T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2545 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1516 MEDYA HUKUKU

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2545 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1516 MEDYA HUKUKU Yazarlar Prof.Dr. Halil brahim GÜRCAN (Ünite 4) Yrd.Doç.Dr. Fatih BAYRAM (Ünite 8) Uzm.Dr. Sevil YILDIZ (Ünite 3, 6) Av.Dr. Bar fl GÜNAYDIN (Ünite 2, 5, 7) Av. Fikret LK Z (Ünite 1) Editör Av.Dr. Bar fl GÜNAYDIN ANADOLU ÜN VERS TES

2 çindekiler iii çindekiler Sunufl... ix Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar... 2 G R fi... 3 MEDYA HUKUKUNUN TANIMI... 4 FADE ÖZGÜRLÜ Ü KAVRAMI VE MEDYA HUKUKU LE L fik S... 5 fade Özgürlü ünün Unsurlar... 6 Haber, Bilgi ve Düflüncelere Özgürce Ulaflabilme Hakk... 6 Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yorumlama ve Elefltirme Hakk... 6 Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yay nlama Hakk... 6 fade Özgürlü ünün S n rlar... 7 ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE FADE ÖZGÜRLÜ Ü... 7 nsan Haklar Evrensel Beyannamesi... 7 Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi ANAYASASI NDAK MEDYA HUKUKU LE LG L DÜZENLEMELER... 9 TÜRK YE DE MEDYA HUKUKUN KAYNAKLARI Bas n Kanunu Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanunu Radyo ve Televizyonlar Kuruluflu ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun Bilgi Edinme Hakk Kanunu nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Di er Mevzuat Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler G R fi BASIN KANUNU NDAK TEMEL KAVRAMLAR Bas n Kanunu nun Amac Bas n Kanunu ndaki Tan mlar SÜREL YAYIN FAAL YET Süreli Yay n Ç karmak Süreli Yay n Faaliyetinde Bulunmak Sorumlu Müdür Eser Sahibi Süreli Yay n Sahibi/Yay mc Bas mc Beyanname Verilmesi Teslim Yükümlülü ü Zorunlu Bilgiler ÜN TE 2. ÜN TE

3 iv çindekiler BASIN KANUNU NDAK HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER Gazeteci ve Haber Kayna Zorunlu Bilgileri Göstermeme Teslim Yükümlülü üne Uymama Yeniden Yay m Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Radyo ve Televizyon Yay nc l G R fi RADYO - TELEV ZYON YAYINCILI I Tarihsel Geliflim TÜRK YE DE RADYO VE TELEV ZYON YAYINCILI I LE LG L YASAL DÜZENLEMELER YEN RADYO VE TELEV ZYON YAYIN DÜZEN Kapsam Yeniden letim Medya Hizmet Sa lay c n n Ba ms zl ve Sorumlulu u ÖZEL YAYINCILIK KURULUfiLARI Kurulufl Aflamas nda Koflullar Yükümlülükler RADYO VE TELEV ZYON ÜST KURULU Kuruluflu Görevleri YAYINLARIN DÜZEN Yay n lkeleri Ola anüstü Dönemlerde Yay nlar T CAR LET fi M Belirli Ürünlerin Ticari letiflimi Program Desteklenmesi Ürün Yerlefltirme YAYIN H ZMET ÇER YAPTIRIMLAR dari Yapt r mlar Adli Yapt r mlar TÜRK YE RADYO VE TELEV ZYON KURUMU Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun Kurulufl ve Teflkilat Yönetim Kurulu ve Görevleri Genel Müdürlük TRT KURUMUNUN YAYIN ESASLARI Yay nlar n Düzeni Yay nlar n Denetlenmesi Yay nlarda Sorumluluk Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar... 57

4 çindekiler v nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler G R fi NTERNET YAYINCILI I B L fi M SUÇLARI Biliflim Suçlar n n Türleri Türk Ceza Kanununda (TCK) Biliflim Suçlar TCK ye liflkili Olabilecek Di er Suçlar FSEK DEK HÜKÜMLER VE NTERNET YAYINCILI I nternette Eser Sahipli i Eser Sahipli i Türleri Eser Sahibinin R zas le Kullan c lara Sunulmas Eser Sahibinin R zas Al nmadan Kullan c lara Sunulmas NTERNET VE K fi L K HAKLARI Maddi Kiflilik Haklar Bedensel Haklar Mülkiyet Haklar Manevi Kiflilik Haklar SAYILI KANUN VE NTERNET YAYIMCILI I Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Medyada Cezai Sorumluluk G R fi CEZA SORUMLULUK KAVRAMI Suç ve Suçun Unsurlar Cezai Sorumluluk BASIN YAYIN FAAL YETLER NDE CEZA SORUMLULUK Bas n Suçu Kavram Bas n Suçunun Çeflitleri Bas n Suçunun Unsurlar Bas n Kanunu na Göre Cezai Sorumluluk RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARDA CEZA SORUMLULUK Radyo ve Televizyon Yay nlar nda fllenen Suçlar ve Haks z Fiillerden Sorumluluk NTERNET ORTAMINDAK YAYINLAR NEDEN YLE CEZA SORUMLULUK çerik Sa lay c n n Sorumlulu u Yer Sa lay c n n Yükümlülükleri Eriflim Sa lay c n n Yükümlülükleri Eriflimin Engellenmesi Karar çeri in Yay ndan Ç kar lmas Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 5. ÜN TE

5 vi çindekiler 6. ÜN TE Medyada Hukuki Sorumluluk G R fi YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLU U YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLUK KOfiULLARI Kamu Yarar Gerçeklik Güncellik Ölçülülük K fi L K HAKKI VE ÖZELL KLER K fi L K HAKKININ KONUSU Maddi Bedensel De erler Yaflam Hakk Vücut Bütünlü ü Sa l k Manevi De erler Özgürlükler sim Resim fieref ve Haysiyet Hayat Alan Ortak Alan Özel Hayat Alan Gizli Hayat Alan Mesleki ve Ticari De erler K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA K fi L K HAKLARINA YAPILAN SALDIRILARDA KORUNMA YOLLARI Düzeltme ve Cevap Hakk Hukuk Davalar Hukuka Ayk r Sald r lar n Durdurulmas n Sa layan Davalar Sald r n n Önlenmesi Davas Sald r n n Durdurulmas Davas Tespit Davas Önleme, Durdurma ve Tespit Kararlar n n Üçüncü Kiflilere Bildirilmesi veya Yay nlanmas n Talep Etme Hakk Di er Davalar Hukuka Ayk r Sald r lar n Do urdu u Zararlar n Giderilmesini Sa layan Davalar Maddi Tazminat Davas Manevi Tazminat Davas K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA YAPILAN K fi L K HAKLARINA SALDIRILARDA HUKUK SORUMLULUK Süreli Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk TRT Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk Özel Radyo ve Televizyon Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk nternet Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk YARGILAMA REJ M Özet

6 çindekiler vii Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk G R fi DÜZELTME VE CEVAP HAKKI Düzeltme ve Cevap Hakk n n Hukuki Niteli i SÜREL YAYINLARDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI Düzeltme ve Cevap Yaz s n n çerik ve Biçimine Yönelik Düzenlemeler Düzeltme ve Cevap Hakk n n Kullan lmas n Usulüne Yönelik Düzenlemeler SAYILI BASIN KANUNU NUN 14. MADDES CEVAP VE DÜZELTME HAKKI SAYILI BASIN KANUNU NUN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYIMLANMAMASI RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARIN KURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVAP HAKKININ KULLANILMASI SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARIN KURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYINLANMAMASI TRT Yay nlar Bak m ndan Düzeltme ve Cevap Hakk NTERNET YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI MEDYADA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI BAfiVURU SÜREC TABLOSU Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Medyada Özdenetim Sistemleri G R fi ÖZDENET M KAVRAMI Türk Bas n Tarihinde Özdenetim Çabalar ÖZDENET M UYGULAMALARI BASIN OMBUDSMANLI I Okur Temsilcili i zleyici Temsilcili i Meslek Örgütleri Bas n Konseyi nin fllevi ve flleyifli Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Gazetecilik Etik ve Meslek lkeleri ÜN TE 8. ÜN TE

7 viii çindekiler Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

8 Sunufl ix Sunufl Medya Hukuku kitab ; Anadolu Üniversitesi Aç kö retim Fakültesi ktisadi ve dari Programlar Bölümü, Medya ve letiflim Program ile Radyo ve Televizyon Programc l ö rencilerinin ders kitab gereksinimlerini karfl layabilmek amac yla haz rlanm flt r. Bu ders kitab, bir ekip çal flmas n n ürünü olup, haz rlanmas sürecinde çok say da de erli kiflinin katk lar olmufltur. Baflta program koordinatörü Prof.Dr. Halil brahim GÜRCAN olmak üzere, kitab n ö retim tasar m iflini üstlenen Uzman Dr. Kadriye Kobak Uzun a ve Aç kö retim Fakültesi dizgi ekibine teflekkür borçluyuz. Son olarak, bize duyduklar güvenle, böyle bir kitab n haz rlanmas olana n sunan baflta rektörümüz Prof.Dr. Davut AYDIN olmak üzere, Aç kö retim Fakültesi dekan Prof.Dr. Kerim BANAR a teflekkür ediyoruz. Editör Av.Dr. Bar fl GÜNAYDIN

9 1MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Medya hukuku kavram n aç klayabilecek, fade özgürlü ü ve bu özgürlü ün kâpsam n s n rlar n belirtebilecek, Uluslararas alanda medya hukuku ile ilgili yasal düzenlemeleri betimleyecek, 1982 Anayasas ndaki medya hukukuna iliflkin düzenlemeleri aç klayabilecek, Türkiye de medya hukukunun kaynaklar n anlatabilecek bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Medya hukuku Kitle iletiflimi nternet yay nc l letiflim özgürlü ü fade özgürlü ü Medya mevzuat çerik Haritas Medya Hukuku Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar G R fi MEDYA HUKUKUNUN TANIMI FADE ÖZGÜRLÜ Ü KAVRAMI VE MEDYA HUKUKU LE L fik S ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE FADE ÖZGÜRLÜ Ü 1982 ANAYASASI NDA MEDYA HUKUKU LE LG L DÜZENLEMELER TÜRK YE DE MEDYA HUKUKUNUN KAYNAKLARI

10 Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar G R fi nsano lu ilk ça lardan itibaren, özellikle yak n çevresiyle ve içinde yaflad toplulukla bir iletiflim gerçeklefltirme ihtiyac n duymufltur. Bu ihtiyac n do al bir yans mas olarak da çevresindeki ve toplumdaki olaylar hakk nda haberdar olma ve bilgilenme gereksinimi ba lam nda, önceleri sözlü, daha sonra iflaretlerle ve yaz ile iletiflimi gerçeklefltirmifl, bu süreçte çeflitli iletiflim araçlar gelifltirerek iletiflimin sistemli bir süreçte yap lmas n sa lam flt r. letiflim bilgi, düflünce ve tutumlar n ortak semboller sistemi arac l yla kifliler ya da gruplar aras nda karfl l kl olarak birbirlerine aktar lmas olarak tan mlanabilir. letiflim ve hukuk sosyal bilimlerin iki farkl disiplini olmas na ra men kesifltikleri çok ortak nokta bulunmaktad r. Ünlü bir Latin atasözünün dedi i gibi Nerede toplum varsa orada hukuk vard r. Her sosyal iliflkinin sonunda bir hukuksal durum ortaya ç kacakt r. nsano lunun bulundu u her ortamda da iletiflim gerçekleflece i için iletiflim ve hukuk hep birlikte var olacakt r. letiflimin kitlelere ulaflan boyutu ile kullan m biçimine kitle iletiflimi ad verilmektedir. Kitle iletiflimi kitle iletiflim araçlar ile gerçeklefltirilmektedir. Kitle iletiflim araçlar na tarihsel aç dan bak ld nda, gazete, kitap, dergi, broflür gibi yaz l bas n ürünleri ile, sinema, film, radyo, televizyon, plak, kaset, videokaset, CD, DVD, nternet gibi iletiflim teknolojisindeki geliflmelerle birlikte di er ürün olan araçlar girmektedir. Kitle iletiflim araçlar n birçok aç dan önemi ve ifllevi vard r. Kitle iletiflim araçlar kamuoyunun oluflmas ve düzenlenmesi aç s ndan önemi kitle iletiflim araçlar - n n genifl bir kitleye ulaflabilmesinden kaynaklanmaktad r. Halk n bilgi edinmesi, dünyadaki ve ülkedeki geliflmeler hakk nda fikir sahibi olabilmesi kitle iletiflim araçlar sayesinde de olmaktad r.

11 4 Medya Hukuku fiekil 1.1 Kitle iletiflim araçlar MEDYA HUKUKUNUN TANIMI Kitle iletiflim sürecinin uygun ve faydal bir flekilde yürütülebilmesinin sa lanmas için bu sürecin bir düzen içinde ifllemesi gerekmektedir. Bu düzenlemeler teknik, kültürel, sosyal ve ekonomik aç lardan oldu u kadar hukuksal aç dan da çok önemlidir. En genel tan m yla kitle iletifliminde uyulmas gereken kurallar, kitle iletiflim araçlar n n yap s n iliflkilerini düzenleyen hukuk kurallar ve uygulamalar ile ilgilen hukuk dal na medya hukuku ad verilmektedir. Esas itibar yla medya hukuku kitle iletiflim araçlar yla gerçekleflen iletiflim sürecindeki yasal durumlar ve uygulamalar kapsamaktad r. medya hukukunun kapsam içerisinde bas n yay n faaliyetleri, gazetecilik mesle i, radyo ve televizyon yay nc l, nternet ortam ndan yay nc l k gibi kavramlar yer almaktad r. SIRA S ZDE 1 Medya hukuku hangi hukuk dallar ile iliflkili olabilir? Kitle iletiflim araçlar n n her birinin kendine özgü yap s ve özelliklerinin bulunmas kitle iletiflimine iliflkin hukuksal sorunlar n di er hukuk dallar ile iliflkili olmas medya hukukunun bütün olarak ayn kanunda düzenlenememesine yol açm flt r. Gerçekten de kitle iletiflim araçlar aras nda yer alan gazete ve dergilerin di er bir deyiflle yaz l bas n n tabi oldu u yasa ile radyo ve televizyonlar n tabi oldu u yasa düzenlenifl biçimiyle birbirinden farkl d r. Medya Hukukunun, Ceza Hukuku, Ceza Muhakemesi Hukuku, Anayasa Hukuku, dare Hukuku, Medeni Hukuk, Borçlar Hukuku, Ticaret Hukuku, Fikri Mülkiyet Hukuku, fl ve Sosyal Güvenlik Hukuku ve Vergi Hukuku gibi hukuk dallar ile iliflkisi vard r. Bu hukuk dallar da kendi aç lar ndan kitle iletifliminde uygulama alan bulabilmektedirler. Bas n özgürlü ü ve bunun kullan m n düzenleyen ve kitle iletiflim araçlar içerisinde yer alan gazete dergi gibi bas lm fl eserlerin bas m ve yay m ile ilgili kavram, kurum ve faaliyetleri inceleyen hukuk dal na ise bas n hukuku ad verilmektedir. Süreli bir yay n ç karmak için yap lmas gerekenler, bas n kurulufllar n n yay n faaliyetleri s ras nda uymas gerekenler, hukuki ve cezai sorumluluk, kiflilik hakla-

12 1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar r n n ihlali gibi bas n yolu ile ifllenen suçlar, yarg lama usulü ve davalar bas n hukukunun temel konular n oluflturmaktad r. Bu yap s ile bas n hukuku di er hukuk dallar ile iliflki içindedir. Anayasa da Kiflinin Hak ve Ödevleri bafll alt nda düzenlenen bas n özgürlü ü, böylece anayasal bir güvenceye sahip olmufltur. Bu hüküm gere ince bas n hukuku, Anayasa hukuku ile iliflkili görülmektedir. Ayr ca düzeltme ve cevap hakk, süreli ve süresiz yay n hakk ve bas n araçlar n korunmas hükümleri çerçevesinde de Anayasa ya baflvurmak gerekmektedir. Öte yandan bas n yoluyla kiflilik haklar n n ihlali ve haks z fiile iliflkin konular, medeni hukuk ve borçlar hukuku içerisinde ele al nmaktad r. Dolay s yla bas n hukuku, di er özel hukuk dallar ile iliflki içerisinde bulunmaktad r. Ayr ca bas n suçu ve bas n yoluyla ifllenen suçlardan dolay cezai sorumluluk ve yarg lama usulü ise ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukukunun kavram ve kurumlar ile iliflkilidir. Dolay s yla karma hukuk dal içerisinde yer alan bas n hukuku, birçok özel hukuk ve kamu hukuku dal ile iliflki içerisindedir. Medya hukuku hakk nda genel bir fikir edindikten sonra medya hukukuna iliflkin baz kavramlar n neler oldu una geçebiliriz. Özel hukuk: Esas itibar yla kifliler aras ndaki iliflkileri düzenleyen hukuk dal d r. 5 Kamu hukuku: Kamu otoritesi ile donat lm fl bulunan devlet örgütlerini ve bunlar n iflleyiflini ve devletin özel kifliler ve di er devletlerle olan iliflkilerini düzenleyen hukuk dal d r. Medya hukuku ile ilgili kavramlar sizce neler olabilir? Matbaan n icad ndan sonra ortaya ç kan bas n özgürlü ü kavram, radyo ve televizyonlar n kitle iletifliminde önemli rol oynamas ile yerini iletiflim özgürlü- ü kavram na b rakm flt r. O zaman flu soruya yan t aramak gerekir: letiflim özgürlü ü nedir? Ça dafl demokratik rejimlerdeki düzenlemeler bak m ndan bu sorunun yan t n birlikte bulmaya çal flal m. Düflünce ve bas n özgürlü ünün ana vatan say lan ngiltere de bas n özgürlü- ü Devleti tehlikeye sokma; genel ahlaka ayk r davranma ve hukuki bir neden olmaks z n kiflilerin zarar na hareket etme durumlar ile s n rland r lm flt r. ( çel, Ünver 2005, 26) Bas n bu s n rlamalara uymak kofluluyla gerekli hoflgörü den yararlanabilmektedir. Bu s n rlar n afl lmas hâlinde mahkemede hesap vermek durumunda kalacakt r. Amerika Birleflik Devletleri nde 1791 Anayasas na eklenen Ek 1. maddeye göre Congress shall make no law... abridging the freedom of speech or of the freedom of press yani Kongre söz veya bas n özgürlü ünü s n rlayan kanun yapamaz hükmü ile bas n özgürlü ünü aç kça garanti alt na al nm flt r. Kay han çel ve Yener Ünver in Kitle Haberleflme Hukuku kitab nda letiflim hukuku ile ilgili kavramlar hakk nda daha detayl bilgileri okuyabilirsiniz ( stanbul: Beta, 2005). FADE ÖZGÜRLÜ Ü KAVRAMI VE MEDYA HUKUKU LE L fik S nsan n en önemli özelli i düflünebilmesidir. nsan düflünerek, üreterek ve düflündüklerini gerçeklefltirerek geliflebilir. Böylece, kifli herhangi bir insandan, kendine özgü bir bireye dönüflmüfl olur. Bu ise düflüncelerini herhangi bir engel olmaks - z n, serbestçe aç klayabilmesinin mümkün olmas hâlinde gerçekleflebilecektir. Bu durum ise düflünceyi aç klama özgürlü ü ya da ifade özgürlü ü olarak ifade edilir. fade özgürlü ünün temelinde; düflünceyi ifade etme hakk kadar, kamuoyunun bilgi edinme hakk yatar. fade özgürlü ü konusunda yaln zca düflünceyi ele 2 SIRA S ZDE K T A P

13 6 Medya Hukuku almamak gerekir çünkü insan beyninin düflünce üretmesi için öncelikle düflünceyi üretmek amac yla gerekli ham maddeyi, yani bilgiyi edinmesi gerekir. Bilginin anas ise gözlemdir. Gözlemleri bir araya getirerek insan beyni bilgi üretebilir. Düflünceyi üreten fley, de erlendirilmifl olan bilgiden baflka bir fley de ildir. fade edilebilecek bir düflünceye sahip olabilmek için öncelikle bilgi sahibi olma zorunlulu u vard r. Özgürlü ün ilk koflulu iflte bu noktada, gerçeklere ulaflma hakk n n bireylere tan nmas d r. Ancak gerçe e ulaflan insan o gerçek ile ilgili bir düflünce ya da kanaat oluflturabilir. SIRA S ZDE 3 fade özgürlü ünün unsurlar sizce neler olabilir? fade Özgürlü ünün Unsurlar Temel hak ve özgürlükler aras nda yer alan ifade özgürlü ünün önemli bir yeri bulunmaktad r. Bu özgürlü ün kullan labilmesinin en önemli ve etkin yollar kitle iletiflim araçlar d r. fade özgürlü ü; bilgi edinme, yayma, elefltirme, yorumlama ve eser yaratma haklar n içerir. Düflünceyi aç klama ve ifade özgürlü ü, onu kullananlar aç s ndan oldu u kadar gerçekleri ö renmek özgürlü üne sahip kifli ve kitleler aç s ndan da temel hak niteli indedir. Bu tan mlardan da anlafl laca gibi ifade özgürlü ünün gerçekleflebilmesi için baz temel unsurlar n varl gerekmektedir. Bu unsurlar afla da tek tek inceleyelim. Haber, Bilgi ve Düflüncelere Özgürce Ulaflabilme Hakk Kiflilerin, haber, kan, bilgi ve düflüncelere serbestçe ulaflabilmesi hakk ; ifade özgürlü ünün gerçekleflebilmesi için öncelikli flart ve en önemli kofluldur. Vatandafllar n haber alma haklar n n devletçe garanti edilmesi gerekmektedir. Kiflilerin ayn haber ve bilgiye farkl kaynaklardan ulaflabilmesi haber ve bilginin, o derece do rulanmas n sa layacakt r. Bu ise ancak tekelleflmenin önlenmesi ile mümkün olabilecektir. Aksi hâlde kiflilere tek yanl bir bilgilendirme sa lanm fl olacakt r ve farkl bilgilere eriflebilme olana k s tlanm fl olacakt r. Medyada ço ulculu un sa lanmas ve kiflilerin özgürce istedikleri haber, bilgi ve düflüncelere ulaflabilmesi sa lanmal d r. Bu unsur vatandafl aç s ndan haber alma, medya çal flan aç s ndan habere ulaflmak ve toplamak hakk n ifade eder. Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yorumlama ve Elefltirme Hakk Bir konuya iliflkin de er yarg s ve inançlar n özgür bir biçimde ifade edilmesi anlam na gelen yorum ve elefltiri hakk ifade özgürlü ünün kullan labilmesi için gereken unsurlardan ikincisidir. Bu hak ne ölçüde sa l kl sa lanabilirse demokratik bir toplumun gerekleri olarak siyasal tart flma ve siyasal iktidar n denetlenmesi o ölçüde sa l kl olacakt r. Siyasal iktidar n uygulamalar n n halk taraf ndan denetlenebilmesi, kamu yarar tart flmalar n n yap labilmesi özgürce yorum yapma ve elefltirme hakk n n kullan lmas n engelleyecek yasal, siyasi ve ideolojik uygulamalardan uzak tutulmas na ba l d r. Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yay nlama Hakk Üçüncü unsur olarak ifade edilen bu hak ifade özgürlü ünün kitle iletiflim araçlar yoluyla kullan lmas fleklini ifade etmektedir. Haberlere düflüncelere ulaflmak yeterli de ildir. Bunlara ulaflan insan oluflturdu u düflünce ve kan lar n, elefltirileri,

14 1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 7 yaratt sanatsal ürünleri aç klayabilme hakk na sahip olmal d r. Kamuoyunun gerçekleri ö renme ve bilgi edinme hakk, haber ve bilgilerin serbestçe yay labilmesi ve kitle iletiflim araçlar nda çal flan medya profesyonelleri taraf ndan bu özgürlü ün kullan labilmesiyle gerçekleflmektedir. Düflünceleri aç klamak yan nda kitlelere yayabilmek olana n n da sunulmas gerekir. Bu hak düflünce ve kan lar n sansüre tabi olmadan bas lmas ve da t lmas n ifade etmektedir. fade özgürlü ü sizce hangi hâllerde s n rlanabilir? fade Özgürlü ünün S n rlar fade özgürlü ü gerek uluslararas düzenlemelerde, gerekse birçok ülkenin Anayasa s nda ve medya ile ilgili yasalar nda korunan temel hak ve özgürlük olarak tan mlanm flt r. Temel hak ve özgürlükler içerisinde yer alan fade özgürlü ünün kullan lmas n n da s n rlar yine yasal olarak çizilmifltir. Baz hallerde ifade özgürlü ünün kullan lmas di er temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesi durumunu yaratabilir. Bu durumla özellikle özel yaflam n dokunulmazl, kiflilik hakk gibi yine birçok yasal metinde korunan haklarla çat flmas halinde karfl lafl labiliriz. fade özgürlü ünün ne zaman, nas l ve hangi koflullarda s n rland r labilece i ya da bu özgürlü ün kullan lmas n n koflullar n n neler oldu unu belirlemeden önce ifade özgürlüklerin kullan lmas n n ödev ve sorumluluk bilinci ile olmas gerekti inin alt n çizmeliyiz. fade özgürlü ünün kullan lmas ; Ulusal güvenlik, Ülke bütünlü ü, Kamu emniyeti, Suç ifllenmesi veya düzensizli in önlenmesi, Genel sa l n korunmas, Gizli belgelerin aç a vurulmas n n önlenmesi, Baflkalar n n flöhret ve haklar n n korunmas, Yarg organlar n n otorite ve tarafs zl n n sa lanmas gibi durumlarda s n rland r labilecektir. Böyle bir s n rland rman n söz konusu olabilmesi için afla daki flartlar n gerçekleflmifl olmas aranacakt r: S n rland rma ancak kanunla olabilir. S n rland rma Anayasa n n sözüne ve ruhuna uygun olmal d r. S n rland rma demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olmal d r. S n rland rmada ölçülü olunmal d r. Ömer Gedik in Türk Yarg Kararlar Çerçevesinde Türkiye de Kitle letiflim Özgürlü ü kitab nda ifade özgürlü ünün kullan m ve yarg sürecini detayl okuyabilirsiniz (Ankara: Seçkin, 2008). ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE FADE ÖZGÜRLÜ Ü Demokratik toplumlara demokratik toplum olma özelli ini veren en önemli temel haklardan biri olan ifade özgürlü ü hemen hemen tüm demokratik devletlerde anayasalar ile güvence alt na al nm fl, birçok uluslararas sözleflmede yer alm fl ve korunmufltur. 4 SIRA S ZDE K T A P

15 8 Medya Hukuku nsan Haklar Evrensel Beyannamesi: Birleflmifl Milletler Genel Kurulu taraf ndan 10 Aral k 1948 de Paris te ilan edilmifltir. SIRA S ZDE 5 Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi: Avrupa Konseyi üye devletlerince 4 Kas m 1950 de Roma da imzalanan nsan Haklar n n ve Temel Özgürlüklerin Korunmas na liflkin Sözleflme temel haklara sayg n n Avrupa demokrasileri ailesine dâhil bütün devletler taraf ndan topluca güvenceye al nd uluslararas antlaflmad r. NTERNET nsan Haklar Evrensel Beyannamesi 51 ülke taraf ndan 26 Haziran 1945 te San Francisco da imzalanan Birleflmifl Milletler Antlaflmas yeni bir uluslararas düzenin kurulmas amac yla insanl k ailesinin bütün üyelerine rk, cinsiyet, dil ve din ayr m gözetmeksizin herkesin insan haklar na ve temel özgürlüklerine sayg ve demokrasi temelinde, uluslararas bar fl kurma ça r s nda bulunan bir antlaflmad r. Bu amaçla da nsan Haklar Evrensel Beyannamesi nin 19. Maddesinde Düflünce ve fade Özgürlü ü flu flekilde düzenlenmifltir: Madde 19: Herkesin görüfl ve anlat m özgürlü üne hakk vard r. Bu hak, kar flmas z görüfl edinme ve hangi yoldan hangi ülkede olursa olsun bilgi ve düflünceleri arama, alma ve yayma özgürlü ünü içerir. Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi nde yer alan temel hak ve özgürlükler neler olabilir? Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi fade özgürlü ümün uluslararas düzenlemenler aç s ndan en önemlilerinden birisi Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi dir. kinci Dünya Savafl Avrupa y harabeye çevirmiflti. Milyonlarca insan ölmüfl, devletlerin ekonomileri bozulmufl, insanlar savafl n diyetini kan ve gözyafl ile ödemifllerdi. Faflizme karfl savaflta aktif bir rol oynam fl bulunan, siyaset, hukuk ve sanat dünyas ndan 800 ünlü temsilci 7-10 May s 1948 aras nda Lahey Kongresi nde Avrupa kurucu parlamenter asamblesinin oluflturulmas ça r s nda bulunmufllard r. Bu kongre ça dafl Avrupa n n do umunun ilk habercisi olmufltur. Lahey Kongresi nden bir y l sonra 10 devlet; Belçika, Birleflik Krall k, Danimarka, Fransa, Hollanda, rlanda, Norveç, sveç, talya ve Lüksemburg Avrupa Konseyi ni kurdu de Almanya Federal Cumhuriyeti, zlanda, Türkiye ve Yunanistan da Avrupa Konseyi ne kat lm fllard r. Avrupa Konseyi nin temelini demokrasinin güçlendirilmesi, hukukun üstünlü- ünün savunulmas, insan haysiyetinin öne ç kar lmas, insan haklar n n korunmas ve insan haklar na sayg oluflturuyordu. Konsey üyelerinin yerine getirmekle yükümlü olduklar bu ilkeler vazgeçilmez yükümlülükler say l yordu. 4 Kas m 1950 tarihinde Roma da imzalanan Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi 3 Eylül 1953 tarihinde yürürlü e girmifltir. Sözleflme; 18 May s 1954 tarihinde Türkiye taraf ndan onaylanm flt r. Böylece Anayasa n n 90. Maddesi ne göre usulüne göre yürürlü e konulmufl olan Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi kanun hükmündedir ve iç hukuk mevzuat m z n bir parças d r. adresinden Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi nin metnine ve ek protokollerine eriflebilirsiniz. Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi nin 10 uncu Maddesi nde ifade özgürlü ü flu flekilde düzenlenmifltir: Herkes ifade özgürlü ü hakk na sahiptir. Bu hak, kamu makamlar taraf ndan müdahale olmaks z n ve ulusal s n rlar dikkate al nmaks z n, görüfllere sahip olma ve bilgi ve düflünceleri edinme ve bunlar yayma özgürlü ünü içerir. Bu madde, Devletlerin, radyo, televizyon ya da sinema iflletmecili inin izin rejimine tabi k lmalar na engel de ildir.

16 1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 9 Maddenin ikinci f kras nda ise ifade özgürlü ünün s n rlar çizilir. lgili düzenleme flöyledir: Kullan lmas ödev ve sorumluluk içeren bu özgürlükler; demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, ülke bütünlü ü, kamu güvenli i gerekçeleriyle ve kamu düzeninin korunmas ya da suçun önlenmesi, genel sa l k ve genel ahlak, baflkalar n n fleref, flöhret ve haklar n n korunmas, gizlili i olan bilgilerin aç a ç kmas n n önlenmesi yahut yarg organlar n n otorite ve tarafs zl n n sa lanmas için gerekli olan kanun ile korunan kural (usul), koflul, k s tlama ve cezalara tabi tutulabilir. 10. maddede tan mlanan ifade özgürlü ünün iki aflamas bulunmaktad r. Bunlardan ilki kanaat oluflturma, bu kapsamda haber, bilgi, enformasyon ve düflünceleri alabilme, bunlara ulaflabilme; ikincisi ise bunlar her türlü araçla aç klayabilme, iletebilme, yayabilme özgürlü üdür. Sizce 1982 Anayasas nda iletiflim hukuku ile ilgili hangi düzenlemeler yer verilmifltir? 1982 ANAYASASI NDAK MEDYA HUKUKU LE LG L DÜZENLEMELER Türkiye de de ifade özgürlü ü ve bas n hürriyeti Anayasa ile güvence alt na al nm flt r. Anayasa n n 28. Maddesi ne göre Bas n hürdür, sansür edilemez... Devlet, bas n ve haber alma hürriyetlerini sa layacak tedbirleri al r. Burada bas n denilmesinin önemi yoktur. Madde, bas n kavram ile tüm kitle iletiflim araçlar n kapsamaktad r. Anayasa da iletiflim hukuku ile ilgili maddeleri flu flekilde s ralayabiliriz. Düflünce ve kanaat hürriyeti bafll kl 25. Madde ye göre; Herkes, düflünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düflünce ve kanaatlerini aç klamaya zorlanamaz; düflünce ve kanaatleri sebebiyle k nanamaz ve suçlanamaz. Düflünceyi aç klama ve yayma hürriyeti bafll kl 26. Madde ye göre; Herkes, düflünce ve kanaatlerini söz, yaz, resim veya baflka yollarla tek bafl - na veya toplu olarak aç klama ve yayma hakk na sahiptir. Bu hürriyet resmî makamlar n müdahalesi olmaks z n haber veya fikir almak ya da vermek serbestli ini de kapsar. Bu f kra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yap lan yay mlar n izin sistemine ba lanmas na engel de ildir. (De iflik: /9 md.) Bu hürriyetlerin kullan lmas, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenli i, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlü ünün korunmas, suçlar n önlenmesi, suçlular n cezaland r lmas, Devlet s rr olarak usulünce belirtilmifl bilgilerin aç klanmamas, baflkalar n n flöhret veya haklar n n, özel ve aile hayatlar n n yahut kanunun öngördü ü meslek s rlar n n korunmas veya yarg lama görevinin gere ine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlar yla s n rlanabilir. (Üçüncü f kra mülga: /9 md.) Haber ve düflünceleri yayma araçlar n n kullan lmas na iliflkin düzenleyici hükümler, bunlar n yay m n engellememek kayd yla, düflünceyi aç klama ve yayma hürriyetinin s n rlanmas say lmaz. (Ek: /9 md.) Düflünceyi aç klama ve yayma hürriyetinin kullan lmas nda uygulanacak flekil, flart ve usuller kanunla düzenlenir. Bilim ve sanat hürriyeti bafll kl 27. Madde ye göre; Herkes, bilim ve sanat serbestçe ö renme ve ö retme, aç klama, yayma ve bu alanlarda her türlü araflt rma hakk na sahiptir. 6 SIRA S ZDE

17 10 Medya Hukuku Yayma hakk, Anayasan n 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin de- ifltirilmesini sa lamak amac yla kullan lamaz. Bu madde hükmü yabanc yay nlar n ülkeye girmesi ve da t m n n kanunla düzenlenmesine engel de ildir. Bas n hürriyeti bafll kl 28. Madde ye göre; Bas n hürdür, sansür edilemez. Bas mevi kurmak izin alma ve malî teminat yat rma flart na ba lanamaz. ( kinci f kra mülga: /10 md.) Devlet, bas n ve haber alma hürriyetlerini sa layacak tedbirleri al r. Bas n hürriyetinin s n rlanmas nda, Anayasan n 26 ve 27 nci maddeleri hükümleri uygulan r. Devletin iç ve d fl güvenli ini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü ünü tehdit eden veya suç ifllemeye ya da ayaklanma veya isyana teflvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere iliflkin bulunan her türlü haber veya yaz y, yazanlar veya bast ranlar veya ayn amaçla, basanlar, baflkas na verenler, bu suçlara ait kanun hükümleri uyar nca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile da t m hâkim karar yla; gecikmesinde sak nca bulunan hallerde de kanunun aç kça yetkili k ld merciin emriyle önlenebilir. Da t m önleyen yetkili merci, bu karar n en geç yirmidört saat içinde yetkili hâkime bildirir. Yetkili hâkim bu karar en geç k rksekiz saat içinde onaylamazsa, da t m önleme karar hükümsüz say l r. Yarg lama görevinin amac na uygun olarak yerine getirilmesi için, kanunla belirtilecek s n rlar içinde, hâkim taraf ndan verilen kararlar sakl kalmak üzere, olaylar hakk nda yay m yasa konamaz. Süreli veya süresiz yay nlar, kanunun gösterdi i suçlar n soruflturma veya kovuflturmas na geçilmifl olmas hallerinde hâkim karar yla; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü ünün, millî güvenli in, kamu düzeninin, genel ahlâk n korunmas ve suçlar n önlenmesi bak m ndan gecikmesinde sak nca bulunan hallerde de kanunun aç kça yetkili k ld merciin emriyle toplat labilir. Toplatma karar veren yetkili merci, bu karar n en geç yirmidört saat içinde yetkili hâkime bildirir; hâkim bu karar en geç k rksekiz saat içinde onaylamazsa, toplatma karar hükümsüz say l r. Süreli veya süresiz yay nlar n suç soruflturma veya kovuflturmas sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulan r. Türkiye de yay mlanan süreli yay nlar, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü üne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, millî güvenli e ve genel ahlâka ayk - r yay mlardan mahkûm olma halinde, mahkeme karar yla geçici olarak kapat - labilir. Kapat lan süreli yay n n aç kça devam niteli ini tafl yan her türlü yay n yasakt r; bunlar hâkim karar yla toplat l r. Süreli ve süresiz yay n hakk bafll kl 29. Maddeye göre; Süreli veya süresiz yay n önceden izin alma ve malî teminat yat rma flart na ba lanamaz. Süreli yay n ç karabilmek için kanunun gösterdi i bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna ayk r l - n n tespiti halinde yetkili merci, yay n n durdurulmas için mahkemeye baflvurur. Süreli yay nlar n ç kar lmas, yay m flartlar, malî kaynaklar ve gazetecilik mesle i ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir. Kanun, haber, düflünce ve kanaatlerin serbestçe yay mlanmas n engelleyici veya zorlaflt r c siyasal, ekonomik, malî ve teknik flartlar koyamaz.

18 1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 11 Süreli yay nlar, Devletin ve di er kamu tüzelkiflilerinin veya bunlara ba l kurumlar n araç ve imkânlar ndan eflitlik esas na göre yararlan r. Bas n araçlar n n korunmas bafll kl 30. Madde ye göre (De iflik: /4 md.)kanuna uygun flekilde bas n iflletmesi olarak kurulan bas mevi ve eklentileri ile bas n araçlar, suç aleti oldu u gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya iflletilmekten al konulamaz. Madde 31 Kamu tüzelkiflilerinin elindeki bas n d fl kitle haberleflme araçlar ndan yararlanma hakk Kifliler ve siyasî partiler, kamu tüzelkiflilerinin elindeki bas n d fl kitle haberleflme ve yay m araçlar ndan yararlanma hakk na sahiptir. Bu yararlanman n flartlar ve usulleri kanunla düzenlenir. (De iflik: /11 md.) Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sa l n korunmas sebepleri d fl nda, halk n bu araçlarla haber almas - n, düflünce ve kanaatlere ulaflmas n ve kamuoyunun serbestçe oluflmas n engelleyici kay tlar koyamaz. Düzeltme ve cevap hakk bafll kl 32. Madde ye göre; Düzeltme ve cevap hakk, ancak kiflilerin haysiyet ve flereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili gerçe e ayk r yay nlar yap lmas hallerinde tan n r ve kanunla düzenlenir. Düzeltme ve cevap yay mlanmazsa, yay mlanmas n n gerekip gerekmedi ine hâkim taraf ndan ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir. Türkiye de medya hukuku ile ilgili düzenlemeler hangi kanunlarda yer almaktad r? TÜRK YE DE MEDYA HUKUKUN KAYNAKLARI Medya hukuku alan ile ilgili mevzuat medya hukukun kaynaklar n oluflturmaktad r. Medya hukukunun kurallar n düzenleyen tek bir yasa metni yoktur. Dolay - s yla bu alana iliflkin olarak uygulanacak kurallar, yapt r mla farkl adlarda tespit edilmifl kanunlarda ya da genel nitelikteki bir kanunun ilgili hükümlerinde, kanun hükmünde kararnamelerde, çeflitli yönetmeliklerde yer verilmifltir. Burada bahsedilen bu mevzuatta ön plana ç kanlar üzerinde duraca z. Afla da yer verilen kanunlar n detayl olarak incelemeleri ise ilerleyen ünitelerde yer alacakt r. 7 SIRA S ZDE Mevzuat: Anayasa n n yetkili k ld otoriteler taraf ndan ç kar lan yaz l metinleri tümüne verilen add r. Bir ülkede yürürlükte olan yasa, tüzük, yönetmelik vb.nin bütünü olarak da ifade edilebilir. Sizce Bas n Kanunu nda hangi düzenlemeler yer almaktad r? Bas n Kanunu 1950 y l nda yürürlü e giren 5680 Say l Bas n Kanunu 54 y l uygulanmas n n ard ndan s k s k yap lan ek ve de iflikliklere karfl n günün gereksinimlerine yan t vermemesi nedeniyle yerini 26 Haziran 2004 tarihinde Resmî Gazete de yay nlanarak yürürlü e giren 5187 Say l Bas n Kanunu na b rakm flt r. fiu an yürürlükte olan Bas n Kanunu eskisine oranla daha demokratik hükümler içermektedir. Kanun un amac, bas n özgürlü ünü ve bu özgürlü ün kullan m n düzenlemektir. Bas n Kanunu bas lm fl eserlerin bas m ve yay m n kapsamaktad r. letiflim Hukuku nun kayna olarak Bas n Kanunu nda süreli yay n faaliyetinin düzenlenmesi, düzeltme ve cevap hakk, hukuki ve cezai sorumluluk ve bas n davalar n n usul esaslar na iliflkin düzenlemelere yer verilmifltir. Bas n Kanunu ile ilgili detayl düzenlemelere Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler bafll kl ünitede yer verilecektir. 8 SIRA S ZDE

19 12 Medya Hukuku Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanunu 1982 Anayasas n n 133. Maddesi 8 Temmuz 1993 tarihinde yap lan de ifliklik öncesine kadar Radyo ve televizyon istasyonlar n n ancak Devlet eli ile kurulur ve idareleri bir kamu tüzel kifli halinde düzenlenir. hükmüne yer vermekteydi. Buna uygun olarak da 2954 Say l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ç kar lm flt r. 11 Haziran 2008 tarihinde 5767 Say l yasa ile de ifltirilmifl olan TRT Kanunu amac, radyo ve televizyon ile tüm medya araçlar ndan yap lan yay nlar n düzenlenmesine ve özerkli i ve tarafs zl Anayasa da hükme ba lanan Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunun kurulufl, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin esas ve usulleri belirlemektir. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun görev ve yetkilerine yer veren kanunda TRT yay nlar nedeniyle cevap ve düzeltme hakk düzenlemelerine ve di er düzenlemelere yer verilmifltir. Radyo ve Televizyon Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler Ünitesi nde bu konuya daha genifl olarak de inilecektir. SIRA S ZDE 9 Sizce Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay nlar Hizmetleri Hakk nda Kanun da ne tür düzenlemelere yer verilmifl olabilir? Radyo ve Televizyonlar Kuruluflu ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun 15 fiubat 2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi nde kabul edilen 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun 3 Mart 2011 tarihinde numaral Resmi Gazetede yay nlanarak yürürlü e girmifltir. Kanun böylece daha önce yürürlükte olan 3984 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay nlar Hakk ndaki kanunu yürürlükten kald rm flt r say l Radyo Ve Televizyonlar n Kurulufl Ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun un amac ; radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlü ünün sa lanmas, medya hizmet sa lay c lar n n idarî, malî ve teknik yap lar ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluflu, teflkilât, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin usul ve esaslar belirlemektir. Bu Kanun, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi alt nda, her türlü teknik, usul ve araçlarla ve her ne isim alt nda olursa olsun elektromanyetik dalgalar veya di er yollarla yap lan radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetleriyle ilgili hususlar kapsamaktad r. Bilgi Edinme Hakk Kanunu Evrensel kabul gören temel insan haklar ndan olan ifade özgürlü ünün ayr lmaz bir parças olan bilgi edinme hakk n n sahibi tart flmas z olarak kamu ya da halkt r. Halk ad na bilgi edinme hakk n yo un biçimde kullanan ise meslekleri gere i haberciler ya da gazetecilerdir. Halk için haber, fikir ve düflünceleri bilmek ve bunlara ulaflmak hakk, iktidar n yetkilerini nas l kulland n bilmeyi ifade ederken; bas n mensuplar için haber toplamak hakk n oluflturmaktad r. Habercilik mesle i ad na ifade özgürlü ü yorumland nda habercinin bilgi edinme hakk na sahip olmas gerekti i ve bu bilgiyi özgür bir biçimde kamuoyu ile paylaflabilmesi gerekti i anlafl lmaktad r. Gazetecilerin de halka en do ru bilgiyi ulaflt - rabilmeleri için özgür bir ortamda bu görevlerini yerine getirmeleri zorunludur. 24 Ekim 2003 tarihinde Resmî Gazete de yay nlanan 4982 Say l Bilgi Edinme Hakk Kanunu nun amac demokratik ve fleffaf yönetimin gere i olan eflitlik, tarafs zl k ve aç kl k ilkelerine uygun olarak kiflilerin bilgi edinme hakk n kullanmalar na iliflkin esas ve usulleri düzenlemektir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu; kamu ku-

20 1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 13 rum ve kurulufllar ile kamu kurumu niteli indeki meslek kurulufllar n n faaliyetlerinde uygulanan bir kanundur. Türkiye de nternet ortam nda yay nc l k hangi yasa ile düzenlenmifltir? nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun 23 May s 2007 tarihli Resmî Gazete de yay nlanan 5651 Say l nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun, Türkiye de Internet ortam ndaki yay nlar aç s ndan düzenleme getiren bir kanundur. Bu kanunun amac ; içerik sa lay c, yer sa lay c, eriflim sa lay c ve toplu kullan m sa lay c lar n yükümlülük ve sorumluluklar ile Internet ortam nda ifllenen belirli suçlarla içerik, yer ve eriflim sa lay - c lar üzerinden mücadeleye iliflkin esas ve usulleri düzenlemektir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 31 Aral k 1951 tarihinde Resmî Gazete de yay nlanan 5846 Say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda teknolojik geliflmeler ve günün gerektirdi i ihtiyaçlar nedeniyle birçok kez de ifliklikler ve eklemeler olmufltur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun amac, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatç lar n, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yap mc lar ile filmlerin ilk tespitini gerçeklefltiren yap mc lar n ve radyotelevizyon kurulufllar n n ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklar n belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma flartlar n düzenlemek, öngörülen esas ve usullere ayk r yararlanma hâlinde yapt r mlar tespit etmektir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatç lar n, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yap mc lar ile filmlerin ilk tespitini gerçeklefltiren yap mc - lar n ve radyo-televizyon kurulufllar n n ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklar n, bu haklara iliflkin tasarruf esas ve usullerini, yarg yollar n ve yapt r mlar ile Kültür Bakanl n n görev, yetki ve sorumlulu unu kapsamaktad r. 10 SIRA S ZDE çerik Sa lay c : Internet ortam üzerinden kullan c lara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, de ifltiren ve sa layan gerçek veya tüzel kiflilerdir. Yer Sa lay c : Hizmet ve içerikleri bar nd ran sistemleri sa layan veya iflleten gerçek veya tüzel kiflilerdir. Eriflim Sa lay c : Kullan c lar na Internet ortam na eriflim olana sa layan her türlü gerçek veya tüzel kiflilerdir. Toplu kullan m sa lay c lar: Kiflilere belli bir yerde ve belli bir süre internet ortam kullan m olana sa layan gerçek veya tüzel kiflilerdir. Sizce Türkiye de iletiflim hukukunu ilgilendiren baflka hangi yasal düzenlemeler olabilir? Di er Mevzuat Mevzuatta iletiflim hukuku ile do rudan veya dolayl olarak ilgili olan birçok düzenlemeye rastlamak mümkündür. Burada en çok karfl lafl lanlar ve do rudan ilgili olan kanunlara yer verilmifltir. Medya hukuku kapsam nda medya çal flanlar n n ifl iliflkilerini düzenleyen 5953 Say l Bas n Mesle inde Çal flanlarla Çal flt ranlar Aras ndaki Münasebetlerin Tanzimi Hakk nda Kanun ve uygulamalar na Medyada Çal flma Hayat dersinde incelenecektir. Bu nedenle 5953 Say l kanuna burada de inilmeyecektir. Bunun yan s ra Türk Ceza Kanunu ndaki bas n yay n faaliyetlerine iliflkin düzenlemelere, Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu nda yer alan ilgili düzenlemelere de rastlamak mümkündür. adresinden radyo ve televizyon yay nlar na iliflkin olarak güncel mevzuata eriflmeniz mümkün olabilecektir. 11 SIRA S ZDE NTERNET

21 14 Medya Hukuku Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Medya hukuku kavram n aç klayabilmek. Kitle iletiflim araçlar arac l yla gerçeklefltirilen kitle iletiflimi sürecinde uyulmas gereken kurallar, kitle iletiflim araçlar n n yap s n ve iliflkilerini düzenleyen hukuk kurallar ve uygulamalar ile ilgilen hukuk dal na iletiflim hukuku ad verilmektedir. Esas itibar yla iletiflim hukuku gazete, dergi, radyo, televizyon, nternet gibi kitle iletiflim araçlar ile ilgili her türlü yasal düzenlemeleri içermektedir. fade özgürlü ü ve bu özgürlü ün kapsam n, s - n rlar n belirtebilmek. fade özgürlü ü; kiflilerin haber, bilgi ve düflüncelere özgürce ulaflabilmesi ve ulafl lan bu bilgiler neticesinde ulaflt klar kanaatlerini özgürce aç klayabilmesi, yay nlayabilmesini ifade etmektedir. Düflünceyi aç klama ve ifade özgürlü ü, onu kullananlar aç s ndan oldu u kadar gerçekleri ö renmek özgürlü üne sahip kifli ve kitleler aç s ndan da temel hak niteli indedir. fade özgürlü ü ulusal güvenlik, ülke bütünlü ü, kamu emniyeti, suç ifllenmesi veya düzensizli in önlenmesi, genel sa l n korunmas, gizli belgelerin aç a vurulmas n n önlenmesi, baflkalar n n flöhret ve haklar n n korunmas ve yarg organlar n n otorite ve tarafs zl n n sa lanmas gibi durumlarda ancak kanunla, Anayasa n n sözüne ve ruhuna uygun biçimde ve demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olarak ölçülü biçimde s n rland r labilir. A MAÇ 4 A MAÇ Anayasas ndaki Medya hukukuna iliflkin düzenlemeleri aç klayabilmek. Demokratik toplumlar n birço unda Anayasal güvence olarak da teminat alt na al nan ifade özgürlü ü Türkiye de anayasalarda güvence alt na al nm flt r Anayasas n n Düflünceyi Aç klama Hürriyeti bafll kl 26. Maddesi nde, Bas n Hürriyeti bafll kl 28. Maddesi nde, Süreli ve Süresiz Yay n Hakk bafll kl 29. Maddesi nde ve Düzeltme ve Cevap Hakk bafll kl 32. Maddesi nde iletiflim hukuku ile ilgili yasal düzenlemelere yer verilmifltir. Türkiye de medya hukukunun kaynaklar n anlatabilmek. Medya hukuku alan ile ilgili mevzuat iletiflim hukukun kaynaklar n oluflturmaktad r. letiflim hukukunun kurallar n düzenleyen tek bir yasal metin yoktur. Ancak Anayasa baflta olmak üzere Bas n Kanunu, Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun, Bilgi Edinme Hakk Kanunu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu baflta olmak üzere Türk Ceza Kanunu nda yer alan bas n yay nla ilgili hükümler, Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu nda yer alan hükümler, Radyo Televizyon Üst Kurulunca ve di er ilgili kurum ve kurulufllar taraf ndan ç - kar lan medya alan na iliflkin yönetmelikler iletiflim hukukunun kaynaklar n oluflturan mevzuat içerisinde yer almaktad r. A MAÇ 3 Uluslararas alanda medya hukuku ile ilgili yasal düzenlemeleri betimleyebilmek. Medya hukukun en önemli kavramlar ndan biri olan ifade özgürlü ü baflta nsan Haklar Evrensel Beyannamesi olmak üzere, Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi gibi birçok uluslararas yasal metinde güvence alt na al nm flt r.

