BİST- Turizm Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performans Analizi

Transkript

1 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Y.2014, Clt 4, Syı 1, ss Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences Y.2014, Volume 4, Issue 1, pp BİST- Turzm Sektöründek Şrketlern Fnnsl Performns Anlz Nury ERGÜL Mrmr Ünverstes, Sosyl Blmler Meslek Yüksekokulu, Fnns, Bnkcılık ve Sgortcılık Bölümü, Öz Bu çlışmd, Bors İstnbul (BİST) - Turzm sektöründe şlem gören şrketlern fnnsl performnslrı ELECTRE ve yöntemler kullnılrk, krşılştırmlı olrk test edlmektedr. Arştırmnın netcesnde; BİST- Turzm sektöründe en yüksek fnnsl performnslı şrketn belrlenmesnde ELECTRE ve yöntemlernn krr vermey sğlyn bşrılı yöntemler olduğu belrlenmştr. Çlışmd dönemne t BİST de şlem gören turzm şrketlernn ml tblolrı kullnılmktdır. Anhtr Kelmeler: Turzm, ELECTRE,, Performns Anlz. JEL Sınıflndırm Kodlrı: G11, L25, L86 Testng of Compnes Fnncl Performnce n the BIST - Toursm Sector Abstrct Fnncl performnce of compnes n the Istnbul Stock Exchnge (BIST)- Toursm sector re tested comprtvely by usng ELECTRE nd methods. As result of the study; both methods whch provdes the decson-mkng process hve been determned to be successful methods to gve n decson bout the hghest fnncl performnce compny n the BIST- Toursm Industry. In ths study, BIST-Toursm Compnes fnncl sttements n the perod of re beng used. Keywords: Toursm, ELECTRE,, Performnce Anlyss JEL Clssfcton Codes: G11, L25, L86 Atıft bulunmk çn Cte ths pper Ergül, N. (2014). BİST- Turzm Sektöründek Şrketlern Fnnsl Performns Anlz. Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs, 4(1),

2 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences 1. Grş Turzm, nsnlrın çeştl sebeplerle süre yşnıln yer dışın ypıln seyhtlerde geçc konm sonucu orty çıkn olylr bütünüdür. Turzm sektörü, konm, yemek, ulşım ve eğlence flyetlerne yönelk rtn tlebn, yurt ç cr üretm düzeyn yükselterek, gelr sevyesn rtırmsı ve emek yoğun bu sektörün sthdmını olumlu etemes, ülkelern cl olrk htyç duydurı dövz, dışstımın rtırılmsın ornl dh kıs sürede, dh z kynk ve z çb le sğlmsı çısındn büyük önem tşımktdır. Turzm sektörünün emek yoğun br sektör olmsı, sthdm olnrı yrtmsı çısındn çok büyük öneme shp br sektördür. Turzm sektörünü dğer sektörlerden yırn en öneml unsur; sthdm yrtblme potnsyelnn olmsıdır. Turzm sektörü sdece kend sektör bünyesnde değl, dğer lnlrl bğlntılı sektörlerde de sthdm mknı sğlyblmes nedenyle hem Türkye ekonoms hem de düny ekonoms çn önem her geçen gün dh fzl rtmktdır. Düny ekonoms çersnde hızlı ve yüksek gelr sğlyıcı özellğ nedenyle turzm sektörü, büyük ornd ytırım ypıln ve gelşen br sektör olmyı sürdürmektedr. Çlışmmızın brnc bölümünde, ltertür trmsı, knc bölümde çlışmnın ver ve metodolojs ve üçüncü bölümde se rştırm bulgulrı çınrk, bu bulgulrın değerlendrlmes ypılmktdır. 2. Ltertür Trmsı ELECTRE ve yöntemler le ypıln mprk çlışmlr şğıd özetlenmektedr. Bysl ve Tecm (2006) ve ELECTRE yöntemler le en uygun ktık tık depolm bölgesn belrlemşlerdr. Bu çlışmd kullndırı coğrf verler, yerleşm yerne uzık ve depolm shsının zemn özeller olrk lınmış ve her k yönteme göre ynı del bölge elde edlmştr. L ve Qng-Sheng (2006) üretm şrketlernde gerçeeşen hlelerde en y tef seçmede yöntemnn kullnılblrlğ test edlmştr. Bu çlışmd üretm şrketlernn elektronk bzı ürünler çn hleye gren dört şrketten hngsnn tefnn en y olduğu yöntem le tespt edlmştr. Bülbül ve Köse (2009) gıd sektörünün fnnsl performnsının değerlendrlmesnde ve ELECTRE yöntemlern kullnmış ve bu çlışmd kullnıln her k yöntemn de gıd şrketlernn fnnsl performnsının değerlendrlmesnde kullnılblecek bşrılı yöntemler oldurı kntne vrmışlrdır. Atıcı ve Ulucn (2009) Türkye enerj sektöründe krr verclern rsyonel krrlr lmsınd ELECTRE ve PROMETHEE yöntemlernn kullnılbleceğ sonucun vrmışlrdır. 326

