TEKSTİL TEKNOLOJİLERİ EL KİTABI

Transkript

1 TEKSTİL TEKNOLOJİLERİ EL KİTABI Yaşar ÇİFTÇİ İSTANBUL GÜMRÜK LABORATUVAR MÜDÜRÜ

2 TEKSTİL LABORATUVARININ SORUMLU OLDUĞU FASILLAR AŞAĞIDA BELİRTİLMİŞTİR Fasıl No 41 Fasıl Başlığı 42 Deri Eşya; Saraciye Eşyası ve Eyer Ve Koşum Takımları; Seyahat Eşyası, El Çantaları ve Benzeri Mahfazalar; Hayvan Bağırsağından Mamul Eşya (İpek Böceği Guddesi Hariç) Postlar, Kürkler ve Taklit Kürkler; Bunların Mamulleri Ağaç ve Ahşap Eşya; Odun Kömürü; Mantar Ve Mantardan Mamul Eşya; Hasırdan, Sazdan veya Örülmeye Elverişli Diğer Maddelerden Mamuller; Sepetçi ve Hasırcı Eşyası 45 Mantar ve Mantardan Eşya 46 Hasırdan, Sazdan veya Örülmeye Elverişli Diğer Maddelerden Mamuller; Sepetçi ve Hasırcı Eşyası 47 Odun veya Diğer Selülozik Maddelerin Hamurları; Geri Kazanılmış Kağıt veya Karton Döküntü, Kırpıntı ve Hurdalar 48 Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurundan, Kağıttan veya Kartondan Eşya 49 Basılı Kitaplar, Gazeteler, Resimler ve Baskı Sanayinin Diğer Mamulleri; El ve Makina Yazısı Metinler ve Planlar İpek Yapağı ve Yün, İnce veya Kaba Hayvan Kılı; At Kılından İplik ve Dokunmuş Mensucat Pamuk 52 Ham Postlar, Deriler (Kürkler Hariç) ve Köseleler 53 Dokumaya Elverişli Diğer Bitkisel Lifler; Kağıt İpliği Ve Kağıt İpliğinden Dokunmuş Mensucat 54 Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddelersuni Filamentler 55 Sentetik ve Suni Devamsız Lifler Vatka, 56 Ke Vatka, Keçe ve Dokunmamış Mensucat; Özel İplikler; Sicim, Kordon, İp, Halat ve Bunlardan Mamul Eşya Halılar Ve Dokumaya Elverişli Maddelerden Diğer Yer Kaplamaları Özel Dokunmuş Mensucat; Tufte Edilmiş Dokumaya Elverişli Mensucat; Dantela, Duvar Halıları; Şeritçi ve Kaytancı Eşyası; İşlemeler 59 Emdirilmiş, Sıvanmış, Kaplanmış veya Lamine Edilmiş Dokumaya Elverişli Maddelerden Mensucat; Endüstriyel Kullanıma Uygun Türden Tekstil Eşyası 60 Örme Mensucat

3 61 Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarı 62 Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aksesuarı 63 Dokumaya Elverişli Maddelerden Diğer Hazır Eşya; Takımlar; Giyim Eşyası ve Dokumaya Elverişli Maddelerden Kullanılmış Eşya; Paçavralar 64 Ayakkabılar, Getrler, Tozluklar ve Benzeri Eşya; Bunların Aksamı 65 Başlıklar ve Aksamı 66 Şemsiyeler, Güneş Şemsiyeleri, Bastonlar, İskemle Bastonlar, Kamçılar, Kırbaçlar ve Bunların Aksamı Hazır 67 Hazırlanmış İnce ve Kalın Kuş Tüyleri ve Bunlardan Eşya; Yapma Çiçekler, İnsan saçından eşya

