Ayrıntı: 756. Gandi nin Tutkusu Mahatma Gandi nin Hayatı ve Mirası Stanley Wolpert. İngilizce den Çevirenler Ahmet Ergenç & Serap Işık

Transkript

1 STANLEY WOLPERT 23 Aralık 1927 tarihinde New York, Brooklyn de doğan Stanley Wolpert dünyanın önde gelen Hindistan ve Pakistan uzmanlarından biri olarak kabul edilir. Bu konuda yazılmış çok sayıda araştırma kitabı ve romanı bulunmaktadır tarihleri arasında Kaliforniya Üniversitesi nde hocalık yapmıştır. Araştırma kitapları şunlardır: Tilak and Gokhale : Revolution and Reform in the Making of Modern India (1962); Morley and India, (1967); A New History of India (1977, 1982, 1989, 1993, 1997, 2000, 2004, 2008); Roots of Confrontation in South Asia : Afghanistan, Pakistan, India and the Superpowers (1982); Jinnah of Pakistan (1984); Congress and Indian Nationalism : The Pre-Independence Phase (coedited with Richard Sisson) (1988); India (1991); Zulfi Bhutto of Pakistan : His Life and Times (1993); Nehru : A Tryst With Destiny (1996); Gandhi s Passion : The Life and the Legacy of Mahatma Gandhi (2001); Encyclopedia of India (editor) (2005); Shameful Flight:The Last Years of British Empire in India (2006); India and Pakistan: Continued Conflict or Cooperation (2010) Romanları: Aboard the Flying Swan (1954); Nine Hours to Rama (1962); The Expedition: A Novel (1967); An Error of Judgment (1970)

2 Ayrıntı: 756 Biyografi-Otobiyografi Dizisi: 6 Gandi nin Tutkusu Mahatma Gandi nin Hayatı ve Mirası Stanley Wolpert İngilizce den Çevirenler Ahmet Ergenç & Serap Işık Yayıma Hazırlayan Arlet İncidüzen 2001 by Stanley Wolpert Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No: 244 Topkapı/İst. Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: İstanbul, 2014 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım Tic. San. ve Ltd. Şti. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Gandi nin Tutkusu Mahatma Gandi nin Hayatı ve Mirası Stanley Wolpert

4 BİYOGRAFİ-OTOBİYOGRAFİ DİZİSİ HAYATIN MUCİZELERİ J. G. Ballard DÜŞMANLA OYNAMAK John Carlin BİTMEYEN YOLCULUK Söyleşi: Adnan Bostancıoğlu MICHEL FOUCAULT Didier Eribon GECE YARISINDA AYDINLIK Erica Wallach

5 İçindekiler Önsöz... 9 Giriş Kalküta da Gece Yarısı Gucerat ta Şafak Vakti Viktorya Londrası nın Etkisi Evde Kısa bir Ara Güney Afrika daki İlk Travmalar ve Galibiyetler İki Dünya Arasında Güney Afrika da Satyagraha Acılarla Gelen Zafer Birinci Dünya Savaşı nın Etkisi

6 10. Savaş Sonrası Kıyım ve Yurt çapında Satyagraha Pamuk Eğirme Zehrin Yükselişi Satyagraha ya Geri Dönüş Yolu Tuz Yürüyüşü ve Hapishane Sonrası Londra dan Hapishaneye ve Tekrar Londra ya Hindistan ın Mahkûm Ruhu Kırsal Kalkındırma Çalışmalarına Dönüş Savaş ve Ayrılık Öncesi Dönem Savaş ve Barışçıl Direniş Parmaklıklar Ardında Savaş Barış Yok Yalnız Yürümek Özgürlüğün Sert Ekmeği Büyük Ruhun Delhi de Ölümü Hindistan a Bıraktığı Miras Gandhi nin Küresel Mirası Kaynakça

