DOĞAL VE TEKNOLOJİK AFETLER KONUSUNDA TOPLUMUN BİLİNÇLENDİRİLMESİ VE AFEM İN ROLÜ

Transkript

1 TMMOB AFET SEMPOZYUMU 127 DOĞAL VE TEKNOLOJİK AFETLER KONUSUNDA TOPLUMUN BİLİNÇLENDİRİLMESİ VE AFEM İN ROLÜ Dr. Nehir Varol 1 SUMMARY Many people face natural and technological disasters on the world, almost every day bacause of geological, meteorological and environmental reasons. Disasters cause enormous economic and human losses and also devastation in enviromental and social life. In addition, millions of people getting more poor because of the impacts of disasters. Although centenarian experiences of people show that; prevention and/or minimization of the impacts of these kind of disasters could be possible by getting people be prepared, developing awareness of society against to disaster, building early warning systems, protecting of environment, preparing long term land usage plans, constructing strong buildings and forming suitable policy about disaster. Thats why, managers, institutions, NGOs and universities have a very important role for not to turn disasters into catastrophe. ÖZET Dünyada insanlar hemen hemen her gün jeolojik, meteorolojik ve çevresel nedenlerden dolayı, doğal ya da teknolojik felaketlerle karşı karşıya kalmaktadır. Afetler insan kaybına ya da yaralanmalara neden olmakta, ekonomik kayıplara yol açmakta, sosyal ve çevresel yıkıma neden olmaktadır. Ayrıca afetler yaptığı etkilerle milyonlarca insanın daha da fakirleşmesine yol açmaktadır. Buna rağmen insanoğlunun yüzyıllara dayanan tecrübesi göstermiştir ki; bu felaketlerin çok büyük zararların önlenmesi ya da minimuma indirgenmesi, toplumda afet bilincinin oluşturulması, alınan önlemler ve erken uyarı sistemleri, çevresel koruma, uzun dönemli arazi kullanım planlarının hazırlanması, dayanıklı yapıların inşası ve afet konusunda uygun politikaların oluşturulması ile mümkün olabilmektedir. Bu nedenle afetlerin felakete dönüşmemesi için, idarecilere, kurumlara, sivil toplum kuruluşlarına ve üniversitelere görevler düşmektedir. 1. GİRİŞ Avrupa Doğal Afetler Eğitim Merkezi (AFEM), Avrupa Konseyi ne üye ülkeler tarafından Büyük doğal ve teknolojik afetlerin önlenmesi, bunlara karşı önlem alınması 1 Dr. Nehir VAROL, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Avrupa Doğal Afetler Eğitim Merkezi (AFEM),Eskişehir Yolu, Lodumlu-Ankara

2 128 TMMOB AFET SEMPOZYUMU ve afet yardımlarının organize edilmesinde işbirliği yapılmasını amaçlayan Açık Kısmi EUR-OPA Antlaşması ile kurulmuş bir merkezdir. Anlaşma aralarında Türkiye nin de bulunduğu 9 ülke tarafından 1987 yılında imzalanmış ve 18 Aralık 1987 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Günümüzde 25 üye ülkeye sahiptir. Bu anlaşma afetlerin önlenmesi, etkilerinin giderilmesi ve afet sonrası yardımlaşmanın organizasyonu konularında aralarında araştırma ve eğitim konularında yardımlaşmak ve bilgi alışverişinde bulunmak amacı ile imzalanmıştır. Bu kapsamda AFEM, her türlü doğal ve teknolojik afetlerle mücadele kapsamında, afetlerin azaltılmasına yönelik olarak, toplumun, karar vericilerin ve afetlerle mücadele eden uzmanların eğitimi için çalışmalar yapan bir kuruluştur. Genel anlamda tüm doğal ve teknolojik afetlerin yıkıcı etkilerini eğitim yoluyla azaltmayı hedeflemektedir. AFEM in hedef kitlesi