3 N.Ergül Bhr/Sprng 2014 Clt 4, Syı 1, ss Volume 4, Issue 1, pp Ergül (2010) yöntemnn enerj sektöründe flyette bulnn şrketlern fnnsl nlznde kullnılbleceğ fde etmştr. Ergül (2010) yöntem le spor şrketler le spor kulüplernn krşılştırmlı olrk fnnsl performnslrını değerlendrlmştr. Bu çlışmd Türkye dek spor kulüplernn bşrılrının lgl spor şrketlernn fnnsl performnslrı üzernde doğrudn br etkye shp olmdığı ve spor kulüplernn bşrılrının rtışının, spor şrketlernn fnnsl bşrılrının rtışındn bğımsız olduğunu tespt etmştr. Ergül ve Akel (2010) fnnsl krlm şrketlernn fnnsl performnslrının derecelendrlmesnde yöntemnn kullnbleceğ sonuc ulşmışlrdır. Dumnoğlu ve Ergül (2010) teknoloj şrketlernn fnnsl değerlendrlmesnde yöntem kullnmışlr ve bu şrketlern değerlendrlmesnde yöntemnn fydlı br yöntem olduğunu fde etmşlerdr. Ergül ve Öktem (2011) ve ELECTRE yöntemlernn nşt ve byındırlık şrketlernn fnnsl nlznde kullnılblrlğn knıtlmışlrdır. Uygurtürk ve Korkmz (2012) n metl sny şrketlernn değerlendrlmesnde yöntemn kullnmışlr ve bu çlışmd yöntemnn frı değerlendrme seçeneern ortk br pydd br ry getrdğ ve krr verclere objektf br değerleme ypm mknı tnıdığı dolyısıyl bu sektörde flyette bulunn şrket yönetclernn ve ytırımcılrının vereceer krrlrd kullnılblecek fydlı br yöntem olduğunu orty koymuşlrdır. Ergül ve Seyfullhoğullrı (2012) prkenc şrketlern nlznde belrl krterler ışığınd ELECTRE-III yöntemnn bu şrketlern derecelendrlmesnde kullnılbleceğ sonucun ulşmışlrdır. Uygurtürk ve Korkmz (2012) n metl sny şrketlernn fnnsl performnslrının değerlendrlmesnde yöntemn kullnmışlrdır. Bu çlışmd yöntem le frı değerlendrme seçeneer ortk br pydd br ry getrlerek, krr verclere objektf br değerleme ypm mknı tnındığı yrıc bu sektördek yönetclern ve ytırımcılrın krrlrınd yrdımcı olbleceğn orty koymuşlrdır. 3. Ver ve Metodoloj BİST- Turzm sektöründe en yüksek fnnsl performnslı şrketn belrlenmesnde ELECTRE-III ve yöntemlernn krr vermey sğlyn bşrılı yöntemler olup olmdırını test etmey mçlnmktdır. Türkye de krz dönemlernn çok sık yşnmsı ve turzm sektörünün ekonomk gelşmelere krşı şırı hsssyet göstermes sebebyle çlışmd turzm sektörü ncelenmektedr. Bu çlışmnın ver setn dönem rsınd BİST de şlem gören turzm şrketlernn fnnsl tblolrı oluşturmktdır. Bzı şrketlern ml tblolrının tmmın ulşılmmsındn dolyı ver setne dhl edlen şrket syısı yed olrk belrlenmektedr yılı tbryle Uluslrrsı Fnnsl Rporlm Stndrtlrı (IFRS) nın Sermye Pyssı Kurulu n kyıtlı şrketlern ml tblolrınd uygulnmy bşlnmsı nedenyle de rştırm dönem sekz yıl le sınırlndırılmktdır. 327

