşamındaki deneyimleri hakkında sohbet edilir. Arka Yüz - Kız ismi Yasemin, erkek ismi Fatih. İsimleri hakkında konuşulur, kendi isimlerinin anlamı, adlarının büyüklerinden kime ait olduğu, adlarını kimlerin koyduğu, çocuklarının ve torunlarının adlarının neler olduğu vb. sorular sorulur ve hatırlanır. 89 Exe Kitab-8.indd 89

35 - Fıkra okunur, fıkradan ne anlaşıldığı sorulur, bir fıkra anlatması istenir. - Pratik bilgiler okunur ve yorum istenir. - Birlik ve Başarının Sırları yazısı okunur, birlik ve beraberliğin önemi hakkında konuşmalar yapılır, Başarılı olmak için neler yapmak gerekir, neden başarısız oluruz? gibi sorulara yaşlıların cevap vermesi beklenir. - Şifalı Bitki Üzüm Çekirdeği yazısı okunur, üzüm ve üzüm çekirdeği hakkında konuşulur, üzümden neler yapıldığı, üzümün hangi illerde yetiştiği konularında karşılıklı konuşmalar ile aktiviteye devam edilir. GÜNLÜK GAZETE OKUMA VE HABERLERİ YORUMLAMA Alzheimer demans hastasının okumak istediği gazete alınır. Günlük gazete içerisindeki haber ya da makaleler, Alzheimer hastası tarafından okunur. Gündem konusu seçilerek bu konu hakkında demanslı yaşlıdan konuşması, yorum yapması istenir. Bu aktivite uygun yaşlı ile her gün yapılır. 23 Aralık 2008 tarihli gazete için örnek uygulama: Başlık: Tarihi Fenerbahçe Vapuru Emekliye Ayrıldı Gazetede 1953 yılından bu yana Kadıköy-Adalar arasında faaliyette bulunan tarihi Fenerbahçe vapuru Boğaz ın mavi sularına veda ederek emekliye ayrıldı haberi yer almaktadır. Gazetede yer alan haber hakkında konuşmaları için yaşlı çeşitli sorularla yönlendirilir. 90 Exe Kitab-8.indd 90

36 Örneğin: Deniz seyahatinden hoşlanıp hoşlanmadığı, deniz yolculuğu ile nerelere gittiği, Vapur ile nerelere yolculuk yaptığı, İstanbul da vapurların hangi semtlere işlediği, Boğaz gezisi yapıp yapmadığı, Boğaz gezisinde hangi güzellikleri gördüğü, Fenerbahçe vapuruna binip binmediği Adalara gidip gitmediği, Heybeli, Kınalı, Burgaz, Büyükada yla ilgili anıları, Geçmiş dönemlerdeki deniz taşıtları ile şimdikiler arasında ne gibi farklılıkların olduğu, Bugün vapurla nerelere gitmek istediği, vb. soru ve yönlendirmelerle Alzheimer hastası yönlendirilerek haberle ilgili yorum yapması sağlanır. MESLEK ANILARI Hastanın mesleği ile ilgili sohbet edilir. Mesleğindeki usta-çırak ilişkilerinin nasıl olduğu, Mesleğinin en önemli hususlarının neler olduğu, İşinde bir gününü nasıl geçirdiği, İş hayatında yapmak isteyip de yapamadığı bir şeylerin olup olmadığı, Mesleğinin en çok sevdiği yönünün ne olduğu, İş arkadaşlarıyla uyumlu bir şekilde çalışıp çalışmadığı, İş arkadaşlarıyla iş dışında da görüşüp görüşmediği, vb. soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. 91 Exe Kitab-8.indd 91

