SIĞIR VE KOYUNLARDA BRUCELLA VE ŞAP AŞILARININ BİRLİKTE UYGULANMASININ BAĞIŞIKLIK DÜZEYLERİNE ETKİSİ

Transkript

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SIĞIR VE KOYUNLARDA BRUCELLA VE ŞAP AŞILARININ BİRLİKTE UYGULANMASININ BAĞIŞIKLIK DÜZEYLERİNE ETKİSİ İbrahim HANCI MİKROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Mehmet AKAN ANKARA

2

3 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SIĞIR VE KOYUNLARDA BRUCELLA VE ŞAP AŞILARININ BİRLİKTE UYGULANMASININ BAĞIŞIKLIK DÜZEYLERİNE ETKİSİ İbrahim HANCI MİKROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Mehmet AKAN ANKARA

4

5 iii İÇİNDEKİLER İçindekiler Önsöz Simgeler ve Kısaltmalar Çizelgeler iii v vi viii 1.GİRİŞ Brucellozis Brucellozis Etiyoloji ve Epidemiyoloji Dünya da ve Türkiye de Brucellozis İnsanlarda Brucellozis Koruma ve Kontrol Aşılar ve Aşılama Şap Hastalığı Şap Hastalığı Etiyoloji ve Epidemiyoloji Koruma ve Kontrol Desteklemeler Simultane Aşılamalar 8 2. GEREÇ VE YÖNTEM Gereç 11

6 iv Aşı Antijen Hayvan Materyali Serum Yöntem Deneme ve Kontrol Gruplarının Seçimi Aşılama Programı Serolojik Testler Serum Nötralizasyon Testi Mikro Aglütinasyon Testi İstatistik BULGULAR Mikro Aglütinasyon Test Sonuçları Serum Nötralizasyon Test Sonuçları İstatistik Analiz Bulguları TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER 36 ÖZET 39 SUMMARY 41 KAYNAKLAR 43 ÖZGEÇMİŞ 47

7 v ÖNSÖZ Şap ve Brucella hastalıkları ülkemizde en çok mücadele edilen hastalıkların başında yer almaktadır. Brucella hastalığı ülkemizde en çok görülen abort nedeni olması ve en yaygın zoonoz olması nedeni ile hem insan hem hayvan sağlığı açısından mücadelesi elzem bir hastalıktır. Şap hastalığı ise süt ve et kayıplarına, dış ticarete getirilen kısıtlamalardan doğan ekonomik kayıplara, genç hayvanlarda yüksek ölümlere ve gebe hayvanlarda abortlara neden olması ile ülke ekonomisini ağır şekilde etkilemektedir. Her iki hastalığa karşı yoğun aşılama hastalıkla mücadelede en önemli unsurlardandır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl ve İlçe müdürlükleri sığır ve koyunların şap ve brucella aşılamalarını belli dönemlerde uygulamaktadır. Aşı uygulayıcılar, işletmeleri şap ve brucella aşılaması için ayrı ayrı ziyaret etmektedir. İki aşılamanın beraber yapılabilmesi ile iş gücü ve ekonomik kazanç sağlanabilecektir. Bu çalışmada parenteral ve konjuktival brucella aşılarının şap aşısı ile beraber yapılması ile farklı zamanlarda yapılması arasında humoral immunite açısından oluşan farklılık ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ders dönemi ve tez çalışmasında yardım ve desteklerini esirgemeyen değerli danışman hocalarım Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet AKAN ve Prof. Dr. Nejat AYDIN(Emekli) başta olmak üzere tez izleme komitesindeki hocalarım Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Hakan YARDIMCI ve Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Aykut ÖZKUL a, çalışmanın istatistik hesaplamalarında yardımcı olan Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı başkanı Doç. Dr. İ. Safa GÜRCAN a, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Şap Enstitüsü Epidemiyoloji Ünitesi Sorumlusu Dr. Serdar KIZIL a ve Veteriner Hekim Ahmet İPEK e, Şap Enstitüsü Kalite Kontrol Bölümünde çalışan laborant Ömer ŞİŞMAN a, çalışmadaki hayvanların takibinde yardımlarını esirmeyen Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Altınova Tarım İşletmesi nde görevli Veteriner Hekim Ahmet SÖNMEZ e ve desteğini hiçbir zaman esirmeyen çok sevgili eşim TUBA HANCI ya teşekkürlerimi sunarım.

8 vi SİMGELER VE KISALTMALAR % Yüzde < Küçüktür > Büyüktür B Br BHK CFU CO 2 CPE DNA FAO FFTS IgG IgG1 IgM IL km Büyük eşittir Brucella Brucella Baby Hamster Kidney Colony Forming Unit Karbondioksit Cytopathic Effect Deoksiribonükleik asit Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı Fenollü Fizyolojik Tuzlu Su Immunoglobulin G Immunoglobulin G1 Immunoglobulin M Interlökin Kilometre

9 vii kg MHC mg n Kilogram Major Histocompatibility Complex Miligram Denek sayısı C Santigrad derece birimi OIE ph R RNA S19 SAT Uluslararası Salgın Hastalıklar Ofisi Hidrojen Potansiyeli Rough Ribonükleik Asit Strain19 South African Territories SN50 Serum Nötralizasyon 50 SPSS Ş TCID TİGEM WHO Statistical Packages for the Social Sciences Şap Tissue Culture Infectious Dose Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Dünya Sağlık Örgütü

10 viii ÇİZELGELER Çizelge 2.1. Aşı ve Aşılama Programı Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda Brucella Antikor Test Bulguları Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda Brucella Antikor Test Bulguları Çizelge Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda Brucella Antikor Test Bulguları Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları Çizelge Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları Çizelge Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları Çizelge 3.3. Grupların İstatistiki Sonuçları

11 1 1. GİRİŞ Sığırlarda ve koyunlarda Brucella ve Şap hastalığı ülkemiz ve bölgemiz için ekonomik kayıp ve mücadele zorluğu açısından en önemli hastalıkların başında yer almaktadır. Bu hastalıklar ile mücadele esaslarından birisi de aşılamadır. Bu hastalıkların kontrolünde kullanılan aşılar ve aşılama programları ülkeler arasında değişiklik göstermektedir. Ayrıca hastalıkların ülkesel/bölgesel dağılımları ve ülkelerde uygulanan hastalık kontrol programları çerçevesinde aşılamalar ayrı ayrı ya da birlikte uygulanabilmektedir Brucellozis Etiyoloji ve Epidemiyoloji Brucella cinsi içerisinde Brucella abortus, Brucella melitensis, Brucella suis, Brucella ovis, Brucella neotomae, Brucella canis olmak üzere 6 tür bulunmaktadır. Yapılan son araştırmalarda Brucellla pinnipediae ve Brucella cetaceae olmak üzere iki yeni tür daha tanımlanmıştır (12). Brucella cinsindeki mikroorganizmalar hareketsiz, gram negatif, küçük kokobasiller tarzında olup spor oluşturmazlar. Kapsüllü olan bazı suşları bulunmaktadır. Brucellalar genelde aerobiktir, fakat Brucella abortus ilk izolasyonlarında %10 CO 2 ye ihtiyaç duymaktadır (3). Hayvanlarda abort, mastitis, orşitis ve artrite neden olmaktadır (2,12,38). İnfekte gebe hayvanlar, abort veya doğum esnasında özellikle fetus, fetusa ait sıvılar, amniyon ve plasenta aracılığı ile etkenin çevreye bulaştırılmasına neden olurlar. Bulaşma başlıca sindirim sistemi, sağlam veya portantreli deri, konjuktiva, çiftleşme ve sağım sırasında memelerin kontaminasyonu ile meydana gelmektedir. Hayvanlardan insanlara geçen en önemli zoonozlardan biri olan brucellozis infekte ellerin göz ve ağza sürülmesi, çiğ sütle yapılmış taze peynir, tereyağı, kaymak yenilmesi ile kolayca bulaşabilmektedir (7).

