ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012

Transkript

1 Ağustos 2012 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 MIDDLE EAST and EUROASİA EAST SUMMER SCHOOL/TROBZON 2012 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

2 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 MIDDLE EAST and EUROASİA EAST SUMMER SCHOOL/TROBZON 2012 Ağustos 2012 Hazırlayan: Seval KÖK Uzman Yardımcısı Ankara - TÜRKİYE 2012 Bu raporun içeriğinin telif hakları a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

3 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi () kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu ya Bakış Ortadoğu nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ın Çalışmaları, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir., web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır.

4 İçindekiler Takdim Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu/Trabzon Açılış Konuşmaları...7 Hasan Kanbolat, Başkanı...7 Melek Acer, Trabzon Belediyesi Gençlik Merkezi Başkan V...8 Doç. Dr. Mesut Özcan, Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan V...9 Prof. Dr. Hayati Aktaş, KTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü Başkanı...9 Dr. Orhan Fevzi Gümrükçüoğlu, Trabzon Belediye Başkanı...10 Mustafa Kabakçı, Milletvekili, TBMM İdare Amiri...11 Dr. Recep Kızılcık, Trabzon Valisi Karadeniz...16 Dr. Recep Kızılcık, Trabzon Valisi 1.3. Türkiye Özbekistan İlişkileri...21 Ulfat Kadyrov, Özbekistan ın Ankara Büüykelçisi 1.4. Türkiye-Azerbaycan-Ermenistan İlişkileri ve Bölgesel Güvenlik...26 Dr. Elhan Mehdiyev, Peace and Conflict Resolution Center Direktörü 1.5. Politik Psikoloji nin Uluslararası İlişkilerde Önemi...33 Prof. Dr. Abdülkadir Çevik, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 1.6. Türkiye-Kırgızistan İlişkileri ve Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan...38 Ermek İbraimov, Kırgızistan ın Ankara Büyükelçisi 1.7. Suriye de Değişim ve Türkiye...39 Oytun Orhan, Uzmanı 1.8. Tarihsel Süreçte İran Dış Politikası...47 Doç. Dr. Süleyman Erkan, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü 1.9. Ortadoğu da Su Sorunu...52 Dr. Tuğba Evrim Maden, Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı Avrasya ve Ortadoğu da Enerji Oyunu...61 Osman Göksel, BOTAŞ Yönetim Kurulu Üyesi, BTC ve NABUCCO Koordinatörü 3

5 1.11. Karadeniz in Sosyal ve İktisadi Tarihi...73 Prof. Dr. Kenan İnan, Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Müdürü İsrail Dış Politikası ve İsrail-Filistin Sorunu...90 Doç. Dr. Özlem Tür, Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Ortadoğu Ekonomilerinin Genel Yapıları...96 Doç. Dr. Harun Öztürkler, Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Türk Dünyası na Genel Bakış Dr. Ermanno Visintainer, Vox Populi Düşünce ve Araştırma Kurumu Başkanı Dışişleri Bakanlığı İnsan Kaynakları Politikası Brifingi Ali Rıza Akıncı, Dışişleri Bakanlığı İnsan Kaynakları Dairesi, IKAD İkinci Katip Ekonomik İşbirliği Teşkilatı nın Geleceği Numan Hazar, E. Büyükelçi İran ın İç ve Dış Politikası Pınar Arıkan, Danışmanı, ODTÜ Uluslar arası İlişkiler Bölümü Yeni Ortadoğu ve Küresel Güçler Doç. Dr. Tarık Oğuzlu, Ortadoğu Danışmanı, Uluslararası Antalya Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Türkiye nin Kafkasya Politikası Doç. Dr. Mitat Çelikpala, Kadir Has Üniversitesi Uluslar arası İlişkiler Bölümü Başkanı 2. Ders Programı Katılımcıların Listesi

6 TAKDİM Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM), Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) ve Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi () işbirliği ile 2-7 Temmuz 2012 tarihleri arasında, bu yıl ilk kez Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu/Trabzon programı gerçekleştirilmiştir. Programa, farklı ülkelerden, farklı üniversitelerden, devlet kuruluşlarından ve özel sektörden 130 katılımcı yer almıştır. Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu/Trabzon programı, Ortadoğu ve Orta Asya konulu derslerden oluşan bir seminer şeklinde yürütülmüştür. Programda şu dersler verilmiştir: Karadeniz, Osmanlı Devleti nden Türkiye Cumhuriyeti ne Ortadoğu ile ilişkilere Genel Bir Bakış, Türkiye nin Orta Asya Politikası ve Bölgedeki Değişim Süreci, Türkiye-Kırgızistan İlişkileri, Türkiye Özbekistan İlişkileri, İşgal Sonrası Irak ta Siyasi Yapı, Türkiye-Azerbaycan-Ermenistan İlişkileri ve Bölgesel Güvenlik, Türkiye-İran İlişkileri ve Geleceği, Türkiye-Irak İlişkileri ( ), Türkiye-Irak İlişkileri ( ), Türkiye- Irak İlişkileri ( ), Ortadoğu da Kara Para Aklama Yöntemleri, Türk Dünyası nda Kültürel Diplomasi, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Türkiye, Uluslararası Sularda Deniz Haydutluğunun Tarihsel Gelişimi, Politik Psikoloji nin Uluslararası İlişkilerde Önemi, Geçmişten Günümüze Irak Türkleri ve Gelecekleri, Türkiye nin Afrika Açılımı, Türkiye-Kırgızistan İlişkileri ve Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan, Suriye de Değişim ve Türkiye, Tarihsel Süreçte İran Dış Politikası, Ortadoğu da Su Sorunu, Karadeniz de Uyuşmazlık Alanları, Avrasya ve Ortadoğu da Enerji Oyunu, Karadeniz in Sosyal ve İktisadi Tarihi, Türkiye-Güney Kafkasya ilişkileri, Arap Baharı Sonrası Ortadoğu dan Türkiye ye Bakış, Lübnan da Siyasal, Toplumsal Yapı ve Dış Politika, Türkiye nin Ortadoğu Politikası, İsrail Dış Politikası ve İsrail- Filistin Sorunu, Türkiye nin Irak Politikası, Ortadoğu Ekonomilerinin Genel Yapıları, İkinci Putin Döneminde Rusya da Siyasal YapI ve Dış Politika, Karadeniz in Jeopolitiği, Türkiye nin İsrail Algısı, Türk Dünyası na Genel Bakış, Uluslararası Kalkınma İşbirliği ve Türkiye, ECO ve Türkiye-Afrika İlişkileri, İran ın Türkiye ve Ortadoğu Politikası, İran ın İç ve Dış Politikası, Arap Baharı nın Körfez deki Yansımaları, Yeni Ortadoğu ve Küresel Güçler, ABD Dış Politikasında Ortadoğu, Ortadoğu da İslami Hareketler ve Mezhepsel Dinamikler, Türk Dünyası nda Yeni Kurumlar. Program sırasında ayrıca, katılımcılara, Dışişleri Bakanlığı yetkilileri tarafından kurumsal insan kaynakları politikası (ve personel alımı) hakkında brifingler verilmiştir. Ortadoğu ve Orta Asya coğrafyalarını öğrenmek ve anlamak açısından son derece önemli olduğunu düşündüğümüz bu dersler konularının uzmanı büyükelçiler, akademisyenler, yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından verilmiştir. Program sırasında oluşan birikimin sadece programa katılan öğrenciler tarafından değil konuyla ilgili daha geniş kesimler tarafından faydalanılması için seminerlerde ses kaydı tutulmuş ve kayıtların deşifreleri yapılmıştır. tarafından hazırlanan elinizdeki çalışma bu deşifrelerin tamamını içermektedir. Ortadoğu ve Orta Asya araştırmacılarının ve bölgeye ilgi duyanların faydalanacağını umduğumuz çalışmayı kamuoyunun ilgisine sunuyoruz. Saygılarımızla. Hasan KANBOLAT Başkanı 5