37 OKUL ANILARI Hastanın gittiği okullar hakkında sohbet edilir. Okulunun nerede olduğu, Kaçıncı sınıfa kadar okula gittiği, En çok sevdiği sınıf arkadaşının kim olduğu, Okulda başarılı bir öğrenci olup olmadığı, En çok hangi dersi veya dersleri sevdiği, En çok sevdiği öğretmenin kim olduğu, Okul müdürünün adı, Öğretmenlerinin adı, Öğrencilik hayatı boyunca disiplin cezası alıp almadığı, Hiç unutamadığı okul anılarından birini anlatıp anlatmayacağı, vb. soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. EV HANIMLARININ BİR GÜNÜ Ev hanımı olarak bir gününde neler yaptığı hakkında sohbet edilir. Sabah kalktığınızda güne nasıl başlardınız? Kahvaltı sofranızı hazırlarken nelere özen gösterirdiniz? Evin temizliğine nereden başlardınız? Evinizi hangi sıra ile temizlerdiniz? Akşam yemeği hazırlıklarına nasıl başlardınız? Akşam yemeğinin aile içindeki önemi neydi? Tüm aile üyeleri akşam yemeğine katılır mıydı? Akşam yemeğinden sonra ailenizle nasıl vakit geçirirdiniz? Misafirliğe gelen komşularınız, akrabalarınız kimlerdi? En çok hangi komşunuz, akrabanız misafirliğe gelirdi? Siz kimlere misafirliğe giderdiniz? Ev işlerinden arta kalan zamanlarınızı nasıl değerlendirirdiniz? Neler yapardınız? 92 Exe Kitab-8.indd 92

38 Komşularınız ile yardımlaşarak yaptığınız ev işleriniz olur muydu? (İlkbahar temizliği, bayram hazırlıkları vb.) Çalışan ev hanımı olarak çalışma günlerinde ev işlerini nasıl yapardınız? Hafta sonlarında çalışan biri olarak ev işleriniz nasıl olurdu? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. ÇOCUKLUK ANILARI Çocukluk günleri hakkında sohbet edilir. Kaç kardeşiniz var? Siz evin kaçıncı çocuğuydunuz? Evin abisi/ablası olarak kardeşleriniz ile neler oynardınız? Anne/babanıza hangi konularda yardımcı olurdunuz? Mahalledeki arkadaşlarınız ile hangi oyunları oynardınız? Mahalledeki arkadaşlarınızdan hangilerini hatırlıyorsunuz? En sevdiğiniz oyun/oyuncak neydi? Hiç unutamadığınız çocukluk anınız var mı? Yazın oynadığınız oyunlar nelerdi? Evde oynadığınız oyunlar nelerdi? Sokakta oynadığınız oyunlar nelerdi? Kışın arkadaşlarınız ile kardan adam yaptınız mı? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. EV HAYATI ANILARI Eski yaşantısı hakkında sohbet edilir. Kaç yaşında evlendiniz? diye sorularak evlendikten sonraki hayatına dikkat çekilir. 93 Exe Kitab-8.indd 93

39 Sabah evden kaçta ayrılır, kaçta geri dönerdiniz? sorusu ile yaşlının evde geçirdiği zamana odaklanmasına yardım edilir. Akşam eve gelince neler yapardınız? Çocuklarınız ile nasıl vakit geçirirdiniz? İşte çalışmadığınız tatil günlerinizde nasıl vakit geçirirdiniz? Hangi yemekleri daha kolay yapardınız? Erkek yaşlılara ek olarak Evde mutfağa girip, eşinize yemek yaparken yardım eder miydiniz? Çocuk bakımı, temizlik, yemek gibi işlerde bir erkek eşine yardım etmeli mi? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. ESKİ BAYRAMLAR Eski bayramlar hakkında sohbet edilir. Günümüzde bayram olgusu şu şekilde diyerek eski bayramlarla karşılaştırma yapması istenir. Bayramda kendine ait hatıralar sorulur. Bayramlara ait evlerde özel hazırlanıp misafirlere ikram edilen pastabörek-tatlılar sorulur. Kurban Bayramı ise komşulara ve fakir-fukaraya dağıtılan etler, yardımlar hatırlatılır. Siz bayram ziyaretlerini nasıl yapardınız, kimlere giderdiniz? Eski bayramlarda, nişanlı bir erkeğin kız tarafına alması gereken hediyeler var mıydı? vb. gibi sorularla gelenek ve görenekler hatırlatılır. Ev halkının bayramlaşması ne zaman yapılırdı? Bayram namazı sonrası mı, hep birlikte yapılan kahvaltı sonrası mı? diye sorularak bayram sabahı toplanan aile hatırlatılır. Eski bayram gelenekleri, arife günü bayrama hazırlık, bayram ziyaretleri, çocukken bayrama bakışları, kabir ziyareti, aile büyüklerini ziyaret, kılık-kıyafetin hazırlığı, bayram namazı, kurban bayramının tarihi, bayram anıları, bir yetişkin gözüyle bayram, bayram için hazırlanan eğlence programları... vb. soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. 94 Exe Kitab-8.indd 94