12 Dünya da ve Türkiye de Brucellozis Brucellozis, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası Salgın Hastalıklar Ofisi (OIE) tarafından dünyada en yaygın zoonoz olarak kabul edilmektedir. Brucellozis özellikle Akdeniz, Ortadoğu, Orta Asya, Arap Körfez Ülkeleri ve bazı Orta Amerika ülkeleri başta olmak üzere dünyada yaygın olan bir hastalıktır (2,30). Brucellosis, campylobacteriosis, salmonellosis ve chlamydiosis koyunlarda en çok atık yapan hastalıklardır (30,40) yılları arasında Etlik Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsüne gönderilen 463 adet aborte koyun fetusunun %30,02 sinden Brucella spp. izole ve identifiye edilmiştir. Aynı yıllar içerisinde adet atık yapmış koyun serumunun %14,99 undan Brucella spp. tespit edilmiştir (30). Sığırlarda ise 62 adet atık fetusun 37 sinde (%59,7) Brucella spp. izole ve identifiye edilmiştir (30). Ülkemizde Brucellozise karşı 1984 yılında başlanan ve 26 yıl sürmesi hedeflenen "Ulusal Brucella Kontrol ve Eradikasyon Projesi" ile dişi buzağı, kuzu ve oğlakların aşılanması hedeflenmiştir. Hastalığın yaygınlığının tespiti amacıyla 1998 yılında yapılan çalışmada (6), Brucella fert prevalansı, sığırlarda %1,43, koyunlarda ise %1,97, sürü prevalansı ise sığırlarda %11,4, koyunlarda %15 olarak tespit edilmiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından uygulanan "Ulusal Brucella Kontrol ve Eradikasyon Projesi" sonrasında, sığır ve koyunlarda hastalığın yaygınlığının tespiti amacıyla 2011 yılında yapılan çalışmada sığırlarda Brucella sürü prevalansı %7,8 (fert prevalansı %2,7) ve koyunlarda %22,5 (fert prevalansı %3,4) olarak tespit edilmiştir. Bu prevalans oranları ile hastalığın insidensini azaltmada istenilen sonuca ulaşılamadığı bildirilmiştir (6) İnsanlarda Brucellozis İnsanlarda klasik olarak titreme ile yükselen ateş, aşırı terleme, baş ağrısı, halsizlik, bel ve yaygın vücut ağrıları ile seyreden kronik zoonotik infeksiyonlara neden

13 3 olmaktadır (4, 30,38). Ülkemizde insanlarda brucellozis vakaları son yıllarda artış göstermektedir (2,40). Ülkemizde insanlarda Brucella morbidite hızı ( ) 80 li yıllara kadar 1 in altında seyrederken daha sonraki yıllarda giderek artmış ve 2002 yılında 25,23 olmuştur (38). Sağlık Bakanlığı kayıtlarına göre yıllar itibariyle insanlarda tespit edilen vaka sayılarında belirgin artış görülmektedir. Türkiye de yılları arasında vaka sayısı iken, yılları arasında vaka sayısı ye çıkmıştır (2). İnsan brucellozisi için bildirilen rakamlar enfekte insan sayısını tam olarak yansıtmamaktadır. Hastalığın esasen bildirilenden kat daha fazla olduğu tahmin edilmektedir (40). Hastalığın insanlara geçişinde en büyük bulaşma kaynağı özellikle sütün kaynatılmadan veya pastörize edilmeden peynir, krema, tereyağ ve dondurma yapımında kullanılması ve bu ürünlerin tüketilmesidir. Brucella etkenleri, atık fetusta 75 gün, çiğ sütten yapılmış dondurmada 30 gün, çiğ sütten yapılmış tuzsuz krema buzdolabında iken 142 gün, %10 tuz içeren salamura peynirde 45 gün, %17 tuz içerende ise 1 ay yaşadığı bildirilmiştir (2). Ülkemizde özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde çiğ köfte gibi ısı işlemi görmemiş ürünleri tüketim alışkanlığı, hastalığın bulaşmasında önemli bir faktördür (2,40). Sağlam deriden etkenin geçişi çok zor olmakla birlikte ıslanmış deri porları bir portantre olabilmektedir. Ayrıca hayvanlara aşı uygulamaları esnasında kaza ile etken göz konjuktivasına gelebilmektedir (38). Veteriner hekimler, veteriner sağlık teknisyenleri, hayvan yetiştiricileri, laboratuvar çalışanları, mezbaha ve et sanayinde çalışanlar Brucella açısından riskli meslek gruplarıdır (2,12). Toplumun farklı kesimlerinden yapılmış olan seroepidemiyolojik çalışmalarda kasap, besiciler, mezbaha ve mandıra çalışanları gibi riskli kesimlerde Brucella pozitifliği %8,6-25 iken risk grubunda olmayanlarda %2,8 oranında seropozitiflik saptanmıştır (2) Koruma ve Kontrol Hayvanları Brucella infeksiyonundan korumak için sürüye infeksiyonu sokmamak temel prensiptir. Dışarıdan kontrolsüz, muayenesiz, laboratuvar teyidi olmadan herhangi bir hayvan sürüye, ahırlara ve meraya konulmamalıdır. Serolojik testlerle

14 4 tespit edilen reaktör hayvanlar sürüden ayrılarak kesime sevk edilmelidir. Bu hayvanlar kesime sevk edildikten sonra barınaklar iyi bir dezenfeksiyona tabi tutulmalıdır. Atılan fetus ve fetal membranların, uterus akıntılarının, idrar, süt ve diğer kontamine materyallerin yok edilmesi ve dezenfeksiyonu gibi işlemler hijyenik önlemlerin başında gelmektedir. İnfekte sütler kesinlikle kullanılmamalı ve kaynatıldıktan sonra gömülmelidir (2,7). Brucellozis ile Mücadele Yönetmeliği tarihinde sayı ile resmi gazetede yayınlanmıştır. Bu yönetmeliğe göre sürüde infeksiyon varlığında karantina uygulanır ve serolojik olarak pozitif bulunmuş sığırlar tazminatlı olarak kesime sevk edilmelidir. Kesimi gerçekleştirilen sığırların etleri hakkında, ilgili mevzuata göre işlem yapılır. Enfekte bir sürüye ya da sürüden dışarı, kesim için sevkine izin verdiği hayvanlar dışında hiçbir hayvanın girişine ve çıkışına izin verilmez. Enfekte bir sürüden hayvanların, hayvan materyallerinin veya bu tür hayvanlarla temas etmiş olan madde ve malzemelerin taşınmasını müteakip bütün nakil araçları, konteynırlar ve ekipman temizlenir, dezenfekte edilir. Ölü doğmuş olan yavrular, fötuslar ya da plasentalar imha edilir. Enfekte hayvan veya hayvanlarla ya da plasentalarla temas etmiş olan saman, çöp ya da diğer maddeler yakılır ya da yetkili birim tarafından onaylanan bir dezenfektan madde ile dezenfekte edildikten sonra gömülerek derhal imha edilir. Enfekte ineklerin sütleri, uygun ısıl işlemlerden geçirildikten sonra aynı çiftlikteki hayvanların beslenmesinde kullanılabilir. Enfekte sürüden karantinanın kaldırılması için, sürüden enfekte hayvanlar ayrıldıktan en az 30 gün sonra birinci test, birinci testten gün sonra ikinci test yapılır. Son iki testte tüm sürü negatif sonuç verdiğinde, ikinci testten 6 ay sonra üçüncü test yapılır. Bu son testte de sürünün tamamı negatif sonuç verdiğinde karantina kaldırılır. Herhangi bir testte pozitif hayvan tespit edildiğinde test periyodu yeniden başlatılmalıdır (5,9) Aşılar ve Aşılama Brucella aşıları aglutinojen ve aglutinojen olmayan aşılar olmak üzere sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflarda kendi içlerinde canlı ve inaktif olmak üzere ikiye