7 Hindistan a olan sevgisini, dostluğunu ve bilgeliğini büyük bir cömertlikle paylaşan John Kenneth Galbraith e

8

9 Önsöz H indistan a ayak bastığım ilk günden, yani Gandi nin küllerinin yedide birinin Bombay açıklarında denize döküldüğü 12 Şubat 1948 den beri yarım yüzyıldan uzun zamandır, Hintlilerin Yüce Ruh (Mahatma) ve Baba (Bapu) dedikleri adamın olağanüstü hayatından ve trajik ölümünden etkilenmişimdir. Hindistan ın capcanlı giriş kapısı Bombay da karaya çıkar çıkmaz kendimi, o güne kadar asla görmediğim bir kalabalıkla kuşatılmış halde buldum. Beyazlar içerisindeki yaslı milyonlar, Gandi den arta kalanların bir kısmıyla dolu vazoyla taşıyan pırıl pırıl beyaz geminin bulunduğu Chowpatty plajına gidiyorlardı. Bu ışıltılı gemi koydan demir aldığında binlerce insan, deniz yutmadan önce Mahatma nın küllerine dokunmak umuduyla geminin ardından suda ilerlemeye çalışmıştı. 9

10 O güne kadar Gandi hakkında, ona Hindistan ın Babası dendiği ve kısa süre önce kendisi gibi Hindu inancına sahip bir Hintli tarafından öldürüldüğü dışında pek bir şey bilmiyordum. O gün görüp duyduklarımla ortaya çıkan pek çok soru hayatımın akışını, gemi mühendisliğinden Hindistan tarihine doğru değiştirdi. Uğradığı suikastın kurgusallaştırılmış bir hikâyesi olan ve Nine Hours to Rama* ismiyle basılan Gandi ye dair ilk kitabımı, bu tarihten on küsur yıl sonra Kaliforniya Üniversitesi nde ders vermeye başladığımda yazdım. Sonraki kırk yıl boyunca belirli aralıklarla, Gandi nin yaşamının tarihini ve Hindistan Ulusal Kongresi ndeki başkanlığını yazmayı tasarladım. Bir ya da iki sene Gandistan denen okyanusun birbirine zıt akıntıları arasında boş yere derinlere inmeye çalıştıktan sonra başka konulara ve daha az gizemli hayatlara kafa yormayı tercih ederek hevesle öğretmenliğe geri döndüm. Gandi nin anlaşılması zor kişiliğinden ve arşivinin genişliğinden her daim gözüm korksa da, Hindistan ın yüce olgunluğunun ve derin bilgisinin, Mahatma nın düşünce tarzını ve çoğu zaman çelişkili olan davranışlarının sebeplerini anlamama yardımcı olacağına dair umudumu korudum. India**, A New History of India, Morley and India, Jinnah of Pakistan, Zulfi Bhutto of Pakistan*** ve Nehru: A Tryst with Destiny kitaplarımı tamamladıktan sonra zorlu Gandi görevine geri dönme vaktinin geldiğine karar verdim. Bu kararı verişim, The Collected Works of Mahatma Gandhi nin doksan cildinin de Navajivan Yayınları**** tarafından, Gandi nin ilk Hindistan Aşramı nı***** kurduğu Ahmedabad da yayınlanmasından beş * Stanley Wolpert, Nine Hours to Rama, Random House, New York, (y.h.n. ** Stanley Wolpert, India, University of California Press, Kaliforniya, (y.h.n.) *** Stanley Wolpert, Zulfi Bhutto of Pakistan: His Life and Times, Oxford University Press, New York, (y.h.n.) **** Navajivan Trust (Press): Mahatma Gandi tarafından 1929 yılında Ahmedabad, Hindistan da kurulmuş olan yayınevi bugüne kadar İngilizce, Gucerat dilinde, Hintçe ve başka dillerde 800 den fazla eser yayınlamıştır. (y.h.n.) ***** Aşram: Antik Hindistan da orman içinde ya da dağda, bilgelerin dünyanın telaşından uzak, huzur içinde yaşadıkları yerlere verilen Sanskritçe bir addır. Bu yerler inzivaya çekilmek için kullanıldığı kadar eğitim için de kullanılır. Dolayısıyla aynı sözcük, guru ve öğrencilerinin yaşadığı, ustalarının öğretilerini izledikleri yerleri de kapsar. Aşramlar Hindistan da en azından MÖ 4000 yılından beri var olmuşlardır. 20. yüzyıl aşramları arasında Mahatma Gandi tarafından kurulan ve bağımsızlık mücadelesi sırasında merkez olarak kullanılan Ahmedabad daki Sabarmati Aşramı ve Bengalli düşünür Aurobindo Ghose tarafından Pondichéry de kurulan aşram sayılabilir. (y.h.n.) 10