40 BAYRAM TATLILARI VE YEMEKLERİ Bayram için evde hangi hazırlıklar yapılırdı? sorusu ile aktiviteye başlanır. Bayramlarda çok misafir gelir miydi? Bayramda misafirlere ikram edilen tatlılar nelerdi? Kurban Bayramı nda size özel, etle yapılan yemekler hangileri? Evde de yiyecek-içecekler hazırlanır mıydı? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. DÜĞÜN YEMEKLERİ VE DÜĞÜN ADETLERİ Düğünler nasıl olurdu? Sizin zamanınızdaki düğünlerden bahseder misiniz? sorularıyla sohbete başlanır. Sizin düğününüz nasıl oldu? Düğününüzle ilgili unutamadığınız anınız var mı? Düğün yemeği olarak misafirlerinize ne ikram ettiniz? Düğünlere ait bizlerin bilmediği ilginç ve güzel hangi adetler vardır? Düğünlerde ikram edilen yemekler, düğün sofrasının hazırlanması, düğün sofrasında yapılan örf ve adetler nasıldı? Düğünde oynanan yöresel oyunlar hangileriydi? Düğünde takı merasimi nasıl olurdu? Düğün alışverişleri nasıl olurdu, neler alınırdı? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. 95 Exe Kitab-8.indd 95

41 KOMŞULUK ANILARI Evimiz nerde, hangi mahallede? sorusu ile aktiviteye başlanır. Komşularımız kimler? Komşularımızın memleketi neresi? Komşularınızı evde nasıl ağırlarız? Sokağınıza yeni bir komşu taşındığında nasıl tanışırdınız? Hangi komşularınız ile daha sık görüşürdünüz? Komşularınızla beraber neler yapardınız? Komşularınızın cenazesi olduğunda diğer komşular ile beraber onlara nasıl yardım ederdiniz? Komşunuzun çocuğu evlenirken hangi konularda yardımcı olurdunuz? Komşularınızla beraber gün düzenler miydiniz? Gün sırası size geldiğinde ne tür hazırlıklar yapardınız? Komşu çocuklarından bahseder misiniz? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. ASKERLİK ANILARI Askerliğinizi nerde yaptınız? sorusu ile aktiviteye başlanır. Askerliğini kaç yaşında yaptınız? Kaç ay askerlik yaptınız? Askerliğinizi komando mu, piyade mi, denizci mi, havacı olarak mı yaptınız? Acemi birliğini nerede yaptınız? Usta birliğini nerede yaptınız? ile devam edilebilir Onbaşı, çavuş ve komutanları ile ilgili bir anısını anlatması istenir. Askerlerin bir günde ne yaptığı, sabah kaçta kalktığı, 96 Exe Kitab-8.indd 96