4 A-DOKUMA KUMAŞLAR 1-GİRİŞ; Tekstil kumaşları, genellikle dokumadır; ancak örme, keçeleştirme, dantel kumaş oluşumu, ağ doku oluşturma, nonwoven işlemleri ve tafting veya bu işlemlerin kombinasyonu (birleşimi) ile de üretilebilirler. Kumaşların çoğu iki boyutludur fakat artan sayıda üç boyutlu dokuma tekstil yapıları geliştirilmekte ve üretilmektedir. Dokuma kumaşlar, genellikle birbirine dik açı ile yerleştirilen ve birbirinin etrafından dolanan iki iplik sisteminden meydana gelir. Kumaşın uzunluğu boyunca yerleşen iplikler çözgü iplikleri ve kumaşın bir kenarından diğer kenarına yani kumaşın bir tarafından diğer tarafına uzanan iplikler atkı iplikleri olarak isimlendirilir. Üç eksenli ve üç boyutlu kumaşlarda iplikler kumaşa farklı şekillerde yerleştirilir. Dokunmuş tekstiller kullanım yerine göre gerekli ihtiyaçları karşılayacak şekilde tasarlanırlar. Bu kumaşların, mukavemeti (teknik tekstiller), kalınlığı, esnekliği, gözenekli olup olmaması ve kullanım süresi değiştirilebilir ve bu özellikler kumaşın örgüsüne, atkı ve çözgü iplik sıklıklarına, ipliklerin hammaddesine, yapısına (filament veya devamsız (kesikli) liflerden üretilmiş), iplik numarasına ve büküm faktörlerine bağlıdır. İpliklerin bağlantı yapması ile oluşturulan diğer kumaş yapılarına göre dokuma kumaşlardan daha yüksek bir mukavemet ve daha stabil bir kumaş yapısı elde edilebilir. Atkı ve çözgü yönünde büyük ölçüde farklılık gösteren özelliklere sahip kumaşlar üretmek için kumaşların konstrüksiyonları (yapıları) değiştirilebilir. 2-ÖRGÜ YAPILARI; Dokuma kumaşlarda kullanılan örgü sayısı pratik olarak sınırsızdır. Kumaşların fiziksel özelliğine etki eden basit yapısal değişimler gösterdiklerinden ve üç eksenli kumaşlar ile dokuma kumaşların kenar oluşumundaki ehemmiyetlerinden dolayı leno örgülerden de kısaca bahsedeceğiz. İki boyutlu dokuma kumaşların büyük bir kısmı temel örgü kullanılan yapılardır ve bunların en az % 90 lık kısmında bez ayağı örgü kullanılmaktadır. 2-1) BEZ AYAĞI ÖRGÜ; 2-1-1) Bez ayağı örgü konstrüksiyonu; Bez ayağı örgü, atkı ve çözgü ipliklerinin aralarında en basit şekilde bağlantı yapmaları ile üretilen bir örgü çeşididir. Bir atkı ipliği boyunca sırasıyla bir çözgünün üstte ve sonrakinin altta kalmasıyla oluşturulur ) Bez ayağı örgüye sahip kumaş çeşitleri; Kumaşların özellikleri, ipliklerin üretiminde kullanılan lifin tipine, ipliklerin tek filamentli, düz bükümlü veya tekstüre devamlı filament iplik olup olmadığına veya ipliklerin doğal veya sentetik kesikli liflerden üretilip üretilmediğine bağlıdır. Bir kumaşın sertliği ve dokunabilirliği de kullanılan iplik hammaddesinin sertliği ile ipliğin büküm faktöründen yani iplik numarasına bağlı olarak verilen büküm sayısından etkilenmektedir. Bez ayağı örgü kumaşlarda bazı özellikleri elde etmek için bazen çok yüksek bükümlü iplikler kullanılabilir. Elde edilen kumaşlar yüksek esnekliğe sahip olabilir veya yarı mat olabilir. Toplam kumaş alanına göre iplikler tarafından kaplanan alanı etkileyen iplik numaraları ile sıklıklar değiştirilerek kumaşın gramajı (alan yoğunluğu) değiştirilebilir. İplik yerleşimi ve iplik numarası arasındaki ilişki örtme faktörü olarak isimlendirilir. Kumaşın gramajı ve/veya örtme faktörünün değiştirilmesi kumaşların aşınma dayanımı, filtreleme kapasitesi, gözenekliliği, stabiletesi, sertliği, kalınlığı ve mukavemetini etkileyebilir. Yaklaşık olarak birim alanda aynı atkı ve çözgü iplik sıklıkları ile aynı iplik numaralarına sahip olan kare bez ayağı kumaşlar geniş bir gramaj ve örtme faktörü aralığında üretilirler. Açık yapılı düşük gramajlı kumaşlar bandaj ve tülbent kumaşlarını, düşük gramaj

5 ve yüksek örtme faktörlü kumaşlar daktilo şeridi ve tıbbi filtre kumaşlarını, yüksek gramaj ve düşük sıklığa sahip kumaşlar jeo-tekstil stabilizasyon kumaşlarını, yüksek gramaj ve yüksek sıklığa sahip kumaşlar ise pamuklu branda kumaşlarını kapsar. Çözgü yüzlü bez ayağı kumaşlar genellikle atkı örtme faktöründen çok daha yüksek çözgü örtme faktörüne sahiptir. Birbirine yakın atkı ve çözgü iplik numaraları kullanılır ise tipik bir çözgü yüzlü kumaş atkı sıklığının iki katı çözgü sıklığına sahip olabilmektedir. Bu gibi kumaşlarda çözgü kıvrımı yüksek ve atkı kıvrımı oldukça düşük olacaktır. Uygun bir örtme faktörünün kullanımı ve ipliklerin seçimi ile bu tip bir kumaşta aşınmanın çoğu çözgü iplikleri üzerinde yoğunlaştırılabilir ve böylelikle atkı ipliklerin korunması sağlanmış olur. Atkı yüzlü bez ayağı kumaşlar çözgüye nazaran çok daha yüksek atkı örtme faktörü kullanılarak üretilir ve çözgü kıvrımından daha yüksek atkı kıvrımına sahiptirler. Dokuma gerginliklerindeki farktan dolayı kıvrım farkı çözgü yüzlü kumaşlardan biraz daha düşüktür. Atkı yüzlü kumaşlar, dokunmalarının daha pahalı ve zor olmasından dolayı daha az kullanılmaktadır.