15 5 ayrılmaktadır. İnaktif aşılar içerisinde en yaygın olarak kullanılan H38 aşısı Brucella melitensis suşundan elde edilmiş adjuvantlı, aglutinojen bir aşı olup özelikle küçük ruminantların aşılanmasında kullanılmaktadır. Canlı aşılar içerisinde en yaygın olanı aglutinojen karekterdeki S19 aşısıdır. S formundaki B. abortus S19 suşunun süspansiyonundan elde edilmektedir. Koyun ve keçilerde kullanılan attenüe Rev.1 aşısı da bulunmaktadır. Türkiye de aşılamalarda S19 ve Rev.1 aşıları kullanılmaktadır. Aglutinojen olmayan aşılar çeşitli yöntemlerle inaktive edilmiş R formundaki bakterilerden hazırlanmaktadır. Aglutinasyon veren antikor oluşturmadıkları için tercih edilen bu sınıftaki aşılar içinde 45/20 R ön plana çıkmaktadır (12) Şap Hastalığı Etiyoloji ve Epidemiyoloji Şap Hastalığı ise Picornaviridae familyasına bağlı Aphthovirus genusuna ait bir virus tarafından meydana getirilmektedir (26,27). Virus zarsız bir virus olup tek zincirli RNA taşımaktadır (15,31,33). Virusun O, A, C, SAT 1, SAT 2, SAT 3 ve Asia 1 olmak üzere 7 adet farklı serotipi bulunmakta olup, serotipler arasında çapraz bağışıklık yoktur. Her serotipin çok sayıda alt tipi bulunmaktadır. Etken ph 7-9 arasında stabil olmakla birlikte en dayanıklı olduğu ph değerleri arasıdır (23,26,27). Hastalık, ruminantları ve domuzları içeren çift tırnaklı hayvanlarda ve vahşi yaşamdaki 70 den fazla türde görülmektedir. Hastalığın bulaşmasında en önemli faktör, hasta hayvan hareketleridir. Etken hayvan tüccarı, hayvan yetiştiricisi, süt toplayıcıları, kedi, köpek, kuş gibi hayvanlar ile taşınabildiği gibi yem, ot, su ile de indirekt olarak taşınabilmektedir. Virus et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, suni tohumlama ve embriyo transferi ile bulaşabilmektedir. Kesim sonrasında karkasta bulunan viruslar laktik asit tarafından inaktive edilmektedir. Kemik iliği ve sakatatta bulunan viruslar, enfeksiyon kaynağı olabilmektedir. Ayrıca virüs rüzgar ile de taşınabilmektedir (28).

16 Koruma ve Kontrol Hastalık sebebiyle görülen süt ve et kayıpları, dış ticarete getirilen kısıtlamalardan doğan ekonomik kayıplar, genç hayvanlarda görülen yüksek ölümler ve gebe hayvanlardaki yavru atmalar ile ülke ekonomisini ağır şekilde etkilemektedir (26,29). Bu hastalığın yıllık toplam ülke üretimininde %15 lik süt kaybına ve %10 luk et kaybına yol açtığı bildirilmiştir (37). Hastalıkla mücadelede en etkin yol yoğun aşılamadan geçmektedir. Dünya da hastalıkla mücadelede üç metot uygulanmaktadır; Bunlar; aşılama, kesim ve aşılama/kesim şeklindedir (24). Ülkemizde aşılama yöntemi kullanılmaktadır. Aşılar Şap Enstitüsü tarafından monovalan, bivalan, trivalan veya polivalan şekilde hazırlanabilmektedir. Sürü bağışıklığı düşünülerek ildeki sığırlarda aşılama programları düzenlenmektedir. Ülkemizin Trakya kesimi 27 Mayıs 2010 tarihinde OIE tarafından "Aşılı Arilik" statüsü kazanmıştır. Hastalık ile mücadelede ari olan alanın Marmara Bölgesi nden başlayarak kademeli şekilde arttırılması amaçlanmaktadır (9). Kordon, karantina faaliyetlerinin yeterince uygulanmaması, işletme ve mihrakta dezenfeksiyona yeterince önem verilmemesi, hayvan nakillerinin tam olarak kontrol altına alınamaması, Türkiye ye giren yeni suşlar, hayvan ticareti ile uğraşan kişilerin eğitimsiz olması, hastalığın yetiştiriciler tarafından kanıksanmış olması gibi sebepler hastalıkla mücadeleyi zorlaştırmaktadır (9). Ülkemizde uygulanan hastalık kontrolü ile ilgili standart uygulamalar bulunmaktadır. Hastalık ile ilgili bir şüphe durumunda hastalıktan şüpheli ve sağlam hayvanlar birbirinden ayrı yerlere konulmalıdır ve eğer mümkünse ayrı bakıcılar tarafından bakımı sağlanarak olası bulaşmanın önüne geçilmelidir. Resmi Veteriner Hekim en geç 24 saat içerisinde hastalık mihrakına ulaşmalı ve Hayvan Sağlık Zabıtası Komisyonu tarafından hastalıkla ilgili yapılacak faaliyetler karar altına alınmalıdır. Hastalıktan şüpheli mihraktaki hayvan ve hayvan maddesi hareketleri kısıtlanmalıdır (9,10,11). Şüpheli hayvanlardan dil, damak gibi lezyonlu doku örnekleri ile kalp numunesi, vezikül sıvısı, salya örneği ve kan serumu gibi

