TORTUL (SEDİMANTER) ve METAMORFİK KAYAÇLAR. Ertan BOL Ders Notu: 4

Transkript

1 TORTUL (SEDİMANTER) ve METAMORFİK KAYAÇLAR Ertan BOL Ders Notu: 4

2 - Hatırlayalım - KAYA TİPLERİNİN DAĞILIMI

3 Tekonik Yükselme - Hatırlayalım - KAYA DÖNGÜSÜ ŞİMDİ BURDAYIZ Kıtasal Kabuk Ayrışma-Yıpranma Tektonik Yükselme Yerinde Oluşmuş Topraklar Magmatik Kayaçlar Erozyon ve Depolanma Sokulum ve Volkanizma Çökeller (Alüvyon) Magma Diyajenez Sedimanter Kayaçlar Erime Metamorfik Kayaçlar Metamorfizma Ertan BOL

4 BOZUNMA Atmosfer, biyosfer ve hidrosfer ile devamlı temas halinde bulunan kayacın belirli faktörlerin etkisi altında, ana kayacın yüzeyinde ve içinde parçalanma, ufalanma, ayrışma, çözülme ve çürüme şeklinde olan fiziksel, kimyasal ve biyolojik olayların tümüne bozunma denir. Yıpranma (disintegration, degradation) fiziksel/mekanik Ayrışma (alteration) kimyasal Kayaç süreç sonunda kile dönüşür

5 FİZİKSEL/MEKANİK YIPRANMA Fiziksel yıpranma sonucu kaya küçük parçacıklara ayrılır. Her bir parça orijinal kayanın özelliklerini yansıtır. Sıcaklık ve gerilme değişimleri fiziksel yıpranmada önemli rol oynar.

6 YÜKSEK DERECEDE BOZUNMUŞ BAZALT Kuzey Lesotho, (soğansı yapı)

7 YIPRANMA MEKANİZMALARI (disintegration, degradation) FİZİKSEL-MEKANİK 1 Yüklenme Boşalma sonucu kırılma 2 Isıl Kökenli Gerilmeler 3 Islanma - Kuruma 4 Çatlaklarda buzlanma 5 Canlı Aktiviteleri 6 Rüzgar 7 Dalga 8 Akarsuların Aşındırması 9 Kristallenme

8 Fiziksel Yıpranma 1-Basınç Azalması (stress release) Derinlerdeki kayaçların üzerindeki basıncın erozyondan dolayı azalmasına bağlı olarak kayaçları boydan boya kesen ve yaklaşık olarak topografik yüzeye paralel olan bir seri çatlaklanma yüzeyleri gelişir. Bunun sonucunda değişik boyutlarda partiküller oluşur

9

10 Fiziksel Yıpranma 2-Isıl Kökenli Gerilmeler Termal genişleme ve çekme (thermal expansion and contraction) Çöl ortamlarında gece-gündüz sıcaklık farkının çok yüksek olması kayaçların çatlaklanmasına sebep olduğu görüşü benimsenmiştir.

11 Fiziksel Yıpranma 3-Islanma Kayaç içerisindeki bazı minerallerin bünyelerine su almalarıyla şişerler ve kayacın parçalanmasına sebep olurlar. Kil Minerallerin hacimsel olarak şişme % Ca-montmorillonit % Na-montmorillonit (bentonit ) % İllit % Kaolinit 5-60%

12 Fiziksel Yıpranma 4- Çatlaklarda Buzlanma (Frost shattering) H 2 O sıvı halden katı hale (buz) dönüştürüldüğünde % 9.2 lik bir hacim artması olur. Kayaç içine sızan suların, sıcaklığın düşmesine bağlı olarak buzlaşmasıyla hacim artması olur. Bu hacim genişlemesi en sert kayaları bile parçalar ve kırar.

