TÜRKİYE ENERJİ PİYASASI İÇİN YENİLENEBİLİR ENERJİ SERTİFİKALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ * Derya Ezgi ÖZTÜRK

Transkript

1 TÜRKİYE ENERJİ PİYASASI İÇİN YENİLENEBİLİR ENERJİ SERTİFİKALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ * Derya Ezgi ÖZTÜRK Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Erkan KALAYCI Green Consult and Finance ÖZET Dünyada birçok ülke emisyon salınımını azaltmak ve enerji arz güvenliğini güçlendirmek amacıyla yenilenebilir enerji teşvik mekanizmaları uygulamaktadır. Piyasaların yapısına ve gelişmişliğine göre farklılaşan bu teşvikler temel olarak tarife garantisi, vergi teşvikleri ve yenilenebilir enerji sertifikalarının ticaretidir. Gönüllü ve zorunlu piyasalar olarak farklılaşan yenilenebilir enerji sertifika piyasalarının hacmi her geçen gün artmaktadır. Türkiye yenilenebilir enerji piyasası Türkiye nin mevcut yenilenebilir enerji kaynaklarıyla yüksek oranlarda büyümesi beklenen bir piyasadır. Enerji üretiminde kaynak bakımından dışa bağımlı olan Türkiye nin yenilenebilir enerji üretiminin artması aynı zamanda arz güvenliği için de önem taşımaktadır. Mevcut durumda temel teşvik mekanizması olarak uygulanan tarife garantisi henüz gelişmekte olan ülkemiz yenilenebilir enerji piyasası için uygun bir teşvik mekanizması olmakla birlikte piyasanın gelişimine paralel olarak, piyasanın bağımsız gelişimine ön ayak olacak mekanizmaların uygulamaya konması gereklidir. Bu kapsamda YES sisteminin AB standartlarına uygun bir şekilde hayata geçirilmesi ve YEKDEM Yönetmeliği ile düzenlenen kaynak belgesi tanımının bu kapsamda genişletilmesi önemli bir adım olacaktır. Bu bildiride öncelikle dünyada uygulanan yenilenebilir enerji teşvik mekanizmaları hakkında kısaca bilgi verilecek, daha sonra yenilenebilir enerji sertifika sistemi detaylı olarak anlatılacak ve Türkiye enerji piyasası için söz konusu sistem değerlendirilecektir. 1. GİRİŞ İklim değişikliği ve bu değişiklik sonucu ortaya çıkan ekolojik sorunların çözümüne ilişkin uluslararası alan birçok çalışma yapılmış, ülkeler bağlayıcı nitelikte olan ve olmayan birçok anlaşmaya imza atmışlardır. Bu çalışmalardan biri olan Kyoto Protokolü ülkelerin sera gazı salınımını sınırlandırmayı amaçlamış, bu gelişmenin ardından karbon sertifikaları alınıp satılabilir bir enstrüman olarak piyasada yerini almıştır. İklim değişikliği sorununun öneminin kavranması ile beraber öze * Bu bildiride belirtilen görüş ve öneriler yazarlara ait olup çalıştıkları Kurumları bağlamaz.