afetten önce, afet sırasında ve sonrasında sorumlukları olan yöneticiler, uzmanlar, teknik personel ve tüm halktır. Dünyada afetlerle ilgili tecrübeler ve çalışmalar; afet yönetimi ve afete duyarlı toplulukların oluşmasının, kuvvetli kurumsal yapılanma, bilgi paylaşımı, eğitim ve duyarlılık kapasitesinin geliştirilmesi, risk azaltma çalışmaları ve daha fazla araştırma yoluyla başarılabileceğini göstermektedir. Afetlere karşı bilinçli toplumların oluşturulması sürdürülebilir kalkınma için de anahtar rol üstlenmektedir. Bu yüzden afet önleme ve hazırlık çalışmaları afete dayanıklı ve duyarlı toplumların oluşturulmasında çok büyük öneme sahiptir. 2. AFET ZARARLARINI AZALTMA Afet azaltma çalışmaları günümüzde küresel anlamda, Birleşmiş Milletlerin Afetlerin Azaltılmasında Uluslar arası Stratejisi (UN/ISDR) çerçevesinde yapılan çalışmalar ve toplantılarla şekillenmektedir. Bu kapsamda afet riskinin azaltılması, önleme ve erken uyarı çalışmaları ile dünyada afet öncesi çalışmalar hız kazanmaktadır. Bu çalışmalar 2005 yılında gündeme gelen Hyogo Çerçeve Eylem Planı (Hyogo Framework for Action) ışığı altında devam etmektedir. Ülkelerin Hyogo uygulamaları çeşitli platformlarda UN/ISDR (Birleşmiş Milletler Doğal Afet Zararlarının Azaltılması Stratejisi) desteği ile tartışılmakta, ülkelerin bu konulardaki deneyimleri paylaşılmaktadır. Hyogo planının 5 önceliğinden 3. sü, bilginin kullanımı, ve güvenlik kültürünün yerleşmesi için eğitime önem verilmesi şeklinde belirlenmiştir. Bu çerçevede bakıldığında, Avrupa ve Akdeniz Büyük Afetler Anlaşması (EUR-OPA) neticesinde kurulmuş bir merkez olan AFEM in eğitim hedef kitlesi, uzmanlar, idareciler, eğiticiler, karar vericiler, ilk öğretim okulları ve halktır. Halkın kademeli olarak afet konusunda eğitilerek afet bilincinin oluşturulması ve afete hazır bir toplum oluşturulması Avrupa Doğal Afetler Eğitim Merkezi (AFEM) in ana amacıdır. Dünyada Türkiye nin de içinde bulunduğu bir çok ülke malesef afet gerçeği ile yüz yüze kalmaktadır. Her ülkenin yaşadığı tecrübelerden kaynaklanan bilgi birikimleri vardır. Afet riskinin azaltılmasında, yaşanılan olaylardan öğrenilen derslerle ilgili bilgilerin paylaşımını içeren işbirliği ve diyalog önem kazanmaktadır. Yerel ve bölgesel yetkililer ve diğer ilgili uzmanlar tecrübelerin paylaşılması için etkin rol üstlenmelidirler. Bu nedenle doğa olaylarının afete dönüşmemesi için, idarecilere, kurumlara, sivil toplum kuruluşlarına ve üniversitelere görevler düşmektedir. Ayrıca deneyimler, geleneksel olarak uygulanmakta olan afetlerle ilgili bilginin çok değerli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle bilginin paylaşımı ve eğitim,

3 TMMOB AFET SEMPOZYUMU 129 hatta bu eğitimin okul seviyesinde çocuklardan başlayarak verilmesi ve bu eğitimlerin sürdürülebilir olması birçok afetle yüz yüze kalmak zorunda olan ülkemiz için kaçınılmaz olmaktadır. Eğitim ve toplumun bilinçlendirilmesi afetten korunma ve afete hazırlık açısından vazgeçilmez bir unsurdur. 