13 Fiziksel Yıpranma-Buz

14 Fiziksel Yıpranma Buz

15 Fiziksel Yıpranma 5-Canlı Aktiviteleri (organic activity) Canlı organizmaların ayrıştırma aktiviteleri genelde kimyasal olmasına karşın fiziksel ayrışmayada sebep olabilir. Bitki köklerinin veya gövdelerinin büyümesi kayacı parçalayabilir. Oyucu canlılar ise kayaçları oymakla hem kayacın dayanıklılığını azaltır hem de kimyasal ayrışmayı hızlandırır.

16 Ayrışmada organizmaların rolü

17 Fiziksel Yıpranma 6-Rüzgar Monument Valley, Utah.

18 Fiziksel Yıpranma 7-Dalga Güney Kaliforniya sahili, (Marine arch).

19 Fiziksel Yıpranma 7-Dalga Güney Viktorya Sahili, Avusturalya

20 Fiziksel Yıpranma 7- Akarsuların Aşındırması Akarsuyun aşındırma faaliyeti, taşımakta olduğu parçaların birbirine yada yatağı oluşturan kayaçlara çarpmasıyla gelişir.

21 Fiziksel Yıpranma 9- Kristallenme Kayacın içerisinde yada bünyesindeki kırık ve çatlaklarda yabancı kristallerin gelişmesi o kayacın fiziksel olarak parçalanmasına sebep olabilir.

22 KİMYASAL AYRIŞMA Mineral iç yapısında elementlerin ayrılması veya eklenmesi ile gerçekleşen bir süreçtir. Sonuçta mineral tipi ve kompozisyonu kimyasal olaylar sonucu değişir. Nemli ve sıcak bölgelerde en üst düzeyde gerçekleşir.

23 KİMYASAL AYRIŞMAYA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Yüzey Alanı İklim Yaşayan Organizmalar Zaman Mineral İçeriği

24 KİMYASAL AYRIŞMA ÜRÜNLERİ Killer Metal Maden Cevherleri (Fe) Köşeli Bloklar

25 AYRIŞMA MEKANİZMALARI (alteration) KİMYASAL 1 Oksitlenme 2 Redüklenme 3 Hidratlanma 4 Hidroliz 5 Çözünme 6 Metal iyonu sökülmesi (chelation) 7 Katiyon Değişimi

26 Aynı ağırlıkta ufalanmış kireçtaşı hidroklorik asit içine atıldığında ufalanmamış kireçtaşına oranla niye daha fazla gaz kabarcığı çıkarır? Çünkü daha fazla yüzey alanı vardır.

27 KİMYASAL AYRIŞMADA YÜZEY ALANI Hacim = 1 cm 3 Toplam Hacim = 1 cm3 Yüzey Alanı = 6 cm 2 Toplam Yüzey Alanı = 12 cm 2 Dış dünya ile (hava, su) etkileşim alanı arttıkça kimyasal ayrışma hızı artar. Küçük parçacıların yüzey alanı daha büyük olur. Sonuçta küçük parçacıklar büyük parçalardan daha çabuk ayrışırlar.

28 OKSİDASYON Kayaçların oksit oluşturmak için havadaki ya da sudaki serbest oksijenle olan reaksiyonlardır. Serbest oksijen silikat mineralleri içerisindeki metalik elementlerle reaksiyona girerek bu minerallerin bozuşmasını dolayısıyla parçalanmasını sağlar. Piroksen FeSiO 3 Renk Kızıllaşır O 2 Si Fe 2+ H 2 O Fe 2+ (Fe 2+ )SiO 3 + O 2 + 2H 2 O Fe 3+ (OH - ) 3 + H 4 SiO 4 Piroksen Limonit Hematit Fe 2 O 3