2 llikle endüstriyel ülkelerde sera gazı salınımını azaltma gereksiniminin ortaya çıkması ve fosil yakıtlara dayalı büyüme ve gelişme modellerinin sürdürülebilir olmadığının anlaşılması ile düşük karbon ekonomisine geçiş için araç ve yöntemler aranmaya başlanmış, bu da yenilenebilir enerji kaynaklarının önemimi artırmıştır. Bu yönelimin paralelinde ülkeler yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam enerji üretimindeki payını artırmak için çeşitli teşvik mekanizmaları geliştirmişlerdir. Yenilenebilir enerji arzı, düşük-karbon ekonomisine geçişte çok önemli bir araçtır. Elektrik piyasalarının 2050 yılına kadar tamamen dönüştürülmesinin, küresel sıcaklık artışının 2 C yi geçmesinin engellenmesi için temel koşullardan biri olduğu konusunda fikir birliği sağlanmaya başlamıştır. Bunun doğal bir sonucu olarak enerji verimliliği yüksek yenilenebilir enerji kaynaklarının aşamalı olarak devreye sokulması ve sürdürülebilir olmayan fosil yakıtlar ve nükleer enerji teknolojilerinin aşamalı olarak durdurulması gerekmektedir. Bu da kısa dönem hedeflerde yenilenebilir enerjinin toplam enerji tüketimindeki payının belirlenmesini gerektirmiştir. Bu kapsamda Avrupa Birliği ülkeleri, Avustralya ve Türkiye dahil birçok ülke 2020 yılında %20 yenilenebilir enerji payı hedefini gerçekleştirmek üzere hükümet politikaları geliştirmiştir. Bu bağlamda dünyada elektrik piyasası politikalarının ana hedefi önümüzdeki 40 yıl boyunca enerji verimliliği yüksek yenilenebilir enerji kaynaklarının ve teknolojilerinin aşamalı olarak devreye sokulması ve sürdürülebilir olmayan fosil yakıtlar ve nükleer enerji kaynakları ve teknolojilerinin aşamalı olarak durdurulması şeklinde özetlenebilmektedir. 2. YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİK MEKANİZMALARI AB de 2050 hedeflerine ulaşılması amacı ile çeşitli yenilenebilir enerji teşvik mekanizmaları uygulanmaya başlanmıştır. Bunların başlıcaları tarife garantisi (Almanya gibi), primler (İspanya gibi) ve sertifikalarla beraber uygulanan kota yükümlülükleri (İngiltere gibi) veya ticareti yapılan sertifikalardır (İsveç, İtalya, Polonya ve Romanya gibi). Primlerin detaylı açıklaması tarife garantisine benzerliği nedeni ile bu bildiri çerçevesinde yapılmayacaktır. İyi dizayn edilmiş bir tarife garantisi teşvik mekanizması, yenilenebilir enerji kaynaklarına dair projelerin tutarlı ve kapsamlı bir şekilde nitelendirilmesine ve yenilenebilir enerji kaynakları ve teknolojilerinin itinalı bir biçimde kategorize edilmesine dayanır. Tarife garantisi sisteminde örnek alınan ülkelerden olan Almanya nın başarısının altında da bu yatmaktadır [1]. Tarife garantisi sistemi her bir yenilenebilir enerji kaynağı/ teknolojisi kategorisine göre şu şekilde işlemektedir: Tarife garantisi sistemi, marjinal üretim maliyeti piyasa elektrik fiyatından yüksek olan yenilenebilir enerji kaynakları/ teknolojileri için uygulanmakta, her bir teknoloji için bir tarife garanti etmektedir. Bu teknolojiler için her bir megawatt saat için en ucuz arz, ortalama piyasa elektrik fiyatı üzerinden yapılmaktadır. Ortalama piyasa elektrik fiyatı üzerinde maliyetle megawatt saat elektrik arz eden yatırımcılar için projeler, bir megawatt saat elektrik üretiminin o teknoloji için olan tarifeye ulaştığı noktaya kadar karlıdır. Bu tarifenin üzerindeki her bir megawatt saat üretim için yatırımcılar maliyetlerini karşılayamazlar.

