Reklam İndeksi ÖNSÖZ. Hidrolik Yağlar İçin Test Yöntemleri. Solunum İçin Mekan. Kompresor Seçimi Önemlidir. Kabin Hava Filtreleri

Transkript

1

2

3

4 İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği Kapak Fotoğrafı: Kolin- Limak Ortaklığı / Gerede Işıklı Ankara su getirme projesi Ümitköy Şantiyesi İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ İş Makinaları Mühendisleri Birliği yayın organıdır. Üç ayda bir yayınlanır. ISSN Şubat Sayı: 37 İMMB Adına Sahibi Duran KARAÇAY Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Bayramali KÖSA Yayın Komisyonu Duran KARAÇAY Mustafa SİLPAĞAR Bayramali KÖSA Muhittin BÜKER Murtaza BURGAZ Selami ÇALIŞKAN Halil OLKAN Faik SOYLU İlyas TEKİN Erdinç FIRAT Gülderen ÖÇMEN Yazışma Adresi Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA e-posta: bilgi@ismakinalari.org.tr Grup-e-posta: ismakinalari@yahoogroups.com Grup e-posta üyelik adresi: ismakinalari-subscribe@yahoogroups.com Tasarım ve Baskı Bizim Grup Basımevi Mithatpaşa Cad. 62/11 Kızılay / ANKARA Tel: Faks: e-posta: info@bizimgrup.com.tr Grafik Tasarım Hasan ERKAN Yayının Türü: Yerel Basım Tarihi: 24 Şubat 2012 Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara ücretsiz olarak dağıtılır. Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir. Yayınlanan yazılara ücret ödenmez. Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez Kabin Hava Filtreleri ÖNSÖZ Hidrolik Yağlar İçin Test Yöntemleri Solunum İçin Mekan Kompresor Seçimi Önemlidir Doğru Lastik Montajı ve Balans Hidrolik Sistem Performansını Etkileyen Faktörler Ağır Hizmet Uygulamalarında Kullanılan Sızdırmazlık Elemanlarında Yenilikler Motor Yağları Yakıt Ekonomisi ile Aşıntı Oranlarının Karşılaştırılması Maas Nehri Genişletme Projesi Hidrolik Kırıcıların Seçimi ve Çalışma Prensibi (2002 Haziran ayı makalesi) Etkinliklerimiz ve Haberler Reklam İndeksi ALİMAR 31 ALPEM ANADOLU FLY. 15 ANADOLU ELEKTRİK 79 ANKOMAK 83 ANİŞMAK ARUSDER 44 BOZDAĞ MÜH. 43 CASTROL CEREN MAKİNA 21 ECE ELEKTRİK 66 ECE FİLTRE 67 HAKMAK 53 HİDROMEK İMER L&T 77 İMMB EĞT. 78 İMMB HİDROLİK EĞİTİMİ 45 KASTAŞ 11 KOZMAKSAN 26 OKUR MAKİNA 49 ORJİN YAZILIM 41 ÖZBEKOĞLU 19 ÖZÇELİKLER 57 ÖZKARDİŞLİ 51 PENA MADEN 61 PETLAS 27 PİMMAKSAN 59 PMS 75 SANKO SANDVİK SEDA MAKiNA 23 TATKO TEKFALT 65 TEKNO ASFALT 9 TEKNO VİNÇ 37 TEMSA 63 TETA MÜH. 17 USUS MAKİNA 39 VOLVO

5

6 Önsöz Önsöz Sevgili okurlar Duran KARAÇAY İMMB Yönetim Kurulu Başkanı Bir yılı daha geride bıraktık, yeni yılın da ikinci ayını geçirdik. İş makinası sektörü açısından geçen yıla baktığımızda % 44 lük bir büyümenin olduğunu görüyoruz, bu büyüme ile sektör 2007 yılı rakamlarına yaklaşmıştır. İMMB Nedir? Ülkemizde sektörün daha yüksek oranlarda büyümesi için yatırımların devam etmesinin yanında, Euro bölgesindeki ekonomik göstergeler ve Arap Baharı nın etkilerinin normalleşmesine ihtiyaç olduğu gözlemlenmektedir. İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina mühendisleri tarafıdan 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu. Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir. İMMB nin Amacı Nedir? İMMB nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır. Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın şekilde paylaşımını sağlamaktır. İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir. İMMB nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir. Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir. İş Makinaları sektörü sürekli ithalata bağlı büyüme gösteren bir sektör. Ülkemizdeki imalatçılara sektör bazında destekler mutlak verilmeli, ancak, iş makinası ve komponent İthalatının korumacılık ile önlenemeyeceğinin artık sektörce anlaşılması gerekli. İthalatı azaltmanın tek başına sektör firmalarının başaracağı bir iş olmadığı da bilinmeli. Başta eğitimli iş gücü ve araştırma geliştirme çalışmalarının hızla artırılması ile katma değeri yüksek teknoloji imalatları yapılarak ithalat azaltılıp, ihracat artırılabilir. Yani sektör için eğitim, ar-ge ve sektör finansmanı destekleri önemli. Bunlar olmadan korumacılıkla beklenen katma değeri yaratmak mümkün olmaz, ama günü kurtarabiliriz. İMMB olarak, sektördeki kullanıcılara yönelik eğitim eksikliğinin giderilmesine ve gelişmesine katkıda bulunmak için bu yıl daha da fazla birlikte çalışacağız. Bu çalışmalarımızın yanında, İMMB üyelerine kesin tarihini daha sonra gündem maddeleri ile duyuracağımız Genel Kurulu muzu Nisan 2012 de yapacağız. Üyelerimiz Genel Kurul çalışmalarına katılmalı ve derneğimizin geleceğe daha güçlü taşınmasını sağlayacak öneri hazırlıklarını yapmaları hatırlatmasıyla tüm üyelerimize başarılı bir genel kurul dileriz. Bu dönemde bizden desteklerini esirgemeyen başta üyelerimize olmak üzere, sektör firmalarımıza, sektör temsilcilerimize ve çalışanlarımıza, 7. Dönem Yönetim ve Denetim Kurulu adına şükranlarımızı sunarız. Saygılarımızla

7

8 Hidrolik Yağlar İçin Test Yöntemleri Bir hidrolik sistemin sürekliliği ve ömrü kullanılan hidrolik yağın kalitesi tarafından doğrudan etkilenir. Gerek hidrolik sistem imalatçıları, gerek filtre yapımcıları gerekse yağ firmaları tarafından yapılan pek çok araştırma hidrolik sistemlerde oluşan arızaların büyük bir kısmının (%60 ile % 70) hidrolik yağ kalitesi ve kirliliği ile alakalı olduğunu göstermiştir. Hidrolik yağ formülasyonu son derece karmaşık bir prosestir ve detaylı bir teknik bilgi birikimi gerektirmektedir. Makalenin amacı Shell Technology & Projects'in bilgi birikiminden yararlanılarak son kullanıcıya hidrolik yağ seçiminde teknik anlamda yardımcı olmaya çalışmaktır. Bir hidrolik sistemin sürekliliği ve ömrü kullanılan hidrolik yağın kalitesi tarafından etkilenir. Gerek hidrolik sistem imalatçıları, gerek filtre yapımcıları gerekse yağ firmaları tarafından yapılan pek çok araştırma hidrolik sistemlerde oluşan arızaların büyük bir kısmının (%60 ile % 70 ) hidrolik yağ kalitesi ve kirliliği ile alakalı olduğunu göstermiştir. Bu gerçeğin farkında olan hidrolik sistem imalatçıları sistemlerinde kullanılacak yağlara büyük önem vermişler ya kendi spesifikasyonlarını belirlemişler (Denison ya da Cincinnati Milacron gibi) ya da uluslar arası kabul görmüş (DİN, ASTM, ISO) standartları tanımladığı spesifikasyonları karşılayan hidrolik yağların kullanılmasını önermişlerdir. Bu standartlar aşınmayı engelleme gibi mekanik özellikler ile yüksek sıcaklıklara dayanıklılık gibi kimyasal özellikleri değişik şekillerde bünyelerinde barındırmaktadırlar. Bilinmesi gereken en önemli sorunlardan biri, kimi zaman bir standartda belirlenen tüm özelliklerin bir yağ tarafından karşılanmasının oldukça zor olacağıdır zira bazı istekler bir biri ile çelişmekte ve yağ firmaları formülasyon çalışmaları sırasında doğru kimyasal dengeyi bulabilmek için bazı ödünler vermek zorunda kalmaktadırlar. Önemli Hidrolik Yağ Spesifikasyonları 1. DİN (Part II HLP&Part III HVLP) 2. AFNOR NF E (HM&HV) 3. ASTM D 6158 HM, ASTM D DENISON HF-0 5. Cincinnati Machine 6. Eaton (Vickers) I-286-S & M S (for mobile equipment) 7. Svvedish Standard SS AM & AV 8. German Steel Industry SEB zus Steel 126 &127 Specifications 10. NATO code H-515 (MİL H 5606 or DEF STAN 9148) süper clean & Vl> 300 Teknolojideki değişimleri göz önüne alan makina imalatçıları (hidrolik sistem yapımcıları) DİN ya da ASTM standartlarını kullanmak yerine kendi belirledikleri spesifikasyonları tercih etmekte ve kullanıcılarına ancak kendi spesifikasyonlarına uyan yağları kullandıkları takdirde garanti koşullarını yerine getirmeyi taahhüt etmektedirler. Hidrolik yağlar için uygulanan testleri iki grup altında toplamak mümkündür. Temel Kimyasal Testler ve Temel Mekanik Testler. 6

