S çanlarda karaci er iskemi/reperfüzyon hasar nda papaverinin etkisi

Transkript

1 ÖZGÜN ARAfiTIRMA S çanlarda karaci er iskemi/reperfüzyon hasar nda papaverinin etkisi Effects of papaverine in hepatic ischemia-reperfusion injury in rats Naz m GÜREfi 1, Cengiz TAVUSBAY 2, Osman YILMAZ 3, Kemal ATAHAN 2, Hüsnü Alper BA RIYANIK 4, Mehmet HACIYANLI 2, Özlem SAYIN GÜR 2, Hudai GENÇ 2, Burhan YOLCUO LU 2 Ac badem International Hospital, 1 Genel Cerrahi Klini i, stanbul zmir Atatürk E itim ve Araflt rma Hastanesi, 2 Genel Cerrahi Klini i, zmir Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi, 3 Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Laboratuvar Hayvanlar Bilimi Anabilim Dal, 4 Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dal, zmir Amaç: Bu çal flmada, fosfodiesteraz inhibitörü ve vazodilatatör bir ajan olan papaverinin hepatik iskemi reperfüzyon hasar na olan etkisini araflt rmay amaçlad k. Yöntem: Çal flma, Dokuz Eylül Üniversitesi Deney Hayvanlar Laboratuar nda yap ld. Çal flmada yediflerli üç gruba ayr lan toplam 21 adet difli Wistar albino tipi s çan kullan ld. Sham grubu (Grup 1): Sadece bat n aç l p kapat ld. Kontrol grubu (Grup 2): Karaci er portal triad mikrovasküler klip ile kliplendi ve iskeminin 30. dakikas nda 20 mg/kg serum fizyolojik verildi. Çal flma (Papaverin) grubu (Grup 3): Ayn flekilde portal triad kliplendi ve iskeminin 30. dakikas nda 20 mg/kg papaverin uyguland. Hem çal flma ve hem de kontrol grubunda altm fl dakikal k iskemiyi takiben, 120 dakika reperfüzyon uyguland. Oluflan hasar n histopatolojik de erlendirilmesi Suzuki skorlama sistemine göre yap ld. Mikroskopik olarak; parankimde; hidropik fliflme, granüler dejenerasyon, mikroveziküler vakuolizasyon, makroveziküler vakuolizasyon, fokal nekroz, kordon düzensizli i portal alanda ise; inflamasyon, fibrozis ve sinüzoidlerde ise hiperemi incelendi. Bulgular: Yap lan istatistiksel de erlendirme sonucu, parankimdeki fokal nekroz ve hidropik fliflme hariç di er tüm ölçütlerde çal flma grubunda yer alan s çanlar n kontrol grubundakilere nazaran iskemi reperfüzyon hasar n anlaml derecede azaltt saptand. Sonuç: Bu çal flmam zda papaverinin, hepatik iskemi reperfüzyon modelinde hasar azaltabilece i sonucuna vard k. Background and Aims: The present study aimed to investigate the involvement of the phosphodiesterase inhibitor and vasodilator papaverine in hepatic ischemia-reperfusion injury. Materials and Methods: The study was conducted in the Experimental Animals Laboratory of Dokuz Eylül University. Totally, 21 female Wistar albino rats were divided into three groups as: (1) Sham Group: the abdomen was surgically opened and closed without any surgical procedure. (2) Control Group: the hepatic portal triad was clipped with microvascular clips and 20 mg/kg normal saline was administered 30 minutes after the ischemia. (3) Experimental (Papaverine) Group: the portal triad was clipped as described above and 20 mg/kg papaverine was administered 30 minutes after the ischemia. Sixty-minutes of ischemia followed by 120 minutes of reperfusion were induced in Groups 2 and 3. Histopathological evaluation of the damage was performed