3 Tarifeler, yenilenebilir enerji teknolojilerinin uzun vadedeki gelişme hacmi, yayılım ve o teknolojiye dair öğrenme potansiyellerinin büyüklüğüne göre belirlenir (Almanya daki fotovoltaik teknolojisinde olduğu gibi). Bu nitelendirme şekli, tarifelerin belirlenmesi ve yenilenebilir enerji kaynakları/ teknolojileri kategorilerinin kısa vadedeki gelişimleri için bilimsel temel teşkil etmektedir. Bu da teknolojik çeşitliliği garanti altına almaktadır. Almanya örneğinde olduğu gibi tarifeler, her bir teknolojilerin ve bu teknolojilerin maliyet-etkinliklerinin gelişimine göre zaman içinde yeniden ayarlanabilmektedir. Bu da düzenleyici mercilerin bu teşvik mekanizmasının toplam maliyetini en aza indirgemesini sağlamaktadır. Ortalama piyasa elektrik fiyatının altında maliyetle üretim yapan projeler, yenilenebilir enerji kaynağı teknolojisi olarak tarife garantisinden faydalanamamaktadırlar. Bu da sistemin toplam maliyetini azaltmaktadır. Prensip olarak tarife garantisi yatırım karşılığı geri ödendiği zaman son bulmaktadır. Bundan sonra yatırımcılar piyasa koşullarında üretim yapmaya devam etmektedir [2]. Tarife garantisi sisteminden çok daha farklı bir teşvik sistemi olan yenilenebilir enerji sertifikası sistemi bir sonraki bölümde anlatılacaktır. Aşağıdaki tablo tarife garantisi ve sertifika sistemi teşvik mekanizmalarının kısa bir karşılaştırmasını vermektedir [2]: Tablo 1.Tarife Garantisi ve Sertifika Sistemi Karşılaştırması Özellikler Hedeflerin etkisi Güç sistemlerinin entegrasyonu Yenilenebilir Enerji Standartlarının Niteliği Jeneratörlerin maliyet etkinliği ve karlar Girişimciler Teknolojik Gelişme Üretimin dağıtılması Teşvik Mekanizması Tarife garantisi Sertifika Sistemi Yönlendiricidir. Üst limit Belirleyicidir. bulunmamaktadır, Danimarka ve Almanya da düzenli olarak kontrol altında tutulmaktadır Tarife garantisi verilen Çözümlenmemişdeğinilmemiştir süre boyunca çözümlenmiş durumdadır (Almanya için 20 yıl) Çözümlenmiş durumdadır, kapsam genişletilmesine ve iyileştirilmeye açıktır İyi yönetilen santraller için garanti maliyet sigortası+ricardo rantları bulunmaktadır Bağımsız, yerel, küçük ölçekli projelere açıktır Çeşitliliğin sağlanması ve sınırlı teşvikle devamlı inovasyon sağlanmaktadır Birçok küçük üreticinin bulunması nedeni ile Sistemin tasarımı nedeni ile göz ardı edilmiştir Elektrik bedeli+rantlar+aşırı kazançlar+risk primleri bulunmaktadır Büyük ölçekli projeler tarafından domine edilmiştir Kısa vadede maliyetetkindir, İnovasyon stratejilerinde manevra yapma olanağı bulunmaktadır Üretimin büyük santrallerde toplanması

4 Teşviğin bitimi devamlı ve sık dağıtım yapılmaktadır Tarife garantisinin bitimi (önceden yasal yollarla belirlendiği şekilde) veya teşvik mekanizmasının anlamsız olduğu durumlardadır (piyasa fiyatının tarife garantisi fiyatının üzerine çıktığı durumlar) eğilimi bulunmaktadır Yenilenebilir enerji kota zorunluluğunun bittiği veya sertifika fiyatlarının sıfıra düştüğü durumlardadır 3. YENİLENEBİLİR ENERJİ SERTİFİKA SİSTEMİ Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (YES), yenilenebilir enerjinin fiziksel enerjiden farklı olarak taşıdığı çevresel ve diğer pozitif niteliklerinin alınıp satılabilir hale dönüşmesini mümkün kılan sertifikalardır. Söz konusu sertifika sistemi ile yenilenebilir enerjinin fiziksel enerjiden farklı olarak taşıdığı ekonomik değer bir ürüne