Türkiyede akciğer ve karın zarı kanseri (mezotelyoma) araştırması

Transkript

1 Türkiyede akciğer ve karın zarı kanseri (mezotelyoma) araştırması YIL 1965 : GATA /ANK. ASİSTAN için Konsültasyon istemi Psikiatri de Yatan Asker Adayı. için Konsültasyon istemi Sorun : Akut Manik Depresyon Reak.+ Sol Akc.Orta Zonda Yuvarlak opasite Muayene edilemez, yanına gidilemez, tehlikeli. Bakırköy /IST. Ambulansla gönderilecek Heyet Raporu Lazım

2

3

4 Benim Teşhisim. Sol akciğer,lingula üst lob arasında Yafa Portakalı büyüklüğünde dansite. Muayene edilemiyor. Ön tanı : Kist Hidatik? Ertesi günü ambulansla, refakatlı olarak Bakırköy e tecrit edilmek üzere gönderiliyor.

5 Opr.Dr. Albay Cemil Aksoy Güneşin Oğlu Görüşme Bir Hastam var.akciğerde Kist H.var. Siz de uygun bulursanız ameliyat edilsin. Hastanın filmine baktı. Benim servise gönderin yarın ameliyat edeyim. Ben de ameliyatta bulunabilirmiyim? Lütfetti.

6 Ameliyathane. Göğüse girilince Oğlum, bir enjektör ver de doktor bey e kaya suyu gösterelim.????? Vay canıma be kaya suyu yerine vefa bozası geldi. Fissürde olduğu için çıkarılması da kolay.binbaşı, bu parçayı sakın bizim patolojiye gönderme, Bronşit teşhisi koyarlar!!!!

7 Ertesi gün : İst.Ü.Tıp Fak.Patoloji Bölümünde Hocam, bir hastamın akciğerinden çıkarılan kistik bir materyel getirdim.lütfedip bakarmısınız? Yalnız kendisi askerdir, para verecek durumu yok. Merak etme delikanlı. Senden para almayız. İki gün sonra gel raporunu al.

8 İst.Ü.Tıp Fakültesi Patoloji Bölümünde. Hastanızın teşhisi kondu. Lokalize soliter,beniğn Fibröz Mezotelyoma. Hiç duymadım bu hastalığı Nadir görülür de ondan Teşekkürler efendim. Böyle sorununuz olursa gene beklerim

9 Güneşin Oğlu Opr.Dr. Cemil Aksoy ile tekrar görüşme Albayım raporu getirdim. Görmek istermisiniz? Deyip raporu verdim Vay be. Nereden bulmuş bu hastalığı? Ben hastayı yarın tekrar açıp pnomenektomi yapacağım. Kanser Ama Albayım, patoloji hocası Beniğn demişti. Boş ver. Mezotelyoma beniğn olamaz. Maliğndir o.

10 Tekrar Ahmet Deniz İle Konuşma Senin hastalığın kist değilmiş. Neymiş? İyi Huylu mezotelyoma. Yani kanser değil. Evet,değil. Albay seni tekrar ameliyat edeceğim derse kabul etme. Albay a nasıl karşı gelirim? Benden söylemesi. Can senin

11 YIL: Ekim Kokteylde Jeolog Asım Göktepeli ile Tanışma Asım Bey, Türkiye de Asbest var mı? Var ama, ticari değeri çok yok. Ankara ya en yakın nerede vardır. Mihalliççik ta. Beraber oraya gidebilir miyiz? MTA Genel Müdüre Sadrettin Alpan dan izin almak lazım

12 Bir Hafta Sonra Mihalliççikta MTA Genel Müdürünün verdiği cip ile Ankara nın 150 km. doğusundaki M.de ilçe kaymakamının odasında, Konuyu konuştuk Odaya genç bir adam girdi. Savcıymış. Sizin aradığınız hastalıktan burada çok dedi. Nereden biliyorsunuz deyince, Cinayet sonunda yapılan otopsilerde, maktullerin akciğerleri sanki kireç, beton ile sıvalı gibi. Ölen adama atılan kurşunlardan birisi akciğer üzerindeki betona saplanmıştı. Adam karnına giren kurşundan ölmüştü. Doktora bunları bir incele demiştim. Dudak büktü, Bunlar vereme bağlı deyip geçti.