42 Atış talimini nasıl yaptığı, kaç atışta vurduğu, Askerde kullandığı silahların neler olduğu, Silah bakımını nasıl yaptığı, Ailesinde gazi veya şehit olup olmadığı Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. YAZ MEVSİMİ VE TATİL ANILARI Yılın en güzel mevsimi sizce hangisidir? sorusu ile aktiviteye başlanır. Hastaya mevsimler ve aylar hakkında kısa sorular sorularak yaz mevsimi ve tatile odaklandırılır. Tatili hangi ayda yapardınız? Tatilde nerelere giderdiniz? Tatilde neler yapardınız? Tatilde memleketinize gider miydiniz? Kaç gün tatil yapardınız? Yüzmeye nerelere giderdiniz? Yüzmeye giderken yanınızda neler götürürdünüz? Yaz mevsiminde yetişen meyve ve sebzeler hangileridir? Karpuz nerelerde yetişir? Diyarbakır karpuzu mu yoksa Adana karpuzu mu daha iyidir? Kavun nerelerde yetişir? Manisa Kırkağaç kavunu mu yoksa Ankara kavunu mu daha iyidir? Domates en çok hangi mevsimde yetişir? Çanakkale nin mi yoksa Bursa nın domatesi mi daha iyidir? Domatesi hangi yemeklerde kullanırdınız? Menemen tarifi nasıldır? İçine neler konur? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. 97 Exe Kitab-8.indd 97

43 FOTOĞRAF ALBÜMÜ ANILARI Bu aktivite Alzheimer demans hastası ile karşılıklı oturularak yapılır. Yaşlının fotoğraf albümü her zaman el altında bulundurulur. Albümdeki fotoğraflarla ilgili sorular sorulur, verilen cevaplara göre sohbet şekillenir. Daha sonra yaşlıyla albümdeki fotoğraflara bakılarak fotoğraflarla ilgili çeşitli sorular sorulur. Fotoğrafın ne zaman çekildiği, nerede çekildiği, yanındakilerin kimler olduğu vb. sorular sorulur. Yaşlı bu sorulara cevap veremezse, biz kendisini fotoğraflar hakkında bilgilendiririz. Böylece yaşlının geçmişiyle bugünü arasında bir bağ kurulur. MEMLEKET ANILARI Memleketinin neresi olduğu sorularak aktiviteye başlanır. Memleketinin en güzel yerinin neresi olduğu, İnsanların geçim kaynaklarının neler olduğu, Memleketinin en meşhur yemeğinin ne olduğu, Memleketinde en çok nelerin yetiştiği, Tarihi mekanların olup olmadığı, Memleketinde tarihe mal olmuş şahsiyetlerin olup olmadığı, Memleketindeki çarşı-pazarların nasıl olduğu, Memleketinde komşuluk ilişkilerinin nasıl olduğu, Memleketine özlem duyup duymadığı, Memleketinden en çok neyi özlediği sorulur. Memleket türkülerinden bir tanesini söylemesi istenir. Memleket düğünlerinin nasıl olduğu, memleketinin ovaları, dağları, denizleri, ırmakları sorulur. 98 Exe Kitab-8.indd 98

44 Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. BALIK TUTMA VE DENİZ ANILARI En çok hangi balığı seversiniz? sorusu ile aktiviteye başlanabilir. Hangi mevsimde, hangi balıklar avlanır? Ülkemizde en bol çıkan balık türü nedir? Hangi balıklar yağda, hangileri ızgarada, hangileri fırında pişirilirse daha lezzetli olur? Hamsili pilav yediniz mi, hamsili pilav nasıl yapılır? Balığın vücudumuz için faydaları nelerdir? Denizden hangi balıklar yakalanır? Göl ve akarsudan hangi balıklar yakalanır? Hangi mevsimde balık avlanmaz, niçin? Size özel balık yemeğiniz var mı? Balık avlamaya giderken yanınıza neler alırdınız? Balık tutmaya kimler ile giderdiniz? Gölde ya da denizde kayık içinde sabaha kadar beklerken unutamadığınız anınız var mı? Tuttuğunuz balıkları ne yapardınız? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. 99 Exe Kitab-8.indd 99