11 sene evveldi. Meşhur Satyagraha Aşramı nı ilk ziyaretimde mektup ve makalelerinin beş cildinden daha azı basılmış olmasına rağmen, kendisinin yazdığı ve ona yazılan bütün mektuplar müritleri tarafından kataloglandırılıyor ve kronolojik sırayla dosyalanıyordu. Gandi nin sadık yazmanları, Mahadev Desai ve Pyarelal Nayat ın günlükleri ve biyografik çalışmaları da D. G. Tendulkar ın Mahatma isimli sekiz ciltlik teferruatlı kroniği gibi daha sonra basıldı. Mahadev in erken ölümünden sonra Pyarelal görevi üstlendi ve Mahatma Gandhi: Last Phase isimli iki büyük cilt yayınladı. Öldüğünde halen Mahatma Gandhi: The First Phase isimli diğer iki cilt üzerinde çalışmaktaydı. Gandi nin en samimi olduğu müritlerinden Pyarelal in kız kardeşi Dr. Sushila Nayar, evinde akşam yemeğine konuk olduğum yıl yani dört yıl önce ağabeyinin çalışmasını tamamladı. Hayatının açık bir kitap olduğunu söyleyen bu olağanüstü adam hakkında bilinenlere muhtemelen ekleyecek bir şeyim olmadığını hissederek ve altmış sekiz yaşında araştırmamı tamamlamak ve yazmak için yeterli ömrümün kalmayacağından korkarak, kendi Gandi mden neredeyse bir kez daha vazgeçiyordum. Derken 11 Mayıs 1998 de Hindistan Uluslararası Merkezi nde konuşmak için Delhi ye uçtum ve Hindistan ın kısa bir süre önce Pokaran da üç yeraltı nükleer bombası patlattığını öğrendim. Birkaç gün sonra, Başbakan Vajpaye bir dizi başka başarılı patlamanın ardından Hindistan ın çok büyük bir bombaya sahip bir nükleer silah devleti olduğunu ilan etti. 1 Yeni Delhi de ve Hindistan ın büyük bir kısmında halkın geneli sevinçten havalara uçtu. Beni en çok şaşırtan, Mahatma Gandi nin erişkin yaşamı boyunca inandığı ve öğretmeye çalıştığı şeylerden tamamen ayrılmaya neredeyse hiçbir Hindistanlının ses çıkarmamasıydı. Kendisinin şiddetsiz sevginin (ahimsa) barışa giden en kati yol olduğuna dair tüm inancı gibi Hinduizm in en kutsal inancı da bu yeni militan, gururlu varislerinin çoğu tarafından unutulmuş görünüyordu. Nefret sadece sevgiyle aşılabilir diyordu Gandi, Kalplerimizi ve ellerimizi temiz tutmamıza izin verin. Böylece bütün dünyanın önünde adalet isteyebilelim... [S]ilahlar bıra- 1. Stanley Wolpert, A New History of India, Oxford University Press, New York ve Oxford, 6. baskı, 2000, s