22 1. Ünite -Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 15 Kendimizi S nayal m 1. Medya hukukunun afla daki hukuk dallar ndan hangisi ile aras nda en az iliflki oldu u söylenebilir? a. Ceza Hukuku b. Devletler Özel Hukuku c. Borçlar Hukuku d. Tazminat Hukuku e. Medeni Hukuk 2. Süreli bir yay n ç karmak için gerekli yasal süreç afla- daki kanunlar n hangisinde düzenlenmifltir? a. Borçlar Kanunu b. Bilgi Edinme Kanunu c. Ceza Kanunu d. Ceza Muhakemesi Kanunu e. Bas n Kanunu 3. fade özgürlü ünün unsurlar aras nda afla dakilerden hangisi yer almaz? a. Bilgi ve haberlere serbestçe eriflme hakk b. Elefltiri hakk c. Yorumlama hakk d. Kiflisel verilere ulaflma hakk e. Yay nlama hakk 4. Afla dakilerden hangisi ifade özgürlü ünün s n rland r lmas için gerekli flartlar aras nda yer almaz? a. S n rland rman n kanunla olmas b. Anayasa n n sözüne ve ruhuna ayk r olmamas c. Bakanlar Kurulu Karar ile yap labilmesi d. Ölçülük ilkesine uyulmas e. Demokratik bir toplumda zorunlu olmas 5. Afla dakilerden hangisi ifade özgürlü ünün s n rland r labilmesi için gerekli nedenler aras nda yer almaz? a. Ülke bütünlü ü b. Kifli güvenli i c. Genel sa l n korunmas d. Baflkalar n n flöhret ve haklar n n korunmas e. Yarg organlar n n otoritesinin sa lanmas 6. 4 Aral k 1950 de imzalanan, iç hukukun bir parças olan Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunmas na liflkin Sözleflme afla dakilerden hangisidir? a. Paris Sözleflmesi b. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi c. Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi d. Londra Sözleflmesi e. Lahey Sözleflmesi Anayasas nda yer alan düzenlemelerden hangisi medya hukuku alan ile ilgi de ildir? a. Süreli Süresiz Yay n Hakk b. Bilim ve Sanat Hürriyeti c. Düzeltme ve Cevap Hakk d. Bas n Araçlar n n Korunmas e. Yerleflme ve Seyahat Hürriyeti 8. Anayasan n yetkili k ld organlar taraf ndan ç kar - lan ve ülkede yürülükte bulunan yaz l metinlere ne ad verilir? a. Kanun b. Yönetmelik c. Mevzuat d. Kanun Hükmünde Kararname e. Tüzük 9. nternet ortam üzerinden kullan c lara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, de ifltiren ve sa layan gerçek veya tüzel kiflilere ne ad verilir? a. Servis sa lay c b. çerik sa lay c c. Eriflim sa lay c d. Toplu kullan m sa lay c e. Yer sa lay c 10. nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun kaç y l nda yürürlü e girmifltir? a b c d e. 2008

23 16 Medya Hukuku Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. b Yan t n z yanl fl ise Medya Hukukunun Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. e Yan t n z yanl fl ise Medya Hukukunun Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. d Yan t n z yanl fl ise fade Özgürlü ü ve MedyaHukuku ile liflkisi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yan t n z yanl fl ise fade Özgürlü ü ve Medya Hukuku ile liflkisi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yan t n z yanl fl ise fade Özgürlü ü ve Medya Hukuku ile liflkisi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. c Yan t n z yanl fl ise Uluslararas Düzenlemelerde fade Özgürlü ü konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yan t n z yanl fl ise 1982 Anayasas nda Medya Hukukuna liflkin Düzenlemeler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yan t n z yanl fl ise Türkiye de Medya Hukukunun Kaynaklar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yan t n z yanl fl ise Türkiye de Medya Hukukunun Kaynaklar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yan t n z yanl fl ise Türkiye de Medya Hukukunun Kaynaklar konusunu yeniden gözden geçiriniz. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Medya hukuku, Anayasa Hukuku baflta olmak üzere, Ceza Hukuku, Ceza Usul Hukuku, Medeni Hukuk, Borçlar Hukuku, fl Hukuku gibi birçok hukuk dal ile iliflki içindedir. S ra Sizde 2 Medya hukuku ile ilgili kavramlar n bafl nda ifade özgürlü ü gelmektedir. Bunun yan s ra yay nlar nedeniyle hukuki ve cezai sorumluluk, haber kaynaklar ile iliflkiler, düzeltme ve cevap hakk yine iletiflim hukuku ile ilgili temel kavramlard r. S ra Sizde 3 fade özgürlü ü; bilgi edinme, yayma, elefltirme, yorumlama ve eser yaratma haklar n içerir. Bu anlamda ifade özgürlü ü haber, bilgi ve düflüncelere özgürce ulaflma ulafl lan kan lar serbestçe yorumlama elefltirme ve tüm bunlar özgürce yay nlama hakk gibi unsurlar içermektedir. S ra Sizde 4 fade özgürlü ünün kullan lmas ile ilgili s n rlar ulusal güvenlik, ülke bütünlü ü, kamu emniyeti, suç ifllenmesi ve düzensizli in önlenmesi, genel sa l n korunmas, gizli belgeleri aç a vurulmas n n önlenmesi, baflkalar n n flöhret ve haklar n n korunmas ve yarg organlar n n otorite ve tarafs zl n n sa lanmas gibi durumlarda s n rland r labilmektedir. Ancak bu s n rlamalar kanunla, Anayasa n n sözüne ve ruhuna uygun olarak ve demokratik toplumun gereklerine uygun biçimde ölçülü olmak zorundad r. S ra Sizde 5 Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi ile sözleflmeyi imzalayan Avrupa Konseyi üye devletler temel hak ve özgürlüklerin kendi ülkelerinde güvence alt na al nd n taahhüt etmifllerdir. Bu hak ve özgürlükler aras nda Yaflam hakk, iflkence yasa, kölelik ve zorla çal flt rma yasa, özgürlük ve güvenlik hakk, adil yarg lanma hakk, cezalar n yasall, özel hayat n ve aile hayat n n korunmas, düflünce ve vicdan özgürlü ü, ifade özgürlü ü, dernek kurma ve toplant özgürlü ü, evlenme hakk, etkili baflvuru hakk, ayr mc l k yasa gibi düzenlemeler yer almaktad r.

24 1. Ünite -Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 17 S ra Sizde Anayasas n n 25. Maddesi nde Düflünce ve Kanaat Hürriyeti, 26. Maddesi nde yer alan Düflünceyi Aç klma ve Yayma Hürriyeti, 27. Maddesi nde yer alan Bilim ve Sanat Hürriyeti, 28. Maddesi nde yer alan Bas n Hürriyeti, 29. Maddesi nde yer alan Süreli ve Süresiz Yay n Hakk, 30. maddesinde yer alan Bas n Araçlar n n Korunmas, 32. Maddesi nde yer alan Düzeltme ve Cevap Hakk iletiflim hukuku ile ilgili bafll ca düzenlemelerdir. S ra Sizde 7 Medya hukuku mevzuat içerisinde birçok yasal düzenleme yer almaktad r. Bunlardan bafll ca olanlar Bas n Kanunu, Radyo ve Televizyonlar n Kuruluflu ve Yay nlar Hakk nda Kanun, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanunu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun gelmektedir. S ra Sizde 8 Bas n Kanunun amac, bas n özgürlü ünü ve bu özgürlü ün kullan m n düzenlemektir. Kanun, bas lm fl eserlerin bas m ve yay m n kapsamaktad r. Süreli yay nlar n ç kar lmas için uyulmas gereken prosedür, sorumlu müdür gibi kavramlara yer verilmektedir. Bas n Kanunu nda ayr ca bas lm fl eserler nedeniyle hukuki ve cezai sorumluluk hükümlerine, haber kayna gibi konulara da yer verilmifltir. S ra Sizde say l Radyo Ve Televizyonlar n Kurulufl Ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun un amac ; radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlü ünün sa lanmas, medya hizmet sa lay c lar n n idarî, malî ve teknik yap lar ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluflu, teflkilât, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin usul ve esaslar belirlemektir. S ra Sizde 10 Internet ortam na yay nc l kla ilgili olarak 2007 y l n n May s ay nda kabul edilen 5651 Say l nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi Ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun hâlen yürürlüktedir. Bu Kanun içerik sa lay c, yer sa lay c, eriflim sa lay c ve toplu kullan m sa lay - c lar n yükümlülük ve sorumluluklar ile nternet ortam nda ifllenen belirli suçlarla içerik, yer ve eriflim sa lay c lar üzerinden mücadeleye iliflkin esas ve usulleri düzenlemeyi amaçlamaktad r Say l Kanuna göre baz durumlarda web sitelerine eriflimin engellenmesi kararlar verilebilmektedir. S ra Sizde 11 Medya hukuku kapsam nda bu ünitede de inilen bafll - ca kanunlar n yan s ra Türk Ceza Kanunu nda, Ceza Muhakemesi Kanunu nda, bas n ve yay nla ilgili hükümlere yer verilmifltir. Ayr ca Radyo Televizyon Üst Kurulu taraf ndan ç kar lan yönetmelikler, Bas n Yay n Enformasyon Genel Müdürlü ü taraf ndan ç kar lan yönetmelikler de yine iletiflim hukukunu ilgilendiren mevzuat içerisinde yer almaktad r. Yararlan lan Kaynaklar Aziz, A. (2006), Televizyon ve Radyo Yay nc l, Ankara: Turhan. Bilge N.(1996), Hukuk Bafllang c, Ankara: Turhan. Çankaya Ö.& Batur Yamaner M.(2006), Kitle letiflim Özgürlü ü, Ankara: Turhan. Çetin E. (2007), Bas n Hukuku, Ankara: Seçkin. Gedik Ö.(2008), Türkiye de Kitle letiflim Özgürlü- ü, Ankara: Seçkin. çel K. & Ünver Y. (2005), Kitle Haberleflme Hukuku, Alt nc Bas m, stanbul: Beta. Salihpaflao lu Y.(2007), Türkiye de Bas n Özgürlü ü, Ankara: Seçkin. - (2003), fade Özgürlü ü ve Türk Ceza Hukuku, Ceza Hukuku Derne i Yay n No:1, stanbul: Beta.

25 2MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Bas n yay n faaliyetlerini ve buna iliflkin yasal düzenlemeleri aç klayabilecek, Bas n Kanunu kapsam ndaki temel kavramlar belirleyebilecek, Süreli yay n ç karabilmek için gerekenleri aç klayabilecek, Bas n Kanunu nda yer alan hak ve yükümlülükleri aç klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar Bas n Kanunu Bas lm fl eser Süreli yay n Sorumlu müdür Beyanname Teslim yükümlülü ü Haber kayna n aç klamama hakk çerik Haritas Medya Hukuku Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler G R fi BASIN KANUNU NDAK TEMEL KAVRAMLAR SÜREL YAYIN FAAL YET BASIN KANUNUNDAK HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER

26 Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler G R fi Kitle ilitiflim araçlar aras nda en eskisi olan gazetedir. Gazete, dergi gibi belirli aral klarla yay nlanan yay nlar bas n yay n faaliyeti olarak de erlendirilmektedir. Bu kapsamda süreli yay nlar n tabi oldu u yasal düzenlemelere bu ünite de yer verilecektir. Bas n günlük dilde sadece belirli zaman aral klar yla yay mlanan gazete ve dergi gibi bas lm fl eserleri ifade etmek üzere kullan lmaktad r. Bu ifade dar anlamda bir bas n kavram na karfl l k gelmektedir. Bas n n bu dar anlam n n d fl nda bir de genifl anlam vard r. Genifl anlamda bas n, düflüncelerin baz aletler vas tas yla, yaz resim fleklinde ve kâ t gibi maddeler üzerinde s n rl olmayan say da bas lmas ve kamuoyuna aç klanmas d r. (K l ço lu, 2008:20) Bas n, düflüncelerin bas lm fl eserlerle yaz l olarak kamuoyuna aç kland bir kitle yay m ve iletiflim arac d r. Bu araçlar da belirli ve düzenli aral klarla yay n yap p yapmamalar na göre süreli ve süresiz olarak ikiye ay rmak mümkündür. Genifl anlam yla bas n hem süreli hem de süreli olmayan bir kitle yay n arac d r. Gazete, dergi gibi belirli ve düzenli zaman aral klar yla yay mlanan bas lm fl eserler süreli yay n olarak ifade edilirken, süreye ba l olmaks z n yay mlanan kitap, arma an gibi bas lm fl eserler ise süresiz yay nlar ifade etmektedir. Bas n, yay n faaliyeti ile ilgili olarak süreli yay nlar bak m ndan usul ve esaslar düzenleyen kanun 2004 tarihli ve 5187 Say l Bas n Kanunu dur. Kay han çel ve Yener Ünver in Kitle Haberleflme Hukuku kitab nda letiflim hukuku ile ilgili kavramlar hakk nda daha detayl bilgileri okuyabilirsiniz ( stanbul: Beta, 2005). K T A P BASIN KANUNU NDAK TEMEL KAVRAMLAR Günümüzde teknoloji alan nda yaflanan geliflmeler haberleflmeyi, bilgiye ulaflmay, düflünce aç klamay ve yayma olanaklar n al fl lm fl s n rlar n ve kal plar n ötesine tafl m flt r. Art k evrensel bir nitelik kazanm fl olan iletiflim alan, düflünceyi aç klama ve yayma özgürlü ü ile onun temel araçlar ndan biri olan bas n özgürlü- ü kavramlar n n yeniden ele almay, bütün ça dafl ülkelerin benimsedi i ilke ve kurallar n içsellefltirilip yürürlü e konulmas n, gerekli ve zorunlu k ld düflünülmüfltür. Bu gerekçe ile de Türkiye Büyük Millet Meclisi taraf ndan 9 Haziran 2004 tarihinde kabul edilen 5187 Say l Bas n Kanunu 26 Haziran 2004 tarihli ve Say l Resmî Gazetede yay mlanarak yürürlü e girmifltir.

27 20 Medya Hukuku Bas n Kanunu nun Amac 24 Haziran 2004 tarihinde yürürlü e giren Bas n Kanunu nun amac bas n özgürlü ü ve bu özgürlü ün kullan m n düzenlemektir. Bu kanun bas lm fl eserlerin bas m ve yay m n kapsamaktad r. Bas lm fl Eser: Yay mlanmak üzere her türlü bas m araçlar ile bas lan veya di er araçlarla ço alt lan yaz, resim ve benzeri eserler ile haber ajans yay nlar n ifade etmektedir. SIRA S ZDE 1 Yayg n Süreli Yay n: Tek bir bas n-yay n kuruluflu taraf ndan ayn isimle bas lan ve her co rafi bölgede en az bir ilde olmak üzere, ülkenin en az yüzde yetmiflinde yay mlanan süreli yay nd r. Bölgesel Süreli Yay n: Tek bir bas n-yay n kuruluflu taraf ndan bas lan ve en az üç komflu ilde veya en az bir co rafi bölgede yay mlanan süreli yay nd r. Yerel Süreli Yay n: Tek bir yerleflim biriminde yay mlanan süreli yay nlar ile haftada bir veya daha uzun aral klarla yay mlanan yayg n ve bölgesel yay nlard r. SIRA S ZDE 2 Bas n Kanunu ndaki Tan mlar 5187 Say l Bas n Kanunu nun uygulanmas bak m ndan kanunda geçen kavramlar kanunun ikinci maddesinde tan mlanm flt r. Bas lm fl eser, yay m, süreli yay n, yayg n süreli yay n, bölgesel süreli yay n, yerel süreli yay n, yay n türü, süresiz yay n, eser sahibi, yay nc, bas mc, tüzel kifli temsilcisi bu tan mlar aras nda yer almaktad r. Bas n Kanunu, bas lm fl eserlerin bas m ve yay m n kapsayan bir kanun oldu- una göre öncelikle bas lm fl eserin ne oldu unun aç klayarak ifle bafllayal m. Bas lm fl eser; yay mlanmak üzere her türlü bas m araçlar ile bas lan veya di er araçlarla ço alt lan yaz, resim ve benzeri eserler ile haber ajans yay nlar n ifade etmektedir. Dolay s yla Bas n kanunu kapsam nda bas lm fl eser kavram ; Her türlü bas m araçlar ile bas lan yaz, resim ve benzeri eserler, Di er araçlarla ço alt lan yaz, resim ve benzeri eserler, Haber ajans yay nlar n içermektedir. Bas n Kanunu nda süreli yay n, süresiz yay n tan m da yap lm flt r. Peki süreli yay n ve süresiz yay n nedir? Belli aral klarla yay mlanan gazete, dergi gibi bas lm fl eserler ile haber ajans yay nlar süreli yay n olarak tan mlan rken, belli aral klarla yay mlanmayan kitap, arma an gibi bas lm fl eserler ise süresiz yay n olarak tan mlanm flt r. Sizce süreli yay nlar aras nda hangi yay nlar yer almaktad r? 5187 Say l Bas n Kanunu na göre süreli yay n Belli aral klarla yay mlanan gazete, dergi gibi bas lm fl eserler ile haber ajanslar yay nlar n ifade etmektedir. Süreli yay nlar yayg n, bölgesel ve yerel yay n olmak üzere kanunda yay n türleri olarak ayr lm flt r. Buna göre yayg n süreli yay n, tek bir bas n-yay n kuruluflu taraf ndan ayn isimle bas lan ve her co rafi bölgede en az bir ilde olmak üzere, ülkenin en az yüzde yetmiflinde yay mlanan süreli yay n ile haber ajanslar n n yay nlar n ifade etmektedir. Tek bir bas n-yay n kuruluflu taraf ndan bas lan ve en az üç komflu ilde veya en az bir co rafi bölgede yay mlanan süreli yay n bölgesel süreli yay n olarak tan mlanm flt r. Son olarak da tek bir yerleflim biriminde yay mlanan süreli yay nlar ile haftada bir veya daha uzun aral klarla yay mlanan yayg n ve bölgesel yay nlar ise yerel süreli yay nlar ifade etmektedir. Bas n Kanunu nda yer verilen di er tan mlara bakacak olursak karfl m za, süreli veya süresiz yay n n içeri ini oluflturan yaz y veya haberi yazan, çevireni veya resmi ya da karikatürü yapan kifli yani eser sahibi tan m ç kmaktad r. Bas n Kanunu nda göre bir eseri bas lm fl eser durumuna getirip yay mlayan gerçek veya tüzel kifli yay n sahibi olarak tan mlanm flt r. Bir eseri bas m araçlar ile basan veya di er araçlarla ço altan gerçek veya tüzel kifli ise bas mc olarak tan mlanm flt r. Bas n Kanunu nda yer verilen tan mlardan soran süreli bir yay n ç kar lmas için yasal olarak yap lmas gerekenlere göz atal m. Size göre bir gazete ç karmak için belirli bir yerlerden izin almak gerekir mi?

28 2. Ünite - Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler 21 SÜREL YAYIN FAAL YET Süreli Yay n Ç karmak Süreli yay n kavram içerisine dergi, gazete, haber ajans yay nlar n n girdi ini belirtmifltik. Süreli yay n dendi inde akla ilk gelen gazetedir. Gazete politika, ekonomi, kültür ve daha baflka konularda haber ve bilgi vermek için yorumlu ya da yorumsuz olarak, her gün ya da haftan n belirli günlerinde düzenli olarak ç kar lan bas l yay n ifade etmektedir. Gazete içinde haberlerin yan s ra makale, f kra, deneme, an, sohbet, elefltiri, hikâye, karikatür, resim, foto raf ve görsel tasar m ürünleri ile birlikte okuyucunun ilgisini çekecek her türlü bilgilere yer verilir. Siz de kendinize göre bir gazete tan m yapabilir misiniz? Uzmanlar ve gazeteciler gazeteyi kendilerine özgü biçimde tan mlam fllard r. 3 SIRA S ZDE Nezih Demirkent 1930 y l nda stanbul da do du. Haydarpafla Lisesi ni ve stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Gazetecilik mesle ine 1950 y l nda Son Saat gazetesinde muhabir olarak bafllad. Yeni Sabah gazetesinde spor yazarl, sayfa sekreterli i, spor sayfas yönetmenli i ve yaz iflleri müdürlü ü yapt.1964 y l nda ilk ofset gazete olan Yeni Gazete nin yay n yönetmenli ini yürüttü. Hürriyet gazatesinde Nezih Demirkent uzun süre genel yay n yönetmenli i ve genel müdürlük yapt. Dünya gazetesinin sahibi oldu ve ekonomi gazetecili inde ayr bir yer edindi. Gazeteciler Cemiyetinde çeflitli görevler ald ktantan sonra Cemiyet Baflkanl yapt. Gazeteciler Sosyal Yard m ve Emeklilik Vakf n n baflkanl n yapt. Çeflitli ödüller ald. Frans zca bilen Demirkent, evli ve bir çocuk babas. TSYD üyesi ve Bas n fieraf Kart sahibi. 12 fiubat 2001 tarihinde stanbul da öldü. Nezih Demirkent gazeteyi, nsan davran fl ve düflüncelerini do rudan yans - tan kitle iletiflim arac olarak tan mlam flt r. Ahmet Emin Yalman Günlük olaylara iliflkin haberleri, bunlara iliflkin yorumlar kapsayan, bir haftay aflmayan aralarla, çokça bas lan ve belirli bir eder karfl l - nda, isteyenlere sat lan bir yay m arac olarak tan mlam flt r. Cevat Fehmi Baflkut a göre gazete, bir fabrikad r. Tüm fabrikalar gibi kimi ham maddeleri al r, bunlar ifller ve piyasaya sürerek satar. Ancak bu fabrika ile öbür fabrikalardan ç kan mallar aras nda önemli bir ayr m vard r. flte gazeteyi satt ran bu yönüdür. Gazete ayn zamanda toplumsal yönü olan bir kurumdur. Bilindi i gibi demokrasilerde yönetim kamuoyuna ba l d r. Gazete ise, kamuoyunu yaratmak görevi ile de yükümlüdür. Bas n n ifllevleri aç s ndan gazete olaylardan halk sürekli haberdar ederek kamuoyu oluflumuna yard mc olan, yönetici otoriteleri uyaran, ele ald konular yönünden u rafl alan s n rs z olan, bir yay n organ d r. Gazete yay mlamaya karar verdi inizde neler yapman z gerekti ini biliyor musunuz? 4 SIRA S ZDE

29 22 Medya Hukuku Süreli Yay n Faaliyetinde Bulunmak Bas lm fl bir eser olarak süreli yay n faaliyetinde bulunulmak istenildi i zaman neler yapmak gerekti ini Bas n Kanunu kapsam nda de erlendirelim. Süreli bir yay n ç karmak için, süreli yay n n ç kar laca yerin Cumhuriyet Baflsavc l na bir beyanname vermesi gerekmektedir. Kay t için gerekli olan bu beyannamede afla daki unsurlar n yer almas gerekmektedir: Tablo 2.1 Süreli Yay n n Ad Süreli Yay n n Mahiyeti Yay n Periyodu Yönetim Yeri Adresi Tüzel Kiflilik Süreli Yay n Sahibinin Ad ve Soyad Adresi ve Telefonu Süreli Yay n n Sorumlu Müdürünün Ad ve Soyad Adresi ve Telefonu Yay n Türü Beyanname ekine ikametgâh ilmühaberi, nüfus cüzdan fotokopileri, diploma fotokopileri ile sab ka kay tlar eklenmelidir. Yay n sahibi tüzel kiflilik ise tüzük ya da ana sözleflmenin ya da vak f senedinin ve yay n faaliyeti ile ilgili olarak al nan karardan bir örne i iletmesi gerekmektedir. Bas n özgürlü ü ve bu özgürlü ün kullan m n düzenlemeyi amaçlayan Bas n Kanunu na göre hak ve yükümlülükleri Bas n Kanunu kapsam ndaki kifliler bak - m ndan ayr ayr de erlendirebiliriz. Bas n Kanunu kapsam nda yer alan kifliler denildi inde ise eser sahibi, yay mc, bas mc, tüzel kifli temsilcisi, sorumlu müdür, süreli yay n sahibi akla gelmektedir. Sorumlu Müdür Yaz flleri Müdürü olarak da kullan lan Bas n Kanunu ndaki ifade edilifl biçimiyle sorumlu müdür, periyodu ne olursa olsun, Türkiye de yay mlanan gazete ve dergilerin sorumlulu unu tafl yan ve bu görevi üstlenmek için, yafl, ö retim durumu ve sab kas zl k yönünden belirli flartlara sahip olmas gereken kiflidir. Bas n Kanunu gere ince bir kimsenin bir gazete veya dergide sorumlu müdür olabilmesi için; Onsekiz yafl n bitirmifl olmas, Türkiye de yerleflim yeri sahibi olmas ve devaml oturmas, En az ortaö retim veya dengi bir e itim kurumundan mezun olmas, K s tl veya kamu hizmetlerinden yasakl olmamas, Yüz k zart c suçlardan mahkûm olmamas, T.C. vatandafl olmayanlar için karfl l kl l k flartlar aranmaktad r.

30 2. Ünite - Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler 23 Eser Sahibi 5187 Say l Bas n Kanunu nun 2. Maddesi ne göre tan mlanan eser sahibi Süreli veya süresiz yay n n içeri ini oluflturan yaz y veya haberi yazan, çevireni veya resmi ya da karikatürü yapan ifade etmektedir. Bu anlamda gazetede veya dergide haber ya da köfle yaz s yazan kifli, eser sahibidir. Ayn flekilde yabanc dildeki haberi çeviren, resmi ya da karikatürü yapan da kanun kapsam nda eser sahibi olarak görülmektedir. Süreli Yay n Sahibi/Yay mc Belirli aral klarla yay mlanan gazete, dergi gibi bas l eserler ile haber ajans yay nlar n n sahibi olan gerçek ya da tüzel kifliler süreli yay n sahibi olarak ifade edilmektedir. Gazetenin sahibi gerçek bir flah s olabilece i gibi Limited fiirket ya da Anonim fiirket gibi tüzel kiflilikde olabilir. Kanunda tan mlanm fl biçimi ile yay mc, bir eseri bas lm fl eser durumuna getirip yay mlayan gerçek veya tüzel kifli yay mc olarak ifade edilmektedir. Bas mc Bir eseri bas m araçlar ile basan veya di er araçlarla ço altan gerçek veya tüzel kifli bas mc olarak tan mlanm flt r. Baz durumlarda bas m ifli de yay mc taraf ndan gerçeklefltirilebilmektedir. Yay mc e er matbaa tesisine sahipse kendi olanaklar ile ço altma ve basma ifllemini gerçeklefltiriyorsa yay mc ayn zamanda bas mc s fat n da üstlenmifl demektir. Limited fiirket: ki veya daha fazla gerçek veya tüzel kifli taraf ndan bir ticaret unvan alt nda kurulup, ortaklar n n sorumluluklar, koymay taahhüt ettikleri sermaye ile s n rl ve esas sermayesi belirlenmifl olan flirkete Limited flirket denir Anonim fiirket: Bir unvana sahip, esas sermayesi belirlenmifl ve paylara bölünmüfl olan ve borçlar ndan dolay yaln z mal varl ile sorumlu bulunan flirkete denir. Süreli yay n ç karma için beyanname kime ya da nereye verilmelidir? Beyanname Verilmesi Süreli bir yay n ç karmak için (örne in haftal k bir gazete ç kar lmas için) kaydedilmek üzere yönetim yerinin bulundu u yerdeki Cumhuriyet Baflsavc l na bir beyanname vermesi yeterlidir. Cumhuriyet Baflsavc l taraf ndan düzenlenen kay tlar alenidir. Kay t için verilen ve yay n sahibi, sahibin küçük veya tüzel kifli olmas hâlinde temsilcisi ile sorumlu müdür taraf ndan imzalanan beyannamede yay n n ad ve mahiyeti, hangi aral klarla yay mlanaca, yönetim yeri, sahibinin, varsa temsilcisinin, sorumlu müdürün ad ve adresleri ile yay n n türü gösterilir. Beyannameye, Bas n Kanunu nun sorumlu müdür ve süreli yay n sahibi için 5. ve 6. maddelerde yaz l flartlar n varl n gösteren belgeler ile yay n sahibi tüzel kifli ise tüzü ünün veya ana sözleflmesinin veya vak f senedinin bir sureti eklenmesi gerekmektedir. Beyanname, yay n n, yönetim yerindeki Cumhuriyet Baflsavc l na verilmesi gerekir. Savc l k taraf ndan beyanname ve eklerinin teslim edildi ini gösteren bir al nd belgesi verilir. Beyannamenin ve eklerinin gerekli veya gerçek bilgileri içermemesi veya yay n sahibinin veya temsilcisinin veya sorumlu müdürün kanunda yaz l flartlara sahip olmamas hâlinde, Cumhuriyet Baflsavc l beyannamenin verilmesinden itibaren iki hafta içinde eksikli in giderilmesini veya gerçe e ayk r bilgilerin düzeltilmesini yay n sahibinden ister. Bu istemin tebli i tarihinden itibaren iki hafta içerisinde yerine getirilmemesi hâlinde, Cumhuriyet Baflsavc l yay m n durdurulmas n Asliye Ceza Mahkemesinden talep eder. Mahkeme en geç iki hafta içinde karar verir. Bu karara karfl acele itiraz yoluna baflvurulabilir. 5 SIRA S ZDE

31 24 Medya Hukuku Beyanname içeri inde meydana gelen her de ifliklik, iki hafta içinde, gerekli belgelerle birlikte yeni bir beyanname ile ayn makama bildirilir. Sorumlu müdürün bu görevden ayr lmas hâlinde, yenisi tayin edilinceye kadar sorumluluk, yay n sahibine veya temsilcisine aittir. Teslim Yükümlülü ü Bir eseri bas m araçlar ile basan veya di er araçlarla ço altan gerçek veya tüzel kifliye bas mc dendi ine daha önce de inmifltik. Bas n Kanunu nun 10. Maddesi ne göre; bas mc, bast her türlü yay n n imzal iki nüshas n, da t m veya yay m n yap ld gün, mahallî Cumhuriyet Baflsavc l na teslim etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, bas lm fl eserin içerik ve biçim yönünden herhangi bir de iflikli i içeren daha sonraki bas mlar ile t pk bas mlar için de geçerlidir. Bas mc ya bu yükümlülü ünü yerine getirdi ine dair Savc l k taraf ndan bir al nd belgesi verilir. Künye: Bir kimsenin ad, soyad, ülkesi, do umu, mesle i vb. bilgilerini gösteren kay t. Süreli yay nlarda ise süreli yay n n kimlik bilgileri gösteren bölüm. Zorunlu Bilgiler Bas n Kanunu nun 4. Maddesi ne göre Her bas lm fl eserde, bas ld yer ve tarih, bas mc n n ve varsa yay mc n n adlar, varsa ticarî unvanlar ve iflyeri adresleri gösterilir. lân, tarife, sirküler ve benzerleri hakk nda bu hüküm uygulanmaz. Haber ajans yay nlar hariç her türlü süreli yay nda, ayr ca yönetim yeri, sahibinin, varsa temsilcisinin, sorumlu müdürün adlar ve yay n n türü gösterilir Bu yasal düzenlemeye göre bas lm fl bir eserdeki, künye olarak bilinen uygulamada afla daki bilgilere yer verilmelidir. Her bas lm fl eserde bas ld yer ve tarih Bas mc ve yay mc n n adlar ve ticari unvanlar ve ifl yeri adresleri Haber ajans hariç her türlü süreli yay nlarda yönetim yeri, sahibinin varsa temsilcisinin adlar ve yay n n türü gösterilmesi gerekmektedir. BASIN KANUNU NDAK HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER 5187 Say l Bas n Kanunu nun amac bas n özgürlü ünü ve bu özgürlü ün kullan - m n düzenlemektir. Bu amaçla hem 1982 Anayasas nda hem de Avrupa nan Haklar Sözleflmesi nde de güvence alt na al nan ifade özgürlü ünün kullan lmas bak m ndan, önemli bir kanundur. Bas n Kanunu nun 3. Maddesi nde Bas n özgürdür. Bu özgürlük; bilgi edinme, yayma, elefltirme, yorumlama ve eser yaratma haklar n içerir. Bas n özgürlü ünün kullan lmas ancak demokratik bir toplumun gereklerine uygun olarak; baflkalar n n flöhret ve haklar n n, toplum sa l - n n ve ahlâk n n, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenli i ve toprak bütünlü- ünün korunmas, Devlet s rlar n n aç klanmas n n veya suç ifllenmesinin önlenmesi, yarg gücünün otorite ve tarafs zl n n sa lanmas amac yla s n rlanabilir. ifadesine yer verilmifltir. Bas n Kanunu aç s ndan gazeteciler bak m ndan en önemli özgürlük bas n özgürlü üdür. Kamuoyunu bilgilendirmek amac yla bu özgürlük; Bilgi ve haberlere ulaflmay, Bu haber ve düflünceleri yaymay, Bu haber ve düflünceleri elefltirmeyi ve yorumlamay, Bütün bunlardan bir eser yaratma ve bunu yayma hakk n içermektedir. SIRA S ZDE 6 Sizce gazeteci haber kayna n aç klamaya zorlanabilir mi? Tart fl n z.

32 2. Ünite - Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler 25 Gazeteci ve Haber Kayna Gazeteci ile haber kaynaklar ile olan iliflkilerde, güveni sa layacak bir yaklafl m izlenmelidir. liflkileri belirli bir düzeyin üstüne ç kararak, gazetecilikle habercili i hat r gönül ifli hâline düflmekten kurtarmal d r ve en önemlisi de gazeteci, sorumlulu unun bilincinde olmal ve evrensel bir mesle i yapt n bilerek, mesle ini, eski deyimi ile ahlak kurallar na, yeni deyimi ile etik veya meslek ilkelerine uygun biçimde yapmaya çal flmal d r. Bazen haber kaynaklar gazetecileri yan ltmak için de çaba sarfederler. Gazeteci yanl fl oldu unu ö rendi i zaman, bunu kendi kiflili- ine yönelik bir küçültme ifllevi de il, mesle inin yerine getirilmesinin kurallar ndan biri olarak alg lamal ve düzeltme hakk n n kullan lmas na özen göstermelidir. Bu iliflkiler içinde elbette haber kayna ile gazeteci aras nda çekiflmeler olacakt r. Bu, iflin do as nda vard r. Ama gazeteci bunu, aleyhine yaz yazd kifli bile olsa, kendi ç kar veya özel nedenlerle de il, meslek gere i yapt n her zaman haber kayna na anlatabilmeli, inand rabilmelidir. Bas n Kanunu nun 12. maddesi nin bafll Haber Kayna d r. Bu maddeye göre Süreli yay n sahibi, sorumlu müdür ve eser sahibi, bilgi ve belge dâhil her türlü haber kaynaklar n aç klamaya ve bu konuda tan kl k yapmaya zorlanamaz. Gerçekten de bu madde, gazeteciler aç s ndan önemli bir düzenlemedir. Bu maddeye göre hiçbir biçimde ne süreli yay n sahibi, ne sorumlu müdür ne de eser sahibinin, bilgi ve belge dâhil her türlü haber kaynaklar n aç klamaya ve bu konuda tan kl k yapmaya zorlanamayaca ifade edilmifltir. Zorunlu Bilgileri Göstermeme Daha önce bas lm fl eserlerde olmas gereken zorunlu bilgilere de inmifltik. Bas lm fl eserlerde gösterilmesi öngörülen hususlar n gösterilmemesi veya gerçe e ayk r olarak gösterilmesi hâlinde, süreli yay nlarda sorumlu müdür ve sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili, süresiz yay nlarda yay mc ve ad n ve adresini göstermeyen veya yanl fl gösteren bas mc befl yüz milyon liradan yirmi milyar liraya kadar a r para cezas yla cezaland r lmas öngörülmüfltür. Bu ceza, bölgesel süreli yay nlarda iki milyar liradan, yayg n süreli yay nlarda befl milyar liradan az olamaz. Teslim Yükümlülü üne Uymama Daha önce belirtti imiz süreli yay n n teslim yükümlülü ünü yerine getirmeyen bas mc, üç yüz milyon liradan bir milyar liraya kadar a r para cezas yla cezaland r l r. Yeniden Yay m Bir süreli yay nda yay mlanm fl haber, yaz ve resimleri kaynak göstermeksizin yeniden yay mlayanlar befl milyar liradan on milyar liraya kadar a r para cezas yla cezaland r l rlar. Bu eserleri, yeniden yay m hakk sakl tutulmufl olmas na ra men, süreli yay n sahibinin izni olmadan yeniden yay mlayanlar yirmi milyar liradan k rk milyar liraya kadar a r para cezas yla cezaland r l rlar. Bas n Kanunu na göre baflka ne tür sorumluluklar ve yasaklar mevcuttur? 7 SIRA S ZDE

33 26 Medya Hukuku Tablo 2.2 Yükümlülük Süreli Yay nlar Bak m ndan Yükümlülükler ve Sorumlular Sorumlusu Beyanname verilmesi Teslim yükümlülü ü Düzeltme ve cevap hakk n n uygulanmas Zorunlu bilgilerin gösterilmesi Hukuki Sorumluluk Cezai Sorumluluk Süreli yay n sahibi ve sorumlu müdür Bas mc Sorumlu müdür Sorumlu müdür ve sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili Eser sahibi ile yay n sahibi varsa temsilcisi Esasa olarak eser sahibi sorumludur. Özel durumlarda sorumlu müdür, sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili, yay mlatan da sorumlu olabilecektir. Yükümlülük Süresiz Yay nlar Bak m ndan Yükümlülükler ve Sorumlular Sorumlusu Teslim yükümlülü ü Zorunlu bilgilerin gösterilmesi Hukuki Sorumluluk Cezai Sorumluluk Bas mc Yay mc ve bas mc Eser sahibi ile yay mc, yay mc n n belli olmamas hâlinde ise bas mc müfltereken ve müteselsilen sorumludur. Esasa olarak eser sahibi sorumludur. Özel durumlarda yay mc ya da bas mc sorumlu olabilecektir.

34 2. Ünite - Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler 27 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Bas n yay n faaliyetlerini ve buna iliflkin yasal düzenlemeleri aç klayabilmek. Bas n düflüncelerin bas lm fl eserlerle yaz l olarak kamuoyuna aç kland bir kitle yay m ve iletiflim arac d r. Bu araçlar da belirli ve düzenli aral klarla yay m yap p yapmamalar na göre süreli ve süresiz olarak ikiye ay rmak mümkündür. Genifl anlam yla bas n hem süreli hem de süreli olmayan bir kitle yay m arac d r. Gazete, dergi gibi belirli ve düzenli zaman aral klar yla yay mlanan bas lm fl eserler süreli yay n olarak ifade edilirken, süreye ba l olmaks z n yay mlanan kitap, arma an gibi bas lm fl eserler ise süresiz yay nlar ifade etmektedir. Bas n yay n faaliyeti ile ilgili olarak süreli yay nlar bak m ndan usul ve esaslar düzenleyen kanun 2004 tarihli ve 5187 Say l Bas n Kanunu dur. Bas n Kanunu kapsam ndaki temel kavramlar belirleyebilmek Say l Bas n Kanunu na göre süreli yay n Belli aral klarla yay mlanan gazete, dergi gibi bas lm fl eserler ile haber ajanslar yay nlar n ifade etmektedir. Süreli yay nlar yayg n, bölgesel ve yerel yay n olmak üzere kanunda yay n türleri olarak ayr lm flt r. Buna göre yayg n süreli yay n, tek bir bas n-yay n kuruluflu taraf ndan ayn isimle bas lan ve her co rafi bölgede en az bir ilde olmak üzere, ülkenin en az yüzde yetmiflinde yay mlanan süreli yay n ile haber ajanslar n n yay nlar n ifade etmektedir. Tek bir bas n-yay n kuruluflu taraf ndan bas lan ve en az üç komflu ilde veya en az bir co rafi bölgede yay mlanan süreli yay n bölgesel süreli yay n olarak tan mlanm flt r. Son olarak da tek bir yerleflim biriminde yay mlanan süreli yay nlar ile haftada bir veya daha uzun aral klarla yay mlanan yayg n ve bölgesel yay nlar ise yerel süreli yay nlar ifade etmektedir. A MAÇ 3 A MAÇ 4 Süreli yay n ç karabilmek için gerekenleri aç klayabilmek. Süreli bir yay n ç karmak için, süreli yay n n ç - kar laca yerin Cumhuriyet Baflsavc l na bir beyanname vermesi gerekmektedir. Ayr ca yay mlanan her süreli yay n n yay mland gün iki nüshas n n bas mc taraf ndan Cumhuriyet Savc - l na teslim edilmesi gerekmektedir. Bas n Kanunu nda yer alan hak ve yükümlülükleri aç klayabilmek. Bas n Kanunu aç s ndan gazeteciler bak m ndan en önemli özgürlük bas n özgürlü üdür. Kamuoyunu bilgilendirmek amac yla bu özgürlük; Bilgi ve haberlere ulaflmay, Bu haber ve düflünceleri yaymay, Bu haber ve düflünceleri elefltirmeyi ve yorumlamay, Bütün bunlardan bir eser yaratma ve bunu yayma hakk n içermektedir. Bas n Kanunu nun 12. Maddesi ne göre Süreli yay n sahibi, sorumlu müdür ve eser sahibi, bilgi ve belge dahil her türlü haber kaynaklar n aç klamaya ve bu konuda tan kl k yapmaya zorlanamaz. Gerçekten de bu madde gazeteciler aç s ndan önemli bir düzenlemedir. Bu maddeye göre; hiçbir biçimde ne süreli yay n sahibi, ne sorumlu müdür ne de eser sahibinin, bilgi ve belge dâhil her türlü haber kaynaklar n aç klamaya ve bu konuda tan kl k yapmaya zorlanamayaca ifade edilmifltir.