7

8 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON Açılış Konuşmaları 1. Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu / Trabzon 2012 Sayın Valim, Sayın Belediye Başkanım, Sayın Milletvekilim, Sayın Rektörüm, Sayın Dekanlarım, Sayın Enstitü Müdürlerim, Sayın Hocalarım, Sevgili Öğrenciler ve Değerli Katılımcılar, Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM), Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi () ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslar arası İlişkiler bölüm Başkanlığı nın (KTÜ) ortaklaşa düzenlediği Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu programının açılışına hoş geldiniz. Ulu önderimiz Mustafa Kemal Atatürk, silah arkadaşları ve aziz şehitlerimiz huzurunda sizleri bir dakikalık saygı duruşuna ve İstiklal Marşı na davet ediyorum. Programın açılış konuşmasını yapmak üzerde Başkanı Hasan Kanbolat ı kürsüye davet ediyorum. Hasan KANBOLAT: Sayın vekilim, sayın valim, sayın belediye başkanım, hocalarım, değerli öğrenciler hepiniz hoş geldiniz. Uluslar arası ilişkiler olarak Ortadoğu nun öne çıktığı bir dönemdeyiz. Karadeniz in gölgede kaldığı söyleniyor. Ancak ben bu söylemlere katılmıyorum. Bir yeri nitelendirmek için mutlaka çatışmaların, üzüntülerin, savaşların yaşanması şart değil. Bugün bu bölgede önemli adımlar atılmakta. Geçtiğimiz yıl nisan ayında Rusya Federasyonu ile vizeler kaldırıldı. Bu bölgeyi çalışan bir insan olarak benim bile hayal ettiğim bir gelişme değildi. Gürcistan la pasaport kaldırıldı. İnşallah bu dev adımlar bölgede devam edecektir. Bunlar sadece birkaç kişini değil, valilerin, belediye başkanlarının, akademisyenlerin ve daha birçok insanın katkılarıyla sağlanmaktadır. Gölgede kalan insanların adımlarıyla bu noktaya gelinmektedir. Trabzon, Avrasya dünyasının da Ortadoğu nun da bir parçasıdır. Bu nedenle bu seneki yaz okulumuz hem Avrasya hem de Ortadoğu dur. Bizler buraya shopping festival yapmak için toplanmadık. İki ayakkabı, üç gömlek satma çabamız yok. Bizim çabamız eğitim festivali yapmak. Bu sene 200 e yakın öğrenci, 60 a yakın katılımcı hocamız var. Sayın milletvekilim Mustafa Bey, Konya Milletvekili dir. Trabzon la tek bağı gönül bağıdır. Diğer hocalarımızda öyle. Herkes faklı illerden faklı ülkelerden geldi. Neden buradayız? Çünkü, Türkiye yi seviyoruz. Türkiye ye hizmet için geldik. Hiçbirimiz Trabzon da doğmuş olmasak da hepimiz Trabzonluyuz. Bir kalenin küçük parçalarıyız. Benim dileğim bu yıl 300 kişilik bu organizasyonun gelecek sene 100 kişi sonraki sene kişi olmasıdır. Bu ülke yalnızca alışveriş için bir araya gelmemeli. Eğitim için, insanlar için, bir ideal için bir araya gelelim. Bir bütünün parçaları olarak hedefimize doğru yürüyelim. Hepinize teşekkür ederim. 7

9 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Konuşmalarını yapmak üzere Trabzon Belediyesi Gençlik Meclisi Başkan Vekili Melek Acer i kürsüye davet ediyorum. Melek ACER: Sayın vekilim, sayın valimiz, sayın belediye başkanım, değerli hocalarım, bugünün ortağı yarının yönlendiricisi olan arkadaşlarım hepiniz hoş geldiniz. Trabzon belediyesi Gençlik Meclisi olarak, ideolojik kaygılar gözetmeksizin ve hiçbir çıkar grubunun etkisi altında kalmadan, sadece gençlerin ihtiyaçları doğrultusunda hareket eden bir gençlik platformuyuz. Her alanda kendini geliştirmiş, ülkemiz geleceğine katkı sağlayacak çok değerli arkadaşlarımızın bünyemizde bulunmasından guru duyuyoruz. En önemli gayemiz şehrimizi ve ülkemizi ulusal ve uluslararası alanda daha ileriye götürebilmektir. Fatih in fethettiği, Kanuni Sultan Süleyman ın yönettiği ve ulu önder Atatürk ümüzün uğruna milli mücadele döneminde savaştığı bir şehrin gençleri olarak bu sorumluluğu taşıyoruz. Tüm bu süreçlere demokratik katılım araçlarını kullanarak gençleri dahil etmeye çalışıyoruz. Bu doğrultuda uluslar ve uluslar arası süreçleri bilinçli bir şekilde takip ederek yenilikçi ve çağın şartlarına uygun projeler geliştirip, uluslar arası alanda bir gençlik ağı oluşturarak ne yazık ki güçsüz olan Türk lobisine katkıda bulunmak önemli hedeflerden bir tanesi. Hepiniz Bize heryer Trabzon sloganını duymuşsunuzdur. Bu ve bunun gibi algılar yüzünden mikro-milliyetçi bir çerçeveden bakıldı bize ne yazık ki. Ancak bu politik cümleler bizlere çok görülmemeli. Çünkü Trabzon, tarihinde hiçte azımsanmayacak mücadeleler yaşamıştır. Avrasya bölgesine yakınlığı, kanayan bir coğrafya olması, uluslararası ticari sirkülasyonunun gelişmesi ve kültür alışverişini yoğun yaşayan bir şehir olması nedeniyle geçmişteki önemi, bugünkü önemi ve gelecekteki önemi bellidir. Tüm bunlar ışığında Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu nun Ankara dışında ilk kez Trabzon da yapılmasından, bir uluslararası ilişkiler öğrencisi olarak şahsım ve meclisim adına gurur duyuyorum. Bu projenin Trabzon da gerçekleşmesi adına çok büyük çabalar gösteren Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanımız ve aynı zamanda İletişim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hayati Aktaş a çok teşekkür ederiz. Trabzon adına ve ülkemizin dış politikası adına verimli geçeceğini düşündüğüm bu projeye katılan tüm arkadaşlarımızın heyecanını şuan bende paylaşıyorum. Geçmişi güven dolu, geleceğe ise güven verici bir dış politika yürütebilmek biz gençlerin elinde. Biz sosyal bilimcilerin laboratuarları bu tarz toplantılar. İlmen ve fikren gelişmiş bir gençlik oluşturabilmek için bu tarz projelere katılımı arttırmamız gerekli. Bizim tüm projelerimizde yanımızda olan Trabzon Belediye Başkanımız Sayın Dr. Orhan Fevzi Gümrükçüoğlu na şahsım, meclisim ve tüm gençler adına teşekkür ederim. Değerli misafirlerimiz şehrimize ve üniversitemize tekrar hoş geldiniz. 8