4 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences Çlışmd kullnıln verler, KAP (Kmuyu Aydınltm Pltformu) ndn temn edlmştr. Bu çlışmd nlz kpsmın lınn turzm şrketler Bors İstnbul d AYCES, FVORI, MAALT, METUR, NETTUR, PKENT, TEKTU kodu le şlem görmektedr. Bu şrketlern dönemlerne t fnnsl tblolrı kullnılrk, bu şrketlern fnnsl performnslrı ELECTRE ve yöntemler le nlz edlmektedr. Bu çlışmnın nlznde ELECTRE ve yöntemlernn terch edlmesnn nedenler şğıdk gb özetleneblr. Her k yöntemnde frı özellkte ve çok syıd lterntf rsındn krr vermey kolylştırmsı, Her k yöntemnde krr vermey bşrılı br şede yönetmes, Her k yöntemnde lgılmyı kolylştırmsı, Her k yöntemnde uygulnmsının oldukç bst olmsıdır. Çlışmd kullnıln fnnsl ornlr ltertür ve uzmn görüşlernden fydlnılrk belrlenmş ve orn nlz yöntem kullnılrk hesplnmıştır (Tblo-1). Tblo 1: BİST Turzm Sektöründek Şrketlern Değerlendrlmesnde Kullnıln Orn Set Kod Fnnsl Ornlr Krter Yönü N1 = Dönen Vrlır / Kıs Sürel Borçlr Mx N2 = Hzır Değerler / Kıs Sürel Borçlr Mx N3 = Toplm Borçlr/ Toplm Aktfler Mn N4 = Durn Vrlır / Uzun Sürel Borçlr Mn N5 = SMM / Ortlm Stok Mx N6 = Net Stışlr / Toplm Aktfler Mx N7 = Flyet Gderler / Net Stışlr Mn N8 = Stışlrın Mlyet / Net Stışlr Mn N9 = Personel Gderler / Net Stışlr Mn N10 = Net Kr / Net Stışlr Mx N11 = Net Kr / Toplm Aktfler Mx 3.1. ELECTRE Yöntem ELECTRE (Elemnton nd Choce Trnsltng Relty Englsh) yöntem Beneyoun trfındn 1966 yılınd orty tılmıştır. Bu yöntem, her br değerlendrme fktörü çn lterntf krr noktlrı rsınd üstünlük kıyslmlrın dynmktdır. Bu yöntem çözüme gtme şmlrı yed dımd 328

5 N.Ergül Bhr/Sprng 2014 Clt 4, Syı 1, ss Volume 4, Issue 1, pp tmmlnmktdır (Trntphyllou vd., 1998). ELECTRE yöntemnn dımlrı şğıd çınmktdır. Adım 1: Krr Mtrsnn (A) Oluşturulmsı Krr mtrsnn stırlrınd üstünlüer sırlnmk stenen krr noktlrı, sütunlrınd se krr vermede kullnılck değerlendrme fktörler yer lır. A mtrs krr verc trfındn oluşturuln bşlngıç mtrsdr. Krr mtrs şğıdk gb gösterlr: A j... m m2 1 n 2n... mn (1) A j mtrsnde m krr noktsı syısını, n değerlendrme fktörü syısını verr. Adım 2: Stndrt Krr Mtrsnn (X) Oluşturulmsı Stndrt Krr Mtrs, A mtrsnn elemnlrındn yrrlnrk ve şğıdk formül kullnılrk hesplnmktdır. x j m j k 1 2 kj (2) Adım 3: Ağırlıı Stndrt Krr Mtrsnn (Y) Oluşturulmsı Değerlendrme fktörlernn krr verc çısındn önemler frı olblr. Bu önem frılırını ELECTRE çözümüne ynsıtblmek çn Y mtrs hesplnır. Krr verc öncele değerlendrme fktörlernn ğırlırını ( w ) belrlemeldr n ( w 1 1). (Çlışmd kullnıln değerlendrme fktörlern (fnnsl ornlr) t ğırlır lşkn krterler Tblo 1 de çınmktdır.) Dh sonr X mtrsnn her br sütunundk elemnlr lgl w değer le çrpılrk Y mtrs oluşturulmktdır. Y mtrs şğıd gösterlmektedr: 329

6 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences Y j w1 x w1 x... w1 x m1 w x 2 w x 2 w x m2 w n 1n w x n 2n w x n x... mn (3) Adım 4: Uyum ( C ) ve Uyumsuzluk ( D ) Setlernn Belrlenmes Uyum setlernn belrleneblmes çn Y mtrsnden yrrlnılır, krr noktlrı brbrleryle değerlendrme fktörler çısındn kıyslnır ve setler şğıdk formülde gösterlen lşk yrdımıyl belrlenmektedr: C j, y kj y lj Formül temel olrk stır elemnlrının brbrlerne göre büyüüernn krşılştırılmsın dynır. Br çou krr problemndek uyum set syısı ( m. m m) tnedr. Çünkü uyum setler oluşturulurken k ve l ndsler çn k l olmlıdır. Br uyum setndek elemn syısı se en fzl değerlendrme fktörü syısı ( n ) tne olblr. ELECTRE yöntemnde her uyum setne ( C ) br uyumsuzluk set ( D ) krşılık gelr. Uyumsuzluk set elemnlrı, lgl uyum setne t olmyn j değerlernden oluşmktdır. Adım 5: Uyum ( C ) ve Uyumsuzluk Mtrslernn ( D ) Oluşturulmsı Uyum mtrsnn (C) oluşturulmsı çn uyum setlernden yrrlnılır. C mtrs mxm boyutludur ve k l çn değer lmz. C mtrsnn elemnlrı şğıdk formülde gösterlen lşk yrdımıyl hesplnmktdır. c (4) w j j C Uyumsuzluk mtrsnn (D) elemnlrı se şğıdk formül yrdımıyl hesplnmktdır: d 0 j j y kj jd y kj jd y y lj lj (5) 330