17 7 materyaller alınıp uygun koşullarda Şap Enstitüsü ne gönderilmelidir de çıkan nolu Şap Hastalığının Kontrolüne İlişkin Yönetmelik uyarınca Şap hastalığı salgınını merkez alarak, yarıçapı asgari 3 km. olacak şekilde bir koruma bölgesi ve koruma bölgesini de kapsayacak ve yarıçapı asgari 10 km olan bir gözetim bölgesi oluşturulmalıdır. İşletmelere hayvan, kişi ve araç giriş çıkışları yasaklanır. Şap hastalığının çıkması durumunda mihrakta şap hastalığına duyarlı tüm hayvanlar sayılarak tutanakla tespit edilir. Aynı sayım işlemi hastalık sönüşünde tekrarlanır. Mihrak dışına hayvan çıkışı olmadığı teyit edilir. Hastalık mahalli içerisinde kesim gibi zorunlu haller dışında hayvan hareketleri tamamı ile durdurulur. Hastalığın çıktığı yerde hayvan pazarı kapatılır. Hastalık yayılma özelliği gösteriyorsa İl Hayvan Sağlık Zabıtası Komisyonu il genelinde pazarları çift tırnaklı hayvanlara kapatabildiği gibi çift tırnaklı hayvan sevkini de durdurabilmektedir. Duyarlı türden hayvanların barındırıldığı binalar, çevreleri ve nakil için kullanılan araçlar, kontamine olması muhtemel diğer binalar, insanların yaşama alanlarının veya işletmedeki ofis alanların şap virüsü ile kontamine olduğuna dair makul bir şüphe varsa bu alanların da uygun yöntemlerle dezenfekte edilmesi sağlanmalıdır. Duyarlı türlerden olan hayvanların barındığı bina, yerlerin girişleri ile çıkışlarında ve işletmenin kendisinde, uygun dezenfeksiyon yöntemlerinin kullanılması sağlanmalıdır (9). Hastalıkla ilgili mücadelede aşılama büyükbaş hayvanların ilkbahar (Mart- Nisan) ve sonbahar (Eylül-Ekim) olmak üzere yılda 2 defa aşılanması, Marmara ve Ege Bölgesi ndeki küçükbaş hayvanların yılda 1 defa aşılanması esası ile yürütülmektedir (9) Desteklemeler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı daha fazla hayvana Şap ve Brucella aşıları uygulayabilmek için kampanya dahilinde kullanılan Şap ve Konjuktival Brucella aşı ücretleri karşılamaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın Hayvancılık Desteklemeleri Uygulama Esasları Tebliği ne (Tebliğ No: 2012/49) göre dişi buzağıların desteklemeden faydalanabilmesi için Brucella aşısı yapılması zorunludur.

18 8 Ayrıca hastalıktan ari işletme desteklemesinden faydalanabilmek için sığırlara kampanya esnasında Şap aşılamalarının yapılması gerekmektedir (8) Simultane Aşılamalar İnfeksiyöz hastalıklardan korunmak için hazırlanan aşıların üretiminde farklı yöntemler kullanılmaktadır (12). İnaktif, canlı, toksoid ve subunit olarak adlandırılan konvansiyonel aşılar olduğu gibi sentetik peptid, anti-idiotip, DNA aşıları ve genetik mühendisliği teknikleri adı altında toplanan biyoteknolojik aşılar bulunmaktadır (12). Şap aşısı inaktif, adjuvantlı bir aşı iken, Brucella aşıları attenüe aşılardır (4,5) Aşıların hayvanlara birlikte uygulanmasında üç yöntem kullanılmaktadır. Aynı anda farklı noktalardan simultane aşılama şeklinde uygulanmaktadır. Ya da kombine aşılama ismi ile nitelendirilen ya 2 aşının uygulamadan hemen önce birleştirilip tek enjeksiyonla verilmesi şeklinde ya da üretim esnasında 2 farklı aşının birleştirilerek tek şişeye konulması şeklinde olmaktadır (16,22) Hayvanlarda, Şap aşısıyla birlikte diğer hastalıklara karşı korumada kullanılan aşıların birlikte uygulanmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır (14,16,19,22, 24,25,32,34). Favre ve ark. (1976), 1970 yılından sonra Fransa da şap ve inaktif brucella aşılarının birlikte uygulanması sonrasında hedeflenen titrelere ulaşıldığını bildirmişlerdir. Mastan ve ark. (1977), kobaylarda Brucella ve Şap hastalığına karşı kombine aşı uygulamaları sonrasında antikor düzeylerini ve eprüvasyon sonrası koruma düzeylerini araştırmışlardır. Bu çalışmada Şap aşısı olarak formolle inaktive, alüminyum hidrokside adsorbe, saponinli trivalan aşı kullanılmıştır. Mastan ve ark. (1977), Şap virusunun inaktivasyonunda kullanılan formolün canlı brucella aşısı üzerinde zararlı etkisi olmadığını ve canlı Brucella S19 ve şap aşılarının gerek simultane gerekse kombine olarak uygulanmasında tek yapılan canlı Brusella aşılamasına göre daha yüksek antikor titreleri ve eprüvasyon sonrası daha yüksek koruma düzeyleri elde edildiğini ortaya koymuşlardır. Bu araştırmada dişi ve erkek kobaylar arasında herhangi bir fark tespit edilememiştir.

19 9 Ortadoğu ve Afrika da sığır vebasının yoğun şekilde görülmesi üzerine Hedger ve ark. (1986) Umman Sultanlığı nda Şap ve sığır vebası için simultane aşılama çalışmasını 3 gruba ayrılan toplam 118 sığır üzerinde gerçekleştirmişlerdir. Bir gruba trivalan Şap aşısı yapılmış, bir gruba attenüe doku kültürü sığır vebası aşısı yapılmış ve diğer gruba da her 2 aşı simultane şekilde boynun farklı bölgelerinden uygulanmıştır. Aşılamaların yapıldığı gün, 21. gün ve 42. günde kan numuneleri alınıp her 2 titre tayini için nötralizasyon testi uygulamışlardır. Simultane aşılamada titre kaybı olmaksızın güvenle kullanılabileceği sonucunu bulmuşlardır. Bu bulgular sonrasında Afrika ve Ortadoğu da inaktif Şap aşısı ve attenüe sığır vebası aşısı simultane olarak ülke hayvanlarına uygulanmıştır. Castaneda ve ark. (1976) Şap aşısı ve canlı vesiculer stomatitis aşısı 4-6 aylık buzağılara simultane şekilde uygulamışlardır. İlk aşılamadan 3-4 ay sonra aşılamalar tekrarlanmıştır. Araştıcılar, aşıların ayrı ayrı uygulanması sonrasında oluşan antikor titresinin simultane uygulamasından daha yüksek olmadığını bildirmişlerdir. Ivanyi ve ark. (1981) attenüe viral diare aşısı ile inaktif şap aşısını simultane uygulamışlardır. Onsekiz sığır 3 gruba ayrılarak bir gruba iki aşı birlikte, diğer gruba sadece attenüe viral diare aşısı ve üçüncü gruba sadece Şap aşısı yapılmıştır. 10 haftalık sürede kan numunesi alınıp nötralizasyon testi yapılmış ve eprüvasyon uygulanmıştır. Hem nötralizasyonda hem eprüvasyon çalışmasında simultane aşılama yapılan grubun diğer gruplardan farkı bulunamamıştır. De Clercq ve ark. (1989), domuz yavrularına (6 haftalıktan büyük, anneleri aşısız) inaktif, adjuvantlı Şap ve attenüe klasik domuz ateşi aşılarını simultane uygulamışlardır. Klasik domuz ateşi ile beraber Şap aşısı yapılan domuzlarda yalnız Şap aşısı yapılanlara göre antikor cevabında bir değişiklik olmaz iken simultane yapılan aşılamada klasik domuz ateşine karşı oluşan antikor miktarı tek aşı yapılan gruba göre daha yüksek antikor elde edilmiştir. Farklı bir çalışmayı ise Srinivas ve ark. (1996) Şap ve sığır vebası aşısı saha koşuları altında simultane şekilde yapılarak aşılı hayvanlarda oluşan antikor cevabın gelişmesinde interferens etkinin olup olmadığı araştırmışlardır. Sonuç olarak aşılar

20 10 yalnız veya simultane yapıldıklarında herhangi bir yan etki olmaksızın aynı serolojik cevabı vermiştir. Simultane aşılamaların bir antiparaziter olan levamizolle ilişkisini Gogoi ve ark. (2004) araştırmışlardır. Şap aşısı, enterotoksemi aşısı ve levamizol (2,5, mg/kg) simultane şekilde verilmiş ve keçilerdeki humoral immun yanıt izlenmiştir. Bu çalışmada 6 hayvandan oluşan toplam 6 grup oluşturulmuştur. Gruplar, sadece enterotoksemi, enterotoksemi ve levamizol, Şap, enterotoksemi ve levamizol injeksiyonu, Şap ve enterotoksemi, Şap ve levamizol ve sadece Şap aşısı uygulanan şeklinde düzenlenmiştir. Aşılamadan sonra 14, 30, 60 ve 90. günlerde kan örnekleri alınmıştır. Levamizol uygulaması yapılan veya yapılmayan hayvanlarda Şap ve enteroksemiye karşı oluşan antikorlarda farklılık gözlenmemiştir. Bu çalışmada, Dünyada en yaygın zoonoz olan Brucella ile hayvanlarda süt ve et kaybı oluşturarak büyük ekonomik kayıplara yol açan Şap hastalığına karşı üretilen aşıların, buzağı ve kuzularda aynı anda farklı bölgelerden uygulanması ile ayrı zamanlarda yapılması arasında oluşan humoral immunite açısından antikor titrelerinin karşılaştırmalı olarak araştırılması amaçlanmıştır.

