İMPORTANCE AFFECTİVE DOMAİN İN REALİZATİON OF EFFECTİVE EDUCATİON LOVE BASED TRAİNİNG

Transkript

1 Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat Universty Journal of Social Science Cilt: 9 Sayı : 1, Sayfa: , ELAZIĞ-1999 ETKİLİ EĞİTİMİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE DUYUŞSAL ALANIN ÖNEMİ -SEVGİ EĞİTİMİ- ÖZET Yrd.Doç,Dr. Fatma Özmen Sevgiyi temel alarak gerçekleştirilen eğitim, zevkli, yaratıcı, güven veren, ilgi uyandıran ortamların oluşturulmasına; yararlı, kalıcı ve yaratıcı öğrenmelerin gerçekleşmesine zemin hazırlar. Ülkemizde etkili eğitimin gerçekleşebilmesi için, eğitimimizde genellikle göz ardı edilen sevgi boyutunun işe koşulması ve genç nesillerimizin layık oldukları sevgi ortamı içinde özgüvenli, sorumluluk bilinci gelişmiş seven ve sevgi üreten kişiler olarak yetiştirilmeleri gerekir. Bunu sağlayabilmek için de başta öğretmenler olmak üzere toplumda herkese görev düşmektedir. İMPORTANCE AFFECTİVE DOMAİN İN REALİZATİON OF EFFECTİVE EDUCATİON LOVE BASED TRAİNİNG ABSTRACT The education which is realized on the basis of love, creates enthusiastic, trustworthy and creative atmosphere that in turn gives impetus to functional and fruitfull learnings. In order to accomplish the effective education in our country, love which is generally ignored in educational practices, must be put to work to have successful, self-confident, responsible and sensitive generations. To accomplish this mission everybody should be responsible besides teachers. Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü

2 F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi (1) GİRİŞ Çağımızdaki teknolojik gelişmeler, kişilerin artık kolaylıkla bilgiye ulaşmasını ve kullanmasını mümkün hale getirmiştir. "Bilgisayar Destekli Eğitim", "Bilgisayar Destekli Etkileşimli Video Programı", "Bilgisayar Destekli İşbirlikli Öğrenme", "Uzaktan Eğitim" gibi çeşitli adlar altında bilgisayar, video, internet aracılığıyla bilgiye ulaşma ve kullanma çok kolaylaşmıştır. Bu durum eğitimin çehresini değiştirmeğe başlamış, eskiden yegâne bilgi kaynağı olan öğretmenlerin yerinin ve statüsünün tartışılmasına ve öğretmenin, eğitimdeki yerinin önemini giderek kaybedeceği şeklinde birtakım görüşlerin dile getirilmesine yol açmıştır. Bununla beraber, genellikle, bilgiye nasıl ulaşacağını, nasıl yararlanacağını ve nasıl öğreneceğini bilen kişilikli, sorumluluk sahibi, yaratıcı, kendine, çevreye ve topluma yararlı bireyler yetiştirmek şeklinde özetlenebilen 21. Yüzyıl eğitiminden beklenilenler karşısında ağırlıklı görüş, öğretmenin öneminin daha da artacağı şeklindedir. Diğer bir deyişle, etkili bir eğitim için, bilişsel ve devinsel alandaki yeterlikler yanında duyuşsal alandaki yeterliklerin öne çıktığı görülmektedir. Yukarıda sözü edilen beklentileri karşılayabilmek için, üstlendiği rolün önemi daha da artan öğretmenlerin, eğitim sistemimizdeki yeterlikleri göz önüne alındığı zaman, genellikle alan bilgisi, genel kültür ve öğretmenlik meslek bilgisine sahip olması bunun yanında, her zaman dile getirilmese bile, iyi kişilik özellikleri sergilemesi istenir. Bunlar mutlaka olması gereken özelliklerdir, ancak, öğrencide amaçlanan duyuşsal alandaki davranış değişikliklerinin sağlanabilmesi için, öğretmenlerin de duyuşsal alan boyutunun güçlü olması gerekir. Eğitim sistemimizde ise amaçlarda mevcut olmasına karşılık, gerçek yaşamda duyuşsal alan yeterliklerinin kazandırılması için yeterli uğraş verilmediği görülmektedir. Özellikle her türlü gelişim ve ilerlemeye zemin hazırlayıcı önemli bir duyuşsal alan boyutu olan "sevgi"ye eğitimimizde pek yer verdiğimiz söylenemez. Öğretmenlik, insan yetiştirme gibi değer ağırlığı olan çok önemli bir görevi gerçekleştirmektir. İnsan olmanın temel özelliği olan sevgi unsuru, yarattığı sihirli güç ile, göz ardı edilemeyecek kadar önemlidir. Yaşamımızda Sevginin Yeri Sevgi nedir? Sevgi, sosyal bir varlık olarak, insan olmanın gerektirdiği doğal bir ihtiyaçtır. Moslow'un sıraladığı heyerarşik insan gereksinimleri üçgeninde sevgi, temel olarak belirlenen fizyolijik ve güven gereksiniminden sonra gelmektedir. Bununla beraber, sevginin, temel gereksinimlerin de önüne geçerek ilk sırada yer alacak kadar güçlü bir gereksinim olduğunu gösterir sayısız örnek vardır. Gelişmiş toplumlarda fizyolojik gereksinimleri karşılanan ancak yeteri derecede sevgi ve ilgi gösterilmeyen bireylerin, kendilerini gerçekleştirmekte zorluk çektiklerine; insanlardan, dünyadan ve hatta 194