35 28 Medya Hukuku Kendimizi S nayal m 1. Kitap, arma an gibi bas lm fl eserlere ne ad verilir? a. Süreli yay n b. Süresiz yay n c. Matbuat d. Bas lm fl eser e. Mevkute Say l Bas n Kanunu, kaç y l nda yürürlü e girmifltir? a b c d e Yay mlanmak üzere her türlü bas m araçlar ile bas - lan veya di er araçlarla ço alt lan yaz, resmim ve benzeri eserlere ne ad verilir a. Süreli yay n b. Süresiz yay n c. Bas lm fl eser d. Haber ajans yay n e. Bülten 4. Tüm Türkiye de da t m yap lan ve ayl k periyotlarla yay mlanan kültür sanat dergisinin yay n türü afla - dakilerden hangisinde do ru olarka ifade edilmifltir? a. Yayg n süreli yay n b. Bölgesel süreli yay n c. Ayl k yay n d. Yerel süreli yay n e. Ulusal yay n 5. Bir eseri bas lm fl eser durumuna getirip yay mlayan gerçek veya tüzel kifliye ne ad verilir? a. Eser sahbi b. Yay n sahibi c. Bas mc d. Da t mc e. Sorumlu müdür 6. Süreli yay n ç karmak için gerekli olan beyaname, afla da belirtilen yerlerden hangisi verilir? a. Emniyet Müdürlü ü b. Sulh Ceza Mahkemesi c. Asliye Ceza Mahkemesi d. Cumhuriyet Baflsavc l e. Mülki Amirlik 7. Afla dakilerden hangisi beyannamede bulunmas gereken unsurlar aras nda yer almaz? a. Süreli yay n n ad b. Süreli yay n n içeri i c. Yönetim yeri adresi d. Sorumlu müdürün ad e. Sayfa say s 8. Anayasan n hangisi sorumlu müdür olmak için kanunun arad flartlar aras nda yer almaz? a. On sekiz yafl n bitirmifl olmak b. Türkiye de yerleflim yeri sahibi olmak c. letiflim Fakültesi mezunu olmak d. Yüz k zart c suçlardan mahkûm olmamak e. K s tl olmamak 9. Süreli yay nlar n iki nüshas n teslim yükümlülü ü afla dakilerden kime aittir? a. Eser sahibi b. Bas mc c. Yay n sahibi d. Yay mc e. Sorumlu müdür 10. Bas n Kanunu na göre süreli yay nda olmas gereken zorunlu bilgilerin gösterilmemesi nedeniyle sorumluluk afla dakilerden kime ait olacakt r? a. Sorumlu müdür ve sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili b. Bas mc c. Yay mc d. Eser sahibi e. Yay n sahibi

36 2. Ünite - Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler 29 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. b Yan t n z yanl fl ise, Bas n Yay n Faaliyetleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. e Yan t n z yanl fl ise, Bas n Kanunu ndaki Temel Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yan t n z yanl fl ise, Bas n Kanunu ndaki Temel Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. d Yan t n z yanl fl ise, Bas n Kanunu ndaki Temel Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yan t n z yanl fl ise, Bas n Kanunu ndaki Temel Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay n Faaliyeti konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay n Faaliyeti konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay n Faaliyeti konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yan t n z yanl fl ise, Bas n Kanunu ndaki Hak ve Yükümlülükler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yan t n z yanl fl ise, Bas n Kanunu ndaki Hak ve Yükümlülükler konusunu yeniden gözden geçiriniz. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Süreli yay nlar denildi inde gazete, dergi gibi belirli aral klarla yay mlanan bas lm fl eserler anlafl lmaktad r. Bu anlamda günlük gazeteler, haftal k ya da ayl k dergiler süreli yay nlar içerisinde yer al r. S ra Sizde 2 Herhangi bir süreli yay n ç karmak, izne tabi de ildir. Ancak Bas n Kanunu na göre kaydedilmek üzere süreli yay n n yönetim yerinin bulundu u Cumhuriyet Baflsavc l na beyanname verilmesi gerekmektedir. S ra Sizde 3 Gazete genelde günlük ya da haftal k yay mlanan politikadan ekonomiye, spordan magazine pek çok konuda güncel haber içeren bilgi kayna, yaz l ve resimli, bol sayfal haberleflme arac olarak tan mlanabilir. S ra Sizde 4 Gazete yay mlamaya karar verildi inde yasal olarak öncelikle yap lmas gereken, kanunun arad flartlar tafl - yan sorumlu müdür ve yay n sahibinin birlikte Cumhuriyet Savc l na kay t amaçl bir beyanname vermesi gerekmektedir. S ra Sizde 5 Süreli yay n ç kar lmas için beyanname, süreli yay n n yönetim yerinin bulundu u yerdeki Cumhuriyet Baflsavc l na verilir Say l Eski Bas n Kanunu na göre Emniyete de verilmesi öngörülmüfltür ancak mevcut uygulamada sadece Cumhuriyet Baflsavc l na kay t için beyannamenin verilmesi ve al nd belgesinin al nmas gerekmektedir. S ra Sizde 6 Bas n Kanunu nun 12. Maddesi ne göre ne haberi yapan gazeteci, ne yay n sahibi ne de sorumlu müdür bilgi ve belge dâhil her türlü haber kaynaklar n aç klamaya ve bu konuda tan kl k yapmaya zorlanamaz S ra Sizde 7 Bas n Kanunu na göre yasaklar ve yapt r mlar na Medyada Cezai Sorumluluk ünitesinde ayr nt l biçimde de- inilecektir. Yararlan lan Kaynaklar Erman S., Özek Ç. (2000). Aç klamal Bas n Kanunu ve lgili Mevzuat, stanbul: Alfa. çel K., Ünver Y. (2005). Kitle Haberleflme Hukuku, stanbul: Beta. K l ço lu A.(2008). fieref Haysiyet ve Özel Yaflama Bas n Yoluyla Yap lan Sald r lardan Hukuksal Sorumluluk, Ankara:Turhan. Salihpaflao lu Y. (2007). Türkiye de Bas n Özgürlü- ü, Ankara:Seçkin. Yüksel E., Gürcan H. brahi (2005). Haber Toplama ve Yazma, Konya:Tablet.

37 3MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Dünyada ve Türkiye de radyo ve televizyon yay nc l n n tarihçesi belirleyebilecek, Türkiye de radyo ve televizyon yay nc l na ait hukuki geliflmeleri tespit edebilecek, Özel radyo ve televizyon yay nc l konusuyla ilgili hukuki düzenlemeleri aç klayabilecek, Kamu radyo ve televizyon yay nc l konusuyla ilgili hukuki düzenlemeleri aç klayabilecek, bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Radyo ve televizyon yay nc l n n tarihsel geliflimi Radyo ve televizyon yay nc l n n hukuksal geliflimi Özel radyo ve televizyon kurulufllar TRT RTÜK çindekiler Medya Hukuku Radyo ve Televizyon Yay nc l G R fi RADYO VE TELEV ZYON YAYINCILI I TÜRK YE DE RADYO VE TELEV ZYON YAYINCILI I LE LG L YASAL DÜZENLEMELER YEN RADYO VE TELEV ZYON YAYIN DÜZEN ÖZEL YAYINCILIK KURULUfiLARI RADYO VE TELEV ZYON ÜST KURULU YAYINLARIN DÜZEN T CAR LET fi M YAYIN H ZMET ÇER DÜZELTME VE CEVAP HAKKI YAPTIRIMLAR TÜRK YE RADYO VE TELEV ZYON KURUMU TRT KURUMUNUN YAYIN ESASLARI

38 Radyo ve Televizyon Yay nc l G R fi Kitle iletiflim araçlar yoluyla yap lan yay nlar n kurallar çerçevesinde gerçeklefltirilmesi esast r. Bu kurallar her bir kitle iletiflim arac için ayr ayr konulmufltur. Radyo ve televizyon ile gerçeklefltirilen yay nlarla ilgili kurallar iki ayr Kanun ile düzenlenmifltir. Hem özel kurulufllar hem de kamu kuruluflu taraf ndan gerçeklefltirilen yay nc l k faaliyeti için konulmufl kurallar bu bafll k alt nda incelenecektir. RADYO - TELEV ZYON YAYINCILI I Tarihsel Geliflim 1840 y l nda Sammuel Morse taraf ndan ilk telgraf gönderilmesinden sonra, telgraf telleri ile büyük kentler birbirine ba lanmaya bafllanm flt r. Alexander Graham Bell 1876 da tellerle yaln z nokta ve çizgilerin de il, konuflmalar n da iletilmesini gerçeklefltirmifltir y l nda ise, Marconi nokta ve çizgilerden oluflan iflaretlerin tel ve kablo olmadan da yollanabilece ini kan tlam flt r. Konuflmalar n da ayn biçimde iletilmesi çok zaman almam fl ve böylece radyo ortaya ç km flt r. Daha sonralar Amerika da özel giriflimciler taraf ndan radyo yay nlar yap lmaya bafllayarak haber veren ve e lendiren bir kitle iletiflim arac kimli ine bürünmüfltür (Çiftçi,1999:5). Düzenli radyo yay nc l 1922 y l nda ngiltere de BBC taraf ndan bafllat lm fl ve bunu takiben de di er ülkelerde de h zla yayg nlaflm flt r. Özel teflebbüs taraf ndan radyo yay nlar n n bafllat lmas ndan sonra ülkeler ç - kard klar kanunlarla radyo yay nlar n düzen alt na almak istemifllerdir. Örne in Fransa da 1923 y l nda ç kar lan bir kanun radyo üzerinde devlet tekelini kurarken Almanya da radyonun yönetimiyle Telsiz Bakanl görevlendirilmifl ve bu Bakanl k 1923 y l na kadar dokuz özel istasyona ruhsat vermifltir(avflar-öngören, 2003: 17). Amerika Birleflik Devletlerinde 1920 lerde sadece deneme yay nlar yapan televizyon ise, 1936 da deneme yay nlar n s klaflt rm fl 1939 da da programl yay na bafllam flt r. Fakat 2. Dünya Savafl bu geliflmeyi durdurmufltur. Savafl s ras nda savaflta kullan lacak elektronik araçlar yapan fabrikalar savafl n bitmesi ile televizyon yap m na h z vermifllerdir y l ndan itibaren A.B.D. de ve Avrupa da televizyon kullan m yayg nlaflm flt r. Daha sonraki y llarda ise, televizyon yay nc l alan nda büyük geliflmeler olmufltur. Siyah beyaz televizyondan renkli televizyona geçifl, televizyon kanallar ndaki art fl, kablolu TV ve uydu yay nc l ndaki geliflmeler televizyonun gelifliminin göstergeleridir.

39 32 Medya Hukuku Türkiye Radyo Televizyon Kurumu k saca TRT olarak adland r lmaktad r. Ülkemizde ise, ilk defa 1927 y l nda bir Frans z flirketi taraf ndan Ankara ve stanbul da bafllat lan radyo yay n Telsiz- Telefon Türk Anonim fiirketi taraf ndan 1936 y l na kadar yürütülmüfltür y l nda radyo yay nc l PTT ye devredilmifltir ve 1940 y l nda Matbuat Umum Müdürlü ü nün kurulmas üzerine yay nc l bu kurum sürdürmüfltür y l nda Bas n- Yay n Umum Müdürlü ü nün kurulmas ile radyo yay nc l görevi bu kurulufla verilmifltir y l nda ise bu kurulufl Bas n- Yay n ve Turizm Genel Müdürlü ü ad n alm flt r (Çiftçi,1999:7) Anayasas n n yürürlü e girmesi ile birlikte radyo ve televizyon yay nlar - n n yap lmas görevi özerk bir kamu tüzel kiflili ine b rak lm fl ve bu do rultuda 1963 y l nda Türkiye Radyo Televizyon Kurumu kurularak radyo yay nc l bu kuruma devredilmifltir y l nda yap lan anayasal de ifliklikle tarafs z bir kamu tüzel kiflili i fleklinde örgütlenen Türkiye Radyo Televizyon Kurumu 1989 y l na kadar radyo yay nc l n bir tekel olarak yürütmüfltür y l ndan sonra radyo yay nc l na özel flirketlerin de bafllamas ile k sa süreli karmafla yaflanm flt r Anayasas hükümlerine göre radyo ve televizyon istasyonlar n n devlet eliyle kurulaca düzenlemesine ra men radyo yay nc l birden bire birçok özel sektör kuruluflu ve kamu kuruluflu taraf ndan yap l r hale gelmifltir. Nihayet özel radyo ve televizyon kurulufllar 1994 y l nda ç kar lan 3984 say l kanunla bugünkü konumlar na kavuflmufllard r. Ülkemizdeki televizyon yay nlar ise, ilk defa 1968 y l nda Türkiye Radyo televizyon Kurumu taraf ndan Ankara televizyonu ad ile bafllam fl ve 1990 y l na kadar devlet tekeli fleklinde gelmifltir. Radyo ile ilgili yaflanan geliflmeler televizyon aç s ndan da ayn etkiyi yaratm flt r tarihinde uydudan yay n yapan ilk özel televizyon kurulmufltur. Ülkemizdeki anayasal hükümler dolay s yla hukuka ayk - r konumda olan radyo ve televizyon yay nlar risklerine ra men say lar ço alm flt r y l nda yap lan anayasal ve yasal düzenlemeler neticesinde özel radyo ve televizyonlar n kurulabilmesinin önü aç lm flt r. TÜRK YE DE RADYO VE TELEV ZYON YAYINCILI I LE LG L YASAL DÜZENLEMELER Türkiye de radyo ve televizyon yay nc l n n yasal geliflmeleri incelendi inde 1961 Anayasas n n ilgili hükümleri ile bafllamal d r Anayasas n n 121. maddesinin, 1488 say l Kanunla de iflmeden önce, 1. f kras radyo ve televizyon istasyonlar n n idaresi, özerk kamu tüzel kiflili i halinde, kanunla düzenlenir fleklindeki hüküm gere ince bu alanda bir tekel yarat lm flt r. Anayasan n bu maddesine göre 24 Aral k 1963 tarih ve 359 say l Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Kanununun 35. maddesi, Türkiye de radyo ve televizyon istasyonlar kurma ve iflletme hakk Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu na verilmifltir. Böylece özel teflebbüs taraf ndan radyo ve televizyon istasyonlar kurulmas ve iflletilmesi bu madde gere ince imkâns zd r Anayasas n n 121. maddesi, 1488 say l kanunla de ifltirildikten sonra, radyo ve televizyon istasyonlar, ancak devlet eliyle kurulur ve idaresi tarafs z bir kamu tüzel kiflili i halinde kanunla düzenlenir hükmü ile radyo ve televizyon tekeli teyit edilmifltir Anayasas n n 1993 de iflikli inden önceki, radyo ve televizyon yay nlar - n düzenleyen 133. maddesi, radyo ve televizyon istasyonlar n n ancak devlet eli ile kurulabilece ini ve yönetimlerinin tarafs z bir kamu tüzel kiflili i halinde düzenlenece ini öngördükten sonra, kanunda dikkate al nmas gerekli esaslar flu flekilde belirtilmifltir. Kanun; Türk devletinin varl k ve ba ms zl n, ülkenin ve milletin bölünmez bütünlü ünü, toplumun huzurunu, genel ahlak ve Anayasan n 2.

40 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 33 maddesinde belirtilen Cumhuriyetin temel niteliklerini koruyacak tarzda yay n yapmas n düzenler ve Kurumun yönetim ve denetiminde, yönetim organlar n n oluflturulmas nda ve her türlü radyo ve televizyon yay nlar nda tarafs zl k ilkesini gözetir. Haber ve programlar n seçilmesi, ifllenmesi, sunulmas ve milli kültür ve e itime yard mc l k görevinin yerine getirilmesi, haberlerin do rulu unun sa lanmas esaslar, organlar n seçimi, görev, yetki ve sorumluluklar kanunla düzenlenir. Anayasan n öngördü ü bu düzenlemeler uygun olarak kanun koyucu 1983 tarihli ve 2954 say l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu nu yürürlü e koyarak, 359 say l Türkiye Radyo- Televizyon Kurumu Kanunu nu yürürlükten kald rm flt r say l Kanunda amaç, kapsam, tan mlar, temel ilkeler ve yay n esaslar belirtildikten sonra, yeni bir kurulufl olan Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu düzenlenmifl, üçüncü k s m ise, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumuna ayr lm flt r. Böylece Kanun, her türlü teknik, usul ve araçlarla ve her ne isim alt nda olursa olsun elektromanyetik dalga yoluyla yurt içine ve yurt d fl na yap lan radyodifüzyon ve televizyon yay nlar ile ilgili tüm esaslar düzenlemeyi amaçlam flt r. Türkiye de özel televizyonlar n uygulamaya geçirilmesi 1990 l y llar n bafl nda Magic Box isimli kuruluflun Star1 olarak Türkiye d fl ndan uyduyla yapt yay nlarla bafllamaktad r. Bu fiili durumu di er radyo ve televizyon kurulufllar izlemifltir. K sa zaman içerisinde çok say da özel radyo ve televizyon fiilen yaflam m za girmifltir. Bu fiili durum 8 Temmuz 1993 tarihine kadar sürmüfltür. Bu tarihte Anayasan n 133. maddesini de ifltiren 3913 say l Kanun kabul edilmifltir. Bu de ifliklikle birlikte elektronik yay nc l kta devlet tekeli kald r lm flt r. Anayasan n de iflik 133. Maddesi Radyo ve televizyon istasyonlar kurmak ve iflletmek kanunla düzenlenecek flartlar çerçevesinde serbesttir. Devletçe kamu tüzel kiflili i olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu tüzel kifliliklerinden yard m gören haber ajanslar n n özerkli i ve yay nlar n n tarafs zl esast r. fleklindedir. Radyo televizyon yay nlar n n düzenini sa lamak amac yla ç kar lan 3984 say - l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay nlar Hakk nda Kanun tarihinde kabul edilmifltir. Söz konusu Kanunun amac, radyo ve televizyon yay nlar n n düzenlenmesi ve Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kurulufl, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin esas ve usulleri belirlemek fleklinde tespit edilmifltir. Avrupa Birli i (AB) mevzuat na uyum çal flmalar kapsam nda Bilgi Toplumu ve Medya bafll ile aç lan 10 uncu Fas lda AB ye sunulan Eylem Plan ile Ortak Müzakere Pozisyon Belgesinde, AB mevzuat ile tam uyumun 2009 Aral k ay sonuna kadar tamamlanmas taahhüt edilmifltir. Bu çerçevede 2010 y l nda yeni kanun tasar s haz rlanm flt r. Tasar ile 19 Aral k 2007 tarihinde yürürlü e giren 89/552/EEC say l Avrupa Birli i Görsel- flitsel Medya Hizmetleri Yönergesi ile uyum sa lanmas amaçlanm flt r. Kanun tasar s tarihinde 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun ad ile yasalafl p yürürlü e girmifltir say l Kanunun yürürlü e girmesi ile 3984 say l Kanun yürürlükten kalkm flt r. YEN RADYO VE TELEV ZYON YAYIN DÜZEN 6112 say l Kanunun 1. maddesinde Kanunun amac flöyle belirlenmifltir... Radyo televizyon ve iste e ba l yay n hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlü ünün sa lanmas, medya hizmet sa lay c lar n n idari, mali ve teknik yap lar ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulu nun kuruluflu, teflkilat, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin usul ve esaslar belirlemektir. Kanunun 2. maddesine göre...her türlü teknik, usul ve araçlarla ve her

41 34 Medya Hukuku ste e ba l yay n hizmeti, programlar n kullan c n n seçti i bir zamanda ve münferit iste i üzerine medya hizmet sa lay c taraf ndan düzenlenmifl bir program katalo una ba l olarak izlendi i veya dinlendi i yay n hizmetini ifade eder. Yay n hizmeti, medya hizmet sa lay c n n editoryal sorumlulu u alt nda ve temel amac kamuoyunu bilgilendirmek, e lendirmek veya e itmek üzere elektronik iletiflim flebekeleri yoluyla program sunmak olan, bireysel iletiflim hariç olmak üzere, televizyon yay n hizmeti, iste e ba l yay n hizmeti ve ticarî iletiflim ile radyo yay n hizmetini ifade etmektedir. ne isim alt nda olursa olsun elektromanyetik dalga ve di er yollarla yap lan radyo ve televizyon ve iste e ba l yay n hizmetleri ile ilgili hususlar kapsar hükmü uyar nca ister özel ister kamusal tüm radyo televizyon kurulufl ve yay nlar ile iste- e ba l yay n hizmetleri hakk nda uygulanacakt r. Görsel-iflitsel medya hizmetleri alan nda ortaya ç kan yeni teknoloji ve hizmetler esas al narak, Kanun iki ana kavram üzerine oturtulmufltur. Bunlar n ilki, bir program ak fl çerçevesinde sunulan radyo ve televizyon yay n hizmetleri, di eri ise yeni teknolojilerin getirdi i program ak fls z, iste e ba l yay n hizmetleridir. Bu iki unsur, ilgili AB Yönergesinde tek bir flemsiye kavram alt nda, televizyon yay nlar ile birlikte iste e ba l yay n hizmetlerini içine alacak flekilde görsel-iflitsel medya hizmetleri terimi içinde düzenlenmektedir. Bu kavram, Tasar da radyo ve televizyon yay n hizmetleriyle birlikte iste e ba l yay n hizmetlerini de içerecek flekilde yay n hizmeti terimi olarak kullan lm flt r say l kanun ile oldu u gibi 6112 say l Kanun ile Anayasan n 133. maddesi uyar nca, radyo- televizyon yay nc l bak m ndan ço ulcu bir sistem getirmektedir ( çel-ünver,2005:393). Bu yeni rejim özel kurulufllar n ve kamu kurulufllar n n bulundu u ço ulcu bir sistemdir. Anayasan n 133. ve 26. maddesi hükümleri uyar nca 3984 say l Kanun radyo ve televizyon yay nlar nda izin sistemini getirmifltir. Tüm dünya ülkelerinde oldu- u gibi ülkemizde de radyo- televizyon yay nc l n n toplum üzerindeki etkileri ve frekans ve kanallar n bir düzene sokulmas zorunlulu u gibi nedenlerle radyo ve televizyon rejiminde izin ve lisans sistemini gerekli k lmaktad r. Radyo ve televizyon yay nc l n n bir di er özelli i ise, tüm radyo ve televizyon yay nlar bak m ndan merkezi denetim sistemine yer verilmesidir. Bu denetim Kanunla kurulmufl olan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu na aittir. Kanunun öngördü ü yükümlülükleri yerine getirmeyen, izin koflullar n ihlal eden yay n ilkelerine ayk r yay n yapan kurulufllara Kanunda müeyyideleri Radyo ve Televizyon Üst Kurulu uygulamaktad r. Kapsam Kanunun Kapsam bafll kl 2. maddesinin 2. F kras nda medya hizmet sa lay c lar üzerinde Türkiye Cumhuriyeti yarg yetkisinin tespit edilmesine iliflkin hükümler düzenlenmektedir. Madde hükmüne göre Türkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi alt ndaki medya hizmet sa lay c lar, ikinci f kra gere ince Türkiye de yerleflik kabul edilenler ile üçüncü f kra hükümlerine tabi olanlard r. Maddenin 2. ve 3. f kra hükümleri flu flekildedir. Bu Kanunun uygulanmas nda; a) Medya hizmet sa lay c, flirket merkezinin Türkiye de bulunmas ve yay n hizmetlerine iliflkin editoryal kararlar n Türkiye s n rlar içinde al n yor olmas durumunda Türkiye de yerleflik kabul edilir. b) Medya hizmet sa lay c n n flirket merkezinin Türkiye de bulunmas na ra men, yay n hizmetlerine iliflkin editoryal kararlar n Avrupa S n r Ötesi Televizyon Sözleflmesine taraf baflka bir ülkede al nmas ya da yay n hizmetlerine iliflkin editoryal kararlar Türkiye de al nmakla birlikte flirket merkezinin an lan Sözleflmeye taraf baflka bir ülkede bulunmas durumunda medya hizmet sa lay c, yay n hizmeti faaliyetini yürüten iflgücünün önemli bir k sm - n n bulundu u ülkede yerleflik kabul edilir.

42 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 35 Ancak, 1) Yay n hizmeti faaliyetini yürüten iflgücü her iki ülkede de bulunmakla birlikte, hangi ülkede daha yo un olarak çal fl ld n n tespit edilemedi i durumlarda medya hizmet sa lay c, flirket merkezinin bulundu u ülkede yerleflik kabul edilir. 2) Yay n hizmeti faaliyetini yürüten iflgücünün önemli bir k sm n n, her iki ülkede de yo un olarak faaliyet göstermedi i durumlarda medya hizmet sa lay c, faaliyetine Türkiye de daha önce bafllam fl olmas ve Türkiye ekonomisi ile istikrarl ve etkili bir ba lant s n n bulunmas hâlinde Türkiye de yerleflik kabul edilir. c) Bir medya hizmet sa lay c n n flirket merkezi Türkiye de bulunmakla birlikte, yay n hizmeti faaliyetine iliflkin editoryal kararlar n Avrupa S n r Ötesi Televizyon Sözleflmesine taraf olmayan bir ülkede al nmas ya da yay n hizmetlerine iliflkin editoryal kararlar Türkiye de al nmakla birlikte flirket merkezinin an lan Sözleflmeye taraf olmayan üçüncü bir ülkede bulunmas durumunda medya hizmet sa lay c, yay n hizmeti faaliyetini yürüten iflgücünün önemli bir k sm n n Türkiye de bulunmas hâlinde Türkiye de yerleflik kabul edilir. (3) kinci f kra hükümlerinin uygulanamad durumlarda; a) Türkiye s n rlar içinde konuflland r lm fl uydu ba lant s n kullanan medya hizmet sa lay c lar, b) Türkiye s n rlar içinde konuflland r lm fl uydu ba lant s n kullanmamalar na ra men, Türkiye ye ait uydular üzerinde kapasite kullanan medya hizmet sa lay c lar, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi alt nda kabul edilir. Yap lan düzenlemede, Avrupa S n r Ötesi Televizyon Sözleflmesi ve AB Görsel- flitsel Medya Hizmetleri Yönergesinde yer alan kaynak ülke k stas esas al nm flt r. Güçlü, rekabetçi bir medya hizmeti endüstrisini gelifltirmek ve medya ço ulculu- unu art rmak için bir medya hizmet sa lay c üzerinde sadece tek bir devletin yarg yetkisi bulunmas gerekti i kabul edilmektedir. Bu çerçevede, maddede Türkiye Cumhuriyeti hukuksal düzenlemelerine tâbi olacak yay n hizmet sa lay c lar - n n hangi hizmet sa lay c lar oldu u düzenlenmektedir. Yeniden letim Kanunun 4. maddesinde Madde ile yay n izleme özgürlü ü ve yeniden iletim serbestîsi düzenlenmektedir. Madde hükmüne göre Yay n hizmetlerinin al m ve yeniden iletimi serbesttir. Yeniden iletim, ancak Türkiye Cumhuriyetinin taraf oldu u uluslararas sözleflmelerin ilgili hükümleri çerçevesinde s n rland r labilir. Bir medya hizmet sa lay c kuruluflun ayn yay n hizmetini uydu, kablo ve karasal gibi farkl ortamlardan de ifliklik yapmaks z n efl zamanl olarak iletmesi yeniden iletim olarak kabul edilmez.. Avrupa S n r Ötesi Televizyon Sözleflmesinin 4 üncü maddesinde sözleflmeye taraf devletlerin kendi topraklar üzerinde program hizmetlerinin yeniden iletimini k s tlayamayacaklar hüküm alt na al nm flt r. Sözleflmeye paralel olarak, ifade ve haber alma özgürlü ünü sa layacak ve yay n izleme özgürlü ünü güvence alt na alacak flekilde, yay nlar n yeniden iletimi serbest b rak lm flt r. Bu çerçevede, ayn yay n kuruluflunun yay nlar n n farkl ortamlardan efl zamanl olarak iletilmesi yeniden iletim say lmamaktad r. Yeniden iletim, bir medya hizmet sa lay c taraf ndan sunulan yay n hizmetinin bütününün veya büyük bir bölümünün, kullan lan teknik araç ne olursa olsun al nmas n ve efl zamanl olarak de ifliklik yap lmadan iletilmesini ifade etmektedir.

43 36 Medya Hukuku Medya Hizmet Sa lay c n n Ba ms zl ve Sorumlulu u Kanunun Tan mlar bafll kl 3. maddesinin l. Bendi uyar nca medya hizmet sa lay c flu flekilde tan mlanm flt r. Radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmeti içeri inin seçiminde editoryal sorumlulu u bulunan ve bu hizmetin düzenlenme ve yay nlanma biçimine karar veren tüzel kifliyi ifade eder. Ayn zamanda Kanunun 6. maddesi medya hizmet sa lay c n n ba ms zl ve sorumlulu u bafll alt nda genel esaslar içeren düzenleme yapmaktad r. 6. madde hükmüne göre (1) Yay n hizmetlerinin içeri ine ve yay nlanmas na önceden müdahale edilemez ve yay nlar n içeri i önceden denetlenemez. (2) Bu Kanunda, di er kanunlarda ve Türkiye nin taraf oldu u uluslararas mevzuatta yer alan hükümler ile Üst Kurul taraf ndan bu hükümlerin uygulanmas na yönelik yürürlü e konulan düzenleyici ifllemler müdahale say lmaz. (3) Medya hizmet sa lay c lar, yay n hizmetlerinin kendileri, hisse sahipleri ve üçüncü derece dâhil olmak üzere üçüncü dereceye kadar kan ve kay n h - s mlar ile bir baflka gerçek ve tüzel kiflinin haks z ç karlar do rultusunda kullan lmamas n sa lamak zorundad r. (4) Medya hizmet sa lay c lar, ticarî iletiflim ile üçüncü flah slar taraf ndan üretilenler de dâhil olmak üzere, yay nlanan tüm yay n hizmetlerinin içeri inden ve sunumundan sorumludur. (5) Medya hizmet sa lay c lar, yönetmelikle belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde künye bilgilerini, iletiflim adresini, izleyici temsilcisinin ad n ve iletiflim bilgilerini Üst Kurula bildirmek ve internet sitelerinde yay nlamak zorundad r. (6) Medya hizmet sa lay c lar, sinematografik eserleri hak sahibiyle anlafl lan süre d fl nda yay nlayamaz.. Bas n hürriyetinin ve medya ço ulculu unun sa lanmas n n ön flart, medya hizmet sa lay c n n editoryal ba ms zl n n sa lanmas d r. Hiçbir makam ya da merci yay n hizmetinin seçimi ve sunumunda medya hizmet sa lay c s na bask yapamaz. Yay nlar n önceden denetlenmesi, baflka bir ifade ile sansür yasaklanm flt r. Medyan n sahip oldu u haklar ayn zamanda belirli sorumluluklar da beraberinde getirmektedir. Bu sorumluluklar gere i, medya hizmet sa lay c, sahip oldu- u imkânlar kendi amaç ve ç karlar için kullanmamal d r. Madde ile medya gücünün, medya hizmet sa lay c n n ç karlar için kullan lmas n n önüne geçilmesi amaçlanm flt r. ÖZEL YAYINCILIK KURULUfiLARI Özel yay nc l k kurulufllar ço unlukla kar amac yla yay nc l k alan na girmifl ticari iflletmelerdir. Reklâm ve sponsorluk gelirleri bu kurulufllar ayakta tutmaktad r. Ba- ms z giriflimcilerin do rudan radyo ve televizyon yay nlar için sektöre girmelerinin yan s ra, medya sektöründe faaliyet gösteren flirketlerin radyo ve televizyon yay nc l na bafllamas veya onlar sat n almas sonucu çeflitlenen özel yay nc l k e lenme amac na odaklanm flt r. Rating ad verilen izleyici ve dinleyici ölçümlemeleri ile toplumun genelinin en çok görmek istedikleri yay nlar ulaflt ran bu yay. nc lar kamu yarar amac yla s n rlanmakta ve gerek yap lar ve gerekse yay nlar n n içerikleri aç s ndan baz kurallara tabi tutulmaktad r. Bu kurallar kimi ülkelerde her alanda ve yüzlerce kimi ülkelerde de s n rl alan ve say lardad r.

44 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 37 Bu kurallar aras nda öncelikli olanlar ise tekelleflmenin önlenmesi ve iletiflim araçlar n n toplumun her kesimine da labilmesine olanak veren yap sal düzenlemelerdir. Kurulufl Aflamas nda Koflullar 6112 say l Kanunun 19. maddesinde özel medya hizmet sa lay c kurulufllar n flirket yap lar ve hisse oranlar ile ilgili uymalar gereken hususlar belirlenmifltir. Madde hükmüne göre: (1) Özel medya hizmet sa lay c kurulufllar n flirket yap lar ve hisse oranlar ile ilgili uymalar gereken hususlar flunlard r: a) Yay n lisans, münhas ran radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmeti sunmak amac yla Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmufl anonim flirketlere verilir. Ayn flirket ancak bir radyo, bir televizyon ve bir iste e ba l yay n hizmeti sunabilir. Medya hizmet sa lay c kurulufllar, yay n lisans n n verilmesinden sonra da ana sözleflmelerine bu maddedeki esaslara ayk r hükümler koyamazlar. Ana sözleflme de ifliklikleri bir ay içinde Üst Kurula bildirilir. b) Siyasî partiler, sendikalar, meslek kurulufllar, kooperatifler, birlikler, dernekler, vak flar, mahallî idareler ve bunlar taraf ndan kurulan veya bunlar n do rudan veya dolayl ortak olduklar flirketler ile sermaye piyasas kurumlar ve bunlara do rudan veya dolayl ortak olan gerçek ve tüzel kiflilere yay n lisans verilemez. Bu kurulufllar, medya hizmet sa lay c kurulufllara do rudan veya dolayl ortak olamaz. c) Medya hizmet sa lay c kurulufllar n hisseleri nama yaz l olmak zorundad r. Herhangi bir kifli lehine intifa senedi ihdas edilemez. ç) Medya hizmet sa lay c kurulufllar, 28/7/1981 tarihli ve 2499 say l Sermaye Piyasas Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde sermaye piyasas araçlar n ihraç ve halka arz edebilirler. Bu durumda mevzuat gere i Sermaye Piyasas Kurulunda kayda al nmadan önce Üst Kurulun onay n n al nmas zorunludur. Halka aç k hisselerde nama yaz l olma flart aranmaz. d) Bir gerçek veya tüzel kifli do rudan veya dolayl olarak en fazla dört karasal yay n lisans na sahip medya hizmet sa lay c kurulufla ortak olabilir. Ancak, birden çok medya hizmet sa lay c ya ortakl kta bir gerçek veya tüzel kiflinin do rudan veya dolayl hisse sahibi oldu u medya hizmet sa lay c kurulufllar n y ll k toplam ticarî iletiflim geliri, sektörün toplam ticarî iletiflim gelirinin yüzde otuzunu geçemez. Toplam ticarî iletiflim geliri bu oran aflan gerçek veya tüzel kifliler, Üst Kurul taraf ndan verilen doksan günlük süre içinde bu oran n alt na inecek flekilde medya hizmet sa lay c kurulufllardaki hisselerini devreder. Verilen süre içinde Üst Kurul karar n n gere ini yerine getirmeyen gerçek veya tüzel kifli hakk nda, karar n gere ini yerine getirmedi i her ay için Üst Kurulca dörtyüzbin Türk Liras idarî para cezas uygulan r. Bu bendin uygulanmas na iliflkin usul ve esaslar Üst Kurul taraf ndan belirlenir. e) Gerçek kifliler için efller ile üçüncü derece dâhil olmak üzere üçüncü dereceye kadar kan ve kay n h s mlara ait hisseler de ayn kifliye aitmifl gibi de erlendirilir. f) Bir medya hizmet sa lay c kuruluflta do rudan toplam yabanc sermaye pay, ödenmifl sermayenin yüzde ellisini geçemez. Yabanc bir gerçek veya tü-

45 38 Medya Hukuku zel kifli en fazla iki medya hizmet sa lay c kurulufla do rudan ortak olabilir. Medya hizmet sa lay c kurulufllar n orta olan flirketlere yabanc gerçek veya tüzel kiflilerin ifltirak ederek yay n kurulufllar na dolayl ortak olmalar hâlinde, yay nc kurulufllar n yönetim kurulu baflkan, baflkan vekili ile yönetim kurulu ço unlu u ve genel müdürünün Türkiye Cumhuriyeti vatandafl olmas ve ayr ca yay nc kurulufl genel kurullar nda oy ço unlu unun Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetini haiz gerçek veya tüzel kiflilerde bulunmas zorunludur. fiirket ana sözleflmelerinde bu hususlar sa layan düzenlemeler aç kça belirtilir. g) Yerli veya yabanc hissedarlar hiçbir flekilde imtiyazl hisse senedine sahip olamaz. Özdenetim; iktisadi iflletmeler, sosyal ortaklar, sivil toplum örgütleri ve derneklerin kendi aralar nda kendileri için ortak rehber ilkeler oluflturabilmelerini sa layan bir çeflit gönüllülük giriflimidir. Koruyucu Sembol Sistemi, yay nc kurulufllar n çocuklar ve gençleri televizyonun olas zararl etkilerinden koruma sorumlulu una ifllerlik kazand ran bir özdenetim mekanizmas d r. Yükümlülükler Ayn zamanda 20. Madde ile medya hizmet sa lay c flirketlerin hisse devirleri ile bu flirketlerin bir baflka medya hizmet sa lay c flirketle birleflmeleri veya bir baflka medya hizmet sa lay c flirketi devralmalar düzenlenmektedir. Medya hizmet sa lay c kurulufllar n belirli özel koflullara sahip olmalar gerekti inden bu koflullar n varl n n sürekli muhafaza edilmesi zorunludur. Bu nedenle, hisse devirleri ile flirket birleflme ve devralmalar n n Üst Kurul taraf ndan bilinmesi zorunlulu u vard r. Maddede getirilen düzenleme ile hisse devirlerinin Üst Kurula bildirilmesi sa lanarak, denetlemenin yap lmas amaçlanm flt r. 21. madde ile medya hizmet sa lay c kurulufllara logo ve ça r iflareti kullanma zorunlulu u getirilmektedir. Zira izleyici ve dinleyiciler izledi i veya dinledi i medya hizmet sa lay c hakk nda gerekli bilgiye sahip olmak durumundad r. Medya hizmet sa lay c lar taraf ndan sunulan yay n hizmetlerinin birbirinden ay rt edilmesi ve bu yay n hizmetlerinin denetlenebilmesi de bunu zorunlu k lmaktad r. 22. Madde ile medya hizmet sa lay c lar n özdenetim yapmalar n n sa lanmas amac yla, izleyici temsilcilerinin görevlendirilmesi öngörülmektedir. Medya hizmet sa lay c lar, atayacaklar izleyici temsilcileri arac l yla izleyici ve dinleyicilerden gelecek tepki, be eni ve önerileri alarak, bunlar n de erlendirmesini yapacak ve bu flekilde yay n hizmetlerinin sunumunda özdenetim yapma imkân na sahip olacakt r. Kanunun 23. Maddesi ile medya hizmet sa lay c lar n haberle ilgili birimlerinde Üst Kurulca belirlenecek say dan az olmamak üzere bas n kartl personelin çal flmas öngörülmektedir. Haber birimlerinde çal flanlar n belirli niteliklere sahip olmalar n n önemine binaen, yap lan bu düzenlemede söz konusu personelin belirlenmesi aç s ndan 5953 say l Bas n Mesle inde Çal flanlarla Çal flt ranlar Aras ndaki Münasebetlerin Tanzimi Hakk nda Kanuna at f yap lmaktad r. Kanunun 24. maddesi ile koruyucu sembol sistemi düzenlenmektedir. Yay n hizmetlerinin zararl etkilerinden en çok etkilenen izleyici kesimin çocuk ve genç izleyiciler oldu u bilinmektedir. Bu çerçevede, çocuk ve gençlerin televizyon yay nlar n n zararl etkilerinden korunmalar amac yla gelifltirilecek olan koruyucu sembol sisteminin, programlar n yay nlanmas nda kullan lmas sa lanmaktad r. Koruyucu Sembol Sistemi, televizyon programlar n n hangi yafl grubuna uygun oldu u ve programda yer alan zararl içerik konusunda izleyiciye bilgi verecek, belirli yafl gruplar n olumsuz etkileyece i düflünülen içeri e sahip yap mlar n yay n saatleri bu do rultuda düzenlenecektir.

46 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l Madde ile yay n kay tlar n n muhafazas düzenlenmektedir say l Kanunun 28 inci maddesinin ikinci f kras nda yer alan yay n kay tlar n n saklanmas hususu, ayr bir madde olarak daha ayr nt l flekilde düzenlenmifltir. Yay n hizmetlerinin içeri inden etkilenen kiflilerin, bu yay nlara ulaflabilmelerine imkân sa lanmas n teminen, özel medya hizmet sa lay c kurulufllara, yay n kay tlar n bir y l süre ile saklama zorunlulu u getirilmektedir. RADYO VE TELEV ZYON ÜST KURULU 3984 say l Kanun gere ince radyo ve televizyon faaliyetlerini düzenlemek amac yla özerk ve tarafs z bir kamu tüzelkiflili i niteli inde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu kurulmufltur say l kanunun 34. maddesinde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu nun kuruluflu Anayasan n 133. maddesine uygun olarak düzenlenmifltir. 34. maddeye göre Radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetleri sektörünü düzenlemek ve denetlemek amac yla, idarî ve malî özerkli e sahip, tarafs z bir kamu tüzel kiflili i niteli inde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu kurulmufltur.. Kuruluflu Üst Kurul, en az dört y ll k yüksek ö renim görmüfl, meslekleriyle ilgili konularda kamu kurum ve kurulufllar veya özel kurulufllarda en az on y l süreyle görev yapm fl, meslekî aç dan yeterli bilgiye, deneyime ve Devlet memuru olma niteli ine sahip, otuz yafl n doldurmufl kifliler aras ndan Türkiye Büyük Millet Meclisince seçilen dokuz üyeden oluflur. Seçim için, siyasî parti gruplar n n üye say s oran nda belirlenecek üye say s n n ikifler kat aday gösterilir. Üst Kurul üyelerinin seçimi, adaylar n belirlenerek ilân ndan sonra on gün içinde yap l r. Seçim sonucu Resmî Gazetede yay mlan r. Üst Kurul üyelerinin görev süresi alt y ld r. Üst Kurul üyeleri, seçim sonuçlar n n Resmî Gazetede yay mland tarihten itibaren onbefl gün içinde toplanarak kendi aralar ndan bir Baflkan ve bir Baflkan Vekili seçer. Baflkan ve Baflkan Vekilinin görev süreleri iki y ld r. Görevleri Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun görevleri Kanunun 37. maddesinde belirlenmifltir. Maddeye göre Üst Kurulun görev ve yetkileri flunlard r: a) Yay n hizmetleri alan nda ifade ve haber alma özgürlü ünün, düflünce çeflitlili inin, Rekabet Kurumunun görev ve yetkileri sakl kalmak kayd yla rekabet ortam n n ve ço ulculu un güvence alt na al nmas, yo unlaflman n önlenmesi ve kamu menfaatinin korunmas amac yla gerekli tedbirleri almak. b) Millî frekans plan nda karasal radyo ve televizyon yay nlar için 5809 say l Elektronik Haberleflme Kanunu hükümlerine göre Üst Kurula tahsis edilen frekans bantlar çerçevesinde televizyon kanal ve radyo frekans planlamalar n yapmak veya yapt rmak ve uygulamak. c) Medya hizmet sa lay c kurulufllar n yay n lisans talebinde bulunabilmeleri için gerekli idarî, malî ve teknik flartlar belirlemek ve bu kurulufllardan flartlar sa layanlara yay n lisans vermek, denetlemek ve gerekti inde iptal etmek. ç) Bilgi Teknolojileri ve letiflim Kurumunun görev ve yetkileri sakl kalmak kayd yla, platform, multipleks, altyap iflletmecileri ile verici tesis ve iflletim flirketinin radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetlerinin iletimi faaliyetlerine iliflkin uymalar gereken idarî, malî ve teknik flartlar belirlemek, bunlara yay n iletim yetkisi vermek ve gerekti inde iptal etmek.

47 40 Medya Hukuku d) Radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmeti sa lay c kurulufllardan al - nacak yay n lisans ücretleri, karasal ortamdan sunulacak yay n hizmetleri için y ll k televizyon kanal, multipleks kapasitesi ve radyo frekans kullan m ücretleri ile platform, multipleks, altyap iflletmecileri ve verici tesis ve iflletim flirketinden al nacak yay n iletim yetkilendirme ücretini belirlemek. e) Türkiye Cumhuriyeti topraklar nda yerleflik medya hizmet sa lay c lar n n yay n hizmetlerini, bu Kanun hükümlerine ve Türkiye Cumhuriyetinin taraf oldu u uluslararas antlaflmalara uygunlu u aç s ndan izlemek ve denetlemek. f) Türkiye Cumhuriyeti topraklar nda yerleflik olmayan, ancak Türkiye Cumhuriyeti yarg yetkisi alt nda bulunan medya hizmet sa lay c lar n n yay n hizmetlerinin bu Kanun hükümlerine ve Türkiye Cumhuriyetinin taraf oldu- u uluslar aras antlaflmalara uygunlu unu gözetmek, gerekli hâllerde di er devletlerin yetkili kurum ve kurulufllar yla iflbirli i yapmak. g) Yay n hizmetlerinin izlenmesi ve denetlenmesi için gerekli izleme ve kay t sistemlerini, gerekli hâllerde yay nc kurulufl stüdyolar na da cihaz yerlefltirerek kurmak. ) Medya hizmet sa lay c lar n n yay n hizmetlerinde yer verecekleri koruyucu sembol sistemi ile ilgili usul ve esaslar belirlemek. h) Medya hizmet sa lay c lar n n sundu u yay n hizmetlerinde ve platform, multipleks, altyap iflletmecileri ile verici tesis ve iflletim flirketinin sundu- u hizmetlerde bu Kanuna ve ilgili di er mevzuata ayk r l k tespit edilmesi veya yay n lisans flartlar na uyulmamas hâlinde gerekli müeyyideleri uygulamak. ) Yay n hizmetlerine iliflkin kamuoyu araflt rmalar yapmak veya yapt rmak ve bu araflt rmalar n sonuçlar n ilgili taraflar ve kamuoyuyla paylaflmak. i) Yay n hizmetlerinin izlenme ve dinlenme oran ölçümlerinin yap lmas na ve denetlenmesine iliflkin usul ve esaslar ile bu usul ve esaslara uymayan flirket ve kurulufllara uygulanacak müeyyideleri belirlemek. j) 5809 say l Elektronik Haberleflme Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri sakl kalmak kayd yla ve bireysel amaçl iletiflim yöntemleri hariç, teknolojik geliflmelere ba l olarak ortaya ç kan yeni yay n iletim yöntemleri de dâhil olmak üzere yay n hizmetleri ile ilgili düzenlemeler yapmak ve deneme yay n izni vermek. k) Yay n hizmetleri ile ilgili geliflmeleri takip etmek, sektöre iliflkin genel stratejileri, ortak denetim, özdenetim ve ortak düzenleme mekanizmalar n belirlemek; yay n hizmetlerinin ülkemizde geliflmesini sa layacak çal flma ve teflviklerde bulunmak; medya hizmet sa lay c lar n n çal flanlar na yönelik e itim ve sertifika programlar düzenlemek ve sertifika vermek. l) Yay n hizmetleri alan nda haz rlanan mevzuat taslaklar hakk nda görüfl bildirmek. m) Görev alan na giren konularla ilgili ikincil düzenlemeleri yapmak. n) D fliflleri Bakanl n n ve Bilgi Teknolojileri ve letiflim Kurumunun görev ve yetkileri sakl kalmak kayd yla, yay n hizmetleri ile ilgili uluslararas hukuk tüzel kiflili ine sahip kurulufllar nezdinde ülkemizi temsil etmek; medya hizmet sa lay c lar n n üye olmad uluslararas hukuk tüzel kiflili ine sahip olmayan uluslararas kurulufllarda temsil görevini yerine getirmek ve bu bent gere ince düzenlenen ve uluslararas antlaflma niteli i bulunmayan belgeleri ilgili bakanl k ve kurumlar n görüfllerini de alarak usulüne göre imzalamak.