6

7 2-2) RİBS (KORD) VE PANAMA ÖRGÜYE SAHİP KUMAŞLAR (BEZ AYAĞI ÖRGÜDEN TÜRETİLMİŞ ÖRGÜLER); Bunlar bez ayağı kumaşların en basit modifikasyonudurlar. Bu kumaşlar aynı anda yan yana iki veya daha fazla çözgü ve/veya atkının üst konumda bulunmaları ile üretilirler. Sonuç olarak geniş çözgü ve/veya atkı ortaya çıkar. Atkı ve çözgü iplikleri arasında bağlantı sayısı azaldığı için verilen aralığa daha fazla iplik yerleştirmek mümkündür, bu da sıkıştırılmaksızın daha yüksek örtme faktörüne ulaşmak demektir ) Ribs (Kord) kumaşlar; Bezayağı dokusunda iplik sayısının çözgü veya atkı yönünde arttırılmasıyla oluşturulur. Sütunlu, oluklu bir görünüme sahiptir. Çözgü ribsi kumaşlarda çoğunlukla birim uzunlukta, atkıdan daha fazla çözgü ipliği bulunur ve çözgü kıvrımı yüksek, atkı kıvrımı düşüktür. Bu durum atkı ribsi kumaşlarda tersinedir. Bir 2/2 atkı ribsi kumaşta bir atkı ipliği yan yana iki çözgünün üzerinden geçerken 2/2 çözgü ribsin de bir çözgü ipliği iki atkının üzerinden geçer. İplik yüzmelerinin uzunluğu atkı ve çözgü doğrultusunda 4/4, 6/6, 3/1 veya benzeri kombinasyonlar meydana getirmek için artırılabilir. Uzun yüzmeli ribs örgülerde yan yana duran ipliklerin birbiri üzerine gelmesini engellemek genellikle zordur. Atkı ribsleri nin dokunması aynı anda iki atkı atılması mümkün olmaz ise daha pahalıdır, çünkü birim uzunlukta yüksek atkı sayısının olması dokuma makinesinin üretimini düşürür. a) Çözgü ripsleri; Düz çözgü ripslerinde sütunların genişliği aynıdır yani her sütun eşit sayıda alınan atkı ipliklerinden oluşur. Örn: Rç 2/2 (2) DÜZ ÇÖZGÜ RİBS İ

8 Karışık çözgü ripslerinde oluk kalınlıkları farklıdır. Yani her oluğun atkı ipliği sayısı değişik olabilir. Bağlantı noktaları değiştirilmiş çözgü ripslerinde oluşan oluklar kumaşın bir kenarından diğerine doğru düzensiz bir akış içindedir. 4 lü, 6 lı, 8 li gruplara ayrılan çözgü iplikleri, verilen bağlama noktalarının üzerine inşa edilerek çözgü yönünde kaydırılırlar. Yani verilen rapordaki bağlama noktaları, her grup değişiminden sonra yeni bir grubun başlangıç noktasını oluşturur ve çözgü ipliği grupları o nokta üzerinden kayarak oluşur. Örn: Rç 2 /2. 4 kaydırma noktalı 6 lı çözgü gruplarına ayılmış. Dimi bağlantı noktalı b) Atkı Ripsi: Bezayağı bağlantıların çözgü yönünde iki veya daha fazla iplik sayısının ilavesiyle oluşturulan çözgü ripsleri kumaşın iki yüzünde de aynı görüntüyü verir. Düz atkı ripslerinde olukların genişliği aynıdır. Örn: Ra 1 /1 (4 iplikli) ATKI RİBS İ

9 Karışık atkı ripslerinde her oluktaki çözgü ipliği sayısı farklıdır. Örn: Ra 1/1 ( ) KARIŞIK ATKI RİBS İ Bağlantı noktaları değiştirilmiş atkı ripsleri verilen bezayağı veya saten bağlama noktaları üzerine inşa edilir. Bir iplik grubundan diğerine geçişte ilk atkı grubunun en son atkı ipliği ile ikinci atkı grubunun ilk atkı ipliği yan yana gelerek kalın bir rips sütunu oluşturur. Örn: Rç 1 /1 (4+2) 8 atkı iplikli grup bezayağı kaydırma noktasına göre 3 kaydırmalı BAĞLANTI NOKTALARI DEĞİŞTİRİLMİŞ ATKI RİBSİ c)desenli ripsler; Aynı rapor içinde atkı ve çözgü ripslerinin karışımı ile oluşturulur. Rapor içinde çözgü ve atkı ripsleri istenilen genişlikte kullanılabilir. Çözgü iplik gruplarının yan yana birleştirilmesiyle bütün bir desen oluşturulduğu gibi daha değişik metotlarla farklı örnekler oluşturulabilir. Bu işlem yapılırken önce bir motif çizilir. Hem çözgü hem de atkı ripsleri için rapor genişliği belirlenir. Büyütülmek istenen rapor desen kağıdında tespit edilir. Motife göre karelerin içi doldurulur. Örn 1: 1.grup Rç 3/2 (8 çözgü ipliği genişliğinde) 2.grup Ra 1 /2 (3+2) 10 çözgü ipliği genişliğinde Rapor 18:10

10 Örn 2: A) Motif 1 /1 Bezayağına göre B) Rç 4 /4 (2iplikli) C) Ra 1 /1 (4 iplikli) Her bir motif 8 çözgü ve 8 atkı ipliği büyütülmüştür. Yukarıdaki örgü dokunduğunda oluşacak kumaş görüntüsü aşağıdaki gibidir.

11 Örn: 3 A) motif D 2 /2 Z B) Rç 2 /2 (2iplikli) C) Rç 1 /1 (2+2iplikli) Rapor 16:16

12 d)kuvvetlendirilmiş ripsler; Tek taraflı rips dokular veya dokunun tersinden bağlamalı ripslerin kullanım amacı bir oluk veya sütun içindeki benzer bağlama noktalarının birbiri üzerine kaymalarını önlemek ve kumaşın daha gergin olmasını sağlamaktır. -Kuvvetlendirilmiş çözgü ripsleri; Dokunun arka yüzünde görünen uzun çözgü atlamaları bezayağı örgü ile atkılarla bağlanır. Ön yüzdeki uzun çözgüler birbirine yaklaşarak rips görüntüsünü muhafaza eder. Çözgülerin bağlantıları daha çok kapatması istenirse bağlantı noktaları ön yüzde görünen uzun çözgülerin bağlantılarıyla kesişmeyecek şekilde seçilmelidir. Örn 1: Rç 4/4. Rapor:4:8 Örn 2: Rç 6/6. Rapor:4:12