12 kılmalıdır. Kendimizi silahla savunamayız. 2 Bazı Amerikalılar tarafından Gandi ye atom bombasının başka hiçbir şekilde yapılamayacak kadar ahimsanın evrenselleşmesine yardım edip edemeyeceği sorulduğunda o şöyle cevap vermişti: Şimdiye dek görebildiğim kadarıyla atom bombası insanlığın yüzyıllardır varlığını sürdürmesini sağlayan en güzel hisleri yok etti... İnsanlık şiddetten ancak şiddetsizlik sayesinde kurtulabilir. 3 O Mayıs ayında, Mahatma Gandi nin hayatı ve mirası üzerine bu kitabı yazmaya kesin bir şekilde karar verdim. Gandi nin hayatına dair anılarını ve iç görülerini benimle paylaştıkları için birçok bilge arkadaşıma son derece müteşekkirim. Sanskrit gurum ve arkadaşım Profesör W. Norman Brown, Gandi nin nasıl da eşi görülmemiş bir bilge olduğunu söyleyen ilk öğretmenlerimden biriydi. Birkaç yıl sonra 1957 de Hindistan a geri döndüğümde Mahatma Gandi nin önde gelen takipçilerinden Vinoba Bhave ile tanışma ve birlikte yürüme ayrıcalığını edindim. Poona daki komşularımız Rao Sahib ve Pama Patwardhan, Vinoba nın yakın arkadaşlarıydı ve onların sayesinde karım ve ben, otuzuncu doğum günüm olan 23 Aralık 1957 de, Vinoba nın Güney Maharaştra Eyaleti Gramdan* (Toprak Armağanı) hac yolculuğunda, sıcak bir karşılamayla maiyetine katıldık. Vinobaji nin sade, narin bedenini, bütünüyle mütevazı ve doğal ruhunu olduğu kadar dâhice zekâsını da bugün gibi hatırlıyorum ve her zaman olduğu gibi bugün de onunla tanışmanın ve konuşmanın Gandi nin 2. Gandhi, Speech at Prayer Meeting, Yeni Delhi, 18 Eylül 1947, M. K. Gandhi, Collected Works of Mahatma Gandhi, (bundan sonra C.W.M.G. olarak anılacak), Cilt 89, (1 Ağustos-10 Kasım 1947), Navajivan Trust, Ahmedabad, Eylül 1983, s M. K. Gandhi, Atom Bomb and Ahimsa, Harijan, , C.W.M.G., Cilt 84, (14 Nisan-15 Temmuz 1846), Kasım 1981, s * Gramdan/The Bhoodan Movement/Land Gift Movement: 1951 yılında Acharya Vinoba Bhave tarafından başlatılan gönüllü toprak reformu hareketi. Hareketin amacı zengin toprak sahiplerini alt kastlardan köylülere topraklarının bir kısmını gönüllü olarak vermeye ikna etmekti. Bhave nin topraksız köylülere toprak bağışlama düşüncesi, 1951 de Andra Pradesh köylerinde dolaşırken, bir grup topraksız Harijan (paryalara Tanrı nın Çocukları anlamında Gandi tarafından verilen ad) adına yardım isteğinde bulunmasına karşılık, bir arazi sahibinin kendisine arazi teklif etmesi üzerine oluştu. Bunun üzerine köy köy dolaşarak, toprağı olmayanlara dağıtılmak üzere toprak bağışlanmasını istedi ve bağış uygulamasını Gandi nin ahimsa öğretisiyle bağdaştırdı. Bhave e göre toprak reformu devletin zorlamasıyla değil, herkesin bunu gönülden istemesiyle gerçekleştirilmeliydi. Sonraları, köylü topraklarının birleştirilerek bir kooperatif sistemi altında yeniden örgütlenmesini öngören Gramdan sistemini savundu. (y.h.n.) 12