48 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 41 o) Üst Kurulun stratejik plan n haz rlamak, performans ölçütlerini, amaç ve hedeflerini, hizmet kalite standartlar n belirlemek, insan kaynaklar ve çal flma politikalar n oluflturmak. ö) Özürlülerin ve yafll lar n yay n hizmetlerine ve yeni teknolojilere eriflimini kolaylaflt rmak amac yla gerekli tedbirlerin al nmas n teflvik etmek. p) Tafl nmaz al m, sat m, kiralanmas ve tahsisi konular n karara ba lamak. r) Medya okuryazarl n n toplumun tüm kesimlerini içerecek flekilde yayg nlaflt r lmas amac yla, baflta Millî E itim Bakanl olmak üzere di er kamu kurumlar ile iflbirli i yapmak. s) Medya hizmet sa lay c lardan görevleri kapsam nda her türlü bilgi, belge ve kay tlar almak, medya hizmet sa lay c lar yerinde denetlemek ve lisans flartlar na uymayan cihazlar mühürleyerek kapatmak. fl) Gerekli hâllerde geçici veya belli bir ihtisas gerektiren nitelikteki ifller için hizmet sat n almak. t) Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Genel Müdürlü ü ve Yönetim Kurulu üyeli i için adaylar belirlemek. u) Kurul üyeleri ile Kurum personelinin uyacaklar meslekî ve etik ilkeleri belirlemek. ü) Üst Kurulun ana stratejisi ile amaç ve hedeflerine uygun olarak haz rlanan bütçesini görüflmek ve karara ba lamak. v) Seferberlik ve savafl ilân hallerinde görev ve yükümlülükleri yerine getirmek için ihtiyaç duyulan hususlar, Milli Savunma Bakanl ile koordineli olarak ç kar lacak bir yönetmelikle belirleyerek yay nc kurulufllara bildirmek ve bunlar denetlemek. y) Mevzuatla verilen di er görevleri yapmak. YAYINLARIN DÜZEN Radyo ve televizyon kurulufllar, yay nlar n kamusal görev anlay fl içinde yapmak ve yasada öngörülen yay n ilkelerine uymak durumundad r. Bu konuda kamusal nitelikte olan kurulufllarla, özel kurulufllar aras nda hiçbir fark yoktur; tüm kurulufllar ayn ilkelere tabidir. Yay n lkeleri Kanunun 8. maddesi ile yay n hizmeti içeri inin tâbi oldu u ilkeler belirlenmifltir. Bu ilkeler belirlenirken Anayasa, Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi, Avrupa S n r Ötesi Televizyon Sözleflmesi ve Avrupa Birli i Görsel- flitsel Medya Hizmetleri Yönergesinin ifade ve haber alma özgürlü üne iliflkin hükümleri esas al nm flt r. Düzenlemede yay n hizmetlerinin tâbi olaca ortak ilkeler belirlenirken, radyo ve televizyon yay n hizmetleri ile iste e ba l yay n hizmetleri için özel hükümler de getirilmifltir. Bununla, özellikle radyo ve televizyon yay n hizmetlerinin sunulmas nda çocuk ve genç izleyicilerin korunmas amaçlanmaktad r. Burada temel olarak yay nc n n içerik özgürlü ü korunurken, toplumun genel kabul görmüfl de er yarg lar n n ve özellikle çocuklar n ve gençlerin korunmas na yönelik temel hükümler gelifltirilmifltir. Kanunun 8. maddesinde yer alan yay n hizmeti ilkeleri flunlard r: 1) Medya hizmet sa lay c lar, yay n hizmetlerini kamusal sorumluluk anlay fl yla bu f krada yer alan ilkelere uygun olarak sunarlar. Yay n hizmetleri; a) Türkiye Cumhuriyeti Devletinin varl k ve ba ms zl na, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü üne, Atatürk ilke ve ink lâplar na ayk r olamaz.

49 42 Medya Hukuku b) Irk, dil, din, cinsiyet, s n f, bölge ve mezhep fark gözeterek toplumu kin ve düflmanl a tahrik edemez veya toplumda nefret duygular oluflturamaz. c) Hukukun üstünlü ü, adalet ve tarafs zl k esas na ayk r olamaz. ç) nsan onuruna ve özel hayat n gizlili ine sayg l olma ilkesine ayk r olamaz, kifli ya da kurulufllar elefltiri s n rlar ötesinde küçük düflürücü, afla- lay c veya iftira niteli inde ifadeler içeremez. d) Terörü övemez ve teflvik edemez, terör örgütlerini güçlü veya hakl gösteremez, terör örgütlerinin korkutucu ve y ld r c özelliklerini yans t c nitelikte olamaz. Terör eylemini, faillerini ve ma durlar n terörün amaçlar na hizmet eder flekilde sunamaz. e) Irk, renk, dil, din, tabiiyet, cinsiyet, özürlülük, siyasî ve felsefî düflünce, mezhep ve benzeri nedenlerle ayr mc l k yapan ve bireyleri afla layan yay nlar içeremez ve teflvik edemez. f) Toplumun millî ve manevî de erlerine, genel ahlaka ve ailenin korunmas ilkesine ayk r olamaz. g) Suç ifllemeyi, suçluyu ve suç örgütlerini övücü, suç tekniklerini ö retici nitelikte olamaz. ) Çocuklara, güçsüzlere ve özürlülere karfl istismar içeremez ve fliddeti teflvik edemez. h) Alkol, tütün ürünleri ve uyuflturucu gibi ba ml l k yap c madde kullan - m ile kumar oynamay özendirici nitelikte olamaz. ) Tarafs zl k, gerçeklik ve do ruluk ilkelerini esas almak ve toplumda özgürce kanaat oluflumuna engel olmamak zorundad r; soruflturulmas bas n meslek ilkeleri çerçevesinde mümkün olan haberler, soruflturulmaks z n veya do rulu undan emin olunmaks z n yay nlanamaz; haberin veriliflinde abart l ses ve görüntüye, do al sesin d fl nda efekt ve müzi e yer verilemez; görüntülerin arfliv veya canland rma niteli i ile ajanslardan veya baflka bir medya kayna ndan al nan haberlerin kayna n n belirtilmesi zorunludur. i) Suçlu oldu u yarg karar ile kesinleflmedikçe hiç kimse suçlu ilân edilemez veya suçluymufl gibi gösterilemez; yarg ya intikal eden konularda yarg lama süresince, haber niteli i d fl nda yarg lama sürecini ve tarafs zl n etkiler nitelikte olamaz. j) Haks z ç karlara hizmet eden ve haks z rekabete yol açan unsurlar içeremez. k) Siyasî partiler ve demokratik gruplar ile ilgili tek yönlü veya taraf tutar nitelikte olamaz. l) Genel sa l a, çevrenin ve hayvanlar n korunmas na zarar verecek davran fllar teflvik edemez. m) Türkçenin, özellikleri ve kurallar bozulmadan do ru, güzel ve anlafl l r flekilde kullan lmas n sa lamak zorundad r; dilin düzeysiz, kaba ve argo kullan m na yer verilemez. n) Müstehcen olamaz. o) Kifli veya kurulufllar n cevap ve düzeltme hakk na sayg l olmak zorundad r. ö) Bilgi iletiflim araçlar yoluyla yar flma veya lotarya içeremez, dinleyici ve seyircilere ikramiye verilemez veya ikramiye verilmesine arac l k edemez.

50 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 43 p) Medya hizmet sa lay c taraf ndan yap lan veya yapt r lan anket ve kamuoyu yoklamalar n n, haz rl k aflamas ndan sonuçlar n ilân na kadar noter nezaretinde gerçeklefltirilmesi zorunludur. r) Kiflileri fal veya bat l inançlar yoluyla istismar edemez. s) Toplumsal cinsiyet eflitli ine ters düflen, kad nlara yönelik bask lar teflvik eden ve kad n istismar eden programlar içeremez. fl) fiiddeti özendirici veya kan ksat c olamaz. (2) Radyo ve televizyon yay n hizmetlerinde, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî geliflimine zarar verebilecek türde içerik tafl yan programlar bunlar n izleyebilece i zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullan lmadan yay nlanamaz. (3) ste e ba l yay n hizmeti sa lay c lar, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî geliflimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yay n hizmetlerinin, bunlar n bu tür hizmetleri normal flartlar alt nda duymayacaklar ve görmeyecekleri flekilde sunulmas n sa lamakla yükümlüdür. Ola anüstü Dönemlerde Yay nlar Kanunun 7. maddesi ola anüstü dönemlerde yap lan yay nlara iliflkin hükümler düzenlenmektedir. Buna göre, (1) Savafllar, terör amaçl sald r lar, do al afetler ve benzeri ola anüstü durumlar n ortaya ç kard kriz zamanlar nda da ifade ve haber alma özgürlü ü esas olup, yay n hizmetleri önceden denetlenemez ve yarg kararlar sakl kalmak kayd yla durdurulamaz. Ancak, millî güvenli in aç kça gerekli k ld - hâllerde yahut kamu düzeninin ciddî flekilde bozulmas n n kuvvetle muhtemel oldu u durumlarda, Baflbakan veya görevlendirece i bakan geçici yay n yasa getirebilir. (2) Medya hizmet sa lay c, Cumhurbaflkan n n veya Hükümetin; millî güvenli- in, kamu düzeninin, genel sa l n ve genel ahlak n gerekleriyle ilgili bildirilerini, bildirinin ulaflt gün saat 23:30 a kadar yay nlamakla yükümlüdür. (3) Birinci ve ikinci f kralar uyar nca al nacak kararlar aleyhine aç lacak iptal davalar do rudan Dan fltayda aç l r. Dan fltay bu davalara öncelikle bakar ve karara ba lar, yürütmeyi durdurma talepleri hakk nda k rksekiz saat içerisinde karar verir. Kriz zamanlar nda da ifade ve haber alma özgürlü ü esast r. Bu dönemlerde de radyo ve televizyon yay nlar önceden denetlenemez ve yarg kararlar sakl kalmak kayd yla durdurulamaz. Anayasan n düflünceyi aç klama ve yayma hürriyeti bafll kl 26 nc maddesinde, ifade özgürlü ünün millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenli i, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü ünün korunmas, suçlar n önlenmesi, suçlular n cezaland r lmas, Devlet s rr olarak usûlünce belirtilmifl bilgilerin aç klanmamas, baflkalar n n flöhret veya haklar n n, özel ve aile hayatlar n n yahut kanunun öngördü ü meslek s rlar n n korunmas veya yarg lama görevinin gere ine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlar yla s n rlanabilece i belirtilmifltir. Ayn maddede, haber ve düflünceleri yayma araçlar n n kullan lmas na iliflkin düzenleyici hükümlerin, bunlar n yay m n engellememek kayd yla düflünceyi aç klama ve yayma hürriyetinin s n rlamas say lamayaca da hükme ba lanmaktad r. Avrupa nsan Haklar Sözleflmesinin ifade özgürlü üne iliflkin 10 uncu maddesinde de, ifade özgürlü ü mutlak de il, s n rlar tan ml bir hak olarak düzenlen-

51 44 Medya Hukuku mekte ve ulusal güvenli in, toprak bütünlü ünün veya kamu emniyetinin korunmas, kamu düzeninin sa lanmas ve suç ifllenmesinin önlenmesi gibi nedenlerle bu özgürlü ün s n rlanabilece i belirtilmektedir. Bu hükümler, belirli durumlarda kamu otoritelerinin bu hakka kanunlar çerçevesinde müdahalede bulunabilece i anlam na gelmektedir. Bu do rultuda, millî güvenli in aç kça gerekli k ld ya da kamu düzeninin ciddî flekilde bozulmas n n kuvvetle muhtemel oldu u durumlarda Baflbakana veya görevlendirece i bakana geçici yay n yasa getirme yetkisi verilmektedir. Ticarî iletiflim, di erlerinin yan s ra radyo ve televizyon reklâmlar, program desteklemesi, teleal flverifl ve ürün yerlefltirmeyi kapsamaktad r. T CAR LET fi M Kanunun 8. ve devam maddelerinde ticari iletiflimin genel esaslar, televizyon ve radyo yay n hizmetlerinde reklam ve teleal flverifle ait düzenlemeler, belirli ürünlerin ticari iletiflimi, program desteklenmesi ve ürün yerlefltirmeye iliflkin kurallar yer almaktad r. Ticari iletiflim, Kanunun Tan mlar bafll kl 3. Maddesinin z bendinde flu flekilde tan mlanmaktad r: Radyo ve televizyon reklamlar, program desteklemesi, tele-al flverifl ve ürün yerlefltirmeyi de kapsamak üzere, ekonomik bir faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kiflinin, ürün, hizmet veya imaj n, do rudan veya dolayl olarak tan tmak amac yla tasarlanm fl sesli veya sessiz görüntülerin bir ücret veya benzeri bir karfl l kla ya da öz tan t m amac yla bir programla birlikte ya da bir program içine yerlefltirilerek verilmesini ifade eder.. Kanunun Genel Esaslar bafll kl 9. maddesi flu flekildedir. (1) Ticarî iletiflim, yay n hizmetinin di er unsurlar ndan görsel ve iflitsel olarak kolayca ay rt edilebilir olmak zorundad r. (2) Ticarî iletiflimde bilinçalt teknikleri kullan lamaz. (3) Gizli ticarî iletiflime izin verilemez. (4) Haber bülteni ve haber programlar n düzenli olarak sunan kiflilerin görüntü veya seslerine ticarî iletiflimlerde yer verilemez. (5) Ticarî iletiflim, medya hizmet sa lay c n n editoryal ba ms zl n ve program içeri ini etkileyecek flekilde kullan lamaz. (6) Ticarî iletiflim, 8 inci maddede belirlenen esas ve ilkeler sakl kalmak kayd yla; a) Adalet, hakkaniyet ve dürüstlük ilkelerine uygun olmak, b) Cinsiyet, rk, renk veya etnik köken, tabiiyet, din, felsefî inanç veya siyasî düflünce, özürlülük, yafl ve herhangi bir ayr mc l içermemek veya teflvik etmemek, c) Yan lt c olmamak ve tüketicinin ç karlar na zarar vermemek, ç) Çocuklar n fiziksel, zihinsel veya ahlakî geliflimine zarar vermemek, deneyimsizliklerini veya safl klar n istismar ederek, çocuklar bir ürün veya hizmeti sat n almaya veya kiralamaya do rudan yönlendirmemek; çocuklar reklam yap lmakta olan ürün veya hizmetleri sat n almak için ebeveynlerini veya baflkalar n ikna etmeye do rudan teflvik etmemek; çocuklar n ebeveynlerine, ö retmenlerine veya di er kiflilere duydu u güveni istismar etmemek veya sebepsiz olarak çocuklar tehlikeli durumlarda göstermemek, d) Kad nlar n istismar na yönelik olmamak, e) Sa l k, çevre ve güvenli e zarar verecek davran fla teflvik etmemek, zorundad r.

52 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 45 (7) Genel beslenme diyetlerinde afl r tüketimi tavsiye edilmeyen g da ve maddeler içeren yiyecek ve içeceklerin ticarî iletiflimine, çocuk programlar yla birlikte veya bu programlar n içinde yer verilemez. (8) Ticarî iletiflim yay nlar n n ses seviyesi di er yay n bölümleri ile ayn seviyede olmak zorundad r. Madde ile ticarî iletiflimin yay n hizmetinin di er unsurlar ndan görsel ve iflitsel olarak aç kça ay rt edilebilir olmas, bilinçalt tekniklerine baflvurulmamas, gizli ticarî iletiflimin yap lamayaca, medya hizmet sa lay c n n editoryal ba ms zl n n k s tlanamayaca, ticarî iletiflimin adalet ve hakkaniyete uygun ve dürüstlük ilkelerine uygun olmas gibi hususlar yan nda çocuklar ve kad nlara yönelik koruyucu hükümler getirilmektedir. Ayr ca Kanunun 10. maddesi ile radyo ve televizyon reklâmlar ile tele-al flverifl yay nlar na iliflkin kurallar düzenlenmektedir.10. madde flu flekildedir: (1) Televizyon ve radyo yay n hizmetlerinde reklamlar ile tele-al flverifl, sesli ve/veya görüntülü bir uyar yla aç kça fark edilebilecek ve program hizmetinin di er unsurlar ndan kolayl kla ay rt edilebilecek biçimde düzenlenir. (2) Tele-al flverifl yay nlar hariç her türlü reklam yay nlar n n oran, bir saat bafl ndan bir sonraki saat bafl na kadarki yay n içinde yüzde yirmiyi aflamaz. (3) kinci f krada belirtilen orana, program desteklemesi ve yay nc n n kendi programlar n n tan t mlar na ayr lan süre ile ürün yerlefltirme dâhil de ildir. Program tan t mlar n n oran, bir saat bafl ndan bir sonraki saat bafl na kadarki yay n içinde yüzde befli aflamaz. (4) kinci f krada belirtilen süreden ba ms z olarak, sesli ve görüntülü bir uyar ile aç kça belirtilerek, kesintisiz en az onbefl dakika süreyle tele-al flverifl yay n yap labilir. Bu yay n n süresi bir gün içinde toplam bir saati aflamaz. (5) Ücretsiz yay nlanan ve Üst Kurul taraf ndan tavsiye edilen kamu hizmeti duyurular reklam sürelerine dâhil edilmez. (6) Reklam ve tele-al flverifl yay nlar, programlar n aras na veya program n bütünlü ü, de eri ve hak sahiplerinin haklar zedelenmeyecek biçimde bir program içine yerlefltirilebilir. Ba ms z bölümlerden oluflan programlarda veya devre aralar içeren spor programlar ve benzer yap daki olay ve gösteri programlar nda, reklam ve tele-al flverifl yay nlar bölüm veya devre aralar na yerlefltirilir. (7) Sinema ve televizyon için yap lm fl filmler ile haber bültenleri ve çocuk programlar, planlanan yay n süreleri otuz dakikadan fazla olmas hâlinde, her otuz dakikal k yay n süresi için bir kez olmak üzere reklam ve tele-al flveriflle kesilebilir. (8) Dinî tören yay n içine hiçbir flekilde reklam ve tele- al flverifl yay n yerlefltirilemez. (9) Münhas ran reklam, tele-al flverifl ve öz tan t m yay nlar na ayr lm fl televizyon ve radyo yay n hizmetlerine bu madde hükümleri uygulanmaz. Ticarî ve teknolojik geliflmeler, izleyicilere yay n hizmetlerini kullanmalar nda artan seçenek ve sorumluluk vermektedir. zleyici ve dinleyicilerin, say sal kiflisel kaydediciler benzeri yeni teknolojileri kullanma ve çok çeflitli kanal seçenekleri yoluyla reklâmlardan kaç nmak hususunda artan imkânlar dikkate al nd nda, izleyicileri korumak amac yla reklâm kufla yerlefltirilmesi hususunda ayr nt l düzenleme yap lmas gere i ortadan kalkmaktad r. Bu nedenle, bir saatlik bazda kabul edilebilir reklâm miktar s n rlamas korunmakla birlikte, program bütünlü ünü gere inden fazla engellemedi i takdirde yay nc lara reklâm yerlefltirme aç s n-

53 46 Medya Hukuku dan esneklik getirilmektedir. Madde, reklâmlar n programlar aras na yerlefltirilmesinin tercih edildi i Avrupa daki yay nc l n özel karakterini korumay amaçlamakta ve bu nedenle sinematografik eserler ve televizyon için haz rlanm fl filmlerin yan s ra hâlen özel koruma gerektiren baz program kategorileri için olas kesintileri s n rlamaktad r. Günlük televizyon reklâm miktar üzerindeki s n rlama kald r lmakta; saatlik s - n r, en fazla izleme yap lan saatlerde de uygulanabildi inden televizyon reklâmlar ve teleal flverifl kuflaklar için saatlik k s tlama muhafaza edilmektedir. Belirli Ürünlerin Ticari letiflimi Radyo ve televizyon yay nlar nda baz ürünlerin ticari iletifliminde yasaklar getirilmektedir. Bu ürünler 11. Maddede flöyle s ralanm flt r: Alkol ve tütün ürünleri için hiçbir flekilde ticarî iletiflime izin verilemez. Reçeteye tabi ilaçlar ve tedaviler hakk nda ticarî iletiflim yap lamaz. Reçeteye tabi olmayan ilaçlar ve tedavilerin reklamlar dürüstlük ilkesi çerçevesinde, gerçe i yans tan ve do rulanmas mümkün unsurlardan oluflacak flekilde haz rlan r. laçlar ve t bbi tedaviler için teleal flverifle izin verilemez.. Program Desteklenmesi Program desteklenmesi, Kanunun Tan mlar bafll alt nda 3. maddesinin s bendinde Yay n hizmetinin sa lanmas yla veya görsel-iflitsel eserlerin üretimiyle ba lant l olmayan gerçek veya tüzel kiflilerin ad n, markas n, logosunu, imaj n, faaliyetlerini veya ürünlerini tan tmak amac yla programlara yönelik yapt her türlü katk y ifade eder fleklinde tan mlanm flt r. Program desteklenmesine iliflkin genel hükümler Kanunun 12. maddesinde yer almaktad r. Maddeye göre: Bir program tamamen veya k smen destek görmüflse, bu husus program n bafl nda, program içindeki reklam kuflaklar na girifl ve ç k flta ve program n sonunda uygun ibarelerle belirtilir. Program tan t mlar nda program destekleyene at fta bulunulamaz. Desteklenen programlarda, destek verene veya üçüncü bir kifliye ait mal ve hizmetlere at fta bulunulamaz ve bunlar n al nmas, sat lmas ve kiralanmas teflvik edilemez. Programlar, ticarî iletiflimi yasaklanm fl olan mal ve hizmetlerin üretimi veya sat fl yla ifltigal eden gerçek ve tüzel kiflilerce desteklenemez. T bbi ürünleri üreten, pazarlayan veya satan ya da t bbi tedavileri pazarlayan veya sunan gerçek ve tüzel kiflilerin program desteklemesinde bulunmas hâlinde, gerçek ve tüzel kiflilerin ismi, markas, logosu veya imaj program desteklemesinde kullan labilir; ancak gerçek ve tüzel kiflilerin üretim veya sat fl n yapt reçeteye tabi t bbi ürünler veya t bbi tedaviler kullan lamaz. Haber bülteni ve dinî tören yay nlar nda program desteklemesine izin verilemez. Program desteklemesinin, medya hizmet sa lay c n n editoryal ba ms zl n ve sorumlulu unu etkilemesine izin verilmez. Program n bafl nda, program içindeki reklam kuflaklar na girifl ve ç k flta ve program n sonunda program desteklemesi yap ld belirtilirken, program destekleyenin ürün veya hizmetlerinin kiralanmas veya sat n al nmas do rudan teflvik edilemez ve ürün veya hizmetlere afl r vurgu yap lamaz. AB Görsel- flitsel Medya Hizmetleri Yönergesi ve Avrupa S n r Ötesi Televizyon Sözleflmesinin ilgili hükümlerine uygun olarak yap lan düzenleme ile kaliteli programlar n yap lmas n n desteklenmesi amaçlanmakla birlikte, bu uygulamalar n reklâm niteli ine bürünmemesi ve kötüye kullan lmamas, haks z rekabet ortam, hatta gizli reklâma neden olunmamas için program desteklemesi belirli kurallara ba lanm flt r.

54 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 47 Ürün Yerlefltirme Radyo televizyon yay nlar nda ticari iletiflim konusunda bir di er yeni düzenleme ürün yerlefltirme konusudur. Kanunda ürün yerlefltirme, Bir ürün, hizmet veya ticarî markan n, ücret veya benzeri bir karfl l kla program içine dâhil edilerek veya bunlara at f yap larak, program içinde gösterildi i her tür ticarî iletiflim olarak tan mlanmaktad r. Kanunun 13. maddesi ile ürün yerlefltirme ayr bir düzenlemeye tabi tutulmufltur. Maddeye göre: (1) Sinema ve televizyon için yap lm fl filmler, diziler ile spor ve genel e lence programlar haricinde, yay nlarda ürün yerlefltirmeye yönelik uygulamalara yer verilemez. Ürün yerlefltirme uygulamalar ticarî iletiflimle ilgili düzenlemelere tabidir. (2) Üst Kurul taraf ndan belirlenecek flartlarda, belirli mal ve hizmetlerin ücretsiz olarak program içine dâhil edildi i durumlarda da ürün yerlefltirmeye izin verilebilir. (3) Ürün yerlefltirmenin, medya hizmet sa lay c n n editoryal ba ms zl n ve sorumlulu unu etkilemesine izin verilmez. Ürün yerlefltirmede, ürün veya hizmetlerin kiralanmas veya sat n al nmas do rudan teflvik edilemez ve ürüne afl r vurgu yap lamaz. zleyiciler, program n bafl nda, sonunda ve reklam aras sonras nda program bafllad nda, ürün yerlefltirmenin varl hakk nda aç kça bilgilendirilir. (4) Haber bültenlerinde, çocuk programlar nda ve dinî programlarda ürün yerlefltirmeye izin verilmez. (5) Ticarî iletiflimi yasaklanm fl ürünlerin ürün yerlefltirmede kullan lmas na izin verilmez. Gizli ticarî iletiflim, tüketiciler üzerindeki olumsuz etkisi nedeniyle genel olarak yasaklanmakla birlikte, bu k s tlama, izleyicinin ürün yerlefltirmenin varl hakk nda uygun bir flekilde bilgilendirildi i durumlarda uygulanmayacakt r. Ancak, ürün yerlefltirmede, ürün veya hizmetin sat n al nmas do rudan teflvik edilememekte ve ürüne afl r vurgu yap lmamaktad r. Di er taraftan ürün yerlefltirme ancak sinema ve televizyon için yap lm fl filmlerde, dizilerde, spor ve genel e lence programlar nda yap labilecektir. YAYIN H ZMET ÇER Madde ile yay n hizmetlerinin içeri i düzenlenmektedir. Maddede, yay n yapacak kurulufllar n yay n türleri konusundaki yapacaklar ifl ve ifllemlerle ilgili düzenlemelere yer verilmektedir. Genel veya tematik içerikli yay n yapmak isteyen radyo ve televizyon kurulufllar, yay n lisans baflvurusu s ras nda bu hususu Üst Kurula yaz l olarak bildirmek zorundad rlar. Yay n türü de ifliklikleri Üst Kurulun iznine ba l d r. Kanunun 14. maddesi flu flekildedir. (1)Yay n hizmetlerinde, genel veya tematik içerikli yay n yap labilir. Medya hizmet sa lay c kurulufllar yay n lisans baflvurusu s ras nda yay nlar n n türünü Üst Kurula yaz l olarak bildirir. Üst Kurul taraf ndan bu kurulufllara verilecek yay n lisans belgesinde yay n n türü aç kça belirtilir. (2) Yay n hizmetlerinin Üst Kurula bildirilen türde ve seçilen dilde yap lmas zorunludur. Yay n türü talep üzerine Üst Kurulun izniyle de ifltirilebilir. Yay n türünün de ifltirilmesine iliflkin flartlar Üst Kurulca belirlenir. Lisans belgesinde belirtilen türe uygun yay n yapmayan kurulufl yay n lisans flartlar n ihlâl etmifl say l r. Yay n hizmetleri genel ve tematik olmak üzere iki türlüdür.

55 48 Medya Hukuku (3) Genel ve tematik içerikli yay n yapan televizyon kurulufllar n n, çocuk yay nlar nda çizgi filmlere yer vermeleri hâlinde, çizgi filmlerin en az yüzde yirmisinin, di er çocuk programlar n n en az yüzde k rk n n Türkçe dilinde üretilmifl yap m olmas ve Türk kültürünü yans tmas zorunludur. Çocuk yay nlar n n yay nlanma saatleri ve sürelerine yönelik istatistiksel veriler ile üretim yerine iliflkin bilgiler ayl k dökümler hâlinde Üst Kurula bildirilir. (4) Radyo ve televizyon kurulufllar, yay nlar nda belirli oran ve saatlerde Türk halk ve Türk sanat müzi i programlar na yer vermek zorundad r. Bu programlar n oran ve yay nlanma zaman ile ilgili esaslar Üst Kurulca belirlenir. Madde ile ayr ca, yerli çocuk program ve çizgi film endüstrisinin gelifltirilmesini sa lamak ve millî kültürü korumak amac yla, çocuk programlar ve bu programlarda yer verilecek çizgi filmler için asgari yerli yap m kotas getirilmektedir. YAPTIRIMLAR dari Yapt r mlar Madde ile yay n ilkelerine ve Kanunda belirtilen di er esaslara ayk r yay n yapan medya hizmet sa lay c kurulufllara uygulanacak idarî yapt r mlar düzenlenmektedir. Yay n ihlâli ve uygulanacak yapt r m aras nda orant l l k olmas son derece önemlidir. Bu ba lamda yapt r mlar; program durdurma, idarî para cezas ve art - r ml idarî para cezas fleklinde kademeli olarak belirlenmifltir say l Kanundan farkl olarak, uyar yapt r m ndan vazgeçilmektedir. Zira uyar yapt r m n n denetimde gerekli etkiyi do urmad görülmüfltür. Bir yay n hizmeti ihlâli yap lmas hâlinde, ihlâlin gerçekleflti i program n yay n, ihlâlin a rl na göre bir ila befl kez aras nda durdurulacakt r. Program durdurma yapt r m alan bir medya hizmet sa lay c kurulufl ayn ihlâli ilk ihlâlin yap ld program türü ile ayn türdeki programda tekrar ederse, idarî para cezas uygulanacakt r. Para cezas n n belirlenmesinde kuruluflun bir ayl k ticarî iletiflim geliri esas al narak orant l yapt r m uygulanmas amaçlanm flt r. Yay n ihlâli yapmada srarl olunmas n engellemek için ilk idarî para cezas n n tebli i tarihinden itibaren bir y l içinde üçüncü kez idarî para cezas al nmas hâlinde kurulufla iki kat oranda idarî para cezas verilecektir. Burada verilecek idarî para cezalar tekerrüre dayanmamaktad r. Yani bir cezan n varl kendinden önceki cezan n varl ile ba lant l de ildir. 8 inci maddenin birinci f kras n n (a) ve (b) bentlerinde belirlenen yay n ilkelerinin niteli i gere i, bu ilkelerin ihlâlinin tekrar hâlinde yay n durdurma cezas uygulanmas öngörülmüfltür. hlâlin yay n durdurman n tebli inden itibaren bir y l içinde tekrar hâlinde yay n lisans n n iptaline karar verilecektir. Yay n ihlâli niteli inde olmayan, daha ziyade yay nc niteli ini kazanma ve sürdürme ile ilgili ihlâller için yay n ihlâllerinden farkl bir müeyyide sistemi öngörülmektedir. Buna göre yay n lisans verilmesi için Üst Kurulca öngörülen flartlardan birini ihlâl eden veya kaybeden medya hizmet sa lay c kurulufla, gerekli flartlar tamamlamas için otuz gün süre verilecektir. Verilen süre içinde de gereken flartlar yerine getirmeyen kuruluflun yay nlar, üç ay süreyle geçici olarak durdurulacak, bu süre içinde de gerekli flartlar yerine getirmeyen kuruluflun yay n lisans iptal edilerek, kanal ve frekans kullan m na son verilecektir. Yay n lisans n n verilmesi için gerekli flartlara uygunlu unu hile ile elde eden kuruluflun yay n lisans do rudan iptal edilecektir.

56 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 49 Kanunun 32. maddesi idari yapt r mlar düzenlemektedir. Madde hükmü flu flekildedir. (1) Bu Kanunun 8 inci maddesinin birinci f kras n n (a), (b), (d), (g), (n), (s) ve (fl) bentlerindeki yay n hizmeti ilkelerine ayk r yay n yapan medya hizmet sa lay c kurulufllara, ihlalin a rl ve yay n n ortam ve alan göz önünde bulundurularak, ihlalin tespit edildi i aydan bir önceki aydaki brüt ticari iletiflim gelirinin yüzde ikisinden befline kadar idarî para cezas verilir. darî para cezas miktar, radyo kurulufllar için bin Türk Liras ndan, televizyon kurulufllar ve iste e ba l medya hizmet sa lay c lar için onbin Türk Liras ndan az olamaz. Ayr ca, idarî tedbir olarak, ihlale konu program n yay n n n befl keze kadar durdurulmas na, iste e ba l yay n hizmetlerinde ihlale konu program n katalogdan ç kar lmas na karar verilir. hlalin mahiyeti göz önünde bulundurularak, bu f kra hükümlerine göre idarî para cezas ile birlikte idarî tedbire karar verilebilece i gibi, sadece idarî para cezas na veya tedbire de karar verilebilir. (2) 8 inci maddenin birinci f kras n n di er bentleri ile ikinci ve üçüncü f kralar nda ve bu Kanunun di er maddelerinde belirlenen ilke, yükümlülük veya yasaklara ayk r yay n yapan medya hizmet sa lay c lar uyar l r. Uyar n n ilgili kurulufla tebli inden sonra ihlalin tekrar hâlinde medya hizmet sa lay c ya ihlalin a rl ve yay n n ortam ve alan göz önünde bulundurularak, ihlalin tespit edildi i aydan bir önceki aydaki brüt ticari iletiflim gelirinin yüzde birinden üçüne kadar idari para cezas verilir. darî para cezas miktar, radyo kurulufllar için bin Türk Liras ndan, televizyon kurulufllar ve iste e ba l medya hizmet sa lay c lar için onbin Türk Liras ndan az olamaz. (3) Yükümlülük veya yasak ihlalinin suç oluflturmas alinde, bu suç nedeniyle ilgililer hakk nda soruflturma veya kovuflturma yap lmas flart na ba l olmaks z n, bu madde hükümlerine göre idarî para cezas veya idarî tedbir karar verilir. (4) darî tedbir uygulanmas sonucu yay n durdurulan programlar n yerine, ayn yay n kufla nda ve ticarî iletiflim yay n içermeksizin, Üst Kurulca temin edilen e itim, kültür, trafik, kad n ve çocuk haklar, gençlerin fiziksel ve ahlakî geliflimi, uyuflturucu ve zararl al flkanl klarla mücadele, Türk dilinin güzel kullan m, çevre e itimi, özürlü sorunlar, sa l k ve benzeri kamuya yararl konularda programlar yay nlan r. Yükümlülük veya yasa a ayk r l k dolay s yla idarî tedbir olarak program n yay n n n durdurulmas karar n n verilmesi halinde, yapt r m uygulanmas na sebebiyet veren fiilin ifllenmesinden dolay sorumlulu u olan program n yap mc s veya varsa sunucusu, yay n n durduruldu u süre zarf nda, ayn veya farkl medya hizmet sa lay c kuruluflta hiçbir ad alt nda baflka bir program yapamaz veya sunamaz. (5) 8 inci maddenin birinci f kras n n (a) ve (b) bentlerindeki ilkelere ayk r yay n yap lmas n müteakip verilecek yapt r m karar n n tebli inden itibaren bir y l içinde ayn ihlalin tekrar halinde, medya hizmet sa lay c kuruluflun yay n n n on güne kadar durdurulmas na; ikinci tekrar halinde ise, yay n lisans n n iptaline karar verilir. (6) Yay n lisans verilmesi için bu Kanunda aranan flartlardan birinin kaybedilmesi halinde, ilgili medya hizmet sa lay c kurulufla bu flart yerine getirmesi için otuz günlük süre verilir. Verilen süreye ra men flart yerine getirme-

57 50 Medya Hukuku yen kuruluflun yay nlar üç ay süreyle durdurulur. Bu süre zarf nda flart n yerine getirilmemesi halinde ise, ilgili kuruluflun yay n lisans iptal edilerek kanal ve frekans kullan m na son verilir. (7) Yay n lisans n n verilmesi için gerekli flartlara uygunlu unu hile ile elde etti i tespit edilen kuruluflun yay n lisans iptal edilir. Yay n lisans iptal edilmifl olan kurulufltan al nm fl olan yay n lisans bedeli ile kanal ve frekans y ll k kullan m bedeli iade edilmez... Adli Yapt r mlar Kanunun 33. Maddesi ile adlî yapt r m uygulanmas n gerektiren hususlar düzenlenmifltir. Üst Kuruldan yay n lisans almadan radyo ve televizyon yay n yap lmas veya yay nlar Üst Kurul taraf ndan geçici olarak durdurulmas na veya yay n lisans iptal edilmesine ra men yay n yap lmas adlî ceza gerektiren fiiller olarak görülmüfl ve bu filleri gerçeklefltiren gerçek kiflilere veya kurulufllar n sahip ve yöneticilerine fiilin a rl na göre bir y ldan iki y la kadar hapis ve bin günden beflbin güne kadar adlî para cezas verilmesi öngörülmüfltür. Yay n kay tlar n 25 inci maddeye uygun olarak muhafaza etmemek veya süresi içerisinde Üst Kurulca veya di er yetkili mercilerce istenmesine ra men sesli ve/veya görüntülü olarak teslim etmemek veya tahrifat, ç karma, silme, ekleme ve benzeri ifllemlerle de ifltirilmifl olarak teslim etmek fiilleri de adlî ceza gerektiren fiiller olarak kabul edilmifl ve bu filleri gerçeklefltiren radyo ve televizyon kurulufllar n n sorumlular n n, belirlenen adlî ceza ile cezaland r lmas öngörülmüfltür. TÜRK YE RADYO VE TELEV ZYON KURUMU Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), devlet ad na radyo ve televizyon yay nlar n gerçeklefltirmek amac yla, 01 May s 1964 de, özel yasayla özerk tüzel bir kiflili ine sahip olarak kurulmufltur deki anayasa de ifliklikleri ile kurum tarafs z bir kamu iktisadi kurulufl olarak tan mlanm flt r tarih ve 2954 say - l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ülkemizde kamu yay nc l n n temel kavramlar n ve ilkelerini düzenlemektedir. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun Kurulufl ve Teflkilat 2954 say l Kanun da yer alan düzenlemeye göre Kurumun kuruluflu 8. maddede flöyle düzenlenmifltir. Tarafs z bir kamu tüzel kiflili ine sahip Türkiye Radyo -Televizyon Kurumu kurulmufltur. K sa ad TRT dir. Merkezi Ankara - dad r. Bu Kanundaki özel hükümler ile düzenlenen hususlar d fl nda kalan konularda Kurum hakk nda kamu iktisadi kurulufllar na uygulanan genel hükümler uygulan r. Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu Hükümet ile iliflkilerini Baflbakan arac l yla yürütür. Kurumun teflkilat yap s incelendi inde Yönetim Kurulu, Genel Müdürlük ten olufltu u anlafl lmaktad r. Yönetim Kurulu ve Görevleri Kanunun 10. maddesine göre Yönetim kurulu; Kurumun en yüksek karar ve yönetim organ olan Yönetim Kurulu; Genel Müdür, Bakanlar Kurulu taraf ndan genel müdür yard mc lar aras ndan atanan iki üye ile elektronik veya kitle iletiflimi alanlar nda bir; hukuk alan ndan bir; iflletme, iktisat veya maliye alanlar ndan bir ve sanat veya kültür alanlar ndan bir kifli olmak üzere, bu alanlarda temayüz etmifl kifliler aras ndan seçilen ve atanan dört üyeden oluflur. D flar dan seçilen yönetim

58 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 51 kurulu üyeleri; Radyo ve Televizyon Üst Kurulu taraf ndan her bir alandan teklif edilen iki kat aday aras ndan Bakanlar Kurulu karar ile atan r. Genel Müdür Yönetim Kurulunun baflkan d r. Yönetim Kurulu ilk toplant s nda bir baflkan yard mc s seçer. Yönetim Kurulu üyeli i dört y ld r. Süresi biten üyeler ile herhangi bir sebeple Yönetim Kurulundan ayr lanlar n yerine yeniden atama yap l r. Süreleri sona eren üyelerin yeniden atanmalar mümkündür. Herhangi bir sebeple üyeli in normal süreden önce sona ermesi halinde ayn usulle yenisi dört y ll na atan r. Yeni atanan üye göreve bafllay ncaya kadar mevcut üyenin görevi devam eder. Bir y l içinde mazeretsiz iki toplant ya kat lmayanlar n üyeli i kendili inden sona erer. Bakanlar Kurulu taraf ndan atanan genel müdür yard mc s üyeler gerekti inde Bakanlar Kurulu taraf ndan de ifltirilebilir. Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu Yönetim Kurulunun görevleri flunlard r: Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun program, yay n, teknik, personel, idari, mali ve her türlü hizmetlerine dair temel ilkeleri ve hedefleri tespit etmek ve bunlarla ilgili kararlar almak, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun bütçesini, bilançosunu, kadrosunu karara ba lamak, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun her seviyedeki teflkilat de iflikliklerine ait Genel Müdürün tekliflerini inceleyerek, uygun görülenleri Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulunun onay na sunmak. Genel Müdürlükçe haz rlanacak yönetmelik tasar lar hakk nda karar vermek, Y ll k genel yay n plan n karara ba lamak, Al nan kararlar n uygulan fl n Yönetim Kurulu toplant lar nda, Yönetim Kurulu Baflkan n n verece i bilgilerle takip ve kontrol etmek, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun hizmetlerinin gelifltirilmesini sa layacak tedbirleri almak, Genel Müdürlükçe gerekli görülecek konularda kararlar almak, Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulunca haz rlanan yay n de erlendirme raporlar ile Baflbakanl k Yüksek Denetleme Kurulunca haz rlanan y ll k ve ara raporlar inceleyerek düzeltici ve gelifltirici tedbirleri almak, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu ile ilgili ve baflka mercie b rak lmam fl konularda karar almak. Genel Müdürlük Kanunun düzenlemesine göre (md.13); Genel Müdür, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu taraf ndan teklif edilen üç aday aras ndan Bakanlar Kurulu Karar ile atan r ve kendisine Baflbakanl k Müsteflar n n almakta oldu u ayl k veya sözleflme ücreti (ikramiye dahil) ödenir. Ayl k ödemelerinde ek gösterge, k dem ve taban ayl klar ile sosyal yard m, zam ve tazminatlar esas al n r. Genel Müdürün görev süresi dört y ld r. Süre sonunda yeniden atanabilir. Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu, Genel Müdür taraf ndan temsil olunur ve yönetilir. TRT KURUMUNUN YAYIN ESASLARI Kanun koyucu TRT yay nlar nda uyulmas gereken ilkeleri yay n esaslar bafll nda düzenlemifltir. Kanunda yer alan düzenlemeye göre (md. 5) genel yay n esaslar flunlard r;

59 52 Medya Hukuku a) Anayasan n sözüne ve ruhuna ba l olmak; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü ünü, milli egemenli i, Cumhuriyeti, kamu düzenini, genel asayifli, kamu yarar n korumak ve kollamak, b) Atatürk ilke ve ink lâplar n köklefltirmek, Türkiye Cumhuriyetinin ça dafl uygarl k düzeyinin üstüne ç kmas n öngören milli hedeflere ulaflmay gerçeklefltirmek, c) Devletin milli güvenlik siyasetinin, milli ve ekonomik menfaatlerinin gereklerine uymak, d) Devletin bir kifli veya zümre taraf ndan yönetilmesini veya sosyal bir s n f n di er sosyal s n flar üzerinde egemenli ini sa lamak yahut Devleti ve Devlet otoritesini ortadan kald rmak veya dil, rk, din ve mezhep ay r m yaratmak yahut sair herhangi bir yoldan bu kavramlara ve görüfllere dayanan bir Devlet düzeni kurmak amac güden rejim ve ideolojilerin propagandas na yer vermemek, e) Genel ahlak n gereklerini, milli gelenekleri ve manevi de erleri gözetmek, f) Türk milli e itiminin temel görüfl, amaç ve ilkelerine uymak, g) Kolayca anlafl labilir, do ru, temiz ve güzel bir Türkçe kullanmak, h) Toplumun beden ve ruh sa l na zarar verecek hususlara yer vermemek, i) Karamsarl k, umutsuzluk, kargafla, dehflet, sald rganl k gibi olumsuz duygular uyand rmak ve telkin etmek amac na yönelik yay n yapmamak, j) Kiflilerin özel hayatlar na, fleref ve haysiyetlerine sayg l olmak ve dürüstlük anlay fl na ba l kalmak, k) Haberlerin toplanmas, seçilmesi ve yay nlanmas nda tarafs zl k, do ruluk ve çabukluk ilkeleri ile ça dafl habercilik teknik ve metotlar na ba l olmak, l) Haberler ile yorumlar ay rmak ve yorumlar n kaynaklar n aç klamak, m) Kamuoyunun sa l kl ve serbestçe oluflabilmesi için kamuoyunu ilgilendirecek konularda yeterli yay n yapmak; tek yönlü, taraf tutan yay n yapmamak ve bir siyasi partinin, grubun, ç kar çevresinin, inanç veya düflüncenin menfaatlerine alet olmamak TRT yay nc l n n temel esaslar n oluflturmaktad r. Yay nlar n Düzeni TRT Kurumu tüm yay nlar nda belirtilen temel ilkelere ve yay n esaslar na uymak zorundad r. Kanunun 17. maddesine göre, yay nlar olanak ölçüsünde çeflitli konulara yer verecek flekilde ve yay n görevlerinin yerine getirilmesi esas al narak düzenlenir. Bu ilke ve esaslara uymak koflulu ile TRT Kurumunun Programlar Düzenleme Serbestli i bulunmaktad r. Fakat 2954 say l Kanun bu serbestli i çeflitli yönlerden s n rland rm flt r. Bu s n rland rmalardan ilki hükümet bildiri ve konuflmalar d r. Kanunun 18. maddesi uyar nca TRT Kurumu, hükümet bildirilerini yay nlamak zorundad r. Sadece Hükümeti ba layan ve Hükümet bildirisi oldu u yay n s ras nda aç klanmas gereken bu metinlerin Baflbakanl ktan yaz l yay n iste i ile verilmesi ve yetkililerin imzas n tafl mas flartt r. Yay nlara iliflkin s n rland r c bir di er uygulama ise, hükümet uygulamalar n tan t c konuflmalard r. Kanunun 19. maddesindeki düzenleme flu flekildedir. Türkiye Radyo- Televizyon Kurumunun yay n esaslar na uymak, cevap hakk do uracak nitelikte olmamak ve siyasi ç kar amac tafl mamak kayd yla, mevzuat veya idari kararlarla yürürlü e konan ve halk n kat l m ile baflar ya ulaflabilecek Hükümet uygulamalar n n; gerekçelerinin, yararlar n n, vecibelerinin, usul ve esaslar n n, kamuoyuna benimsetilmesini amaçlayan tan t c radyo ve televizyon programlar yay nlan r.