13 -Kuvvetlendirilmiş atkı ripsleri: Uzun ripsleri oluşturan atkı yüzmelerinin altında çözgü iplikleri, çözgü bağlantılarının altında da ters yönde uzun yüzme yapan atkı iplikleri bulunur. Kumaşın ön yüzdeki görüntüsünü etkilemeden kuvvetlendirme yapmak için, çözgü ipliklerinden oluşan sütun üzerinde yukarıda görünen çözgü ipliklerinden bazılarını aşağı indirerek altta yüzen atkı ipliği ile bağlantı gerçekleştirilir. Aşağı indirilerek bağlantı yapılan noktalar x ile belirtilmiştir. Örn: Ra 1 /1 ( 6 iplikli) Ters yüzden bağlama noktaları D 1 /3 (Z) Rapor: 12:8 e) Kauçuk dokular: Çözgü ve atkı ripslerinin kombine edilmesiyle oluşan esnek yapılı kumaşlardır. Desenin oluşturulması için öncelikle kullanılmak istenen boyutta çözgü ripsleri aynı düzleme yerleştirilir. Aynı boyutlardaki atkı ripsleri de yatay düzlemde yerleştirilir ve bu iki motif başlangıç noktaları üst üste gelecek şekilde birleştirilir. Oluşturulan birim motifin karşısına dolular boş, boşlar dolu olacak şekilde ilk motifin negatifi birim motif oluşturulur. Aynı işlem rapor tamamlanacak şekilde yukarıya doğru tekrarlanır.

14 Yukarıdaki örgünün dokunmuş kumaştaki görüntüsü aşağıdaki gibidir ) Panama kumaşlar; Bezayağı dokunun iki veya daha fazla atkı ve çözgü ile dokunmasıyla elde edilir. En küçük raporu 4 çözgü ve 4 atkı ile oluşturulur. Basit panama kumaşlar bez ayağı örgülerin görünüşüne sahiptirler. Bu örgüde iki çözgü ipliği iki atkı boyunca yukarı kaldırılır. Diğer bir deyiş ile bu örgü paralel olarak iki atkı ve iki çözgü ile dokunan bez ayağı örgüye benzemektedir. 3/3 veya 4/4 panama örgüleri elde etmek için aynı hareketi yapacak şekilde birlikte hareket ettirilen iplik sayısı benzer şekilde arttırılır. Daha büyük panama örgüler kumaş üzerinde kare şeklinde görünüm verirler. Ancak atkı ve çözgü yönündeki ipliklerin birbirinin üzerine çıkmaları ve uzun iplik yüzmelerinden dolayı stabil olmayan bir davranış göstermeleri nedeniyle bu tür kumaşlar daha az kullanılmaktadırlar. Büyük panama örgüler ile bir kumaşta özel bir efekt veya görünüm elde edilmek istendiğinde uzun iplik yüzmeleri üzerinde bağlantı noktaları içeren fantezi panama örgüler kullanılarak kumaş stabil hale getirilir. Panama örgüye sahip kumaşlar yüksek örtme faktörleri ve daha az sayıda bağlantı noktası ile dokunabilir. Sık kumaş konstrüksiyonlarında (yapılarında) panama kumaşlar daha iyi aşınma ve filtreleme özelliği gösterirler ve su nüfuz etmesine karşı daha büyük dirence sahiptirler. Düşük sıklığa sahip panama kumaşlarla daha büyük yırtılma mukavemeti ile patlama mukavemeti elde edilir. Aynı anda iki ya da daha fazla atkı atılabilirse dokuma maliyeti de düşürülmüş olur. a) Düz panama: Atkı ve çözgü bağlantıları eşit olan panamalardır. Örn: P 2 /2

15 PANAMA ÖRGÜ Karışık panama: Bağlantıların oluşturduğu zarların bir rapor içinde değişik büyüklüklerde kullanılmasıyla oluşturulur. Örn:P KARIŞIK PANAMA

16 Yukarıdaki örgünün dokunmuş kumaştaki görüntüsü aşağıdaki gibidir. c) Desenli panama: Desenli ripslerde olduğu gibi desenli panamalar da önceden tespit edilmiş motiflerin birleştirilmesiyle oluşur. Desenli panama oluşturmak için önce uygulanacak motif çizilir. Sonra bir karışık panama motifi ve bu birim motifin negatifi alınır. Rapor istenilen oranda büyütülerek seçilen negatif ve pozitif birimler oluşturulmak istenen motifin içine yerleştirilir. Örn: A) karışık panama motifi B) Motifin negatifi C) Uygulama motifi

17 DESENLİ PANAMA 2-2-3) Etamin (Arpa tanesi): Bezayağı örgüsünde bazı bağlantıların eksiltilmesi bazılarının arttırılması ile oluşturulan örgü tipidir. Zıt bağlantı noktaları ile çaprazlanarak bağlanan kısımlar, aynı tarzda bağlanan çözgü ve atkı ipliklerini iterek çite benzer bir görüntü oluşturur. ETAMİN (ARPA TANESİ)