according to Suzuki s scoring system. The sections were analyzed for hydropic swelling, granular degeneration, microvesicular vacuolization, macrovesicular vacuolization, and focal necrosis cord disorder in the parenchyma, for inflammation and fibrosis in the portal area, and for hyperemia in the sinusoids. Results: According to the statistical evaluation of our study, it was shown that ischemia-reperfusion injury was significantly reduced in the study group compared with the control in all parameters except focal necrosis and hydropic swelling. Conclusions: We concluded that papaverine may reduce damage in a hepatic ischemia-reperfusion model. akademik gastroenteroloji dergisi, 2012; 11 (1): Anahtar kelimeler: skemi reperfüzyon hasar, papaverin, Suzuki s n fland rmas G R fi Karaci er iskemi ve reperfüzyon (I/R) hasar karaci er nakli ve rezeksiyonu ameliyatlar ndan sonra görülen, hücresel ölüm ve karaci er disfonksiyonunun en önemli nedenidir. I/R hasar sonras ortama sal nan pek çok medyatör bu hasar ortaya ç kar r. Bu hasar önlemek için steroidler, pentoksifilin, α-tokoferol, allopürinol gibi pek çok ajan kullan lm flt r (1-6). Papaverin düz kas gevfleticisi olarak t pta uzun süredir kullan lan bir ilaçt r. T kay c olmayan mezenter iskemi, serebrovasküler hastal klar ve erektil disfonksiyon papaverinin letiflim: Cengiz TAVUSBAY zmir Atatürk E itim ve Araflt rma Hastanesi, Genel Cerrahi Klini i, Bas n Sitesi, zmir, Türkiye Tel: / tavusbay2@yahoo.com Key words: Ischemia-reperfusion injury, papaverine, Suzuki s classification baz klinik kullan m alanlar d r. Papaverin, izole perfüze s - çan karaci erinde kullan lm fl, mikrosirkülasyonu düzeltti i görülmüfltür (7,8). Papaverin nonksantin fosfodiesteraz inhibitörüdür; düz kaslar gevfleterek vazodilatasyon yapar. Papaverin'in damar ve di er yap lar n düz kas hücreleri üzerindeki gevfletici nitelikteki etkilerinin hücrelerde fosfodiesteraz enzimini inhibe etmesi ile iliflkili oldu u san lmaktad r. Bu çal flmada, papaverinin yukar da say lan etkilerinden yararlanarak, karaci er I/R hasar n önleyici rolünü araflt rmay amaçlad k. Gelifl Tarihi: Kabul Tarihi:

2 Karaci erin I/R hasar nda papaverinin etkisi GEREÇ ve YÖNTEM Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi (DEÜTF) etik kurulundan onay al nd ktan sonra, deneysel araflt rmalar laboratuvar ndan temin edilen 21 adet difli Wistar Albino s - çan (rat) çal flmaya al nd. S çanlar n ortalama a rl 230 gramd ( gram). Standart laboratuvar koflullar nda beslenen ve bak lan hayvanlar kullan ld. Deney de ayn koflullarda yap ld. S çanlar yediflerlik üç gruba ayr ld. Grup 1 (Sham grubu [n=7]): Sadece bat n aç l p kapat ld, iskemi ve reperfüzyon hasar oluflturulmad. Grup 2 (Kontrol grubu [n=7]): 60 dakika iskemi+120 dakika reperfüzyon oluflturuldu ve iskeminin 30. dakikas nda serum fizyolojik (SF) M olarak injekte edildi. Grup 3 (Çal flma grubu [n=7]): 60 dakika iskemi+120 dakika reperfüzyon oluflturuldu ve iskeminin 30. dakikas nda papaverin HCl kontrol grubunda verilen SF ile ayn hacimde olacak flekilde (Papaverin HCl 40 mg/2 ml, 10, Biofarma) IM olarak injekte edildi. Cerrahi Yöntem Anestezik olarak 35 mg/kg ketamin+5 mg/kg ksilazin intraperitoneal yolla uyguland. Kar n cildi t rafl-temizli i ve dezenfeksiyon sonras orta hat 2 cm lik bir insizyon ile kar n aç ld. Hepatik arter, portal ven ve ana safra kanal vasküler mikroklip (Scanlan International, St.Paul, MN, USA) ile kliplendi. 