7 N.Ergül Bhr/Sprng 2014 Clt 4, Syı 1, ss Volume 4, Issue 1, pp Adım 6: Uyum Üstünlük (F) ve Uyumsuzluk Üstünlük (G) Mtrslernn Oluşturulmsı Uyum üstünlük mtrs (F) mxm boyutludur ve mtrsn elemnlrı uyum eşk değernn ( c ) uyum mtrsnn elemnlrıyl ( c ) krşılştırılmsındn elde edlmektedr. Uyum eşk değernn ( c ) şğıdk formül yrdımıyl elde edlmektedr: c 1 m( m 1) m m c k1 l1 (6) Formüldek m krr noktsı syısını göstermektedr. Dh çık br nltıml c değer, 1 m( m 1) le C mtrsn oluşturn elemnlrın toplmının çrpımın eşttr. F mtrsnn elemnlrı ( f ), y 1 y d 0 değern lır ve mtrsn köşegen üzernde ynı krr noktlrını gösterdğnden değer yoktur. Eğer c c f 1, eğer c c f 0 dır. Uyumsuzluk üstünlük mtrs (G) de mxm boyutludur ve F mtrsne benzer şede oluşturulur. Uyumsuzluk eşk değer ( d ) şğıdk formül yrdımıyl elde edlmektedr: d 1 m( m 1) m m d k1 l1 (7) G mtrsnn elemnlrı d ( g ), y 1 y d 0 değern lır ve mtrsn köşegen üzernde ynı krr noktlrını gösterdğnden değer yoktur. Eğer g 1, eğer d d g 0 dır. Adım 7: Toplm Bskınlık Mtrsnn (E) Oluşturulmsı Toplm Bskınlık Mtrsnn (E) elemnlrı ( e ) f ve d d g elemnlrının krşılıı çrpımın eşttr. Burd E mtrs C ve D mtrslerne bğlı olrk mxm boyutludur ve yne 1 y d 0 değerlernden oluşmktdır. E mtrsnn stır ve sütunlrı krr noktlrını göstermektedr. 331

8 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences 0 0 E 1 0 (8) 1 1 e 21 1, e 31 1 ve e 1 32 değerlern lır. Bu se 2. krr noktsının 1. krr noktsın 3. krr noktsının 1. krr noktsın ve 3. krr noktsının d 2. krr noktsın mutlk üstünlüğünü göstermektedr. Bu durumd krr noktlrı A ( 1,2,, m ) sembolüyle fde edlrse, krr noktlrının önem sırsı A 3, A 2 ve A1 şende oluşmktdır Yöntem yöntem (Technque for Order Preference by Smlrty to Idel Soluton), Hwng ve Yoon trfındn 1981 yılınd gelştrlmştr. Yöntemn temeln, poztf-del çözüme en kıs mesfe ve negtf-del çözüme en uzk mesfedek lterntf seçme oluşturmktdır. Topss yöntemnn dımlrı şğıd çınmktdır (Trntphyllou, Shu, Snchez & Ry, 1998). Adım 1: Krr Mtrsnn (A) Oluşturulmsı Krr mtrsnn stırlrınd üstünlüer sırlnmk stenen krr noktlrı, sütunlrı se krr vermede kullnıln değerlendrme fktörlerdr. A mtrs krr verc trfındn oluşturuln bşlngıç mtrsdr. Krr mtrs şğıdk gb gösterlmektedr: A j m m2 1 n 2n... mn A j mtrsnde m krr noktsı syısını, n değerlendrme fktörü syısını vermektedr. Adım 2: Normlze Edlmş Krr Mtrsnn (R) Oluşturulmsı Normlze Edlmş Krr Mtrs, A mtrsnn elemnlrındn yrrlnrk ve şğıdk formül kullnılrk hesplnmktdır. (9) r j m j k 1 2 kj ( =1,,m ; j = 1,, n ) (10) 332

9 N.Ergül Bhr/Sprng 2014 Clt 4, Syı 1, ss Volume 4, Issue 1, pp R mtrs şğıdk gb elde edlmektedr: R j r r... rm r r r m2 r1 n r 2n... rmn Adım 3: Ağırlıı Stndrt Krr Mtrsnn (V) Oluşturulmsı (11) Öncele değerlendrme fktörlerne lşkn ğırlık değerler ( w ) n w 1 belrlenmektedr ( 1). Dh sonr R mtrsnn her br sütunundk elemnlr lgl w değer le çrpılrk V mtrs oluşturulmktdır. V mtrs şğıd gösterlmektedr: V j w1r w1r... w1r m1 w r 2 12 w r 2 22 w r 2 m2 wnr1 n w nr2 n... wnrmn Değerlendrme fktörlerne lşkn ğırlır W1,W2,. Wn şende belrlenmektedr. Oluşturulck ğırlıı normlze edlmş krr mtrs çn, R mtrsnn sütunlrındk değerler lgl değerlendrme fktörü ğırlık değerler le çrpılmış ve V mtrsnn sütunlrı hesplnmktdır. Adım 4: İdel (A + ) ve Negtf İdel (A - ) Çözümlern Oluşturulmsı Bu yöntem her br değerlendrme fktörünün monoton rtn vey zln br eğlme shp olduğunu vrsymktdır. İdel çözüm setnn oluşturulblmes çn V mtrsndek ğırlındırılmış değerlendrme fktörlernn (sütun değerlernn) en büyüer seçlmektedr. İdel çözüm set şğıdk formül le bulunmktdır. A (mx v j j J),(mn v j j J * * Yukrıdk formülünden hesplnck set v v,, v * gösterleblr. ' * 1, 2 n (12) (13) A şende Negtf del çözüm set se, V mtrsndek ğırlındırılmış değerlendrme fktörlernn yn sütun değerlernn en küçüer (lgl değerlendrme fktörü 333