18 Yukarıdaki örgünün dokunmuş kumaştaki görüntüsü aşağıdaki gibidir.

19 2-3) DİMİ KUMAŞLAR; Dimi, üç veya daha fazla atkı ve çözgüde tekrar eden bir örgüdür ve kumaş yüzünde diyagonal çizgiler üretilir. Bu çizgiler genellikle kumaşın bir kenarından diğer kenarına doğru uzanır. Kumaş yüzeyindeki diyagonal çizgilerin yönü genel olarak kumaşın çözgü yönünden göründüğü gibi tanımlanır. Çizgilerin yönü sağ üst tarafa doğru ise örgü Z dimi veya sağ dimi, çizgiler ters yönde ise örgü S dimi veya sol dimi olarak isimlendirilir. Diyagonal çizgilerin açısı ve tanımı atkı ve çözgü iplik sıklıkları ve/veya numaralarına bağlı olarak değiştirilebilir. Her hangi bir konstrüksiyon (yapı) için dimi örgüler aynı özelliklere sahip bez ayağı örgü kumaşlardan daha uzun yüzmelere, daha az sayıda bağlantı noktasına ve daha açık bir yapıya sahip olacaktır. Dimi kumaşların endüstriyel kullanımı esas olarak basit dimi örgülerle sınırlı olduğundan burada basit dimi örgüler anlatılacaktır. Kırık dimiler, dalgalı dimiler, elastik dimiler ve balıksırtı dimiler takım elbiselik ve giysilik kumaşlarda yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Bir dimi örgünün en küçük raporu 3 atkı 3 çözgüden meydana gelir. Dimi örgü büyüklüğü için teorik bir üst sınır yoktur ancak kabul edilebilir uzunlukta yüzmelere sahip stabil bir kumaş yapısı üretme gereği dimi örgü büyüklüğüne pratik sınırlar getirmektedir. Dimi örgü, bir raporluk çözgü hareketinin bir sonraki çözgüde bir öncekine nazaran bir atkı önce veya bir atkı sonra başlatılması ile oluşturulur. D 1/2 örgüde çözgü ipliği bir atkının üzerinden ve sonraki iki atkının altından geçerken D 2/1 örgüde önce iki atkının üzerinden ve sonra bir atkının altından geçer. Her iki örgü de S ve Z dimi olarak üretilebilir. Dolayısıyla bu en basit dimi örgünün dört faklı kombinasyonu mevcuttur. D 2/1 dimi örgü çözgü yüzlü dimidir, yani bu örgü ile dokunan kumaşlarda çözgünün daha büyük bir kısmı kumaşın yüzeyindedir. D 1/2 örgüler ise atkı yüzlüdür. Atkı yüzlü dimi örgü atkı atılırken daha az sayıda çözgünün yukarı kaldırılması gerektiğinden dokuma makinesini çözgü yüzlü dimilerden daha az zorlarlar. Bu sebepten dolayı, çözgü yüzlü dimiler bazen ters (atkı yüzlü dimi olarak) dokunurlar. Bunun olumsuz tarafı, dokuma esnasında çözgü ipliklerini kontrol etmenin zor olmasıdır. Dört atkı ve dört çözgüden oluşan dimi örgüleri D 3/1, D 2/2 veya D 1/3 konstrüksiyonlu (yapılı) olup her bir örgü S veya Z yönlü olabilir.

20

21

22 63 EĞİMLİ, TEK EĞİMLİ EŞİT YÜZLÜ SAĞ YOLLU DİMİ 27 EĞİMLİ, TEK EĞİMLİ SAĞ YOLLU DİMİ

23 2-4) ATKI VE ÇÖZGÜ SATENİ; İngiltere de üretilen saten örgüler çözgü yüzlü olup dimi çizgilerinden arındırılmış düzgün bir kumaş yüzeyi elde etmek için bağlantı noktaları düzenlenmiş örgülerdir. Çözgü sateni örgüler bir santimetrede atkıdan çok daha fazla sayıda çözgü ipliğine sahip olan örgülerdir. Atkı satenleri ise bir santimetrede çözgüden daha fazla sayıda atkı ile dokunurlar. Bir kumaşı daha az sayıda atkı ile dokumak daha ucuz olduğu için çözgü satenleri atkı satenlerine nazaran daha yaygındırlar. Çözgü ipliklerini hareket ettiren çerçeveler üzerine etkiyen kuvvetleri azaltmak amacı ile çözgü satenleri kumaşın tersi üstte olacak şekilde dokunabilir, yani çözgü sateni konstrüksiyonuna (yapısına) sahip kumaş atkı sateni olarak dokunur. Dimi çizgileri ortadan kaldırmak amacı ile saten örgüler sistematik bir şekilde oluşturulmak zorundadır. Dimi efektleri olmayan düzenli bir saten örgü oluşturmak için bazı kuralları göz önünde bulundurmak gerekir. Rapor içinde bağlantı noktalarının dağılımı mümkün olduğu kadar rastgele olmalıdır ve raporda her çözgü bir atkı ile sadece bağlantı yapmak zorundadır. Bağlantılar belirli bir sıraya göre düzenlenmeli, birbirinden düzgün bir şekilde ayrılmalı ve asla birbirinin bitişiğinde olmamalıdır. Saten örgüler 1/x dimiden türetilir ve dimi örgüdeki bağlantı noktaları sabit adım sayısı olarak isimlendirilen bir sayı kadar kaydırılır. Aşağıdaki koşullara uyan adım sayıları kullanılmamalıdır; i) Bir veya örgü rapor büyüklüğünün bir eksiği (çünkü bu durumda dimi örgü elde edilir), ii) Örgü raporu büyüklüğü veya örgü raporunun tam böleni olan bir sayı (bu durumda bazı iplikler bağlantı oluşturamayacaktır) Bu kurallara göre saten örgü oluşturulacak en küçük örgü raporu büyüklüğü 5 tir. Düzenli atkı veya çözgü sateni 6, 9, 11, 13, 14 veya 15 iplikten oluşan rapor büyüklükleri ile de oluşturulamaz. En yaygın olan örgü raporları 5 ve 8 iplikten oluşur ve 16 dan büyük örgü raporları uzun iplik yüzmelerinden dolayı pratik değildir. Atkı ve çözgü satenleri üniformalar ile endüstriyel ve koruyucu kumaşlarda yaygın olarak kullanılırlar. Bu örgüler çalı kesen gibi özel kumaşlarda da kullanılır. Kuzey Amerika da çözgü sateni kumaş, atkı yüzlü efekte sahip atkı sateni örgü veya çözgü yüzlü efekte sahip çözgü sateni örgü ile dokunmuş ipek veya diğer liflerden dokunmuş kalın ve yoğun bir yapıya sahip düzgün yüzeyli ve genellikle parlak bir kumaştır. Atkı sateni kumaş ise atkı ve çözgü yüzlü efekte sahip beşli çözgü sateni örgü ile dokunan dayanıklı parlak bir pamuklu kumaştır.