60 dakika iskemi ve 120 dakika reperfüzyon uyguland (12). Bu süre sonunda s çanlar n tümünde hepatektomi yap ld. Daha sonra hayvanlar sakrifiye edildi. Histopatolojik De erlendirme Tüm s çanlar n karaci erleri ç kar ld. Organlar %10 luk tamponlanm fl nötral formaline konuldu. Bir gün sonra da rutin histolojik takibe al nd Elde edilen kesitler Hematoksilen- Eosin boyas ile boyand ktan sonra fl k mikroskobu alt nda incelendi. Karaci er parankiminde, hidropik fliflme, granüler dejenerasyon, mikroveziküler vakuolizasyon, fokal nekroz, kordon düzensizli i, portal alanda ise inflamasyon, fibrozis ve sinüzoidlerde ise hiperemi irdelendi. Tüm bu ölçütler Suzuki ve arkadafllar n n 1993 te tan mlad klar patolojik skorlama sistemine göre de erlendirildi (9). Bu skorlama sistemine göre hasar; 0: Hiç yok 1: Minimal derece 2: Il ml derece 3: Orta derece 4: fiiddetli derecede Suzuki skorlama sistemine göre de erlendirildikten sonra tüm verilerin aritmetik ortalamalar al nd ve standart sapmalar hesapland. Gruplar aras karfl laflt rmalarda Mann -Whitney U istatistik yöntemi kullan ld. BULGULAR Sham grubunda bulunan s çanlarda, kontrol grubundakilere nazaran karaci erde oluflan hasar beklenildi i gibi histopatolojik parametrelerin ço unda anlaml idi (p<0,05). Her iki grup aras nda; parankimal granüler dejenerasyon, mikroveziküer vakuolizasyon, makroveziküler vakuolizasyon ve kordon düzensizli i ile portal alanda inflamasyon ve sinüzoidal hiperemi istatistiksel olarak anlaml derecede farkl k mevcuttu (p<0,05). Portal alanda fibrozis, SF grubundakiler de dahil olmak üzere hiç bir hayvanda görülmedi inden gruplar aras bir fark yoktu (p=1,000). Ayr ca kontrol grubundaki s çanlarda, parankimal hidropik fliflme ve fokal nekrozda, istatistiksel anlam oluflturacak kadar fark gözlenmedi (p>0,05). Sham grubu ile çal flma grubu aras nda sadece hiperemi ve portal alanda inflamasyon yönünden anlaml fark vard (p<0,05). Di er tüm ölçütler yönünden bir fark bulunmad (p>0.05). Kontrol grubundaki s çanlarda histopatolojik olarak bak lan parametrelerde (parankim, portal alan ve sinüzoidlerde) çeflitli derecede hasar geliflti. Sinüzoidal hiperemi en belirgin bulgu oldu (ort. 2,71). Bu Suzuki s n fland rmas na göre ortalama olarak, orta derecede hasara yak nd. Portal alanda inflamasyon, ortalama olarak l ml derecede hasara yak nd (ort. 1,71). Parankimde ise yine ortalama olarak l ml derecede granüler dejenerasyon (ort. 1,71), mikroveziküler vakuolizasyon (ort. 1,57) ve makroveziküler vakuolizasyon (1,57) mevcuttu. Parankimde hidropik fliflme ve fokal nekroz ise çok az gözlendi (ort. 0,42). Çal flma grubunda yer alan s çanlarda, kontrol grubundakilere göre, bütün histopatolojik ölçütlerde iyileflme görüldü. Portal alanda fibrozis SF grubunda da görülmedi. Parankimde granüler dejenerasyon ve hidropik fliflme ve fokal nekroz hiç gözlenmedi. Makroveziküler vakuolizasyon sadece bir hayvanda minimal olarak (skor 1) gözlendi (ort. 0,14). Kordon düzensizli i yine sadece bir hayvanda l ml düzeyde (skor 2) gözlendi (ort. 0,28). Portal alanda inflamasyon ve sinüzoidal hiperemi ise minimal düzeyde idi (ort. 0,71 ve 1,00). TARTIfiMA skemi reperfüzyon (I/R) hasar flok, travma, vasküler hastal klar, cerrahi müdahaleler gibi pek çok nedenle ortaya ç kabilir. Vücutta pek çok organ ve sistemi etkileyebilir. s- 3