3. ÜLKEMİZDE AFETLERE KARŞI BİLİNÇLENDİRME ÇALIŞMALARI Bu kapsamda, özellikle 1999 depremlerinden sonra ilgili alanda çalışmalar yapan her kurum ve organizasyon, eğitim konusuna da büyük önem vererek, bu yönde çalışmalar gerçekleştirmeye başlamışlardır. Başta, Bakanlığımız, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Merkezi, Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Kızılay, İçişleri Bakanlığı gibi pek çok kurum yanında üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları da, toplumun bilinçlendirilmesi kapsamında oldukça önemli eğitim programları ortaya koymuşlardır. Bu konuda kurumlar arasında işbirliği çalışmalarında da önemli ilerlemeler kaydedilmiştir (AFEM, Kitapçığı, 2007). Bu kurumlarca pek çok eğitim kursları, seminerler düzenlenmesi yanında, kitap, dergi vb materyallerle de toplumun her kesimine, özellikle çocuklara ulaşılmaya çalışılmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı nın müfredatına afetlerle ilgili derslerin konması konusunda çabalar sarf edilmekte olması, eğitimin tabandan başlatılması yolunda dikkat çekmektedir. Örneğin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Afet Koordinasyon Merkezi AKOM da, okul sezonu boyunca ilköğretim 4 ve 5. sınıf öğrencilerine uzmanlar tarafından haftada 2 gün Kızılay tarafından hazırlatılan Güvenli Yaşamı Öğreniyorum kitapçığı eğitimi verilmektedir. Ayrıca AKOM, halkın afetlere karşı bilinçlendirilmesi amacıyla da çok sayıda değişik türde kitap, broşür ve CD bastırarak dağıtmıştır. Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı gibi kurumlar da hem internet üzerinde, hem de kitap, dergi, broşür gibi basılı yayınlarla, çocuklara ve diğer hedef kitlelere yönelik bilinçlendirme çalışmalarını sürdürmektedirler. Milli Eğitim Bakanlığı nın, önceki yıllarda Deprem Haftası nı eğitim müfredatına almıştır. Kandilli Rasathanesi, Afete Hazırlık Eğitim Programı ile, internet üzerinden özellikle çocuklar başta olmak üzere, öğretmenlere ve tüm topluma yönelik çok kapsamlı bir eğitim programını sunmaktadır. Bakanlığımız da eğitim yoluyla risk kültürü oluşturulması konusunda oldukça önemli çalışmalar içerisinde bulunmaktadır. Anlaşma nın faaliyetler bölümündeki programları gerçekleştirmek amacıyla oluşturulan uzman merkezlerden birisi olarak Türkiye de kurulmuş olan Avrupa Doğal Afetler Eğitim Merkezi (AFEM), Afet İşleri Genel Müdürlüğü bünyesinde, Şube Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir. AFEM düzenlenen seminer ve basım - yayımlar ile, afet zararlarının önlenmesi ve azaltılmasına yönelik çeşitli hedef gruplarına uygulanacak eğitim program ve materyallerinin hazırlanması, basımı ve dağıtımı konularında Halkın Eğitimi Kampanyası oluşturma çalışmalarında bulunmaktadır. AFEM in diğer bir fonksiyonu da bu konularda en etkin eğitim yöntemlerini araştırmaktır. AFEM tarafından programlanan eğitimler, hedef alanın çok geniş olması nedeni ile öncelikle Eğiticilerin Eğitimi tarzında yapılmaktadır. Uygulanan eğitimler sonunda üretilecek dökümanların basılarak tüm Kısmi Anlaşma Üyesi ülkelere

4 130 TMMOB AFET SEMPOZYUMU dağıtılması yolu ile, verilen eğitimin tüm üye ülkelerdeki ilgili kesimleri kapsamasına çalışılmaktadır. Kurs ve seminer, baskı-yayın yolu ile bilgilerin yaygınlaştırılmasının yanı sıra televizyon, video, sinema filmleri ile izleyenin dikkatini en fazla çeken yöntemlere de ağırlık verilmeye çalışılmaktadır. Bu eğitimlerde hedef kitle; çocuklar, gençler ve yetişkinler den oluşan halk kitlesidir. Burada amaç; Halkın doğal afetler, afetten korunma ve afete dayanıklı yapılaşma konularında bilinçlendirilmesi, Halkın, yaşadığı