24 ÇÖZGÜ SATENİ

25 Z ÖRGÜLÜ 8 RAPORLU ÇÖZGÜ SATENİ Z ÖRGÜLÜ 9 RAPORLU ÇÖZGÜ SATENİ

26 ATKI SATENİ

27 Z ÖRGÜLÜ 9 LU 5 ATLAMALI ATKI SATENİ

28 2-5) LENO ÖRGÜLER; Leno örgülerde yan yana bulunan çözgü iplikleri atkı ile bağlantı yaparken birbirine paralel kalmayıp çaprazlar oluşturarak bağlantı yaparlar. En basit leno örgüde bir standart çözgü ve bir çapraz çözgü her atkıda birbirine çapraz geçerek bağlantı oluşturur. Bir leno örgüde aralarındaki atkı ipliği geçen iki çözgü birbirleriyle çapraz yaparak bağlantı oluşturduğunda atkı ipliğini yerinde sıkıca tutar ve atkının hareket etmesine engel olur. Leno örgüler bundan dolayı gaze gibi seyrek veya açık kumaş yapılarında ipliklerin hareket etmesini ve kumaş yapısının bozulmasını engellemek için kullanılır. Bir kumaşın kenar konstrüksiyonu (yapısı) kenardaki çözgüleri yerlerinde tutamıyor ise leno çözgüler bu ipliklerin kumaş gövdesinin dışına kaymasını engellemek için kullanılır. Daha sonraki işlem aşamalarında kumaşlar dar enlerde parçalara kesilecek ise dokumada bu amaçla boş bırakılan tarak dişlerinin olduğu kısımlarda da (bu kısımlar kumaşın daha küçük enlere ayrıldığı kısımlardır) leno örgüler kullanılır. Leno ve gaze kumaşlar sadece standart ve çapraz çözgülerden veya bu iplik çiftlerinden oluşur veya desene göre istenilen tasarımı elde etmek için çok sayıda bu iplik gruplarından kullanılabilir. Kumaşta daha büyük efektler elde etmek için standart ve çapraz leno iplikler çift olarak veya üçlü gruplar halinde kullanılabilir. İki veya daha fazla atkı ipliği aynı ağızlığa verilebilir ve leno efekti vermek için çözgülerin atkılar arasında çapraz bağlantılar oluşturduğu düz kumaş bölgeleri basit leno örgülerden üretilir. Standart ve çapraz örgüler çoğunlukla ayrı çözgü leventlerinden beslenir. Hem standart hem de çapraz örgüler aynı levende sarılır ise her iki iplik aynı miktarda dolanacağından aynı kıvrıma sahip olacaktır. Bu tip örgü kumaşlara örnek olarak, leno örgü kumalar verilebilir. Standart ve çapraz iplikler ayrı leventlere sarılır ise farklı gerginliklerde beslenebilirler ve bu ipliklerin kıvrımları ayrı ayrı ayarlanabilir. Böyle bir durumda standart çözgü kumaşta düz olarak yer alırken tüm kıvrımı çapraz iplik alarak standart iplik etrafında dolanır. Burada çapraz ipliklerin bir atkı üzerinde sağdan sola veya soldan sağa kaydırılabildiği görülebilir. Özellikle düzgün yüzeyli tek filamentli iplikler durumunda çapraz bağlantı oluşum yönü bağlantının kilitlenmesine etki eder. İki farklı levent kullanıldığında tasarım amaçlı ve teknik uygulamalar için farklı tip ve numaralarda ipliklerin kullanılması mümkündür. Leno örgü sadece kumaş kenar konstrüksiyonu için kullanıldığında her bir kumaş kenarı için birden dörde kadar bu iplik çiftlerinden kullanılır ve leno kenar dokuma makinesinin ağızlık açma mekanizmasından bağımsız olarak çalışan özel bir mekanizma ile üretilir. Kenarlar için gerekli olan leno iplikleri, çözgü levendinden ziyade ayrı bir cağlığa yerleştirilen konik bobinden beslenirler. Sık veya kıvrımlı kenar oluşumunu önlemek için kenar iplikleri ve gerginliklerinin seçimi özellikle önemlidir. Seçilen kıvrımlarda terbiye işlemleri esnasındaki kumaş çekmeleri de hesaba katılmalıdır.