21 11 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Gereç Aşı Aşılamalarda T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü tarafından üretilen Brucella abortus S19 genç aşısı (buzağı için, deri altı ve konjuktival), Brucella melitensis Rev.1 genç aşısı (kuzu için, deri altı) ve T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Şap Enstitüsü tarafından üretilen Şap aşısı (sığır ve koyunlar için, deri altı) kullanıldı. Şap aşısı olarak Şap Enstitüsü nün Turvac Oil Bivalan, 10/11 seri nolu aşısı kullanıldı. Brucella Abortus S19 aşısı olarak Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü nün 2009/6 seri nolu aşısı ve Brucella Melitensis Rev.1 aşısı olarak Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü nün 2010/1 seri nolu aşısı kullanıldı Antijen Brucella antikor titrelerini belirlemek için ticari olarak Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü tarafından üretilen Brucella tüp aglütinasyon antijeni kullanıldı Hayvan materyali Parenteral Brucella ve Şap aşılaması 23 adet buzağı ve 105 adet kuzuya uygulandı. Konjuktival Brucella ve Şap aşılaması 91 adet buzağıya uygulandı. 114 buzağı ve 105 kuzu olmak üzere toplam 219 hayvan üzerinde çalışmalar yapıldı. Parenteral çalışmaya alınan buzağılar günlük, kuzular ise 3-6 aylıktır. Konjuktival çalışmaya alınan buzağılar günlüktür. Çalışmada montofon ırkı buzağı ve merinos ırkı kuzular kullanıldı. Gruplar oluşturulurken yaşlara göre dağılım yapıldı. Çalışmalar Konya nın Kadınhanı İlçesi nde bulunan Gıda Tarım ve Hayvancılık

22 12 Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü ne (TİGEM) ait Altınova Tarım İşletmesi nde yapıldı Serum Maternal antikor için aşılamalardan önce ve aşılama sonrasında 14, 28, 60, 90, 180 ve 360. günlerde alınan kan serumlarındaki antikor titre düzeyleri belirlendi. Brucella antikor titresi için mikro aglütinasyon testinde 646 adet, Şap antikor titre tayini için serum nötralizasyon testinde adet serum kullanıldı Yöntem Aşılama Düzeni Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü ne ait Konya Kadınhanı nda bulunan Altınova Tarım İşletmesi nde aşılama grupları oluşturuldu. 105 kuzu, 23 buzağı parenteral ve 91 buzağı konjuktival olmak üzere 3 grup halinde çalışmalar yapıldı. 0, 14, 28, 60, 90, 180 ve 360. günlerde alınan kan numunelerinde antikor titre tayini için testler yapıldı. Şap antikor titresi için Serum Nötralizasyon Testi, Brucella antikor titresi için Mikro Aglütinasyon Testi uygulandı. Gruplar arasındaki istatistiki farklar hesaplandı. Deneme Grupları 1. Nolu Deneme Grubu: Buzağı, Parenteral Brucella ve Şap Aşısı uygulaması 2. Nolu Deneme Grubu: Buzağı, Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı uygulaması 3. Nolu Deneme Grubu: Kuzu, Parenteral Brucella ve Şap Aşısı uygulaması Kontrol Grupları 1. Nolu Kontrol Grubu: Buzağı, Parenteral Brucella Aşısı Uygulaması

23 13 2. Nolu Kontrol Grubu: Buzağı, Konjuktival Brucella Aşısı Uygulaması 3. Nolu Kontrol Grubu: Buzağı Tek Doz Şap Aşısı Uygulaması 4. Nolu Kontrol Grubu: Buzağı İki Doz Şap Aşısı Uygulaması 5. Nolu Kontrol Grubu: Kuzu, Parenteral Brucella Aşısı Uygulaması 6. Nolu Kontrol Grubu: Kuzu, Tek Doz Şap Aşısı Uygulaması 7. Nolu Kontrol Grubu: Kuzu, İki Doz Şap Aşısı Uygulaması 8. Nolu Kontrol Grubu: Kuzu, Üç Doz Şap Aşısı Uygulaması Çalışma başlamadan önce tüm hayvanların antikor titreleri tespit edilip Şap aşısı prospektüsüne göre ilk aşılamayı takiben 1 ay sonra ikinci bir aşılama uygulandı. 2. aşılamadan 5 ay sonra 3. Şap aşılaması uygulandı Aşılama Programı Gruplara göre yapılan 0. gün aşılamalarından sonra 28. gün tüm gruplara Şap aşısı uygulandı. 2. ayda eksik olan aşılamalar tamamlanmış olup 6. ayda Şap aşısı rapelleri uygulandı (Çizelge 2.1). Çizelge 2.1. Aşı ve Aşılama Programı AŞILAMALAR 0. GÜN 28. GÜN 2. AY 6. AY Şap+Br. Ş+B Ş - Ş Brucella B Ş Ş Ş Şap Ş Ş B Ş Brucella abortus S19 Genç Aşısı, 4-6 aylık dişi danalara boyundan deri altı, Brucella melitensis Rev.1 Genç Aşısı 3-8 aylık dişi ve erkek kuzulara scapulanın

24 14 gerisinden deri altı tatbik edildi. Konjuktival aşı konjuktiva ya da konjuktival keseye damlatıldı. Bivalan yağ adjuvantlı Şap aşısı ise deri altı yolla tatbik edildi, prospektüs gereği 1 ay sonra rapeli yapıldı. Çalışmaya başlamadan önce hayvanların antikor titreleri tespit edildi. Aşılamalardan sonraki antikor titresinin artışını gözlemlemek için 14, 28, 60, 90, 180 ve 360. günlerde kan alındı Serolojik testler Mikro Aglütinasyon Testi Brucella antikor titre tayini için kullanıldı. Serum dilüsyonu için 96 gözlü U tabanlı plate in 6 gözü kullanıldı. Her serum kontrollü şekilde çalışıldı. Birinci tüpe 160 mikrolitre, ikinci ve diğer tüplere 100 mikrolitre %0,5 fenollü fizyolojik tuzlu su (FFTS) konuldu. Birinci tüpteki FFTS üzerine 40 mikrolitre muayene edilecek serum ilave edildi. İyice karıştırıldıktan sonra 1. tüpten 100 mikrolitre alındı ve ikinci tüpe konup karıştırıldı. Bu sulandırma ve karıştırma işlemi son tüpe kadar devam etti. Son tüpten 100 mikrolitre alınıp atıldı. Böylece serum dilüsyonları 1/5, 1/10, 1/20, 1/40, 1/80, 1/160 şeklinde oldu. Her tüpe 100 mikrolitre Brucella Tüp Aglütinasyon Antijeni ilave edilip tüpler sallanarak iyice karıştırıldı. Böylece serum-antijen karışım oranları 1/10, 1/20, 1/40, 1/80, 1/160, 1/320 şeklinde oldu. Plate in ağzı bantla kapatılıp 37 C'de inkubasyona bırakıldı saat sonra neticeler okundu. Reaksiyonların okunmasında göz aldanmalarını önlemek ve hataya düşmemek için her testte bir kontrolle çalışıldı (4, 35,41, 42) Serum Nötralizasyon Testi Serumdaki şap antikor titre tayini için kullanıldı. Test BHK-21 An31 hücresi 96 gözlü plate lerde %70-80 monolayer hale geldiğinde yapıldı. Virusların 0,1 100 TCID50 olacak şekilde dilusyonları yapıldı. Başka bir 96 gözlü plate in her gözüne 100 mikrolitre serumsuz vasat konuldu. Bu mikro plate in A, B, C, D/1 gözlerine serum 1 ve E, F, G, H/1 gözlerine serum 2, A, B, C, D/7 gözlerine serum 3, E, F, G, H/7 gözlerine serumsuz vasat 100 mikrolitre olacak şekilde konuldu. Çok kanallı