3 ÖZMEN F.. Etkili Eğitimin Gerçekleştirilmesinde... kendilerinden nefret ederek, hayatlarına son verdiklerine; uyuşturucu, alkol, gibi kötü alışkanlıklara veya topluma zarar verici eylemlere yöneldiklerine şahit olunmaktadır. Benzer durumu hayvanlar da bile izlemek mümkündür. Bulunduğu yerden, veya grubundan ayrılan hayvanların günlerce bir şey yiyip içmedikleri ve bu yüzden öldükleri zaman zaman duyulan haberlerdendir. Sevgi yaşamı renklendirmekte, değerli ve yaşanır kılmaktadır. Sevgi ilgi demektir, hoş görü demektir. Sevgi karşının hakkına saygı göstermek ve korumak demektir. Sevgi tahammmül göstermek demektir. Sevgi, kişinin kendisini aşması, doğaya, çevreye, tüm canlılara karşı duyarlı ve sorumlu olması demektir. Sevgi onarır, korur, geliştirir, sevgisizlik ise yıpratır, yok eder. Sevgiyi insanlarda bulunması gereken olumlu bir güç, öğrenilmesi ve uygulanması gereken bir sanat olarak ele alan Fromm (1994, ss.14, 31), gerçek sevginin ilgi, sorumluluk, saygı ve bilmek ile sıkı sıkıya bağlı olduğunu vurgulamakta ve sevgiyi, "Kendini tanımış, olumlu kişilik yapıları geliştiren, bilgi, yaratıcılık, üretkenlik, açılarından belli bir olgunluğa erişmiş kimseler tarafından kendi bütünlüğünü ve bireyselliğini koruyarak gerçekleştirilen bir birliktir" şeklinde tanımlamaktadır. Benzer şekilde, sevme becerisinin kişinin olgunluğuna bağlı olduğunu vurgulayan Sönmez (1937, s. 38), insan olmanın ve insanca yaşamanın yolunu bulma ve uygulama olarak tanımladığı sevgiyi, geniş bir hoşgörü ile, tutarlı ve bilinçli bir düşüncenin üstüne kurulmuş yoğun bir özveri olarak nitelemektedir. İnsan yaşamında hayati önem taşıyan sevginin, insan yetiştirme amacı olan eğitimde de egemen kılınmasından neden kaçınılır? Sevginin bulunmadığı eğitim ortamlarında, korku, endişe, sıkıntı gibi psikolojik septomlara eşlik eden neşesiz, sevimsiz, verimsiz bir eğitimden söz edilebilir. Sevginin egemen olduğu ortamlarda ise, neşeli, esprili, canlı, güven veren; daha kolay, daha etkili öğrenmeleri mümkün kılan öğrenmeler gerçekleşebilir. Öğrencinin bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurma, öğrenciyi yetenekleri ve ilgisi doğrultusunda yönlendirme, öğrencideki gelişimi izleme, öğrencinin yaratıcılığını teşvik edecek çeşitli öğrenme ortamları oluşturma, öğrencide güven duygusunu geliştirecek demokratik ve rahat bir ortam yaratma gibi etkili öğretimi gerçekleştirmeğe yönelik tüm etkinlikler, tutum ve davranışlar ancak öğrencilerini ve mesleğini seven bir öğretmenin gerçekleştirebileceği durumlardır. Sınıf içinde sevgi ortamı yaratılarak verilen eğitimde sevgiyi kelimelerle anlatmak güçtür. Sevgi hissedilir. Kullanılan sözcüklerde, yapılan davranışlarda, hitap şekillerinde, konuşmalarda, bakışlarda, dinlemelerde, gülümseyişlerde, 195