60 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 53 Yay nlara iliflkin s n rland r c hüküm Kanunun 20. maddesinde yer almaktad r. Bu maddeye göre, Hükümetin ve TBMM de grubu bulunan siyasi partilerin aç klama ve faaliyetlerinin yay nlanmas, bunlar n haber de eri ve niteli i tafl mas kofluluna ba l d r. Siyasi partilerin seçim konuflmalar, Devletin d fl iliflkiler ile ilgili yay nlar, ö retim ve e itim yay nlar TRT kurumunun program düzenleme serbestli- ine getirilmifl s n rlamalard r. Yay nlar n Denetlenmesi TRT yay nlar n n denetlenmesi yay nlar n kurum içerisinden denetlenmesi ve yay nlar n kurum d fl ndan denetlenmesi fleklinde grupland r labilir. Kanun koyucunun düzenlemesinde yer alan kurum d fl denetim uygulamalar flu bafll klardan oluflmaktad r: 1. Baflbakan veya görevlendirece i bakan, milli güvenli in aç kça gerekli k ld hallerde, bir haber veya yay n menetmeye yetkilidir. Men karar n n yaz l olmas esast r. Ancak, acele hallere men karar sözlü olarak da iletilebilir. Bu durumda men karar n n en k sa zamanda yaz ile tekrarlanmas flartt r. Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun sorumlulu u alt nda yap lmayan yay nlar n menedilmesi halinde, men karar ilgililere, Genel Müdürlükçe al nd tarihten bafllayarak yirmidört saat içinde bildirilir. 2. Devletin d fl iliflkileri ile ilgili yay nlarda uygulanacak esaslar, D fliflleri Bakanl nca tespit edilerek Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna bildirilir. D fl iliflkiler ile ilgili yorumlarda kaynak belirtilip belirtilmeyece i hususunda D fliflleri Bakanl n n görüflü göz önünde tutulur (md. 24). TRT Kurumunun d fl denetiminde siyasi iktidara tan n bu yetkiler kamuya ait radyo ve televizyon kurulufllar n n kamu yarar do rultusunda yay n yapmas n sa lamaya yönelik düzenlenmifl olan yetkilerdir. Yay nlar n iç denetimi ise, Kanunun düzenlemesine göre flu flekilde yap lmaktad r. Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunun yay nlayaca programlar n son denetimi, Genel Müdür ad na ve Genel Müdüre do rudan ba l Yay n Denetleme ve Koordinasyon Kurulu Baflkanl taraf ndan yap l r. Radyo ve televizyon yay nlar, yay ndan önce ayr ca Türkiye Radyo- Televizyon Kurumu d fl ndan hiçbir kifli veya kurulufl taraf ndan denetlenemez. Ancak, Türk Silahl Kuvvetleri ile ilgili yay nlar hakk nda Genelkurmay Baflkanl n n olumlu görüflü al n r (md. 31). Yay nlarda Sorumluluk TRT Kurumunun yapt yay nlardan do an sorumluluk konusu Kanunun 28. maddesinde flu flekilde düzenlenmifltir. Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun yay nlar yoluyla ifllenen suçlarda veya haks z fiillerde, yay n tespit yoluyla yap lm flsa, metni yazan veya sesi tespit edilen, bu metni veya tespiti fiilen kontrol eden ve yay n fiilen yöneten ve kontrol eden kifliler sorumludur. Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun, kendilerine tevdi edilen metni aynen okumakla görevli personeli o yay n n yönetim ve kontrolünde özel olarak görevlendirilmifl olmamak flart yla, o yay n yoluyla ifllenen suçtan veya haks z fiilden sorumlu tutulmazlar. Bu Kanunun 18, 22 ve 27 nci maddeleri uyar nca yap lan ve bu özelli i anonsla belirtilen yay nlar ile tespitlerden faydalanmaks z n Türkiye Radyo Televizyon

61 54 Medya Hukuku Kurumu istasyonlar d fl ndaki bir radyo ve televizyon kuruluflundan naklen yap - lan yay nlardan, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu personeli sorumlu de ildir. Kifliler, kurum ve kurulufllar yay nlar nedeniyle u rad klar zararlardan ötürü, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu personeli aleyhine de il, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu aleyhine dava açarlar. Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunun genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakk sakl d r. Kifliler, kurum ve kurulufllarca yay n yoluyla suç ifllendi i iddia edilerek Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu personeli hakk nda aç lan ceza davalar nda, personel, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu avukatlar nca savunulabilir. Bu madde kapsam na giren suçlardan ve haks z fiillerden dolay yay n n yap ld tarihten bafllayarak altm fl gün içinde aç lmayan davalar dinlenmez.

62 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 55 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Dünyada ve Türkiye de radyo ve televizyon yay nc l n n tarihçesi belirleyebilmek. Avrupa da 19. Yüzy l n ortalar nda birbirinden uzakta bulunan bireylerin teknolojiden faydalanarak birbirleriyle iletiflim kurmalar sonucunda günümüz radyolar ve daha sonra televizyonlar günlük hayat m za girmifltir. Bu geliflmelerden di er toplumlarda faydalanm fllard r. Türkiye de ise bu geliflme 1930 lu y llarda radyo, 1960 l y llarda televizyon ile yaflanm flt r. Türkiye de radyo ve televizyon yay nc l na ait hukuki geliflmeleri tespit edebilmek. Türkiye de radyo ve televizyon alan nda yaflanan hukuki geliflmeler 1961 Anayasas na kadar dayanmaktad r Anayasas n n 121. maddesinin, 1488 say l Kanunla de iflmeden önce, 1. f kras radyo ve televizyon istasyonlar n n idaresi, özerk kamu tüzel kiflili i halinde, kanunla düzenlenir fleklindeki hüküm gere ince bu alanda bir tekel yarat lm flt r. Bu hüküm gere ince 2954 say l kanun ç kar larak TRT Kurumu oluflturulmufltur. Yaflanan geliflmeler sonucunda özel kurulufllar n da radyo ve televizyon yay nc l na bafllamas yla 1982 Anayasas nda mevcut devlet tekeline iliflkin hüküm de ifltirilerek 133. Madde bugünkü halini alm flt r. Anayasa hükmü gere- ince önce 3984 say l Kanun ç kar lm flt r. Özel radyo ve televizyon kurulufllar na yay n izni verilmifltir. Daha sonra Avrupa da yay nc l k alan nda yaflanan geliflmelere uygun olarak 6112 say l kanun ç kar lm flt r. A MAÇ 3 A MAÇ 4 Özel radyo ve televizyon yay nc l konusuyla ilgili hukuki düzenlemeleri aç klayabilmek Anayasas n n 133. Maddesinde gerçeklefltirilen de ifliklikle özel kurulufllar da radyo ve televizyon yay nc l hakk n elde etmifllerdir tarihinde 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun ismi ile ç kar lan kanun bu alan düzenlemektedir. Bu kanunun amac, radyo ve televizyon ve iste e ba l yay n hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlü ünün sa lanmas, medya hizmet sa lay c lar n n idari, mali ve teknik yap lar ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulu nun kuruluflu, teflkilat, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin esas ve usulleri belirlemektir. Kamu radyo ve televizyon yay nc l konusuyla ilgili hukuki düzenlemeleri aç klayabilmek. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu devlet ad - na radyo ve televizyon yay nlar n gerçeklefltirmek amac yla, 1964 tarihinde, özel yasayla özerk tüzel bir kiflili ine sahip olarak kurulmufltur tarih ve 2954 say l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ülkemizde kamu yay nc l n n temel kavramlar n ve ilkelerini, Kurumun kurulufl ve teflkilat n düzenlemektedir.

63 56 Medya Hukuku Kendimizi S nayal m 1. Radyonun mucidi kimdir? a. Samuel Morse b. Alexander Graham Bell c. Marconi d. Jul Sezar e. Johannes Gutenberg 2. Ülkemizde ilk radyo yay n kaç y l nda bafllam flt r? a b c d e Ülkemizde kamu yay nc l n hangi kurulufl yapmaktad r? a. RTÜK b. BBC c. TRT d. TNT e. FOX TV 4. Radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmeti içeri inin seçiminde editoryal sorumlulu u bulunan ve bu hizmetin düzenlenme ve yay nlanma biçimine karar veren tüzel kifli kimdir? a. Reklam veren b. RTÜK c. Süreli Yay n Sahibi d. Medya Hizmet Sa lay c e. Yer sa lay c 5. Özel medya hizmet sa lay c lar n yay n lisans alabilmeleri için nas l kurulmalar gerekmektedir? a. Adi flirket b. Anonim fiirket c. Ticari flletme d. Limited fiirket e. Kollektif fiirket 6. Afla dakilerden hangisine yay n lisans verilemez? a. Döviz Bürosu b. nternet servis sa lay c c. Nakliye flirketi d. Süreli yay n kuruluflu e. Siyasi partiler 7. Bir medya hizmet sa lay c kuruluflta do rudan toplam yabanc sermaye pay, ödenmifl sermayenin yüzde kaç n geçemez? a. 40 b. 45 c. 49 d. 50 e Radyo ve televizyon yay nlar nda merkezi denetimi hangi kurulufl yapmaktad r? a. Medya Hizmet Sa lay c b. Sorumlu Müdür c. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu d. TRT e. Haberleflme Yüksek Kurulu 9. Afla dakilerden hangisi yay n ilkelerine ayk r yapan medya hizmet sa lay c kurulufllara uygulanacak idari yapt r mlardan de ildir? a. Uyar b. Program durdurulmas c. Yay n lisans n n iptali d. dari para cezas e. Art r ml para cezas 10. Milli güvenli in aç kça gerekli k ld hallerde, TRT nin bir haber veya yay n n menetmeye yetkili kifli veya kurulufllar kimlerdir? a. TRT Genel Müdürü b. TRT Yönetim Kurulu Baflkan c. Haberleflme Yüksek Kurulu d. Baflbakan veya görevlendirece i bakan e. Kanun koyucu

64 3. Ünite - Radyo ve Televizyon Yay nc l 57 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. c Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Yay nc l konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. a Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Yay nc l konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Yay nc l konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. d Yan t n z yanl fl ise, Türkiye de Radyo ve Televizyon Yay nc l le lgili Yasal Düzenlemeler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yan t n z yanl fl ise, Türkiye de Radyo ve Televizyon Yay nc l le lgili Yasal Düzenlemeler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. e Yan t n z yanl fl ise, Türkiye de Radyo ve Televizyon Yay nc l le lgili Yasal Düzenlemeler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yan t n z yanl fl ise, Türkiye de Radyo ve Televizyon Yay nc l le lgili Yasal Düzenlemeler konusunu yeniden gözden geçiriniz 8. c Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu konusunu yeniden gözden geçiriniz 9. a Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yan t n z yanl fl ise, TRT Kurumunun Yay n Esaslar konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yararlan lan Kaynaklar Avflar, Z.Öngören, G. (2003). Radyo ve Televizyon Hukuku, RTÜK Yay n, Ankara. Çiftçi, A. (1999). Uluslar aras Hukuk Aç s ndan Radyo ve Televizyon Hukuku, Gazi Üniversitesi letiflim Fakültesi Bas mevi, Ankara. Çolak, N.. (2007). Kitle letiflim Hukuku, Seçkin Yay nc l k, Ankara. çel, K. Ünver, Y. (2005). Kitle Haberleflme Hukuku, 6. Bas, Beta Yay nc l k, stanbul. Y ld z, S. (2011), Medya ve Hukuk, Nobel yay nc l k, Ankara.

65 4MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; nternet yay mc l kavram n aç klayabilecek, Biliflim suçlar n ifade edebilecek, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki nternet e iliflkin düzenlemeleri aç klayabilecek, nternet yay mc l nda kiflilik haklar n ifade edebilecek, 5651 Say l Kanunu ve getirdi i düzenlemeleri aç klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar nternet Yay nc l Biliflim Suçu 5651 Say l Kanun nternette Kiflilik Haklar nternette Eser Sahipli i çerik Haritas Medya Hukuku nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler G R fi NTERNET YAYINCILI I B L fi M SUÇLARI FSEKDEK HÜKÜMLER VE NTERNET YAYINCILI I NTERNET K fi L K HAKLARI 5651 SAYILI KANUN VE NTERNET YAYIMCILI I

66 nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler G R fi nternet in bir iletiflim arac olarak ortaya ç k fl ndan bugüne h zla geliflmesi ve de- iflmesi, yasal düzenlemelerde gecikme ya da kapsama d fl nda kalmas na da neden olmufltur y l ndan sonra dünya genelinde yayg nlaflan nternet e iliflkin hukuki düzenlemeler, Amerika Birleflik Devletleri baflta olmak üzere, tüm geliflmifl ülkelerde h zla yap lm flt r. Türkiye de ise hukuki altyap aradan geçen zamana karfl n henüz tam anlam yla çözümlenememifltir. Türkiye de bilgisayar suçlar na iliflkin ilk yasal düzenleme 1991 y l nda 3576 Say l Kanun la, Türk Ceza Kanunu nun ikinci kitab na eklenen Biliflim Alan nda Suçlar bafll kl ve dört madde ile girmifltir. Eski Türk Ceza Kanunu ndaki bu düzenleme yerini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlü e giren yeni Türk Ceza Kanunu 10. bölümünde Biliflim Alan nda Suçlar bafll kl düzenlemeye b rakm flt r Say l Kanun daki Maddeleri nde biliflim sistemine girme, sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya de ifltirme, banka ve kredi kartlar n n kötüye kullan lmas suçlar n düzenlemifltir. Ayr ca h rs zl k ve doland r c l k suçlar n n biliflim sistemlerinin kullan larak ifllenmesi bu suçlar nitelikli hâle dönüfltürmektedir. Türkiye deki internet yay mc l na iliflkin hukuki düzenleme olarak bak ld nda ilkin bas n kanunu içinde konu ele al nmaya çal fl ld görülecektir. Eski 5680 Say l Bas n Kanunu na 2002 de eklenen bir madde flöyledir: Bu Kanunun yalan haber, hakaret ve benzeri fiillerden do acak maddi ve manevi zararlarla ilgili hükümleri, biliflim teknolojileri ve nternet ortam nda sayfa aç lmas veya elektronik gazete, elektronik bülten vb. suretiyle yay mlanan her türlü yaz, resim, iflaret, sesli veya sessiz görüntü ve benzerleri hakk nda da uygulan r. Bu yasal düzenleme ifllerlik kazanamam flt r. Bunun nedeni de nternet in tam olarak ne oldu unun do ru anlafl lamamas ve nternet in bas lm fl bir eser olmad - n n fark na var lmamas nda yatmaktad r. Bas l dönemsel yay nlardaki uygulanan kurallar gibi hükümler konulmaya çal fl lm fl, ancak bunlar n nternet yay nlar nda uygulanamayaca görülmüfltür. (Günayd n: 2009; 112)

67 60 Medya Hukuku Biliflim: nsanlar n teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletifliminde kulland ve bilimin dayana olan bilginin, özellikle elektronik makineler arac l yla düzenli ve ak lc biçimde ifllenmesi. Suç: yasaklanan veya cezaland r lan davran fllara denir. Hukuki aç dan ise, hukuk düzeni taraf ndan ceza veya güvenlik tedbiri yapt r m na ba lanm fl fiildir. NTERNET YAYINCILI I nternet, inan lmaz boyutlara varan enformasyon kaynaklar ile günümüzün en popüler iletiflim arac n oluflturmaktad r. nternet, hemen tüm alanlara yönelik enformasyon içeri ine kolayca eriflim olana sa lamas yan nda, bu hizmeti 7 günün 24 saatinde sunmas, onun iletiflim gücünü daha iyi ortaya koymaktad r. nternet in co rafi ve zaman k s tl l olmadan enformasyona erifliminde, bu enformasyonun depolanmas ve sonraki eriflimlere de aç k olmas, nternet in çok büyük bir kütüphane ifllevine sahip olmas na, buradan isteyen herkesin, herhangi bir yükümlülük üstlenmeden enformasyonu çekebilmesine yol açmaktad r. nternet teki bu enformasyon kaynaklar na eriflimde, bunlar n kullan m nda, bu kaynaklar n izinsiz flekilde al narak kendi eseri gibi yeniden yay ma konulmas yla, eriflim k s tl l bulunan sitelere, teknolojik hile yollar kullanarak eriflmeye çal flma ve buradaki enformasyonu yasal olmayan amaçlarla kullanma gibi sorunlar nedeniyle internet, kendi hukuku olmas gereken, her geçen gün enformasyonun ve eriflim olanaklar n n artmas yla sorunlar yuma n n daha karmafl k hâle gelmesine neden olmaktad r. nternet teki enformasyon kaynaklar n ; yaz l ifadeler, foto raflar, çizimler, resimler, müzikler, video görüntüleri, ses kay tlar oluflturmaktad r. Bunlar da nternetin kuvvetinin daha aç k flekilde anlafl lmas n sa lamaktad r. Çünkü tüm bu unsurlara, zaman ve mekan ba ml l olmadan eriflebilmek mümkündür. nternet le içeri in dijitalleflmesi, analog içeri in (bas l kitaplar, dergiler vb) dijitallefltirilmesi yan nda, içeri in dijital biçimde üretilmesini de içermektedir. Dijital içeri in da t m n n dijital biçimde yap lmas, di er deyiflle nternet üzerinden her kullan c ya ulaflt r lmas, dijital yay m kavram n ortaya ç karmaktad r. Dijital içerik ve bu içeri in dijital da t m na yönelik yasal düzenlemeleri ortaya ç karmakta ve bu da nternet hukuku olarak adland r lmaktad r. Yay m sektöründe, bir eser yazar n izni ile ço alt ld ktan sonra, genelde yazar n eseri üzerinde kontrol ve çeflitli s n rlama imkan bulunmamaktad r. Örne- in; yazar n izin vermesiyle belirli say da bas lan kitaplar okura sat lmaktad r. Sat fl sürecinde herhangi bir düzenleme yap labilmesine karfl n, okurun ya da kütüphanelerin sat n ald kitaplar n nas l kullan laca, bunlardan kaç kiflinin ne flekilde yararlanaca konular nda herhangi bir kontrol imkân bulunmamaktad r. Bu durum, nternet üzerindeki içerikte de benzer flekildedir. Belirli enformasyon kaynaklar na eriflimi ücretli ya da ücretsiz flekilde izin verilen kiflilerin ald enformasyonu nas l kullanacaklar, bunlardan baflkalar n da yararland r p yararland ramayacaklar gibi konularda k s tlamalar koyma imkân pek bulunmamaktad r. Dijital enformasyonunun çok kolay kopyalan p, özellikle e-posta yoluyla çok k sa sürede binlerce kifliye ulaflt r labilmesi nedeniyle, bas l materyallere göre yay m n çok daha h zl gerçekleflmesine ve sorunlar n da çok daha fazlalaflmas - na neden olabilmektedir. B L fi M SUÇLARI Biliflim kavram, teknoloji ve bilginin birlikte kullan larak üretilen sonuçlar olarak k saca tan mlanabilir. Biliflimin birkaç yönü vard r; bilgisayar yaz l m, bilgisayar donan m, bilgisayar kullan c s ve bilgi toplumu. Biliflim suçlar ; bilgisayar, çevre birimleri, pos makinesi, cep telefonu gibi her türlü teknolojinin kullan lmas ile ifllenilen suçlard r. Biliflim suçlar üç biçimde ortaya ç kabilmektedir. Bunlar: 1. Biliflim suçunda bilgisayar, suçun hedefi olarak karfl m za ç kmaktad r. Bu durumda, bir bilgisayar n gizlili i, bütünlü ü ya da eriflilebilirli i hedef ol-

68 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 61 maktad r. Servisler, çal nan veriler ya da kurban bilgisayarlar zarar görmektedir. Nimda, CodeRed ve türevleri gibi servis d fl b rakma sald r lar bu tip biliflim suçlar na örnek teflkil etmektedir. 2. kinci durumda bilgisayar bir suçu ifllerken kullan lan bir araç olarak karfl - m za ç kar. Bu tür suçlar çocuk pornografisi, doland r c l k, fikri mülkiyet haklar ihlalleri ve yasad fl maddelerin çevrimiçi sat fl gibi suçlard r. 3. Üçüncü durumda bir bilgisayar, bir suçun içinde tesadüfen bulunabilir. Ancak bu bilgisayarlar kanun uygulay c lar için bir veridir. Örne in, sübyanc - lar bilgisayarlar nda çocuk pornografisi muhafaza edebilirken, uyuflturucu kaçakç lar iliflkili olduklar kiflilerin iletiflim bilgilerini saklayabilirler. (bilisimpolisi.com; 2010) Biliflim suç tiplerine örnekler veriniz. ÖRNEK OLAY VE LK MAHKÛM YET 1 Haziran 1998, Türkiye nternet kamuoyu için önemli bir tarihtir. 1 Haziran da Türkiye de ilk kez nternet üzerinde ifllenen bir suç sabit bulundu ve san k Ali Emre Ersöz TCK n n 159. maddesinden 10 ay hapse mahkûm oldu. Reuters in dünyaya geçti i news.com gibi baz yabanc haber sitelerinde an nda verilen bu geliflmenin asl fludur: 7 Aral k 1997 Ankara da bir grup görme engelli insan, bir arkadafllar n n belediyenin açt çukura düflüp yaralanmas n protesto etmek için gösteri yaparlar, olay televizyonda haber olur. Gruptakiler belediye görevlilerince coplan p dövülür. Ayn gece turk.net in forum güncel bölümüne dövülme olay n k nayan bir mektup gelir. Bu mektubu okuyan Ali Emre Ersöz de klavyenin bafl na geçip iki cümleden oluflan bir mektup yazar. O anda fark nda de ildir ancak polise yönelik hakaret sözcükleri içeren mektubunu göndermesiyle birlikte 1 Haziran 1998 de mahkûmiyetle noktalanacak 6 ayl k süreç bafllam flt r. Ersöz Beyo lu 2. A r Ceza Mahkemesi ndeki yarg lama neticesinde TCK 159. maddesinden 10 ay a r hapis cezas na mahkum edilmifl ancak cezas ertelenmifltir. (Günayd n; 2005) 1 SIRA S ZDE Biliflim Suçlar n n Türleri Biliflim suçlar flöyle s n fland r lmaktad r: (Ulaflt rma Bakanl : 2001; 3) 1. Bilgisayar sistemlerine ve verilerine yetkisiz eriflim a. Yetkisiz eriflim b. Yetkisiz dinleme c. Hesap ihlali 2. Bilgisayar sabotaj a. Mant ksal bilgisayar sabotaj b. Fiziksel bilgisayar sabotaj 3. Bilgisayar yoluyla doland r c l k a. Banka kart doland r c l b. Girdi/ç kt /program hileleri c. letiflim servislerini haks z ve yetkisiz olarak kullanma 4. Bilgisayar yoluyla sahtecilik 5. Bir bilgisayar yaz l m n izinsiz kullanmak

69 62 Medya Hukuku a. Lisans sözleflmesine ayk r kullanma b. Lisans haklar na ayk r ço altma c. Lisans haklar na ayk r kiralama 6. Di er a. Kiflisel verilerin suiistimali b. Sahte kiflilik oluflturma ve kiflilik taklidi c. Yasa d fl yay nlar Biliflim suçlar n n türleri Türk Ceza Kanunu nda (TCK) suç teflkil edecek tüm suçlar kapsayabilmekte veya bu suçlara zemin haz rlamaktad r. Biliflim suçlar türleri; hakaret, küfür, kredi kart yolsuzluklar, sahte belge bas m, bilgilerin çal nmas ve buna ba l olarak devam edebilecek suçlar kapsamakla birlikte bunlarla s - n rl olmay p, günden güne de ifliklikler göstermektedir. Bilgisayar suçlar, di er bir deyiflle sibersuçlar ya da biliflim suçlar genifl bir yelpazeye yay lm fl durumdad r. Bunlara örnek olarak afla daki suç tipleri verilebilir: çeridekilerin (örne in çal flanlar n) yetkisiz giriflleri D flar dakilerin (örne in hackerlar n) sistem giriflleri Tescilli bilgilerin çal nmas (örne in kullan c ad n n ve flifresinin çal nmas ) Bilgisayarlar kullan larak ekonomik doland r c l k Bilgi veya a lar n sabotaj A trafi inin bozulmas Bilgisayar virüslerinin, truva atlar n n ve di er tip kas tl kodlar n yaz m ve da t lmas Yaz l m korsanl Fikri haklara, marka, patent ve endüstriyel tasar mlara tecavüzler Kimlik h rs zl Ticari s rlar n çal nmas Di er ekonomik suçlar (banka hesaplar na girilmesi, kredi kart numaralar - n n çal nmas ) Cinsel taciz, hakaret, tehdit Çocuk pornografisi Terörizm (Özdilek; 2002). SIRA S ZDE 2 Biliflim suçlar hangi biçimlerde ortaya ç kabilmektedir? Biliflim Suçlar na Örnekler Baflkalar n n ad na göndererek özellikle ticari ve özel iliflkileri zedeleme. Baflkalar n n ad na Web sayfas haz rlamak ve bu Web sayfas n n tan t m amac yla baflkalar na ve mesaj göndermek ve bu mesajlarda da ma dur olan flahs n telefon numaralar n vermek. Kiflisel bilgisayarlar ya da kurumsal bilgisayarlara yetkisiz eriflim ile bilgilerin çal nmas ve karfl l nda tehdit ederek maddi menfaat sa lanmas. fiirketlere ait Web sayfalar n n alan ad n n izinsiz al nmas ve bu alan adlar n n karfl l nda yüklü miktarlarda para talep etmek. Özellikle cinsel içerikli CD kopyalamak ve satmak. Sahte evrak bas m vb. (Tarsus.pol.tr; 2009),

70 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler Türk Ceza Kanununda (TCK) Biliflim Suçlar 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlü e giren 5237 Say l TCK nin kapsam nda, biliflim suçlar ve sistemlerine karfl ifllenen suçlar flöyle ele al nmaktad r: Tan mlar bafll kl 6. Madde nin ceza kanunlar n n uygulanmas ndaki (g) f kras nda; bas n ve yay n yolu ile deyiminden; her türlü yaz l, görsel, iflitsel ve elektronik kitle iletiflim arac yla yap lan yay nlar anlafl l r, denilmektedir. Nitelikli h rs zl k bafll kl 142. Madde nin (e) f kras nda; biliflim sistemlerinin kullan lmas suretiyle, ifllenmesi hâlinde, üç y ldan yedi y la kadar hapis cezas na hükmolunur. Suçun, bu f kran n (b) bendinde belirtilen surette, beden veya ruh bak m ndan kendisini savunamayacak durumda olan kimseye karfl ifllenmesi halinde, verilecek ceza üçte biri oran na kadar art r l r, fleklinde ifade edilmektedir. Nitelikli doland r c l k bafll kl 158. Madde nin (f) f kras nda; biliflim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlar n n araç olarak kullan lmas suretiyle, (g) f kras nda; bas n ve yay n araçlar n n sa lad kolayl ktan yararlanmak suretiyle, ifllenmesi hâlinde, iki y ldan yedi y la kadar hapis ve beflbin güne kadar adli para cezas na hükmolunaca bildirilmektedir. Madde Biliflim Alan nda Suçlar bafll kl onuncu bölümde biliflim sistemine girme, sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya de ifltirme, tüzel kifliler hakk nda güvenlik tedbiri uygulanmas, banka ve kredi kartlar n n kötüye kullan lmas kapsam ndaki suçlar tan mlayan kanun maddeleri yer almaktad r. Bunlardan ikisi; h rs zl k (Madde 142/1/e) ve doland r c l k (Madde 158/1/f) suçlar n n nitelikli hâllerini düzenleyen maddelerdir. Bu maddeler nitelikli h rs zl k ve doland r c l k teflkil eden suçlar n biliflim sistemleri kullan lmas yla nitelikli olarak gerçekleflebilece ini hüküm alt na almaktad r. Ancak savc l k ve mahkemeleri do rudan biliflim suçu olmas nedeniyle meflgul eden eylemler TCK nun 243 ve 244. Maddeleri nde düzenlenmifltir. (Demir: 2009). Madde 243 Biliflim Sistemine Girme bafll tafl makta olup; bir biliflim sisteminin bütününe veya bir k sm na, hukuka ayk r olarak giren ve orada kalmaya devam eden kiflilere hapis veya adli para cezas olarak düzenlenmifltir. Bu suç nedeniyle yarg lama yapmaya görevli mahkeme olarak Sulh Ceza Mahkemeleri belirlenmifltir. Ayn maddenin ikinci f kras bahsedilen fiillerin bedeli karfl l yararlan labilen sistemler hakk nda ifllenmesi hâlinde, verilecek cezan n yar oran na kadar indirilece i düzenlenmifltir. Üçüncü f krada ifllenen fiiller nedeniyle sistemin içerdi i verilerin yok olmas veya de iflmesi hâlinde faile Sulh Ceza Mahkemesi taraf ndan, alt aydan iki y la kadar hapis cezas verilece i düzenlenmifltir. Biliflim sistemine girmede suçun oluflabilmesi için öncelikle bir biliflim sisteminin bütününe veya bir k sm na hukuk d fl yollarla girmek ve orada kalmaya devam etmek gerekmektedir. Biliflim sistemine girme; bilgisayar veya dijital sistemleri kapsamaktad r. Baflka bir kimsenin bilgisayar, baflka bir kimseye ait olan Web sitesinin içeri ini de ifltirme, hack denilen sisteme zarar verme olaylar hep bu kapsamda de erlendirilmelidir. Suçun oluflmas için sistemin tamam na izinsiz girilmesi veya tüm sistemin ele geçirilmesi gerekmemektedir. Sisteme izinsiz olarak girilmesi ve bu giriflin sadece bir k sm na ulafl lmas suçun oluflumu için yeterlidir. Hukuk d fl ve izinsiz girme sonucu o sistemde uzun süre kalmaya gerek yoktur. Makul süre ile izinsiz kalma suç oluflumu için yeterlidir. (hukuki.net, 2009). TCK Madde 244 te biliflim suçu Sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya de ifltirme bafll ile düzenlenmifltir. Maddenin ilk f kras nda bir biliflim sisteminin iflleyiflini engelleyen veya bozan kiflinin Asliye Ceza Mahkemesi taraf n- Nitelik: Bir fleyin nas l oldu unu belirten, onu baflka fleylerden ay ran özellik, vas f, keyfiyet. 63 Nitelikli Doland r c l k: Sistem içindeki boflluklar kullanarak haks z kazanç sa lanmas. Örne in; hayali ihracat yapmak.

71 64 Medya Hukuku dan, bir y ldan befl y la kadar hapis cezas ile cezaland r labilece i düzenlenmifltir. (Demir: 2009). Sitelerin ve biliflim sistemlerinin tasar m ve kurulmas s ras nda kullan lan yaz - l mlardaki ve teknolojideki geliflmeler, sunucu hizmeti veren firmalar n sa lad klar güvenlik imkânlar sayesinde, sistemlerin bozulmas gittikçe nadir rastlanan olaylar hâlini almaktad r. Buna karfl n en çok rastlanan suç tipi, sistemin iflleyiflinin engellenmesi olarak karfl m za ç kmaktad r. Birçok kullan c ve bilgisayar n organize bir biçimde biliflim sistemine kald ramayaca oranda girifl talebinde bulunmas ile gerçeklefltirilen bu eylemle, sunucu kaynaklar n n tüketilmesi ve biliflim sisteminin ifllevini normal kullan c lar için yerine getirmesinin engellenmesi amaçlanmaktad r. Bu fiil ayn kullan c taraf ndan, sürekli sayfa gösterimi yap larak, DOS sald r s yapmak için yaz lm fl yaz l mlarla saniyede yüzlerce istek yollayarak basit bir flekilde ifllenebilece i gibi bu sald r birçok kullan c taraf ndan da gerçeklefltirilebilir. Hatta bilgisayarlar na virüs bulaflt r lm fl on binlerce bilgisayar ve nternet kullan c s bilgileri d fl nda, bu sald r lara alet edilebilmektedirler. Ayr ca baz nternet sitelerinin yo un trafi inin biliflim sistemine yönlendirilmesi de biliflim sistemini engelleme fillini oluflturacakt r. Bu tür sald r lara Google, MSN, Twitter, Yahoo, Facebook gibi büyük protal ve sosyal etkileflim siteleri de maruz kalm fl, hizmetleri aksam flt r. (Demir: 2009). Fail, ister verilerin düzenini bozsun, ister verilerin bulundu u biliflim sistemine biliflim virüsü göndererek verileri tahrip etsin, isterse tahrip edilmek istenilen verilerin bulundu u biliflim sistemini baltayla parçalas n sonuç fark etmeyecek ve suç gerçekleflmifl olacakt r. (Ergün: 2009). Çok yayg n olarak karfl lafl lan bu fiil, bir veya birkaç kullan c taraf ndan gerçek IP adresleriyle gerçeklefltiriliyorsa, tespiti ve yasal yollara baflvurulmas oldukça kolay olmaktad r. Ancak fiilin baflka bir ülkeden gerçekleflmesi, gerçek IP lerin proxy sunucular ile gizlenmesi gibi yöntemlerin kullan lmas, sald r larda bilgisayar na virüs bulaflt r lm fl kiflilerin bilgisayarlar n n kullan lmas gibi hâllerde faillerin tespiti güçleflebilmektedir. DOS sald r lar n etkisiz k lmak için birçok teknoloji gelifltirilmifltir. Bunlar yaz l m modülleri ve sunuculara donan m eklemek yoluyla mümkün olmaktad r. Ancak henüz hiçbir çözüm, sald r lara karfl tam olarak koruma sa layamamaktad r. (Demir: 2009) Madde nin ikinci f kras nda bir biliflim sistemindeki verileri bozan, yok eden, de ifltiren veya eriflilmez k lan, biliflim sistemine veri yerlefltiren, var olan verileri baflka bir yere gönderen kiflinin, Asliye Ceza Mahkemesi taraf ndan alt aydan üç y la kadar hapis cezas ile cezaland r labilece i düzenlenmifltir. Üçüncü f krada bu fiillerin bir banka veya kredi kurumuna ya da bir kamu kurum veya kurulufluna ait biliflim sistemi üzerinde ifllenmesi hâlinde, verilecek ceza yar oran nda art - r laca ifade edilmifltir. Dördüncü f kra ise, ilk üç f krada say lan fiillerin ifllenmesi suretiyle kiflinin kendisinin veya baflkas n n yarar na haks z bir ç kar sa lamas - n n, baflka bir suç oluflturmamas hâlinde, Asliye Ceza Mahkemesi taraf ndan iki y ldan alt y la kadar hapis ve beflbin güne kadar adli para cezas na mahkûm edilebilece i düzenlenmifltir. (Demir: 2009). Madde 245 te banka veya kredi kartlar n n kötüye kullan lmas düzenlenmekte olup, baflkas na ait banka ya da kredi kart n ele geçiren veya kullanan ya da kulland rtarak kifliyi zarara u rat p kendisine yarar sa layan kifli hakk nda üç y ldan alt y la kadar mahkum edilebilece i belirtilmektedir. kinci f krada ise banka veya kredi kart n n sahte flekilde haz rlanmas ya da üzerinde sahtecilik yap lmas hâlinde, bunun karfl l nda yarar sa layan kifliye dört y ldan yedi y la kadar hapis

72 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 65 cezas verilebilece i, ancak bu fiilin a r ceza gerektiren bir suç kapsam na girdi- inde verilecek cezan n daha da art r laca ifade edilmektedir. nternet bankac l ve nternet üzerinden al flverifllerde baflkas na ait banka veya kredi kartlar n n kart sahibinin r zas na ayk r olarak kullan lmas suretiyle hukuka ayk r yarar elde edilmesi hâlinde banka veya kredi kartlar n n kötüye kullan lmas suçu oluflmaktad r. Banka veya kredi kartlar n n otomatik para çekme makinelerinde (ATM) veya nternet te izin verilen limitin üzerinde kullan lmas hâlinde de TCK nin 245/1. Maddesi uygulanacakt r. Örne in, ayn ifl yerinde çal flan arkadafl na banka kart - n ve flifresini vererek ATM den belli miktarda para çekmesini isteyen kiflinin izni d fl nda hesab ndan fazla para çekmesi ya da hesaptaki paran n bir k sm n kendisinin veya baflkas n n hesab na aktaran kiflinin eylemi TCK nin 245/1. Maddesi nde düzenlenen suçu oluflturacakt r. (Ergün: 2009) ÜLKEM ZDE EN ÇOK KARfiILAfiILAN B L fi M fiuçlarindan ÖRNEKLER Baflkalar n n ad na göndererek özellikle ticari ve özel iliflkileri zedeleme. Baflkalar n n ad na Web sayfas haz rlamak, bu Web sayfas n n tan t m amac yla baflkalar na ve mesaj göndermek, bu mesajlarda da ma dur olan flahs n telefon numaralar n vermek. Kiflisel bilgisayarlar ya da kurumsal bilgisayarlara yetkisiz eriflim ile bilgilerin çal nmas ve karfl l nda tehdit ederek maddi menfaat sa lanmas fiirketlere ait Web sayfalar n n alan ad n n izinsiz al nmas ve bu alan adlar n n karfl l nda yüklü miktarlarda para talep etmek. Özellikle pornografik içerikli CD kopyalamak ve satmak. Sahte evrak bas m vb. (Tarsus.pol.tr; 2009) TCK nin biliflim suçlar nda tüzel kifliler hakk nda güvenlik tedbiri uygulanmas bafll kl Madde 246 daki hükümde; biliflim suçlar içerisinde belirtilen suçlar n ifllenmesiyle haks z menfaat sa layan tüzel kiflilerin hakk nda da güvenlik tedbirlerine baflvurulaca aç klanmaktad r. Banka veya kredi kart n n sahte olarak üretilmesi, öncelikle veri iletim a lar, otomatik para çekme makineleri ile banka veya kredi kartlar n n üzerinden kullan c lara ait bilgilerin toplanmas ve daha sonra bu bilgilerin fail ad na bas lm fl plastik kart n manyetik fleridine encoder adl bir araçla geçirilmesi yoluyla yap lmaktad r. (Ergün: 2009) Müstehcenlik bafll kl Madde 226 da; 1. a. Bir çocu a müstehcen görüntü, yaz veya sözleri içeren ürünleri veren ya da bunlar n içeri ini gösteren, okuyan, okutan veya dinleten, b. Bunlar n içeriklerini çocuklar n girebilece i veya görebilece i yerlerde ya da alenen gösteren, görülebilecek flekilde sergileyen, okuyan, okutan, söyleyen, söyleten, c Bu ürünleri, içeri ine vak f olunabilecek flekilde sat fla veya kiraya arz eden, d. Bu ürünleri, bunlar n sat fl na mahsus al flverifl yerleri d fl nda, sat fl arz eden, satan veya kiraya veren, e. Bu ürünleri, sair mal veya hizmet sat fllar yan nda veya dolay s yla bedelsiz olarak veren veya da tan, f. Bu ürünlerin reklam n yapan kifli, alt aydan iki y la kadar hapis ve adli para cezas ile cezaland r l r.

73 66 Medya Hukuku 2. Müstehcen görüntü, yaz veya sözleri bas n ve yay n yolu ile yay mlayan veya yay mlanmas na arac l k eden kifli, alt aydan üç y la kadar hapis ve beflbin güne kadar adli para cezas ile cezaland r l r. 3. Müstehcen görüntü, yaz veya sözleri içeren ürünlerin üretiminde çocuklar kullanan kifli, befl y ldan on y la kadar hapis ve befl bin güne kadar adli para cezas ile cezaland r l r. Bu ürünleri ülkeye sokan, ço altan, sat fla arz eden, satan, nakleden, depolayan, ihraç eden, bulunduran ya da baflkalar - n n kullan m na sunan kifli, iki y ldan befl y la kadar hapis ve befl bin güne kadar adli para cezas ile cezaland r l r. 4. fiiddet kullan larak, hayvanlarla, ölmüfl insan bedeni üzerinde veya do al olmayan yoldan yap lan cinsel davran fllara iliflkin yaz, ses veya görüntüleri içeren ürünleri üreten, ülkeye sokan, sat fla arz eden, satan, nakleden, depolayan, baflkalar n n kullan m na sunan veya bulunduran kifli, bir y ldan dört y la kadar hapis ve befl bin güne kadar adli para cezas ile cezaland r l r. 5. Üç ve dördüncü f kralardaki ürünlerin içeri ini bas n ve yay n yolu ile yay mlayan veya yay mlanmas na arac l k eden ya da çocuklar n görmesini, dinlemesini veya okumas n sa layan kifli, alt y ldan on y la kadar hapis ve befl bin güne kadar adli para cezas ile cezaland r l r. 6. Bu suçlardan dolay, tüzel kifliler hakk nda bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. TCK ye liflkili Olabilecek Di er Suçlar Bunlardan baflka TCK de biliflim sistemleri arac l ile ifllenebilecek, ancak sadece biliflim suçu olarak nitelendirilemeyecek ve bahsi geçen maddeler gere ince cezaland r lacak suçlar da bulunmaktad r. Bunlar: (Ergün: 2009) Kiflilere Karfl Suçlar k sm n n dokuzuncu bölümünde Özel Hayata ve Hayat n Gizli Alan na liflkin Suçlar bafll alt nda 135. Madde de Kiflisel verilerin kaydedilmesi suçu, 136 ve 137. Maddeler de Kiflisel verileri hukuka ayk r olarak verme veya ele geçirme suçu, 138. Madde de Verileri yok etmeme suçu, Topluma Karfl Suçlar k sm n n onuncu bölümünde Biliflim Alan nda Suçlar bafll alt nda 243. Madde de Hukuka ayk r olarak biliflim sistemine girme ve sistemde kalmaya devam etme suçu, 244. Madde de Biliflim sisteminin iflleyiflini engelleme, verileri bozma, verileri yok etme, verileri de ifltirme, verileri eriflilmez k lma, sisteme veri yerlefltirme, sistemdeki verileri baflka yere gönderme, biliflim sistemi arac l ile ç kar sa lama suçlar, 245. Maddede Banka veya kredi kartlar n n kötüye kullan lmas suçu düzenlenmifltir. SIRA S ZDE 3 TCK de yer alan biliflimle ilgili maddelerde biliflim alan ndaki suçlar düzenlemektedir. Bu maddelerde bahsedilen suçlar n temel noktalar nelerdir? FSEK DEK HÜKÜMLER VE NTERNET YAYINCILI I 5846 Say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun (FSEK) 4630 Say l Kanun ile de iflik Tan mlar bafll kl 1/B Maddesinin (g),(h),( ) bentlerinde Bilgisayar program, Arayüz, Araifllerlik kavramlar n n aç klamalar yap lm fl, Fikir ve Sanat Eserlerinin Çeflitleri bafll kl bölümde yer alan Madde 2 de bilgisayar programlar ve haz rl k tasar mlar ilim ve edebiyat eserleri aras nda say lm flt r. Bu ba lamda bilgisayar programlar 5846 say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun korumas alt na al nm flt r. (Özel: 2002)

74 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler Kanun da; bilgisayar suçlar ve hukuka ayk r hareketler özel olarak düzenlendi i gibi nternet arac l ile telif haklar na ayk r ifller de kapsanm flt r. Kanun a göre, eserleri izinsiz olarak kullanan, ço altan, iflleyen, bilgisayar programlar n koruyan ayg tlar geçersiz k lan teknik araçlar bulunduran, da tan ve bu tip eser ve programlar ç kar sa lamak için yay nlayanlar yay n durdurma, maddi ve manevi tazminatlar n yan s ra 71, 72, 73 ve 80. Maddeler e göre, hapis ve para cezas ile cezaland r laca belirtilmektedir. Bu Kanun da sorumluluk özel olarak düzenlenmifltir. Madde 66 da Manevi ve mali haklar tecavüze u rayan kimse tecavüz edene karfl tecavüzün ref ini (giderimini) dava edebilir. Tecavüz, hizmetlerini ifa ettikleri s rada bir iflletmenin temsilcisi veya müstahdemleri taraf ndan yap lm flsa iflletme sahibi hakk nda da dava aç - labilir. Buna göre suçun ifllenmesine mani olamayan iflletme sahibi veya müdürü ve her ne surette olursa olsun iflletmeyi fiilen idare eden kimse de cezaland r l r. Bu hukuka ayk r fiillerden dolay masraf ve para cezas ndan tüzel kifli de sorumludur. (Hukukcu.com, 2009) 67 Tecavüzün ref i davas : var olan ve hâlen devam etmekte olan bir tecavüze karfl, tecavüzün sona erdirilmesi talebiyle aç lan davad r. nternette Eser Sahipli i Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Madde 1 ile, sahibinin hususiyetini tafl yan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri say lan her nevi fikir ve sanat mahsulü, eser olarak nitelendirilmifl ve koruma alt na al nm flt r. nternet ortam nda yer alan içerik; metin, resim, grafik, bilgisayar program gibi her biri ayr eser olan birçok unsurdan oluflmaktad r. nternet sayfalar gerek içerik ve gerekse tasar m olarak fikri bir çal flman n ürünü olup, yarat c s n n özelliklerini tafl d nda, FSEK Madde 1 e göre eser kapsam nda bulunmakta olup yasal koruma alt ndad r. Eser üzerindeki koruman n sa lanabilmesi için düflüncenin, nternet ortam nda flekillenmifl bulunmas yeterli görülmektedir. Bir içeri in eser say labilmesi için; fikri bir eme in ürünü olmas, yaratan n n özelliklerini tafl mas ve eser türlerinden birinin kapsam içinde nitelendirilmesi gereklidir. Kanun da fikir ve sanat eserleri türleri flöyle s n fland r lm flt r: Dil ve yaz ile ifade edilen eserler Bilgisayar programlar ve bunlar n haz rl k tasar mlar Danslar, ve sözsüz sahne eserleri Teknik ve ilmi foto raflar, haritalar, planlar, krokiler,resimler, maketler, mimarl k ve flehircilik ve sahne tasar mlar olan ilim ve edebiyat eserleri Her nevi sözlü ve sözsüz besteler olan müzik eserleri Resimler, desenler, güzel yaz lar, çeflitli maddelerin üzerine yap lan eserler, kaligrafi ve serigrafi Heykeller, kabartma ve oymalar Mimarl k eserleri El iflleri, tekstil ve moda tasar mlar Foto rafik eserler ve slaytlar Grafik eserler Karikatürler Her tür tiplemeler olan güzel sanat eserleri Sinema eserleri Di er bir eserden yararlan larak oluflturulan; tercümeler, roman, hikâye, fliir, piyes gibi bir eserden yararlan larak oluflturulan bir baflka eser, musiki, güzel sanat, ilim ve edebiyat eserinden filme al nma ve radyo ve televizyon-