10 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences mksmzsyon yönlü se en büyüğü) seçlerek oluşturulmktdır. Negtf del çözüm set şğıdk formül bulunmktdır. A (mn v j j J),(mx v formülünden hesplnck set A v v,, v j j J ' (14) 1, 2 n şende gösterleblmektedr. ' Her k formülde de J fyd (mksmzsyon), J se kyıp (mnmzsyon) değern göstermektedr. Gerek del gerekse negtf del çözüm set, değerlendrme fktörü syısı yn m elemndn oluşmktdır. 4. dımd del A+ ve negtf del A- çözüm setler oluşturulmuştur. A+ set çn V mtrsnn her br sütunundk en büyük değer, A- set çn V mtrsnn her br sütunundk en küçük değer seçlmş ve setler krterlern mc hzmet edşne göre düzenlenmektedr. Adım 5: Ayırım Ölçülernn Hesplnmsı Bu yöntemde her br krr noktsın lşkn değerlendrme fktör değernn İdel ve negtf del çözüm setnden spmlrının tespt çn Eucldn Uzık Yşımı kullnılmktdır. Elde edlen krr noktlrın lşkn spm değerler se İdel Ayırım ( S ) ve Negtf İdel Ayırım ( S ) Ölçüsü olrk * dlndırılmktdır. İdel yırım ( S ) ve negtf del yırım ( S ) ölçüler şğıdk formüllere göre hesplnmktdır. S S n j1 n j1 ( v v * ) 2 (15) j j 2 ( v v ) (16) j j Burd hesplnck olmktdır. * S ve S syısı doğl olrk krr noktsı syısı kdr Adım 6: İdel Çözüme Görel Ykınlığın Hesplnmsı Her br krr noktsının del çözüme görel ykınlığının ( C ) hesplnmsınd del ve negtf del yırım ölçülernden yrrlnılmktdır. Kullnıln ölçüt, negtf del yırım ölçüsünün toplm yırım ölçüsü çndek pyıdır. İdel çözüme görel ykınlık değer şğıdk formül le hesplnmktdır. * 334

11 N.Ergül Bhr/Sprng 2014 Clt 4, Syı 1, ss Volume 4, Issue 1, pp C * S S S * (17) Burd C değer 0 C * 1 rlığınd değer lır ve C * 1 lgl krr * noktsının del çözüme, C * 0 lgl krr noktsının negtf del çözüme mutlk ykınlığını gösterr. Ardındn, br öncek dımd elde edlen değerler, büyüük sırsın göre dzlerek krr noktlrının önem sırlrı belrlenmektedr. ELECTRE yöntem lk kez 1966 yılınd Beneyoun trfındn orty tılmıştır. yöntem se Hwng ve Yoon trfındn 1981 yılınd gelştrlmştr. yöntem ELECTRE yöntemnn temel yşımlrını kullnmktdır. yöntemndek krr noktlrının del çözüme ykınlığı n prensbne dynır ve çözüm sürec ELECTRE yöntemne nzrn dh kısdır. ELECTRE yöntem yed dımdn oluşn br çözüm sürec çerrken yöntem ltı dımdn oluşn br çözüm sürec çermektedr. yöntemnn lk dımı le ELECTRE yöntemnn lk dımı ortktır. 4. Bulgulr Bu çlışmnın lk dımınd; turzm şrketlernn fnnsl performnslrını çıyck fnnsl ornlr belrlenmş ve orn nlz yöntem kullnılrk, her br şrket çn yrı yrı hesplnmıştır. Hesplnn bu ornlr nlzdek krr mtrslernn oluşturulmsınd kullnılmıştır. Krr mtrsnn stırlrınd krr noktlrı, sütunlrınd se değerlendrme fktörler yer lmıştır. A mtrs krr verc trfındn oluşturuln bşlngıç mtrsdr. Çlışmd 7 krr noktsı (şrketler) ve 11 değerlendrme fktörü kullnılmıştır. Öncele ELECTRE ve yöntem çn (7x11) boyutlu Stndrt Krr Mtrsler oluşturulmuştur Tblo (2) dek gbdr: 335