dönüştürülmekte, bu ürünlerin elektrik enerjisi iletim/dağıtım düzenlemelerinden bağımsız olarak ticareti yapılabilmektedir [3]. Literatürde Tradable Green Certificates (TGCs), Renewable Energy Certificates (RECs), Tradable Renewable Energy Credits (TRECs) olarak da kullanılan YES, yenilenebilir enerji kaynaklarından 1 birim elektrik enerjisi üretildiğini belgeleyen bir sertifikadır. Genellikle YES e konu olan birim 1 megawatt saat (MWh) olmakla birlikte bu değerin farklı tanımlanabilmesi ilgili düzenlemelerle mümkündür. Çeşitli ülkelerde uygulanan YES sistemi, bazı uygulama farklılıkları sebebiyle birbirinden farklılaşsa da temel olarak uygulama esasları aynıdır. Belirli bir dönemde üretilen yenilenebilir enerji için üretici şirkete YES verilmekte, üretici şirket ürettiği elektriği YES ile birlikte veya ayrı olarak satabilmektedir. YES in satılmasıyla sahiplik el değiştirmekte, aynı şekilde yeni YES sahibi de sertifikayı satabilmektedir. Diğer bir deyişle sertifikalar birden çok el değiştirebilmektedir [4]. Şekil 1. YES Piyasa Bileşenleri

5 YES sistemi aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır: Yenilenebilir Enerji Üreticisi Yenilenebilir Enerji Tüketicisi Sertifika Düzenleyici Kurumlar Sertifika İhraç Kurumu Merkezi Sertifika Kayıt Kurumu Bu sistemde öncelikle ilgili Enerji Piyasası Düzenleyici Kurum YES e ilişkin gerekli düzenlemeyi tamamlamakta, sertifika standartlarını belirlemektedir. Daha sonra Düzenleyici Kurum veya piyasa tarafından yetkilendirilmiş Sertifika İhraç Kurumu üretilen enerjinin miktar ve niteliğine göre sertifikalandırma yapmaktadır. Üretilen yenilenebilir enerjinin birden çok kez satılmasının önlenmesi amacıyla sertifikalar numaralandırılmaktadır. Sertifikaların alım satımı ve sahipliği Merkezi Sertifika Kayıt Kurumu tarafından elektronik bir sistem üzerinden izlenmektedir. Böylelikle ihraç edilen sertifikaların takibi için güvenilir ve etkin bir sistem oluşturulmuş olur. Bu sistemde YES in yaşam döngüsü üç aşamadan oluşur [5]: 1. İhraç: Sertifika standartlarına uygun bir şirket tarafından üretilen yenilenebilir enerji için sertifika üretilmesi aşamasıdır. 2. Transfer: Sertifikanın piyasada el değiştirdiği aşamadır. Bu aşamada sertifikanın kime ait olduğu elektronik sistem üzerinden izlenmektedir. 3. İptal: Sertifikanın kullanımı durumuna iptal denilmektedir. İptalden sonra sertifika geçerliliğini yitirmiş olur. YES in içeriğinde genellikle aşağıdaki bilgileri yer almaktadır [6]: Elektriği üreten yenilenebilir enerji kaynağının türü Elektriğin ne zaman üretildiği Yenilenebilir enerji kaynağının inşa tarihi Yenilenebilir enerji kaynağının yeri YES in yenilenebilir enerji sertifikası olarak uygunluğu Varsa yenilenebilir enerji kaynağının sera gazı emisyonları YES sistemi uygulamasında ülkelerde sertifika talebinin yaratılması açısından 2 farklı yöntem görülmektedir. Zorunlu piyasalarda ulusal bazda elektrik üretici ve/veya tüketicileri için belirlenmiş olan kotaların yerine getirilmesi için YES ticareti gerçekleşmektedir [7]. Gönüllü piyasalar ise, çevre, iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik konusunda duyarlı enerji tüketicilerin yenilenebilir enerji üretimini ve kullanımını desteklemeleriyle işleyen piyasalardır. Zorunlu piyasa sistemi uygulayan ülkeler arasında İngiltere, İsveç, Belçika, Polonya, İtalya, Romanya ve bazı ABD eyaletleri bulunurken, gönüllü piyasa sistemi ise İsviçre, Norveç ve bazı ABD eyaletlerinde uygulanmaktadır. YES piyasası enerji piyasasının bir parçası olmakla birlikte YES in çevresel değerlerinden ötürü taşıdığı ekonomik değer YES fiyatları etkileyen birçok faktör olmasına yol açmaktadır. Bu faktörler aşağıdaki gibi özetlenebilmektedir [8]: Yenilenebilir enerji arzını etkileyen düzenlemeler Ülkelerin yenilenebilir enerji hedefleri