45 KIŞA HAZIRLIK VE KIŞ MEVSİMİ Memleketinin neresi olduğu ve memleketinde kışların nasıl geçtiği soruları ile aktiviteye başlanır. Kış mevsiminin yaşlıya neyi hatırlattığı, Kış mevsimini sevip sevmediği, Kış mevsiminin hangi aylarda yaşandığı, Kış mevsiminde yetişen meyve ve sebzelerin neler olduğu, Kış mevsimine özel giyeceklerin neler olduğu, Kış mevsimi için ne tür hazırlıkların yapıldığı, Kışa hazırlık için neler yapılması gerektiği, Sobayı evlerinin neresine ve nasıl kurdukları, Yakacak olarak nelerin kullanıldığı, Yakacak malzemelerini nasıl temin ettiği, Kartopu oynama ve kardan adam yapma anıları Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. BAYRAMLAŞMA Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı Alzheimer demans hastasına ilk önce bayramlar hakkında bilgi verilir. Hangi bayramda olduğumuz hatırlatılır. Bayramda yakınları, arkadaşları, sevdikleri, dostlarından en çok kiminle görüşmek istediği sorulur. En çok kiminle görüşmek istiyorsa onlarla görüştürülür. Alzheimer demans hastasına, kendi tercihine göre seçtiği temiz kıyafetler giydirilir. Bayram sabahı neler yapardınız, ilk kimler gelirdi, önce kimler arardı sizi? 100 Exe Kitab-8.indd 100

46 Geldiklerinde neler ikram ederdiniz (tatlı, börek, dolma vb.)? Bayramlarda memleketinize gider miydiniz? En çok hangi tatlıları yapardınız ya da yaptırırdınız? Kabristan ziyaretlerine gider miydiniz, dualar okur muydunuz? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar. DOĞUM GÜNÜ KUTLAMASI Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı Kutlamanın yapılacağı salon çeşitli süslerle süslenir. Yaşlıya aktivite hakkında önceden bilgi verilir. Salona Alzheimer demans hastasının isminin ve doğum tarihinin yazdığı, resminin olduğu bir karton asılır. Aktivitenin yapıldığı tarih, gün, ay ve yıl yaşlıya söylenir. Ardından yaşlının doğduğu yıl ve yaşı söylenir. Daha sonra kutlama için hazırlanan doğum günü pastası ve yiyecekler getirilerek müzik eşliğinde kutlamalara başlanılır. Yaşlıya günle ilgili duyguları, önceki doğum günlerini nasıl ve kimlerle kutladığı sorulur. 101 Exe Kitab-8.indd 101

47 EĞLENCELİ KİŞİSEL BAKIM AKTİVİTELERİ Dr. Nurullah YÜCEL Sosyolog Zeynep LAÇİN Banyo yapma, giyinme, dişleri fırçalama, tıraş olma gibi kişisel bakım aktiviteleri herkes için günlük rutin olarak yapılan işlerdir. Bu aktivitelerin en iyi şekilde yapılması bireyin kendini iyi hissetmesini sağlar. Alzheimer demans hastalarında bellek kaybının olması günlük kişisel bakımlarını yapamamalarına neden olur. Alzheimer demanslı hasta kişisel bakımını (dişlerini fırçalamak, banyo yapmak vb.) yapmayı unutabilir hatta gerekliliğini bile anlamayabilir. Bu durumda bakım verenler, hastanın bağımsızlığına saygı göstererek hastaya destek olmalılardır. Her ne kadar yaşlı kişisel bakımını yapmakta zorlanıyorsa da yapabildiklerine müdahale etmek, kendisine olan güvenini ve saygısını kaybetmesine sebep olabilir. Kişisel bakımlarında yardımcı olurken dikkat edilmesi gereken hususlar: - Esnek olmak Kişisel bakımını yaparken demanslının rahat olması sağlanmalıdır. Bakım veren, yaşlının bizzat kendisinin öz bakımını yapabilmesi için yaşlıya zaman vermeli, onu acele ettirmemelidir. Ancak yaşlının yapamadığı durumlarda yardım etmelidir. - Saygılı olmak Başka birinin yanında kişisel bakım yapmak zorunda olmak, hiç kimse için hoş bir durum değildir. Bu yüzden yaşlıya kişisel bakımını yaparken onurunu zedelemeyecek şekilde, anlayışlı ve sabırlı davranılmalıdır. 102 Exe Kitab-8.indd 102