3 GÜREfi ve ark. kemi ve reperfüzyon safhalar nda ortaya ç kan yang sal medyatörler ve toksik oksijen ürünleri hem I/R hasar n n meydana geldi i organlarda hem de uzak organlarda hasar meydana getirebilirler. Kalp ve myokardium, beyin, böbrekler, ba rsaklar, testisler ve ekstremiteler I/R hasar na u rayan ve s kl kla model oluflturularak üzerinde çal fl lan organ ve dokulard r (11-18). Karaci erdeki I/R hasar na ilgi son senelerde transplantasyonlar n artmas, tümör cerrahisinin geliflmesi, travma olgular n n hastaneye daha fazla ulaflt r lmas ve bunlara hepatik rezeksiyon gerekebilmesi gibi nedenlerle artm flt r. Literatürde karaci- er I/R için özellikle s çanlar n kullan ld pek çok model vard r. Shin ve ark. (19), nükleer faktör kappa-β (NF-κβ ) adl sinyal ileti sisteminin öncü yang sal yan t bafllatarak pek çok yang sal sitokinin ortaya ç kmas na yol açt, bu ileti sisteminin ve yang sal yan t sürecinin karaci er reperfüzyon hasar nda önemli oldu u vurgulamaktad rlar. skemi ve reperfüzyon hasar n n engellenmesine yönelik olarak pek çok ajan denenmifltir. Tsung ve ark.n n (20) yapt klar bir çal flmada, etil pirüvat gibi ajanlar n hem oksijen metabolitleri süpürücüsü olarak görev yaparak hem de NF-κβ ileti sistemini bloke ederek karaci er I/R sonras hepatik nekroz ve apoptozu engelledi i gösterilmektedir. Hiranuma ve ark (21) kuvvetli bir serbest radikal süpürücüsü olan Edavaron un karaci er I/R hasar n azaltt n belirtmektedirler. nsan rekombinan eritropoetin, son y llarda özellikle doku iyileflmesi ve I/R modellerinde denenmifl ve s çan karaci erinde de I/R hasar n azaltt gösterilmifltir (22). Y ld r m ve ark. (6) ise, allopürinol ve pentoksifilin kullan lan ratlarda I/R sonras serum transaminazlar nda kontrol grubuna göre önemli bir düflüfl saptam fllard r. Fosfodiesterazlar (PDE), hücre içi siklik nükleotidleri hidrolize eden ve hücre içi ikinci habercilerin seviyelerini belirleyen ve dolay s yla hücre fonksiyonlar n n düzenlenmesinde rol alan, anahtar konumda bir enzim ailesidir. Yaklafl k 11 izoenzim ailesinin tespiti ile son y llarda etki mekanizmalar daha selektif olarak anlafl lm flt r. Örne in, PDE3 inhibitörleri konjestif kalp yetmezli inin tedavisinde, PD4 inhibitörleri yang sal solunum yolu hastal klar tedavisinde, PD5 inhibitörleri de erektil disfonksiyonda yayg n kullan m alan bulmufltur (10). Bu enzim hücrelerde adenilat siklaz enzimi taraf ndan ATP'nin y k lmas sonucu oluflan ve ikincil haberci görevi yapan siklik AMP'yi inaktive eder. Papaverin, uzun y llard r de iflik amaçlarla kullan lan, nonselektif fosfodiesteraz inhibitörü olan bir opium alkaloididir. Mide-barsak kanal ndan tamamen emilir. Oldukça çabuk bir flekilde ve karaci erde metabolize edilmek suretiyle