6 Zorunlu piyasalarda üretici veya tüketiciler için tanımlanan kotalar Gönüllü piyasalarda talebi yaratan çevresel duyarlılık seviyesi Yenilenebilir enerji teknolojilerinin maliyeti Toptan elektrik piyasası fiyatları Aşağıda Avrupa ve Avustralya da işleyen YES piyasaları detayları ile anlatılacaktır. 3.1 Uluslararası RECS-REGO Piyasası Avrupa merkezli bir kuruluş olan RECS International YES lerin uluslararası gönüllü ticaretinin etkin ve güvenilir bir piyasada gerçekleştirilmesini hedeflemektedir [9] itibarıyla 216 üyesi bulunan kurumun üyeleri arasında ABD ve Güney Afrika merkezli şirketler de bulunmaktadır [10] yılında faaliyete geçen bu kurum üzerinden uluslararası ticaretin gerçekleştirilebilmesi için üretim tarafının RECS sistemine kayıt olması gerekmektedir. Bu sistemde alınıp satılan sertifikaların ihracı ise İhraç Kurumları Birliği (Association of Issuing Bodies-AIB) tarafından gerçekleştirilmektedir. AIB den ürettiği yenilebilir enerji için sertifika almak isteyen üretici kurumlar öncelikle AIB ye akreditasyon için başvurmalıdır. Bu aşamada üretici kurum, üretim tesisi ve tesisin şebekeye bağlantısı ile ilgili detayları AIB ye iletmektedir. Gerekli incelemeler sonunda uygunluğu kabul gören üretici kurumlar AIB tarafından, sayaç okumalarının sonuçlarına göre ürettikleri yenilenebilir enerjinin her bir MWh si için sertifika almaktadırlar [10]. Bu sertifikalar RECS sistemi üyeleri arasında alınıp satılabilmektedir. Piyasanın güvenirliğinin sağlanması, sertifikaların el değiştirmelerinin takip edilebilmesi ve ticarette uluslararası standartların geliştirilebilmesi için AIB tarafından Avrupa Enerji Sertifika Sistemi (EECS) geliştirilmiştir. AIB üyeleri, ilgili ülkelerdeki iletim sistemi operatörü veya sertifika sahibi kurumlardan bağımsız olan kurumlar olabilmektedir. Sertifikalar ve EECS sisteminin düzenlemelerinin uygulaması farklı ülkelerde AIB üyeleri üzerinden gerçekleşmektedir. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Desteklenmesine ilişkin 23 Nisan 2009 tarihli Avrupa Birliği düzenlemeleriyle yenilenebilir enerjinin gönüllü ticaretine olanak sağlamak amacıyla Renewable Energy Guarentees of Origin (REGO) sertifikaları düzenlenmiştir. Bu sertifikalar ilgili ülkede düzenleyici kurum tarafından atanmış kurumlar tarafından ihraç edilmektedir. AIB sistemi bu sertifikaların ihracını desteklemekte, AB düzenlemelerine paralel REGO ihracı mümkün olan ülkelerde REGO, bu düzenlemelerin henüz oluşturulmadığı ülkelerde ise RECS ihracı gerçekleştirilerek gönüllü ticarete olanak sağlanmaktadır. Ancak Avrupa da ilerleyen dönemlerde AB düzenlemeleriyle RECS ten REGO lara geçiş olacağı öngörülmektedir [11]. Aşağıdaki grafikte 2010 ve 2011 yıllarında AIB/RECS sisteminde ihraç edilen sertifikaların yenilenebilir enerji türüne göre dağılımı gösterilmektedir ve 2011 yıllarında su ve deniz kaynaklı yenilenebilir enerji sertifikaları yüzde 80 in üzerindeki payıyla en çok sertifika ihracı gerçekleşen alan olmuştur.