48 - Yaşlının rutin yaşamına bağlı kalmak Demanslı yaşlıların kişisel bakım aktivitelerini günlük hayatlarında ne zaman, nasıl yaptıkları bilinmelidir. Bu rutinlerin aynı şekilde devam ettirilmesi öz bakım becerilerini yitirmelerini geciktirir. Örneğin sabah yıkanmayı seven hastaları sabah yıkamak gerekir. - Plan yapmak Öz bakım aktivitelerinin en iyi şekilde yapılmasını sağlamak için öncesinde plan yapılmalıdır. Yaşlının ihtiyacı olabilecek tüm malzemeler ulaşabileceği yerlere bırakılmalıdır. Çevrenin uygun bir şekilde düzenlenmesi, yaşlının kişisel bakımını başarılı bir şekilde tamamlamasına olanak sağlayacaktır. Örneğin tek başına elini yıkarken diş fırçasını mutlaka görebileceği yere koymak gibi. Kişisel bakım aktivitelerinin eğlenceli, anlamlı hale getirilmesi demanslının kişisel bakım becerilerini koruyarak, yaşama aktif katılımını sağlayacak ve bakım kalitesini yükseltecektir. YEMEK YEMEK Yemek yemek herkesin hayatında önemli yer teşkil eder. Hatta birçoğumuz kahvaltıdan hemen sonra öğle yemeğinde ne yiyeceğimizi düşünürüz. Duyusal ve zevkli bir aktivite olan yemek yemek, demanslılarla iletişim kurmak açısından bakım verenler için önemli bir fırsattır. Öncelikle Alzheimerlı hastanın yemek alışkanlıkları, hangi yemekleri sevip sevmediği, nasıl servis edildiğinde hoşlandığı, yemeğe olan ilgisi, iyi bir aşçı olup olmadığı, yalnız başına yemek yemeyi sevip sevmediğine dikkat edilir. Eğer son evre Alzheimer hastasıysa ve yemek yerken yardımınıza ihtiyacı varsa, yaşlıyla göz hizasında olunmalı, göz kontağı kurulmalı ve ona adıyla hitap edilmelidir. Bazen sevdiği bir müziğin yemek yeme esnasında çalınması, Alzheimer hastası için rahatlatıcı olabilir. Örneğin sabah kahvaltısında yöresel türkülerin çalınması gibi. Yemek masasındaki tabakların, peçetelerin, çiçeklerin güzel olması, iştah açıcı yemek kokuları demanslılar için cezbedici olabilir. 103 Exe Kitab-8.indd 103

49 Yemek esnasında yemeklerin tadı konusunda yaşlıyla sohbet edilir. Tabakların çok renkli olmaması, tercihen beyaz olup içindeki yemeğin seçilmesi için uygundur. Kaşıkla daha kolay yiyebilir. Eğer dua alışkanlığı varsa yemek öncesi ve sonrasında dua edilir. Yemek hazırlarken Alzheimerlı hastadan yemek tarifi istenir. Ortak ilgi alanları yaratılır. Ben de makarnayı çok seviyorum, sen soslu mu seversin yoksa sossuz mu? şeklinde diyaloglar kurulur. Baklava mı seversin yoksa sütlü tatlı mı? gibi sorular yöneltilerek yemekler hakkında fikri sorulur. Yardıma ihtiyacı olduğu durumlarda nazikçe Yardım edeyim diyerek sorun giderilir. Yaşlının yemek yerken bağımsızca hareket edebilmesi ve üzerine yemek dökmesini engellemek amacıyla masaya gerektiği kadar yakın oturması sağlanır. Peçeteler büyük olmalıdır. Yemek boyunca yaşlı, tüm ihtiyaçlarını kendisinin karşılaması için rahat bırakılır ve sadece gerektiğinde yardım edilir. Tüm yemekler elinin uzanabileceği yere konur. Aşırı sıcak veya soğuk olmamasına özen gösterilmesi gerekir. TUVALETE GİTMEK Demanslıların tuvalete giderken yardıma ihtiyacı olup olmadığı sorulur. Mahremiyetinin korunması önemlidir. Olası istenmeyen kazalar için yaşlının utandırılmamasına dikkat edilir. Tuvalet ihtiyacını giderirken yaşlı acele ettirilmez. Banyo ve tuvaletin iyi ışıklandırılmış olması, tutunma borularının olması kazaları önlemek için önemlidir. Alzheimer demanslı yaşlıda idrar kaçırması var ise doktor tarafından değerlendirilmesi yapılır ve gerekli ilaçların kullanılması sağlanır, böylece istenmeyen durumların ortaya çıkması önlenmiş olunur. Eski alışkanlıklarının devam ettirilmesine dikkat edilir. Yaşlının geçmişinden, sevdiği şeylerden bahsederek diyalog kurulur. Kurulan diyaloglarda espriler yapılır. Eğer demanslının altı bezleniyorsa, mümkün olduğunca mahremiyetine dikkat edilir ve sabırlı davranılır. Bezlenme ve tuvalet yardımı sırasında çocukça konuşmamak, çocuk gibi davranmamak gerekir. Külot şeklindeki alt bezleri kolaylık sağlar. 104 Exe Kitab-8.indd 104