25 15 pipet kullanarak serumların 1/2, 1/4, 1/16, 1/32 ve 1/64 dilusyonları yapıldı. Aynı plate e 100 TCID 50 dilusyonu yapılan virusdan 100 mikrolitre ilave edildi. Bu plate ler 37 C lik CO2 li etüvde 1 saat süre ile adsorbsiyona bırakıldı. Bu sürenin sonunda çok kanallı pipet kullanılarak en düşük dilusyondan (1/64) başlayıp virus+serum karışımı hücre üretilmiş plate lere aktarıldı. 48 saat süre ile 37 C lik etüvde inkubasyona bırakıldı. İnkubasyon süresi sonunda inverted mikroskop kullanılarak CPE oluşan gözler işaretlenip ve formülde yerine konularak SN50 değeri hesaplandı. SN50 hesaplanmasında log A+0,3(B-0,5)=Sonucun Antilog u=sn50 formülü kullanıldı (5, 36). A: CPE nin görülmediği son serum dilusyonunun logaritması B: CPE nin görülmediği son serum dilusyonu ile CPE nin tam olarak görüldüğü serum dilusyonunun orantısal toplam değeri İstatistik Önemlilik testlerine geçmeden önce veri setleri parametrik test varsayımlarından olan normallik ve varyansların homojenliği yönünden sırasıyla Shapiro Wilk ve Levene testi ile incelendi. Elde edilen sonuçlara göre ayrı ayrı her bir zamanda alınan ölçümler için gruplar arası farkın anlamlılığına parametrik test varsayımlarını sağlayan değişkenler için Student T testi ile, sağlamayanlar için ise Mann Whitney U testi ile analiz edildi. Sonuçlar minimum %5 hata payı ile değerlendirildi. SPSS14.1 paket programından yararlanıldı.

26 16 3. BULGULAR 3.1. Mikro Aglutinasyon Test Bulguları Gruplarda maternal bağışıklığı belirlemek için yapılan testlerde, parenteral aşı uygulanan buzağılarda maternal antikor tespit edilmedi (<1/10). Konjuktival aşı grubunda bulunan üç buzağı serumunda 1/10 titrede maternal antikor tespit edildi. Bu hayvanlar aynı grupta bulunan alt gruplara birer hayvan olacak şekilde dağıtıldı. Brucella aşılamalarından sonra oluşan antikor titrelerine ilişkin test bulguları aşağıda detaylı olarak verilmiştir Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda Brucella Antikor Test Bulguları Parenteral yolla hem simultane hem de Brucella aşısı yapılan grupta aşılamayı takiben 14. ve 28. gün alınan tüm serumlarda antikor titresi belirlendi (Çizelge 3.1.1). Simultane ve Brucella aşı grubunda antikor titreleri 1/40-1/320 arasında değişirken 28. günde simultane aşı grubunda antikor titresi 1/20-1/160 ve Brucella aşı grubunda 1/20-1/80 arasında değiştiği gözlendi. Her iki grupta 2. ve 3. ay alınan serumlarda antikor titrelerinin azaldığı belirlendi ve en yüksek 1/20 sulandırmada antikor titresi saptandı. Ayrıca 2. ayda simultane grupta bir hayvanda ve 3.ayda her iki grupta birer serumda antikor titresi belirlenemedi. Hayvanlardan 6. ve 12. ay alınan kan serumlarında, her iki grupta bulunan tüm hayvanlarda antikor titrelerinin 1/10 seviyesinin altına düştüğü ortaya kondu. Antikor titreleri arasındaki farkın istatistiksel olarak değerlendirilmesinde; 2. ayda Brucella aşı grubunda elde edilen antikor titresi ile simultane aşılanan grubun antikor titresi arasındaki fark istatistiki açıdan önemli bulunurken (P<0,05) diğer dönemlerde alınan serumlarda antikor titreleri arasındaki fark önemsiz bulundu (P>0,05).

27 17 Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda Brucella Antikor Test Bulguları BRUSELLA <1/10 1/10 1/20 1/40 1/80 1/160 1/320 n 14. GÜN 28. GÜN 2. AY 3.AY 6.AY 12.AY Ş+B B Ş+B B Ş+B B Ş+B B Ş+B 7 7 B 6 6 Ş+B 5 5 B Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda Brucella Antikor Test Bulguları Parenteral yolla hem simultane hem de Brucella aşısı yapılan grupta aşılamayı takiben 14. gün alınan tüm serumlarda her gruptan birer kuzu hariç antikor titresi belirlendi (Çizelge 3.1.2). Simultane ve Brucella aşı grubunda antikor titreleri <1/10-1/320 arasında değişirken 28. Günde simultane aşı grubunda antikor titresi 1/20-1/160 ve Brucella aşı grubunda <1/10-1/160 arasında değiştiği gözlendi. Her iki grupta 2. ve 3. ay alınan serumlarda antikor titrelerinin düştüğü belirlendi ve en yüksek 1/40 sulandırmada antikor titresi saptandı. Ayrıca 2. ayda simultane grupta 9 kuzuda, Brucella grubunda 11 kuzuda ve 3.ayda Simultane grupta 11 kuzu, Brucella grubunda 18 kuzunun serumunda antikor titresi belirlenemedi. Kuzulardan 6. ayda her 2 grupta birer kuzu hariç titreler 1/10 ve <1/10 şeklinde oldu. 12. ay alınan kan serumlarında, her iki grupta bulunan kuzularda antikor titrelerinin 1/10-<1/10