4 F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi (1) üzülmelerde, kısacası her türlü etkileşimde ilgi, canlılık, heyecan ve mutluluk getirici bir güç olarak, sevgi gizlidir. Etkili bir ders veremediği düşüncesine kapıldığı bir günün gecesinde, gözüne uyku girmeyen öğretmenin endişesinde sevgi vardır. Öğrencisini yırtık papuçla gördüğü için göz yaşlarını tutamayan öğretmenin gözyaşında yine sevgi vardır. Demokrasi, insana saygı, doğa ve çevre bilinci, ulusal ve evrensel değerleri benimseme gibi birçok haslet sevginin egemen kılındığı ortamlarda gelişebilir. Sevgi Eğitimi Konunun başında da değinildiği gibi, insan olarak hepimizin gereksinim duyduğu sevginin yeterince yaşama geçirilebilmesi, dinamik, özgüvenli, duyarlı, sağlıklı nesiller yetiştirilebilmesi için, sevgi eğitiminin işe koşulması gerekir. Sevgi eğitimi nasıl verilmelidir? Sevginin etkili gücünden eğitimde ve toplumda nasıl yararlanılabilir? Bunun kişiden kişiye, ortamdan ortama değişin pek çok yolu bulunabilecektir. Her şeyden evvel, sadece eğitimde değil toplumsal her ortamda, sevginin bir zayıflık değil, insan olmanın getirdiği bir güç olduğu kavratılmalı ve önemi vurgulanmalıdır. Öğretmenlerin yetiştirilmelerine yönelik eğitim programlarında, sağlam bir alan bilgisi ve genel kültür yanında duyuşsal alan boyutuyla ilgili olarak, iyi kişilik özellikleri kazandırma ve sevgi eğitimine yönelik dersler de konulmalı, bilimsel araştırmalara daha çok yer verilmelidir. Okullar birbirine karşı ilgisiz insanların oluşturduğu, birtakım disiplin ve kuralların uygulandığı soğuk ve ruhsuz yerler olmaktan çıkarılarak, öğretmenler, öğrenciler, yöneticiler ve diğer çalışanlar olarak ilgili, duyarlı, açık fikirli, sorumluluk düzeyi yüksek kişilerin oluşturduğu büyük bir aile ortamı gibi algılanabilecek örgüt iklimlerine kavuşturulmalıdır. Okulda ve sınıf ortamında, öğretmen, yönetici ve diğer ilgililer önderliğindeki uygulamalar, tutum ve davranışlar sevgi eğitimi için örnek teşkil etmelidir. Bunun için: 1. Herhangi bir önyargıda bulunmaksızın, öğrencilerin tümüne değer verildiği, fikir ve düşüncelerine saygı gösterildiği her fırsatta hissettirilmelidir. 2. Öğrenciye karşı ilgili olmak, mutluluk ve üzüntülerini paylaşmak yapılabilecek basit fakat insan ilişkileri bakımından etkili bir yöntemdir. Öğrencilerle konuşmak, yaşayışları ve sorunları hakkında bilgi edinmek; sorunlarını çözmelerinde gerektiği durumlarda yardımcı olmak; yaş günü, mezuniyet günü gibi özel günlerinde ders aralarında dahi olsa küçük bir 196

5 ÖZMEN F.. Etkili Eğitimin Gerçekleştirilmesinde... kutlama yapmak; hasta olduğu halde devamsız durumda kalmamak için, güçlükle derste kalmaya çalışan öğrenciyi o gün izinli saymak; belirli aralarda öğrencileri gruplar halinde örneğin bir çaya davet etmek; bunlara benzer daha birçok insani yaklaşım öğrencinin hayatı boyunca unutamayacağı anılar oluşturacak, sınıfına, okuluna ve öğretmenlerine güçlü hislerle bağlanmasını sağlayacak, benzer durumlarda kendisinin de benzer davranışlarda bulunmasına zemin hazırlayarak, sevginin eğitim ortamındaki uygulanışını yaşayarak öğrenmesine olanak verecektir. 3. Sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinliklere mümkün olduğunca çok yer verilmesi öğrencilerin hem okul yönetimi ve öğretmenlerle, hem de birbirleriyle kaynaşmalarını temin edici, kendilerini önemsemelerini ve güven duymalarını sağlayıcı araçlardır. 4. Öğrenme ortamının araç-gereç, ve donanım bakımından olanaklar elverdiğince zenginleştirilmesi, zevkli, etkili ve kolay öğrenmeleri sağlaması bakımından önemlidir. Ders çıkışlarında öğrencilerin bir araya gelerek rahatça oturmalarını, sosyal etkileşimde bulunmalarını sağlayacak, kantin, kafeterya gibi yerlerin bulunması öğrencilere verilen değerin bir göstergesi olarak, özgüven ve sevgi duygusunun gelişmesine katkıda bulunacaktır. 5. Özellikle üniversite veya yüksekokul gibi eğitim kurumlarında bir mezunlar ofisinin oluşturulması, okuldan mezun olan öğrencilerin bilgisayarlara adreslerinin kaydedilmesi ve zaman zaman bu kişilerle iletişim kurulması hem okul hem mezun olan açısından olumlu getiriler sağlayacaktır. Örneğin, belirli zamanlarda mezunlar günü düzenleyerek bu kişilerin okullara davet edilmesi, özel etkinliklere çağrılmaları, okulla ilgili çeşitli gelişim ve etkinliklerden haberdar edilmeleri, hem mezun öğrencilerin ne yaptıkları şeklinde eğitimin değerlendirilmesi bakımından sağlam bir dönüt oluşturacak, hem de bu öğrencilerin mezun olduktan sonra bile okullarıyla ilişkilerini sürdürmelerine, okullarını maddi, manevi bakımdan desteklemelerine olanak hazırlayarak, sevgi bağlarını güçlendirecektir. 6. Batıllı ülkelerde, program geliştirme uygulamalarında etkili eğitimi gerçekleştirebilmek için gizli eğitim programı "hidden curriculum" denilen ve öğrenci, öğretmen, veli, diğer çalışanlar ve çevreyi oluşturan kişilerin tutum, davranış ve etkileşimlerinin eğitimi dolaylı olarak etkileme özelliklerinin bir inceleme alanı oluşturduğu, insan ilişkilerini geliştirici, sevgi ve ait olma hissi duyulmasını sağlayıcı hususlara önem verildiği görülür (McCutcheon, G. 1982, s. 19; Orlosky ve diğ.1984, ss ). Bizim eğitim sistemimizde de okul çevre ilişkileri, öğrenciler arasındaki ilişkiler ve etkileşimler, öğrenci öğretmen etkileşimleri gibi duyuşsal alanda davranış ve tutum geliştirici 197