29

30 2-6) ÜÇ EKSENLİ ÖRGÜLER; Hemen hemen tüm iki boyutlu dokuma kumaş yapıları bez ayağı örgü kumaşlardan geliştirilmiştir ve atkı ve çözgü iplikleri birbirine dik veya hemen hemen dik doğrultularda bağlantı oluştururlar. Bu prensip olarak leno kumaşlar ve bir kısım ilave çözgünün, yani tasarımı oluşturan çözgünün bir iplik yatırma mekanizmasıyla belirli sayıda zemin çözgü etrafında bağlantı yaparak hareket ettirildiği ilave iplik desenlendirilen kumaşlar içinde geçerlidir. Tek istisna üç eksenli ve dört eksenli kumaşlardır. Üç eksenli kumaşlarda iki çözgü iplik gurubu atkı ipliğine genellikle 60 derecelik açı ile kaydedilir ve dört eksenli kumaşlarda dört iplik gurubu birbiri ile 40 derecelik açılar yapar. Bu güne kadar sadece üç eksenli kumaşlar için dokuma, ticari üretimde bulunmaktadır. Üç eksenli kumaşlar, üç iplik gurubunun çok sayıda eşkenar üçgen oluşturarak meydana getirdiği kumaşlar olarak tanımlanır. İki çözgü iplik gurubu birbiriyle ve atkı ipliğiyle 60 derecelik açı ile bağlantı yaparlar. Üç eksenli kumaşların yırtılma ve patlama direnci standart kumaşlara göre oldukça üstündür, çünkü uzamalar her zaman iki yönde karşılaşır. Kesişme noktaları (bağlantı noktaları) sıkı bir şekilde tutulduğundan üç eksenli kumaşların kayma direnci de mükemmeldir. Bu kumaşlar araç lastiği yapımında kullanılan kumaşlar, balon kumaşları, yelken kumaşları, lamine edilmiş yapılar ve basınç tankları gibi teknik uygulamaları kapsayan geniş alanda kullanılmaktadır.

31 3-KUMAŞLARIN ÖZELLİKLERİ; Kumaş özellikleri, bir kumaş hakkında gerekli bilgiyi verir ancak doğru bir değerlendirme için sık sık tecrübeye ihtiyaç vardır. Kumaşı tanımlayan en önemli elemanlar kumaşın genişliği, atkı ve çözgü sıklıkları, atkı ve çözgü iplik numaraları ve tipleri (hammadde, filament veya kesikli liften üretilmiş olması, konstrüksiyonu, büküm yönü, büküm sayısı ve kumaşa uygulanan terbiye işlemleridir. Bunlardan hareketle dokuma makineleri ve terbiye işlemine ait talimatlar bilinir ise kumaşın gramajı hesaplanabilir. Atkı ve çözgü örtme faktörleri, kıvrımı, kumaş kalınlığı, gözenekliği ve dökümü gibi diğer kumaş özelliklerinin tahmin edilmek zorunda olduğu veya çeşitli test metotları ile ölçülmek olduğu bir zorunluluktur. KUMAŞLARIN ANALİZİ

32 3-1) KUMAŞIN ENİ; Kumaşın eni, genellikle cm olarak ifade edilmekte ve gerginlik ile rutubetin sebep olduğu değişimleri hesaba katmak için standart klima şartlarında ölçülmek zorundadır. İstenilen kumaş genişliğine, kumaş kenarlarının dahil olup olmadığını bilmek gerekir. Bir kumaşın özelliklerine karar vermeden önce dokuma sırasında tarak eninden ham kumaş enine ve terbiye işlemleri sırasında meydana gelen (ki varsa) kumaş çekmeleri hesaba katılmalıdır. Kumaş eni değişir ise kumaş gramajı ile atkı ve çözgü iplik sıklıkları bundan etkilenir. 3-2) KUMAŞ GRAMAJI; Kumaş gramajı, çoğunlukla bir metrekare kumaşın gramaj cinsinden ağırlığı olarak ifade edilir. Ancak bazen bir metre kumaşın gram olarak ağırlığı şeklinde de ifade edilir (metre tül cinsinden) İstenilen gramajın dokumadaki kumaş gramajı ya da mamül kumaş gramajı olup olmadığının belirtilmesi çok önemlidir. Ham kumaş gramajı, atkı veya çözgü iplik numaraları, iplik sıklıkları ve örgü gibi dokuma özellikleri ile dokuma işleminin randımanı ve kumaş kalitesini artırmak için çözgülere ilave edilen haşıl gibi maddelere de bağlıdır. Terbiye işlemleri esnasında kumaş gramajı, gerginlik ve kimyasal işlemler ile veya kumaş eni ve boyuna etki eden çekmelerle, dokuma işlemi esnasında gerek duyulan haşıl maddesinin uzaklaştırılması ile ve terbiye işlemleri esnasında ilave edilen kimyasal maddeler tarafından değiştirilir. Kumaş kesim aleti kullanılarak: Analizi yapılacak olan kumaştan numune alınır ve alınan numune kumaş hassas terazide tartılır. Elde edilen ağırlık değeri, 100 cm2 numune kumaşın ağırlığı olduğu için, bu değer 1 m2 kumaşa oranlanarak (bulunan değer 100 ile çarpılarak) m2 ağırlığı cinsinden tespit edilir.