elimine edilir. Papaverin etkisi alt nda, hücrelerde siklik AMP'nin inaktivasyonunun azalmas, damar düz kaslar n n gevflemesine ve myokard hücrelerinin uyar lmas na yol açar. Ayr ca, papaverin endojen adenozin'in uptake'ini bloke ederek onun vazodilatör etkinli ini artt - r r. Hücreye kalsiyum giriflini bloke edebilir. Beyin damarlar üzerinde di er ilaçlar n ço una göre daha güçlü vazodilatör etkisi vard r. Bütün düz kasl yap lar gevfletebilir. Direkt etkisiyle düz kaslar gevfleten ilaçlar n en eskisidir. Papaverin ve baz di er vazodilatatör ajanlar n lokal mezenterik infüzyon ile kullan lmalar n n, tamamen iskemiye u ram fl barsak segmentinin cerrahi ç kar lmas yla kombine edildi inde en iyi hayatta kalma oranlar n verdi i bildirilmektedir (11). Ayr ca aort cerrahisi ameliyatlar nda kros klemplenme s ras nda spinal kord hasar n engellemek için kullan lmaktad r (12). Papaverin gibi vazodilatatör etkisi olan baz ajanlar hepatik I/R da denenmifllerdir. Pentoksifilin bu ajanlardan birisi olup, ksantin türevi, teofilin benzeri bir fosfodiesteraz inhibitörüdür. Serebral ve periferal vazoterapötik olarak klinikte kullan m vard r. Fabia ve ark.n n (23) yapt klar çal flmada, preoperatif oral ve intraoperatif intravenöz pentoksifilin verilen domuzlarda, serum fizyolojik verilen kontrol grubu domuzlara göre, karaci er I/R sonras serum transaminazlar seviyeleri daha düflük ve histopatolojik doku hasar daha az bulunmufltur. Bir kalsiyum kanal blokörü olan verapamil, Erdo an ve ark. (24) taraf ndan hepatik I/R uygulanan s çanlarda hem intravenöz ve hem de intraportal olarak verilmifltir. Her iki uygulamada da verapamilin hepatik hasar kontrol grubuna göre azaltt ve intraportal verapamil verilen grupta hasar n daha az oldu u sonucu ortaya ç km flt r. Papaverinin hepatik I/R da tek bafl na denendi i ve histopatolojik bulgular n skorland bir çal flmaya literatürde rastlan lmad. Papaverinin izole perfüze rat karaci erinde mikrosirkülasyonu düzenledi i sonucuna varan çal flmalar vard r (7,8). Ohkawa ve ark. (25) hepatik I/R modelinde, ATP-MgCl 2 infüzyonu uygulanan s çanlarda ATP- MgCl 2 nin mitokondriyal ve hücresel fonksiyonlar iyilefltirdi i ancak kontrol gruplar na verilen dopamin ve papaverinin dokularda ATP seviyesini, serum fizyolojik verilen gruba göre anlaml miktarda yükseltmedi i sonucuna varm fllard r. Minor ve ark, (26) Ohkawa ve ark.n n aksine, karaci erde preiskemik süperoksit dismutaz (SOD) ve papaverinin uygulamas n n hepatik vasküler direnci önemli oranda düflürdü ünü ve her ikisinin de dokulardaki ATP miktar n artt rd n söylemektedirler. Fosfodiesteraz inhibitörlerinin hepsinde, yüksek dozlarda, hepatotoksisite olabilece ini belirten çal flmalar vard r (27). Papaverinin hepatotoksisite potansiyeli üzerine de s n rl say da çal flma mevcuttur. Ancak bu çal flmalardan elde edilen kesin dozlar ve sonuçlar bulunmamaktad r. n vitro 4