12 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences Tblo 2: Dönemne At Yıllık Stndrt Krr Mtrsler 2005 Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 1,035 0,745 0,075 28,163 60,437 0,085-0,679 1,041-0,679 0,647 0,055 FVORI 0,657 0,015 0,530 2,028 3,730 0,012 0,173 3,745 0,173-4,847-0,059 MAALT 3,087 1,988 0,050 54,649 18,034 0,361-0,736 0,492-0,736-0,210-0,076 METUR 0,952 0,012 0,431 3,137 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,018 NETTUR 1,847 0,016 0,518 2,039 0,216 0,065-0,422 0,659-0,422 0,288 0,019 PKENT 0,169 0,046 0,412 49, ,129 0,423-0,044 0,943-0,044 0,005 0,002 TEKTU 0,982 0,012 0,183 32,036 2,127 0,230-0,289 0,669-0,289 0,064 0, Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 0,366 0,166 0,130 11,493 24,378 0,100 0,551 0,889 0,551-0,565-0,057 FVORI 0,238 0,010 0,629 1,818 3,493 0,014 0,160 3,140 0,160-8,036-0,113 MAALT 0,881 0,105 0,134 10,658 19,140 0,312-0,688 0,540-0,688-0,396-0,123 METUR 0,840 0,043 0,562 5,710 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000-0,005 NETTUR 1,825 0,102 0,469 2,328 0,764 0,158-0,151 0,606-0,151-0,411-0,065 PKENT 0,154 0,057 0,547 35,651 77,027 0,382-0,309 0,892-0,309-0,338-0,129 TEKTU 0,766 0,008 0,230 55,404 1,465 0,175-0,337 0,595-0,337-0,268-0, Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 0,357 0,102 0,137 10,904 33,048 0,115 0,427 0,779 0,427-0,233-0,027 FVORI 0,188 0,000 0,579 2,012 3,086 0,020 0,298 2,067 0,298 2,373 0,047 MAALT 0,428 0,186 0,461 5,112 27,491 0,311-0,666 0,516-0,666-0,210-0,065 METUR 1,330 0,102 0,592 2,167 2,194 0,523-0,078 0,914-0,078-0,060-0,031 NETTUR 1,191 0,135 0,178 37,261 0,592 0,062-0,339 0,822-0,339 2,729 0,169 PKENT 0,156 0,040 0,672 28,958 98,388 0,512-0,164 0,983-0,164-0,212-0,109 TEKTU 0,744 0,033 0, ,833 2,149 0,206-0,318 0,610-0,318-0,197-0, Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 0,357 0,093 0,150 8,417 45,438 0,130 0,420 0,708 0,360-0,296-0,039 FVORI 0,270 0,001 0,788 1,403 2,886 0,021 0,450 1,807 0,230-10,484-0,218 MAALT 0,403 0,149 0,206 8,172 21,522 0,213 0,798 0,446 0,734-0,101-0,021 METUR 0,875 0,059 0,834 1,650 0,311 0,065 1,116 0,976 0,690-4,198-0,271 NETTUR 0,802 0,096 0,429 15,015 0,357 0,086 1,379 0,640 0,760-6,815-0,587 PKENT 0,256 0,127 0, ,758 31,085 0,572 0,166 0,684 0,022 0,062 0,036 TEKTU 0,508 0,006 0, ,399 28,469 0,336 0,430 0,642 0,124-0,138-0, Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 0,311 0,108 0,162 8,018 37,470 0,120 0,532 0,796 0,432-0,351-0,042 FVORI 0,114 0,000 0,841 1,415 6,451 0,045 0,284 1,641 0,184-1,364-0,061 MAALT 0,350 0,022 0,150 12,330 15,887 0,203 0,807 0,401 0,734 0,083 0,017 METUR 0,413 0,001 0, ,502 0,861 0,142 0,359 0,908 0,271-0,549-0,078 NETTUR 0,713 0,034 0,333 22,005 0,592 0,117 0,582 0,637 0,540 1,441 0,168 PKENT 0,348 0,108 0, ,968 19,474 0,620 0,154 0,679 0,024 0,048 0,029 TEKTU 0,362 0,001 0, ,046 38,379 0,172 0,655 0,618 0,248-0,256-0, Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 0,180 0,039 0,169 18,209 34,679 0,163 0,410 0,716 0,361-0,176-0,029 FVORI 0,102 0,000 0,933 1,333 8,231 0,056 0,338 1,722 0,156-1,924-0,108 MAALT 2,845 2,007 0,108 11,344 15,291 0,294 0,575 0,290 0,518 0,162 0,048 METUR 0,991 0,021 0,982 1,038 1,228 0,119 0,333 0,828 0,287-0,841-0,100 NETTUR 5,112 1,608 0,098 23,492 0,885 0,098 0,201 0,733 0,188 2,239 0,219 PKENT 0,447 0,216 0,600 72,971 11,109 0,612 0,092 0,768 0,020 0,055 0,034 TEKTU 6,873 3,662 0,062 27,464 9,053 0,061 0,558 0,474 0,210 0,127 0,