9 Key Elements Of Test Test Temperature Pressure (Oxygen) Copper Steel Time Water Copper Corrosion oc 100 psi (689 kpa) Air Y N 3-24h N Y RUST Test 60 oc Atmospheric Air N Y 24h Y Y Tost Life 95 oc Atmospheric Pure O2 3L/h Y Y X,000h Y Y 1000 hr TOST 95 oc Atmospheric Pure O2 3L/h Y Y 1000h Y Y Y Y Y Y Y Hydrolytic Stability 93 oc 2000 kpa Air Y N 48h Y (inc.vapour) Y Y Y Thermal Stability 135 oc Atmospheric Air Y Y 168h N Y Y Y Y Y Y Acid Value Sludge Visuam Copper Copper Weight Visual Steel Steel Weight Key Outputs Temel Kimyasal Testler: Hidrolik yağların maruz kaldığı zorlayıcı kimyasal koşulları simule etmek üzere hazırlanmış testlerdir ve ağırlıklı olarak yüksek ısı, su karışması, hava oksijen ve bakır gibi katalitik metallerin varlığında yağların kimyasal dayanımını test etmek maksadı ile tasarlanmışlardır. Temel Mekanik Testler: Aşınmayı engelleme testleri olarak da tanımlanabilirler. Yüksek basınç ve hızdaki pompalarda yağ test edilerek aşınmayı engelleme özelliği belirlenmeye çalışılır. Bu pomplara genelik ile çeliğin çeliğe temas ettiği Vickers V 104 veya Vickers 35 VQ 25 gibi paletli pompalar ya da Denison T 6 H gibi paletli ve pistonlu pompa kobinasyonlarıdır. Giderek artan sistem basınçları (mobil hidrolik sistemlerde 350 bar) ve hızları, aşınmayı engelleme özelliğini oldukça önemli bir konuma taşımışlardır. Ayrıca FZG (Forschungsstelle fur Zahnrader and Getriebebau - Technical Institute for the study of Gears and Drive Mechanism) and four bali wear ASTM D 2266 / İP 239 gibi hem hidrolik yağların hem de dişli yağlarının aşınmayı engelleme özelliklerini belirleyen başka testlerde mevcuttur. 1. Temel Kimyasal Testler Kimyasal dayanıklılık uzun yağ ömrü için en belirleyici özelliktir. İdeal özellikteki bir hidrolik yağın kullanım sırasında kimyasal özelliklerinin hiç değişmemesi gerekir ancak belili faktörler yağın kimyasal anlamda bozulmasına yol açarlar. Özelikle yağların oksidasyon ve hidrolizi ( su ile bozunma) korozyona yol açabilecek kimyasallar ile çözünebilen ve çözünemeyen okidasyon ürünlerin oluşumuna yol açarlar ki bunların bir kısmı uçucu özellik taşırken bir kısmı da verniklenmeye sebep olurlar. Yüksek ısı hidrolik yağın ömrünü kısaltan en önemli faktörler arasındadır. Kabaca özetlenecek olursa her 10 C ısı artışı ile oksidasyon hızı ikiye katlanır, diğer bir deyiş ile 100 C çalışan bir yağın ömrü 90 C çalışan yağın ömrünün yarısıdır. Yağ katık paketinde bulunan oksidasyonu ve aşınmayı engelleyici unsurlar son derece dikkatli seçilmelidir zira bazı katıklar normal operasyon sıcaklıklarında çok iyi iş görürken yağ sıcaklıkların kısa süreler için bile olsa 130 C civarına çıkması halinde termal kırılmaya uğrayabilirler. Böyle bir proses sonrası yanlış seçilen katık yağı korumak yerine yağa daha ciddi zararlar verebilir. Aşağıda temel kimyasal testlerin koşullarını özetleyen bir tablo mevcuttur ve konu ile ilgili çalışma yapmak isteyen araştırmacılara yol göstermede önemli bir rol oynayabilir 1.1. ASTM D943 -Türbine Oxidation Stability Test- DIN ; ASTM D 6158; AFNOR NFE 48603;SEB and Eaton Vickers tarafından talep edilmektedir. Bu test yüksek sıcaklıklarda bakır, demir ve suyun varlığında yağın oksidasyona dayanıklılığını belirlemeye çalışır. Bilinmesi gerekir ki; her test gibi, gerçek hayat ile korelasyonu yüzde yüz değildir ve fikir vermek amacını taşır. Yağ bakır ve demir katalist ile suyun varlığında 95 C da(3 L oxygen/h) gönderilerek tutulur ve yağın asit seviyesi sürekli olarak ölçülür. Yağ asit seviyesinin 2.0 mg KOH/g oil ulaşması halinde test durdurulur ve zaman kayıt edilir. Test sırasında oluşan sludge (çamurumsu atık miktarı) yağ içine çözünmüş olan bakır miktarı gibi diğer kriterler de yağın oksidasyona kararlılığını belirleyen kriterler arasındadır ve benzeri yöntemleri kullanan ASTM D 4310 da bu yan ürünlerin maksimum miktarları belirlenmiştir Kriter. DİN göre min 1000 h 1.2. ASTM D Yağların korozyon ve okidasyon eğilimi ile çamurumsu atık oluşturma eğilimini ölçmeye yarayan Standard Test Metodu. 7