50 Eğer yaşlı tuvalete gitmek istemiyorsa, Seninle biraz yürüyelim mi? diye sorarak tuvalete doğru yönlendirilir veya Gel beraber elimizi yıkayalım. diyerek birlikte gidilir. İstenmeyen durumlarda yardım için izin istenir ve herkesin başına gelebileceği ifade edilir. Fıkra anlatarak beraber gülebilir ve dikkatini başka yöne çekebilirsiniz. GİYİNMEK Giyinmek birçok insan için eğlenceli bir aktivitedir. Her ne kadar demanslılar için karmaşık bir durumu ifade etse de, doğru yaklaşımlarla eğlenceli hale getirilebilir. Bazı demanslılar kendi başlarına giyinebilirler ama bazılarının yardıma ihtiyacı vardır. Bazılarına yapacaklarını söylemeniz yeterliyken, bazılarını da sizin giydirmeniz gerekebilir. Sakin ve tane tane konuşmalısınız. Giyeceklerinin önceden yatağın üstüne konulması iyi olur. Alzheimer demanslı hastanın giyinme konusundaki zevkleri dikkate alınır. Geçmişinde elbise dikip dikmediği, giyim tarzı, kıyafetlerini nerden aldığı, üniforma giyip giymediği gibi soruların cevapları araştırılır. Giyinme konusunda kendisiyle konuşulur ve giyinirken acele ettirilmez. Erken evre demanslıya giyinme konusunda müdahele edilmez. Günümüz şartlarına uygun olmasa da, ne isterse giymesi sağlanır. Yazın yazlık elbiseler, kışın kışlık elbiseler giymesi için yönlendirilir. İleri seviyedeki demanslının ise rahat kıyafetler giymesine dikkat edilir. Bluz veya tişört giyilecekse omzuna, çorap giyilecekse ayaklarına masaj yapılarak duyusal farkındalık oluşturulur. Bluzun renkleri çok hoşmuş, yeni mi? gibi basit sorular sorulur. Çok güzel görünüyorsun. gibi iltifatlar yapılır. Yardım hürmetle yapılır. Çıt çıt ve düğme yerine lastikli veya yapışkanlı kıyafetler tercih edilir. 105 Exe Kitab-8.indd 105