7 2011 yılı Dağılımı Rüzgar Su/Deniz Biyomas 84.36% Diğer 5.38% 1.96% 8.30% 2010 Yılı Dağılımı Rüzgar 88.16% Su/Deniz Biyomas Diğer 6.03% 5.46% 0.36% Kaynak: AIB Grafik 1. Kaynaklara Göre Sertifika Dağılımı Aşağıdaki grafikte AIB/RECS sisteminde yılları arasında ihraç, transfer ve iptal edilen sertifika sayıları yer almaktadır. AIB/RECS Sistemi Yıllık Sertifika Sayısı Milyon İhraç Transfer İptal Grafik yılları AIB/RECS Sistemi Piyasa Hacmi (Sertifika Sayısı) Kaynak: AIB

8 Yukarıdaki grafikte görüldüğü gibi 2005 yılından 2011 yılına kadar ihraç ve iptal edilen sertifika sayısında yıldan yıla artış olmuş, 2009 yılında ihraç edilen sertifika sayısı 191 TWh iken 2010 ve 2011 yıllarında 206 TWh ye ulaşmış, piyasadaki sertifika alım satım miktarı da yıllar içerisinde artış göstermiştir. Söz konusu piyasada sertifikaların AB düzenlemelerine paralel olarak standartlaşmasıyla hacmin artması beklenmektedir. 3.2 Avustralya Piyasası Avustralya da yenilenebilir enerji teşvik mekanizması olarak zorunlu YES kotası uygulanmaktadır. 1 Ocak 2011 tarihinde yapılan değişiklikle yenilenebilir enerji hedefi Büyük Ölçekli ve Küçük Ölçekli Enerji Hedefi olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Bu düzenlemeye paralel olarak piyasada ihraç edilen Büyük Ölçekli Üretim Sertifikaları (LGC) ve Küçük Ölçekli Teknoloji Sertifikaları (STS) olmak üzere 2 tip YES vardır. LGC ler, yukarıda anlatılan YES tanımına paralel olarak, üretilen 1 MWh lik yenilenebilir enerjiyi temsilen ihraç edilen sertifikalarken, STS ler su ısıtma sistemlerinde yenilenebilir enerji kullanılarak yenilenebilir olamayan kaynaklardan kullanılmamış enerjiyi temsil etmektedir [12]. Bu bildiri kapsamında tanımlanan sertifikalar LGC ler olduğundan piyasa sistemi LGC ler temel alınarak anlatılacaktır. Avustralya piyasasında, YES piyasası ile ilgili düzenlemeler Temiz Enerji Düzenleyici Kurumu (Clean Energy Regulator) tarafından yapılmaktadır. Sertifikaların kaydı ise düzenleyici kurum adına AusRegistry International tarafından yapılmaktadır. Piyasa yapısı ve işleyişi yukarıda anlatılan sisteme paralel olmakla birlikte, bu piyasa sertifikalar üzerine vadeli işlem sözleşmeleri ülkenin organize borsasında işlem görmesiyle farklılaşmaktadır. YES vadeli işlem sözleşmeleri 24 Kasım 2009 tarihinde hükümetin 2020 yılında %20 yenilenebilir enerji hedefini desteklemek amacıyla işleme açılmıştır. Yukarıda anlatılan RECS sisteminde olduğu gibi, sertifikaların spot alım satımı merkezi kayıt kuruluşunda alıcı ve satıcının kaydının yapılması ve ilgili tutarın sistem dışında taraflar arasında el değiştirmesiyle, sertifikaların vadeli alım satımı ise Australian Stock Exchange (ASX) üzerinden gerçekleşmektedir YES büyüklüğündeki vadeli işlem sözleşmeleri ile yatırımcılar izleyen 5 yılın Ocak ayı için bugünden alım satım gerçekleştirilebilmekte, YES piyasasında fiyat risklerini yönetebilmektedir [13]. 4. TÜRKİYE ENERJİ PİYASASI İÇİN YEŞİL ENERJİ SERTİFİKA SİSTEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 10/05/2005 tarih ve 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (Yenilenebilir Enerji Kanunu) ve bu kanunun 29/12/2010 tarih ve 6094 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile revize edilmesiyle ülkemiz yenilenebilir enerji sektörü için teşvik mekanizmaları belirlenmiştir. Yenilenebilir Enerji Kanunu nda yenilenebilir enerji kaynakları Hidrolik, rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle, biyokütleden elde edilen gaz (çöp gazı dahil), dalga, akıntı enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynakları olarak tanımlanmıştır. Bu kanuna göre ülkemizde uygulanmakta olan temel teşvik mekanizması tarife garantisidir. Diğer birçok ülkede de uygulanmakta olan bu sistem henüz gelişmekte olan yenilenebilir enerji piyasaları için uygun bir teşvik mekanizması olarak