10 Denison HF 0 & HF 2; ASTM D 6158; and Eaton Vickers tarafından talep edilmektedir. Koşullar yukarıda izah edilen ASTM D 943 ile aynıdır ancak test süresi 1000 saat ile sınırlandırılmıştır ve bu süre sonunda sadece yağın asit seviyesi ölçülmez aynı zamanda test sonucu oluşan sludge, yağ içerisindeki bakır ve demir miktarı da kriterlar arasındadır ASTM D2070 Thermal Stability of Hydraulic Oils, veya Cincinnati Machine Test Cincinnati/Denison HF-0/; ASTM D 6158/; Eaton Vickers tarafından talep edilmektedir. Bu test bakır ve demir katalist varlığında 135 C yağın ve katıkların termal kararlılığını ölçmeyi amaçlar. Sludge (çamurumsu atıklar) bakır ve demir çubuklardaki renk değişiklikleri en önemli kriterleri arasındadır. Sanılanın aksine hidrolik yağları oluşturan baz yağların termal kararlılığı yüksektir ve 300 C kadar termal olarak bozunmadan dayanabilirler. Aşınmayı engellemek maksadı ile kullanılan ZnDTP tipi katıkların bazıları ve gene sulfur fosfor tipi katık paketlerinin bazı cinsleri 135 C termal olarak kırılarak baz yağın bozunmasına yol açabilirler. Bu test baz yağdan çok katık paketinin termal kararlılığını ölçmeye yöneliktir. Kriter: Total sludge 25 mg/100 mi/; vveight loss 1mg/200ml forsteel and; 10 mg/200 mi for Copper 1.4.ASTMD2619 Hidrolik Stabilite testi (Beverage Bottle Method) Denison HF 0 tarafından talep edilmektedir Bu test yüksek oranda su karışması halinde basınç, sıcaklık ve ajitasyon varlığında yağların kimyasal stabilitesini ölçmek maksadı ile vardır ve olağan üstü zor koşullar içerdiği için karşılanması oldukça zor bir testtir. Bu test koşullarını karşılayan yağların zorlayıcı koşullar altında hizmet verirken (su karışması, yüksek sıcaklık, bakırın varlığı ve sürekli ajitasyon) korozyona yol açacak asitler, verniğimsi maddeler üretmesi nadirdir ve hidrolik sistemin sürekli çalışmasına yardımcı olurlar. Bir kola şişesinin içine 75 g hidrolik yağ ile 25 g su birlikte konulur ve bir bakır pul şişeye ilave edilir. Şişenin ağzı kapatıldıktan sonra 93 C sürekli karıştırılarak 48 saat tutulur. Süre sonunda sudaki asit miktarı ve bakır puldaki ağırlık kaybı ölçülür Kriter: Bakır kaybı 0.2 mg/cm2; Suyun asit değeri max4 mg/koh Biraz önce yukarıda belirtildiği gibi hidrolik stabilite testi yağlar tarafından oldukça zor karşılanır İP 154/93 Bakır Korozyon Testi (ASTM D130-94) Bilinen pek çok spesifikasyon tarafından talep edilir. Bakır Korozyon testi karşılanması oldukça kolay olan bir testtir. Ağırlıklı olarak baz yağlarda bulunan kükürt bileşiklerinin bakıra olan etkisini ölçmek maksadı ile kullanılır. Parlatılmış bir bakır çubuk 100 C sıcaklıkta 3 saat sure ile yağın içerisinde tutulur ve bakır çubuktaki renk değişimi rapor edilir. Kriter: 2 max 1.6. ASTM D665B PAS Testi Suyun varlığında yağın paslanmayı engelleme özelliğinin tesbiti pek çok önemli yağ spesifikasyonu tarafından talep edilir. 300 mi yağ 30 mi su ile karıştırılır ve 60 C tamamen karışımın içerisine batırılmış halde olan demir çubuk 24 saat ile bu karışımda tutulur ve bu sure içerisinde yağ sürekli karıştırılır. Süre sonunda demir çubuktaki paslanma miktarı ölçülür ve rapor edilir. Karışan suyun deniz suyu olması halinde test ASTM D 665 B şeklinde rapor edilir. Kriter: karşılar veya karşılamaz şeklindedir. 2. Temel Mekanik Testler Teknolojideki gelişmeler, artan sistem basınçları ve sistem hızları mekanik testlerin önemini artırmıştır. Ayrıca kullanıcıların hidrolik sistemlerini maksimum kapasitelerde kullanmaya çalışmaları bu testleri tanımlayan bazı firmaların (Denison gibi) test yöntemlerini zorlaştırmaları ile sonuçlanmıştır İP 281 VI04C Vane Pump Test Çok bilinen ve güvenilir bir test metodudur. DİN : Cincinnati; ASTM 6158;Vickers 286 S Tarafından talep edilir 8

11

12 Standart İP 281 testinde V104 C paletli pompası 140 bar da ve yaklaşık 66 C da (gerçekte yağ viskozitesinin 13 cst olması gerekli sıcaklık) 250 saat çalıştırılır ve gerek paletlerdeki gerekse ring deki ağırlık kayıpları ölçülerek toplam aşınma hakkında bir fikir edinilir. DİN göre ring de 130 mg kayıp paletlerde de 20 mg kayıp maksimum kabul edilmiştir. Mevcut test pek çok pompa üreticisi tarafından da talep edilmektedir ancak test kriteryası daha zorlaştırılmış şekillerde ( daha az ağırlık kaybı) ortaya çıkmaktadır. Eaton Vickers tarafından bu pompanın seri imalatının durdurulması testi yapan laboratuvarlarda yedek parça sıkıntısına yol açmıştır. Kriterya: DİN göre ring de 130 mg kayıp paletlerde de 20 mg kayıp maksimum kabul edilmiştir VQ25A VİCKERS Vane Pump Test (M-2952-S) tarafından talep edilmektedir Bilinen en zor pompa testlerinden birisidir. Pompanın tasarlanmış kapasitesinin %80 nini aşacak şekilde belirlenmiş koşulları vardır. Başlangıçta daha çok mobil uygulmalar için çok gerekli bir test olarak görülmüştür ancak giderek zorlaşan koşullar endüstiriyel uygulamalar içinde önemini arttırmıştır rpm de 3000 psi (207 bar) da ve 200 F ( 95 C) toplam 150 saat de gerçekleştirilen bir testtir. Her 50 saate bir ring ve papletlerin bulunduğu takım değiştirilir. Bu değişimler sırasında pompa sökülüp takılırken yağ aynı kalır (yağın dışarıdan kirlilik almamsı çok önemlidir). Tıpkı V 104 C testinde olduğu gibi test sonucu palet ve ringdeki ağırlık kayıpları ölçülür. Kriter. Ring ağırlık kaybı maksimum 75 mg ve palet ağırlık kaybı maksimum 15 mg olacak şekilde tespit edilmiş bir kriteri mevcuttur Piston Pompa Testleri Piston pomp testlerindeki en kritik aşınma; tipi çelik ve bronz arasında oluşan kayma sürtünmesine bağlı olarak gelişir ve sonuçta "piston lift" denilen aşınma türü ortaya çıkar. Ayrıca port plate ( genellikle bronzdan yapılmıştır) ile pompa rotoru arasında da aşınmalar ortaya çıkabilir. Tıpkı yukarıda işaret edildiği gibi kayma sürtünmesi ile ortaya çıkan bu aşınma tipi pompadaki iç kaçakların artmasına ve pompa volumetric veriminin düşmesine neden olur DENİSON T6H- Hibrid Pompa Testi Denison T 6H Hibrid Pompa Testi: 2000 li yılların ortasında Denison tarafından geliştirilmiştir ve T6C ile P46 Piston pompa testlerinin yerini almaktadır. Çok zorlayıcı koşullar içeren bu test. ünitesi biri birine bağlı bir pistonlu birde paletli pompadan oluşmaktadır. Kuru (dry) ve Islak (wet) - yağa %1 oranında su ilavesi- şeklinde iki ayrı aşaması mevcuttur. Kuru aşama 307 saatlik bir süreyi içerirken yağa su ilavesi ile gerçekleştirilen ıslak aşama 301 saattir. Toplam test süresi hesaplanabileceği şekilde 608 saattir. Kuru fazda yağ giriş sıcaklığı 110 C iken su varlığı nedeni ile ıslak fazda yağ giriş sıcaklığı 80 C ile sınırlandırılmıştır. Pistonlu pompa bölümünde basınç sürekli 280 barda tutulur. Papletli pompa bölümünde ise basınç 0 bar ile 280 bar arasında sürekli değiştirilir. Pompa parçalarının test sonucu sökülüp görsel incelenmesi dahil oldukça detaylı test kriterleri mevcuttur. Sonuç Hidrolik sıvıların temel amacı hidrolik gücün verimli bir şekilde transfer edilmesini sağlamaktır. Ancak hidrolik sıvıların güç transferi fonksiyonu dışında yağlama; sistem perfomansını uzun süre etkili bir şekilde ayakta tutma; soğutma, sızdırmazlık görevi yapma gibi önemli ek fonksiyonları vardır. Yukarıda belirtilen talepleri karşılayabilmek için hidrolik sıvıların ISO; DİN; ASTM gibi endüstriyel organizasyonların set ettiği spesifikasyonların yanında; Denison;Cincinnati; Bosch Rexroth gibi önemli makina imalatçıların tanımladığı spesifikasyonlarıda karşılamak zorunluluğu vardır. Bu standartlar genellikle hidrolik sıvıların temel fonksiyonlarını esas alarak hazırlanmışlardır. Yukarıda belirtilen spesifikasyonların tanımladığı özelliklerin bazılarının aynı anda bir üründe bulunmasının oldukça zor olduğunun ve bazen kimyasal ya da fiziksel anlamda biri birleri ile çeliştiği gerçeğinin altını çizmekte yarar vardır. Örneğin kimyasal anlamda son derece aktif ve hızlı aktivasyonları olan aşınmayı engelleyici katıkların genellikle termal stabiliteleri düşüktür ki bu yüksek termal stabilite isteği olan diğer bir spesifikasyon ile çatışır, bu ve benzeri çelişkiler dolayısı ile hidrolik yağ geliştirme görevini üstlenen firmalar özellikleri dengelemek amacı ile formülasyon sırasında bazı ödünler vermek zorunda olabilirler. Makaleden de anlaşılacağı gibi hidrolik yağ formulasyonu son derece karmaşık bir prosedir ve detaylı bir teknik bilgi birikimi gerektirmektedir. Makaelnin amacı hidrolik yağ seçiminde son kullanıcay teknik anlamda yardımcı olmaya çalışmaktadır ve Shell Technology & Projects'in bilgi birikiminin bir kısmını yansıtmaktadır. Not: İlgili yazı AIST (American Iron and Stell Technology) kuruluşunun 2011 Mayıs ayında düzenlenen kongresinde kabul görmüş ve sunulmuştur. Ayrıca Ekim Ulusal Hidrolik Pnömatik Kongresinde sunulmuştur. Ahmet K. GÜVEN - Kimya Yük. Müh. Product Application Specialist HYDRAULIC SHELL GLOBAL SOLUTIONS 10