28 18 şeklinde oldu. Kuzularda buzağıların aksine 6 ve 12. aylarda antikor varlığı gösteren titreler belirlendi. Gruplar arasındaki antikor titreleri arasındaki farkın istatistiksel olarak değerlendirilmesinde tüm zamanlarda simultane aşı grubundan elde edilen antikor titresi ile Brucella ile aşılanan grubun antikor titresi arasındaki fark istatistiki açıdan önemli bulundu (P<0,05). Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda Brucella Antikor Test Bulguları BRUSELLA <1/10 1/10 1/20 1/40 1/80 1/160 1/320 n 14. GÜN 28. GÜN 2. AY 3.AY 6.AY 12.AY Ş+B B Ş+B B Ş+B B Ş+B B Ş+B B Ş+B B Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda Brucella Antikor Test Bulguları Konjuktival yolla hem Brucella hem şap aşışı yapılan simultane grupla sadece konjuktival brucella aşışı yapılan grupta aşılamayı takiben 14. ve 28. gün alınan serumlarda antikor titresi belirlendi (Çizelge 3.1.3). 14. Gün hem Simultane hem Brucella aşı grubunda antikor titreleri <1/10-1/40 arasında değişirken 28. Günde simultane aşı grubunda antikor titresi <1/10-1/20 ve Brucella aşı grubunda <1/10-1/10 arasında değiştiği gözlendi. Her iki grupta 2. aydaki numunelerde titre elde edilemedi. Tüm zamanlarda Brucella aşı grubunda elde edilen antikor titresi ile

29 19 simultane aşılanan grubun antikor titresi arasındaki fark istatistiki açıdan önemsiz bulundu (P>0,05). Çizelge Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda Brucella Antikor Test Bulguları BRUSELLA <1/10 1/10 1/20 1/40 1/80 1/160 1/320 n 14. GÜN 28. GÜN 2. AY Ş+B B Ş+B B Ş+B 6 6 B Mikro Aglutinasyon Test Bulgularının Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi Buzağılarda Parenteral ve Konjuktival aşı gruplarında maternal antikorlar, Konjuktival aşı grubunda üç buzağı dışında benzer bulundu. Üç buzağı dışında tüm hayvanlarda maternal antikor 1/10 düzeyinin altında bulundu. Aşılamalar sonrasında elde edilen bağışıklık düzeyleri, parenteral ve konjuktival aşılarda bakteri sayısının ve aşılama yolunun farklı olması nedeniyle sadece aşı grupları içinde simultane ve ayrı ayrı yapılanlar arasında değerlendirildi. Kuzularda, buzağılardan farklı olarak maternal antikor düzeyleri daha yüksek bulundu. Aşılamalar sonrasında elde edilen bağışıklık düzeyi, simultane uygulanan grupta yüksek bulundu. Bu bulgular, buzağı ve kuzularda brucella aşılamalarının şap aşıları ile eş zamanlı uygulanmasının, Brucella aşılamalarında elde edilen antikor titreler üzerine herhangi bir olumsuzluk yaratmadığını hatta kuzularda birlikte uygulamanın olumlu etkilerinin olduğunu ortaya koydu Serum Nötralizasyon Test Bulguları Denemede Parenteral aşı grubunda 23 buzağının 21 (%91,3) inde O tipi maternal antikorlar, 23 buzağının tamamında A tipi maternal antikorlar saptandı. Konjuktival

30 20 aşı grubunda 91 buzağının tamamında O tipi maternal antikorlara rastlanırken; 71 (%82,4) inde A tipi maternal antikorlar saptandı. Kuzularda parenteral aşı grubunda bulunan 105 kuzunun 36 (%34,3) sında O tipi, 48 (%45,7) inde A tipi maternal antikorlar saptandı. Parenteral Brucella grubunda uygulanan buzağılarda O tipinde 1/6-1/44 arasında, kuzularda 1/4-1/8 arasında değişen maternal antikor titreleri tespit edildi. Parenteral Brucella grubunda uygulanan buzağılarda A tipinde 1/4-1/22 arasında değişen titrelerde kuzularda 1/4-1/22 arasında değişen maternal antikor titreleri tespit edildi. Konjuktival Brucella grubunda uygulanan buzağılarda O tipinde 1/6-1/44 arasında değişen titrelerde A tipinde 1/4-1/44 arasında değişen maternal antikor titreleri tespit edildi. Buzağılarda ve kuzularda maternal antikorların değişik olduğu saptandı Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları Nötralizasyon testinde 1/22 ve üzeri titreye sahip hayvanların hastalığa karşı korunduğu göz önüne alındığında 14. gün sonuçlarına göre simultane aşılamada buzağıların 5/8 i bağışık iken sadece Şap aşılaması yapılan grupta buzağıların 2/8 inin bağışık olduğu saptandı (Çizelge 3.2.1). 28. günde simultane grup 7/8 oranında bağışık iken sadece Şap aşılaması yapılan grup 5/8 oranında bağışık bulundu. 2. ayda simultane grup 6/7, Şap grubu 7/8 oranında; 3. ayda simultane grup 7/7, Şap grubu 7/8 oranında bağışıklık belirlendi. Bağışık bulunan hayvan sayısı 6. ayda simultane grupta 1/7 ve Şap grubunda 2/8 oranında saptandı. Bağışık hayvan oranının zamana göre değerlendirilmesi sonrasında, bağışıklık düzeyinin her iki grupta da 3. ayda ulaştığı saptanırken, 6. ayda ise bağışık bulunan hayvan sayısının hızla düştüğü belirlendi. İstatistiki olarak yapılan karşılaştırmalarda, test yapılan tüm dönemlerde gruplar arasında buzağıların O tipi antikor titresi yönünden elde edilen fark önemsiz bulundu (P>0,05). Gruplardaki hayvanlarda korumayı sağlayan en düşük titre baz alınarak yapılan karşılaştırmalarda ise, genel olarak simultane grubun daha yüksek titre verdiği sonucuna varıldı.

31 21 Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları ŞAP O TİPİ <1/8 1/8 1/11 1/16 1/22 1/32 1/44 1/64 1/96 1/128 1/192 1/256 1/362 1/512 >1/512 n 14. GÜN 28. GÜN 2. AY 3.AY 6.AY Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları Nötralizasyon testinde 1/22 ve üzeri titreye sahip hayvanların hastalığa karşı korunduğu göz önüne alındığında 14. gün sonuçlarına göre simultane aşılamada buzağıların 3/8 i sadece Şap aşılamasında buzağıların 4/8 i bağışık bulundu (Çizelge 3.2.2). 28. günde simultane grup 6/8 oranında Şap aşılaması yapılan grup 4/8 oranında bağışık olduğu belirlendi. 2. ve 3.ayda simultane grup 7/7, Şap grubu 8/8 oranında, 6. ayda simultane grup 6/7, Şap grubu 8/8 oranında bağışıktır. Bağışık hayvan oranının zamana göre değerlendirilmesi sonrasında bağışıklık düzeyinin her iki grupta da 2. ayda ulaştığı saptanırken, 6. ay antikor titrelerinde 3. ay titrelerine göre ciddi bir düşüş olmadığı görüldü. İstatistiki olarak yapılan karşılaştırmalarda,

32 22 test yapılan tüm dönemlerde gruplar arasında buzağıların A tipi antikor titresi yönünden elde edilen fark önemsiz bulundu (P>0,05). Gruplardaki hayvanlarda korumayı sağlayan en düşük titre baz alınarak yapılan karşılaştırmalarda ise, genel olarak gruplar arası ciddi fark olmadığı gözlendi. Sadece 3. ayda simultane grubun Brucella grubundan daha yüksek titre verdiği sonucuna varıldı. Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları ŞAP A TİPİ <1/8 1/8 1/11 1/16 1/22 1/32 1/44 1/64 1/96 1/128 1/192 1/256 1/362 1/512 >1/512 n 14. GÜN 28. GÜN 2. AY 3.AY 6.AY Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları Nötralizasyon testinde 1/22 ve üzeri titreye sahip hayvanların hastalığa karşı korunduğu göz önüne alındığında aşılamalardan sonra 14. gün sonuçlarına göre simultane aşılamada kuzular 28/35 oranında bağışık iken sadece Şap aşılamasında buzağıların 26/35 oranında bağışıktır. (Çizelge 3.2.3). 28. günde simultane grup