9 değerlendirilmektedir. Ancak piyasanın büyümesine paralel olarak piyasanın devlet eliyle teşvikinden bağımsız olarak gelişimine ön ayak olacak mekanizmaların uygulamaya konması gereklidir. Bu kapsamda gönüllü YES ticareti, günümüzde her geçen gün artan çevre duyarlılığı ile birlikte düşünüldüğünde uygun bir yöntem olacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda mevcut düzenlemeler aşağıda değerlendirilmektedir. 21/07/2011 tarihli Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik le (Yönetmelik) yenilenebilir kaynaklara dayalı üretim yapan tesisler için üretim lisansı sahibi tüzel kişiye Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgesi (YEKBEL) verilmesini düzenlemiştir. YEK Destekleme Mekanizmasında farklı yenilenebilir enerji türleri için farklı fiyat garantileri uygulanması öngörülmüş, ayrıca yerli üretim teknolojilerini geliştirmek üzere yerli katkı ilavesi adı altında sabit fiyat üzerine eklenecek pirimler tasarlanmıştır [14]. Yönetmeliğe göre YEKBEL; Lisansı kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynağından üretilebilir elektrik enerjisinin ulusal ve/veya uluslararası piyasalarda satışında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi, Lisansı kapsamındaki üretim tesisinde bu Yönetmelik kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik enerjisi için Yenilenebilir Enerji Destekleme Mekanizması kapsamındaki uygulamalardan yararlanılması, Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisinde üretilen elektrik enerjisinin emisyon ticareti kapsamındaki piyasalarda satışında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi için kullanılması amaçlarıyla verilmektedir. YEKBEL in yönetmelikte belirtilen amaçlarından biri olan yenilenebilir enerji kaynağından üretilen enerjinin ulusal ve/veya uluslararası piyasalarda satışında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi yukarıda anlatılan Yenilenebilir Enerji Sertifikası ile amaç yönünden benzerlik taşımaktadır. Ancak yönetmelikte YEKBEL ile ticaret yapılmasına ilişkin herhangi bir tanımlama yapılmamış, kaynak türü ile ilgili standartlar belirlenmemiştir. YEKBEL in YES olarak uluslararası standartlara uygun olarak düzenlenmesi, REGO belgesi olarak AB standartlarına uygun tanımlanması ile birlikte Türkiye yenilenebilir enerji piyasası uluslararası ticarete açık hale gelecek ve Türkiye dışındaki piyasalarda olan talepten yararlanma fırsatı bulabilecektir. Türkiye de EPDK tarafından yetkilendirilmiş bir kurumun sertifika ihraççısı olarak belirlenmesi ve bu kurumun AIB ye üye olması ile bu ticaret merkezi bir kayıt kurumu altında etkin ve güvenilir bir biçimde gerçekleştirilecektir. Bu gelişmeyle birlikte: Türkiye yenilenebilir enerji piyasası için yeni bir ticaret yöntemi oluşacak,

10 Üretici şirketlere ürettikleri yenilenebilir enerjiyi ulusal ve uluslararası pazarda satış imkanı verecek, YES ler emisyon ticareti için kullanılabilecek, Yenilenebilir enerji tüketen kurumlar yenilenebilir enerji tüketimlerini güvenilir belgelerle kanıtlayabilecektir. Standart YES lerin hukuki olarak tanımlanmasıyla birlikte YES üzerinde vadeli işlem piyasalarının da önü açılacak, ASX te olduğu gibi YES üzerinde vadeli işlem sözleşmeleri Türkiye nin organize türev borsasında işlem görebilecektir. Bu gelişmeyle; YES ler şeffaf, işlem fiyatlarının piyasa katılımcıları tarafından bilinen bir piyasada işlem görecek, YES lerin organize borsada işlem görmesiyle karşı taraf ödememe riski ortadan kalkacak, Bugünden ileri vadeler için alım satım yapılarak fiyat riski yönetimi yapılabilecek, YES sözleşmeleri ile işlem gören Baz Yük Elektrik vadeli işlem sözleşmelerinin birlikte belirli stratejiler çerçevesinde alım-satımı mümkün olacak, Uluslararası piyasa katılımcılarına erişim mümkün olacaktır. 