13

14 Solunum İçin Mekan Önümüzdeki yıllarda Avrupa nın karayolu araçlarında yakıt kalite revizyon ve idari talimatları, ilerde yol haritası gelişiminde başarılı ölçümlerle endüstri için kati planlama sağlayacaktır. Endüstri Avrupa nın kalbidir ve toplumumuzda tartışmalarla bulunan çözümler zaruriyet taşımaktadır. Avrupa komisyonu başkan yardımcısı Antoni TAYANİ geçen 2010 yılında, global çağda bugün ve gelecekte endüstriyel politikanın bütünleştirilmiş olduğunu söyledi.avrupa nın global çağda lider kalmasının anahtarı endüstriyel yarış ile olacağını belirtti.. Ekonomik kriz farklı destekler ve rekabete dayanan üretim tabanındaki önemine dikkat çekmiştir. Düşündüğümüzde Avrupa da bu çok zor olup özel sektörün dörtte biri üretimde ve diğer çeyreği endüstriye bağlı servislerde çalışmaktadır. Ocak 2011 de Janez POTOGNİZK, çevre ile ilgili sorumlu meslektaşının bildirisinde: Hava kalitesi halk sağlığı için çok önemlidir ve çevresel bir meseledir.hava kirliliği insanlara ve çevreye zarar vermeye devam etmektedir: prematüre ölümler, beklenenden kısa ömür, mevcut eko sisteme verdiği zararlar, mahsul ve binalar gibi. Komisyon üye devletlerin yardımı ile ertelenen ölçümlerin dışında kalanlar resmi Avrupa birliği yetkili kurumlarına razı olacaktır. Bu kapsamda mesela yakıt tankında ihtiva eden kükürt miktarını ölçmek, araç ve makinelerdeki emisyon oranını azaltmak. Avrupa birliği hava kalite talimatları 2008/50/EC (Ambient air quality and cleaner for Europe, çevre hava kalitesi ve Avrupa için hava temizleyicileri) ve 2011/81/EC (belirli atmosfer kirliliği için uluslar arası emisyon miktarı) üye devletler ile açık bir şekilde hava temizleyicilerle çevre hava kirliliğini çok küçük partikül ihtiva eden (PM10 ve PM2,5) miktarı (Established Limit Values, emisyon limit değerlerini (ELVs) aşmayacaktır. Talimatlara ilave olarak ilerde 2020 de çevre kirlilik konsantrasyonunu azaltmak ve ulusal hedef azaltma sistemi oluşturmaktır. Yeni etkili seçilmiş çalışma raporu, döneminde yayınlanan (Europan Environment Agency,Avrupa Çevre Bilimi (EEA) makalesinde): Hava kalite politikasında ilerleme olmuş mudur?

15 Kara yolu araçları için yapılan ölçümlerde Avrupa birliği talimatları (Integrated Polluition Prevention and control, Emisyon tüketimi önleme ve kontrol birleşimi (IPPC) ve (Large Combustion Plant, Büyük yanma ünitesi (LCP) cevabı kesinlikle Evet yılları arasında kara yolu araç kullanımında Avrupa standartlarında yakıt tüketimi %26 artmasına rağmen başarı gösterilmiştir.2005 yılı itibari ile CO oranında %80 (NOx) oranında %40 yakıt partikül oranında ise (PM) %60 düşüş görülmüştür. Tipik SCR Sistemi Yerleşim Avrupa standartları yakıt kalitesindeki başarı tüm Avrupa ülkelerinde son emisyon standartları komisyon tarafından kabul görmüştür. Mart 2011 tarihinde enerjiden sorumlu komisyon üyesi Günther OETTINGER iyileştirmelerde karşı enerji üzerindeki etkisini AB standartlarında tahminlerinin %20 korumak olduğunu bildirdi. Uzun dönemde ekonomiye etkisinde 2050 yılına kadar karbonsuz yakıt üretiminde Avrupa birliğinin yenilikte önde olacağı ve başarılacağına inanmaktadır. Aynı ayda komisyon başkanı Siim KALLAS ın 2050 stratejisi ise taşımacılık sektöründeki yarışta hareketlilik artacak, temel engeller kalkacak ve yakıtta gelişmeler olacak. Aynı zamanda 2050 yılı ile birlikte Avrupa nın yakıt ithalatına bağımlılığı azalacak ve taşımacılıkta karbon emisyonu %60 azalacak. Zaman içerisinde Avrupa talimatları doğrultusunda endüstriyel araştırmalar çerçevesinde gelecek nesilde temiz araç teknolojisi ile NOx, SOx, PM ve CO2 bakımında kara yolu motorlarında Avrupa daha merkezi konumda olacaktır. Gerekli Düzenleyici Maddeler Karayolu araçlarında emisyon; inşaat, tarım ve endüstriyel aktivitelere hizmet amacında olup 1997 yılından beri kademeli olarak sınırlandırılmıştır. Üreticilere( Non-Road Mobile Machinery, Yol dışı mobil makineler (NRMM) ve makinelerin motorlarına temel çevresel gelişmeler çerçevesinde öneriler devam edecektir. 1 ocak 2011 tarihi itibarı ile tüm emisyon kütlelerinde, ilerde kademeli olarak düşürme AB normunda NRMM Stage IIIB makinelerinde ilerleme sağlanacaktır. Bu yeni ekipman 2010 (AB NRMM Stage IIIA) ile karşılaştırıldığında % 90 azalma olacağı ve ilave olarak NOx emisyonunda %50 düşme olacaktır. Motor üreticileri, Avrupa gibi çağımızda yaklaşık sıfır emisyonda motor üretme düşüncesine sahip olacaktır. Ağır iş makineleri ve kara yolu makineleri için 2013 yılında Euro 6 ve 2014 yılında EU NRMM Stage IV/US EPA Tier 4 Final (U.S Environmental Protection Agency, ABD Çevre Koruma Ofisi) olacaktır. EU NRMM Stage IV ile ilerde NOx emisyon oranında %80-90 azalma olacaktır. Aynı şekilde EU NRMM Stage IV/ US EPA Tier 4 Final motorlar marketlerde ve dünya çapında uluslar arası fuarlarda yerini alacaktır. Elektronik kontrollü basınçlı ateşleme sistemleri ile düşük sülfür ve daha az emisyonla motor monitörlerinde geliştirilmiş performansla uluslararası standartlarda karşımıza çıkacaktır. Başlangıçta bir çok mühendislik taslağında; optimum performans, yakıt ekonomisi, esnek, güvenilir ve dayanaklı bakım maliyetleri vardı. Egsoz iyileştirme sistemleri geliştirilmeye başlaması ile emisyon oranları düşürülerek kombine bütünleştirilmiş soğutma radyatör sistemleri ile hava şarj odaları oluşturuldu. Değişim sistemleri kara yolu makineleri ve yol dışı motorlarda basit bir transfer olayı değil arzu edilen mevcut gelişmeler ve özellikle motor üzerindeki parçaların iyileştirilmesi ile başarı göstermesidir. Bakım çerçevesinde emisyon azaltma sistemi ve geliştirilen sistemlerin adaptasyonunu mevcut motorlara uygulanması mümkün değildir. Tipik dizel partikül filtresi iç görünüşü 13