13 N.Ergül Bhr/Sprng 2014 Clt 4, Syı 1, ss Volume 4, Issue 1, pp Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 0,895 0,483 0,178 7,563 34,609 0,168 0,345 0,635 0,291-0,036-0,006 FVORI 0,543 0,000 0,896 1,241 7,141 0,065 0,078 1,210 0,034 1,019 0,066 MAALT 7,424 6,738 0,113 9,264 29,803 0,320 0,516 0,267 0,431 0,242 0,077 METUR 1,930 0,092 1,033 0,052 0,795 0,044 1,481 0,799 1,051-6,175-0,272 NETTUR 0,357 0,068 0,263 30,436 3,379 0,101 0,205 0,774 0,139 0,986 0,099 PKENT 0,926 0,453 0,468 24,424 13,696 0,674 0,080 0,708 0,020 0,227 0,153 TEKTU 9,376 4,024 0,053 26,354 96,797 0,067 0,534 0,442 0,230 0,244 0, Şrketler N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 AYCES 0,620 0,000 0,172 8,894 42,030 0,185 0,302 0,659 0,302 0,063 0,012 FVORI 0,308 0,000 0,776 1,394 7,293 0,084 0,018 1,036 0,017 0,068 0,006 MAALT 10,542 10,120 0,104 9,280 41,850 0,229 0,354 0,492 0,295 0,253 0,058 METUR 1,728 0,039 0,821 0,599 0,222 0,297 0,182 0,416 0,182 0,724 0,215 NETTUR 0,549 0,312 0,328 7,263 21,146 0,059 0,288 0,863 0,257 0,596 0,035 PKENT 0,506 0,045 0,495 37,029 11,454 0,811 0,169 0,927 0,039-0,148-0,120 TEKTU 2,698 0,054 0,089 27, ,606 0,061 0,280 0,467 0,228 0,171 0,010 Çlışmnın knc dımınd; düzenlenen stndrt krr mtrsler ELECTRE ve yöntemler kullnılrk, genel şrket performnsını gösteren tek br pun çevrlmştr. Ardındn turzm şrketlernn sırlmsı ypılrk, şrketlernn derecelendrmes tmmlnmıştır (Tblo 3). Çlışmnın üçüncü dımınd, her k yöntem kullnılrk, en y ve en kötü fnnsl performnsı gösteren şrketler belrlenmş ve her k yöntemle elde edlen sonuçlrın brbryle uyumlu olduğu tespt edlmştr. Dördüncü dımd; çlışmy dhl edlen şrketlere Temel Anlz ypılmış ve dh sonr temel nlzden elde edlen sonuçlr ELECTRE ve yöntemlernden elde edlen sonuçlrl krşılştırılmıştır. 337

14 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences Tblo 3: BİST Turzm Şrketlernn Punlrı ve Sırlmlrı Şrketler Pun ELECTRE Pun ELECTRE Pun ELECTRE AYCES 0, , , FVORI 0,214 7** 7** 0,228 7** 5** 0,343 7** 7** MAALT 0,619 1* 1* 0,580 1* 1* 0, METUR 0, , , NETTUR 0, , ,592 1* 1* PKENT 0, , , TEKTU 0, , , Şrketler Pun ELECTRE Pun ELECTRE Pun ELECTRE AYCES 0, , , FVORI 0,351 7** 5** 0,306 7** 7** 0,275 7** 7** MAALT 0, , , METUR 0, ** 0, , NETTUR 0, ** 0, ,560 1* 1* PKENT 0,666 1* 1* 0,661 1* 1* 0, TEKTU 0, , , Şrketler Pun ELECTRE Pun ELECTRE AYCES 0, ,307 7** 7** FVORI 0, , MAALT 0,654 1* 1* 0,550 1* 1* METUR 0,248 7** 7** 0, NETTUR 0, , PKENT 0, , TEKTU 0, , *: En y performns gösteren şrket. **: En kötü performns gösteren şrket. 5. Sonuç Bu çlışmd, BİST de AYCES, FVORI, MAALT, METUR, NETTUR, PKENT, TEKTU kodlu şrketlere t fnnsl tblolr kullnılrk, bu şrketlern performnslrı değerlendrlmştr. 338