75 68 Medya Hukuku la yay na müsait hâle getirilenler, müzik aranjman ve tertipleri, külliyatlar, seçme ve toplamalar, bir eserin izah ve flerhi ile iflleyenin özelliklerini tafl - yan ifllenmelerdir. FSEK Madde 6/11 de; bir bilgisayar program n n uyarlanmas, düzenlenmesi veya herhangi bir de iflim yap lmas, ifllenme eser olarak tan mlanmaktad r. Ayr ca bu maddede belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya ç kan veri tabanlar -içindeki tek tek veri ve materyal hariç- yine ifllenme eser say l r ve korumadan yararlan r. (hukukcu.com; 2009b) SIRA S ZDE 4 Eser sahibinin mali ve manevi haklar : bulunmaktad r. Mali haklar, iflleme, ço altma, yayma, temsil, radyo ile yay n, pay ve takip haklar d r. Manevi haklar, eseri istedi i flekil ve zamanda yay mlama, eser üzerinde ad n gösterme, eserde izni d fl nda de ifliklik yap lmamas, eserin içeri i hakk nda bilgi verme haklar d r. nternet te eser sahipli i nas ld r? Eser Sahipli i Türleri Eserlerin sahibi olan yarat c lar manevi ve mali haklara sahiptirler (Madde 13-25): Eser sahiplerinin manevi haklar ; eseri istedi i zaman ve tarzda kamuya sunma hakk, eserin içeri i hakk nda bilgi verme hakk, eser sahibinin ad n gösterme hakk, eserde de ifliklik yap lmas n yasaklama hakk ve eserin bütünlü ünü koruma hakk d r. Bu haklar eserin yarat c lar na ve onlar n mirasç lar na ait olup baflkalar na devredilemez. Eser sahibinin mali haklar ise; iflleme, ço altma, yayma, temsil (sunum), radyo ile yay n ve pay ve takip haklar d r. FSEK 8. Madde bir eserin sahibi onu meydana getirendir hükmü çerçevesinde eser sahipli ini belirtmektedir. Bu kapsamda nternet içeri i, öncelikle onu yaratan kifliye aittir ve bu kifli site sahibi de olabilir. Ancak bu kifli içeri i yarat rken müzik, resim, ilim veya edebiyat eserlerini iflleyip ba ms z bir eser olan ifllenme eser yarat yorsa, bu ba ms z eser sahiplerinden FSEK 52. Madde do rultusunda yaz l bir sözleflme ve tasarrufla izin alm fl olmal d r. Özellikle eserde ifllenme yoluyla bir de ifliklik yap lacaksa manevi hak kapsam nda, yarat c eser sahibinden izin almak gerekmektedir. Eserin mali haklar na eser sahibinden baflka üçüncü bir kifli sahip olsa bile, eser üzerinde yap lacak de ifliklik nedeniyle bizzat eser sahibinin iznini almak gereklidir. çeri in haz rlanmas nda, sitenin ve ba ms z bir eser olan veri taban yaratman n üçüncü kiflilere çeflitli biçimlerde yapt r lmas d r. FSEK 8. Madde ye göre; site ve içerik yarat m, çal flt ran ve tayin eden olarak, gerçek veya tüzel kiflinin iflçisi veya hizmetlisi taraf ndan yap lm fl olursa ve eserin mali hak sahibinin iflçi veya hizmetli oldu u, özel olarak bir sözleflme ile düzenlenmemiflse veya iflin mahiyetinden aksine bir sonuç ç kar lmas mümkün de ilse, siteyi haz rlayan kifli, eserin sahibi olmakla birlikte eserden kaynaklanan mali haklar ve her türlü yararlanma, kulland rma ile devir haklar iflverene ait olur. Site ve içerik, sahibi taraf ndan bir üçüncü kifliye, örne in bir Web tasar m flirketine yapt r labilir. Bu durumda taraflar n aras nda yaz l sözleflme önem kazan r. Sözleflme ile bu haklar haz rlatan kifliye devredilmedikçe, mali ve manevi haklar yaratanlarda yani Web tasar m flirketindedir. Fakat mali haklar sözleflme ile devredilebilir. Web sitesi yap m n bir tasar m firmas na yapt r rken yaz l sözleflme ile mali haklar devralmak gerekmektedir. Bu, çeflitli anlaflmazl klar n ortaya ç kmas - n da engelleyecektir. Burada eserin daha sonra güncellenmesi, yeni ifllenme eserler do uraca ndan ve eserde de ifliklik yap lmas sadece eser sahibinin manevi hakk oldu undan bunun devri sorun yaratacakt r. Bu sorunu aflmak için de en

76 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 69 az ndan ifllenmeler hakk nda önceden izin al nmas nda yarar bulunmaktad r. (hukukcu.com; 2009b) Eserde manevi ve mali haklar nelerdir? Bir eserin sahibi onu yaratan, meydana getiren oldu undan mali ve manevi haklar kullanma yetkisi de kendisine aittir. Bu haklardan mali haklar yaz l bir flekilde baflkalar na s n rl veya s n rs z olarak devredebilir. Bu nedenle bir eseri kullanabilmek için eser sahibi veya devretti i ve yetki verdi i kiflilerden izin al nmas gerekir. Ancak bu kural n istisnalar da vard r. Bu istisnalar, efl deyiflle eser sahibi veya yetkili kiflilerden izin al nmadan eserin kullan labilme hâlleri flöyledir (Madde 30-37): Kamu yarar amac yla güvenlik ve adli amaçlarla, Mevzuat ve mahkeme kararlar, Nutuklar, Yay mlanm fl eserlerde umumi mahallerde e itim ve ö retim amac yla, Hay r için yap lan müsamerelerde, E itim ve ö retim amac yla seçme ve toplama yapma amac yla, Baz bölümlerin belli olacak flekilde kaynak gösterilerek al nt lanmas, Özel çaba ile elde edilenlerde 24 saat sonra kullanma s n rlamas na uyularak günlük haber ve bilgiler, Bas n özetleri, Röportaj için yay mlamak amac yla, Kâr amac güdülmeksizin ve sahibinin meflru menfaatlerine zarar vermeksizin flahsi kullan m amac yla, Baz s n rlamalarla güzel sanat eserlerini umumi mahallerde teflhir amac yla, Tan t m amac yla k sa tespitlerdir. Eser sahibi veya yetkili kiflilerden izin al nmadan eserin kullan labilme hâllerine befl örnek veriniz. FSEK 48. madde ye göre, e er eser henüz meydana getirilmemifl veya tamamlanmam flsa eserin devredilmesinin geçerli olmamas d r. Bu nedenle bu tip yap m sözleflmelerinin mali haklar n devri hükümlerini tafl mas yerine FSEK 50. madde ye göre yarat ld ktan sonra devrini taahhüt eden tasarruflar fleklinde yap lmas gereklidir. nternet içeri i ve tasar m sürekli de iflikli i gerektirdi inden yarat c lar n yaratt ana eserin ve veri taban n n sürekli de iflikli i gerekmektedir. Eserde de ifliklik yapma fleklindeki bu manevi hak ise sadece eser sahibine ait oldu undan mali haklar alan veya bunlara sahip olan kiflilerin, bu ana eseri iflleyerek eser niteli ine sahip yeni ba ms z eser yaratmak kofluluyla ifllenme haklar n eser sahibinden almalar gerekmektedir. Baz durumlarda ise, servis sa lay c Web sitesinin haz rlanmas n da taahhüt eder. Bu durumda, do al olarak çal flt ran ve tayin eden iliflkisi olmad ndan telif hakk servis sa lay c flirkete ait olacakt r. fiirket bu ifli bir üçüncü kifliye yine çal flt ran ve tayin eden s fat olmadan yapt rm fl ise, telif hakk da, aksine bir sözleflme olmad kça, haz rlayan yarat c kifliye ait olacakt r. (hukukcu.com; 2009b) E-posta konusunda ise FSEK Madde 85 hükmünden yararlan lmas mümkündür. An lan madde; mektup, hat ra ve benzeri yaz lar n gerek bunlar yazm fl olan 5 6 SIRA S ZDE SIRA S ZDE

77 70 Medya Hukuku kiflilerin ve gerekse muhataplar n n izni olmadan yay mlanmas n yasaklamaktad r. Buna göre, bir e-postan n mektup benzeri oldu u düflünülürse yazan n veya muhatab n n r zas olmadan bulundu u elektronik ortamdan al narak yay mlanmas ceza ve tazminat sorumlulu unu gerektirecektir. nternet sitelerinin içeri inde fliir, hikâye, makale, deneme, bilgisayar programlar, teknik ve bilimsel çizimler, resimler, sözlü ya da sözsüz müzik eserleri, güzel sanat eserleri ve sinema eserleri kullan labilmektedir. Bu ba ms z eserlerin nternet ortam nda korunmas bir sorun oluflturmaktad r. Web sitesi içeri inde kullan lan eserlerin, eser sahiplerinden yaz l izin al nmadan kullan lmas veya bunlar n ifllenmesi yoluyla ifllenme, seçme ve toplama eser veya külliyat fleklinde yahut baflka biçimlerde ba ms z eserlerin yarat lmas aflamas nda eser sahiplerinin iznini almak gerekmektedir. Burada flu iki unsur ayr flekilde de erlendirilmelidir: Birincisi, FSEK 1. madde hükmü kapsam na giren bir eserin eser sahibinin onay ile nternet ortam nda kullan c lara sunulmas ; ikincisi ise, üçüncü kiflilerin -yetkisiz olarak- fikrî haklar aç s ndan korunan bir eseri nternet ortam nda kullan c lara sunmalar. Eser Sahibinin R zas le Kullan c lara Sunulmas Daha önce hiçbir araçla kamuya sunulmam fl olan ve sahibi veya birkaç s n rl kiflinin bilgisinde olan bir eserin, veri taban n n veya sitenin nternet ortam na aktar lmas ve nternet kullan c lar n n bilgilerine sunulmas Kanun a göre umuma arz olarak kabul edilir. Umuma arz yetkisi eser sahibine aittir. Eser sahibi bu konuda üçüncü kiflileri de yetkilendirebilir. Eser sahibinin onay ile yetki-izin verdi i bir üçüncü kifli taraf ndan nternet ortam na aktar lmas da, eser sahibinin manevi ve mali haklar ndan feragat etti i anlam n tafl mayacakt r. lke olarak eser sahibi FSEK nin kendisine sa lad di er bütün haklardan yararlanabilir. Ancak nternet ortam ndaki bir eserin üçüncü kiflilerin ( nternet kullan c lar n n) müdahalesine oldukça aç k olmas ve bu müdahaleye eser sahibinin -bir anlamda- izin vermesi, özellikle FSEK kapsam ndaki mali haklar n (özellikle ço altma ile yayma hakk n n) ve bu haklar n s n rland r lmas na (özellikle tükenme ilkesi ile kiflisel kullan ma) iliflkin istisnalar n kapsam n n belirlenmesi ve elektronik iletiflim aç s ndan yeniden gözden geçirilmesi sorununu gündeme getirecektir. Ayn flekilde bilgisayar programlar n n yüklenmesi, görüntülenmesi, çal flt r lmas, iletilmesi ve depolanmas n da kesinlikle yasaklayan FSEK Madde 22/3 hükmü, sahibinin izni ile nternet ortam na tafl nan bilgisayar programlar aç s ndan sorun yaratabilir. FSEK 22. madde ye göre, ço altma hakk eser sahibine aittir. Eserlerin asl ndan ikinci bir kopyas n n ç kar lmas, eserin nakli veya tekrar na yarayacak flekilde kay t edilmesi ço altma say l r. E er amaç bunlar ço altma ise bunu sa lamak için yüklenme, depolama ve iletme de ço altma kapsam ndad r. FSEK Madde 38 ye göre ise, baflkalar na sunulmamas ve yay nlanmamak kayd yla nternet teki bir program flahsi amaçla kullanma amac yla ço altma sadece parayla sat lan programlardaki gibi sahibinin meflru menfaatine zarar vermeme flart yla hukuken olanakl d r. (Hukukcu.com, 2009b). Eser Sahibinin R zas Al nmadan Kullan c lara Sunulmas Bir eserin, sahibinin onay olmaks z n nternet ortam na tafl nmas ve umuma arz edilmesi, eser sahibinin hem manevi, hem de mali haklar n n, özellikle ço altma ve yay n haklar n n ihlali anlam n tafl yacakt r.

78 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 71 E er eser yetkisiz kiflilerce ve izinsiz olarak nternet te sunuluyorsa tazminat ve ceza davalar söz konusu olur. Eseri kitap veya film olarak yay mlama hakk olan kiflinin bu eseri nternet te yay nlamas da hukuka ayk r d r. Zira FSEK 52. madde ye göre eser sahibinin mali haklar ndan biri olan temsil (sunma) ve yay n; ancak konusu olan hakk aç kça gösteren yaz l bir sözleflme veya tek tarafl bir izin tasarrufu ile söz konusu olabilir. Bir eserin tüm yay n araçlar nda yay n n amaçlayan bir sözleflmede genel bir ifade ile her tür ço altma, yayma veya yay n hakk al nm flsa, buna nternet de dâhildir. Ancak, kitap bas m için yap ld di er hükümlerinden aç k olan bir sözleflme ile bu kitab n nternet te yay n sa lanamaz. Her tür ço altma, yayma ve yay mlama hakk n kapsayan izinler, ya sadece bu kifliye verilir (bu tam bir ruhsat olup bu izni alan bunu baflkalar na da devredebilir) ya da sadece basit ruhsat (izin) denen bir yöntemle eser sahibi veya devralan kifli taraf ndan üçüncü kiflilere devredilmemek üzere verilebilir. Bu durumda eser sahibi ayn hakk baflkalar na da verebilir. (Hukukcu.com, 2009b). NTERNET VE K fi L K HAKLARI nsan sosyal bir varl k olarak toplu yaflamak zorundad r ve bu ortamda, kendi arzular yla di erlerinin gereksinim ve arzular n n çat flmas n önlemek için herkesin s n rlar çizilmifl ve haklar tan mlanm flt r. Bu haklar, kiflilerin s n rlar içinde gereksinim ve arzular n gerçeklefltirebilmeleri için f rsat eflitli ini gerekli k lmaktad r. Bu s n rlar n afl lmas hâlinde hukuk ve yarg sistemi ile cezaland r lmaktad r. nsanlar aile, geçim koflullar ve fiziksel güç olarak eflit yap da bulunmad klar ndan, toplumda güçlü ve zay flar bulundu undan hukuk, güçlüleri engelleyici ve zay flar koruyucu kurallar getirmifltir. Hukuk kurallar n n en üstünde yer alan Anayasa n n 12. Maddesi, herkes kiflili ine ba l, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir demektedir. Bu temel düzenlemeyi hayata geçirmek için kanun, yönetmelik ve idari kararlar gibi di er alt kurallar yap l p, hepimizin haklar korunmaktad r. Anayasam z n herkesin maddi ve manevi varl n gelifltirme hakk vard r düzenlemesini al rsak, öncelikle kifli haklar n, maddi ve manevi haklar diye ikiye ay rabiliriz: Hak; hukuken korunan menfaattir. Hak, bireyin, di er insanlar n kendi hayatlar n yaflama flekline müdahale etmeden, kendi yaflam na yön verme özgürlü üdür. Hukuk düzeninin kiflilere tan m fl oldu u yetkilerdir. Hak kullan l rken yetkilerin s n rlar afl ld nda, baflkalar n n haklar n çi nemek suç veya haks z fiil teflkil eder. Toplumsal düzeni oluflturan Hukuk da, kiflilere ait bu haklar korumaktad r. Maddi Kiflilik Haklar Maddi kiflilik haklar bedensel haklar ve mülkiyet haklar diye ay rarak iki bafll k alt nda inceleyece iz. sim ve resim de kimi zaman maddi haklara konu olmakta iseler de, uygulamada ço unlukla manevi aç dan sald r ya u rad ndan manevi haklar bafll nda incelenecektir. Bedensel Haklar Anayasa, öncelikle kiflinin yaflama hakk n en temel hak olarak alm flt r. Kiflinin beden bütünlü üne dokunulamaz. Kimseye eziyet yap lamaz. Herkes kifli hürriyetine ve güvenli ine sahiptir. Bu hakk n sonucu olarak herkesin bedensel bütünlü ünü ve sa l n koruma hakk vard r. Bu haklara kitle iletiflim araçlar nda yap lan yay nlar sebebiyle zarar verilmiflse, yay nc ve sorumlular bu zarar telafi etmek ve Türk Ceza Kanunu na göre adam öldürme ve müessir fiil ad n verdi imiz yaralamaya sebep olmufllarsa bu suçun cezas n çekmek zorundad rlar. Yap lan bir yay n ile belli kifliler hedef gösterilmiflse yay nc da tedbirsizlik ve dikkatsizlikle adam öldürme veya yaralamadan yahut adam öldürmeye azmettirmekten yarg lan r.

79 72 Medya Hukuku Mülkiyet Haklar Ev, arazi gibi gayr menkul ve televizyon, elbise, telefon ve araba gibi menkul malvarl haklar m z d fl nda bize geçim, para ve mal varl sa layan ticari iflletmemiz ve mesle imiz de hukuki koruma alt ndad r. nternet te yap lan yay nla bir firman n mallar n n ya da markan n boykotunu yapmak veya bir kuruluflu sürekli kötüleyerek ona kredi verilmesine engel olmak mesleki ve ticari haklara yap lan sald r lard r. Yap lan yay n ile, bir kiflinin mesleki ya da bilimsel kiflilik hakk na a r ve yersiz elefltiriler yöneltmek, gerçek d fl söylenti ve suçlamalarla toplum içindeki ekonomik ve manevi yerini sarsmak, onun ticari varl na zarar vermektir (Türk Ticaret Kanunu 56. Madde). Mülkiyet haklar ndan biri de fikir, sanat, müzik ve edebiyat eserlerine iliflkin yarat c n n, mali haklar ondan devralan n ve komflu hak sahibi denilen yap mc, icrac ve yay nc lar n haklar d r. Bu fikir, sanat, müzik ve edebiyat eserleri maddi ve mülkiyet hakk konusunda eser sahibinden izin al nmadan bu eserler kopyalan r, ço alt l r, kamuya gösterilir, dinletilir, oynat l r, yay mlan r ve bu gibi ticari amaçla kullan l r veya elde tutulursa, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre bu hakk n za yap lan sald r n n durdurulmas n ve u rad n z maddi ve manevi zarar n tazmin edilmesini istenebilir. SIRA S ZDE 7 nternet te kiflilik haklar ndan maddi hakk n türleri nelerdir? Manevi Kiflilik Haklar Manevi kiflilik haklar ile Anayasa da; manevi varl n gelifltirme özgürlü ü, din ve vicdan özgürlü ü, haberleflme özgürlü ü, özel yaflam n gizlili i akla gelmektedir. Bu haklar baflkalar n n sald r lar na karfl oldu u gibi, kiflilerin bizzat kendilerinden kaynaklanan vazgeçmelere karfl korunmufltur (Medeni Kanun Madde 23). Ancak uygulamada manevi haklara yay n araçlar yla gelen sald r lar ço unlukla, isim, resim, onur ve sayg nl k ile özel hayat n gizlili ine karfl yap lmaktad r. sim, kifli haklar n n konusuna girer ve kiflinin toplumsal iliflkilerinden kaynaklanan bir de erdir. Sadece gerçek anlamdaki isim de il, kifliyi ve ailesini toplum içinde tan tmaya yarayan öz ad, göbek ad, lakap, takma isim, ünvan, ün, simgeler, arma, rozet gibi de erler de kifli haklar ndand r. E er bir kiflinin ismi gerçek d fl bir yay nda kullan l rsa, onun kiflilik haklar ndan manevi de erlerine zarar verilmifl olur. Bunun gibi bir yay ndan dolay haberde ad geçen, iflini kaybetmifl veya ismin yanl fl kullan lmas sonucu bir ticari kuruluflun kredisi kesilmifl, müflterileri azalm fl olabilir. Bu durumlarda ilgili maddi tazminat davalar açabilir. sim veya ilgili tan tma iflaretlerinin ticari amaçla nternet yay nlar nda izinsiz kullan m da hukuka ayk r d r. simle ilgili baz manevi haklar da Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda bulunmaktad r (yukar da bahsedilmiflti). Resim; foto raf, tablo, karikatür, heykel, görüntüden oluflan ve bir fleyi tan n r k - lan görünümdür. Foto raf ve filim kay tlar d fl nda, f rça, kalem ya da farkl malzemelerle yap lanlar ile bilgisayar çizimleri kiflilik hakk na sald r ya konu veya araç olur. Medeni ve Borçlar Kanunu ile Fikir ve Sanat Eserleri Kanunlar resim üzerindeki koruma sa layan kurallar içermektedir. Kiflinin izni olmayan durumlarda, resminin ya da resmini içeren görüntüsünün çekilmesi, yap lmas, bas lmas, ço alt lmas, da t lmas ve sergilenmesi de hukuka ayk r d r. Medeni Kanun ve Borçlar Kanunu nda resimle ilgili özel düzenleme bulunmamakla beraber, resim kiflilik haklar ndan biri oldu undan, bu kapsamda sald r lara

80 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 73 karfl korunur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda ise resimle ilgili özel düzenlemeler vard r. Kanun un 86. Maddesi ne göre; resim ve portreler sahibi veya mirasç lar n n izni olmadan, sahibinin ölümünden on y l geçmeden teflhir ve kamuya sunulamazlar. Ülkenin siyasi ve sosyal hayat nda yer alan kimselerin resimleri, kat ld klar resmî tören ve genel toplant lar, günlük olaylarla s n rl olarak gazete, radyo ve televizyon haberleri için kiflinin izni al nmadan kullan labilir. Bunlara nternet teki yay nlar da dâhil edebiliriz. Bir kiflinin di er kiflilerden gizledi i duvarlarla çevrili evinde ya da yatak odas ndaki özel hayat n yahut ticari bir s rr n da gizlice resim kullanarak aç klamak, maddi ve manevi haklara resim yolu ile zarar vermektir. Ancak topluma mal olmufl ya da mal olmam fl kiflilerin resmi, bir haber çerçevesinde kullan l yorsa bu sefer kifli hakk sona erip, haber verme ya da düflünceyi aç klama hakk bafllar ve yay n hukuka uygun olur. Kamu düzeni ve güvenli ini sa lamak amac yla resim çekilebilir, videoya al nabilir, yay mlanabilir, bas l p, da t labilir. Burada hukuka ayk r - l k yoktur. Yine ayn amaçla yay nc lar; sokakta kavga edenlerin, çevreyi kirletenlerin, bir suç iflleyenlerin, ifl yerlerine gösteri esnas nda zarar verenlerin, trafik kurallar n çi neyenlerin, haks z kazanç elde edenlerin resmi ya da görüntüsünü yay mlayabilir. Ama bu ifli yapan yerine hiç ilgisiz birinin resmini yay mlamak, hukuka ayk r bir eylem oluflturur. Kiflilerin kat ld klar törenler ve toplant lar hakk nda, özel ve s n rlanm fl olmamak kayd yla, resim ve görüntü haber amac yla yay mlanabilir. Belirli bir manzara, bina, meydan ya da ev resmi çekilirken, görüntüsü al n rken, genel görünüm içinde ve ikinci planda kalmak kayd ile baz kiflilerin resmi yay mlanabilir. Bu hâlde özel bir sald r amac yoksa yay n hukuka uygundur. nternet gazetecili i, sesli ya da görüntülü olarak; gerçek d fl haberlerle, as ls z suçlama ve iftiralarla, sövme veya belli bir olay esas al p hakaret yoluyla, afla lay c fotomontajla ve karikatürle, küçük düflürücü elefltiri ve yorumlarla, ekrandaki el, kol hareketleri ve mimiklerle onur ve sayg nl a sald r labilir. Yap lan yay n n küçük düflürücü, afla lay c ya da hakaret içeren olup olmad -, kiflilerin toplumsal statüleri, niyetleri, zaman, o anki gelenekler gibi kriterler esas al narak belirlenir. nternet te yap lan içeriklerin onur ve sayg nl k zarar do- urmas sonucu, yay nc lar kifli ve kurulufllar n zararlar n tazmin etmek ve bu bir hakaret ya da sövme suçu ise cezas n çekmek durumunda olurlar. Yay nc l kla ile kiflilerin haklar karfl karfl ya geldi inde en çok sorun ç kan alan özel hayatt r. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi nin 12. Maddesi nde, kiflilerin gizli alanlar na sayg gösterilmesi düzenlenmifltir. Anayasam z da 20. Maddesi nde herkes özel hayat na ve aile hayat na sayg gösterilmesini isteme hakk na sahiptir. Özel hayat n ve aile hayat n n gizlili ine dokunulamaz denmektedir. Özel hayat n gerçekleflme alan olan konut dokunulmazl da önemli bir yasak aland r. Bunun yan s ra haberleflmenin gizlili i özel hayat koruyan bir sigortad r. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, Türk Ceza Kanunu gibi hukuk kurallar ile özel hayat n gizlili i koruma alt na al nm flt r. Kiflinin özel yaflam, kamuya aç k alan ve s r alan olarak ikiye ayr labilir: Kamuya aç k alanda kifli özel hayat n yaflarken bunu gizleme gere ini duymamaktad r. Fakat bu alan yay nc lar n rahatl kla müdahale edebilece i bir alan de ildir. Bu alana çok s n rl olarak müdahale edilebilir. Bu alan ile ilgili olarak; kiflinin al flverifle ç kmas n, çocu u ile maça gitmesini, sinemaya gitmesini, lokantada yemek yemesini, dostlar yla bir çay bahçesinde veya gece barda bir fleyler içmesini, oturdu u sitede denize veya havuza girmesini örnek verebiliriz. Bu alan-

81 74 Medya Hukuku daki faaliyetler ve davran fllar sürekli olarak izlenemez. zlendi i zaman ilgili kifli rahats z ediliyorsa yahut izni al nmadan kaydediliyorsa, foto raflar çekiliyorsa hukuka ayk r olur. Ancak bu kural n istisnalar vard r. Yay nc l k aç s ndan bu istisna, kiflinin davran fllar n n haber de eri tafl mas veya izninin bulunmas hâlinde mümkündür. E er kifli gazetecileri davet ediyorsa, foto raf çekilirken el sallay p, gülümsüyorsa izin verilmesi hâli vard r. Ancak burada verilen izin kadar çekim yap lmas ya da görüntü al nmas söz konusudur. Bir kere izin verdi diye bu kifliyi sürekli izlemek onun özel hayat n yaflamas na engel olur ve hukuka ayk r düfler. Özel yaflama nternet gazetecili inin müdahale edebilece i bir di er alan da, yay na konu olan kiflinin hukuka ayk r davran fllarda bulunmas d r. Medya mensuplar bu tür olaylarla karfl laflt klar nda haber ve elefltiri amac yla bunlar yay mlayabilirler. Kiflinin s r alan ise, di er kiflilerin bilgileri d fl nda tutulan aland r. Aile hayat, özel dostluklar, ikili iliflkiler ve duygusal hayat bu alana girer. Aile ve duygusal alan ve bu alanda yer alan unsurlar n gizlili ine her türlü müdahale hukuka ayk - r d r. Aile, cinsellik ya da duygusal iliflki taraflar ndan birinin bana flunu yapt, böyle davrand fleklindeki flikayeti oldu undan bu müdahalenin d fl ndad r. (Hukukcu.com, 2009b). SIRA S ZDE 8 nternet te kiflilik haklar ndan manevi haklara yay n araçlar yla sald r nas l gerçeklefltirilmektedir? 5651 SAYILI KANUN VE NTERNET YAYIMCILI I nternet ortam nda yap lan yay nlar n düzenlenmesi ve bu yay nlar yoluyla ifllenen suçlarla mücadele edilmesi hakk nda kanun olarak May s 2007 de yürürlü e giren 5651 Say l Kanun un amaç ve kapsam ; içerik sa lay c, yer sa lay c, eriflim sa lay c ve toplu kullan m sa lay c lar n yükümlülük ve sorumluluklar ile nternet ortam nda ifllenen belirli suçlarla içerik, yer ve eriflim sa lay c lar üzerinden mücadeleye iliflkin kurallar düzenlemektedir Say l Kanun un 3. Maddesi, içerik, yer ve eriflim sa lay c lara, kendileri hakk ndaki tan t c bilgileri, kendilerine ait nternet ortam nda kullan c lar n ulaflabilece i flekilde ve güncel olarak bulundurmak biçiminde bir bilgilendirme yükümlülü ü getirilmifltir. Bu konudaki ayr nt lar, ilgili yönetmeli in 5. Maddesi ne göre ticari veya ekonomik amaçl içerik sa lay c lar ile yer ve eriflim sa lay c lar kendilerine ait Web sitelerinde adlar, vergi kimlik ve ticaret sicil numaralar n, ikametgâh, e-posta adresleri ve telefon numaralar n sitenin ana sayfas ndan ulafl labilecek biçimde vermekle yükümlüdürler. Bu yükümlülü ü yerine getirmeyenlere para cezas öngörülmektedir. Kanunun 4. Maddesi içerik sa lay c lar n, nternet ortam nda kullan ma sunduklar her türlü içerikten sorumlu olduklar n belirtmektedir. Ancak, içerik sa lay c lar ba lant sa lad klar baflkas na ait içerikten sorumlu de ildir. 4. Madde nin 2. f kras na göre içerik sa lay c lar n sunufl biçiminden, ba lant sa lanan içeri i benimsedikleri ve kullan c n n söz konusu içeri e ulaflmas n amaçlad klar anlafl lmaktad r Say l Kanun un 5. Maddesi nde yer sa lay c lar n n sorumlu u ba lam nda uyar ya dayal sorumluluk sistemi getirmektedir. Madde uyar nca, yer sa lay c lar için bar nd rd klar içeri i denetlemek gibi bir genel sorumluluk olmad - gibi, yer sa lay c lar hukuka ayk r bir faaliyetin söz konusu olup olmad n bizzat araflt rmakla da yükümlü de ildir. Ancak, ikinci f krada, yer sa lay c, hu-

82 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 75 kuka ayk r ya da hak ihlal eden içerikten dolay Telekomünikasyon letiflim Baflkanl taraf ndan uyar larak veya 5651 Say l Kanun un 8 ve 9. Maddeleri ne iliflkin bir mahkeme karar na muhatap olarak haberdar edilen yer sa lay c y, teknik olarak imkân bulundu u ölçüde, hukuka ayk r içeri i yay ndan kald rmakla yükümlü k lmaktad r. Kanun un 6. Maddesi eriflim sa lay c n n yükümlülü ünü flöyle düzenlemifltir: Herhangi bir kullan c n n yay nlad hukuka ayk r içerikten, bu Kanun hükümlerine uygun olarak haberdar edilmesi hâlinde ve teknik olarak engelleme imkân bulundu u ölçüde eriflimi engellemekle, Sa lad hizmetlere iliflkin, yönetmelikte belirtilen trafik bilgilerini alt aydan az ve iki y ldan fazla olmamak üzere yönetmelikte belirlenecek süre kadar saklamakla ve bu bilgilerin do rulu unu, bütünlü ünü ve gizlili ini sa lamakla, Faaliyetine son verece i tarihten en az üç aydan önce durumu kuruma, içerik sa lay c lar na ve müflterilerine ve trafik bilgilerine iliflkin kay tlar yönetmelikle belirtilen kurallara uygun olarak kuruma teslim etmekle yükümlüdür. Kanun da ayr ca toplu kullan m sa lay c lar (bununla nternet kafeler kastedilmektedir) yükümlülükleri de düzenlenmifltir. Buna göre nternet kafeler, mahallî mülki amirden izin belgesi almakla yükümlüdür. Bunlar n denetimi ise mahallî mülki amirler taraf ndan yap lacakt r. Ticari amaçla olup olmad na bak lmaks z n bütün toplu kullan m sa lay c lar, konusu suç oluflturan içeriklere eriflimi önleyici tedbirleri almakla yükümlüdür Say l Kanun da eriflim sa lay c lara yönelik hangi hükümler bulunmaktad r? 5651 Say l Kanun un 8. Maddesi, eriflimi engelleme koflullar n düzenlemektedir. 8. Madde nin 1nci f kras nda; içeri in belli baz suçlar oluflturdu u hususunda yeterli flüphe sebebi bulunan sitelere eriflimin engellenece i belirtilmektedir. 8. madde ye eklenen suçlar; Türk Ceza Kanunu nda yer alan intihara yönlendirme (Madde 84), çocuklar n cinsel istismar (Madde 103/1), uyuflturucu veya uyar c madde kullan lmas n kolaylaflt rma (Madde 109), sa l k için tehlikeli madde temini (Madde 194), müstehcenlik (Madde 226), fuhufl (Madde 227), kumar oynanmas için yer ve imkân sa lama (Madde 228) ve 5816 Say l Atatürk Aleyhine fllenen Suçlar Hakk nda Kanun da yer alan suçlard r. 8. Madde deki engelleme koflullar 2008 den itibaren, futbol ve di er spor dallar yla ilgili müflterek bahis sitelerine ve nternet üzerinden flans oyunlar oynatan Web sitelerine de uygulanmaktad r. 8. Maddenin 2. f kras na göre eriflim engelleme kararlar, ön soruflturma aflamas nda yarg ç, kovuflturma aflamas nda ise mahkemeler taraf ndan verilecektir. Soruflturma aflamas nda, gecikmesinde sak nca bulunan hâllerde Cumhuriyet Savc s taraf ndan da eriflimin engellenmesine karar verilebilir. Kanun un 9. Maddesi, içeri in yay ndan ç kar lmas ve cevap hakk bafll yla, içerik nedeniyle haklar ihlal edildi ini iddia eden kifli, içerik sa lay c s na, buna ulaflamamas hâlinde yer sa lay c s na baflvurarak kendisine iliflkin içeri in yay ndan ç kar lmas n ve yay ndaki kapsam ndan fazla olmamak üzere haz rlad cevab n bir hafta süreyle nternet ortam nda yay mlanmas n isteyebilmektedir. çerik veya yer sa lay c, talebin kendisine ulaflmas ndan itibaren iki gün içinde yerine getirir ya da bu süre zarf nda yay mlamaz ise talep reddedilmifl say l r. Bu durumda cevap hakk nda bulunan kifli on befl gün içinde yerleflim yeri sulh ceza mahkemesine baflvurarak, içeri in yay ndan ç kar lmas na ve yay ndaki kapsam ndan fazla ol- 9 SIRA S ZDE

83 76 Medya Hukuku mamak kayd yla haz rlad cevab n bir hafta süreyle nternet ortam nda yay mlanmas na karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hâkimi bu talebi üç gün içinde duruflma yapmaks z n karara ba lar. Sulh ceza hâkiminin karar na karfl, içerik veya yer sa lay c Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre itiraz yoluna gidebilir Say l Kanun un 10. Maddesi, Telekomünikasyon letiflim Baflkanl n n, olas hukuk d fl içerik ve 8. madde ye tabi eylemlerle ilgili olarak kurulan ihbar merkezinin, Kanun un ihlal edildi ine dair her bir suç ihbar n n de erlendirilmesiyle yetkili k lm flt r. (Günayd n: 2009; ). Sonuç olarak; nternet yay nc l, di er iletiflim araçlar nda oldu u gibi eser sahibi olarak tan mlanan bir kifli ya da kurum taraf ndan üretilen içeri in, bir tasar m flekliyle nternet kullan c lar n n tüketimine sunulmas olarak bir yay n ortam oluflturmaktad r. Bu nedenle, di er iletiflim araçlar ndaki gibi çeflitli yasal hükümlerle çerçevelenmifl bulunmaktad r. Bu çerçevede; Türk Ceza Kanunu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve nternet ortam nda yap lan yay nlar n düzenlenmesi ve bu yay nlar yoluyla ifllenen suçlarla mücadele edilmesi hakk nda kanun en önemlilerini oluflturmaktad r y l nda yürürlü e giren 5187 Say l Bas n Kanunu nda ve 1994 tarih ve 3984 Say l Radyo ve Televizyonlar Kurulufl ve Yay nlar Hakk nda Kanun da, nternet yay nc l na iliflkin aç k hükümler bulunmamaktad r.

84 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 77 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 nternet yay mc l kavraman aç klamak. nternet in co rafi ve zaman k s tl l olmadan enformasyona erifliminde, bu enformasyonun depolanmas ve sonraki eriflimlere de aç k olmas, nternet in çok büyük bir kütüphane ifllevine sahip olmas na, buradan isteyen herkesin, herhangi bir yükümlülük üstlenmeden enformasyonu çekebilmesine yol açmaktad r. nternet teki bu enformasyon kaynaklar na eriflimde, bunlar n kullan m nda, bu kaynaklar n izinsiz flekilde al - narak kendi eseri gibi yeniden yay ma konulmas yla, eriflim k s tl l bulunan sitelere, teknolojik hile yollar kullanarak eriflmeye çal flma ve buradaki enformasyonu yasal olmayan amaçlarla kullanma gibi sorunlar nedeniyle nternet, kendi hukuku olmas gereken, her geçen gün enformasyonun ve eriflim olanaklar n n artmas yla sorunlar yuma n n daha karmafl k hâle gelmesine neden olmaktad r. nternet teki enformasyon kaynaklar n ; yaz l ifadeler, foto raflar, çizimler, resimler, müzikler, video görüntüleri, ses kay tlar oluflturmaktad r. Bunlar da nternet in kuvvetinin daha aç k flekilde anlafl lmas n sa lamaktad r. Çünkü tüm bu unsurlara, zaman ve mekan ba- ml l olmadan eriflebilmek mümkündür. Biliflim suçlar n ifade edebilmek. Biliflim suçlar ; bilgisayar, çevre birimleri, pos makinesi, cep telefonu gibi her türlü teknolojinin kullan lmas ile ifllenilen suçlar ifade etmektedir. Biliflim suçlar, hedef olarak, araç olarak ve tesadüfen ortaya ç kabilmektedir. Hedef olarak oluflan suçlarda, bilgisayar n gizlili i ve bütünlü ü ya da eriflilebilirli i hedef olmaktad r. Araç olarak oluflan suçlarda, ortaya ç kan suçun bilgisayar ve sistemleri arac l yla olufltu undan bahsedilmekte olup nternet ten doland r c l k, çocuk pornografisi gibi suçlar bilgisayar ve ortamlar arac l yla oluflmaktad r. Biliflim suçunun tesadüfen oluflmas nda, bir suçla ilgili verilerin tesadüfi olarak bilgisayarda bulunmas fleklinde olup, uyuflturucu çetesinin bilgilerinin ya da çocuk pornografisinin zanl n n bilgisayar nda ele geçirilmesi fleklindedir. A MAÇ 3 Biliflim suçlar n n türleri Türk Ceza Kanunu nda (TCK) suç teflkil edecek tüm suçlar kapsayabilmekte veya bu suçlara zemin haz rlamaktad r. Biliflim suçlar türleri; hakaret, küfür, kredi kart yolsuzluklar, sahte belge bas m, bilgilerin çal nmas ve buna ba l olarak devam edebilecek suçlar kapsamaktad r. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki nternet e iliflkin düzenlemeleri aç klayabilmek. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda; bilgisayar suçlar ve hukuka ayk r hareketler özel olarak düzenlenmifl, ayr ca nternet arac l ile telif haklar na ayk r eylemler de kapsanm flt r. Kanun a göre, eserleri izinsiz olarak kullanan, ço altan, iflleyen, bilgisayar programlar n koruyan ayg tlar geçersiz k lan teknik araçlar bulunduran, da tan ve bu tip eser ve programlar ç kar sa lamak için yay mlayanlar, yay n durdurma, maddi ve manevi tazminatlar n yan nda, hapis ve para cezas ile cezaland r laca belirtilmektedir. Kanun, nternet teki içeriklerin her birinin ayr olarak eser sahipli i kapsam nda bulundu unu ifade etmekte olup bunlar n mali ve manevi haklar n n oldu unu belirtmektedir. Manevi haklar kapsam nda; kiflinin r zas ile yay mlanmas, isminin bulunmas, r zas dâhilinde içerikte de iflik yap lmas ve eserinin bütünlü ünün korunmas haklar anlat lmaktad r. Mali haklar ise, eserin yay mland biçim ya da dönüfltürüldü ü baflka bir biçimde elde edilecek geliri ifade etmektedir.

85 78 Medya Hukuku A MAÇ 4 nternet yay nc l nda kiflilik haklar n ifade edebilmek. Kiflilik haklar, kiflilerin çeflitli gereksinim ve arzular n gerçeklefltirebilecekleri s n rlar belirleyerek f rsat eflitli i sa layan haklard r. nsanlar, toplumsal olarak farkl yap larda yaflam koflullar na sahip olduklar ndan, güçlü ve zay fl klar bulundu undan, kiflilik haklar ile zay f yanlar, güçlülere karfl hukuki olarak güvence alt na al nm fl bulunmaktad r. Kifli haklar, maddi ve manevi haklar olarak ayr lmaktad r. Maddi kiflilik haklar ; bedensel ve mülkiyet haklar ndan oluflmaktad r. Bedensel hak olarak kiflinin bedensel bütünlü ü oldu unu ve buna yönelik kifliye eziyet yap lamayaca, özgürlü üne ve güvenli ine dokunulmayaca anlat lmaktad r. Mülkiyet haklar ise ev, arazi gibi gayrimenkul ve televizyon, elbise ve araba gibi menkul mal varl haklar m z, ayr ca geçim, para ve malvarl sa layan ticari iflletmemiz, markam z ve mesle imiz de hukuki koruma alt ndad r. Manevi kiflilik haklar, Anayasa da; manevi varl - n gelifltirme özgürlü ü, din ve vicdan özgürlü- ü, haberleflme özgürlü ü, özel yaflam n gizlili i olarak ifade edilmektedir. Bu haklara yay n araçlar yla gelen sald r lar ise ço unlukla, isim, resim, onur ve sayg nl k ile özel hayat n gizlili ine karfl yap lmaktad r. Kiflinin özel yaflam da kamuya aç k ve s r alan olarak ikiye ayr lmaktad r. Kamuya aç k alandaki bilgiler, yay n yoluyla ele al nabilirken, s r alan içindeki bilgilerin kamuya arz kiflilik haklar na sald r d r. A MAÇ Say l Kanun u ve getirdi i düzenlemeleri aç klayabilmek Say l Kanun, nternet ortam nda yap lan yay nlar n düzenlenmesi ve bu yay nlar yoluyla ifllenen suçlarla mücadele edilmesi hakk nda kanun olup, içerik sa lay c, yer sa lay c, eriflim sa lay c ve toplu kullan m sa lay c lar n yükümlülük ve sorumluluklar ile nternet ortam nda ifllenen belirli suçlarla içerik, yer ve eriflim sa lay c lar üzerinden mücadeleye iliflkin kurallar düzenlemektedir Say l Kanun un 8. Maddesi, eriflimi engelleme koflullar n düzenlemekte olup, içeri in belli baz suçlar oluflturmas durumunda sitelere eriflimin engellenece i belirtilmektedir. 8. Madde de belirtilen suçlar; Türk Ceza Kanunu nda yer alan intihara yönlendirme, çocuklar n cinsel istismar, uyuflturucu veya uyar c madde kullan lmas n kolaylaflt rma, sa l k için tehlikeli madde temini, müstehcenlik, fuhufl, kumar oynanmas için yer ve imkan sa lama ve 5816 Say l Atatürk Aleyhine fllenen Suçlar Hakk nda Kanun da yer alan suçlard r. Ayr ca, futbol ve di er spor dallar yla ilgili müflterek bahis sitelerine ve nternet üzerinden flans oyunlar oynatan Web sitelerine de eriflimi engelleme uygulanmaktad r. Kanun un 10. Maddesi, Telekomünikasyon letiflim Baflkanl n olas hukuk d fl içerik ve 8. madde ye tabi eylemlerin de erlendirilmesiyle yetkili k lm flt r.