16 Tarafların Toplantıları Tüm taraflar toplantı yapacaklardır. Euromot - Avrupa İçten Yanmalı Motor Üreticileri Birliği; Avrupadaki hava kalitesinin geliştirilmesi için sağlıklı maliyet esaslı kaynak verimli ölçümler yapmayı tamamen üstlenmişlerdir. Euromot bugünlerde Avrupa Komisyonunun Kurumsal ve Endüstriyel Yönetim Kurulu ile; EU NRMM 1997/68/EC direktiflerine verilecek değişiklik teklifleri paketinin sonuçlandırılmasına odaklanmıştır. Buna ek olarak birlik, araç ayarlarının uyarlanması (GRPE (Pollution and Energy Group) kirleticiler ve enerji üzerine çalışan grup Emisyon kontrol ekipmanlarının (REC Redrofit Emission Control) uyarlanması ile ilgili gayri resmi çalışan grup) ile ilgili UNECE Dünya Forumunun altyapısını oluşturacak (şekillendirecek) sertifikasyon projelerinin uyarlanmasına katkıda bulunmaktadırlar. Yol dışı makine motorlarının, ağır hizmet tipi motorlarındaki Euro 6 limitlerine eşit (NOx) veya sadece küçük değişiklikler (PM) ile ilgili emisyon limitlerine uyarlanabilmesi için Avrupa 4. Aşamasına (Stage IV) gereksinim duyulur. Ancak, Euromot a bağlı imalatçılar; Avrupa direktiflerine göre tamamen tanımsız bırakılmış sülfür muhteviyatı hariç, yakıt kalitesine bağlı olarak emisyon limitlerinin sağlanmasına ihtiyaç duymaktadırlar. Yol dışı uygulamaları için yüksek kalitede dizel yakıt sağlanabilirliliği (uygunluğu temini), gelecekte güvenlik ölçümleri sırasında, bu sektörde emisyon değerlerinin düşürülmesi konusunda merkezi veya en önemli bir rol oynayacaktır. Sonraki Aşama? Daha önce de değinildiği gibi NRMM Avrupa Komisyonunun, parlamentonun, birçok üye devletlerin, avrupadaki PM ve NOx konusunda imza gücü olan Çevre Direktörü olarak belirlenmiştir. Gelecekteki tüm hava kalitesi düzenlemeleri çevre ve sağlık problemlerine bağlantılı olarak, bu imza gücünün katkılarıyla dikkatli bir şekilde hazırlanacaktır yılında Avrupa parlamenterleri,ağır hizmet - Euro 6 emisyon değerlerine yaklaşacak NRMM nin yeni emisyon aşamasını belirlemek üzere komisyon kurulması, özellikle (PN Particulate Number) limit değerlerinin dikkate alınması için etkili değerlendirme çalışması yapacaklar. PM azaltıcı ekipmanların değerlendirilmesinde en az % 90 partikül ayrıştırmaya ihtiyaç olacaktır ve bu kriter değerlendirme aşamasındadır. Parlamenterlerin bu talebi, Avrupa hava kirliliğinin, sonucunda yeni gereksinimlere potansiyel katkı sağlayacak, bilimsel ölçüm ihtiyaçlarına NRMM sektörünün katkı vermesidir. üretici firmalar tarafından bakıldığında, yeni ölçümler için kilit koşullar şunları içermelidir : ri için uygulanabilir; potansiyel ölçüm için ilk adres kara taşıtlarının, değişken hızlı KW CI motorlarıdır, KW gücündeki motorlar bunları takip eder. yılda sağlanabilir. b-) Yeni gereksinimleri içeren motorların ihtiyaç duyulduğu pazarlarda, bu motorların yerini alabilmesi, yeni standartların yayınlanmasını takiben en az 3 yıl gerekir. çok güvenlik opsiyonları (hiçbir şey yapmamayı da içeren) mevcuttur. faydaları ve teknik fizibilitesi incelenebilmesi için tüm etkili değerlendirme yöntemleri yürütülmüştür. Resim :Tier 4 için partikül filtresi Kademeli Uygulama Bunun yanında; Euromot, EU Stages IIIB ( ) ve IV (2014) ün kademeli uygulanmasının sonucunda, NRMM tarafından yayımlanan hava kirleticilerinin EU stage IV ten sonra gözlemlenebilir şekilde azalacağına inanmaktadır. Emisyon limitleriyle ilgili gelecekteki aşamaların, IIIA IIIB/IV aşamalarına göre daha az emisyon oluşturacağı öngörülmektedir. Ancak Euromot, daha önce değinilen altyapı direktifleri gereği belirlenen hava kalitesi hedeflerinin oluşturulması ve tamamlanması için, Avrupa Birliği üyeleriyle birçok görüşme yaptıklarını belirtti. Sonuç olarak, hava kirliliğine katkıda bulunanlar, düzenlemeler yapm ak üzere, endüstri sektörüyle küçük paylaşımlar yapmaktadırlar. EC (European Commission) nin Çevre Yöneticileri bu yaz, hava kalite direktifleri ve ilgili güvenlik ölçümleri hususlarının kapsamlı gözden geçirilmesine başlayacaklar. Euromot bu toplantıya katkıda bulunmuştur. 14