15 N.Ergül Bhr/Sprng 2014 Clt 4, Syı 1, ss Volume 4, Issue 1, pp Arştırmd turzm şrketlernn dönemnde sekz yıl çn yrı yrı fnnsl performns punlrı hesplnrk, derecelendrmeler ypılmıştır (Tblo- 4). Tblo 4: Dönemndek Yıllrd Turzm Şrketlernn Bşrı Durumu Dönem Şrket(1.) * Pun Şrket(11.) ** Pun 2005 MAALT 0,619 FVORI 0, MAALT 0,580 FVORI 0, NETTUR 0,592 FVORI 0, PKENT 0,666 FVORI METUR NETTUR 0,351 0,369 0, PKENT 0,661 FVORI 0, NETTUR 0,560 FVORI 0, MAALT 0,654 METUR 0, MAALT 0,550 AYCES 0,307 Şrket(1.) * sırlmd 1. Oln şrketler. Şrket(11.) ** sırlmd Sonuncu Oln şrketler. Tblo 4 e göre; dönemlernde BIST de şlem gören turzm şrketlernn ELECTRE ve yöntemler le derecelendrlmes ypılmıştır. Bu derecelendrmeye göre; en bşrılı fnnsl performns gösteren turzm şrketler 2005, 2006, 2011, 2012 yıllrınd MAALT; 2007, 2010 yıllrınd NETTUR; 2008, 2009 yıllrınd PKENT olmuştur. En bşrısız ml performns gösteren turzm şrket se 2005, 2006, 2007, 2008 (METUR, NETTUR), 2009, 2010 yıllrınd FVORI; 2011 yılınd METUR; 2012 yılınd AYCES olmuştur. Her k yöntem ( ve ELECTRE) kullnılrk elde edlen sonuçlrın brbryle uyumlu olduğu belrlenmştr. Dh sonrk dımd; çlışmy dhl edlen şrketlere Temel Anlz ypılmış ve dh sonr temel nlzden elde edlen sonuçlr ELECTRE ve yöntemlernden elde edlen sonuçlrl krşılştırılmıştır. Çlışmd BİST turzm sektöründe şlem gören şrketlern fnnsl performnslrının değerlendrlmesne lşkn elde edlen nlz bulgulrın temel nlz sonuçlrını doğrulr ntelkte olmsı, en yüksek performnslı şrketn tesptnde ELECTRE ve yöntemlernn krr vermey kolylştırn bşrılı yöntemler olduğu sonucun ulşılmıştır. Kynkç Atıcı, K.B. ve Ulucn, A. (2009), Mult Crter Decson Anlyss Approches n Energy Projects Evluton Process nd Turkey Applctons. H.U. Journl of Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences, 27(1),

16 Çnkırı Krtekn Ünverstes İktsd ve İdr Blmler Fkültes Dergs Çnkırı Krtekn Unversty Journl of The Fculty of Economcs nd Admnstrtve Scences Bysl, G. ve Tecm, V. (2006), Ktı Atık Depolm Shsı Uygunluk Anlznn Coğrf Blg Sstemler (CBS) Tbnlı Çok Krterl Krr Yöntemler İle Uygulmsı. 4. Coğrf Blg Sstemler Blşm Günler, Eylül / Fth Ünverstes / İstnbul. Dumnoğlu, S. ve Ergül, N. (2010), İMKB de İşlem Gören Teknoloj Şrketlernn Ml Performns Ölçümü. MUFAD Muhsebe ve Fnns Dergs, 48, Ekm, Ergül, N. (2010). İMKB de İşlem Gören Enerj Şrketlernn Ml Performnslrının Yöntem İle Anlz. İstnbul: Bet Yyınlrı, No Ergül, N. (2010), Anlyzng of The Effects of Legue Performnce of Turksh Sport Clubs Over The Fnncl Performnces of The Correspondng Sport Compnes. Chnese-USA Busness Revew, 9(12), Ergül, N. ve Akel, V. (2010), Fnnsl Krlm Şrketlernn Fnnsl Performnsının Yöntem İle Anlz. MODAV - Muhsebe Blm Dünysı Dergs, 12(3), Ergül, N. ve Öktem, R. (2011), Serchng of Usblty of nd Electre Methods n Mesurementnd Evluton of Fnncl Performnce of Constructon nd Publc Works Compnes. Interntonl Reserch Journl of Appled Fnnce, 2(9), Ergül, N. ve Seyfullhoğullrı A.Ç. (2012), The Rnkng of Retl Compnes Trdng n ISE, Europen Journl of Scentfc Reserch, 70(1), Hwng, C.L ve Yoon, K. (1981). MultpleAttrbute Decson Mkng. Berln: Sprnger-Verlg. L, H. ve Qng-Sheng, X. (2006), Applcton of n the Bddng Evluton of Mnufcturng Enterprses, 5th Interntonl Conference on e-engneerng & Dgtl Enterprse Technology, 16 th -18 th August, Guyng, Chn, Trntphyllou, E., Shu, B., Snchez, S. N. ve Ry, T. (1998), Mult-Crter Decson Mkng: An Opertons Reserch Approch. Encycloped of Electrcl nd Electroncs Engneerng, 15, Uygurtürk, H. ve Korkmz, T. (2012), Fnnsl Performnsın Çok Krterl Krr Verme Yöntem İle Belrlenmes: An Metl Sny İşletmeler Üzerne Br Uygulm. Eskşehr Osmngz Ünverstes İİBF Dergs, 7(2),