33 23 20/35 oranında bağışık iken, sadece Şap aşılaması yapılan grup 23/35 oranında bağışıktır. 2. ayda simultane grup 19/35, Şap grubu 30/34 oranında bağışık, 3. ayda simultane grup 26/35, Şap grubu 29/34 oranında bağışık, 6. ayda simultane grup 18/32, Şap grubu 21/32 oranında bağışıktır. Bağışık hayvan oranının zamana göre değerlendirilmesi sonrasında, bağışıklık düzeyinin her iki grupta da 3. ayda en iyi duruma ulaştığı saptanırken, 6. ayda titre düzeylerinde dikkate değer düşme şekillenmediği gözlendi. İstatistiki olarak yapılan karşılaştırmalarda, test yapılan dönemlerde 2. ay hariç gruplar arasında kuzuların O tipi antikor titresi yönünden elde edilen fark önemsiz bulundu (P>0,05). Sadece 2. ayda eş zamanlı grubun O tipi antikor titresi yalnız Şap aşılaması yapılan grubun antikor titresinden istatistiki olarak düşük çıktı (P<0.05) Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları ŞAP O TİPİ <1/8 1/8 1/11 1/16 1/22 1/32 1/44 1/64 1/96 1/128 1/192 1/256 1/362 1/512 >1/512 n 14. GÜN 28. GÜN 2. AY 3.AY 6.AY Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş

34 Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları Nötralizasyon testinde 1/22 ve üzeri titreye sahip hayvanların hastalığa karşı korunduğu göz önüne alındığında aşılamalardan sonra 14. gün sonuçlarına göre simultane aşılamada kuzuların 32/35 i bağışık iken sadece Şap aşılaması yapılan grupta kuzuların 31/35 i bağışıktır. (Çizelge 3.2.4). Bu şekilde 28. günde simultane grup 28/35 oranında bağışık iken, sadece Şap aşılaması yapılan grup 26/35 oranında bağışıktır. 2. ayda simultane grup 35/35, Şap grubu 34/34 oranında bağışık, 3. ayda simultane grup 33/35, Şap grubu 33/34 oranında bağışık, 6. ayda simultane grup 29/32, Şap grubu 30/32 oranında bağışıktır. Bağışık hayvan oranının zamana göre değerlendirilmesi sonrasında, bağışıklık düzeyinin her iki grupta da 2. ayda en yüksek duruma ulaştığı saptanırken, 6.ayda ise bağışık bulunan hayvan sayısının hızla düştüğü belirlenmedi. İstatistiki olarak yapılan karşılaştırmalarda, test yapılan tüm dönemlerde gruplar arasında buzağıların A tipi antikor titresi yönünden elde edilen fark önemsiz bulundu (P>0,05). Gruplardaki hayvanlarda korumayı sağlayan en düşük titre baz alınarak yapılan karşılaştırmalarda ise genel olarak ciddi bir farkın olmadığı gözlendi.

35 25 Çizelge Parenteral Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Kuzularda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları ŞAP A TİPİ <1/8 1/8 1/11 1/16 1/22 1/32 1/44 1/64 1/96 1/128 1/192 1/256 1/362 1/512 >1/512 n 14. GN 28. GN 2. AY 3. AY 6. AY Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları Nötralizasyon testinde 1/22 ve üzeri titreye sahip hayvanların hastalığa karşı korunduğu göz önüne alındığında aşılamalardan sonra 14. gün sonuçlarına göre simultane aşılamada buzağıların 31/31 i bağışık iken sadece Şap aşılamasında buzağıların 29/29 u bağışıktır (Çizelge 3.2.5). 28. günde simultane grup 12/30 oranında bağışık iken, sadece Şap aşılaması yapılan grup 12/29 oranında bağışıktır. 28. günde Şap aşısının rapeli yapılması ile 2. ayda simultane grup 30/30, Şap grubu 27/28 oranında bağışık oldu. Bağışık hayvan oranının zamana göre değerlendirilmesi sonrasında, bağışıklık düzeyinin her iki grupta da 2. ayda en yüksek duruma ulaştığı

36 26 saptandı. Konjuktival titre değerleri parenteral yolla aşılanan buzağıların titre değerlerine göre daha yüksek bulunmuştur. Gruplardaki hayvanlarda korumayı sağlayan en düşük titre baz alınarak yapılan karşılaştırmalarda genel olarak birbirine yakın koruma düzeylerinin sağlandığı görüldü. İstatistiki olarak yapılan karşılaştırmalarda, test yapılan tüm dönemlerde gruplar arasında buzağıların O tipi antikor titresi yönünden elde edilen fark önemsiz bulundu (P>0,05). Gruplardaki hayvanlarda korumayı sağlayan en düşük titre baz alınarak yapılan karşılaştırmalarda ise genel olarak ciddi bir farkın olmadığı gözlendi. Çizelge Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda O tipi Şap Antikoru Test Bulguları ŞAP O TİPİ <1/8 1/8 1/11 1/16 1/22 1/32 1/44 1/64 1/96 1/128 1/192 1/256 1/362 1/512 >1/512 n 14. GN 28. GN 2. AY Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları Nötralizasyon testinde 1/22 ve üzeri titreye sahip hayvanların hastalığa karşı korunduğu göz önüne alındığında aşılamalardan sonra 14. gün sonuçlarına göre simultane aşılamada buzağıların 21/31 oranında bağışık iken sadece Şap aşılamasında buzağıların 18/29 oranında bağışıktır (Çizelge 3.2.6). 28. günde simultane grup ve sadece Şap aşılaması yapılan grup 22/29 oranında bağışıktır.

37 27 Bağışık hayvan oranının zamana göre değerlendirilmesi sonrasında, bağışıklık düzeyinin her iki grupta da 2. ayda en yüksek duruma ulaştığı saptandı. Konjuktival titre değerleri parenteral yolla aşılanan buzağıların titre değerlerine göre daha yüksek bulunmuştur. Gruplardaki hayvanlarda korumayı sağlayan en düşük titre baz alınarak yapılan karşılaştırmalarda genel olarak birbirine yakın koruma düzeylerinin sağlandığı gözlendi. İstatistiki olarak yapılan karşılaştırmalarda, test yapılan tüm dönemlerde gruplar arasında buzağıların A tipi antikor titresi yönünden elde edilen fark önemsiz bulundu (P>0,05). Gruplardaki hayvanlarda korumayı sağlayan en düşük titre baz alınarak yapılan karşılaştırmalarda ise, genel olarak ciddi bir farkın olmadığı gözlendi. Çizelge Konjuktival Brucella ve Şap Aşısı Uygulanan Buzağılarda A tipi Şap Antikoru Test Bulguları ŞAP A TİPİ <1/8 1/8 1/11 1/16 1/22 1/32 1/44 1/64 1/96 1/128 1/192 1/256 1/362 1/512 >1/512 n 14. GN 28. GN 2. AY Ş+B Ş Ş+B Ş Ş+B Ş Serum Nötralizasyon Test Bulgularının Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi Buzağılarda ve kuzularda maternal antikorların, O ve A tipine göre değiştiği saptandı. Bu bulgu, anaçlarda aşılama ve sürü bakım-idaresi ile ilişkili olduğu belirlendi. Aşılamalar sonrasında bağışıklığın etkilenmemesi için maternal antikor düzeylerine bakılarak gruplama yapıldı. Gruplarda hem buzağılarda hem de