29 Oksidasyon sonucunda oluşan kırmızı renkli çökeller A B

30 Hem kimyasal hem de mekanik ayrışma nedeniyle köşeli yüzeylerin kaybolarak soğan yapısının oluşumu

31

32 Tekonik Yükselme - Hatırlayalım - KAYA DÖNGÜSÜ ŞİMDİ BURDAYIZ Ayrışma-Yıpranma Kıtasal Kabuk Tektonik Yükselme Yerinde Oluşmuş Topraklar Magmatik Kayaçlar Erozyon ve Depolanma Sokulum ve Volkanizma Çökeller (Alüvyon) Magma Diyajenez Sedimanter Kayaçlar Erime Metamorfik Kayaçlar Metamorfizma Ertan BOL

33 Yerinde Oluşmuş Topraklar ZAMAN

34 Yerinde Oluşmuş Topraklar Zemin horizonu, bir zemin profili içinde kimyasal ve fiziksel özellikleriyle farklılaşan bir tabakadır.

35 TOPRAK/ZEMİN KALINLIĞININ İKLİME BAĞLI OLARAK DEĞİŞMESİ

36 Toprak/Zemin kalınlığının litoloji (A) ve yamaç eğimi (B) tarafından kontrol edilmesi

37 Sizce Hangisi En Direçlidir? Direnci az olandan büyük olana doğru sırala desem? D B C A D

38 Tekonik Yükselme - Hatırlayalım - KAYA DÖNGÜSÜ Kıtasal Kabuk ŞİMDİ BURDAYIZ Yerinde Oluşmuş Topraklar Ayrışma-Yıpranma Tektonik Yükselme Magmatik Kayaçlar Erozyon ve Depolanma Sokulum ve Volkanizma Çökeller (Alüvyon) Magma Diyajenez Sedimanter Kayaçlar Erime Metamorfik Kayaçlar Metamorfizma Ertan BOL

39 SEDİMANLARIN TAŞINMASI Bozunma olayı sonucunda parçalanan ve değişik boyutlarda parçacıklara ayrılan kayaçlar Akarsu Rüzgar Buzul Yerçekimi (gravite) gibi taşıyıcı unsurlar tarafından taşınırlar

40 1-AKARSULARLA TAŞINMA

41 NEHİR TİPİ ALÜVYON TÜRÜNÜ KONTROL EDER MENDERESLİ ÖRGÜLÜ

42 1-AKARSULARLA TAŞINMA Akarsuların başlıca iki faaliyeti vardır. Bunlar: taşıma ve aşındırma faaliyetleridir. Akarsuyun aşındırma faaliyeti, taşımakta olduğu parçaların birbirine yada yatağı oluşturan kayaçlara çarparak gelişir. Akarsuyun taşıma faaliyeti ise; çözülü halde, süspansiyon halinde, sıçrama şeklinde ve kayma/yuvarlanma şeklinde olur. Akarsular, akarsuyun hızının azalması veya taşıdığı yükün artması gibi nedenlere bağlı olarak taşıdıkları yükü taşıyamaz hale gelir ve bu durumda birikme başlar.

43 AKARSUYUN TAŞIMA FAALİYETİ Asılı (suspended) Yük: çözülü ve süspansiyon (asılı) yük olarak, Yatak Yükü: sıçrama, kayma veya yuvarlanma şeklinde taşınır

44 EROZYON-TAŞINMA-ÇÖKELME İri daneli zeminlerin taşınması için yüksek hızlar gereklidir. Killerin çökelebilmesi için ise hemen hiç akım olmaması gerekir. Kumlar killere oranla daha düşük akım hızlarında erozyona uğrar, bunun sebebi killerde bulunan kohezyon (yapışma olarak algılayabiliriz) kuvvetinden ileri gelir.

45 FLUVİAL YERŞEKİLLERİ Genç Olgun Yaşlı

46 2-RÜZGARLA TAŞINMA Bu taşınma şekli özellikle çöllerde görülür. Tane boyu küçük olan kum ve tozlar, sıçrama ve yüzeyde sürünme şeklinde taşınırlar.