51 BANYO YAPMAK Birçok insan için banyo yapmak eğlenceli, zevkli bir iştir. Demanslılar için karmaşık ve zor gözükse, de yaratıcı bir yaklaşımla eğlenceli hale getirilebilir. Banyo duvarlarına suyu hatırlatan balık, gemi gibi resimler asılır. Yaşlıyı banyoda bekletmemek için banyo öncesinde banyo malzemeleri (şampuan, sabun gibi) hazırlanır. Yaşlının banyo ihtiyacı değerlendirilir. Herkesin her gün banyo yapması gerekmeyebilir. Hatta banyo yapılması zor olan durumlarda sabunlu bezle ile silinme uygulanabilir (yatak banyosu). Demanslının banyo alışkanlıkları öğrenilir. Duş almayı sevip sevmediği, günün hangi saatlerinde banyo yaptığı gibi bilgiler edinilir. Mümkün olduğunca eski alışkanlıklarına benzer tarzda banyo düzenlenir. Banyo yaparken sevdiği müzik çalınır. Sıcak suyla doldurulmuş küvet ve güzel kokulu sabunlar duyusal olarak zevk almasını sağlar. Yaşlıyı banyoya çağırırken kullandığınız ses tonuna dikkat etmelisiniz. Demanslıya suyun sıcaklığının yeterli olup olmadığı sorulur. Hemen arkandayım, düşmene izin vermem. denilerek endişeleri öğrenilir. Banyon bitinceye kadar yanındayım. diyerek cesaretlendirilir. Oturak kullanmak, tutunacak kolu olması iyi olur. UYUMAK Çoğu insan için uyku günün en sevilen anıdır. Demanslılar için ise zor ve keyifsiz bir durumdur. Demanslının her gece aynı saatte yatağa gitmesi, yatmadan önce aynı işleri sırası ile yapması (dişleri fırçalamak, pijama giymek vb.) rutin alışkanlıklar oluşturulmalı. Uyuduğu ortamın rahatlatıcı olması uykuya dalmasını kolaylaştırabilir. Loş ışık sağlanabilir, sevdiği hafif müzik çalınabilir. Demanslının akşamları kendisini yorgun hissedip iyi uyumasına yardımcı olmak için gün boyunca fiziksel olarak aktif olması, özellikle ev dışında aktiviteler yapması sağlanır. 106 Exe Kitab-8.indd 106

52 Erken mi yoksa geç mi yatıyor, uyumadan önce her zaman yaptığı işler var mı (okumak, banyo olmak gibi) gibi sorularla uyku alışkanlıkları ortaya çıkarılır ve aynı şekilde devam ettirilir. Biraz masaj rahatlatıcı olabilir. Birçok insan yatmadan önce dua eder, kitap okur veya çok sevdiği bir müziği dinler. Bazıları da o gün yaşadıklarını kendisi için özel olan biriyle paylaşmak ister. Yaşlının mümkün olduğunca, normal hayatında yaptıklarını yapması sağlanır. Uykuyu hatırlatmak için, Benim çok uykum geldi, senin de geldi mi? şeklinde sorular sorulur. Hatırlıyor musun, eskiden üşümemek için bir sürü battaniye örtünürdük. gibi hatırlatmalar yapılır. Babam yatmadan önce bana hep kitap okurdu. gibi paylaşımlarda bulunulup, Sana da okumamı ister misin? diye sorulur. UYANMAK Demanslının kendiliğinden uyanması en iyisidir. Eğer kendiliğinden uyanamıyorsa, uyandırırken ismi söylenir, uyandıran kişi kendini tanıtır ve kibarca dokunur. Uyanması için zaman tanınır. Çünkü demanslı acele ettirildiğinde sinirlenebilir ve bu his tüm gün sürebilir. Bu yüzden her sabah uyanma rutini oluşturulur. Uyanınca duş mu alır yoksa kahve mi içer, erken mi yoksa geç mi uyanır, sabahları ne içer gibi günlük hayatına dair rutinler öğrenilir. Her uyandığında derin nefes egzersizleri yaptırılarak güne hazırlanır. Espriler, şakalar yapılarak yaşlı keyifli hale getirilir. Mutluluk verici şarkılar söylenir. Uyandığında eğer kullanıyorsa gözlüklerini, diş protezini, işitme cihazını takması sağlanır. Yaşlıya günün çok güzel geçeceği söylenerek telkinde bulunulur. Günü hatırlatıcı ibareler kullanılır. Bugün Çarşamba, markete gitmek için hazırlanalım. gibi. Bu sabah yumurtayı rafadan mı yoksa çok pişmiş mi istersin? gibi seçenekler sunulur. Eski yaşamına dair hatırlatmalar yapılır. Mesela eskiden her sabah yumurtaları kümesten getirdiği hatırlatılır. 107 Exe Kitab-8.indd 107