5. SONUÇ İklim değişikliği sorununa bulunmak istenen çözümler ve ülkelerin enerji arz güvenliğini sağlama çabası dünyadaki enerji politikalarını yenilenebilir enerji konusunda yoğunlaştırmıştır. Birçok ülke 2020 yılında %20 yenilenebilir enerji oranı olarak hedef belirlemiş, bu hedefe ulaşmakta ülkeler piyasaların yapısına ve gelişmişliğine göre farklılaşan teşvikler uygulamayı sürdürmektedir. Uygulanan temel teşvikler tarife garantisi, vergi teşvikleri ve YES ticaretidir. YES ticareti zorunlu kota uygulamasıyla düzenlenen devlet teşviki kategorisinde yer alırken, gönüllü YES ticareti çevre, iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik konusunda duyarlı enerji tüketicilerin yarattığı taleple işlemektedir. Gönüllü YES piyasasının uluslararası ticarete güvenilirliğinin sağlanması ve standartlaştırılması çalışmalar önemli bir yol almış, AB Direktifleri ile yenilenebilir enerji kaynak belgeleri ve bu belgelerin ihraççısı kurumlar düzenlenmiştir. Bu standartlaşmayla birlikte uluslararası YES piyasasının hacminde önemli bir artış olmuştur. Mevcut yenilenebilir enerji kaynaklarıyla yüksek oranlarda büyümesi beklenen Türkiye yenilenebilir enerji piyasası aynı zamanda enerji üretiminde kaynak bakımından dışa bağımlı olan Türkiye için büyük önem arz etmektedir. Henüz gelişmekte olan Türkiye yenilenebilir enerji piyasası için mevcut durumda uygulanan tarife garantisi uygun bir teşvik mekanizması olmakla birlikte piyasanın gelişimine paralel olarak, piyasanın devlet teşvikinden bağımsız gelişimine ön ayak olacak mekanizmaların uygulamaya konması gereklidir. Bu kapsamda Yönetmelik le düzenlenen YEKBEL tanımının AB standartlarına uygun bir şekilde yeniden tanımlanması önemli bir adım olacaktır. Böylece YES ler Türkiye piyasası için yeni bir ticaret yöntemi olacak, uluslararası gönüllü piyasalarda yenilebilir enerji ve emisyon ticareti yapılmasına imkan verecek bu mekanizma, üretici şirketlere ürettikleri yenilenebilir enerjiyi ulusal ve uluslararası pazarda satış imkanı verecek ve

11 tüketicilere kullandıkları enerjinin yenilenebilir kaynaklardan üretildiğini kanıtlama imkanı sunacaktır. Aynı zamanda, standartlaşmış YES sistemi vadeli piyasaların önünü açacak, YES ler piyasada organize borsalar üzerinden risk yönetimi aracı olarak sunulacaktır. KAYNAKÇA [1] Jacobsson, S.,Lauber,V.,2006. The politics and policy of energy system transformation explaining the German diffusion of renewable energy technology. Energy Policy 34(3), [2] Verbruggen A., Lauber, V., Basic concepts for designing renewable electricity support aiming at a full-scale transition by Energy Policy 37, [3] Holt E., Bird L., Emerging Markets for Renewable Energy Certificates: Opportunities and Challenges, National Renewable Energy Laboratory, 2005 [4] Ünal E., Gözen M., Elektrik Piyasasında Yeşil Sertifika Uygulamasının Düzenleme Kurumları Açısından İncelenmesi, TMMOB Türkiye VI. Enerji Sempozyumu [5] Introduction to The Certificate System, RECS International/ df [6] Renewable Energy Certificates, US Environmental Protection Agency, 2008/ [7] The Electricity Certificate System, Swedish Energy Agency, 2008 [8] Modelling the Price of Renewable Energy Certificates Under the Mandatory Renewable Energy Target, McLennan Magasanik Associates Pty Ltd, 2002 [9] Galjee M., Renewable Energy Certificate Systems in Europe, 2004/ [10] RECS International/ [11] Energy Certification Presentation, Association of Issuing Bodies / [12] Difference RECS/Guarentee of Origin, RECS International/ [13] Renewable Energy Target, Australian Government Clean Energy Regulator, 2012 [14] Renewable Energy Certificate Futures, Australian Securities Exchange, 2011/ [15] Yenilenebilir Enerji Politikaları ve Beklentiler, Deloitte, 2011