4 Karaci erin I/R hasar nda papaverinin etkisi Tablo 1. Histopatolojik incelemede çal flma grubu (Papaverin grubu) ile kontrol grubu (serum fizyolojik) aras ndaki farkl l k (Mann Whitney U testi, p<0,05). olarak, papaverinin karaci erde lipid peroksidasyonunu artt rmad ; ancak, glutatyon dengesini de ifltirerek ve enerji hemeostaz n bozarak hepatotoksisite yapabilece i belirtilmektedir (28). Bu etki doza ba ml olabilir ve de- ifliklikler gösterebilir. Brown ve ark. (29) intrakavernöz olarak terapötik dozlarda papaverin uygulanan 71 hastan n sadece üçünde, serum transaminazlar nda ve bilirubinde l ml miktarda yükselme bulmufllard r. Bu hastalarda ayr ca alkol kullan m öyküsü mevcuttur ve hiçbir hastada tedavinin kesilmesine gerek kalmam flt r. Bu çal flma, papaverinin damar düz kas yap lar üzerine olan etkileri göz önünde bulundurularak, karaci er I/R hasar nda, sonuç olarak ortaya ç kan vazokonstrüksiyon yap c ve mikrovasküler vazospazma yol açan medyatörlerin etkilerini ortadan kald rmak veya azaltmak yoluyla, karaci erde oluflan hasar n azalt labilece i düflüncesinden hareket edilerek planland. Netice olarak, parankimde fokal nekroz ve hidropik fliflme hariç, di er tüm parametrelerde çal flma grubunda yer alan s çanlara verilen papaverinin, SF verilen kontrol grubundakilere nazaran I/R hasar n anlaml derecede azaltt saptand (Tablo 1). Papaverin verilen grupla Sham grubu aras ndaki anlaml hasar sadece portal inflamasyon ve sinüzoidal hiperemide gözlenmiflti. Bu iki parametre ele al nd nda SF ve papaverin aras nda anlaml farkl l k görülmesi papaverinin bu hasarlar geri döndürebilece i lehine yorumlanabilir. Sonuç olarak, bu çal flma s çanlarda deneysel olarak oluflturulan karaci er I/R hasar nda, iskeminin 30. dakikas nda verilen papaverinin oluflan hasar hücresel düzeyde anlaml flekilde azaltt n göstermektedir. Bundan sonraki aflama ise, bu sonucun daha genifl kapsaml çal flmalarla desteklenmesidir. Elde edilecek sonuçlara göre papaverinin, günlük pratikte kullan lmas n n mümkün olabilece i düflüncesindeyiz. KAYNAKLAR 1. Chiappa AC, Makuuchi M, Zbar AP, et al. Protective effect of methylprednisolone and of intermittent hepatic pedicle clamping during liver vascular inflow occlusion in the rat. Hepatogastroenterology 2004;51: Glanemann M, Strenziok R, Kuntze R, et al. Ischemic preconditioning and methylprednisolone both equally reduce hepatic ischemia/reperfusion injury. Surgery 2004;135: Aslan A, Karagüzel G, Çelik M, et al. Pentoxifylline contributes to the hepatic cytoprotective process in rats undergoing hepatic ischemia and reperfusion injury. Eur Surg Res 2001;33: Portakal O, Inal-Erden M. Effects of pentoxifylline and coenzyme Q10 in hepatic ischemia/reperfusion injury. Clin Biochem 1999;32:

5 GÜREfi ve ark. 5. Vardareli E, Sar çam T, Köken T, et al. The effect of alphatocopherol and pentoxyfilline on ischemia-reperfusion induced liver injury in rats. Hepatogastroenterology 1998;45: Yildirim S, Tok H, Koksal H, et al. Allopurinol plus pentoxifilline in hepatic ischaemia/reperfusion injury. Asian J Surg 2002;25: Marteau P, Ballet F, Chazouilleres O, et al. Effect of vasodilators on hepatic microcirculation in cirrhosis: a study in theisolated perfused rat liver. Hepatology 1989;9: Chazouilleres O, Ballet F, Chretien Y, et al. Protective effect of vasodilators on liver function after long hypothermic preservation: a study in the isolated perfused rat liver. Hepatology 1989;9: Suzuki S, Nakamura S, Sakaguchi T, et al. Alteration of reticuloendothelial phagocytic function and tumor necrosis factor-alpha production after total hepatic ischemia. Transplantation 1997;64: Boswell-Smith V, Spina D, Page CP. Phosphodiesterase inhibitors. Br J Pharmacol 2006;147 (Suppl 1):S Krämer SC, Görich J, Oertel F, et al. Non-occlusive mesenteric ischemia. Rofo 2003;175: Robertazzi RR, Cunningham JN Jr. Intraoperative adjuncts of spinal cord protection. Semin Thorac Cardiovasc Surg 1998;10: Liu X, Huang Y, Pokreisz P, et al. Nitric oxide inhalation improves microvascular flow and decreases infarction size after myocardial ischemia and reperfusion. J Am Coll Cardiol 2007;50: Zhang ZG, Zhang QZ, Cheng YN, et al. Antagonistic effects of ultra-low-molecular-weight heparin against cerebral ischemia/reperfusion injury in rats. Pharmacol Res 2007;56: Bae EH, Lee KS, Lee J, et al. Effects of {alpha}-lipoic acid on ischemia/reperfusion-induced renal dysfunction in rats. Am J Physiol Renal Physiol 2008;294:F Guneli E, Cavdar Z, Islekel H, et al. N.Erythropoietin protects the intestine against ischemia/ reperfusion injury in rats. Mol Med 2007;13: Pekcetin C, Ergur BU, Kiray M, et al. The protective effects of trimetazidine on testicular ischemia and reperfusion injury in rats. Pediatr Surg Int 2007;23: Elmal N, Esenkaya I, Karada N, et al. Effects of resveratrol on skeletal muscle in ischemia-reperfusion injury. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg. 2007;13: Shin T, Kuboki S, Lentsch AB. Roles of nuclear factor-kappab in postischemic liver. Hepatol Res 2008;38: Tsung A, Kaizu T, Nakao A, et al. Ethyl pyruvate ameliorates liver ischemia-reperfusion injury by decreasing hepatic necrosis and apoptosis. Transplantation 2005;79: Hiranuma S, Ito K, Noda Y, et al. Amelioration of hepatic ischemia/reperfusion injury in the remnant liver after partial hepatectomy in rats. J Gastroenterol Hepatol 2007;22: Schmeding M, Neumann UP, Boas-Knoop S, et al. Erythropoietin reduces ischemia-reperfusion injury in the rat liver. Eur Surg Res 2007;39: Fabia R, Travis DL, Levy MF, et al. Effect of pentoxifylline on hepatic ischemia and reperfusion injury. Surgery 1997;121: Erdo an O, Yildiz S, Baflaran A, et al. Effect of intraportal verapamil infusion on hepatic ischemia-reperfusion injury. Pol J Pharmacol 2001;53: Ohkawa M, Clemens MG, Chaudry IH. Studies on the mechanism of beneficial effects of ATPMgCl2 following hepatic ischemia. Am J Physiol 1983;244: Minor T, Isselhard W. Role of the hepatovasculature in free radical mediated reperfusion damage of the liver. Eur Surg Res 1993;25: Abdollahi M, Chan TS, Subrahmanyam V, O'Brien PJ. Effects of phosphodiesterase 3,4,5 inhibitors on hepatocyte camp levels, glycogenolysis, gluconeogenesis and susceptibility to a mitochondrial toxin. Mol Cell Biochem 2003;252: Davila JC, Davis PJ, Acosta D. Changes in glutathione and cellular energy as potential mechanisms of papaverine-induced hepatotoxicity in vitro. Toxicol Appl Pharmacol 1991;108: Brown SL, Haas CA, Koehler M, et al. Hepatotoxicity related to intracavernous pharmacotherapy with papaverine. Urology 1998; 52: