*** Kabul Edilen Bildiri ***

Transkript

1 AZERBAYCAN CUMHURİYETİ NDE ULUSLARARASI FİNANSAL RAPORLAMA STANDARTLARINA GEÇİT SORUN VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Prof. Dr. Meherrem HÜSEYNOV Doç. Dr. Vahid EMRAHOV Azerbaycan Devlet Tarım Üniversitesi Tarım Ekonomisi Fakültesi Maliye ve Ekonomi Politikası Bölüm Başkanı ÖZET Bu çalışmada, AC de finans ve mühasebe sisteminin uluslararası standartlara uyumlaştırılması amacıyla Bakanlar Kurulu tarafından hazırlanan ve 2009 yılından bu yana uygulanan uluslararası standartlara yönelik Uluslararası Mühasebe Standartları nın avantajlarına değinilecektir. Aynı zamanda, faaliyette bulunan şirket ve müesseselerin kendi mühasebe ve denetimlerinin uluslararası standartlara uyumlaştırılması yönünde yapılan çalışmaların hızlandırılmasının ve AC nin konuyla ilgili hukuki bazında ve Vergi Kanunu nda bu yönde yapılması öngörülen bazı değişikliklerin önemi belirtilecektir. Çalışmada, AC de Mühasebecilik eğiminde eski kaynaklarla paralel yeni standartlara da eğitimde yer verilmesi konusuna değinilecektir. Cari vergi ödemelerinde Azerbaycan da kasa ve hesap yöntemleri kullanıldığı halde UFRS da sadece hesap yöntemi kullanılmaktadır ve aynı zamanda, bu standartlarda amortisman hesaplamalarındaki farklar da verilmektedir. Çalışmada, UFRS yönümlü araştırmalara ilişkin fikirler yer almakla, yeni alanlara yönelik gerçekleştirilen pilot uygulamaları ve bilgilendirici seminerlerin devamlı olması yönünde tafsiyelere de yer verilecektir. Çalışmada, Azerbaycan da tarım sektörü müesseselerinde UFRS na geçitle ilgili sorunlara değinilecek, UFRS nın avantajları olarak bilinen karşılaştırılabilen bilgi bazının oluşturulması imkanları, bilginin kolay ve anlaşılır bir dille ifade edilmesi, müessese işletmecilerinin elde edilen sonuçlara göre daha doğru kararları alması, uluslararası para piyasına çıkış, müessesenin yatırım çekimi gücü belirtilecektir. Anahtar Kelimeler:UFRS ACCESS TO THE INTERNATIONAL FINANCING REPORTING STANDARTS (IFRS) IN THE REPUBLIC OF AZERBAIJAN PROBLEMS AND RESULTS For adaptation of accounting and reporting systems to the international standards, National Accounting Standards have been developed on the base of international standards and advantages of their application are indicated since 2009 by the Ministry of Finance of the Republic of Azerbaijan. The importance of acceleration of adoption of international standards in accounting and reporting by the existing enterprises and organizations, making relevant adjustments on the Tax Code are indicated. Currently comments have been made on teaching new standards of Accounting (financial and management accounting) as a parallel with traditional methods in the Republic of Azerbaijan. 1

2 While using cash and calculation methods in current tax pay, only using calculation method is recommended in İFRS. Also differences between calculations of depreciation are shown. Comments have been made on scientific-research works on İFRS in Azerbaijan. Noticing long term process of İFRS, to conduct regular and sustainable trainings is recommended. Taking into the consideration of problems relate with accession to İFRS in agricultural enterprises of Azerbaijan, opportunities for preparation of information about comparable advantages of İFRS, making it easy and understandable, right decision making process of managers of enterprises, access to the international capital market, investment attractiveness of enterprises are indicated. Key words: IFRS Bu çalışmada, AC de finans ve mühasebe sisteminin uluslararası standartlara uyumlaştırılması amacıyla Bakanlar Kurulu tarafından hazırlanan ve 2009 yılından bu yana uygulanan uluslararası standartlara yönelik Uluslararası Mühasebe Standartları nın avantajlarına değinilecektir. Aynı zamanda, faaliyette bulunan şirket ve müesseselerin kendi mühasebe ve denetimlerinin uluslararası standartlara uyumlaştırılması yönünde yapılan çalışmaların hızlandırılmasının ve AC nin konuyla ilgili hukuki bazında ve Vergi Kanunu nda bu yönde yapılması öngörülen bazı değişikliklerin önemi belirtilecektir. Çalışmada, AC de Mühasebecilik eğiminde eski kaynaklarla paralel yeni standartlara da eğitimde yer verilmesi konusuna değinilecektir. Cari vergi ödemelerinde Azerbaycan da kasa ve hesap yöntemleri kullanıldığı halde UFRS da sadece hesap yöntemi kullanılmaktadır ve aynı zamanda, bu standartlarda amortisman hesaplamalarındaki farklar da verilmektedir. Çalışmada, UFRS yönümlü araştırmalara ilişkin fikirler yer almakla, yeni alanlara yönelik gerçekleştirilen pilot uygulamaları ve bilgilendirici seminerlerin devamlı olması yönünde tafsiyelere de yer verilecektir. Çalışmada, Azerbaycan da tarım sektörü müesseselerinde UFRS na geçitle ilgili sorunlara değinilecek, UFRS nın avantajları olarak bilinen karşılaştırılabilen bilgi bazının oluşturulması imkanları, bilginin kolay ve anlaşılır bir dille ifade edilmesi, müessese işletmecilerinin elde edilen sonuçlara göre daha doğru kararları alması, uluslararası para piyasına çıkış, müessesenin yatırım çekimi gücü belirtilecektir. Geçen Yüzyıl ın 70 li yıllarından itibaren dünyanın bir çok gelişmiş ülkelerinde mühasebe ve finasmanın uluslararası denetimi ve altyapısının oluşturulması için çalışmalara başlanılmıştır. Dünya sanayisinin oluşumu ve ekonomik entegrasyonun gelişimi, mühasebe ve denetimin bundan yararlanan tüm birimlerin çıkarlarına uyumlaştırılmasını, belgeleşmenin şeffaflaştırılmasıyla daha güvenli mali bilgilere ulaşımını zorunlu kılmaktadır. Piyasa ekonomili sanayilerde ulus devletler mühasebecilik ve finansman alanında tüm ilişkilerin somut bir zemine otutrtulması ve finansal raporlama standartlarının hazırlanarak uygulanması bu konuda önem arz eden problemlerdendir. Azerbaycan da finansal raporlamanın uluslararası standartalara uyumlaştırlmasının hukuki altyapısını 2004 yılında yürürlüğe geçen Mühasebecilik hakkında AC Kanun u teşkil etmektedir. Bu kanuna göre, Azerbaycan da faaliyyette bulunan müessese ve teşkilatların kendi mühasebe ve denetimini Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına göre belirlemeleri öngörülmüştür [1]. 2

3 Bilindiği üzere, standart kelimesi kavram olarak ingilizceden norma, örnek olarak tercüme edilmektedir. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) ise bu anlamda düşünüldüğünde, tüm dünya ülkelerindeki birimlerin finansal raporlamalarını yapmaları için mali sanayi faaliyetlerin tanınması, değerlendirilmesi, stanartların uygulanması imkanlarını belirleyen kurallar toplusu olarak bilinmektedir. Muhasebe işlemlerinin yapılması tekniklerini ve raporların düzenlenmesi kurallarını belirleyen normatif belgeler bu kuralları şart bilmektedir. Azerbaycan Cumhuriyyet inde Á П 3

4 橢 橢 Љ y 84 " $ Ķ ] Ị"ỊỊ den itibaren bu standartlar pilot uygulaması için öngörülmüştür [4]. İdari Hatalar Kanunu nda uluslararası mühasebeciliyi uygulamayan birimlerin cezalandırılması ile ilgili AC Başbakanının 22 Haziran 2009 tarihinde 401 sayılı Serencamı gereği Azerbaycan da faaliyette bulunan tüm birimlerin mühasebe ve finansal raporlamalarının uluslararası standartlara uyumlaştırılması yönünde kayda değer işler görülmektedir. Şu anda, Azerbaycan da bankalar, sıgorta şirketleri, Çok Uluslu Şirkeltler (ÇUŞ), tarım sanayisi müesseseleri, tarım sanayisi ürünlerini işleyen (yabancı ülkelere çıkışı olan) müesseseler ve diğer teşkilatlar Ulusal Mühasebecilik Standartları na geçerek finasal raporlarını uluslararası standartlarının taleplerine göre hazırlamaktadırlar. Bu yönde Uluslararası Mühasebecilik Standartları na (UFRS) geçitle ilgili hem devlet sektöründe, hemde özel sektörde bilgilendirici seminerlerin verilmesi için eğitim programları ve herkes tarafından ulaşılabilir kaynaklar hazırlanarak kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Bu konuda önerim, AC de bu alandaki faaliyyetlerin kalitesini artırmak için UFRS na geçitle ilgili seminerler veren birimler tek bir koldan yönlendirilmeli ve bu birimlerin işine aynı zamanda Maliye Bakanlığı nın ilgisi güclündirilmelidir. Devlet düzeyinde 2009 yılı Şubat ayından itibaren Mühasebecilik üzere eğitim veren öğretmenler için üç kere olmak üzere Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi de Uluslararası Mühasebecilik Standartları genelinde Ulusal Mühasebecilik Standartları na geçitle ilgili bilgilendirici seminerler verilmiştir. Bu konuda dikkate alıması gereken önemli bir husus, bu seminerlerin kapsama alanına, serisine, konuyu kapsamına göre iknaedici nitelikte olmamasıdır. Hatta Muhasebecilik alanında yüksek eğitim gören öğrencilere eğitim programlarında UFRS nın eğitimi gözardı edilmiştir. Şu anda, Azerbaycan da mühasebeciler ve denetimcilerin büyük bir bölümü, hatta %95 ten fazlası halen raporlamada eski hesaplar planına müracaat etmektedirler. Bu mühasebecilerin yeni Ulusal Mühasebecilik Standartları ndan henüz haberdar olmamaları, bu konuda bilgilendirmenin düşük düzeyde olması eski yöntemlerden yenisine geçitle ilgili zorlanmalara neden olaktadır [5]. Bu konudaki önerimiz, bu alanda standartaların hazırlanması ve hukuki altyapıda bazı değişikliklerin yapılması ile, aynı zamanda bu standartları kullanmayı iyi bilen uzman kadronun yetiştirilmesi işi hızlandırılmalıdır. Şu anda, AC de bazı müessese ve teşkilatlar, daha önce de söylediğim gibi, raporlamalarında eski hesaplar planını uygulamakla kendi mali raporlarını uluslararsı standartlarla uyumlaştırmakla sunmaktadırlar. Bu problemin çözümü, özellikle tarım sektörünün UFRS na geçitinin temin edilmesi için Tarım Bakanlığı nın müteşebbisliği ve tarım sektörü çalışanlarına bu konuda bilgilendirici seminerlerin verilmesi öngörülmektedir. Tarım sektörünün toplum, özellikle insan hayatındaki rolü, ayrıca dış etkenlere hassasiyeti ve bu açıdan daha çok devlet ilgisine gereksiniminin olmasını dikkate alarak, bu 4