47

48

49 ABD-Arizona Eyaleti-Phoenix kenti toz fırtınası. Yaklaşık 3 kilometre yüksekliğinde.

50

51 2-RÜZGARLA TAŞINMA Barkhan kumulları (dunes), Death Valley, California

52 Riplle mark yüzeyli kumtaşı

53 2-RÜZGARLA TAŞINMA Seif kumulları, Sossusvlei, Namibia

54 3- BUZULLARLA TAŞINMA Buzullar oluştukları yüksek yamaçlardan yerçekimi dolayısı ile aşağıya göç etme eğilimindedirler. Bu göç sırasında buzul tabanı ile kaya üst yüzeyi arasında kalan sedimanlar kopartılarak aşağı doğru buzulla birlikte sürüklenirler. Buzullar U şekilli vadiler oluştururlar. Sonuçta buzulların erimesiyle sıkışmamış (konsolide olmamış) ve düzgün boylanmamış, köşeli sedimanlar çökelir.

55 3-BUZULLARLA TAŞINMA

56 BUZULLLAR-NEHİR GİBİ! Alaska, 2004

57

58 TİLL-TİLLİT Buzullar tarafından depolanan malzemeye TILL taşlaşmış haline de TİLLİT denir.

59 MORENLER Buzulların taşıdığı çakıllar (Morenler) taşınma esnasında çizilmiş ya da oyukludur.

60 BUZUL ÜRÜNÜ: U-KESİTLİ VADİ ŞEKLİ Akarsu Buzul V Tipi Vadi U Tipi Vadi

61 U-KESİTLİ VADİ ŞEKLİ

62 YERÇEKİMİ Genelde bir dağ veya tepenin doruğunda şiddetli ayrışma ve parçalanma sonucunda meydana gelen değişik boy ve şekillerdeki parçacıkların eğim aşağı gravitenin etkisinde kalarak yuvarlanarak dağ yada tepe eteğinde birikmesiyle oluşur

63

64 Falez Yamaç molozu

65 Tekonik Yükselme - Hatırlayalım - KAYA DÖNGÜSÜ Kıtasal Kabuk Ayrışma-Yıpranma Tektonik Yükselme Yerinde Oluşmuş Topraklar ŞİMDİ BURDAYIZ Erozyon ve Depolanma Magmatik Kayaçlar Sokulum ve Volkanizma Çökeller (Alüvyon) Magma Diyajenez Sedimanter Kayaçlar Erime Metamorfik Kayaçlar Metamorfizma Ertan BOL

66 ÇÖKELLER-DEPOLANMA (deposition) Çeşitli faktörlerle taşınan sedimenter partiküller, bu faktörlerin taşıma güçlerinin azaldığı ya da bittiği yerlerde taşınamazlar ve bir yerde birikmeye başlarlar. Taşınan sedimenter materyalin herhangi bir sebepten dolayı belirli bir ortamda üst üste yığılması veya birikmesi depolanma ya da çökelme olarak tanımlanır. Depolanmayı etkileyen ana faktörler tane boyutu, tane şekli, tanenin yoğunluğu ve taşıyıcı akışkanın hızı dır

67 ÇÖKELME ORTAMLARI Kıyıda Çökelme (acısu, delta, haliç, kıyı) Denizlerde Çökelme (sığ, derin) Karalarda Çökelme (çöl, yamaç, batak, akarsu, göl) Kıyı ve denizlerde çökelmelerde: ortamın ph, ogranizmalar, tuzluluk derecesi ve sıcaklık önemli rol oynar. Karasal ortamlarda çökelmelerde: ortamdaki iklim koşulları, bitki türü ve topoğrafya önemli rol oynar.