86 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 79 Kendimizi S nayal m 1. nternetteki enformasyon kaynaklar n oluflturan unsurlardan hangisi yanl flt r? a. Yaz l ifadeler b. Foto raflar ve resimler c. Ses kay tlar ve müzikler d. Yazma eser kütüphaneleri e. Video görüntüleri 2. Yay m sektöründe bir eser, yazar n izni ile ço alt ld ktan sonra, genelde yazar n eseri üzerinde kontrol ve çeflitli s n rlama imkân bulunmamaktad r. Afla dakilerden hangisi buna örnek oluflturmamaktad r? a. Yazar n izin vermesiyle belirli say da bas lmas b. Sat fl sürecine iliflkin yazarla birlikte düzenleme yap lmas c. Okur ya da kütüphanelerin sat n ald kitaplar n nas l kullan ld n n izlenmesi d. Yay mlanan eserden kaç kiflinin yararlanaca - n n kontrol edilmesi e. Sat n al nan kitaplar n nas l kullan laca 3. Afla dakilerden hangisi biliflim kavram n anlatmaktad r? a. nsanlar n iletifliminde kulland bilginin, elektronik makineler arac l yla düzenli ve ak lc biçimde ifllenmesi. b. nsanlar n toplumsal ve ekonomik alan nda kulland teknolojidir. c. nsanlar n için ça dafl iletiflim kanal d r d. Bilgisayarlar ve insanlar aras ndaki teknolojidir e. Bilgisayarlar üzerinde yarat lan enformasyondur 4. Afla dakilerden hangisi biliflim suçlar s n flamas ndan birisi de ildir? a. Bilgisayar sistemlerine ve verilerine yetkisiz eriflim b. Bilgisayar sabotaj c. Bilgisayar yoluyla doland r c l k d. Bir bilgisayar yaz l m n izinsiz kullanmak e. Bilginin birlikte kullan larak üretildi i sonuçlar 5. Biliflim suçlar n n ortaya ç k fl biçimlerinden biri de- ildir? a. Suçun hedefi olarak b. Suçu ifllerken kullan lan bir araç olarak c. Bir suçun içinde tesadüfen bulunmas d. Fikri mülkiyet haklar e. Online sat fl suçlar 6. TCK unda bas n ve yay n yolu ile deyiminden afla- dakilerden hangisi anlafl lmaz? her türlü yaz l, görsel, iflitsel ve elektronik kitle iletiflim arac yla yap lan yay nlar anlafl l r, denilmektedir. a. Kurum içi internet a lar b. Her türlü görsel araçlar c. Her türlü elektronik iletiflim araçlar d. Kitle iletiflim araçlar e. Her türlü yaz l araçlar 7. TCK unda Biliflim Alan nda Suçlar bafll alt nda afla dakilerden hangisi yer almaz? a. Biliflim sistemine girme b. Banka kartlar yla al flverifl c. Sistemi engelleme d. Sistemi bozma e. Verileri yok etme 8. TCK unda biliflim sistemi ile ilgili olumsuzluklar yaratanlar dan hangisi yer almaz? a. Bir biliflim sistemindeki verileri bozan b. Bir biliflim sistemindeki verileri yok eden c. Bir biliflim sistemindeki verileri analiz eden d. Bir biliflim sistemindeki verileri eriflilmez k lan e. Bir biliflim sistemindeki verileri de ifltiren 9. FSEK nda eserlerle ilgili afla dakilerden hangisi yer almaz? a. Bilgisayar programlar n izinli kullanan b. Eserleri izinsiz olarak kullanan c. Eserleri izinsiz olarak ço altan d. Eserleri izinsiz olarak iflleyen e. Bilgisayar programlar n koruyan ayg tlar geçersiz k lan 10. Afla dakilerden hangisi eser sahibi veya yetkili kiflilerden izin al nmadan eserin kullan labilme hallerinden biri de ildir? a. Kamu yarar amac yla güvenlik ve adli amaçlarla b. Mevzuat ve mahkeme kararlar c. E itim ve ö retim amac yla seçme ve toplama yapma amac yla d. Ticari amaçlarla yaz lan eserlerde e. Özel çaba ile elde edilenlerde 24 saat sonra kullanma s n rlamas na uyularak günlük haber ve bilgiler

87 80 Medya Hukuku Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. d Yan t n z yanl fl ise, nternet Yay mc l konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yan t n z yanl fl ise, nternet Yay mc l konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yan t n z yanl fl ise, Biliflim Suçlar konular n yeniden gözden geçiriniz. 4. e Yan t n z yanl fl ise, Biliflim Suçlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. d Yan t n z yanl fl ise, Biliflim Suçlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yan t n z yanl fl ise, Türk Ceza Kanununda (TCK) Biliflim Suçlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. b Yan t n z yanl fl ise, Türk Ceza Kanununda (TCK) Biliflim Suçlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yan t n z yanl fl ise, TCK unda liflkili Olabilecek Di er Suçlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. a Yan t n z yanl fl ise, FSEK deki Hükümler ve nternet Yay mc l konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yan t n z yanl fl ise, FSEK deki Hükümler ve nternet Yay mc l konusunu yeniden gözden geçiriniz. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Kurum çal flanlar n n yetkisiz giriflleri, Kurum d fl ndakilerin (örne in hackerlar n) sistem giriflleri, Tescilli bilgilerin çal nmas (örne in kullan c ad - n n ve flifresinin çal nmas ), Bilgisayarlar kullan larak ekonomik doland r c l k, Bilgi veya a lar n sabotaj, A trafi inin bozulmas, Bilgisayar virüslerinin, truva atlar n n ve di er tip kas tl kodlar n yaz m ve da t lmas, Yaz l m korsanl, Fikri haklara, marka, patent ve endüstriyel tasar mlara tecavüzler, Kimlik h rs zl, Ticari s rlar n çal nmas, Di er ekonomik suçlar (banka hesaplar na girilmesi, kredi kart numaralar n n çal nmas ), Cinsel taciz, hakaret, tehdit, Çocuk pornografisi, Terörizm. S ra Sizde 2 Biliflim suçlar ; (1) suçun hedefi olarak, (2) araç olarak ve (3) tesadüfen ortaya ç kabilmektedir. Suçun hedefi oldu unda, bilgisayar n gizlili i, bütünlü ü veya eriflebilirli i hedef olmaktad r. Suçu ifllerken bilgisayar n bir araç olmas ise, doland r c l k, fikri mülkiyet hakk ihlali gibi suçlarda bilgisayar n kullan lmas d r. Bilgisayar n tesadüfen bulunmas ise çocuk pornografisi ya da yasa d fl madde sat fl gibi suçlarda bilgilerin sakland bilgisayar n tesadüfen bulunmas d r. S ra Sizde 3 Bu suçlar genel bir tan mlamayla; biliflim sistemine girme, sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya de ifltirme, tüzel kifliler hakk nda güvenlik tedbiri uygulanmas, banka ve kredi kartlar n n kötüye kullan lmas kapsam ndaki suçlar tan mlamaktad r. S ra Sizde 4 nternet ortam nda yer alan içerik; metin, resim, grafik, bilgisayar program gibi her biri ayr eser olan birçok unsurdan oluflmaktad r. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Madde 1 e göre; nternet sayfalar gerek içerik ve gerekse tasar m olarak fikri bir çal flman n ürünü olup, yarat c s n n özelliklerini tafl d nda, eser kapsam nda bulunmakta olup yasal koruma alt ndad r. Özgün düflünceyle üretilen içeri in nternet ortam nda flekillenmifl bulunmas eserin korunmas ba lam nda yeterlidir. S ra Sizde 5 Mali haklar, iflleme, ço altma, yayma, temsil, radyo ile yay n, pay ve takip haklar d r. Manevi haklar, eseri istedi i flekil ve zamanda yay nlama, eser üzerinde ad n gösterme, eserde izni d fl nda de ifliklik yap lmamas, eserin içeri i hakk nda bilgi verme haklar d r. S ra Sizde 6 Kamu yarar na güvenlik amaçlar yla, mevzuat ve mahkeme kararlar, nutuklar, e itim ve ö retim amaçlar yla, hay r ifli müsamerelerinde, baz bölümlerinin kaynak gösterilmesiyle, özel haberlerin yay m ndan 24 saat sonra, bas n özetleri, röportaj amac yla, kâr amac d fl nda olmak üzere kullanmak, tan t m amac yla. S ra Sizde 7 Maddi haklar; bedensel ve mülkiyet haklar olarak iki çeflittir. Anayasa ve yasalar m zda herkesin kendini ve sa l n koruma hakk bulunmaktad r. Herhangi bir

88 4. Ünite - nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler 81 Yararlan lan Kaynaklar yay n ile bu hakka zarar verilmiflse, o taktirde TCK nin ilgili maddelerine göre, yay nc ve di er sorumlular hakk nda ceza verilmektedir. Gayrimenkul ve menkul k ymetler, mülkiyet hakk kapsam nda koruma alt nda bulunmakta olup, herhangi bir yay n ile bu k ymetlere, firma mal ve markas na yönelik sald r larda, kiflinin mesleki ve kiflilik haklar na yersiz elefltiriler gibi sald r larla zarar vermelerde, Türk Ticaret Kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre yapt r mlar uygulanmaktad r. S ra Sizde 8 Manevi haklar; manevi varl gelifltirme, din ve vicdan özgürlü ü, haberleflme özgürlü ü, özel yaflam n gizlili- ini kapsamaktad r. Manevi haklara yay n araçlar yla gelen sald r lar ço unlukla, isim, resim, onur ve sayg nl k ile özel hayat n gizlili ine karfl yap lmaktad r. Kiflinin özel yaflam, kamuya aç k alan ve s r alan olarak ikiye ayr l r. Kamuya aç k alanda kifli özel hayat n yaflarken bunu gizleme gere ini duymamaktad r. Bu alan yay nlarla kolayl kla müdahale edebilen bir alan de ildir. Bu alana çok s n rl olarak müdahale edilebilir. Kiflinin s r alan ise, di er kiflilerin bilgileri d fl nda tutulan aland r. Aile hayat, özel dostluklar, ikili iliflkiler ve duygusal hayat bu alana girer. Aile ve duygusal alan ve bu alanda yer alan unsurlar n gizlili ine her türlü müdahale hukuka ayk r d r. S ra Sizde Say l Kanun un 6. Maddesi eriflim sa lay c lar n n flu yükümlülükleri yerine getirmesini hükme ba lamaktad r: Herhangi bir kullan c n n yay mlad hukuka ayk r içerikten, haberdar edilmesi hâlinde ve teknik olarak engelleme imkân bulundu u ölçüde eriflimi engellemekle, sa lad hizmetlere iliflkin, trafik bilgilerini belirlenecek süre kadar saklamakla ve bu bilgilerin do rulu unu, bütünlü ünü ve gizlili ini sa lamakla, faaliyetine son verece i tarihten en az üç aydan önce durumu kuruma, içerik sa lay c lar na ve müflterilerine ve trafik bilgilerine iliflkin kay tlar yönetmelikle belirtilen kurallara uygun olarak kuruma teslim etmekle yükümlüdür. Bilisimpolisi.com (2010) ) Demir, fiamil (2009). TCK da Düzenlenen Biliflim Suçlar, ( ) Ergün, smail (2009); ( ) ( ) Günayd n, Bar fl (2009).... (yay mlanmam fl doktora tezi), (Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009) Günayd n, Bar fl (2005). Türkiye de nternet Hukuku ve nternet Davalar, ( ) Hukuki.net, (2009) Say l TCK 243. Maddesinin K sa Bir Hukuki De erlendirmesi, ( ) Hukukcu.com, (2009) ( ) Hukukcu.com, (2009b), ) Kültür Bakanl, (2010), Hakka Tecavüz Halinde Hukuki ve Cezai Prosedür tr/genel/belgegoster.aspx?f6e10f cfffe5c29e1 6A7D3808E28888CAE96CDD28, ( ) Özdilek, Ali Osman, (2002) Bilgisayar suçlar ne kadar ciddi?, ( ) Özel, Cevat (2002). Biliflim-internet Suçlar, hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/bilisim_internet_suclari.htm, ( ) Ulaflt rma Bakanl (2001). Ulaflt rma Bakanl nternet Kurulu, Biliflim Suçlar Raporu, kurul.ubak.gov.tr/dok14.doc, 2001, s.3) Tarsus.pol.tr (2009). Biliflim Suçu, ( )

89 5MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Cezai sorumluluk kavram n aç klayabilecek, Bas n yay n faaliyetlerinden cezai sorumlulu u belirtebilecek, Radyo ve televizyon yay nlar ndaki cezai sorumlulu u aç klayabilecek, nternet ortam ndaki yay nlar bak m ndan cezai sorumlulu u aç klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar Ceza hukuku Bas n suçu Cezai sorumluluk Bas n davalar Bas n davalar nda süreler çerik Haritas Medya Hukuku Medyada Cezai Sorumluluk G R fi CEZA SORUMLULUK KAVRAMI BASIN YAYIN FAAL YETLER NDE CEZA SORUMLULUK RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARINDA CEZA SORUMLULUK NTERNET ORTAMINDA YAYINLAR NEDEN YLE CEZA SORUMLULUK

90 Medyada Cezai Sorumluluk G R fi En genifl anlam yla medya olarak ifade etti imiz kitle iletiflim araçlar ile yap lan yay nlar nedeniyle herhangi bir suçun iflyenmesi halinde kimin neden dolay sorumlu olaca n medyada cezai sorumluluk ünitesinde gazete, radyo, televizyon ve internet yay nlar bak m ndan ele alaca z. CEZA SORUMLULUK KAVRAMI Ceza nedir? Ceza kimlere, neden ve nas l verilir? Yasalar, hukuku ve hakkaniyeti çi neyen, ihlal eden kiflilere belirli otorite veya kurumlar taraf ndan verilen veya uygulanan yapt r mlar ceza olarak tan mlayabiliriz. Toplumun, sosyal hayat n, insanlar aras ndaki uyumun veya insanlar ile insanlar yöneten otoriteler aras ndaki iliflkinin, bu iliflkileri düzenleyen kurallar n zarara u ramas na neden olan kiflilere ceza verilir ya da bu kifliler hakk nda tedbirler uygulan r. K sacas hukuk düzenine ayk r hareket ederek, hukukun ifllemesini engelleyen, kifli hak ve özgürlüklerini çi neyen, otoriteye baflkald ran kiflilere ceza verilir. Ceza yapt r m yla korunan kurallar n ihlal edilmesi ise suç ifllemek olarak tan mlanmaktad r. Suç ve Suçun Unsurlar Suçu hukuk düzeni taraf ndan özel ya da genel ceza kanunlar nda öngörülen eylemlerin gerçekleflmesi olarak tan mlayabiliriz. Suç: Cezai yapt r ma ba lanm fl olan eylemlerdir. fiekil 5.1 SUÇUN UNSURLARI Kanuni Unsur Maddi Unsur Manevi Unsur cra hmal Kast Taksir

91 84 Medya Hukuku cra: Yapmak hmal: Gerekli özeni göstermemek, yapmamak. Kast: Yasan n suç sayd bir fiili bilerek ve isteyerek iflleme iradesidir. Taksir:Yasan n suç sayd bir eylemi, onun sonuçlar n bilmeden ve istemeden ifllemektir. Suçun unsurlar ise yap lan bir eylemin suç olarak nitelendirilebilmesi için bulunmas gereken unsurlard r. Suçun bafll ca üç unsuru vard r: Suçun kanuni unsuru demek eylemin ceza kanununda yaz l tan m na uygun olmas demektir. Suçun kanuni unsuruna tipiklik de denilmektedir. Bu unsur, kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesinin bir sonucudur. Suçun maddi unsuru ise kanundaki tan ma uygun olarak bir eylemin icra edilmesi ya da ihmal hareketinin yap lm fl olmas demektir. Suçun manevi unsuru ise eylemin kusurlu bir irade taraf ndan yap lm fl olmas olarak ifade edilir, bu da kusurluluk kavram na karfl l k gelir. Kusurluluk ise kast ya da taksir biçiminde ortaya ç kar. Cezai Sorumluluk Cezai sorumluluk nedir? Ceza ehliyeti olan bir kiflinin genel ya da özel ceza yasalar nda belirtilen eylemlerden birisini, bilerek, isteyerek veya özensizlik sonucu hukuka ayk r olarak ifllemesi durumunda cezai sorumlulu un varl kabul edilir. Kanunun aç kça suç saymad bir fiil için kimseye ceza verilemez. Türk Ceza Kanunu nun birinci maddesi Ceza Kanunu nun amac ; kifli hak ve özgürlüklerini, kamu düzen ve güvenli ini, hukuk devletini, kamu sa l n ve çevreyi, toplum bar fl n korumak, suç ifllenmesini önlemektir. Kanun da, bu amac n gerçeklefltirilmesi için ceza sorumlulu unun temel esaslar ile suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin türleri düzenlenmifltir. fleklinde düzenlenmifltir Say l yeni Türk Ceza Kanunu nun 2. Maddesinde ise Kanun un aç kça suç saymad bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanun da yaz l cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden baflka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. demektedir. Yine bu maddenin ikinci ve üçüncü f kralar nda idarenin düzenleyici ifllemleriyle suç ve ceza konulamaz. Kanunlar n suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmas nda k yas yap lamaz. Suç ve ceza içeren hükümler, k yasa yol açacak biçimde genifl yorumlanamaz.. Belirtildi i gibi yasalarla düzenlenmeyen hiçbir hususta kimse ceza tahsis edemez. Bu anlamda ceza hukukunun korumay hedefledi i birey haklar n koruyabilmesi için dayand temel ilkeler, insanc ll k ilkesi, kusur ilkesi ve kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesidir. BASIN YAYIN FAAL YETLER NDE CEZA SORUMLULUK K saca Türk hukukundaki cezai sorumlulukta bahsettikten sonra, genel olarak bas n yoluyla ifllenen suçlara bir göz atal m. Bu anlamda öncelikle, bas n suçu kavram, bas n suçunun çeflitleri ve unsurlar olacak, son olarak da Bas n Kanunu ve Türk Ceza Kanunun da düzenlenen bas n yoluyla ifllenebilecek suçlara de inece iz. Bas n Suçu Kavram Genel anlamda suç, toplumsal düzenin devam ve korunmas aç s ndan getirilen birtak m hukuki yükümlülüklere ayk r davran lmas, bunlara iradi ya da ihmali olarak karfl gelinmesi olarak tan mlanabilir. Bu kapsamda bas n suçu ise, suç niteli i olan bir eylemin bas lm fl eserler yoluyla ifllenmesidir. Bas n suçlar sorumluluk ve takip aç s ndan da özel bir sisteme ba lanm flt r. Fakat bas n suçu sadece bas lm fl eserle ilgili meydana gelen suçlar olarak görülmemelidir. Bas n suçlar, baz durumlarda bas l faaliyetini yürütürken de ifllenmifl olabilir. Örne in, bas n ifl hukukuna iliflkin hükümlere uyulmamas, bu bas n suçunun bas n faaliyetini yürütürken ifllendi ini gösterir.

92 5. Ünite - Medyada Cezai Sorumluluk 85 Bas lm fl eserle ilgili olan bas n suçlar n n cezai sorumlulu unu ise, bas lm fl eserlerin fikri içeri i ile ilgili olan ve fikri içeri inin d fl ndaki yükümlülüklere iliflkin olarak ikiye ayr l r. Bu ayr m, bas n suçlar n n çeflitleri incelenirken daha ayr nt l görülecektir. Bas n Suçunun Çeflitleri Dar Anlamda Bas n Suçlar : Türk Ceza Kanunu nda yer alan genel nitelikli suçlar n d fl nda sadece bas lm fl eserlerle ifllenebilen suçlard r. Bu anlamda suçlar, sadece bas lm fl eser yoluyla ifllenen suçlard r, baflka araçlarla ifllenmesi mümkün de- ildir. Fakat bu tür suçlar giderek azalmaktad r. Örne in on sekiz yafl ndan küçük suç ma duru veya faillerinin isimlerinin aç klanmas bu tür suçlardand r. Bas n Yoluyla fllenen Suçlar: Dar anlamda bas n suçlar n n aksine bu suçlar baflka yollarla da ifllenebilir. Yani hem baflka araçlarla hem de bas n araç olarak kullanarak ifllenebilen suçlard r. Bu suçlar n bas n yoluyla ifllendi inin kabul edilebilmesi için yay m kurucu unsurdur. Ceza Kanunu nda, baz suçlar n bas n yoluyla ifllenmesi a rlaflt r c sebep olarak düzenlenmifltir. ntihara azmettirme ve teflvik, tehdit, flantaj bu tür suçlara örnektir. Bas n Düzenine Karfl Suçlar: Bas n n idari düzenini sa lamak amac yla, kanunlarla bas m ve yay m faaliyetlerini yürütenlere birtak m yükümlülükler getirilmifltir. flte bu yükümlüklere ayk r l k oluflturan fiiller, bas n düzenine karfl ifllenen suçlard r. Bu tür suçlar, genel anlamda bas n suçlar ndan ay ran temel fark, yay - ma ba l ifllenmemeleridir. Bunlar iki bafll kta toplayabiliriz. Yay m öncesine iliflkin suçlar: Kanun, yay mdan önce baz kiflilere yükümlülükler yükler. Bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi ise cezai yapt r ma tabidir. Örne in, yay n n ç kart labilmesi kaydedilmek üzere cumhuriyet baflsavc l na beyanname verilmesi bir yükümlülüktür. Buna ayk r davranan sorumlu kifliler cezaland r l r. Yay m sonras na iliflkin suçlar: Bu tür suçlar bas lm fl eserlerin fikrî içeri i ile ilgili olmayan suçlard r. Yani bas lm fl bir eser mevcuttur fakat suç, bu eserin fikrî içeri iyle ilgili de il, düzeniyle ilgilidir. Örne in, her bas lm fl eserde gösterilmesi zorunlu kifli, yer ve tarihlerin gösterilmemesi hâlinde bu tür suçlar meydana gelir. Murat Ayd n n Bas n Suçlar nda Sorumluluk adl kitab nda bas n yay n faaliyetleri ve cezai sorumlulukla ilgili kavramlar hakk nda daha detayl bilgileri okuyabilirsiniz (Ankara: Adalet, 2010). K T A P Bas n Suçunun Unsurlar Bas n suçlar n, di er suçlardan ay ran, suçun genel unsurlar n n d fl nda farkl unsurlar n n olmas d r. Bas n suçlar n di er suçlardan ay ran bu unsurlar, bas lm fl eser unsuru, fikrî içerik unsuru ve yay m unsurudur. Bas lm fl eser unsuru, bas n suçunun oluflabilmesi için önemli bir kurucu unsurdur. Bir bas l eserden söz edebilmek için yaz, resim ve benzeri fleylerin bulunmas ayr ca bunlar bas lmas ve her türlü araçla ço alt lmas gerekir. Bas lm fl eserin içeri ine göre suç de iflir. Bu ba lamda bas lm fl eser unsuru bu tür suçlar için ortak bir kofluldur. Bas lm fl eser süreli ya da süresiz olabilir. Bas n suçunun oluflmas aç s ndan süreli ya da süresiz olmas n n bir önemi yoktur. Fikrî içerik unsuru, bas n yoluyla ifllenen suçlar n bir di er unsurudur. Bas n suçlar n n özel bir sorumluluk gerektirmesinin en önemli nedenlerinden biri, bas - n n kitlelere ulaflarak onlar n fikirlerini etkileyebilme gücüdür. Durum böyle olun-

93 86 Medya Hukuku ca fikrî niteli i etkileyen içerik bu suçun oluflmas nda kurucu unsurlardan biri olmaktad r. Bunun yan nda, kapsama bas n düzenine karfl ifllenen suçlar girmiyor. Çünkü bas n düzenine karfl ifllenen suçlar onun fikrî içeri iyle ilgili de il daha çok disiplini ile ilgilidir. Yay m unsuru, di er unsurlar tamamlay c niteliktedir. Bas lm fl bir eserin varl ve fikrî içeri inin olmas yeterli de ildir. Tüm bunlar n yan nda tamamlay c olan yay m unsuru olmad takdirde, suç ifllenmifl say lmaz. Suç, yay m an nda oluflur. Yay m ise herhangi bir yoldan eserin kamuya sunulmas d r. E er bas n yoluyla da ifllenebilecek bir suç, yay m olmadan ifllenmifl ise o bir bas n suçu say lmaz. DAR ANLAMDA BASIN SUÇU BK. md.21: Kimli in aç klanmas (Kanun un ilgili mad. Aç klanan kifliler ve durumlarla ilgili haberlerde kimli in aç klanmas, Bas n Kanunu nda yer alan, sadece bas n n araç olarak kullan lmas yla meydana gelen tek suçtur.) BASIN YOLUYLA filenen SUÇLAR BK. md.19: Yarg y etkileme BK.Md.20: Cinsel sald r, cinayet ve intihara özendirme TCK DE DÜZENLENEN BASIN VE YAYIN YOLUYLA fileneb LEN SUÇLAR Md: 84, 106, 107, 125, 132, 133, 134, 136, 158, 190, 214, 215, 216, 217, 220/8, 226, 237, 258, 267, 285, 286, 288, 300, 301, 304, 305, 318, 319, 323. (Bu tür suçlar n baz lar n n bas n yoluyla ifllenmesi hâlinde Ceza Kanunu daha a r cezaya hükmetmektedir.) BASIN DÜZEN NE KARfiI SUÇLAR BK. md.15: Zorunlu bilgileri göstermeme BK. md.16: Durdurulan yay - n n yay n na devam etme BK. md.17: Teslim yükümlülü- üne uymama BK. md.18: Düzeltme ve cevab n yay mlanmamas Bas n Kanunu na Göre Cezai Sorumluluk Bas n Kanunu na göre cezai sorumluluk Kanunu 11. Maddesi nde düzenlenmifltir. Buna göre bas lm fl eserler yoluyla ifllenen suç yay m an nda oluflur. Süreli yay nlar ve süresiz yay nlar yoluyla ifllenen suçlardan eser sahibi sorumludur. Süreli yay nlarda eser sahibinin belli olmamas veya yay m s ras nda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt d fl nda bulunmas nedeniyle Türkiye de yarg lanamamas veya verilecek cezan n eser sahibinin di er bir suçtan dolay kesin hükümle mahkûm oldu u cezaya etki etmemesi hâllerinde, sorumlu müdür ve yay n yönetmeni, genel yay n yönetmeni, editör, bas n dan flman gibi sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili sorumlu olur. Ancak bu eserin sorumlu müdürün ve sorumlu müdürün ba l oldu u yetkilinin karfl ç kmas na ra men yay mlanmas hâlinde, bundan do an sorumluluk yay mc ya aittir. Süresiz yay nlarda eser sahibinin belli olmamas veya yay m s ras nda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt d fl nda olmas nedeniyle Türkiye de yarg - lanamamas veya verilecek cezan n eser sahibinin di er bir suçtan dolay kesin hükümle mahkûm oldu u cezaya etki etmemesi hâllerinde yay mc ; yay mc n n belli olmamas veya bas m s ras nda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt d - fl nda olmas nedeniyle Türkiye de yarg lanamamas hallerinde ise bas mc sorumlu olur.

94 5. Ünite - Medyada Cezai Sorumluluk 87 RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARDA CEZA SORUMLULUK Yukar da genel anlamda yaz l bas n arac l yla ifllenen suçlar bak m ndan cezai sorumlulu a de indikten sonra bu bölümde görsel ve iflitsel medya alan ndaki cezai sorumluluktan söz edece iz. Di er bir deyiflle radyo ve televizyon yay nlar bak m ndan cezai sorumlulu un kime ya da kimlere ait oldu unu yasal düzenlemeler bak m ndan ele alaca z. Sorumlulu un esas na girmeden önce Türkiye de radyo ve televizyon yay nc - l n n gelifliminden çok k sa olarak bilgi vermekte yarar var. Türkiye de radyo yay nc l 1927 y l nda bafllad. Televizyon yay nlar ise ilk kez stanbul Teknik Üniversitesi taraf ndan 9 Temmuz 1952 günü bafllat lm flt r ve 1982 Anayasalar nda aç kça radyo ve televizyon istasyonlar n n devlet eliyle kurulaca idarelerinin ise tarafs z bir kamu tüzel kiflili i hâlinde düzenlenece i belirtilmifltir. 82 Anayasas ndaki bu hükme dayan larak ç kar lan 1983 tarihli TRT Kanunu nda da istasyonlar n kurulmas, iflletilmesi, yay nlar n düzenlenmesi ve yurt içi ve yurt d fl nda yay n yap lmas n n devletin tekelinde oldu u belirtilerek, bu tekelin Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu taraf ndan kullanaca belirtilmifltir. Gecikmeli de olsa 1994 y l nda 3984 Say l Radyo ve Televizyon Kurulufl ve yay nlar Hakk nda Kanun kabul edilmifltir. Bu kanun 1982 Anayasas n n 133. Maddesi do rultusunda ço ulcu sisteme olanak sa lam flt r. Fakat Anayasa md.133/2 de de belirtildi i gibi özel kurulufllar n yan nda devlet eliyle kurulan kamu tüzel kiflili inin (TRT) özerkli i mevcuttur. Ancak bu özerklik ayr bir yasayla düzenlememifltir. Fakat TRT nin birtak m ayr cal klar mevcuttur. Radyo ve televizyonla yay n yapan kurulufllar, yay nlar n kamusal görev anlay fl içerisinde kamu düzenine uygun olarak gerçeklefltirmek zorundad rlar. Nihayet 15 Ocak 2011 tarihinde kabul edilen ve 3 Mart 2011 tarihinde say l Resmi Gazetede yay nlanan 6112 Say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun 3984 say l yasay yürürlükten kald rm fl ve Radyo ve Televizyon yay nlar bak m ndan uyulmas gereken usul ve esaslar düzenlemifltir say l kanunun Yay n Hizmeti lkeleri bafll kl 8. Maddesinde yay n hizmet ilkeleri belirlenmifltir. Buna göre medya hizmet sa lay c lar, yay n hizmetlerini kamusal sorumluluk anlay fl yla bu f krada yer alan ilkelere uygun olarak sunarlar. Bu anlamda yay n hizmetleri; Türkiye Cumhuriyeti Devletinin varl k ve ba ms zl na, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü üne, Atatürk ilke ve ink lâplar na ayk r olamaz. Irk, dil, din, cinsiyet, s n f, bölge ve mezhep fark gözeterek toplumu kin ve düflmanl a tahrik edemez veya toplumda nefret duygular oluflturamaz. Hukukun üstünlü ü, adalet ve tarafs zl k esas na ayk r olamaz. nsan onuruna ve özel hayat n gizlili ine sayg l olma ilkesine ayk r olamaz, kifli ya da kurulufllar elefltiri s n rlar ötesinde küçük düflürücü, afla lay c veya iftira niteli inde ifadeler içeremez. Terörü övemez ve teflvik edemez, terör örgütlerini güçlü veya hakl gösteremez, terör örgütlerinin korkutucu ve y ld r c özelliklerini yans t c nitelikte olamaz. Terör eylemini, faillerini ve ma durlar n terörün amaçlar na hizmet eder flekilde sunamaz. Irk, renk, dil, din, tabiiyet, cinsiyet, özürlülük, siyasî ve felsefî düflünce, mezhep ve benzeri nedenlerle ayr mc l k yapan ve bireyleri afla layan yay nlar içeremez ve teflvik edemez.

95 88 Medya Hukuku Toplumun millî ve manevî de erlerine, genel ahlaka ve ailenin korunmas ilkesine ayk r olamaz. Suç ifllemeyi, suçluyu ve suç örgütlerini övücü, suç tekniklerini ö retici nitelikte olamaz. Çocuklara, güçsüzlere ve özürlülere karfl istismar içeremez ve fliddeti teflvik edemez. Alkol, tütün ürünleri ve uyuflturucu gibi ba ml l k yap c madde kullan m ile kumar oynamay özendirici nitelikte olamaz. Tarafs zl k, gerçeklik ve do ruluk ilkelerini esas almak ve toplumda özgürce kanaat oluflumuna engel olmamak zorundad r; soruflturulmas bas n meslek ilkeleri çerçevesinde mümkün olan haberler, soruflturulmaks z n veya do rulu undan emin olunmaks z n yay nlanamaz; haberin veriliflinde abart l ses ve görüntüye, do al sesin d fl nda efekt ve müzi e yer verilemez; görüntülerin arfliv veya canland rma niteli i ile ajanslardan veya baflka bir medya kayna ndan al nan haberlerin kayna n n belirtilmesi zorunludur. Suçlu oldu u yarg karar ile kesinleflmedikçe hiç kimse suçlu ilân edilemez veya suçluymufl gibi gösterilemez; yarg ya intikal eden konularda yarg lama süresince, haber niteli i d fl nda yarg lama sürecini ve tarafs zl n etkiler nitelikte olamaz. Haks z ç karlara hizmet eden ve haks z rekabete yol açan unsurlar içeremez. Siyasî partiler ve demokratik gruplar ile ilgili tek yönlü veya taraf tutar nitelikte olamaz. Genel sa l a, çevrenin ve hayvanlar n korunmas na zarar verecek davran fllar teflvik edemez. Türkçenin, özellikleri ve kurallar bozulmadan do ru, güzel ve anlafl l r flekilde kullan lmas n sa lamak zorundad r; dilin düzeysiz, kaba ve argo kullan m na yer verilemez. Müstehcen olamaz. Kifli veya kurulufllar n cevap ve düzeltme hakk na sayg l olmak zorundad r. Bilgi iletiflim araçlar yoluyla yar flma veya lotarya içeremez, dinleyici ve seyircilere ikramiye verilemez veya ikramiye verilmesine arac l k edemez. Medya hizmet sa lay c taraf ndan yap lan veya yapt r lan anket ve kamuoyu yoklamalar n n, haz rl k aflamas ndan sonuçlar n ilân na kadar noter nezaretinde gerçeklefltirilmesi zorunludur. Kiflileri fal veya bat l inançlar yoluyla istismar edemez. Toplumsal cinsiyet eflitli ine ters düflen, kad nlara yönelik bask lar teflvik eden ve kad n istismar eden programlar içeremez. fiiddeti özendirici veya kan ksat c olamaz. Bununla birlikte radyo ve televizyon yay n hizmetlerinde, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî geliflimine zarar verebilecek türde içerik tafl yan programlar bunlar n izleyebilece i zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullan lmadan yay nlanamayaca hükme ba lanm flt r. Kanunda ayr ca iste e ba l yay n hizmeti sa lay c lar, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî geliflimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yay n hizmetlerinin, bunlar n bu tür hizmetleri normal flartlar alt nda duymayacaklar ve görmeyecekleri flekilde sunulmas n sa lamakla yükümlüdür.

96 5. Ünite - Medyada Cezai Sorumluluk 89 Radyo ve Televizyon Yay nlar nda fllenen Suçlar ve Haks z Fiillerden Sorumluluk 6112 say l kanunda aç kça suçlar ve haks z fiillerden sorumlulu a iliflkin olarak aç kça bir düzenleme bulunmamakla birlikte Medya hizmet sa lay c n n ba ms zl ve sorumlulu u bafll n tafl yan kanunun 6. Maddesi yay n hizmetlerinin içeri ine ve yay nlanmas na önceden müdahale edilemeyece i ve yay nlar n içeri i önceden denetlenemeyece i hükme ba lanm flt r. Ayn maddeye göre medya hizmet sa lay c - lar, yay n hizmetlerinin kendileri, hisse sahipleri ve üçüncü derece dâhil olmak üzere üçüncü dereceye kadar kan ve kay n h s mlar ile bir baflka gerçek ve tüzel kiflinin haks z ç karlar do rultusunda kullan lmamas n sa lamak zorundad r say l kanunun 6. maddesinin 4. f kras na göre medya hizmet sa lay c lar, ticarî iletiflim ile üçüncü flah slar taraf ndan üretilenler de dâhil olmak üzere, yay nlanan tüm yay n hizmetlerinin içeri inden ve sunumundan sorumludur. Bununla birlikte kanunun 18. maddesine göre gerçek ve tüzel kiflilerin kiflilik haklar n ihlâl eden yay n hizmetlerinden do an maddi ve manevi zarardan dolay, medya hizmet sa lay c kurulufl ile birlikte program n yap mc s müfltereken ve müteselsilen sorumludur say l kanunun Sorumluluk ve sorumlu müdür bafll kl 46. Maddesine göre yay ndan do an sorumluluk yay n yöneten veya program yapanla birlikte sorumlu müdüre aittir. Bu hüküm yay n kuruluflunun bu Kanundan do an sorumluluklar n ortadan kald rmaz. Ancak, flirketi idare ve temsile yetkili kifliler, sorumlu müdürün incelemesinden geçmeden veya r zas hilaf na bir yay na karar vermifllerse, bu durumda sorumluluk yay na karar veren söz konusu kiflilere geçer. Kanuna göre özel radyo ve televizyon kurulufllar, sunacaklar yay n hizmetlerinin özellik ve önemini de erlendirerek bir veya birden çok sorumlu müdür görevlendirece i hükme ba lanm flt r. Buna göre Sorumlu müdür veya müdürlerin; a) Türk vatandafl olmalar, b) Ulusal ve bölgesel düzeyde faaliyette bulunan yay n kurulufllar n n sorumlu müdürlerinin yüksek ö renim mezunu olmalar, c) Yerleflim yerlerinin Türkiye de bulunmas, ç) Kamu hizmetlerinden yasakl olmamalar veya k s tl bulunmamalar, gerekir say l kanunun 25. Maddesine göre özel medya hizmet sa lay c lar, yapt klar her yay n n kayd n bir y l süreyle muhafaza etmekle yükümlüdür. Gerçek ve tüzel kifliler yapacaklar ifllemlere esas olmak üzere bu süre içinde yaz l olarak Üst Kurula baflvurmak ve Üst Kurulca belirlenecek ücreti ödemek suretiyle yay n kayd ndan bir kopya alabilir. Özel medya hizmet sa lay c lar, Üst Kurulun talep etmesi hâlinde, istenen yay n kayd n n bir kopyas n, buna iliflkin yaz n n kendilerine tebli edilmesinden itibaren on gün içinde Üst Kurula ulaflt rmakla yükümlüdür. Yay n n herhangi bir flekilde soruflturma veya kovuflturma konusu yap lmas hâlinde, bu ifllemlerin sonuçland n n yetkili mercilerce ilgili medya hizmet sa lay c kurulufla yaz l olarak bildirilmesine kadar soruflturma veya kovuflturma konusu yay n kayd n n saklanmas zorunludur. Kanunun Adli Yapt r mlar bafll kl 33. Maddesine gör e yay n kay tlar n n 25. maddeye uygun olarak bir y l süreyle muhafaza etmeyen veya Üst Kurulca ya da Cumhuriyet baflsavc l nca istenmesine ra men, süresi içerisinde ve asl na uygun olarak teslim etmeyen özel medya hizmet sa lay c kurulufl sorumlu müdürü bin günden beflbin güne kadar adlî para cezas yla cezaland r l r. Gönderilen kay tlar n içerik bak m ndan istenen yay n olmamas veya kay tlarda tahrifat, ç karma, silme

97 90 Medya Hukuku gibi ifllemler yap lmas hâlinde, özel medya hizmet sa lay c kurulufllar n sorumlu müdürü beflbin günden onbin güne kadar adlî para cezas yla cezaland r l r. NTERNET ORTAMINDAK YAYINLAR NEDEN YLE CEZA SORUMLULUK nternet, iki ya da daha fazla bilgisayar n birbirleriyle ba lant s anlam na gelen bilgisayar a lar n n aralar nda ba lant kurmalar yla oluflan ve bu flekilde geliflen ve geniflleyen bilgisayar a lar na dayal iletiflim sistemidir. nternet te bilgi ak fl belli kurallara ba l d r. Bunlar nternet protokolleri olarak adland r l r. nternet in temel ifllevi, a içinde bulunan karfl l kl bilgi ak fl d r. nternet in kullan m ile say s z kaynaklara, çeflitli bilgilere farkl yerdeki farkl fleylerin resimlerine vb. ulaflabilmemiz mümkündür. nternet günümüzde bilgiye ulaflmak için en k sa ve h zl yol hâline gelmifltir. Ayr ca haberleflme anlam nda da internet genifl imkânlar sa lamaktad r. Fakat nternet bir kitle iletiflim arac olarak birçok sorunu da beraberinde getirir. Bu sebeple nternet kullan c lar sorumluluklar n n bilincinde olmal d r. Bu sorumluluklar n bilincinde olunmamas bilgisayar eti ine ayk r l n yan nda birtak m hukuki konulara da ayk r l k oluflturur. Hakaret, telif haklar na ayk r l k, pornografi, fliddete yönelik içerik vb. hukuki ihlaller meydana gelmektedir. Soru, bu ihlallerin sonucunda kimlerin sorumlu tutulaca konusundad r y l nda yürürlü e giren 5651 Say l nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun hükümlerine göre internet ortam nda yer alan sujelerin tan mlar yap lm flt r. Buna göre içerik sa lay c, nternet ortam üzerinden kullan c lara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, de ifltiren ve sa layan gerçek veya tüzel kiflileri ifade etmektedir. Eriflim sa lay c, kullan c lar na nternet ortam na eriflim olana sa layan her türlü gerçek veya tüzel kiflileri ifade etmektedir. Yer sa lay c ise hizmet ve içerikleri bar nd ran sistemleri sa layan veya iflleten gerçek veya tüzel kiflileri ifade etmektedir Say l Kanun un üçüncü maddesinin bafll Bilgilendirme Yükümlülü- ü dür. Buna göre içerik, yer ve eriflim sa lay c lar, yönetmelikle belirlenen esas ve usûller çerçevesinde tan t c bilgilerini kendilerine ait nternet ortam nda kullan c lar n ulaflabilece i flekilde ve güncel olarak bulundurmakla yükümlüdür. Bu yükümlülü ü yerine getirmeyen içerik, yer veya eriflim sa lay c s na Telekomünikasyon letiflim Baflkanl taraf ndan iki bin Türk liras ndan onbin Türk liras na kadar idari para cezas verilece i hükme ba lanm flt r. çerik Sa lay c n n Sorumlulu u 5651 say l Kanu na göre içerik sa lay c, nternet ortam nda kullan ma sundu u her türlü içerikten sorumludur. çerik sa lay c, ba lant sa lad baflkas na ait içerikten sorumlu de ildir. Ancak, sunufl biçiminden, ba lant sa lad içeri i benimsedi i ve kullan c n n söz konusu içeri e ulaflmas n amaçlad aç kça belli ise genel hükümlere göre sorumludur. Yer Sa lay c n n Yükümlülükleri Yer sa lay c, yer sa lad içeri i kontrol etmek veya hukuka ayk r bir faaliyetin söz konusu olup olmad n araflt rmakla yükümlü de ildir. Yer sa lay c, yer sa lad hukuka ayk r içerikten, ceza sorumlulu u ile ilgili hükümler sakl kalmak kayd yla, bu 5651 Say l Kanunun 8 inci ve 9 uncu maddelerine göre haberdar

98 5. Ünite - Medyada Cezai Sorumluluk 91 edilmesi hâlinde ve teknik olarak imkân bulundu u ölçüde hukuka ayk r içeri i yay ndan kald rmakla yükümlüdür. Eriflim Sa lay c n n Yükümlülükleri Eriflim sa lay c ; Herhangi bir kullan c s n n yay mlad hukuka ayk r içerikten, bu Kanun hükümlerine uygun olarak haberdar edilmesi hâlinde ve teknik olarak engelleme imkân bulundu u ölçüde eriflimi engellemekle, Sa lad hizmetlere iliflkin, yönetmelikte belirtilen trafik bilgilerini alt aydan az ve iki y ldan fazla olmamak üzere yönetmelikte belirlenecek süre kadar saklazmakla ve bu bilgilerin do rulu unu, bütünlü ünü ve gizlili ini sa lamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük yerine getirilmezse baflkanl k taraf ndan on bin yeni Türk liras ndan elli bin yeni türk liras na kadar idari para cezas verilir. Faaliyetine son verece i tarihten en az üç ay önce durumu kuruma, içerik sa lay c lar na ve müflterilerine bildirmek ve trafik bilgilerine iliflkin kay tlar yönetmelikte belirtilen esas ve usullere uygun olarak kuruma teslim etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük yerine getirilmezse baflkanl k taraf ndan on bin yeni türk liras ndan elli bin yeni türk liras na kadar idari para cezas verilir. Eriflim sa lay c, kendisi arac l yla eriflilen bilgilerin içeriklerinin hukuka ayk - r olup olmad klar n ve sorumlulu u gerektirip gerektirmedi ini kontrol etmekle yükümlü de ildir. Eriflimin Engellenmesi Karar nternet ortam nda yap lan ve içeri i afla daki suçlar oluflturdu u hususunda yeterli flüphe sebebi bulunan yay nlarla ilgili olarak eriflimin engellenmesine karar verilebilmektedir. nternet ortam nda yap lan yay nlar n içeri i 5237 say l Türk Ceza Kanununda yer alan; ntihara yönlendirme (madde 84), Çocuklar n cinsel istismar (madde 103, birinci f kra), Uyuflturucu veya uyar c madde kullan lmas n kolaylaflt rma (madde 190), Sa l k için tehlikeli madde temini (madde 194), Müstehcenlik (madde 226), Fuhufl (madde 227), Kumar oynanmas için yer ve imkân sa lama (madde 228) suçlar, 5816 Say l Atatürk Aleyhine fllenen Suçlar Hakk nda Kanun da yer alan suçlar oluflturdu u konusunda yeterli flüphe olmas hâlinde bu yay nlar hakk nda eriflimin engellenmesi karar verilebilecektir. Eriflimin engellenmesi karar, soruflturma evresinde hâkim, kovuflturma evresinde ise mahkeme taraf ndan verilir. Soruflturma evresinde, gecikmesinde sak nca bulunan hâllerde Cumhuriyet Savc s taraf ndan da eriflimin engellenmesine karar verilebilir. Bu durumda Cumhuriyet Savc s karar n yirmi dört saat içinde hâkimin onay na sunar ve hâkim, karar n en geç yirmi dört saat içinde verir. Soruflturma: Ceza Muhakemesi Kanunu na göre yetkili mercilerce suç flüphesinin ö renilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evredir. Kovuflturma: ddianamenin kabulüyle bafllay p, hükmün kesinleflmesine kadar geçen evredir. çeri in Yay ndan Ç kar lmas nternet ortam nda yer alan içerik nedeniyle haklar ihlal edildi ini iddia eden kifli; içerik sa lay c s na, buna ulaflamamas hâlinde yer sa lay c s na baflvurarak

99 92 Medya Hukuku kendisine iliflkin içeri in yay ndan ç kar lmas n isteyebilir. çerik veya yer sa lay - c kendisine ulaflt tarihten itibaren iki gün içinde, talebi yerine getirir. Bu süre zarf nda talep yerine getirilmedi i takdirde reddedilmifl say l r. Talebin reddedilmifl say lmas hâlinde, kifli on befl gün içinde yerleflim yeri Sulh Ceza Mahkemesine baflvurarak, içeri in yay ndan ç kar lmas na karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hâkimi bu talebi üç gün içinde duruflma yapmaks z n karara ba lar. Sulh ceza hâkiminin karar na karfl Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre itiraz yoluna gidilebilir. Sulh ceza hâkiminin karar n bu maddede belirtilen flartlara uygun olarak ve süresinde yerine getirmeyen sorumlu kifli, alt aydan iki y la kadar hapis cezas ile cezaland r l r. çerik veya yer sa lay c n n tüzel kifli olmas hâlinde, bu f kra hükmü yay n sorumlusu hakk nda uygulan r.

100 5. Ünite - Medyada Cezai Sorumluluk 93 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Cezai sorumluluk kavram n aç klayabilmek. Cezai sorumluluk, ceza ehliyeti olan bir kiflinin genel ya da özel ceza yasalar nda belirtilen eylemlerden birisini, bilerek, isteyerek veya özensizlik sonucu hukuka ayk r olarak islemesi durumunda bu eylemlerinden sorumlu olmas demektir. Bas n yay n faaliyetlerinden cezai sorumlulu u belirtebilmek. Bas n Kanunu aç s ndan cezai sorumluluk hükümleri süreli ve süresiz yay nlar bak m ndan ayr m yap lm flt r. Ancak esas olan eser sahibinin cezai sorumlulu udur. Süreli yay nlarda eser sahibinin belli olmamas veya yay m s ras nda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt d fl nda bulunmas nedeniyle Türkiye de yarg lanamamas veya verilecek cezan n eser sahibinin di er bir suçtan dolay kesin hükümle mahkûm oldu u cezaya etki etmemesi hâllerinde, sorumlu müdür ve yay n yönetmeni, genel yay n yönetmeni, editör, bas n dan flman gibi sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili sorumlu olur. Ancak bu eserin sorumlu müdürün ve sorumlu müdürün ba l oldu u yetkilinin karfl ç kmas na ra men yay mlanmas hâlinde, bundan do an sorumluluk yay mc ya aittir. Süresiz yay nlarda eser sahibinin belli olmamas veya yay m s ras nda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt d fl nda olmas nedeniyle Türkiye de yarg lanamamas veya verilecek cezan n eser sahibinin di er bir suçtan dolay kesin hükümle mahkum oldu u cezaya etki etmemesi hâllerinde yay mc ; yay mc n n belli olmamas veya bas m s ras nda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt d fl nda olmas nedeniyle Türkiye de yarg lanamamas hâllerinde ise bas mc sorumlu olur. A MAÇ 3 A MAÇ 4 Radyo ve televizyon yay nlar ndaki cezai sorumlulu u aç klayabilmek 15 fiubat 2011 tarihinde kabul edilen ve 3 Mart 2011 günkü Resmi Gazete yay nlanan 6112 say - l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay nlar Hakk nda Kanuna göre yay ndan do an sorumluluk yay n yöneten veya program yapanla birlikte sorumlu müdüre aittir. Bu hüküm yay n kuruluflunun bu Kanundan do an sorumluluklar n ortadan kald rmaz. Ancak, flirketi idare ve temsile yetkili kifliler, sorumlu müdürün incelemesinden geçmeden veya r zas hilaf na bir yay na karar vermifllerse, bu durumda sorumluluk yay na karar veren söz konusu kiflilere geçer. Kanuna göre özel radyo ve televizyon kurulufllar, sunacaklar yay n hizmetlerinin özellik ve önemini de erlendirerek bir veya birden çok sorumlu müdür görevlendirece i hükme ba lanm flt r. Buna göre Sorumlu müdür veya müdürlerin; a) Türk vatandafl olmalar, b) Ulusal ve bölgesel düzeyde faaliyette bulunan yay n kurulufllar n n sorumlu müdürlerinin yüksek ö renim mezunu olmalar, c) Yerleflim yerlerinin Türkiye de bulunmas, ç) Kamu hizmetlerinden yasakl olmamalar veya k s tl bulunmamalar, gerekir. nternet ortam ndaki yay nlar nedeniyle cezai sorumluluk kavram n aç klayabilmek y l nda yürürlü e giren 5651 Say l nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun hükümlerine göre nternet ortam nda yer alan sujelerin tan mlar yap lm flt r. çerik sa lay c, eriflim sa lay c ve yer sa lay c n n kanundan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmemeleri hâlinde cezai sorumluluklar söz konusu olacakt r.