33 3-3) KIVRIM; Kumaş içindeki bir kıvrım, dokuma işlemi esnasında oluşturulur ve terbiye işlemleri esnasında modifiye edilebilir. Kıvrım oluşumu dokuma makinesinde tefeleme işlemi esnasında atkı ve çözgü ipliklerinin birbiri etrafında dolanmaya zorlanmasından dolayıdır. Kıvrım kullanılan atkı ve çözgü ipliklerine, dokuma ve terbiye işlemleri esnasındaki ve 3-4 te (örtme faktörü bölümünde) anlatılan atkı ve çözgü örtme sıklığına bağlıdır. Kıvrım, kumaştan çıkarıldıktan sonra düzgün hale getirilmiş iplik uzunluğu ile numune kumaş uzunluğu arasındaki ilişki ile ölçülür. İplik özellikleri ve kumaş yapısına bağlı olarak bağlantı noktalarında atkının çözgüye ve çözgünün de atkıya uyguladığı kuvvetlerden dolayı çok filamentli iplikler ile kesikli liflerden üretilmiş iplikler geometrik yapılarında değişime uğrarlar. 100 ün kumaş uzunluğuna bölünmesinden sonra iplik ve kumaş uzunlukları arasındaki fark ile çarpmak şeklinde kıvrımı yüzde olarak ifade etmek en uygundur. Çözgü kıvrımı, belirli bir uzunlukta kumaş dokumak için çözgü levendi üzerine sarılması gereken çözgü uzunluğunu belirlemek için kullanılır. Çözgü uzunluğunun hesabında dokuma işlemi esnasında çözgü ipliklerinin sebep olduğu uzamalar da hesaba katılmalıdır. Fazla haşıllanmış ipliklerde bu uzamalar çok küçük ve önemsiz iken haşıllanmamış veya az haşıllanmış iplikler kullanıldığında önemli olabilir. Mekiksiz dokuma makinelerinde dokunan kumaşlarda kumaş kenarı ve bazen yardımcı kenar oluşturacak şekilde gerekli atkı uzunluğu için tahmin edilen atkı kıvrımı ayarlanmak zorundadır.

34 KUMAŞ ANALİZİNDE UYGULANACAK İŞLEMLER 1- Kumaşın cinsinin ve kullanım alanının belirlenmesi: Kumaşın görsel ve fiziksel verileri dikkate alınarak ne amaçla kullanıldığı, materyali hakkında bilgi toplanır. Örneğin kumaş sentetik mi, organik elyaf mı, giysilik mi, döşemelik mi vb. 2- Kumaşın yüzünün ve tersinin belirlenmesi: Kumaşın yüzü genellikle daha parlaktır. Desen yüzde daha belirgindir. Kumaş kenar yazısı ön yüzden okunur. Apreli taraf kumaşın yüzüdür. Yüzey elyafları daha düzgündür. Kumaşta farklı iplikler kullanılmışsa pahalı ve kaliteli iplik ön yüzde daha belirgin larak kullanılmıştır. 3- Kumaşın çözgü ve atkı yönünün belirlenmesi: Örnekte kenar varsa yönü tespit etmek kolaylaşır. İplik sıklıklarına bakılırsa sıklığı fazla olan taraf çözgüdür. Çözgü iplikleri sağlam, katlı ve puntalıdır. Kalın ve daha az mukavemetli iplikler atkı yönünden kullanılır. Çözgü iplikleri atkı ipliklerine göre daha düzgün ve paraleldir. Tarak izi çözgü yönünde görülür. 4- Kumaşın tarak numarası ve taraktan geçen tel sayısının tespiti: Kumaşın çözgü tel sayısı dikkate alınarak uygun tarak numarası tespit edilir. Dişten geçen tel sayısı kumaşta tarak izi varsa sayılarak tespit edilebilir. Yoksa örgünün rapor sayısına uygun olarak belirlenir. 5- Toplam çözgü tel sayısının belirlenmesi ve tarak eninin bulunması; Kumaşın 1 cm deki çözgü sıklığı belirlenir. Bu miktar mamul kumaş eni ile çarpılır. 6- Kumaşa sonradan yapılmış apre, boya vb. işlemlerin belirlenmesi: Kmaşın görsel ve fiziksel özellikleri incelenerek, dokuma sonrasında baskı, tuşe, nem çekmezlik, tutuşmazlık, şardon gibi apre işlemlerinden hangilerinin uygulanmış olduğu tespit edilmeye çalışılır. 7- Kumaşın ağırlığının belirlenmesi: Kumaş parçasının kenarları düzgünce kesilir. Hassas terazide tartılır. Bulunan ağırlık kumaşın ebatlarıyla 1 metre boy için doğru orantı kurularak hesaplanır. Bulunan rakam kumaş eni ile çarpılarak metretül ağırlığı bulunur. 8- Kumaşın çözgü ve atkı ipliklerinin sökülmesi: Kumaşın sol üst köşesinden başlanarak çözgü ve atkı iplikleri 10 mm. boşta kalacak şekilde tek tek kumaştan ayrılır. Kumaştan ayrılan iplikler yönlerine ve cinslerine göre gruplandırılır. 9- Kumaşın çözgü ve atkı renk raporunun belirlenmesi: Çözgü ve atkı ipliklerinin kaçar adet hangi renkte ve hangi sıralamayla kullanıldığı belirlenir. 10- Kumaşın 1cm deki atkı sıklığının belirlenmesi: Kumaşın iplikleri ölçülecek olan kenara cetvel konur. 1cmde kullanılmış olan iplik miktarı sayılır. 11- Çözgü ve atkı ipliklerinin numaralarının ve diğer özelliklerinin tespit edilmesi: Kumaş kenarınan sökülüp gruplandırılan iplikler tek tek incelenerek ipliklerin büküm yönü, katı belirlenir. Gramajları ölçülür. Bu gramajlar iplik numarasının hesaplanmasında kullanılır. Kumaştan ayrılmış iplik serbest haldeyken ölçülüp not alınır. Aynı iplik gerilerek ölçülür ve not alınır iki veri arasındaki farkın yüzde itibariyle oranı kumataki ipliğin kullanıldığı yöndeki çekme yüzdesini verir. 12- Kumaşın örgüsünün, tahar ve armürünün belirlenmesi: Kumaş açık rekse koyu, koyu renkse açık renk bir zemine raptiye ile tuttutulur. Sol üst köşeden başlanarak ilk çözgü ipliği sökümeye başlanır. Bu ipliğin atkı iplikleri ile yapmış olduğu her bağlantı kareli