68 Tipik Çökel Ortamlar Kurak ortam Yağış/rüzgar Akarsuların Çökel Biriktirme Biçimleri

69 Alüvyal yelpaze (kalın olursa birikinti konisi denir)

70

71 ÖRNEK Adapazarı nda 5 metre derinlikten alınmış 30 cm lik bir sondaj numunesi (Bol, E., 2003)

72 TORTUL KAYAÇLAR FOSİL İÇEREBİLİR

73 TORTUL KAYAÇLAR FOSİL İÇEREBİLİR TRILOBITE

74 ÇÖKELLER Çökeller (alüvyon, tortullar veya sedimanlar) fiziksel/mekanik bozunma süresince serbest kalan kayaç parçacıklarını ve mineral tanelerini içeren ayrık (detritik/klastik) kökenli olduğu gibi, kimyasal bozunma sırasında ana kayacın çözünmesi sonucunda oluşan mineralleri içeren kimyasal kökenli yada organik kökenli olabilirler.

75 AYRIK ÇÖKLELLER (detritik/klastik) DANE BOYUTLARI (TS1500/2000) Artan Dane Boyutu Kil Silt Kum Çakıl < 2 m mm mm mm Blok > 60 mm

76 Tekonik Yükselme - Hatırlayalım - KAYA DÖNGÜSÜ Kıtasal Kabuk Ayrışma-Yıpranma Tektonik Yükselme Yerinde Oluşmuş Topraklar Magmatik Kayaçlar Erozyon ve Depolanma Sokulum ve Volkanizma Çökeller (Alüvyon) Magma Diyajenez Sedimanter Kayaçlar Erime Metamorfik Kayaçlar ŞİMDİ BURDAYIZ Metamorfizma Ertan BOL

77 TAŞLAŞMA-DİYAJENEZ (diagenesis) Depolanma ortamlarında biriken sedimentlerin çeşitli işlevlerle kayaç haline dönüşmesi taşlaşma yada diyajenez olarak tanımlanır. Diyajenez bir sedimentin depolandıktan sonra metamorfizma öncesine kadarki zaman aralığında etkilendiği tüm fiziksel ve kimyasal değişmeler şeklinde tarif edilir. Diyajenez ile sedimentasyon ve diyajenez ile metamorfizma arasında kesin bir sınır yoktur.

78 Tekonik Yükselme - Hatırlayalım - KAYA DÖNGÜSÜ Kıtasal Kabuk Ayrışma-Yıpranma Tektonik Yükselme Yerinde Oluşmuş Topraklar Magmatik Kayaçlar Erozyon ve Depolanma Sokulum ve Volkanizma Çökeller (Alüvyon) Magma Diyajenez Sedimanter Kayaçlar Erime Metamorfik Kayaçlar ŞİMDİ BURDAYIZ Metamorfizma Ertan BOL

79 ÇÖKEL-TORTUL KAYA İLİŞKİSİ

80 Tortul Kültelerin Sınıflandırılması ve bazı örnekler Ayrık Tortul Külteler Çimentosuz Blok Çakıl Kum Silt Kil Çimentolu Konglomera Breş Kumtaşı Arkoz Grovak Marn Organik Tortul Külteler Kalker Diyatomit Kömür Petrol Kimyasal Tortul Külteler Traverten Albatr Dolomit Çakmaktaşı, Çört Jips, Anhidrit Kalker

81 Kireçtaşı (kalker, limestone) Marn, hemen hemen eşit oranda CaCO 3 ve kil içeren kayaç

82 % CaCO Kalker Mg li Kalker Dolomitli Kalker Kalkerli Dolomit Dolomit % MgCO3 Kalker ve kumtaşı karışımlarının isimlendirilmesi Kumtaşı Kalkerli Kumtaşı Kumlu Kalker Kalker

83 Tortul Kültelerin Sınıflandırılması Özellik Ayrık Yapışık A Y R I K O R G A N İ K 200mm< mm 20-2 mm mm mm mm 0.002> Kalkerli Silisli Blok İri Çakıl Çakıl Kum İnce Kum Silt Kil Kavkı Mercan Alg Globijern Radiolaria Diatome Sünger spiülleri Karbonlu Çiçeksiz ve çiçekli bitkiler Demirli Bataklık demiri Konglomera ve Breş Kumtaşı:Kalker ve silisli, Grovak(mikalı), Arkoz(feldispatlı), Kuvarsit(silisli) Çimento: Silisli, Kalkerli, Killi, Demirli, Jipsli, Glokonili Silttaşı Kiltaşı Radiolarit Diyatomit Kavkılı Mercanlı Karkerler:Alglı Krinoidli Turb, Linyit, Maden kömürü Foraminiferli Fosfatlı Guana kemikleri Fosforit Kemik breşi K İ M Y A S A L Kalkerli Eriyiklerden çökelmiş CaCO 3 Çökelme veya başkasının yerini alma ile meydana gelen Ca Mg (CO 3 ) 2 Silisli Silis jeli Çakmaktaşı, Japs, Çört Demirli Fe 2 O 3 Hidrozol Demirli killer Kalkerler:Oolitik, dolomitik, tebeşir, traverten, dikik, sarkıt Dolomit:Magnezyumlu kalker Tuz Tuz gölü birikintileri Alçıtaşı, Anhidrit, Na ve K tuzları, Nitratlar

84 ÖZET

85 Tortul Kültelerin İnşaat ve Çevre Mühendisliğindeki Önemi Geçirimlilik (permeabilite) Yapı gereci (bloktaş, kırmataş, mıcır, agrega), Hammadde (kil, kireç, alçı, çimento), Erime-Kabarma (karstlaşma, killi ve anhidritli tabakaların kabarması).

86 Tortul Kültelerin Oluşumu ile İlgili Kavramlar a) Çökelme Ortamı: Tortul kütlelerde çökelmenin meydana geldiği yere denir. b) Fasiyes: Aynı zamanda fakat değişik coğrafik ortamlarda çökelen tortul kayaçların bileşim, yapı, doku bakımından farklı olmaları durumudur. Örneğin; deniz kenarından ortasına gidildikçe, kıyı çakılları kumlara, kumlar derin denizlere çökelen silt ve çamurlarına geçiş gösterir.

87 c) Ardalanma (Süksesyon): Çökellerin zaman sırasına bağlı olarak üst üste birikmesine denir. d) Süperpozisyon (üst üste birikme): Birbiri üzerine gelerek çökelen en eski tabakların en altta en yeni oluşanların ise en üstte bulunmasına denir. e) Korelasyon: Biyolojik, litolojik ve jeokronolojik özellikleri dikkate alınarak, tabakalar arasındaki ilişkilerin karşılıklı olarak bulunmasıdır.

88 f) Transgresyon İklim değişiklikleri ya da tektonik hareketler nedeniyle denizin karalara doğru ilerlemesine transgresyon (deniz ilerlemesi). Bu sırada oluşan tabaka serisi, en altta iri taneli (konglomera) tabakaları ile başlar ve yukarıya doğru tane boyutu dereceli olarak küçülür.

89 Düşey kesit Transgresyon nasıl tanınır? Kireçtaşı Çamurtaşı Kumtaşı Eski seviye

90 Yukarı doğru derinleşen istif

91 g) Regresyon İklim değişiklikleri ya da tektonik hareketler nedeniyle denizin çekilmesine regresyon (deniz gerilemesi) denir. Denizin karalar üzerinden çekilmesidir. Bu sırada oluşan tabaka serisi, en altta (kireçli-killi) tabakalarla başlar ve yukarıya doğru tane boyutu büyüyerek devam eder. Bu olaylar Göllerde de olur.

92 Regresyonu nasıl tanınır? Temel kaya kumtaşı çamurtaşı kireçtaşı Eski seviye

93 g) Regresyon: Denizin karalar üzerinden çekilmesidir. Bu sırada oluşan tabaka serisi, en altta (kireçli-killi) tabakalarla başlar ve yukarıya doğru tane boyutu büyüyerek devam eder. Yukarı doğru sığlaşan istif

94 h) Tam seri: Doğada trasgresyon ve regresyon olayları sürekli olarak birbirini izler. Böylece her bir transgresyon serisinden sonra bir regresyon serisi gelir ve her iki seri birleşerek tam seri oluşur.