yerleşim çevrelerindeki yapılaşmada, kentleşmede ve konut seçimlerinde afete duyarlı yapı ve yerleşim kalitesi konularında tüketici olarak bilgisinin arttırılması, İmar, afet ve kentleşme bilincinin oluşturulması ile, hedef kitlenin yaşadıkları çevreye sahip çıkmasının sağlanarak kent ve yaşam kültürünün yaratılması ve yaygınlaştırılması, Olası afetlerin yol açabileceği can ve mal kayıp ve zararlarının asgariye indirilmesi, Güvenli kentsel çevreler oluşturulması amacıyla toplumun bilgi birikiminin arttırılması, Kamu bilinçlendirilmesi ile doğal afetlerin bir doğa olayı olduğunun ve kentleri halkın kendisinin şekillendirdiğinin topluma aktarılması, Özellikle çocukların psikolojilerini bozmadan bilinçli, bütünleşik bir afet ve yapılaşma eğitimi verilmesi ve Söz konusu amaçlar doğrultusunda, ilgili aktörlerin katılımında sürdürülebilir ve yaşanabilir kentler yaratılması ve afet zararlarının azaltılmasıdır. Gelecek nesillerin bu güce kavuşmuş olarak, daha güvenli bir dünyaya kavuşmaları için, her ülke gibi Türkiye de mevcut kaynaklarını ve imkanlarını mümkün olduğunca kullanma gayreti içerisindedir. Özellikle bu yolda en önemli yöntemin de Okullar ve Çocuklar için Afetler ve Temel Afet Bilinci Eğitimi olduğunun kurumlar ve toplumsal alanda daha fazla dikkate alınması, anlaşmanın amaçlarına uygun olarak ulusal düzeyde bir ilerlemenin olduğunu göstermektedir. Tabii ki bu çabalarda süreklilik birinci şarttır. Bunu sağlayacak ekonomik ve bilimsel tabanın oluşturulması, ilk dönemlerde yavaş ilerlemeye neden olmaktadır. Ancak, sistemin ve bilincin her yıl biraz daha artan oranda oluşmasıyla başarı oranı da gittikçe hızlanacaktır. Bugünün eğitilmiş küçükleri yarının bilinçli toplum ve yöneticilerini oluşturacaktır. 4. SONUÇ Bilgi yönetimi ve eğitim, afete eğilimli bölgelerdeki toplulukların risklerle başa çıkma yolları ve daha iyi anlama konularında bize yardımcı olabilir. Eğitim afet zararlarını azaltma çabalarıyla çok yakından ilişkilidir. Afetler bazen ağır darbeler vurabilirler ve zararın şiddeti, afete maruz kalan ülke ve toplumun hazırlığını ve eğitim

5 TMMOB AFET SEMPOZYUMU 131 seviyesini yansıtır. Bugün yaygın olarak kabul edilmektedir ki afetlerin üstesinden gelebilmek ve afet sonrası çabuk toparlanmak, ancak temel olan bilgiyi kullanma ve onun tüm seviyelerde öğrenilmesi ile mümkün olabilmektedir. İlerleme, bilginin aktarım ve ortaklığı afet risk yönetiminde anahtar esaslardır. Riskle birlikte yaşadığımızda, ilk ve orta dereceli okullardaki afet similasyonlu tatbikatlardan, lisans üstü eğitimlerdeki derslere kadar tüm eğitim formlarını benimsemeliyiz. Ayrıca afetler konusundaki geleneksel yerel bilgilerimizi birleştirmeliyiz. Eğitim olmaksızın afet zararlarını azaltmada sürdürülebilir gelişmenin sağlanması mümkün değildir. Yetkili kişiler konu üzerine odaklanmalı ve toplumun değişen ihtiyaçlarını karşılayacak kararlar almalıdırlar. Sürdürülebilir sistemler yaratmak için bilimsel, mühendislik ve kültürel prensiplerin uygulanmasına dayalı olan afet azaltma faaliyetleri üzerine toplumun tüm sektörlerinin eğitimi uzun dönemli ve sürdürülebilir olarak gerçekleştirilmelidir. KAYNAKLAR 1. Seyfe, N. (2007) AFEM Tanıtım Kitapçığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlğı, Afet İşlei Genel Mdürlüğü, Ankara, 35 s.