13 kendisiyle tanışmaya en yaklaştığım an olduğunu düşünüyorum. Patwardhan kardeşler akşam sohbetlerimizde Gandi ye dair anılarından söz ederek onun hakkındaki bazı efsaneleri ve hatırasını saran sis perdesini dağıtmama oldukça yardımcı oldular. Rao Sahib in ve Achyut Patwardhan ın başka bir yakın arkadaşı, Jaya Prakash (J. P.) Narayan, ben halen Hindistan dayken Vinoba nın Jivandani (Hayatın Armağanı) hareketine gönüllü olarak katıldı ve ben de hem J. P. ile hem de Gandi nin uzun yıllardır en yakın müritlerinden biri olan güzel insan eşiyle tanıştım. Mahatma Gandi nin hayat boyu takipçisi olmuş iki kişiden bir diğeri, ortak arkadaşımız ve Gandi nin müritlerinden D. C. Jha sayesinde 1996 da Yeni Delhi de tanıştığım Dr. Sushila Nayar da Vinoba Bhave gibi bütünüyle sahtelikten yoksundu ve zihni, en önemli hastasına dair anılarını hatırlamakta olduğu kadar onun lekesiz karakterini savunmak konusunda da aynı ölçüde netti. Hayatının son on yılında Yeni Delhi de birlikte pek çok kez çay içtiğimiz Madam Vijaya Lakşimi (Nan) Pandit, bir keresinde bana Mahatma Gandi nin iyi olana yönlendiren etkisinin, kendisi için, hayranı olduğu ağabeyi Jawaharhal Nehru nun etkisi kadar büyük olduğunu söylemişti. Gandi nin oğullarından hiçbiriyle tanışmadım. Fakat son zamanlarda, Gandi nin iki harikulade torunuyla yani Good Boatman* kitabıyla Gandi nin kişiliğinin ve aklının, duyarlı ve açıklayıcı bir portresini çizen Dr. Rajmohan Gandi yle ve yakın arkadaşımız eski başbakan Inder Kumar Gujral sayesinde Ocak 2000 de Delhi deki Başkanlık Sarayı nda tanıştığım, Başkan K. R. Narayanan ın daha sonra yardımcılığını yapan Büyük Elçi Gopal Gandi yle ayrıntılı bir konuşma yapmayı istiyorum. Son kırk yıldır Gandi hakkında şu an tamamından bahsedemeyeceğim veya Gandi nin hayatı ve mirasına dair anlayışıma katkılarından dolayı layıkıyla teşekkür edemeyeceğim, onun yerine sadece birkaçının adını anmakla yetinmek zorunda olduğum pek çok araştırmacı ve dosttan çok şey öğrendim. Kaliforniya-Santa Barbara Üniversitesi nden, hayatının büyük bir kısmını Gandi nin yaşamının ilk yılları ve zamanları hakkında titiz bir çalışma sürdürmeye adayan sevgili dostum Prof. Stephen Hay, yayınlanmış mükemmel makalelerini ve Gandistan kütüphanesini benimle paylaşarak en büyük cömertliği ve yardımseverliği gösterdi. Steve * Rajmohan Gandhi, Good Boatman: A Portrait of Gandhi, Penguin Books, Hindistan, (y.h.n.) 13