95 ı) Konkordans (Uyumluluk): Tortul kayaç birimleri devamlı olarak, yani aralarında bir zaman boşluğu veya sedimantasyonda bir ara olmaksızın çökeliyorlarsa, birbirleriyle konkordandır. Bu şekilde oluşan tabaka serisine de konkordan yada uyumlu seri denir. Konkordan ve diskordan tabaka serilerinin dikey kesiti (d=diskordans yüzeyi)

96 i) Diskordans (Uyumsuzluk): Sedimantasyonda bir ara verme, eksiklik olduğu zaman, tabaka serisine diskordan veya uyumsuz denir. Tabakalar, diskordans ismi verilen yüzeyle iki kısma ayrılır.

97 Konkordan (uyumlu) ve Diskordan (Uyumsuz) Tabakalanmalar Konkordan Diskordans Açısal Uyumsuzluk Uyumsuzluk

98

99 Açısal Uyumsuzluk

100 Angular Unconformity at Siccar Point, Scotland Source: Edward A. Hay, De Anza College, Cupertino, CA

101 The Contact Siccar Point, Berwickshire, Scotland James Hutton (1788) Vertical Silurian rocks overlain by Devonian Old Red Sandstone

102 Açısal diskordans

103 Gel-Git (Med-Cezir) Tabakaları

104

105 METAMORFİZMA VE METAMORFİK KÜLTELER 1. Metamorfizma (Meta-Morfoz = Şekil Değiştirme) Kayaçların yeni bir ortamda değişik fiziksel ve kimyasal şartlar altında uğradıkları katı haldeki minerolojik ve yapısal değişikliktir. Külteleri oluşturan mineraller belirli bir sıcaklık, basınç ve kimyasal koşullar altında stabil (duraylı) bir halde bulunurlar. Eğer bu sıcaklık, basınç ve kimyasal ortam değerlerinde bir değişme, artma olursa mineralde de değişme meydana gelir (rekristalizasyon). Metamorfizmaya uğrayan kayaçlar genellikle şistozite (yapraklanma) gösterirler.

106 Tekonik Yükselme - Hatırlayalım - KAYA DÖNGÜSÜ Kıtasal Kabuk Ayrışma-Yıpranma Tektonik Yükselme Yerinde Oluşmuş Topraklar Magmatik Kayaçlar Erozyon ve Depolanma Sokulum ve Volkanizma Çökeller (Alüvyon) Magma Diyajenez Sedimanter Kayaçlar Erime Metamorfik Kayaçlar Metamorfizma ŞİMDİ BURDAYIZ Ertan BOL

107 1. Etkiyen Faktörler Isı T (Yerkürenin iç ısısı) Basınç P (Örtü kayaçlarının ağırlığı) Gerilmeler (, ) (Kayaçları deforme eden yatay kuvvetler) Kimyasal (hidrotermal) 2. Türleri Değme (Termal) Dinamik Bölgesel (Rejyonal)

108 BÖLGESEL METAMORFİZMA DİNAMİK METAMORFİZMA BASINÇ DEĞME METAMORFİZMA FAYLANMA SICAKLIK SICAKLIK BASINÇ

109 Kesme Gerilmesi ( ) 300 Sıcaklık (T C o ) ve Basınç ( ) Dinamik EPİZON MEZOZON Değme KATAZON Gnays Arduvaz, Fillit Mikaşis t Bölgesel (Rejyonal)

110 Çeşitli Kültelerin metamorfizması ve metamorfik külteler Kiltaşlarının metamorfizması Arduvaz ve fillit Kumtaşlarının metamorfizması Kuvarsit Kalkerlerin metamorfizması Mermer Derinlik kültelerinin metamorfizması Gnays * (gnays kumtaşlarının metamorfizması ile de oluşabilir)