6 F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi (1) etkenlerin sevgi ortamı yaratmaya elverişli hale getirilmesine yönelik olarak, sürekli izlenmesi, incelenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması gerekir. Bizim kültür yapımız, insan ilişkilerinde ilgi ve duyarlılık gerektiren sevgi boyutunun geliştirilmesine çok daha uygundur. Önemli olan, kişileri önemsemek ve sevgimizi eksik etmememizdir. Sevgi, sevgi üretir. Aile yaşamında, okulunda, çevresinde sevgi gören bireyler sosyal yaşamlarında da sevgiye önem vererek, sevgi ortamları yaratmaya çalışacaklardır. Ancak bu yolla kişiler neme lazımcılıktan kurtulur, sorumluluk bilincini geliştirir, sorunlara çözüm aramaya başlar. Bu yolla kişiler paylaşmanın tadına varır, birbirine tahammül etmeği öğrenir, en ufak şeyde birbirlerini gırtlaklarına sarılmazlar. Belki o zaman bu kadar trafik kazaları olmaz, masum insanlar canice öldürülmez, yakılmazlar. Cumhuriyetin ilk yıllarında yetişen ve sonraki yıllarda öğretmenlik yapan kişilerle yapılan söyleşiler dinlendiği zaman, hemen hemen tümünün, varlıklıyoksul, kadın-erkek, genç-yaşlı demeden memleketin en ücra yerlerine kadar büyük bir şevkle giderek çalıştıkları anlaşılır. Konuşmalarında, çoktan emekli olmuş bu kişilerin, öğretmenlik şevk ve heyecanını, öğretme sevgisini hala taşıdıklarına şahit olunur. Türk Ulusuna yakışır bir çağdaşlık ve gelişmişlik seviyesine ulaşabilmek için, toplumumuzun, öğrencilerini seven, öğretmenlik şevk ve heyecanını taşıyan öğretmenlere, Cumhuriyetimizin kurulduğu yıllardaki kadar ihtiyacı vardır. İnsan yetiştirmek, diğer bir deyişle öğretmen olmak, layıkıyla yapılırsa çok yönlü, çok zor, fakat bir o kadar da zevkli, bir gönül işidir. Dinamik, yaratıcı, sorgulayan, araştıran, düşünen, seven ve sevgi üreten nesiller yetiştirmek için, başta öğretmenler olmak üzere, toplumda herkese çok iş düşmektedir. KAYNAKLAR Fromm, E. (1994). Sevme Sanatı. Ankara: Akış Yayınları. McCutcheon, G. (1982). What in The World Is Curriculum Theory? Theory into Practice, 21 (1): Orlosky ve diğ. (1984). Educational Administration Today. London: Bell and Howell Company. Sönmez, V. (1997). Sevgi Eğitimi. Ankara: Ertem BasımYayım Dağıtım Ltd. Şti. Öztürk, A.O. ve Onur, N. (1997). Sevgi ve Hoşgörü Üstüne. Ankara: Cantekin Matbaacılık. 198