14 sayesinde Jainizmin* Gandi nin felsefesindeki önemini kavradım ve erken yaştaki evliliği de dahil olmak üzere onun gençliğine dair şimdiye dek bilinmeyen pek çok şey öğrendim. Felsefesine dair çığır açıcı çalışmasıyla beni ilk kez Gandi yle tanıştıran eski dostum merhum Profesör Raghavan Iyer ve harikulade eşi Profesör Nandini Iyer da Gandi nin karmaşık fikirlerinden birçoğunu ve fevkalade öngörüsünü daha iyi anlamamda bana yardımcı oldular. Ayrıca arkadaşım Profesör Judith M. Brown a da, politik faaliyetlerine ve her bir Satyagraha mücadelesine son derece titizlikle odaklanarak Gandi nin hayatına dair yaptığı zekâyla parıldayan çalışması için teşekkür ederim. Kaliforniya Üniversitesi ne ilk girişimden kısa bir süre sonra Profesör Joan Bondurant la ve Berkeley de Margaret Fisher la tanışma şerefine nail oldum ve onların Satyagraha üzerine nefis çalışmalarından yararlandım. Yakın arkadaşım Profesör Sibnarayan Ray Gandhi, India and the World isimli mükemmel uluslararası sempozyumunun metin düzenlemesini ve yayımını yapmadan önce kampüsümüze kısa bir ziyarette bulunmuştu; ben kendisiyle ve ortak arkadaşımız Profesör J. Richard Sisson la, Gandi ve Gandi nin küresel etkisi üzerine yaptığımız bilgilendirici tartışmaları hâlâ zevkle anımsıyorum. Dr. Martin Luther King Jr. la tek karşılaşmam suikasta uğramasından birkaç yıl önce, Kaliforniya Üniversitesi nde Üniversite Din Konferansı nda yaptığı konuşmanın ardından birlikte yediğimiz öğle yemeğiydi. O zamanlar bildiğim, şimdilerde çok daha iyi anladığım şey, Martin Luther King in tüm insanlığın kurtuluşu için şiddet olmaksızın mücadele etmeye ve sevgiye duyduğu inancında ve hayatında, Mahatma Gandi nin yöntem ve öğretilerinin etkisinin nasıl da esaslı ve önemli olduğudur. Bütün araştırmamı tamamladığım halde çalışmamdan vazgeçmişken bu işin peşini bırakmamam için beni cesaretlendiren Profesör J. Kenneth Galbraith e ve Newfane de olduğu gibi Cambridge te da sıcak misafirperverliğini esirgemeyen sevgili eşi Kitty e bilhassa teşekkürü borç bilirim. Müthiş yazmanım Jane Bitar a, dağınık el yazmalarımı mucizevi bir şekilde elektronik dosyalara çevirdiği için teşekkür ede- * Jainizm: Cainizm veya Caynizm, geleneksel anlamda Jain Dharma olarak bilinen Güney Asya kökenli din ve felsefe. Jainizm, yaklaşık MÖ 500 yıllarında Hindistan da başlamıştır. Kurucusu Nataputta Vardamana dır. Ruhani özgürlük ve kurtuluş kavramı temelinde kurulmuş olan Jainizm, tüm canlıların eşit olduğunu ve özellikle şiddet karşıtlığını savunur. (y.h.n.) 14

15 rim. Kitabımın tamamlanmasından önce ne yazık ki Princeton Press in kaptığı, Oxford daki özgün ve zeki editörüm Thomas LeBien e, yaratıcı editörlük çalışması ve yapıcı eleştirileri için ne derece minnettar olduğumu ifade edecek kelime bulamıyorum. Ayrıca nazik desteği için yeni editörüm Susan Ferber e ve eli çabuk işbirliği için Oxford un ürün editörü Joellyn Ausanka ya da teşekkür ederim. En genç dostum Mimi Perloff a bitmez tükenmez sevgi dolu iyi yürekliliği için teşekkür etmeliyim. Her biri kendi yollarında Gandi nin uygulanabilir, bencillikten uzak hizmet felsefesini alışkanlık haline getiren ve muhtemelen farkında olmaksızın bu yaşlı adama, ahimsa ve Satyagraha nın kendine özgü güçlerini öğreten oğullarım Daniel ve Adam a tekrar teşekkür ederim. Son olarak bu kitabı, bencillikten uzak sevgisi, sonsuz sabrı ve her türden acıyı sessizce kabul edişiyle benim fark ettiğimden çok daha uzun bir zamandır, neredeyse yarım yüzyıldır bana Mahatma Gandi nin tutkusunu anlamayı öğreten ruh eşim Dorothy e, müridinin sevgi dolu bir armağanı olarak sunuyorum. S. W. Los Angeles, Temmuz