10 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan Vekili Doç. Dr. Mesut Özcan ı konuşmalarını yapmak üzere kürsüye davet ediyorum. Mesut ÖZCAN: Sayın vekilim, sayın valim, sayın belediye başkanım, protokolün diğer sayın üyeleri ve sevgili arkadaşlar bende Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi ni temsilen burada bulunmaktan büyük memnuniyet duyuyorum. Öncelikle Sayın Hayati Hocam a ve Sayın Hasan Bey e çok teşekkür ediyorum. Son dönemlerde üniversitelerimizin ve dolayısıyla uluslararası ilişkiler bölümlerinin sayısı arttı. Bugün Türkiye de 70 den fazla uluslararası ilişkiler bölümü var. Ama aynı zamanda Türkiye nin dış politikası ciddi gelişmeler gösteriyor. Geçen sene Dışişleri Bakanlığı da bu gelişmelere uygun olarak çok daha fazla sayıda yeni personeli bünyesine kattı. Şuan yapılmakta olan programın ve bunun benzeri programların hem öğrencilerin kendilerini yetiştirmesi anlamında hem farklı üniversitelerden ve farklı ülkelerden hocalarla bir araya gelmesi anlamında hem de farklı üniversitelerden öğrencilerin birbirlerini daha iyi tanıması anlamında büyük katkıları olacağını düşünüyorum. Eğitim sadece üniversitelerde alınan eğitimle sınırlı değil. Dersler dışındaki sosyal faaliyetler, kişilerin kendilerini daha iyi ifade edebilecekleri bu ortamların olması ve sosyalleşen gençlerin çalışma hayatına atıldıkları zaman daha iyi bireyler olmasını getiriyor. Bu çerçevede bu tarz faaliyetlerin son yıllarda Türkiye de artarak devam ettiğini görüyoruz. Ayrıca bu faaliyetin İstanbul ve Ankara dışında geliştirilmesi de çok önemli bir gelişme. Trabzon bunun için çok elverişli bir kent. Bu sene başlayan bu çalışmanın daha sonraki yıllarda hem Trabzon da hem de farklı şekillerde devam etmesini umuyorum. Akademi ve bakanlık arasında yakın bir işbirliğinin önünün açılacağını düşünüyorum. Katılımınız için hepinize teşekkür ederim. Konuşmalarını yapmak üzere Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölüm Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ı kürsüye davet ediyorum. Hayati AKTAŞ: Saygıdeğer protokol, muhterem hazirun ve sevgili gençler. Bu programı gerçekleştirmek için uzun bir süreç atlattık. Yorgunuz ama mutluyuz. Ben açılış konuşmasından ziyade bir teşekkür konuşması yapmak ve Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu nun kısa bir hayat hikayesini paylaşmak istiyorum. Ortadoğu ve Avrasya Yaz Okulu nun başlangıcı Ankara da Dışişleri Bakanlığı nın düzenlediği toplantılarda, değerli dostum, Başkanı Hasan Kanbolat ile yaptığımız görüşmeler sonucu ortaya çıktı. Bu programların sadece Ankara da düzenlenmesinden duyduğum üzüntüyü dile getirdim. Atatürk, milli mücadele yıllarında Hattı müdafaa yoktur, sattı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır demişti. Bende Dışişleri Bakanlığımız yetkililerine ve Başkanına bu sözü söyledim. Trabzon da bu vatanın bir parçası olduğuna göre, bu etkinliği Trabzon da da gerçekleştirmek istedim. Başlangıçta çok katılımcı düşünerek tasarlanmamıştı. Daha küçük çaplı bir organizasyon olacaktı. Ancak zaman geçtikçe kapsam genişledi. Sunum yapmak üzere 7 farklı ülkeden 60 a yakın hocamız geldi. Tabi bu süreç biraz sancılı oldu. Maddi-manevi boyutları var. Yola tabiri caizse cep delik cepken delik olarak başladık. Başta sayın rektörüm olmak üzere üniversitenin tüm yönetimi her türlü 9

11 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ imkanı sağladı. Sayın belediye başkanımız ve sayın valimiz hep yanımızdaydı. Ticaret Odası, İhracatçılar Birliği ve tüm işadamları katkı sağladı. Bugün burada bulunmamız şehir-üniversite işbirliğinin en önemli örneğidir. Ben başta sayın valimiz ve sayın belediye başkanımız olmak üzere işadamlarımıza içten teşekkürlerimi sunuyorum. Peki, neden böyle bir program yapıyoruz? Uluslararası ilişkililer, interdisipliner bir alan. Bizim laboratuarlarımız yok. Bizi bugün burada bir uluslararası ilişkiler laboratuarı kuruyoruz. Nasıl ki tıp okuyan birisi doktor olabilmek için sadece okuyarak yetinemiyor, eline mutlaka bir neşter alıp ameliyat haneye giriyorsa, nasıl ki fizik ya da kimya okuyan birisi, tüplerle deney yapıyorsa uluslar arası ilişkiler öğrencileri de bu programlara katılıp, işin içinde olmak zorundadır. Ben emeği geçen herkese, mutfağın arka kısmında yer alan bölümümüzün çok değerli hocalarına, sevgili asistanlarımıza teşekkür ediyorum. Özellikle da tüm yükü omuzlayan Seval Kök e ve Hasan Bey teşekkür ederim. Belediye Gençlik Meclisi Başkanı Muammer Bey e çok teşekkür ederim. Belediye Meclisi her aşamada yanımızda oldu ve her istediğimizi yerine getirdi. Ancak tüm bunlara rağmen bu tarz organizasyonlar kolay kolay olmuyor. Bir takım eksikliklerimiz olabilir. Bunları anlayışla karşılayacağınızı ümit ediyorum Kısa bir anekdotla sözlerime son vereceğim. Vakti zamanında İstanbul dan çok varlıklı bir zat Anadolu nun bir köyüne misafir olur. Ev sahibi varlıklı misafiri geldiğinde önüne keçi sütü koyar ve der ki; Efendim benim size ikram edebileceğim en güzel şey bu. Bizde bununla yaşıyoruz. Vallahi de billahi de eğer bundan daha iyi bir ikramım varsa ve ben size sunmuyorsam Allah benden sorsun. Ama eğer sizde bununla yetinmezseniz ve misafirim olmazsanız Allah sizden sorsun. Tüm şehir olarak, KTÜ, ve SAM olarak sizleri burada toplamak için her türlü fedakarlığı yaptık. Eğer bu organizasyonda emeği geçenlere ve uzun bir maratondan sonra tatil yapmak yerine buraya gelen öğrencilerimize büyük bir alkış olmazsa Allah sizden sorsun. Programın ülkemize, geleceğimize ve gençlerimize hayırlı olmasını ümit ediyor ve hepinize tekrar hoşgeldiniz diyorum. Teşekkür ederim. Trabzon belediye Başkanı Dr. Orhan Fevzi Gümrükçüoğlu nu konuşmalarını yapmak üzere kürsüye davet ediyorum. Orhan Fevzi GÜM- RÜKÇÜOĞLU: Sayın milletvekilim, sayın valim, çok kıymetli akademisyenlerimiz, rektörümüz, kıymetli katılımcılar, değerli öğrencilerimiz ve basın yayın mensupları. Bu kadar güzel bir organizasyonda ev sahibi şehir olmanın gururunu yaşadığımızı ifade etmek istiyorum. Hepiniz kıymetli zamanlarınızı yaz sezonunda buraya gelmek için ayırdınız. Bu organizasyonu yapmış olan KTÜ, ve SAM a şehrimiz adına teşekkür ediyorum. Bu organizasyonun gerçekleşmesi için gayret gösteren üniversite öğrencisi olan ve olmayan tüm gençleri kucaklayan Trabzon Belediyesi Gençlik Meclisi nin emeklerine ayrıca teşekkür ederim. Biz belediye olarak bu gençlerin farklı bakış açılarından çok istifade ediyoruz. Gençlik Meclisi ni İstanbul Büyükşehir Belediyesi nden sonra Trabzon Belediyesi oluşturmuştur. Gençlerimizin çağımıza ve sorunlara getirdikleri farklı yorumlar bizler için çok faydalı olmuştur. Bu değerli sunumlarınızdan arta kalan zamanlarda değerli Trabzon insanlarıyla vakit geçirmenizi, bölgemizi, şehrimizi ve insanlarımızı daha yakından tanımanızı umuyorum. Trabzon bölgesinin ortak karakteri, münferit olayların dışında insan 10