13 Mhl. VSD.de Doktorla görüşme. Doktor bey hiç Mezotelyoma gördünüz mü? Burada o hastalıktan yok ama çok verem var. Veremli hastaların filmlerini görebilir miyim? Tabii. Çok var, deyip önüme bir film kutusu koydu. İçindeki filmlere bakınca, hepsinde asbest solunmasına bağlı kalsifikasyon, yani kireçlenme olduğunu gördüm.

14 Ankara Verem Tarama Ekiplerinin çektikleri filmleri tekrar inceleme Mihalliççık a bağlı aşağı yukarı 10 köyde çekilen filmleri tekrar incelediğimizde, 40 yaşın üstündekilerin yarısında akciğer zarında kireçlenme ve kalınlaşma görmüştük. Bu oran yaş 70 e ulaştığında % 80 i buluyordu. Hepsi uzmanlarca Verem sekeli ( izi olarak) kabul edilmişti. Kanserliler de vardı. Bunlar mezotelyoma diye değil, akciğer kanseri olarak değerlendiriliyordu.

15 Mihalliccik Araştırması Buraya, içinde uzman göğüs hastalıkları hekimleri, jeolog ve mineralog ile birlikte birkaç kez gittik. Köylerin çoğunda açıkta, asbest ocakları vardı. Köylüler asbestli topraktan çanak, çömlek yapıyorlardı. Mezar ve musalla taşları bile,asbestten yapılmıştı. İlçede asbest değirmenleri vardı. Bunlardan kaynaklanan tozlardan halk da yakınıyor ve belediyeden bunların kaldırılmasını istiyordu. Birkaç yerde ticari olarak asbest üretiliyordu. Bunların ürünleri yığın olarak duruyordu. Çocuklar, asbest yığınları üzerinde oynuyorlardı. Ön araştırmamız hemen medyaya intikal etti ve Hacettepeli doktorlar kanserin sebebini buldu mealinde manşet attılar.

16 Mihalliççık ta Asbest Araştırmaları Hacettepe den Dr.Mustafa Özesmi ve Dr. Ömür Gönen hemen tez çalışmaları yaptılar ve bunlar yayınlandı. Halk, asbestin ne olduğunu, hangi hastalıklara sebep olduğunu gazetelerden öğrenmeye başladı. Mezotelyomalı hastalar Hacettepe ye gelmeye başladı. Yaptığımız mineralojik çalışmalar, bölgedeki hastalıkları ( Akciğer zarı kanseri,yani mezoteyoma, akciğer zarı kalınlaşması ve kireçlenmeleri, bölgede açık ve kapalı maden ocaklarında çok bulunan asbestin, Tremolit cinsinden ( düz ve sivri lifli) kaynaklandığı anlaşıldı. Bizden sonra aynı yörede, Eşkişehir Osman Gazi Ü. Göğüs Hastalıkları başkanı rahmetli Prof. Dr.Necla ve onun yetiştirdiği, Muzaffer Metintaş ve diğerleri tarafından daha detaylı çalişmalar yapıldı. İsveç ten Gunnar Hillardal, Fransa dan Patrick Sebastien ve İngiltere den John Skidmore da araştırmalara katıldılar

17

18

19

20

21

22

23

24 Çocuk resmi

25

26 Pulmoner alveolar makrofaj hücresi,bir çok uzun bir çok mavi asbest lifini yutmak ve onları ortadan kaldırma görevini üstlenir. Ancak,tam olarak yutulmamış veya, sindirilmemiş asbest lifleri yüzünden görevini yapamaz hale gelmiş PAM bir çok selektif proteolitik enzimlerin ve ROS (Radikal oksijen substratlarının) ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Asbest Toxikolojisi Hastalıkların oluşmasında etkilidir.? Biz neyi ölçüyorduk?!

27

28 Resim 6- Olguya ait intihar notu

29 Autopsy Pictures

30

31 The types of white soil uses

32

33

34 White stucco used floor

35

36

37 Asbestos mixed soil for use road construction

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48 Bizim Köyde Çok Kanser var Bize de geliniz. Adımız Kanser araştırıcı olarak çıktı. Devamlı davet mektupları geliyor. En yakını 200 km. uzaklıkta. Çoğuna gittik. Aslı astarı yok. Hepsi, köydeki içme suyunun kanser yaptığı iddiasında.

49 Karain/Ürgüp-Nevşehirden davet Muhtarın mektubunda da kanser salgını olduğu yazılı. Sağlık Bak. Baş vurmuşlar. Netice yok. Sizde inanmayabilirsiniz. Gelin de gözlerinizle görün. Karain Ankara dan 350 k. Ötede. Sen bize gel dedik.

50 İlyas Yiğit Zapata gibi. Yanında genç birisi. Kapıyı sert bir şekilde tıkladı. Ben Karainin Köyü Muhtarı İlyaz Yiğit.Bize inanmıyacağını bildiğim için Birde hasta getirdim Hasta, genç, kara yağız dev gibi birisi. Muayene ettim, elindeki filmlere baktım Mezotelyomaya benziyor. Bunu yatırmak lazım. Bizde para yok. Güvencemiz de yok. Dosyasına, Eğitim Vakasıdır diye yazıp başhekimliğe gönderdim. Başhekim. Ben oralıyım. Bunlar zengindir. Bu çok güzel bir eğitim vakasıdır.yatır

51 1974 Eylül Ayında Ekiple Karaindeyiz Ekipte iç hastalıkları,gastroenteroloji uzmanları, jeolog Asım,portabıl rontgen makinası,banyolar,biyopsi iğnesi, üç tane teknisyen var. 20 yaş üstü her kişi için anket formu dolduruldu.muayene edildi. Filmleri çekildi, banyo edildi. Filmler çamaşır iplerine asılarak kurutuldu. Her kes kendi filmine bakıyor ve hüküm veriyor. Bu Mustafa emminin. Sağ taraf gitmiş. Iki günde 190 kişi baktık. Şüpheli üç kişinin akciğerinden su aldık, akciğer zarından biyopsi alındı.

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65 Demirci Osman Keskin Demirci Osman Köyün en bilmişlerinden. Revirde yaptığımız taramada herkese akıl veriyor. Kendisi film çektirmek istemiyor.yanımda bulunan İsveç li Gunnar Hillerdal onunla benim birlikte resmimi çekmek istedi. Osman, yanındaki bir gencin kulağına bir şeyler fısıldadı. Çocuk biraz sonra iki çifte ile geldi. Osman çifteleri yanına alarak beşlik simit gibi kuruldu. Gunnar merak etti. Neden silahla resim çektirdin? Diye sordu. Dr.Barış bizim köye öyle bir kötülük yaptı ki, onu öldürmeye bir silah yetmez dedi. Şaşıp kaldık. Ama o benden önce öbür dünyayı boyladı!

66

67 Muayenyene ve Film sonuçlarına göre Karain de Mezotelyoma Salgını var Köyün nüfusu 800. Muayene edilen 190 kişinin içinde 16 mezotelyoma var. Dünyada bir milyonda 1 kişide M.var. M asbest işçisi hastalığı.bizimkiler köylü. Asım, Bu köyde asbest yok dedi.ben Ama M var,asbest olmalı,dedim. Asım israrla, buranın jeolojisinde asbest olamaz diyor.

68 Karain den götürülen ganimetler. Biyopsi örnekleri, iki kasa taş, kaya İki teneke köy suyu 190 akciğer filmi. 3,4 torba patates ve soğan.hediye! Mutluyuz.

69 Analiz sonuçları Biyopsiler Me ile uyumlu. MTA.da taş,toprak analizleri, asbest yok, volkanik kayaç, tüf var diyorlar Filmlerde, akciğerde en az 1 litre su birikimi, akciğer zarında kalınlaşma, kireçlenmeler. Asım çevrede asbest yok diyor,ama biz Me bulduk. Ne yapacağız.

70

71 Yurt Dışı Merkezlerle Danışma Lyonda IARC=Uluslararası kanser araştırma merkezi. Cardiff, BM Pneumoconiosis Unit. Burada M.yi dünyada ilk gösteren C.Wagner var. GB.da Çevresel Halk Sağlığı merkezi. Paris te Lab. D etudes des particulas İnhale

72 Paris ten gelen rapor. Karain den gelen akciğer dokularında çok asbest var!!! Asım ı kızdırdık. Halt etmişler.ben yok diyorum. Ama siz yabancılara inanıyorsunuz. Dokuların içine konan formolin solüsyonunu, asbestten yapılmış filtre den geçiriliyormuş.!!!! Fransa dan gönderilen, içinde süzülmüş, asbestten arındırılmış formolin solüsyonuna konan dokularda Asbest yok. Asım çok sevindi. Siz bana inanmadınız?

73 Hoşafın Yağı Kesildi. Filtre edilmiş formolin ile yurt dışına gönderilen dokularda asbest boy. Cardiff e gönderilen jeolojik örneklerde asbest yok ama, ana benzeyen lifler var. Şimdilik bunun altına Turkey yazıyorlar.

74 Cardiff e gidiş. Merkez Bankasından l00 $ almam lazım.param yok. Pasaportuma Döviz almamıştır damgası vuruldu. Ne olur olmaz diye, çorabımın içine l0 $ koydum. Uçağa binişte, kısa boylu, kara kuru bir polis.pasaportumu inceledikten sonra, Yani sende döviz yok mu? Parasız mı Lyon a gidiyorsun? Ben IARC. davetliyim, Onlar bana gündelik para verecekler. İnanmam! Dedi ve başladı aramaya. Arkamdaki kuyruk uzayınca, ayakkabımı çıkartmadı.

75 Lyon da IARC ile Anlaşma Pazarlık ediyorlar. Paraları yokmuş. Bu bir acil araştırma imiş. Ben sizden para istemek için gelmedim! Bana eksper insanlar lazım dedim Dıngıdı, Mıngıdı. Ancak 10 bin $ olur. Bu da, 4 yıllık Türkiye ye göndereceğimiz eksperlerin, yol, sigorta, otel masrafı için. No problem dedim. Adam neredeyse havaya uçacaktı. Başkan a gidelim, Çok sevinecek dedi

76 IARC Başkanı ile görüşme. Yaşlı bir İngiliz. Babacan tavırlı. Sen bu araştırmayı nasıl yaptın? Anlattım, 41 AR 427 Renoult arabamla gittim. Kaç kere deyince onu geçmiştir dedim. Senin araban eskimiştir. Ben sana yeni bir araba verilmesini isteyeceğim. Peugeot marka

77 Yeni Arabanın Başına Gelenler. Siz bu arabayı kullanamazsınız. Plakası siyah olmalı. Şöför tutmanız lazım. Benzini sizin ödemeniz lazım. Bir defa kullanırken ihbar edip rektöre bildirmişler. YİB. Siyah Plakalı Peugeot araba kullanıyor. Tahkikat yapılsın S. Arabistana gittim.rektör arabayı, genel sekreterine vermiş!

78 Cardiff ten John Skidmore Geldi J.S. Toz uzmanı, mühendis.eski bir deri çantası ve birkaç toz ölcüm makinası ile Karain e gittik. Revirdeki mikroskopun başına çöktü.tam l saat mikroskopu temizlemek için uğraştı. Köylüler sık sık çay ikram ettiler. Bir ralık bana Soğuk çay içebilirmiyiz? Diyerek çantasındaki viski şişesini gösterdi. Hayır diyemedim ama, bu nasıl yapılabilir deyince, Sen bu işi bana bırak dedi. Gelen çayı lavaboya boşalttıktan sonra bardağa viski doldurdu.

79 Kafayı buldum. İngilizde tık yok Şimdi bani M.li hasta olan bir eve götür dedi. Öğretmen İbr.Gürbüz ün evine gittik. JS, cebinden çıkardığı eski bir çakı ile, evin duvarından elindeki evin duvarından aldığı tozu lam a yaydı.haydi şimdi mikroskopla bunu inceleyim dedi. Bu örnek te fiber var. İstersen bak.gerçekten dikiş iğnesi gibi bir çok lif gördüm. Asbest diye bağırdım. Böyle bakıp asbest diyemezsin. Sadece fiber dersin. Bunun iç yapısındaki mineralleri E.M ile incelemen lazım.

80 Karain den alınan, jeolojik ve havadan alınan toz örnekleri EM.İle Cardiff te incelendi. Karain deki örneklerdeki lifsel mineral bir fibriz zeolit olan Erionite uyuyor. BMC.Pneumoconiosis Ünit te yapılan Swiss türü fare deneylerinde. Erionit in asbestten çok daha tehlikeli oranda karsinojen olduğu gösterildi.

81

82 Erionite hakkında IARC.kararı There is sufficient evidence for the carcinogenicity of erionite to experimental animals There is sufficient evidence for the carcinogenicity of erionite to humans. Iarc monographs on the evaluation of the Carcinogenic risk of chemicals to humans,1987 : Silica and some silicates. 1987

83 Karain den sonra Tuzköy ve Sarıhıdır Köyleri. Tuzköy kasabasında da Erionite bağlı mezotelyoma salgını vardır. Ölenlerin % inde ölüm nedeni M. Tuzköyde M. Dışında diğer organ kanserleri ( Sarkom, lenfoma gibi) devar Sarıhıdır Köyünde de M salgını var Çözüm bu köylerin yerine, modern yapı taşları ( tuğla, beton) yapılmış evlerin yapıldığı köyler.

84 Tuzköy lu Kahraman Doğan Kılıç Tuzköy de Doğan Kılıç isimli bir yiğit ile karşılaştım. Ailesinden en az üç kişi mezotelyomadan ölmüştü. Sağ akciğerinde zar kalınlaşması vardı.bu erionite bağlı olabilirdi Sebebini bulmak için, akciğer dokusunu incelememiz gerekiyordu. Kolay dedi, ameliyat edip benim çiğerimden parça alın! dedi Şaşırdık kaldık Ameliyat edildi, parça alındı ve İngiltereye gönderildi. Sebep Erionit idi. Yanı Tuzköydeki mezotelyoma salgının da nedeni erionit idi.

85

86

87

88

89

90

91 Dr.Grandjean. Havadaki kuşları alkışlayan Danimarka lı epidemiolog Grandjean ile Göremedeki köylerde epidemiylojik çalışma yapmaya karar verdik. Harwart ta çalışıyor, çok iyi bir insan. Bana, bir Hanım Türk asistanla geleceğini söylemişti.okey dedim.onları sabah altıda otelden alacaktım.o hazır bekliyor, bizim kızımız ortalarda yok. Odasına telefon ettim. Ben daha saçımı kurutmadım demez mi Adam gülüyor, ben sinirlendim. Ona Çabuk gel.bizi bekletmeye hakkın yok dedim.

92

93

94 İsveç li Gunnemar Staleinheim Kuplumbağa Katili! Fuat ın İsveçli hocası Gunnemar da Göremedeki Kanserli köyleri merak edip gelmişti.o sırada klinikte staj yapan Arnavutluk misafirve Fuatı da yanıma alarak,bizim Nissan araba ile yola çıktık. Arabayı ben kullanıyordum ve Ankara- Aksaray yolu da kamyonlarla doluydu. Kötü bir şöför olduğumu başlangıçta yolcularıma söyleyip özür dilemiştim. Kamyonların kiminin sağından, kiminin solundan yılan kovalar gibi geçiyordum. İsveç li bir aralık, Benim arabamda Japon arabası.. Benim arabam da otomatik vitesli, Benim arabamda Nissan, Ben araba kullanmayı seviyorum gibi konuşmalar yapıyordu. Ne demek istediğini anladım, arabayı kenara çekip direksiyonu ona verdim. Adam çok sevindi.

95 Zavallı hayvan. Ben Katil oldum Yarım saat sonra baktım o da benim gibi araba kullanıyor. Kamyonları sağdan, soldan geçiyor ve,benim gibi, You are nothing demeye başladı. Tuzköy yoluna girmiştik. Birden arabanın altından takur,tukur görültüler geldi. Durduk, arkaya baktık. Araba, kocaman bir kaplumbağanın çatışını uçurmuş!! Biz gülüyoruz, İşveçli, ağlayarak Zavallı hayvan. Ben onu nasıl görmedim. Katil oldum diye ağlıyor. Üzülme, böyle şeyler olur. Sen ezmeseydin, başkası ezerdi dedik durduk. Arabayı tekrar bana verdi.

96

97

98

99

100

101 Köstebek avcısı Tuzköy deki mezotelyoma, köyün üç mahallesinde aynı oranda görülmüyordu.köyde patates ve soğan yetiştirildiği için yer altında tunel kazan köstebekler cirit atıyordu.bunlarda bir araştırma yapılabilirdi. Köyde bir köstebek avcısı varmış. Onu bulduk ve pazarlığa başladı. Önce tanesini l0 liradan yakalarım dedi, sonradan başladı dıngıdı, mıngıdı demeye. Şimdi mevsimi değil. Bunları yakalamak kolay değil. Onlar da akıllandılar. Köstebek başına dolar bazında anlaştık. 1 köstebek 20 dolar. Yakaladıklarını bize veriyordu. Bunların akciğerlerini mineralojik araştırma için Fransa ya gönderecektik. P.Sebastien inceleyecek, bekliyor. Benden yakalananların yaşları da önemli dedi. Bunları veteriner fak. birisi yapıyormuş. O da para istedi. Yakaladığımız kadar köstebek çiğerini filtre edilmiş formolin bulunan şişelere koyup, Fransa ya benim götürmem gerekiyordu. Pariste yakalandık. Gümrükte bir köpek peşimi bırakmadı. Gümrük memuru çantanı aç dedi. Durumu anlaşınca kutuları alıp çöpe attı.

102

103

104 Boncuklu Harita Türkiye deki mezotelyoma vakalarının çoğu bize geliyordu. Bunların nereden geldiğini görebilmek için MTA.dan aldığımız büyük bir jeolojik haritayı kliniğin duvarına astıktan sonra, gelen vakaların yerlerini boncuklu bir çivi çakarak göstermek istedik. En çok boncuk Türkiye Haritasının, Nevşehir, Denizli,Konya, Çankırı, Çorum, Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri, Yozgat, Malatya Elazığ, Diyarbakır, Hatay ve Urfa nın Siverek kazasından geliyordu.

105

106 Gürpınar/ Çankırı Çankırının Sabanözü ilçesinin kuzeyinde olan Gürpınar ve Çaparkayı köylerinden hastalar vardı. Gürpınar köyüne ekiple giderek buranın erişkinlerini taramadan geçirdik. Çalışmalar, büyük bir ilk okulun bir sınıfında yapılıyordu. Geldiğimizde Tahtada, Ali Elma Al yazılıydı ve bu yazı hiç değişmedi. Kış günü olduğu için sobayı öğrenciler yakıyordu. Kızlar, ıslak bezlerle zemini siliyorlardı. Öğretmenler ortada yoktu.son günü dayanamadım. Öğretmenlerin birisine Hoca bizim burada ne araştırma yaptığımız sizi hiç ilgilendirme di mi / Çocuklar size bir şey sormadılar Mı? Bize de sormadınız? Siz bizi muayene etmediniz ki!!!

107

108 Tremolite fibers in the lung tissue of a patient from Gürpınar

109 Serpentine open mines along Kızılırmak river

110 Hacıhasan/ Ilgaz Bu köyün yirmi yaş üstü insanlarının yarısının fazlasında asbest solunmasının simgesi olan yaygın akciğer zarı kireçlenmesi, kalınlaşması bulunmasına rağmen hiç mezotelyoma olgusuna rastlamadık. Bu köy de ormandan getirdikleri beyaz toprağı, evlerinde sıva, alçı veya badana malzemesi gibi kullanıyorlardı. Yani asbestle temasları vardı. Kanser görülmemesinin nedeni, buradaki asbest türünün kanser yapmayan bir cins olduğunu gösteriyordu. Asbestin türü Eckermannit isimli asbest türü olduğuna karar verdik.

111 Garipler/ Sorgun-Yozgat. Kadere Bak! Kliniğe, sarışın, bir hasta gelmişti. Garipler köyünden geldiğini söyledi. Kesin Mezotelyoması vardı. Onu tedavi için çok uğraştık. Başarılı olamadık. İlginç bir hikayesi vardı. Baba ve anne, Selaniğin Kayalar köyünden kurtuluş savaşından sonra imzalanan anlaşma ile, mübadele olarak önce gemilerle İstanbul a, oradan gene gemilerle Samsun a geldikten sonra Anadoluda uygun bir yer aramışlar yeni yerleşim için. Garipler köyünde yaşayan Rumlar burasını terkedip Selaniğe, bizkiler de buraya gelmişler. Köydeki büyük kiliseyi Cami yapmışlar, gürül gürül akan suyun da bulunması bir şans. Baba bir cinayet sonu ölmüş. Anne Hayriye 65 yaşında, kızı Ceylan 33 yaşında,oğlu Riza 37 yaşından mezotelyomadan ölmüşler. Geriye kalan iki erkek kardeşte ise asbeste bağlı akciğer zarında kireçlenme ve kalınlaşma vardı. Rumlardan kalan evlerin duvarları ak toprakla sıvanmıştı ve buradan aldığımız örnekte kansergoen asbest bulmuştuk.

112

113 Çevreli/ Almus- Tokat Babası başka bir hastanede yatan bir öğretmen beni köylerine gelmem için ikna etti. Ankara dan 450 km. uzağında bir yer. Ekiple köye vardık. Devlet çok güzel bir sağlık ocağı yapmış. Muhtarı da eski Serbest Dünya Şampiyonu Hüseyin. 160 kişi muayene oldu, filmi çekildi. Çok yoruldum ve dışarıda bir yerde uzandım, biraz kestireyim dedim. Uyandıktan sonra revirin kapısında iki köylünün konuşmasına şahit oldum. Lan Mustafa, bu sağlık ocağı yapılalı iki sene oldu. Hükümet buraya bir doktor tayin etmedi. Bu gelen doktor,iyi birisine benziyor. Bunu rehin alalım ve hükümete de, Bize doktor tayin etmezsen bu doktoru vermeyeceğiz diyelim. Öteki gevrek gevrek gülerek, İyi de bu doktoru yemek yerken gördün mü? Masayı süpürüyor. Bunu zor doyururuz demez mi.?

114 Bedirli / Yeşilova- Burdur. Hacettepe den Burdura tayin olan bir rontgen uzmanı beni aradı. Bulunduğu yörede asbestle ilgili çok hasta varmış. En fazla Bedirli de Bedirli Ankara dan 600 km güneyde. Bir Cumartesi günü 41- Ar 427 ile oraya gittik. Tozlu, dumanlı bir köy. Köy okuluna rontgen cihazını, akciğer fonksiyon testi aletini, elektro makinasını kurduk. Başladık milleti muayene etmeye. Öğretmen de yardım ediyor. Bir aralık iki köylünün konuşmasına şahit oldum - Bunlar ne biçim doktor yahu. Solcu desem, öyle gözükmüyor. Sağcı desem, namaz kılan falan lok. Paracı desem para istemiyorlar. - Sen onu boş ver de.yanlarındaki kısa boylu adam var ya, onun adı Gök hoca. Çok iyi saz çalıyor. Akşam yemeğinde onlarla berabermiş. Dinle de gör. Akşam yemeğinde Gök hoca bize, Çöz de Al. Mustafa Ali isimli denizli türküsünü söyledi. Ben bu kadar güzel ve hızlı saz çalan ustaya rastlamadım.. Bazıları, ellerindeki tape ile kayıt aldı. Sonra, Gök Hoca bara dönerek, Bunlar benim Türkülerim.Özay ın değil demişti. Kusura bakma, kıska ektiğim için parmaklarımın hassasiyeti azalmış dedi. Toprağı bol olsun.

115 Depremden sonra Gediz de kanser sayısı çok artmış. Buraya gelin. Bizim boncuklu haritada Gediz de de mezotelyoma olduğunu gösteriyor. Murat dağının eteklerinde asbestli oluşumların da olduğunu biliyoruz. Gediz e gittiğimizin ilk gününde halka asbestle ilgili bilgiler verdik. Dispanser(deki filmleri gözden geçirdik. Hastaların çoğu Ege üniversitesine gidiyormuş. İlk Sağlık Müdürü Naci Bey,bana Aslanapa ya bağlı Kureyşler köyünde ve Gediz de mezotelyoma vakaları olduğunu söylemişti. Gediz Sağlık Ocağı doktoru ise, Emet e bağlı İğdeliköy e mutlaka gitmemizi istemişti. Emet teki Bor madeni cıvarında sularda arsenik olduğu söyleniyordu. İğdeliköy de bizi karşılayan köylülerin elini sıktığımda, sanki odun tutmuş gibiydi. Kadınlar, el ayalarında ve ayak tabanlarında, karın derisinde arsenik ile ilgili görüntüler vardı. Köylüler bu durumun depremden sonra köydeki su kaynaklarının kuruması yüzünden, köyden 5 km uzaklıktaki, ataların Hastalıklıpınar dedikleri bir kaynaktan su temin etmek zorunda kaldığını ve bu suyun kullanılması sonunda köyde ishal, karın ağrısı ile başlayan hastalıklardan ölenlerin sayısının arttığını söylediler. Köylülerin el, taban karın resimlerini çektik, pınardan 20.nin üstünde su örnekleri aldık. Su tahlillerini Ankara Sular İdaresine bağlı merkezde tahlil ettirdik. Adam bizden para almadan işe başlamayacağını söylemişti. Olsun dedik, Gediz Belediye Başkanı masrafı ödeyeceğini söylemişti. Tam 60 bin TL ödedik. İğdeliköy suyundaki arsenik miktarı beklenin 80 katı fazlaydı.

116

117

118

119

120

121

122 İğdeli köydeki Hastalıklı pınardan alınan su numunelerinin arsenik analizi Numune No Arsenik (mg/l) Siyanür (mg/l) Kut 70 0,136 Kut 71 0,036 Kut 72 < 0,01 Kut 73 < 0,01 Kut 74 0,013 Kut 75 < 0,01 Kut 76 0,019 Kut 77 0,017 Kut 78 0,019 Kut 79 0,012 Kut Kut 81 0,030 Kut 82 0,152 Kut Kut 84 0,336 Kut 85 < 0,01 Kut 86 8,96 Hastalıklı pınar 3 Kut 87 8,57 HP.4 Kut 88 4,50 HP.1/2 < 0,05 < 0,05

123 Gümüş Madeni Fabrikası Köylüler, cıvarda bulunan Gümüş Fabrikasının çevreye zehirli hava saçtığını, fabrikaya bağlı havuzdan su içen göçmen kuşlarının öldüğünü söylemişlerdi. Altın,kurşun, gümüş madeninin arıtılmasında siyanür kullanıldığını biliyorduk. Fabrikaya giderek yetkililerle görüştük. Bizim araştırma yapmamıza izin vermediler. Önce birlikte yemek yiyelim dediler. Fabrikadan çıkan siyanörlü suyun bir havuzda toplandığını, göçmen kuşlar havuzun suyunu içince çoğunun düşüp öldüğünü görünce, havuz kenarına elektrikle çalışan bir çan koyduklarını, yukarıdaki kuşların geldiğini gören bekçi, çanı çalıştıracak kuşları ürküttüklerini söylemişti.

124

125

126

127

128

129 Kirazları Neden İlaçladınız?!