5 alanda çalışan muhasebecilere bilgilendirici seminerlerin finanasmanın devlet bütçesi hesabına karşılanmasının uygun olduğu kanaatindeyiz. Belirtildiği üzere, UFRS nı hazırlayan Uluslararası Finansal Raporlama Kurulu nun (International Accounting Standards Board (IASB)) faaliyete başlamasından 50 yıl geçiyor. UFRS na dair hazırlanan yeni projeler ve diğer belgeler IASB çerçevesinde belirli tartışma aşamalarından geçmekte ve geliştirilmektedir. Yapılan değişiklikler UFRS'nın temel prensiplerine dokunulmadan, muhasebe, denetim ve raporun teferruat konularına değinilerek yapılmaktadır. Ülkemizde Uluslararası Muhasebe Standartları-da yapılan değişiklik ve yenilikler (Yorumlayanlar Komitesi'nin görüşleri) bu bilgilere ihtiyacı olanlara (öğrenmek isteyenlere) ayrıntılı şekilde ulaşmamaktadır. Sadece Maliye Bakanlığı'nın sitesinde ingilizce olmak üzere belirli referanslar verilmektedir. Düşünüyoruz ki, bu konuda faaliyetler genişletilmelidir. Ulusal Muhasebe Standartları uluslararası standartlardan farklı olarak normatif belgeler gibi uygulanması zorunlu olmaktadır. Uluslararası Muhasebe Standartları bilgilendirici bir nitelik taşımaktadır, şöyle ki, onun her kurum tarafından uygulanması mecbur değildir. Bu da ayrı ayrı ülkelerde muhasebeciliğin uluslararası standartlarında belirlenmiş muhasebeciliğin genel ilkelerine uygun çeşitli kurumların denetiminin yapılmasını sağlayan ulusal muhasebe standartlarını oluşturmaya olanak sağlar. Kanaatimize göre, her ülke, aynı zamanda Azerbaycan Cumhuriyeti kendisinin Ulusal Mühasebe Standartını ve finansal tablolarını hazırlarken, gerçekleştirdiği vergi politikasına özellikle dikkat etmelidir. Çünkü yapılan vergi politikası ülkenin ekonomik gelişim düzeyi ile doğrudan ilişkilidir. UFRS' tüm dünya ülkelerinin ilgi odağı haline gelmiştir. Çünkü UFRS kendiliğinde muhasebe ve denetimin genel ilkelerini kapsamlı şekilde yansıtmaktadır. Bu ilkelerde tüm dünya ülkeleri işletmelerinde mali ekonomik işlemlerin değerlendirilmesi ve bunun raporlara yansıması kuralları detaylanmıştır. UFRS da finansal tabloların hazırlanması ve sunulması iki önemli prensibe uyulması durumunda çalışır. Bunlardan birincisi hesaplama metodu, ikincisi ise işletmenin faaliyetinin sürekliliği prensibidir. Ayrıca, finansal raporlarda sunulan bilgilerin kalitesine - yani onların ugunluğuna, önemine, güvenilir, doğru ve tarafsız oluşuna, kapsamlı ve karşılaştırılabilir olmasına, serisine, anlaşılır bir biçimde olması gib niteliklerinin olmasına önem verilmelidir. Bu prensiplere uymakla sunulmuş bilgiler tüm kullanıcılar için faydalı olabilir. UFRS da finansal tabloların hazırlanması ve sunulmasının hesaplama metodu prensibinde şöyle belirtilmektedir: gelir ve giderler ekonomik işlemlerinin yerine getirilmesi ile ilgili nakit ve nakit benzerlerinin bütçeye giriş veya çıkışının resmileştirildiyi anda değil, bu işlemlerin gerçekleştiği anda muhasebesi yapılmaktadır. Oysa, Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Mevzuatında gelir ve giderin muhasebesinin yapılmasının iki - kasa ve hesaplama yöntemlerinin kullanılması öngörülmüştür. Ayrıca, Uluslararası Muhasebe Standartları ile karşılaştırıldığında ülkemizde amortisman tutarı hesaplanmasında, tamir için giderlerin gelirden düşürülmesinde, aktiflerin ve borçların yeniden değerlendirilmesinde, şerefiye amortismanı hesablanmasındakı farklar kalmaktadır. Ülkemizde Cumhuriyetimiz UFRS nı uygulayan işletme ve kurumlar finansal tablolarında aşağıdaki hususları muhakkak belirtmektedirler: Mali durum (bilanço); Mali sonuçlar (kar ve zarar) hakkında rapor; Sermayedeki değişiklikler hakkında rapor; Mali durumun değişimesi (nakit akış) hakkında rapor; İçerisinde izlenen muhasebe politikaları ve izahat bilgileri olan kayıtlar; 5

6 Kanaatimize göre, finansal raporlamanın unsurları olarak verilen bu bilgilerde müəssislərin ticari sırrının korunması temin edilmemektedir. Genellikle, UFRS uyarınca finansal tabloların hazırlanmasında "niteliğin nicelikten üstünlüğü" prensibine uyulması için Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Kanunu'nun uluslararası standartlara uyarlanması sereci aşamalar üzere her ülkenin ekonomik kalkınma düzeyine uygun ve onun çıkarlarını şartlandıran hususlar dikkate alınarak gerçekleştirilmelidir. Kaynakça 1. Muhasebecilik hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Kanunu. 29 Haziran Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Kanunu, Kanun Yayınevi, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Standartları, Ulusal Mühasebe Standartları, Muhasebecilik, Bakü 2011, s Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Standartları, Hukuk edebiyyatı Yayınevi, 2008, s