12 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 sevgisidir. Bu nedenle bölgemiz çeşitli uygarlıkların eserleriyle doludur. Arta kalan zamanlarınızda bu eserleri ve harika tabiatımızı gezmenizi öneririm. Burada yeşilin ve mavinin her tonunu bulabilirsiniz. Osmanlı dan miras kalan camilerimizi, hanlarımızı gezmelisiniz. Toplu Konut İdaresi yle ortaklaşa yaptığımız kentsel dönüşüm projelerinizi görün. Uzungölü, yaylalarımızı gezin. Biz belediye olarak tüm imkanlarımızla emrinizdeyiz. Trabzon, kültür ve bilim merkezi halindedir. Tüm bu özelliklere stratejik önemini de katmaktadır. Toplantıyı düzenlemiş olanlara tekrar teşekkürlerimi sunuyorum. Eksiğimiz var ise bu bizim hatamızdır, Trabzon halkının hatası değildir. Hatalarımızın bağışlanmasını umarak hepinize başarılar diliyorum. Hepiniz hoş geldiniz. Konuşmalarını yapmak üzere TBMM İdari Amiri, Sayın Milletvekilim Mustafa Kabakçı yı kürsüye davet ediyorum. Mustafa KABAKÇI: Sayın protokol, değerli misafirler ve sevgili öğrenciler, öncelikle böyle bir eğitim programının düzenlenmesinde emeği geçen Değerli Başkanım Hasan Kanbolat a ve ekibine şükranlarımı sunuyor, hepinizi saygıyla selamlıyorum. Bu organizasyonu düzenleyen (Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi) ülkemizde önde gelen düşünce merkezlerinden biridir. Bir milletvekili olarak kaynaklarından ve yayımlarından sürekli yararlandığım zaman zaman sayın başkanı hasan beyle ve akademisyenleriyle yanyana geldiğim güzide bir kurumdur. Think-tank merkezleri olarak bilinen düşünce kuruluşları ilk olarak 1916 da ABD de ortaya çıkmıştır ve ABD nin süper güç olmasın da önemli bir katkı sağlamıştır. Aslına bakarsanız Düşünce Kuruluşları bizim için yeni bir olgu değildir. Bizim geleneğimizde istişare diye bir mekanizma vardır. Bir işe başlamadan önce bilenlere danışma ve onların düşüncesini-fikrini almak önemli kriterdir. İstişare işi de bir Düşünce Fırtınası ve ortak aklı bulma sürecidir. Günümüzdeki Düşünce Kuruluşları da bizim kültürümüzdeki istişare sürecinin organize bir biçimde yapılması ve kurumsal bir niteliğe kavuşturulmasıdır. Dünya ölçeğinde karmaşık ilişkileri analiz etmek ve politikalar üretmek için bu da kesinlikle gereklidir. Dünyada 6 bine yakın Düşünce Kuruluşu bulunmaktadır, Global Düşünce Kuruluşları Endeksi ne göre 169 ülkede 6 bin 500 e yakın düşünce kuruluşu faaliyet gösteriyor sayıyla en fazla düşünce kuruluşu ABD de bulunurken, ABD yi 425 kuruluşla Çin izliyor. Türkiye den ise 27 tane düşünce kuruluşu endekste yer alıyor. Endeksin en dikkat çekici yanlarından birisi ise Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesindeki düşünce kuruluşu sayısının yüzde olarak oldukça düşük bir pay alması gösteriliyor. ABD ve Kanada nın yer aldığı Kuzey Amerika yüzde 30 ile en fazla sayıda düşünce kuruluşuna ev sahipliği yaparken bu bölgeyi yüzde 27 ile Avrupa takip ediyor. Türkiye nin yer aldığı Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinin payı ise yalnızca yüzde 5. Bu verilerden de anlaşıldığı üzere bu konuda dünyanın önde gelen ülkelerinin oldukça gerisinde yer almaktayız. Elbette şunu da ifade etmek istiyorum ülkemizde hala düşünce kuruluşları ile ilgili yasal bir düzenleme yoktur. Yurtdışında bulunan düşünce merkezleri vergiden muaf tutulma, bağış kabul edebilme, miras bırakılabilme başta olmak üzere birçok sayıda doğrudan veya dolaylı mali uygulamalarla desteklenirken, Türkiye de henüz bu aşamaya gelinmemiştir. Dolayısıyla maddi açıdan sıkıntısı olan düşünce kuruluşlarımızın dünyayla rekabet edebilme seslerini daha iyi 11

13 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ duyurabilme kısaca fikir üretmede de sıkıntılarının olduğu bir gerçektir. Umarım önümüzdeki dönemde bu sıkıntıları el birliği ile aşarız. Değerli katılımcılar, Ortadoğu hakkında kısa bir bilgi sunmak istiyorum: Ortadoğu nedir ve neden bu kadar önemlidir; Ortadoğu coğrafyadaki ismini bizden almamaktadır. İngiltere yani büyük Britanya evrenin merkezinde olduğu düşüncesiyle bilirsiniz 0 meridyen Greenwich ile dünyayı sınıflandırdı. Bizim bulunduğumuz bölgeye Ortadoğu, Çin ve Kore gibi ülkelerin bulunduğu bölgeye Uzakdoğu gibi isimler verdiler. Ortadoğu denilince çok geniş bir coğrafi alan sınırları çizilmektedir. Akdeniz den Pakistan a kadar uzanır ve Arap Yarımadası nı kapsar. Bu coğrafyanın birikmiş bir tarihi vardır. Dünyada ki tüm gelişmişliklere öncülük yapmış ilimlerin merkezliğini yürütmüştür. Temel astronomi ve alfabe gibi buluşların yanı sıra, tüm tek Allah inancına sahip büyük dinlerin doğuşu da gene Ortadoğu dan tüm dünyaya yayılmıştır hakeza kutsal kitaplarda bu bölgeden insanlığa ışık tutmuştur. Bu anlatımlar neticesinde anlaşıldığı gibi İnsanlık tarihi Ortadoğu da bir hafıza ve kimlik edinmiştir. Bu kimliği de gittikleri yere götürmüşlerdir. Örneğin bu kimlik Filistin de bir çatışma olsa bir refleks verirken ve tüm dünyada yankı uyandırırken benzeri bir çatışma güney Afrika da olsa aynı tepkimeyi vermemektedir. Siyasi açıdan da değerlendirdiğimizde büyük devletler Ortadoğu da kurulmuştur. Roma ve Osmanlı imparatorlukları ha keza Abbasî ve Emevi devletleri bu coğrafyada doğmuş ve nerdeyse dünyanın tümüne hüküm etmiştir. Modern Çağ da ise Ortadoğu tarihsel önemi ve olgular eklenmesi ile küreselleşen dünyanın birleştiricisi olmuştur. Çin de üretilen bir malın dünyanın bir ucuna gitmesi için önemli bir güzergâh görevi görmüştür. Pusula ve kâğıt gibi önemli buluşların haçlı seferleri sayesinde Ortadoğu dan almışlardır. Ekonomi olarak ele aldığımızda ise petrol gibi enerji kaynaklarının burada olması egemen büyük güçlerin bu bölgeye dikkatlerini çekmiştir. Her ne kadar bağımsız ülkeler gibi gözükseler de yönetim olarak kendilerine hizmet eden bir yönetim şekline büründürülmüşlerdir. Biz Türkler Ortadoğu ya çok erken dönemde girmişizdir. İslam medeniyetiyle de lider pozisyonunda bulunmuşuzdur. Osmanlı imparatorluğu batı dünyasına karşı mücadeleye devam etmiştir de Osmanlı nın mağlubiyetiyle Ortadoğu da kalkan görevi de sona ermiştir. Bu coğrafya siyasi birliğini Osmanlı imparatorluğunun çöküşü ile kaybetmiştir. Ortadoğu tek bir çatı altında olmaktan çıkmıştır. Türkiye cumhuriyetinin ilk döneminde bölgeyle bir takım köprüleri atar ve ilişkilerimiz zayıflar. Batılı ülkelerin özelliklede İngilizlerin siyasetiyle Arap milliyetçiliği ile Türkiye arasına büyük bir mesafe girmiş olur. Değerli Konuklar, Türkiye, konumu itibariyle hem Avrupa, hem Asya, hem Balkan, hem Doğu Akdeniz, hem Mezopotamya, hem Kafkasya, hem Karadeniz, hem de Ortadoğu ülkesidir. Bu nedenle Türkiye, Doğu ile Batı, Kuzey ile Güney değerlerini potasında birleştirmek ve yeni bir senteze ulaşmak zorundadır. Türkiye, son on yılda hızla yeniden yapılanan dünya dengelerinden sonra etki alanını etnik, kültürel, dini ve tarihi yapısı nedeniyle doğal bir şekilde genişletmektedir. Böylece, Anadolu Doğal Coğrafyası ve Anadolu Etki Alanı nı da kapsayan genç ve dinamik nüfus yapılı Türkiye nin öncelikli ilgi ve etki alanı haline gelmeye başlayan, etnik, kültürel ve tarihi kökleri bulunan yeni bir coğrafya ile karşı karşıyayız. Bu coğrafya yeryüzün- 12

14 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 de en çok devletin ortaya çıktığı bir coğrafya olmuştur. Bu coğrafyada her bağımsızlığını kazanan devlet de açılan gözlerini Türkiye ye çevirmiş, yardım ve desteğini beklemiştir. Bu coğrafyadaki Türk ve diğer etnik kökenli halklar arasında İslam dini egemen millete karşı bir kimlik olarak ortaya çıkmıştır. (Bu coğrafyadaki kardeş halkların hemen hemen hepsinde, bayraklarda hilal ve/veya yıldız motifini, yeşil ve/veya kırmızı ve/veya mavi rengi; devlet sembolü olarak çift başlı kartalı görebiliyoruz). Türkiye nin bu bölgede her düzeyde ilişkilerini geliştirmesini geriye dönük bir özlem, yayılmacı bir politika, Osmanlı coğrafyasını yeniden canlandırma girişimi ve Yeni Osmanlıcılık olarak ele almak doğru değildir. Söz konusu coğrafya ile ilişkilerin hızlı gelişimi etnik, kültürel, sosyal, coğrafi ve tarihi bağların üzerindeki tarihi oluşum dışı baskıların sona ermesinden, halkların jakoben yönetimleri tasfiye etmeye başlamasından kaynaklanmaktadır. Türkiye, istese de istemese de bu coğrafyanın sorunlarından kurtulamayacağı gibi sorumluluklarından da kaçamayacaktır. Çünkü bu geniş coğrafyada doğan her sorun Türkiye içinde yankısını bulmaktadır. 20. yüzyılın sonundan itibaren Türkiye ile Ortadoğu da canlanma yaşanır. Osmanlının mirası olan halkların kardeşliği vurgusu ön plana çıkartılır.2003 yılında TBMM de Irak ın işgali tezkeresinin reddedilmesi ile bölge halkına olumlu bir mesaj verilmiş olup yeni bir döneminde başlamasına sebep olmuştur. İslam dünyası içerinde en gelişmiş en istikrarlı ve örnek bir demokrasiye sahip ülke olan Türkiye, bu bölgenin reform süreçlerine katkıda bulunmuş çatışmaya girmemiş, uzlaşmacı bir tutum izlemiştir. Batılı ülkelere karşıda bölge halklarının tarafında tavır koymuş, Filistin gibi kanayan bir yaraya karşı kucaklaştırıcı ve gönül köprülerini tamir eden bir yapıda politika izleyerek Ortadoğu halkları arasında özel bir yer edinmiştir. Arap baharı adını verdiğimiz akım temelde Ortadoğu da uzun soluklu olan diktatör tarzı yönetimlerin sonunu getiren bir akımdır. Sömürgeci düzenin kurmuş olduğu siyasi yapının son bulması halkın temsil edildiği bir yönetime geçiş cabası elbette bölge halkları için bir riski de beraberinde getirmiştir. İşte Türkiye her yönden yardıma ihtiyacı olan bu bölgeye Akıl yardımı ile Arap baharını da desteklemiş ve demokrasiyi bir model olarak ortaya koymuştur. Dünya üzerinde hiçbir değişim sancısız olmaz. Ortadoğu da bu değişimin sancılarını bünyesinde oldukça güçlü bir şekilde hissetmiştir. Ülkeler içerisinde iç çatışmaların kabardığı ve tabi olarak istikrarsızlık ile de karşı karşıya kalmış ve dışarıdan yapılan müdahaleyle sıkıntılı bir sürece girmiştir. Türkiye bu sıkıntılı süreci merkez ülke konumunda çözmeye çalışarak koruyucu rolünü devam ettirmeye çalışmaktadır. Türkiye nin dünü, bugünü ve geleceğini düşünürken, Anadolu nun Doğal Coğrafyası ve Anadolu Etki Alanı nı doğru bir biçimde değerlendirmeden, doğru sonuçlara varmak mümkün olmayacaktır. Dünün doğru değerlendirilmesi bugünü, dünün ve bugünün doğru değerlendirilmesi de geleceğin doğru değerlendirilmesini sağlayacaktır. İstikrarlı bir Ortadoğu ile bölge büyüyecektir. Rejimler geçicidir ülkeler ve halklar kalıcıdır. Bu zor günler elbet bir gün sona erecektir. Türkiye güçlü bir Ortadoğu ile daha etkin bir rol üstlenecektir. Sözlerime son verirken; Siz gençlere de bugün burada olmanızdan dolayı elbet bir mesajım olacak: Sizler ülkemizin en güzide üniversi- 13

15 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ telerinde Ortadoğu ve Avrasya üzerine çeşitli eğitimler almaktasınız, kiminiz uluslararası ilişkiler kiminiz siyaset bilimi, kiminiz sosyal bilimler, tarih ve gazeteci alanlarında eğitim görmektesiniz. Geleceğin Ortadoğu ve Avrasya üzerine uzmanları sizler olacaksınız, Ortadoğu yeniden inşa edilirken en önemli şey insan gücüdür. Almış olduğunuz formasyon ile eğitimli kişiler haline geleceksiniz. Seksenli yıllarda Gelecek Tasarımcıları, 21. yüzyıl için İleri teknoloji, İnternet (Ağ) ve Asya yüzyılı öngörülerinde bulunuyorlardı. Ortadoğu, Orta Asya ve Balkanlar hinterlandının beyni ve kalbi mesabesinde bulunan ülkemiz, kendisinden beklenen tarihî misyonu sizin gibi genç dimağlarımız sayesinde eda edebilirse, insanlık bu çağı huzur, refah ve mutlulukla tamamlayacaktır. Bizler Yeter ki, üstün nitelikli insanları yetiştirebilelim. Bu ülkenin sizin gibi eğitimli bölgeye ve dünyaya ilgi duyan kendini geliştirmiş beyinlere ihtiyacı olduğunu aklınızdan çıkarmayın. Unutmayınız ki Dünya yeniden doğudan doğacaktır. Hepinizi saygıyla selamlıyorum. Trabzon Valisi Dr. Recep Kızılcık ı konuşmalarını yapmak üzere kürsüye davet ediyorum. Recep KIZILCIK: Değerli milletvekilim, kıymetli belediye başkanım, değerli rektör vekilim, saygıdeğer Başkanı, Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan Vekili, değerli hocalarım, ülkemizin dört bir yanından Trabzon a gelen değerli gençler. Ortadoğu ve Avrasya konulu yaz okuluna hoş geldiniz diyor, hepinizi saygı ve sevgiyle selamlıyorum. Sayın vekilimizin de ifade ettiği gibi bu defter kapanmadı. Çünkü biz tarihte insanlığa medeniyet, barış, kardeşlik adına mücadele ettik. Bir değer yaratmanın, bir davanın peşinde olduk. Nerelerde bulunduysak oraların bayındır hale getirilmesi, oraların sosyal-beşeri sermayelerinin daha iyi konuma getirilmesi kısacası daha insanı koşullarda, dünya barışına katkı sağlayacak şekilde yaşamalarını temin etmek için çaba sarf ettik. Şüphesiz bir şairimizin ifade ettiği gibi üzerinde bulunduğumuz coğrafya sırtlanların yolu üzerinde yer alması hasabiyle günü 24 saati uyanık, tüm antenlerimizin 360 derece alıcıları açık bir şekilde dönüyor olması gerekmekte yılından itibaren dünyada finansal kriz olarak başlayan daha sonra ekonomik krize, reel krize dönüşen ve özellikle Batı dünyasında ciddi olarak etkisini gösteren krizin ülkemizde daha hafif bir şekilde hissedilmesi, bu ülkenin sizler sayesinde (en önemli güç kaynaklarının başında gelen gençeğitimli nüfus) kendinden beklenilen rolü oynamaya başladığının bir göstergesidir te İstanbul fethedilince Fatih Sultan Mehmet Trabzon un stratejik konumuna, tarihi rolüne, bir güç merkezi olma özelliğine vurgu yaparak; Trabzon un fethi gerçekleşmedikçe İstanbul un fethi tamamlanmamıştır demiştir. Sekiz yıl sonra 1461 de Trabzon fethedilmiş ve İstanbul un fethi tamamlanmıştır. Bu stratejik ve tarihi önem Trabzon için şuanda da geçerlidir. Trabzon Yavuz Sultan Selim in 22 yıl valilik yaptığı bir şehirdir. Aynı zamanda cihan imparatoru Kanuni Sultan Süleyman ın doğduğu bir şehzadeler şehridir. Bunlara ek olarak Cumhuriyetimizin kurucusu ulu önderimiz Mustafa Kemal Atatürk ün milli mücadele devam ederken defalarca ziyaret ettiği ve mal varlığını Türk halkına bağışladığı bir yerdir Trabzon. Tüm bunların doğrultusunda Trabzon un bu program için çok isabetli bir yer olduğunu vurgulamak isterim. Bazılarının ideolojilerin sonu dediği 21. Y.y. ı yaşadığımız bu günlerde coğrafyanın, 19. Y.y. da olduğu gibi dış politikada ön plana çıkmaya başladığını görmekteyiz. 14

16 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 Biz Karadeniz de, Trabzon da görev yapan yöneticiler olarak, Trabzon un turizm şehri olduğunu, ticaret şehri olduğunu ama aynı zamanda coğrafyanın ön plana çıkmaya başlamasıyla bir diplomasi üssü olduğunu sizlerle paylaşmak istiyorum. 15 gün önce Sayın Dışişleri Bakanımızın Gürcistan ve Azerbaycan Dışişleri Bakanları ile 2 gün boyunca Trabzon da üçlü zirve gerçekleştirdiğini ve Kafkaslarda işbirliğinin daha üst noktalara taşınması için Trabzon deklarasyonunu kamuoyu ile paylaştıklarını hepimiz biliyoruz. Bunun akabinde bu yaz okulunun, SAM ve KTÜ işbirliği, sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimin desteğiyle Trabzon da gerçekleşmesinin diplomaside merkez olma yönünde önemli bir adım olduğunu sizlerle paylaşmak istiyorum. Lokalden, yerelden ulusala ve uluslararası alana nasıl lojistik destek sağlanabileceğinin en güzel örneğini sizlerle paylaşmak istiyorum. Belediye Gençlik Meclisi Başkan Vekili arkadaşımız, bölgede hangi sorunlarla büyüdüklerini sizlerle paylaştı. Bildiğiniz üzere Trabzon Rum Pontus İmparatorluğu nun da başkentliğini yapmıştır. Dolayısıyla bir imparatorluk başkentliği fonksiyonu görmüştür. Cumhuriyetimizin de çok önemli yönetim merkezlerinden biridir. Şüphesiz bu kültürel zenginliğe paralel olarak, geçmişte çeşitli inançların beraber yaşadığı, hoşgörünün ve misafirperverliğin esas alındığı bir vilayettir. Ortodoks dünyasının kutsal saydığı Meryem Ana Manastırı na da ev sahipliği yapmaktadır. Biz tüm inanışlara saygılı ve hoşgörülü olduğumuzun göstergesi olarak Sümela Manastırı nın senede bir gün (15 Ağustos) ayine açılmasına müsaade ettik. Dolayısıyla dış politikayı iç politika uygulamalarıyla desteklediğiniz, çağın temel hak ve hürriyetlerine uygun hareket ettiğinizde, söz söyleyebilme ve sözünüzü dinletme oranını arttırmış oluyorsunuz. Bu duygu ve düşüncelerle bu nezih topluluğun Trabzon da bir araya gelmesinde emeği geçen SAM a, a ve KTÜ ye, Gençlik Meclisi ne ve tüm öğrencilere şükranlarımı sunuyorum. Hepiniz hoş geldiniz. Prof. Dr. Hayati Aktaş ı tekrar kürsüye davet ediyorum. Hayati AKTAŞ: Müsaade ederseniz bir bilgi notu aktaracağım. Çok yakın bir zamanda Trabzon da Avni Aker Stadyumu nda Türkçe Olimpiyatları yapılmıştı. Sunumu yapan genç arkadaşım bir anekdotla sunuma başlamıştı. Bende sizlerle paylaşmak istiyorum. Geçtiğimiz yıllarda Türkçe Olimpiyatları Afyon da yapılmış. Hava çok soğukmuş. Herkes üşümüş. Fakat ertesi gün gazetelere şöyle yansımış; Üşüdük ama gitmedik. Trabzon da gerçekleştirileceği zaman bir toplantı yapılıyor. Meşhur bir söz vardır; Trabzon da haftada iki defa yağmur yağar. Birisi üç gün sürer, diğeri dört gün sürer. Olimpiyatların başladığı günde çok yağmur yağıyormuş. Organizasyon sorumluları biraz panik olmuşlar. Komite başkanı merak etmeyin ertesi gün gazetelerde; Islandık ama gitmedik diye bir manşet görürüz. Bizim programımız çok yoğun. Yaklaşık 60 katılımcımız var. Program sonunda şöyle bir manşet görmeyelim; Sıkıldık ama gitmedik. Bu nedenle sizleri program çerçevesinde gezdirmeyi, eğlendirmeyi planlıyoruz. Umuyorum ki manşetler; İnandık ve gitmedik şeklinde olur. Şimdi hepinizi öğle yemeğine davet ediyoruz. Hepinize teşekkür ederim. 15

17 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 1.2. Karadeniz Dr. Recep Kızılcık Trabzon Valisi Değerli arkadaşlar hepiniz tekrar hoş geldiniz. Öncelikle ben sizlere kendimi tanıtayım. Ben 1967 doğumluyum. İlk ve ortaöğretimimi Tekirdağ da tamamladım. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunuyum. Kaymakam olmaya şartlandığım için, 1 yıl kaymakamlık açılmadı diye sınavlara girmedim Kasım ayında Kaymakam adayı olarak mesleğe başladım. Arada geçen 1 yılda İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi nde master çalışmamı sürdürdüm. Hem adaylık, hem de 1 yıl İngiltere de dil eğitimimi tamamladıktan sonra doktora sınavına girip, sadece bana mahsus, tek öğrencili programda (İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü) doktoramı yaptım. Her ne kadar Kamu yönetimi okusam da hocalarımın büyük bir çoğunluğunun İşletmeci olmaları hasebiyle yeni yönetim anlayışının teorik temellerini aldım yılında Liberal Batı Demokrasilerinde Yerel Yönetimler konulu tezimi sunarak doktor unvanını aldım. Aynı yıl İçişleri Bakanlığı Eğitim Dairesi Şube Müdürlüğü ne getirildim. Orada 6 ay çalıştıktan sonra İçişleri Bakanlığı Mevzuat Daire Başkanlığı nı yürüttüm. 21. yüzyılın başında Türkiye de ciddi bir kamu yönetimi ve zihniyet dönüşümünün başlangıcı yaşandı. Burada düzenleyici kurulların kurulmasından yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılmasına kadar AB ye uyum süreci çerçevesinde İçişleri Bakanlığı nda koordinasyonu sağlayan daire başkanı olarak 3,5 yıl görev yaptım yılının Şubat ayında Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü nde Genel Müdür Yardımcısı olarak görevlendirildim. Aynı zamanda OECD deki kamu yönetimi çalışma grubuna Başbakanlık adına katıldım. Aynı zamanda Türkiye nin daha iyi düzenleme direktörü olarak AB komisyonunda 2 yıl görev yaptım yılının Mart ayında Batman Valiliğine görevlendirildim. 2,5 yıl Batman da görev yaptıktan sonra tam 3 yıl önce (2009 yılının Haziran ayında) Trabzon Valiliği ne görevlendirildim. Bu anlamda hem idari hem de akademik olarak kendimi yetiştirmek için başta uluslararası ilişkiler olmak üzere, uluslararası finans piyasaları, ekonomi ve felsefe alanında da ciddi okumalar yapmakta ve makaleler yazmaktayım. Ben bu geçmişe sahip bir ağabeyiniz olarak teorik bilgiyle pratik bilginin her zaman örtüşmediğini dolayısıyla bunların en azından yakınlaştırılması için özellikle master ve doktora programlarında pratisyen kökenli hocalarında ders vermesi gerektiğini düşünüyorum. Zamanın başarılı yöneticileri interdisipliner olmak zorunda. Bana göre bir alanda uzmanlaşmış bir idarecinin bu dönemde başarılı olma şansı zayıf. Her yeni gün bilinmezliklerle, sizlere sınavlarda sorulmamış problemlerle dolu. Dolayısıyla bu problemleri çözebileceğiniz duygusal zekaya sahip olmanız gerekiyor. Her şeyden önce yaşadığımız dünya 21. Y.y. dolayısıyla hangi çağda yaşadığınızı ve o çağın ortamını bilmeniz gerekli. Zira o ortamın geçerli değerleri vardır. Siz geçmişin değerleriyle bugünün problemlerini çözmeye çalışırsanız çuvallarsınız. Çünkü tarihin gelişimine 16

18 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 baktığımız zaman daha 10 yıl öncesinde çok yıkılmaz kaleler olarak görülen bazı değerlerin hem uluslararası ilişkilerde hem de ülke içindeki yönetim anlayışında ciddi değişimlere uğradığını görürsünüz. Geçmiş değerler zamanın ruhuna adapte edilen değerlerdir. Uluslararası ilişkilere baktığımızda 18. Ve 19. Y.y. da dünya ticaretinin serbestleşmesiyle güçlü ülkelerin pazarları ele geçirebilmek için, kendi düşünürleri aracılığıyla klasik liberal düşünceyi dikta ettirmeye çalıştıklarını görürüz. Birinci Dünya Savaşı yla özellikle bazı ülkelerin ciddi şekilde bitirmeye çalışıldığını ki bu ülkelerin başında Osmanlı Devleti var- görürüz. Hiçbir toplumu, toplum mühendisliği yaparak istediğiniz yere götürüp yok edemezsiniz. Tarih hükmünü icra eder ve o toplumlar bir şekilde yeniden varlığını devam ettirirler. Ancak sizin hakim güçler olarak uyguladığınız sisteme protesto anlamında yeni düşün akımları halk tarafından benimsenir. Buna İtalya da Mussolini, Almanya da Hitler örneği verilebilir. Bunun neticesinde İkinci Dünya Savaşı nın çıktığını ve savaş sırasında Mussolini nin ve Hitler in takip ettiği politikaların 29 Dünya Buhranı ndan da ciddi olarak beslendiğini söyleyebiliriz. Çünkü o dönemin yeni hakim gücü olmaya başlayan Amerika nın takip ettiği liberal politikaların dünyada çok ciddi bir finansal ve ekonomik depresyona neden olduğunu, dolayısıyla ondan etkilenen diğer devletlerinde buna karşı politikalar geliştirdiğini, Amerika nın da aynı şekilde Keynesyen politikalarla bireyin yaşam hakkını sürdürebilmesi için daha devletçi politikaları uygulamaya başladığını görürüz. İkinci Dünya Savaşı nın sona ermesiyle beraber zamanın hakim güçlerinin dünyadaki hakim güç rolünü barışçıl ortamda sürdürebilmeleri için özelikle ekonomik politikaları bir merkezden dizayn etmelerinin bir zorunluluk olduğunu ve bu çerçevede de ABD de bir araya gelerek kararlar aldıklarını biliyoruz. Bu anlaşmayla dünyada ülkelerin iç ekonomik büyüme dengesini sürdürebilmesi, krizlere karşı ortak politikalar belirlenebilmesi için IMF kuruldu.ülkelerin uzun vadeli gelişim politikalarını belirleme ve onlara bu alanda kredi sağlamak üzerede Dünya Bankası nı oluşturdular. Dolayısıyla dünyanın genel bir ekonomik anlayış içerisinde (daha eşitlikçi, daha yaşanabilir, daha dengeli) devam etmesini hedeflemişlerdi. Ekonomik anlamda diyorum çünkü Marx ın şu sözüne katılıyorum; Üst yapıyı alt yapı belirler. Çünkü IMF ve Dünya Bankası gibi enstrümanlarla belirli politikaların dünyada hakim kılınmaya çalışıldığını biliyoruz. Özellikle 1958 lerden itibaren IMF te Chicago yaklaşımının benimsendiğini biliyoruz. Şunu da belirtmem gerekir ki izlenen yanlış politikaların bedelleri insanlık tarafından çok ağır şekilde ödenmektedir li yıllardan itibaren Reganizm (Tükriye de de Özalizm) olarak adandırılan Freedmancı ekonomi politikalarının ülkelerde uygulanmaya başladığını, özellikle piyasadan devletin çekilerek görünmez elin piyasaları düzenlemesi anlayışının sonucu olarak, devletin sadece güvenlik gibi hizmetlerin yürütmesi, hacim olarak daha küçük kalması düşüncesinin hakim olduğunu söyleyebiliriz. Bu düşüncenin AB de ve Amerika da hızla yayıldığını ve bunun uygulanmasını IMF in özellikle gelişmekte olan ülkelerde standby lar marifetiyle yapılmaya çalışıldığını hepimiz biliyoruz. Anayasamızın 2. Maddesinde devletin, sosyal devlet olduğu ilkesi vardır. Demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti tabirinden anladığımız toplumun tüm kesimlerinin en azından yaşamlarını sürdürebilmeleri için devletin bu alanda zorda olana hem sosyal güvenlik anlamında hem de üretim anlamında yardımcı olmasıdır. Bu tarz ekonomik politikaların benimsenmesi yönetim anlayışını da etkilemiştir. Nitekim 90 lı yıllardan itibaren dünyadaki yönetim anlayışında da değişiklikler yaşanmaya başladığını görüyoruz. Yeni yönetim anlayışının temek özellikleri nelerdir? Katılımcılık çok önemli bir unsurudur. Ayrıca rekabetin ön 17

19 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ planda olması, özel sektörün önünün açılması, uluslararası ticarette bariyerlerin ortadan kaldırılması gibi hedeflerinin olduğu bilinmektedir. Başta AB uygulamaları olmak üzere global ekonominin daha da globalleşmesi ve dünyanın global bir köy haline gelmesi amaçlanmaktadır. Bu durumun gelişmesinde 21. Y.y da yaşanan teknolojik gelişmelerinde çok ciddi payı var. Çünkü teknoloji sayesinde önceden hayal dahi edemediğiniz alanlara finansı gönderebilme, insanlarla iletişim kurabilme gibi imkanlar ortaya çıktı. Atina döneminde; Agora meydanında toplanan halka sorularak alınan kararlar gibi doğrudan halkın katılımıyla bir yönetişimin gerçekleştirme imkanını teknoloji artık bize sağlamaktadır. Bu nedenle 21. Y.y. ın diğer ismi teknoloji çağı dır. Tabi uygulanan politikaların hatasız olduğu düşünülemez. Nitekim 80 lerden itibaren uygulanan, 90 larda salgın hale gelen hatta Fukuyama gibi tarihin sonunun geldiğini ilan eden düşünürlerin olduğunu bilmemize rağmen, sonraki gelişmelerden bunların pekte doğru olmadığını anlamaktayız. Her ne kadar liberal düşünce toplumdaki tüm bireylerin kararlara katılımının mümkün odluğunu varsaysa da bu durum bu dünyada imkansızdır. Okumuş bir insan ile okuyamamış bir inansın aynı bilgiye sahip olduğunun ve aynı düzeyde karar verebileceğini düşülmesi çok yanlış olacaktır. Dolayısıyla bu anlamda refahın eşit olarak sağlanması mümkün değildir. Bunun sonucu olarak; tarihin hiçbir döneminde zengin ile fakir arasındaki uçurum bu kadar açılmamıştı. Bunu gerçek kılan uygulanan bu politikalardır. Bu açığın sürdürülebilir bir açık olmadığı, birilerinin çok lüks içerisinde yaşarken birilerinin evine ekmek götüremediği bir ortamda huzurun ve barışın sağlanması mümkün değildir. Dolayısıyla bu açığın kapatılabilmesi için yeni formüllerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu yeni yönetim modelini geliştiren kişi ise Smith tir. O bu açığı kapatabilmek için bir icatta bulundu. Aslında eskiden varolan ama unutulan bir şeyi ortaya koydu; şirketlerin sosyal sorumluluk ilkesine riayet etmeleri. Aslında bu zengin olan şirketlerin yoksullara yardımcı olması gibi sunulmakla beraber benim değerlendirmeme göre şirketlerin zenginliğini devam ettirebilmeleri için olmazsa olmazlardan biriydi. Çünkü öyle bir noktaya gelinecekti ki uçurum daha da açılabilir ve neticede bu kalabalıklar aynen feodal çağda olduğu gibi insan seli yaratarak bu büyük şirketleri anlamsız hale getirebilirlerdi. Bazıları 11 Eylül ü 21.y.y. ın başlangıcı olarak kabul ederler. Bazıları da Arthur Andersen un iflasının açıklandığı günü alır. Aralarında 6-7 aylık bir fark vardı. Neticede yeni bir çağ başlamıştır. Nedir yeniçağın temel özellikleri? Öncelikle geçmişten farklı olmasıdır. Tamamen monotarist politikaların ön planda olduğu, devletin ekonomiden elinin çekildiği, küçük ama enerjik devletlin olumlandığı bir dönemde devletin daha görünür olduğu bir döneme geçtik. Mesela Obama nın yemin etmesinden 1 hafta sonra ben IMF toplantıları için Sayın Bakanımızla Washington da idik. Orada kendisi finansçı olduğu için finans çevrelerine konferanslar verdi. Uçakta da The Economist dergisine bakıyoruz. Orada enteresan bir şey vardı ve bakanımızda bunu çok güzel kullanmıştı. Washington da finansçılara seslenirken; Sizlere finansın yeni merkezinden sesleniyorum dedi. Finansın Amerika daki merkezi Newyork tur. Ama Arthur Andersen olayından sonra merkez Washington olmuştur. Yani artık devlet müdahale etmeye, batan şirketleri kurtarmaya başlamıştır. Dolayısıyla devlet merkezi nereyse finans ve gücün merkezide orasıdır. Ancak bu müdahalelerde yetmemiştir yılına gelindiğinde artık mızrak çuvala sığmaz olmuştur ve finans şirketler ve bankalar iflaslarını açıklamaya başlamıştır. Bu kriz İngiltere ve Avrupa ya sıçramış ve artık politikalarda değişimin şart olduğunu yönetimler ve düşünürler kabul etmeye başlamıştır. 18

20 ORTADOĞU ve AVRASYA YAZ OKULU/ TRABZON 2012 Türkiye nin Daha İyi Düzenleme görevini yürüttüğüm için AB Komisyonu nezdinde altı ayda bir, AB ye üye ülkelerin direktörleriyle bir araya gelirdik. AB nin yılları arasında geçerli olan bir stratejisi vardı. Bu strateji tamamen monotarist düşünceyi ön planda tutan, yeni yönetim anlayışı çerçevesinde hazırlanmıştı. Hedeflerinde de ; AB yi daha rekabetçi, sosyal birlikteliğini daha iyi sağlamış bir 2010 yılına ulaştırmak. Bunu gerçekleştirmek için sayılan enstrümanlardan biri düzenleyici etki analiziydi ki ben o alanın uzmanıyım. Bu stratejinin 2005 yılında orta vade gözden geçirmesine katıldım. Bu toplantıda tüm AB ülkelerinin Ekonomi Bakanları vardı. Gözden geçirmede çıkan sonuç şu idi; 5 yıllık sürede bir arpa boyu yol alınamadı. Çünkü o politikalar artık s.o.s vermeye başlamıştı. Nitekim 2008 de de patladı. Peki, 2010 yılından sonra AB nasıl bir strateji belirledi? AB, yılları arasında geçerli olacak bir belge yayınladı. Önceki stratejiyle yeni strateji arasındaki fark ne derseniz; monotorist anlayıştan, rekabeti önceleyen anlayıştan sosyal devlet anlayışına geçildi. Çünkü artık tüm ülkelerde ekonomik kriz nedeniyle elde ettiği kazanımları kaybetmiş olan çoğunluklar ortaya çıkmaya başladı. Dolayısıyla devlette bu grupları memnun edebilmek için müdahale etmek zorunda kaldı. Bildiğiniz gibi Yunanistan iflasta, İtalya eşikte, İspanya futbolda şampiyon oldu ama bu yılın ikinci döneminde ekonomik olarak ciddi problemlerle karşı karşıya. Fransa da da ciddi problemler var. Bu alanda problem yaşıyor gibi görünmeyen tek ülke Almanya dır. Bu da Almanya nın son 10 yılda izlediği yol nedeniyle sağladığı %25 haksız kazançla açıklanmaktadır. Peki, Türkiye bu süreçte nerede yer aldı? Sayın Başbakan ında ifade ettiği gibi bu süreç Türkiye yi teğet geçmiştir. Şüphesiz etkileri hissedilmektedir. Mesela turizmde bu yıl %5 lik bir azalma yaşanmaktadır. İhracata dayalı büyümeyi benimsediğimiz için bazı rakamlarda düşüş olduğu da görülmektedir. Ancak bunu kompanse edecek yeni pazarlara aranmakta ve bu pazarlara önemli ihracatlar yapılmaktadır. Bu da dış politikanın temel konusudur. Mesele BAE de önemli artışların olduğu bilinmekte, Kafkaslara önemli açılımlar yapılmaktadır. Şuan hükümetin izlemiş olduğu komşularıyla sıfır sorun politikası bir idealdir. Bunu anında gerçekleştirmek mümkün değildir. Ama bu yönde önemli kazanımlar elde etmekteyiz. Bazı ülkelerle vizelerin kaldırılmasıyla beraber ticari ve toplumsal ilişkilerimiz büyük ölçüde gelişmiştir. Ben Westfalya dan bu yana dünyada ulus devletler üzerine kurulmuş olan uluslararası ilişkilerin bu politikalar sayesinde değişime uğrayacağını düşünüyorum. Mesela Rusya ile Nisan ayında vizesiz geçiş uygulamamız başladı. Şuan Rusya aynısını AB den istemektedir. Peki, Avrupa da yaşanan ekonomik kriz sonrası süreçte Türkiye de olumsuz etkilenme olmaması tesadüfi bir durum mudur? Bu durum uygulanan sosyal politikaların bir sonucudur. Yeni yönetim anlayışını 1990 lı yıllarda, başta İngiltere olmak üzere Hollanda, Yeni Zelanda ve Avustralya daki bilim adamları kuramsallaştırmıştır. 20. Y.y. ın başından itibaren dünyadaki yönetim anlayışlarına baktığımız zaman bunların ortalama 25 yılda bir değiştiklerini görürsünüz. Yeni yönetim anlayışını dizayn eden düşünürler şuan İngiltere de yeni bir yönetim anlayışı dizaynı içindeler. 90 lı yıllardaki yeni yönetim anlayışından temel farklılık insanın ön planda tutulmaya başlanması, insanın temel haklarının olduğu, çalışamıyorsa yaşam hakkının devam ettirilebilmesi için devletin yardımcı olması gerektiği. Türkiye, onların şuanda dizayn etmeye çalıştığını son 8-10 yıllık uygulamalarıyla hayata geçirmiştir. Ben bu uygulamalarının teorik temelinin de oluşturulması gerektiğini düşünüyorum. Uluslararası ilişkilerde artık ideolojilerden ziyade coğrafya ön plandadır. Belirli coğrafi bölgelerin çok daha ön plana çıktığını, iliş- 19