17

18 Bu bağlamda ve endüstrinin ihtiyaçlarının kesin planlanabilmesi açısından bakıldığında ; AB kapsamında NRMM normlarının gelecekteki potansiyel emisyon ölçümlerinin yol haritasının çıkarılmasına Euromot tam destek vermektedir. Özellikle aşağıdaki hususlarda yönlendirmeye ihtiyaç duyulmaktadır : malardan herhangi birisinin, küresel çizginin gözlemlenmesi gereksinimlerini desteklemelidir. halk sağlığının geliştirilmesi için gerekli yeni hava kalitesi konusunda taraf değildir. Aynı zamanda değişik enerji etkisi ve düşük karbon güvenlik teşebbüslerini yönetimi, iklim değişiklikleri ve nakliye direktörleri tarafından yönetilmektedirler. Bu durum, Avrupadaki yeni jenerasyon karbonsuz, temiz motor ve araç teknolojisine bütünsel yaklaşımı desteklenmeli, Avrupa Komisyonundaki EC DG Kurumsal ve Endüstriyel JRC (Joint Research Center - Ortak Araştırma Merkezi) Birimlerinde olduğu gibi tek bir noktadan yönetilmelidir. yon limit değerleri oluşturmaktan çok, emisyon ve kirleticileri azaltacak diğer ölçüm yöntemlerini gösterecektir. Hızlandırılmış emisyon azalımı ; sahadaki motorların ve makinelerin yenilenmesi teşvik edilerek başarılabilir. İstikrar İhtiyacı Ustaca, rekabetçi gereksinimleri karşılaşmak için, yol dışı endüstrisi, iki aşama arasında istikrarlı ve başarılı geçiş süresine ihtiyaç duymaktadır. Geniş ve çeşitli, dizayn, görev dönemleri ve çalışma koşulları uygulamalarına uygun, tamamen esnek motor mimarisine ihtiyaç duyan yol dışı makinalar sebebiyle, gelişen sıkı emisyon standartları, motor imalatçılarını eşsiz derecede mücadeleye zorlamaktadır. İlave olarak Endüstri, kendisinin Avrupa daki güçlü, çeşitli, ve rekabetçi endüstriyel temellerini düzenlemek için, güvenlik desteğine ihtiyaç duymaktadır. Güvenirliliğin devamlılığı için mutlaka yüksek seviyede kaynak verimliliği, çevrenin korunması, sonunda ekonomiklik (ama en son değil) sağlanmalıdır. Eğer ödemeyi yapacak son kullanıcının satınalma isteğini harekete geçirecek maliyet teşvikleri olmazsa, topluma faydası eninde sonunda düşük olacaktır. Üst resimde: 6500C, egsoz gazının silindire yeniden sirkülasyonu oldukça yüksektir,bu durumda ilk soğutma 1200C.Optimum olarak dizayn edilen soğutma sistemi için müşteriler küçük bir yer kaplamasını arzu etmektedir. Standartlar Emisyonların son iki aşaması ile ilgili mevzuatlar yürülüğe girmiştir. Mevzuatlar Motor üretici firmalara güçlükler verebilir ama potansiyel çok büyüktür. Bu durumda uygulamalar nasıl daha ileri gidecek? İnşaat endüstrisi liderlerinin bir araya gelmesi sırasında, birisinin bir meslektaşımla, yeni EPA (U.S Environmental Protection Agency, ABD Çevre Koruma Ofisi) emisyon düzenlemeleri ile ilgili bir başkasına EPA düzenlemesinin, dizel motoru iyi iş üretemez hale getirdiği hakkında konuşurken kulak misafiri oldum. Eminim ki bir çok kişi de benzer düşüncelere sahip. EPA ya bağlı dizel mühendislerin seviyesini ve doğasını 2006 yılına geri götürmektedir : Motor ve makinelerinizi sıfır emisyon seviyelerine yakın yapın ve daha temiz dizel yakıt kullanın Yoldışı makinaları ve ekipmanlarını içine alacak büyüklükte ve çeşitlilikte gereksinimlerle karşılaşılan çalışma zorlukları, sahiplik maliyeti, performans, güç gibi müşteri düşünceleriyle ilgili küçük şeylere değinilmemektedir. Bu hususta, mücadele ve başarı hikayesi için, yeni dizel teknoloji olarak Tier4 ü söyleyebiliriz. Yeni teknolojinin jenerasyonu üç grupta toplanabilir; daha temiz - ultra düşük sülfürlü dizel yakıt, emisyon kontrol teknolojisi ile birlikte ( partikül tutucu ve filtreler ) ileri motor yanma ve kontrol sistemleri geliştirmeleri. Yol dışı motorlar ve ekipmanlar için yeni jenerasyon temiz dizel yakıt; 2011 başlarında USA in inşaat, endüstriyel tesisler, tarım alanlarında kullanılmaya, yer edinmeye başlayan Tier 4 olarak bilinir. Şimdi yeni yol dışı dizel gücünün çevresel performansı emsalsiz olduğundan, Amerikan ekonomisine etkisi de çok büyüktür. 16

19

20 Amerika da Yakıt Tasarrufu Aspen çevre grubu tarafından geçen Eylül ayında, dizel teknoloji forumunda yapılan dizel yakıtın Amerika daki ekonomik büyüme ve istihdam açısından önemi konulu çalışması yapıldı. Bir rapora göre, dizel endüstrinin ABD ekonomisine katkısının yıllık 480 milyar dolardan fazla olduğu, 1,25 milyon iş imkanı sağladığı ve önemli ihracat değeri oranının, ulusal değerden 5 kat daha fazla olduğu belirtilmiştir. Dizel ürünleri ve petrol ihracatının birlikte 46.2 milyar dolar veya 2009 yılı ABD ihracat oranının% 4.35 i kadar olduğu (ulusal ortalamanın 5 katından daha fazla) bildirilmiştir. Üst resimde: 1997 yılından beri büyük ve orta ölçekli yol dışı makinelerinde, zorunlu hale gelen artış durumundaki zorunlu gereksinimler. Dizel sadece üretim ve rafine endüstrisinde iş imkanı sağlamamakta, tarım ekipmanlarını ve motorlarını, madencilik ve inşaat endüstrisini, Amerikalı tüketicilere uygun her türlü eşya malzeme taşımacılığını desteklemektedir. İnşaat, tarım ve madencilikte ekipmanların yaklaşık %75 inin fosil yakıt kullanmasıyla birlikte, ihracatın ve ithalatın %80 den fazlası dizel teknolojisi kullanılarak taşınmaktadır. Madencilik ve yakıt tüketen ekipmanların %60 dan fazlası dizel yakıt kullanmaktadır. Amerika enerji ihtiyacının %93 ünü petrol ürünlerinden, doğalgazdan, kömürden ve uranyum madeninden sağlamaktadır. Dizel, inşaat ekipmanlarının %60 ına hakim bir yakıt gücüdür. İki Aşamalı Metod Tier 4 standartlarının gerçekleştirilmesi, uygulanması nasıl ilerleyecek? Düzenlemeler iki aşamada gerçekleşecek ; Başlangıçta (PM) partikül maddeleri 2011 yılına göre %90 daha azaltma, 2014 yılında başlayacak 2. Aşamada NOx emisyonlarını sıfır seviyelerine yakın değere çekmek, her konu motor büyüklüklerine göre sınıflandırılacak. Motor üretici firmalar, üretimlerini sadece emisyon değerini azaltmak için değil, aynı zamanda daha önceki motor modellerinin motor performansını korumak ve geliştirmek üzere yaparlar. Çünkü birçok üretici, soğuk havada çalıştırma, geçici tepki zamanı, güç eğrisi, en yüksek tork, düşük hız torku performanslarını koruyarak ve geliştirerek, Tier 4 teknolojisini, Tier 3 teknolojisi üzerine inşa etmektedirler. Bazı yeni jenerasyon motorlar,farklı güç karakteristikleri ve/veya yakıt tüketim oranlarına sahip olabilirler. Her bir üretici firma, kendi teknoloji politikalarını ve emisyon uygunluk stratejilerini izlerken, bir çok teknolojiyle,tier 4 motorlarını ve ekipmanlarını tanıştırmışlardır. Araçlar için ; en dikkat çekici değişim, şartlandırma sistemlerinin paketi ve pozisyonu, geliştirilmiş hava akış ve soğutma sistemi ihtiyacını karşılayacak büyüklükte, hava giriş sistemi boyutunun arttırılması diyebiliriz. Motorda değişim; motor bölümlerinin, yeni sistemlerin yönetilebilmesi için tekrar çalıştırılması gerektiği anlamına gelir. Bazı OEM imalatçıları, yeni egsoz sisteminin geleneksel olarak değişikliği olmayan diğer parçalarla uyumu ve yerleşiminin adaptasyonunu yapmaları gerekliliğini belirlemişlerdir. Bir çok Tier 4 motorları elektronik kontrollü olacak, bunun anlamı, bilgisayar ekranından çalışma anında havayakıt karışım oranının en uygun şekilde ayarlanması demektir. İlave olarak, yeni ve farklı sistemler, ısıl değişimin adaptasyonuna ihtiyaç duyar. İlk olarak, çoğu yol dışı makinelerindeki eksoz sistemleri, eski eksoz sistemi ve eksoz çıkış borusu yerine kullanılan katalitik konvertör ve/veya partikül fitresi, susturucu ve egsoz sistemi gibi emisyon kontrol sistemleri ile uyumlu olmalıdır. Bazı yeni egsoz sistemleri; boru ve susturucunun yerleşimi ve önceki modellere göre farklılık göstereceği anlamına gelmektedir, veya yeni fonksiyonların eksozdaki daha yüksek ısılarla uyumlu olabilmesi için daha büyük tasarlanmalıdır. Resim1: EGR sistemi motor dizaynına entegre edilerek daha az yer kaplayacaktır. 18

21

22 Resim 2: Temiz hava ve egsoz gazı karışımı düşük kalorili hacim oluşturmaktadır. Bu düşük ısılı yanma odası NOx üretimini azaltmaktadır. Resim 3 : Egsoz gazının bir kısmı hava girişinde tekrar sirküle edilir ve soğutulur. Bir SCR sisteminde, eksoz susturucusu içinde, DEF (Diesel Exhaust Fluid, dizel egsoz akışkanı Üre Ed-Blue ) kullanılarak, nitrojen oksitleri ve eksoz emisyonlarını azaltmak için aktif dozajlama yapan grubu içeren, periyodik olarak kimyasal reaksiyonun olduğu, özel bir katalizör yerleştirilmiştir. Büyüklüğüne göre, bir makinede dozajlama sistemi için, elektronik kontrol ve görüntüleme fonksiyonları ile bütünleştirilmiş, gidiş dönüş boruları ile birlikte, yaklaşık 15 galon kapasiteli ( ~ 56 litre )sıvı DEF depolama tankı bulunur. DEF tüketimi ekipman kullanımı, yük faktörü, rölanti süresi gibi fonksiyonlara bağlıdır. Üreticiler SCR teknolojisi ve DEF tank ölçülerini optimum dizayn ederler böylece DEF tanklarını bakım periyotlarına bağlı olarak ayarlanabilir. DEF azaldığında veya ikmal gerektiğinde göstergede uyarı lambası yanar. Eğer ikmal yapılmazsa makine güçsüzleşir (güç kaybı olur),yeniden dolum yapılana kadar ve emisyon kontrol sistemi tekrar devreye girene kadar motor performansı etkilenir. Kara yolu araçları pazarında DEF bulunabilirliği artmaktadır.def kullanan makine ve motorların üretiminin çok geniş çaplı olacağı beklenilmektedir. Üreticilere bağlı olarak Tier 4 motor ve makineleri farklılık gösterebilirler. Bu değişiklikler; beygir gücüne oranını, motor yanma odasında küçük yer değiştirmeleri, farklı tork ve güç performanslarını, yüksek yakıt ekonomisini ve diğer faktörleri kapsar. Bazı tier 4 motorları ilave veya değişik bakım prosedürleri içermektedir.bu ilaveler; motor yağı cinsini, önerilen yağ değişim periyotlarını, hava ve yakıt filtre değişimini ve egsoz partikül filtre sistemlerinin rutin bakımlarını kapsar. Dizel partikül filtre sistemi kullanan ekipmanlarda, eksoz filtre bakımına saatte ihtiyaç duyulur. Teknoloji Yolu Tier 4 gereksinimleri başlıca iki teknolojik yol vardır, bunlar; EGR ( Exhaust Gas Recirculation, Egsoz gazını yeniden sirkülasyonu) veya SCR ( Selective Catalytic Reduction, Katalitik Konvertör ) egsoz gazının, düşük yanma ısısını sağlayacak ve NOx formasyonunu azaltacak yanma odasına yeniden sirküle edilerek gönderilmesidir. Bu sistem ilave manifold ve bağlantı gerektirmektedir. SCR nitrojen oksitlerin azaltılması için dizayn edilmiş yeni bir teknolojidir. Avrupa da geniş çapta kullanılmaktadır, şimdi büyük oranda Amerika nın ağır hizmet kamyonlarında, otobüslerinde, sabit endüstriyel ekipmanlarında ve jeneratör setlerinde olduğu gibi görülmektedir. Mobil uygulamalarda ki SCR teknolojisinin benimsenmesi sektörde büyümektedir. SCR ünitesinin iç kısmı 20

23

24 Üst resim: New Holland traktördeki SCR Tier 4 Final düzenlemesi görülmektedir. Faydaların Toplanması Tüm değerlere göre, özellikle dizel müşterileri ile birlikte, Tier 4 teknolojisi büyük başarılar elde etmiştir. İlk benimseyenler her ne kadar sınırlı sayıda olsa da, yeni temiz dizel teknolojisi faydalarının, yakıt sarfiyatını dikkate alarak veya bazı durumlarda yakıt sarfiyatını koruyarak,ekipman performansında artış sağladığı görülmüştür. Global ekonominin kriz ikazına göre; müteahhitler, endüstriyel kullanıcılar ve diğer iş dünyasında ekonomik gelişmeyi yakalayabilmeye önem vermektedirler. Yeni jenerasyon teknolojinin yakıt miktarına etkisindeki büyüyen itibarına rağmen, yakıt fiyatlarındaki artış sebebiyle kilit bir rekabetçi avantaj sağlar. SCR gibi yeni emisyon kontrol teknolojisi kullanımına rağmen, müşteriler daha önceki emisyon aşamalarında olduğundan daha fazla endişeli değiller. Yeni sistemlerin kullanılmasının getirdiği yeni lojistik gereksinimler, DEF ve tahmin edilenden daha az sorumluluk, özellikle sağlanacak faydalarla bağlantılıdır. Yollara baktığımızda, bazı seçilmiş makinelerde halihazırda bulunan (Caterpillar, johndeere ve Volvo) hibridasyon gibi yeni opsiyonlar beklenilmektedir. Elektrikli motorları, aküler ve depolama sistemi kullanılarak maliyetleri azaltan yeni teknolojilerin, hibridasyon gibi teknolojik gelişmeleri sağlayacağı tahmin edilmektedir. Artan Baskılar Dizel yol dışı ekipmanlarının gelişmesini sağlayan önemli teşvikler vardır. Yeni ulusal temiz hava standartları, resmi ve özel sektörün, çevreyi koruma konusunda ki artan baskıları sebebiyle ekipman sahipleri ; ihale teklifi ve ihale kararı aşamaları kapsamında, teklif, proje uygulamaları, risk hesabı çalışmaları sırasında, kendi ekipmanlarının emisyon değerlerini, kontrat özelliklerinde daha fazla gözlemleyecekler. Gerçekte bu yıl, inşaat projelerinde, düşük kirletici ekipmanlarda yasallaşma, kongrelerde tanıtılmaktadır. Bazı devletler ve yerel yönetimler benzer etkinlikler yapmaktadır. Şunu not etmek oldukça önemlidir ki ; Tier 4 emisyon sistemleri sadece yeni ürünlere uygulanabilir, eski makine ve ekipmanlara geriye yönelik olarak uygulanamamaktadır. Çünkü dizel motorların ömürleri içinde birçok makina uzun yıllar kullanılmış olup, bu makinalarda yüksek emisyon (kirletici) değerlerine sebep olur. Bazı çok eski motor ve makineler Tier 4 motorlarına göre kat emisyon oranına sahiptir. Yeni ozon ve partikül madde standartlarına gelecek beş yıldan fazla bir zamanda adaptasyonu yapılacaktır, bazı devlet ve yerel yönetimler yakın dönem emisyon düşürücü çalışmaları veya eski makinelerin iyileştirilmesi ve modernizasyonu ile ilgili, maliyet esaslı, araştırmaları yapmaktadır. Yakın gelecekte temiz dizel Tier 4 jenerasyon teknolojisinin sağlayacağı avantajlar büyük önem arz edecektir. Madencilik sektöründeki global ham madde talebinde, inanılmaz derecede bir artış olacaktır. Ozon için yeni temiz hava standartları, tüm kaynaklarda emisyon açısından dikkat edilmesini sağlayacaktır. Washington DC tarafından yapılan alt yapı çalışmalarda, yüksek derecede etkili çevre standartlarına ihtiyaç duyacak altyapı çalışmalarının, yapılandırılması ve dizaynı ile yeni jenerasyona uyarlayacaktır. Daha Temiz bir Gelecek Bu durumda, bir sonraki adımda nereye gideceğiz? EPA, hava kalitesini dikkate alarak ve teknik fizibilite çalışmaları ile birlikte gelecek standartları hazırlamaktadır. Obama yönetimi tarafından, bu yaz kara yolu ve ağır hizmet makinelerinde, yeni yakıt ekonomi gereksinimlerinde, otomobiller ve hafif araçlardaki yeni yakıt standartlarına ilave olarak,co2 emisyonuna odaklanılacağı belirtildi. Yol dışı makineleri ve motorlarında CO2 emisyon düşüncesi gelecekteki opsiyonel konulardan biri olarak ön görülmektedir. Yeni ve emniyetli temiz dizel teknolojisi, temiz dizel gücün geleceğinde büyük etkisi olacaktır. Burada, her şeyden daha önemlisi ; global ekonominin büyümesini hazırlamak ve geleceğimizi inşa etmektir. Kaynak "İVT - INTERNATİONAL INDUSTRİAL VEHİCLE TECHNOLOGY" - November 2011 dergisi Yazı Adı : "ROOM TO BREATHE" Yazan : Allen SCHAEFFER Executive Director of the Diesel Technology Forum Dizel Teknoloji Forumu Yetkili Müdürü Çeviren : Feramuz CEYHAN - Mak. Mühendisi Murat COŞGUN - Mak. Mühendisi GÜRİŞ İNŞ. VE MÜH A.Ş. 22

25

26 Kompresör Seçimi Önemlidir Tekstilden madenciliğe, otomotivden mobilyaya hemen her türlü imalat sektöründe kullanılan kompresör, işletmelerde elektrikten sonraki en önemli enerji kaynağıdır. Bu enerji kaynağının herhangi bir sebeple kesilmesi durumunda zararınız yeni bir kompresör maliyetine ulaşıyorsa kompresör seçimi önemlidir. Günümüz Türkiye sinde rekabetin ulaştığı noktaya baktığımızda, fiyatın ön plana çıktığını ve tercih edilir olduğunu kalite rekabetinin ise ikinci sırada kaldığını görmekteyiz. Muhakkak ki her malın ucuzu kötüsü değildir ancak satın alma kriterlerinizi imalatçı firma değil siz belirlemelisiniz. Bir beton santrali veya bir asfalt plentine dışarıdan bakıldığında basit bir işletme gibi görülebilir. İş makinalarının, inşaat makinalarının ya da bu makinalarda kullanılan en küçük parçaların bile ne kadar ciddi bir imalat olduğu dışarıdan bakışla anlaşılmaz. Oysa söz konusu makinaların çalıştığı ağır iş koşulları, ortamı, şehir merkezlerine olan uzaklıkları dikkate alındığında bunların, son derece sağlam ve kaliteli olması gerektiği kolayca anlaşılacaktır. Tüm bu makinalar, asfalt plentleri, beton santralleri, mikserler, pompalar zamana karşı yarışırlar. Arıza yapma lüksleri yoktur, 7/24 çalışmalıdırlar. İşte bu nedenlerle inşaat sektörü için üre- 24

27 tim yapmak çok özel bir iştir. Kalite ister, sağlamlık ister, yetenek ister, teknoloji ister. Aynı zamanda yenilikçi ve kullanıcı dostu da olabilmelidir. Ancak satınalma aşamasında her kullanıcının kompresör konusunda uzman olması mümkün olmayacağından, biz de size kılavuz olabileceği düşüncesiyle bu yazımızı kaleme aldık. İşte kompresör seçiminde dikkat etmeniz gerekenler: Vida Devri: Kompresörün en önemli ünitesi vida grubudur. Vida grubunun düşük devirli olması kompresörün hararetsiz çalışmasını, sessiz ve uzun ömürlü olmasını sağlar. İdeal devir rpm dir. Bu devrin altında olması avantajdır ancak bu değerin % 25 ve daha üzerine çıkması durumunda arızalar kaçınılmazdır. Kompresör alırken Vida devrini mutlaka sorun. Ana Motor: Kompresörde vida grubunu tahrik etmek için kullanılan motordur. Katalogda belirtilen kapasiteyi verebilmek için belirtilenden daha büyük motor kullanılarak, daha yüksek enerji maliyetleriyle katalogdaki değerlere ulaşılmaya çalışılıyor. Yani 40 HP diye satılan bir kompresörde gerçekte 50 HP elektrik veya dizel motor kullanılıyor. Bu da basınçlı hava maliyetinin % oranında artması demektir. Vidalı hava kompresörü alırken kullanılan motorun gerçek gücünü veya şaft gücünü mutlaka sorun. Tahrik Sistemi: Kompresörlerde vidayı tahrik etmek için iki yöntem kullanılmaktadır. Birincisi yaygın olarak kullanılan Kayış-kasnak diğeri Kaplin tahrik sistemidir. Her ikisinin de kullanım yerine ve amacına uygun olarak üstünlükleri vardır. Kayış-Kasnak tahrik sistemlerinde dikkat edilmesi gereken, V tipi kayışlar da güç kaybı %7-10 iken, Poly V kayışlar da bu oran %4, kaplinli tahrik sistemlerinde ise %2 dir. Başka bir deyişle Poly V kayışlı veya Kaplin tahrikli kompresörler maksimum verimlilikte çalışacaktır. Garanti Kapsamı: Türkiye de imal edilen veya ithal edilen her türlü makine, ekipman vb aksamlarda 2 yıl garanti zorunludur. Ancak ülkemizdeki enerji sıkıntılarını bahane göstererek (sık sık elektrik kesilmeleri ve gerilim dalgalanmalarından dolayı) birçok firma elektrik malzemelerine garanti vermiyor. Üretici veya ithalatçı firma bu sıkıntıların tedbirini almak zorundadır. Kompresör satın aldığınız firma kayıtsız şartsız Elektrik motoru ve malzemeleri dahil 2 YIL SINIRSIZ SAAT garanti vermek zorundadır. Kalite Belgesi: Ülkemizde imalatı yapılan veya yurtdışından ithal edilen tüm makine ve ekipmanlarda CE belgesi zorunludur. Ayrıca yurtiçinde imal edilen bir kompresörde mutlaka Turqum belgesini arayınız. Satış Sonrası: Kompresör işletmelerin en önemli makinelerindendir. Satınalma yaparken doğru veya yanlış bir seçim yaparsınız ve bu seçiminizi yıllar boyu kullanırsınız. Satınalma yaparken size en yakın servis noktası, kompresörün bakım periyodu, yedek parça fiyatları, vida revizyon saati ve fiyatı gibi kriterleri muhakkak sorun ve eğer mümkünse bunları yazılı olarak isteyin. Bugün bir çok kullanıcı yüksek yedek parça fiyatlarından dolayı kullandığı kompresörden şikayetçidir. Referans: Seçiminizi yapmış olsanız dahi mutlaka birkaç kullanıcı firmayı arayıp memnuniyetini, servis hızını, fiyatlarını, sıkıntı yaşayıp yaşamadığını sorun. En iyi satıcı kullanıcıdır. Olumlu veya olumsuz izlenimlerini sizinle paylaşacaktır. Ersan TOPTAŞ Türkiye Satış Müdürü EKOMAK KOMPRESÖR A.Ş. 25