101 94 Medya Hukuku Kendimizi S nayal m 1. Ceza yapt r m yla korunan kurallar n ihlal edilmesine ne ad verilir? a. Suç b. Tazminat c. Ceza d. Yapt r m e. hlal 2. Afla dakilerden hangisi suçun unsurlar aras nda yer almaz? a. Kast b. Taksir c. Kanunilik d. hmal e. Tazminat 3. Afla daki suçlardan hangisi dar anlamda bas n suçuna örnek oluflturur? a. Televizyon program nda hakaret etmek b. Gazete haberinde on sekiz yafl ndan küçük suç ma durun kimli ini aç klamak c. Haberde intihara özendirme d. Yarg y etkileme e. Beyanname vermeme 4. Süreli bir yay n ç karmak için beyanname verilmemesi afla daki suç tiplerinden hangisi ile ifade edilir? a. Yay m öncesine iliflkin suç b. Yay m sonras na iliflkin suç c. Dar anlam bas n suçu d. Genifl anlamda bas n suçu e. Bas n düzenine karfl suç say l Kanun a göre afla dakilerden hangisi yay n ilkeleri aras nda yer almaz? a. Alkol, tütün ürünleri ve uyuflturucu gibi ba ml l k yap c madde kullan m ile kumar oynamay özendirici nitelikte olamaz. b. Suç ifllemeyi, suçluyu ve suç örgütlerini övücü, suç tekniklerini ö retici nitelikte olamaz. c. Haks z ç karlara hizmet eden ve haks z rekabete yol açan unsurlar içeremez. d. fiiddeti özendirici veya kan ksat c olamaz. e. Yarg organlar n n otoritesi sa lan r say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun kaç y l nda yürürlü e girmifltir? a b c d e Say l Kanun a göre bilgilendirme yükümlülü- ü olanlar afla daki fl klar n hangisinde tam ve do ru olarak verilmifltir? a. Yaln zca çerik Sa lay c b. Yaln zca Eriflim Sa lay c c. çerik ve Yer Sa lay c d. çerik, Yer ve Eriflim Sa lay c e. Yer ve Eriflim Sa lay c 8. Kovuflturma evresinde eriflimin engellenmesi karar im taraf ndan verilebilir? a. Hâkim b. Cumhuriyet Savc s c. Mahkeme d. Telekomünikasyon letiflim Baflkanl e. Mülki Amir 9. I. nternet ortam ndaki içeri in 5651 Say l Kanun da yer alan baz suçlar oluflturdu u konusunda yeterli flüphe olmas hâlinde bu yay nlar hakk nda eriflimin engellenmesi karar verilebilecektir. II. Eriflimin engellenmesi karar sadece savc taraf ndan verilebilir. III. Soruflturma evresinde eriflimin engellenmesi karar hâkim taraf ndan verilir. Yukar daki ifadelerden hangisi/hangileri do rudur a. Yaln z I b. Yaln z II c. I ve II d. I ve III e. I, II ve III 10. nternet ortam nda yer alan içerik nedeniyle haklar ihlal edildi ini iddia eden kifli içeri in yay ndan ç kar ml s için kime baflvurmal d r? a. çerik sa lay c s na buna ulaflamamas hâlinde yer sa lay c s na b. Yer sa lay c s na c. Eriflim sa lay c s na d. Servisi sa lay c s na buna ulaflamamas hâlinde eriflim sa lay c s na e. Yer sa lay c na buna ulaflamamas hâlinde içerik sa lay c s na

102 5. Ünite - Medyada Cezai Sorumluluk 95 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. a Yan t n z yanl fl ise, Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. e Yan t n z yanl fl ise, Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yan t n z yanl fl ise, Bas n Yay n Faaliyetlerinde Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yan t n z yanl fl ise, Bas n Yay n Faaliyetlerinde Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. e Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Yay nlar nda Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. e Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Yay nlar nda Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yan t n z yanl fl ise, nternet Ortam ndaki Yay nlar Nedeniyle Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yan t n z yanl fl ise, nternet Ortam ndaki Yay nlar Nedeniyle Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yan t n z yanl fl ise, nternet Ortam ndaki Yay nlar Nedeniyle Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yan t n z yanl fl ise, nternet Ortam ndaki Yay nlar Nedeniyle Cezai Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yararlan lan Kaynaklar Ayd n M.(2010) TCK n n Genel Hükümleri Aç s ndan Bas n Suçlar nda Sorumluluk, Ankara: Adalet Erman S. ve Özek Ç. (2000) Aç klamal Bas n Kanunu ve lgili Mevzuat, stanbul: Alfa Günayd n B. (2010) nternet Yay nc l ve fade Özgürlü ü, Ankara: Adalet. Parlar A. ve Hatipo lu Muzaffer (2008) Ceza Hukuku ve Özel Hukukta Hakaret Suçlar ve Tazminat Davalar Ankara: Adalet Sözüer A. (1996) Bas n Suçlar nda Ceza Sorumlulu- u, stanbul: Alfa

103 6MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Kitle iletiflim araçlar yoluyla yap lan yay n n hukuka uygunluk flartlar n tan mlayabilecek, Kiflilik haklar ve özelliklerini ay rt edebilecek, Kitle iletiflim araçlar yla kiflilik haklar na yap lan sald r lardan korunma yollar n aç klayabilecek, Kiflilik haklar na yap lan sald r larda sorumlular tespit edebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Yay nlar n hukuka uygunlu u Güncellik Gerçeklik Ölçülülük Kiflilik Haklar Sald r n n Önlenmesi Davas Sald r n n Durdurulmas Davas Maddi- Manevi Tazminat Davas çindekiler Medya Hukuku Medyada Hukuki Sorumluluk G R fi YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLU U YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLUK KOfiULLARI K fi L K HAKKI VE ÖZELL KLER K fi L K HAKKININ KONUSU K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA K fi L K HAKLARINA YAPILAN SALDIRILARDA KORUNMA YOLLARI K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA YAPILAN K fi L K HAKLARINA SALDIRILARDA HUKUK SORUMLULUK YARGILAMA REJ M

104 Medyada Hukuki Sorumluluk G R fi Kitle iletiflim araçlar yoluyla yap lan yay nlar nedeniyle cezai sorumluluk kavram - n ve kimlerin cezai sorumlulu a sahip oldu u bir önceki ünitede incelenmifltir. Gerek yaz l gerek görsel-iflitsel gerekse elektronik olarak gerçeklefltirilen yay nlar nedeniyle hukuki sorumlulukta söz konusu olmaktad r. Bu ünitede farkl hukuki sorumluluk kavram ile kiflilik hakk ve özellikleri kiflilik haklar na sald r halinde hukuki korunma yollar na de inilecektir. YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLU U Hukuk aç s ndan en de erli varl k kiflidir. Bu nedenle tüm demokratik toplumlarda kiflilik hakk anayasalar ve kanunlar taraf ndan güvence alt na al nm flt r. Hukuk düzenleri kifliye ve kiflili e sayg duyulmas n sa lamak yan s ra onun haks z sald r lara karfl korunmas için gerekli tüm tedbirleri almak zorundad r. Teknolojinin geliflmesi ve buna ba l olarak üstün nitelikte dinleme, gözetleme araçlar n n icat edilmesi kiflinin hayat na daha fazla müdahaleyi de beraberinde getirmesi, kiflilik haklar n n korunmas konusunu ön plana ç karmaktad r. Ayr ca son y llarda say s ço alan ve ulusal yay n yapan özel radyo ve televizyon kurulufllar ile milyonlarca tiraja ulaflan gazeteler ve internet sayesinde kiflilik hakk na yap lan müdahalelerde art fl oldu u gözlemlenmektedir. Kitle iletiflim yay nlar yoluyla kiflilik haklar na yap lan sald r larda Anayasa taraf ndan teminat alt na al nm fl olan bas n hürriyeti ile yine Anayasa taraf ndan teminat alt na al nm fl kiflilik haklar çat flmaktad r. Demokratik toplumlarda bas n hürriyetinin amac kamuyu ilgilendiren konularda do ru ve gerçe e uygun haber vermeyi sa lamakt r. Bu nedenle bu yay nlar n düzenlenmesi ve kamu yarar gerekçesiyle bireysel haklara zarar vermemesi temel öncelik olmak zorundad r (Özek, 1978:220). Kitle iletiflim faaliyetlerinin temelini oluflturan özgürlükler ve haklarla kiflilik haklar aras nda bir dengenin kurulma zorunlulu u nedeniyle bu faaliyetlerin düzenlenmesi, temel ilkelerin belirlenmesi ve yasaklar n aç kça ortaya konulmas yoluna gidilmifltir. Buna ra men hukuka ayk r yay n yapan kiflilerin bu yay nlardan sorumlu tutulmas sonucu kaç n lmazd r.

105 98 Medya Hukuku YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLUK KOfiULLARI Kitle iletiflim faaliyetlerinin düzenlenmesi, gözetim alt na al nmas, denetlenmesi ve ayk r davrananlar n cezaland r lmas n n amac, bu faaliyetlerin hukuka uygun olarak yürütülmesini sa lamakt r. Kitle iletiflim faaliyetleri s ras nda bir yay n n hukuka ayk r olmas için öncelikle tafl mas zorunlu olan nitelikleri tafl maktan uzak olmas gerekmektedir. Yay nlar n hukuk s n rlar içerisinde gerçekleflip gerçekleflmedi inin tespiti için baz k staslar kullan lmaktad r. Bu k staslar kamu yarar, gerçeklik, ölçülülük ve güncellik olarak karfl m za ç kmaktad r. Kamu yarar, halk n gereksinimleriyle veya ulusal birli in, devletin gereksinimleriyle ilgili olan ve bunlar karfl layan, topluma ulusa, devlete yararlar sa layan yarar. Kamu Yarar Kitle iletiflim faaliyeti icra eden kurulufllar n yay nlar nda temel ilke, amac n kamu yarar na hizmet etmesi olmal d r. Kamunun bilgilenme, bilgiye ulaflma, haberleflme, düflünceyi aç klama ve yayma ve haber alma taleplerinin karfl lanmas na yönelik olarak gerçeklefltirilen yay nlarda amaç kamu yarar d r. Ekonomik gelir elde etmek düflüncesiyle bir baflka kifliye ç kar sa lama, cezaland rma ya da siyasi hedefler do rultusunda yap lan yay nlarda kamu yarar bulunmad ndan yay n hukuka ayk r olacakt r. Kamuoyunun var olan ilgisi kamu yarar olarak kabul edilemez. Kamuya mal olmufl kiflilerin yaflamlar na yönelik kamuoyunda var olan magazin ilgisinin kamu yarar olarak kabul edilmesi mümkün de ildir. Kamuoyu ilgisi nedeniyle yap lan yay nlarda kiflilik haklar na yönelik bir sald r söz konusu olursa yay n hukuka ayk r olacakt r (Dönmezer, 1976:361). Kitle iletiflim kurulufllar n n görevleri toplumun bilgilenme, yönetimi yönlendirme ve kat lma, yönetimi denetleme, haber alma gibi toplumsal beklentileri karfl lamakt r. Bu beklentiler do rultusunda yay n yapan kurulufllar n kamu yarar gerekçesiyle kimi haber, bilgi ve yorumlar yay mlamama gibi bir yükümlülükleri bulunmamaktad r. Ancak sorumlu yay nc l k gere i bu kurulufllar n iç denetim mekanizmas n iflletmeleri daha uygundur. Kitle iletiflim kurulufllar ve çal flanlar kamu yarar n n gerektirdi i durumlarda, kamu düzeninin korunmas, ulusal güvenli i ilgilendiren konular, suçla mücadele eden kamu görevliklerinin korunmas amac yla yasal olarak yükümlü tutulmasalar dahi sorumluluk üstlenerek yay n yapmaktan gönüllü olarak vazgeçebilirler (Çolak, 2007: 180). Gerçeklik Kitle iletiflim kurulufllar ve çal flanlar yapt klar yay nlarda mutlaka gerçe e uygun yay n yapmak zorundad r. Kamu yarar bulunsa dahi gerçe e ayk r yay nlar hukuka ayk r olacak ve bir zarar ya da zarar tehlikesi oluflmuflsa ilgililerin hukuki ve cezai sorumlulu u do acakt r. Gerçeklik, yay n n ve bir olaya dayanan elefltiride olay n gerçe e uygun olmas n ifade etmektedir. Buradaki gerçeklik mutlak/somut gerçeklik de ildir. Yay n n yap ld andaki belirifl biçimine uygunluk fleklinde anlafl lan bir gerçekliktir. Yay - n n yap ld s radaki olgulara, genel anlay fl ve kavran fl biçimine uygun haber gerçek haberdir. Sonuçta aç klanan bilginin gerçekle uyumsuzlu u ortaya ç ksa dahi yay n fiili hukuka uygun olacakt r. (Özek, 1978: 89) Ayn zamanda yay n n görünüflte gerçek olmas, elde edilen bilgilerin objektif s n rlar içerisinde verilmesi ve bas n mensubunun üzerine düflen araflt rma görevinin de yerine getirilip getirilmedi inin gereklili i vurgulanmaktad r.

106 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 99 Kitle iletiflim yay nc l yla yay nlar n gerçek olup olmad de erlendirilmesi yap l rken, herhangi bir kiflinin aç klamalar oldu u gerekçesiyle birilerinin kiflilik haklar na yönelik sald r niteli i tafl yan ifadelere yer verilmemesi gerekmektedir. Özellikleri kiflileri suçlay c ifadeler içeren aç klamalar n yay n konusu yap labilmesi için iddialar n yarg karar yla kesinleflmifl olmas gerekir. Yarg karar yla kesinleflmemifl ifade ve suçlamalarla kiflilik haklar na sald r ld nda yay n hukuka ayk - r hale gelecektir. Güncellik Güncellik yay n yap ld s rada kamu yarar n n belirlenme ölçütlerindedir. Yay n yap ld s rada haber veya yorumun toplum aç s ndan önemi bulunmamaktaysa, kiflilik haklar n n zedelenmesi sonucunu do uran böyle bir yay n n hukuka uygun oldu u iddia edilemez (Çolak, 2007:180). Yay na konu olan durumlar n toplum ç - kar aç s ndan önemini kaybetmifl oldu u durumlarda yay n n güncellik koflulu ortadan kalkm fl olacakt r. Yay na konu olan haber, yorum ve benzeri yay nlar n güncelli inin belirlenmesinde kamuoyu ilgisi bir ölçüt olarak kullan labilir. Kamuoyunun ilgisinin kaybolmufl oldu u bir konuda yay n yap lmas, güncellik koflulunun ortadan kalkm fl olmas na ra men yay n yap lmas olarak de erlendirilir. Ölçülülük Kitle iletiflim yay nlar nda amaç kamu yarar n n gerçeklefltirilmesidir. Kitle iletiflim alan nda faaliyette bulunan kiflilerin amaçlar aras nda öncelikli olarak ekonomik gelir elde etme hedefi bulunmaktad r. Bu yüzden kitle iletiflim faaliyet alan nda yat r m yapan kifli veya kurulufllar n ekonomik ç karlar yla, toplumsal ç karlar aras nda bir dengenin kurulmas zorunludur. Yay nc yay nlar nda kamu yarar bulunsa dahi, yay nlar n ölçülü ve dengeli bir flekilde hedef kitleye ulaflt rmak zorundad r. Kiflilerin hak ve menfaatlerinin linç edilmesine yönelik bir amaç kamu yarar olarak kabul edilemez. Yay nlar n içeri i ne kadar kar fl k ve hukuk d fl olursa olsun yay nlar n belli bir denge içerisinde yap lmas zorunludur. Suçlulardan bahsederken dahi yay n dengeli yapma zorunlulu u vard r. Elefltiride bulunma hakk - n n s n rlar n n belirlenmesinde ölçülülük ilkesi ön plana ç kmaktad r. Hangi yay - n n elefltiri s n rlar içerisinde bulundu u, hangi yay nlar n düflünce aç klamas oldu u hangi yay nlar n bu kapsamda korunamayaca belirlenirken yay nlar n ölçülü bir flekilde yap l p yap lmad de erlendirmesi yap lmaktad r. K fi L K HAKKI VE ÖZELL KLER Kiflilik gerçek kiflilerin do umlar ndan ölümlerine kadar ayr lmaz bir flekilde sahip olduklar hukuken korunan de erlerin bütünü olarak tan mlanabilir (Akipek-Ak ntürk, 2002:245). Medeni Kanundaki ifadesiyle kiflili in biri dar, di eri ise genifl olmak üzere iki anlam vard r. Dar anlamda kiflilik kifli kavram n ifade eder. Yani bu anlam yla kiflili i bir kimsenin sahip oldu u hak ve mükellefiyetler olarak tan mlayabiliriz. Genifl anlamda ise kiflilik hukuk düzenince korunan de erlerin bütününü ifade etmektedir (Öztan, 1992:112). Kifli kavram n n hak ve borçlar edinebilen varl klar belirtmesine karfl l k kiflilik kavram bunun yan nda hak ve borçlar n süjesi olabilmek için eylem ve ifllem yapma yetene ini, tüm kiflisel de erleri ve kiflisel durumlar kapsayan daha genifl bir kavramd r (Özsunay, 1979:112). Kiflisel de- erler ise, kiflili in çeflitli görünümleridir. Kiflinin yaflam, sa l, beden bütünlü ü, ruhsal bütünlü ü, fleref ve onuru, ad, resmi, özel hayat n n gizlili i, toplum içindeki hayat n devam ettirmesinden kaynaklanan de erlerin hepsi onun kiflili ini oluflturur (Özsunay, 1992:112).

107 100 Medya Hukuku Kiflilik hakk, kifliye kifli olmas sebebiyle tan nm flt r. Kiflilik hakk, kiflinin bütün kiflisel de erleri ve kiflisel varl k lar üzerinde geçerli olan bir hakt r. Kiflilik hakk özellikleri ile di er haklardan ayr lmaktad r. Bu ay r c özellikleri flöyle s - ralayabiliriz. Kiflilik hakk mutlak haklardand r. Yani herkese karfl ileri sürülebilir ve herkes taraf ndan ihlal edilebilir. Ayr ca bu hak, hak sahibine kiflisel de erlerine baflkalar n n müdahale etmesini önleme yetkisi de vermektedir (Zevkliler- Acabey-Gökyayla, 2000:398). Kiflilik hakk flah s varl haklar ndand r. Korudu u hukuki de erler ve varl klar para ile ölçülemezler. S n rlar mal varl haklar n n aksine belli de ildir (Özsunay, 1979:150). Kiflilik haklar tekelci haklardand r. Bu özelli i nedeniyle sadece hak sahibi taraf ndan kullan l rlar ve kifliye s k s k ya ba l d rlar. Bu haklar kiflinin do umuyla kendili inden kazan l r ve hak süjesinin ölümüyle de kendili inden sona ererler. Ölümle birlikte sona erdikleri için miras yoluyla baflkas na geçmezler. Ölümden sonra bu haklara sald r lmas mümkün de ildir. Kiflilik hakk kifliye s k s k ya ba l olduklar için devredilmeleri ve vazgeçilmeleri mümkün de ildir (Özsunay, 1979:150). Kifliler kiflilik haklar üzerinde diledikleri gibi tasarrufta bulunmazlar. Kiflilik hakk kanuna ve genel ahlaka ayk r biçimde s n rlanamaz (Belli, 2008:29). K fi L K HAKKININ KONUSU Kiflilik hakk n n konusunu bu hakk n üzerinde geçerli oldu u ve hukuk düzenince korunan kiflisel de erler ve varl klar oluflturmaktad r. Kiflilik hakk n n aras na nelerin dahil olaca, zamanla de iflen ve geliflen düflünce yap s na ba l d r. Bu yüzden Medeni Kanunda da böyle bir s n rlama yap lmam flt r (Öngören, 1996:65). Kiflilik hakk n n konusuna giren de erleri maddi bedensel de erler, manevi de erler ve mesleki-ticari de erler olarak üçe ay rabiliriz. Maddi Bedensel De erler Maddi bedensel de erler kiflinin yaflam, vücut bütünlü ü ve sa l üzerindeki haklar ndan oluflur. Sa l k kavram na fiziki sa l n yan s ra ruhsal sa l k da girmektedir. Bu sebeple manevi ac lar vererek kiflinin ruh sa l n bozmak kiflilik hakk na sald r niteli indedir (Atalay, 1980:8). Yaflam Hakk Yaflam, kiflinin maddi bedensel de erlerinin en önemlisidir. Zira di er kiflisel de- erlerin varl için kiflinin yafl yor olmas gerekmektedir. Yaflam hakk na herkes eflit olarak sahiptir ve bu hak üzerinde tasarruf hiçbir surette mümkün de ildir. Yaflam hakk üzerinde tasarrufta bulunmak mümkün olmad ndan kiflinin ne kendisi, ne de baflka birisi onun yaflam na son veremez. Kiflinin bu konuda bir r zas olsa dahi yap lan sald r da hukuka ayk r l k ortadan kalkmaz. Vücut Bütünlü ü Hayat hakk n n uzant s n oluflturan vücut bütünlü ü de hayat hakk kadar önemli ve koruma gerektiren kiflilik hakk d r. Kiflinin bedenini oluflturan herhangi bir parça veya organa yap lacak bir müdahale onun kiflilik hakk na sald r niteli i tafl r (Zevkliler-Acabey-Gökyayla, 2000:404). Anayasan n 17. maddesi herkes yaflama, maddi ve manevi varl n gelifltirme hakk na sahiptir demek suretiyle yaflam

108 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 101 hakk n, t bbi zorunluluklar ve kanunda yaz l haller d fl nda, kiflinin vücut bütünlü üne dokunulamaz, r zas olmadan bilimsel ve t bbi deneylere tabi tutulamaz fleklindeki hükmü ile vücut bütünlü üne yönelik her türlü haks z sald r ve müdahalenin hukuk d fl oldu unu aç kça ortaya koymaktad r. Kiflinin bedenine yap lacak müdahalenin hukuka ayk r olmas için kiflinin bu müdahaleye r za göstermemifl olmas gerekmektedir. Yani kiflinin r zas dahilinde yap lan müdahaleler hukuka ayk r de ildir. Ancak gösterilecek r za, müdahalenin kifliye zarar vermemesi ve r zan n ahlak ve adaba, kamu düzenine ayk r olmamas flart yla geçerlidir. Aksi halde r za hukuka ayk r l ortadan kald rmaz, fakat hükmolunacak tazminat n indirilmesinde etkili olacakt r (Öztan, 1992:114). Buna karfl l k kiflinin beden bütünlü ü aç s ndan önemli zararlara yol açmayacak, tehlikesiz, konusu ahlak ve adaba, kamu düzenine ayk r olmayan müdahalelerde r za gösterilmesi hukuka ayk r l ortadan kald r r. Kiflinin vücut bütünlü ü onun yaflam boyunca devam eder. Kiflinin ölümüyle vücut bütünlü ü üzerindeki hakk da son bulur. Sa l k Kiflinin sa l da kiflisel de erlerindendir. Sa l kla vücut bütünlü ü aras ndaki fark, vücut bütünlü üne dahil unsurlara kiflinin yarad l fl ndan sahip olmas, sa l - n ise bu unsurlar n düzenli iflleyifline iliflkin bir kavram olmas d r. Sa l k kavram na fiziki sa l n yan nda ruhsal sa l k da dahildir. Kiflinin bedensel sa l n bozan her türlü müdahale kiflilik hakk na sald r niteli inde oldu u gibi, ruhsal sa l - bozacak fillerde ayn niteliktedir. Dolay s yla kiflinin bedensel sa l n do rudan veya dolayl olarak bozacak her türlü eylem, kifliye manevi bask yapmak, ruhsal yap s nda sars nt yaratacak her türlü davran fl hukuka ayk r d r. Manevi De erler Canl varl klar n maddi yaflant lar n n yan nda bir de manevi yaflant lar vard r. Kiflinin manevi de er ve varl klar, unsurlar ve buna iliflkin de erleri onun manevi kiflili ini oluflturur. Bunlar daha çok kiflinin toplumsal iliflkilerinde do an ve kifliye kifli olmas sebebiyle tan n p korunan dini ve vicdani inançlar, fleref ve haysiyeti, toplum içindeki sayg nl, gizlilik ve s r çevresi, özgürlükleri, isim ve resim üzerindeki de erleridir (Akipek-Ak ntürk, 2002:406). Özgürlükler Özgürlükler kifliye insan olmas nedeniyle tan nan ve ondan ayr lmayan manevi de erlerin en önemlilerindedir. Özgürlük serbestçe çeflitli faaliyetlerde bulunabilme anlam ndad r. Baflta Anayasa olmak üzere kamu ve özel hukuk kurallar ile güvence alt na al nm flt r. Ancak kanunlar m z özgürlü ü s n rs z bir serbesti olarak tan mam flt r. Aksine özel hukuk ve kamu hukuku alanlar nda say s z s n rlamalar ile karfl lafl labilmektedir. Bu s n rlamalarla kifliye baflkalar na devredemeyece i özel bir alan yarat lm fl olmaktad r. Kifli bu alanda serbest karar verme hakk na sahiptir (Zevkliler-Acabey-Gökyayla, 2000:408). sim sim kiflileri di er kiflilerden ay ran ve toplumsal iliflkilerde onu belirleyen bir iflarettir. sim hakk da kiflilik haklar aras nda önemli bir yer tutmaktad r. Bu nedenle kiflilik hakk n n devredilemeyece i ve ahlaka ayk r olarak s n rlanamayaca kurallar isim hakk için de geçerlidir.

109 102 Medya Hukuku Türk hukukunda insanlar n tafl malar zorunlu iki isimleri bulunmaktad r. Bunlar ön isim ve soy isimdir. Bunun d fl nda baz isimler vard r ki kullan lmalar iste- e ba l d r. Takma isim, lakap, unvan gibi isimlerin kullan m iste e ba l d r. Takma isim, kiflinin belli bir faaliyet alan nda özellikle edebiyat ve sanat alanlar nda kullanmak üzere seçti i isimdir. Lakap ise, kifliye toplum taraf ndan kiflinin belli özellikleri veya tutumu dolay s yla yak flt r lan isimdir. Bunlardan özellikle takma ad ve lakab n da isim gibi koruma alt nda oldu u kabul edilmektedir. Ancak iste- e ba l bu isimlerin korunmas kiflinin o isimle tan nmas ve zamanla bu isimle toplumda bir yer edinmesine ba l d r. Özellikle takma isim hukuka ayk r bir amaçla veya üçüncü kiflileri zarar u ratmak amac yla kullan l yorsa bu korumadan yararlanamayacakt r. Telgraf adresleri ve elektronik posta adresleri de isim gibi hukuki koruma alt ndad r (Öztan, 1992:143). Gerçek kifliler gibi tüzel kiflilerin de bir ismi vard r ve onlar da toplum içindeki di er tüzel kiflilerden ay rmaya yarayan isim hakk na sahiptirler. Gerçek kifliler yan nda tüzel kiflilerin isimleri konusunda gerek Medeni Kanun da gerek Dernekler Kanun da ve gerekse Türk Ticaret Kanunu nda çeflitli hükümler yer almaktad r. Bir kimsenin haks z olarak baflkas n n ismini kullanmas halinde ismin gasp söz konusudur. Ancak ismin gasp sadece baflka bir flah s taraf ndan haks z olarak kullan mla de il, ismin bir eflyaya verilmesi, bir marka olarak kullan lmas, ismin deforme edilmesi, bas n yay n organlar taraf ndan gülünç duruma düflürülmesi gibi hallerde de söz konusudur. Bu gibi hallerde ismi gasbedilen kiflinin hukuki korumadan yararlanabilmesi için Medeni Kanunun 25. Maddesine göre ismin ihtilafa sebebiyet vermesi veya gasp edilmesi ve ayn zamanda bunun ispat edilmesi gerekmektedir (Özsunay, 1979:189). Resim Kiflilik haklar aras nda bulunan resim bir insan n özelliklerini gösteren simgelerden biridir. Resim de kiflilik hakk n koruyucu tüm hükümlerden faydalanmaktad r. Kiflinin resmi onu tan tmaya yarayan ve di er kiflilerden ay rt edilmesini sa layan varl klardand r. Resim sadece o kiflinin foto raf için kullan lan bir kavram de ildir. F rça, kalem veya benzeri araçlarla yap lm fl resim ya da karikatür veya heykel gibi bir kimseyi tan mam za yarayan her türlü görüntüyü kapsar (Öztan, 1992:149). Resim üzerindeki hak, Medeni kanun, Borçlar kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda koruma alt na al nm flt r. Hiç kimse hukuka ayk r olarak baflkas n n resmini çekemez, yapamaz, görüntüsünü kaydedemez veya bunlar yay nlayamaz, teflhir edemez, kullanamaz (Öngören, 1996:71). Kural olarak kiflinin aç k veya örtülü r za göstermesi resmi üzerindeki hakk na yap lan sald r da hukuka ayk r l ortadan kald rmaktad r. Ancak kiflinin r zas n n oldu u durumlarda da resmi üzerindeki hakka sald r söz konusu olabilir. Resmin izin verilen kapsamdan farkl flekilde, farkl çevreye yay nlanmas durumlar nda resim üzerindeki hakka sald r söz konusu olur. Yani resim, resmi kullan lan kifli ile resmi kullanan kifli aras ndaki anlaflma hükümlerine ayk r olarak kullan lm flsa kiflilik hakk na tecavüzün varl kabul edilir. Resmin as l amac n n kiflinin kendisini de il, bulundu u ortam yans tmak oldu u durumlarda, örne in tarihi bir yap n n resminin çekilmesinde kifli bu resmin esasl unsuru olmay p resmin bir ayr nt s olmuflsa bu durumda art k kiflilik hakk na sald r dan söz edilemez. Amac n aflmayan, haber nitelikli ve toplumu ayd nlatma amac güden resimlerde de durum ayn d r. Kamu yarar n n a r bast durumlarda, örne in flüpheli bir ki-

110 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 103 flinin aranmas halinde resminin bas larak da t lmas gibi durumlarda kiflilik hakk na sald r dan bahsedilemeyecektir. Toplumca tan na siyasetçiler, sporcular, sanatç larda sayg nl klar na ve özel yaflamlar na sald r niteli i tafl mayan nitelikte resimlerinin yay nlanmas na katlanmak zorundad r (Atay, 1978:146). fieref ve Haysiyet fieref ve haysiyet, kiflinin toplumda bir yer edinmesini ve onu devam ettirebilmesini sa layan, kifliye toplum taraf ndan verilen manevi de erlerin toplam d r (Akipek-Ak ntürk:2002:406). fieref ve haysiyete sald r kiflilik hakk na yap lan sald r lar aras nda önemli bir yer tutmaktad r. Özellikle kitle iletiflim araçlar ndaki geliflmeye paralel olarak bu de erlere karfl yap lan sald r lar artm flt r. Bu nedenle fleref ve haysiyet hem kamu hukuku hem de özel hukuk kurallar taraf ndan koruma alt na al nm flt r. fieref ve haysiyete tecavüzler çeflitli flekillerde ortaya ç kmaktad rlar. Tecavüz yaz yla, sözlü olarak veya baz davran fl flekilleriyle olabilir. Bir kifli hakk nda yanl fl söylentiler ç karmak, iftira atmak, hakarette bulunmak, kifliyi toplumda küçük düflürmek, gülünç duruma sokmak kiflinin fleref ve haysiyetine sald r d r. Ancak fleref ve haysiyete sald r n n varl her olay n özelliklerine göre tayin edilmelidir (K l ço lu, 1982:63). Hayat Alan Kiflilerin hayat alanlar na müdahale son zamanlardaki teknik geliflmeler sayesinde daha da artm flt r. Üstün nitelikli ses ve resim kaydedici cihazlar n kullan m ve bunlar n kolay elde edilebilir olmas müdahalelerin artmas na neden olmaktad r. Bu nedenle kiflinin hayat n n özelli i ve gizlili ine sald rmak hukuka ayk r d r. Kitle iletiflim araçlar vas tas yla kiflinin özel hayat alan n n ihlali, bu hayat çerçevesinde geçen olaylar n ö renilmesi, baflkalar na anlat lmas ve özel hayat ndan söz edilen kifli hakk nda de er yarg s içeren bildirimlerde bulunulmas biçiminde olur (K l ço lu, 1982:82). Kiflinin hayat alan ortak alan, özel alan ve gizli alan olarak üçe ayr lmaktad r. Kiflilik hakk n n korunmas özel ve gizli hayat alanlar nda söz konusudur. Kural olarak ortak alan kiflilik hakk n n korunmas ndan faydalanamaz. Buna karfl l k özel ve gizli hayat alan na yap lan sald r lar hukuka ayk r d r. Ortak Alan Ortak alan kiflinin toplum içinde herkese aç k olan ve bilinmesinde sak nca görülmeyen, kiflinin toplumsal yaflama kat l m ndan do an ve di er fertlerle paylaflt aland r. Ortak hayat alan na kiflinin kimsenin ö renmesinde bir sak nca görmedi i olaylar girer. Ortak alan kiflilik hakk na dahil olmad için bu alana yap lan müdahaleler bunu hakl k lacak bir sebep aranmaks z n serbesttir. Özel Hayat Alan Özel hayat alan gizli hayat alan kadar dokunulmaz de ildir. Burada kiflinin herkesçe bilinmesini istemedi i, ancak kendi yak n çevresi ile paylaflt ve bu kiflilerce bilinmesine raz oldu u hayat olaylar söz konusudur. Özel hayat alan, ortak hayat alan ve gizli hayat alan aras ndad r. Özel hayat alan gizli hayat alan na göre daha alenidir. Fakat bu alenilik hayat alan na iliflkin ayr nt lar n herkes taraf ndan bilinmesi anlam nda de il, kiflinin yak n çevresindeki belirli kiflilerin bilmesi anlam ndad r. Hangi hususlar n özel hayat alan na dahil oldu unu tespit etmek zordur.

111 104 Medya Hukuku Bu alan n çevresi kifliden kifliye de ifliklik gösterir. Bu sebeple topluma mal olmufl kiflilerin özel hayat alanlar tan nma derecelerinin fazlal na göre de iflir. Ancak, kiflinin topluma mal olmufl birisi olmas özel hayat alan na her sald r y hakl k lmaz. Sald r n n hukuka uygun olmas için bir kamu ç kar n n bulunmas veya kiflilerin kamuya mal olduklar yönlerle ilgili olmas gerekmektedir (Dan flman,1991:48). Özel hayat alan na yap lan müdahalelerde kiflinin r zas hukuka ayk r l ortadan kald r r. Ancak aç klaman n r za do rultusunda yap lmas, gerçek d fl bilgiler içermemesi veya r za belli s n rlar içinde verilmiflse bu s n rlamaya uyulmas gereklidir. Gizli Hayat Alan Gizli hayat alan kiflinin herkes taraf ndan bilinmesini istemedi i, gizli kalmas n öngördü ü veya sadece güvendi i s n rl say da kifli taraf ndan bilinmesini istedi i kendi de er yarg lar ve düflünceleridir. Bir olay n gizli hayat alan na dahil olmas için bunun her fleyden önce herkes taraf nda izlenebilir ve bilinebilir olmamas gerekmektedir. Gizli hayat alan kiflinin kendisine kalmas gereken alan oldu undan baflkalar n n bu alana s z p kiflinin s rlar n ö renmesi ve baflkalar na aktarmas hukuka ayk r d r. Kiflinin aile hayat, düflünceleri, inançlar, cinsel hayat, an lar, duygusal de erleri kiflinin gizli hayat alan n oluflturur. Kifli bu alana dahil de erlerini güven duydu u birisine aç klayabilir. Bu durum söz konusu de erleri gizli hayat alan ndan ç karmaz. Ancak kiflinin gizli hayat alan na iliflkin de erlerini paylaflt kifliler bu s rlar saklamak ve baflka kiflilere yaymamak zorundad r (Zevkliler-Acabey-Gökyayla,2000:417). Kiflinin gizli hayat alan na yap lan müdahalelerde üstün bir kamu ç kar n n bulunmas veya kiflinin müdahaleye r za göstermesi durumunda hukuka ayk r l k ortadan kalkar ve müdahale hukuka uygun hale gelir. Mesleki ve Ticari De erler Mesleki ve ticari de erler de kiflilik hakk n n konusunu oluflturmaktad r. Ancak bu de erlerin maddi bedensel ve manevi de erlerden fark parasal sonuçlar do urmaya elveriflli olmas d r (Akipek-Ak ntürk, 2002:368). Bir kimsenin mesleki ve ticari de erleri de korunmal d r. Kiflinin mesleki ve ticari de erlerine, ekonomik hayat - na yap lan her türlü müdahale, ekonomik hayata serbestçe kat lma hakk n s n rlayan ve bu hakk n özünü zedeleyen davran fllar hukuka ayk r d r. Bir kiflinin mesleki ve bilimsel kiflili i ve özellikleri hakk nda a r ve yersiz elefltirilerde bulunmak, söylentiler ç karmak, dolay s yla ekonomik varl na zarar vermek kiflilik hakk na sald r niteli i tafl maktad r. Bu alanda boykot önemli bir sorundur. Boykot, belirli bir kifliyi belirli bir hareket tarz na zorlamak veya belli bir hareket tarz ndan dolay cezaland rmak için organize bir flekilde onunla iktisadi faaliyete girmemek demektir. Hukukumuzda boykota karfl gelifltirilmifl kurallar bulunmamaktad r (Belli, 2008:42). Ancak boykotun amac n aflmas, boykot edilenin iktisadi olarak yok olmas na yönelik olmas, hukuka ve ahlaka ayk r bir amaç için yap lmas hallerinde bu konudaki genel hükümlere baflvurulabilir. K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA K fi L K HAKLARINA YAPILAN SALDIRILARDA KORUNMA YOLLARI Kiflilik hakk n n korunmas, kiflinin toplum içinde sahip olmas gereken onurlu ve sayg n varl n sa lamak amac na yöneliktir. Kiflinin r zas na, üstün nitelikteki bir özel veya kamu yarar na veya kanunun verdi i yetkiye dayanmayan her sald r hukuka ayk r d r.

112 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 105 Medeni Kanunun 25. maddesinde kiflilik hakk sald r ya u rayan kiflinin sald r tehlikesinin önlenmesini, sürmekte olan sald r ya son verilmesini, sona ermifl olsa bile etkileri devam eden sald r n n hukuka ayk r l n n tespitini, sald r teflkil eden yay mda düzeltmenin veya karar n üçüncü kiflilere bildirilmesi veya yay mlanmas n, maddi ve manevi tazminat talebinde bulunma ve hukuka ayk r sald r dolay - s yla elde edilmifl olan kazanc n vekaletsiz ifl görme hükümlerine göre kendisine verilmesine iliflkin istemde bulunabilece i hüküm alt na al nm flt r. Bunlar n yan s ra ilgili kanunlarda düzenlenen düzeltme ve cevap hakk n n kullan lmas yla, konusu ceza hukuku aç s ndan suç teflkil eden hallerde de, flikâyete tabi suçlarda flikayet hakk n n kullan lmas, flikayet koflulu aranmayanlarda ise suç duyurusunda bulunarak kamu davas aç lmas n n sa lanmas yoluyla kiflilik hakk n n korunmas mümkündür. Düzeltme ve Cevap Hakk Düzeltme ve cevap hakk, haberleflme hürriyetinin kötüye kullan lmas n önlemek, kamusal nitelikteki haberleflme görevinin amac na uygun biçimde yerine getirilmesini sa lamak, kitle iletiflim araçlar taraf ndan kiflilik hakk na yap lan tecavüzleri gecikmeksizin bertaraf edebilmek için tan nm fl korunma yollar ndan birisidir. Bu hak, kiflilik hakk sald r ya maruz kalan kifli için bir yetkiyi, sald r da bulunan aç - s ndan bir yükümlülü ü ifade eder. Buna göre hakk sald r ya u rayan kifli, sald r niteli indeki yay na cevap vermek ve yay ndaki yanl fl konular düzeltme hakk na sahipken, yay n yapan bas n kuruluflu ise verilen düzeltme ve cevap metnini yay nlamakla yükümlüdür. Düzeltme ve cevap hakk kitle iletiflim arac na göre, Bas n kanununda, Türkiye Radyo ve Televizyon Kanununda, Özel Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanunda ve internet yay nc l n düzenleyen kanunlarda yer almaktad r. Hukuk Davalar Medeni Kanun kiflilik haklar na yönelik yap lan hukuka ayk r sald r lardan dolay çeflitli talep haklar tan m flt r. Bu talepleri niteliklerine göre ikiye ay rmak mümkündür. Bir kifli kiflilik haklar na yönelik sald r n n durdurulmas n ve tekrarlanmamas n isteme hakk na sahiptir. Bunun yan nda kiflilik haklar na yap lan sald r sonucunda maddi manevi zararlar n giderilmesi için tazminat davas n n aç lmas da mümkündür. Hukuka Ayk r Sald r lar n Durdurulmas n Sa layan Davalar Kiflili in tam olarak korunabilmesi için öncelikle yap lan sald r lar n durdurulmas ve bunlar n yeniden tekrarlanmas n n önlenmesi gerekmektedir. Bunu sa layan davalar Medeni Kanunun 25. maddesi ve Borçlar Kanunu nun 47 ile 49. maddelerinde düzenlenmifltir. Sald r n n Önlenmesi Davas Önleme davas, henüz gerçekleflmemifl olmakla birlikte, kiflilik hakk na yönelik bir sald r ihtimalinin kuvvetle muhtemel oldu u hallerde sald r ya engel olmak için aç lmaktad r. Önleme davas kitle iletiflim araçlar yla kiflilik hakk na yap lan sald - r lar dolay s yla aç labilecek di er davalardan farkl olarak sald r n n sonuçlar na iliflkin de il, sald r fiiline yönelen bir davad r. Örne in bir televizyon kanal nda bir

113 106 Medya Hukuku kiflinin özel hayat yla ilgili görüntülerin yay nlanaca n n duyurulmas üzerine, yay n n durdurulmas için bu dava aç labilir. Bu davada henüz gerçekleflmifl bir sald r yoktur. Ancak sald r n n yak nda olaca na iliflkin kuvvetli flüphe bulunmaktad r. Bu dava sayesinde kiflilik hakk na sald r tehlikesi yaflayan kifli önleme davas ile failin gelecekteki olas sald r s n n önüne geçmektedir (Çolak, 2007:189). Önleme davas n n flartlar flöyle s ralanabilir: 1. Kiflilik haklar na sald r yap laca na iliflkin ciddi emarelerin, belirtilerin olmas gerekmektedir. 2. Sald r n n hukuka ayk r olmas gerekir. Hukuka ayk r l ortadan kald ran bir durumun mevcut olmamas gerekmektedir. Kusur sorumlulu un flartlar ndan de ildir. Yani yay n yapan kifli kusursuz olsa bile di er flartlar varsa mahkeme davay kabul eder. Önleme davas nda davac kiflilik hakk sald r tehdidi alt nda olan kiflidir. Daval ise sald r fiilini gerçeklefltirmesi muhtemel olan kiflidir. Bu nedenle kiflilik hakk n ihlal etmesi olas bir bas n aç klamas n önlemek için aç lacak davan n muhatab ilgili bas n kurulufludur. Sald r n n Durdurulmas Davas Sald r n n durdurulmas davas kiflilik hakk na yönelik ve halen devam etmekte olan sald r n n durdurulmas, tekrarlanmas na engel olunmas ve sald r yla daha a r sonuçlar n ortaya ç kmas na engel olunmas amac yla aç l r. Sald r n n durdurulmas davas n n flartlar flunlard r: 1. Kiflilik haklar na sald r : Bu davan n aç labilmesi için kiflilik haklar na yap - lan bir sald r n n olmas gerekmektedir. 2. Sald r n n hukuka ayk r olmas : Kiflilik haklar na yönelen sald r n n hukuka ayk r olmas gerekir. Kiflilik hakk zedelenen kiflinin r zas, daha üstün nitelikli özel veya kamusal yarar ya da kanunun verdi i yetkinin kullan lmas sebeplerinden birisiyle hakl k l nmad kça kiflilik haklar na yap lan her sald r hukuka ayk r d r. 3. Sald r n n devam ediyor olmas : Sald r ya son verilmesi davas n n aç labilmesi için sald r n n devam ediyor olmas gerekmektedir. Sald r henüz bafllamam fl veya sona ermifl ise bu dava aç lamaz. Kusurlu olmak davan n aç labilmesi için gerekli flartlardan de ildir. Yani yay n yapan kifli kusursuz olsa bile di er flartlar mevcutsa mahkeme davay kabul edecektir. Sald r n n durdurulmas davas n n aç lmas için sald r sonunda bir zarar n do mufl olmas da gerekmez. Ancak e er zarar da do mufl ise durdurma davas ile birlikte tazminat davas aç lmas na engel bulunmamaktad r (K l ço lu, 1982:200). Tespit Davas Tespit davas mevcut bir fiilin kiflilik haklar na yönelik bir sald r niteli i tafl y p tafl d n n mahkemece tespit edilmesini sa lama amac na yöneliktir. Tespit davas - n n aç labilmesi için di er dava yollar na baflvuru imkân n n olmamas gerekmektedir. Dava açman n en önemli flart davac n n hukuki yarar n n bulunmas d r. Örne in davac n n sald r ya son verilmesi davas n açma imkân varken tespit davas açmas nda hukuki yarar bulunmamaktad r. Çünkü sald r n n durdurulmas davas aç ld nda mahkeme öncelikle sald r n n hukuka ayk r oldu unu tespit edecek, hukuka ayk r olan bu fiilin durdurulmas na karar verecektir (Öztan, 1992:152). Tespit davas sald r n n bitmifl, ancak, etkilerinin k smende olsa devam etti i durumlarda aç labilecektir. Sald r devam ediyorsa sald r n n durdurulmas, sald r yak n bir zamanda gerçekleflecekse önleme davas n n aç lmas daha uygun olacakt r.

114 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 107 Önleme, Durdurma ve Tespit Kararlar n n Üçüncü Kiflilere Bildirilmesi veya Yay nlanmas n Talep Etme Hakk Henüz bafllamayan sald r n n önlenmesi, devam eden sald r n n durdurulmas ve halen devam etmekte olan veya sona ermekle birlikte etkileri devam eden hukuka ayk r bir sald r n n tepsi edilmesi dava konusu yay n okuyan veya izleyen kiflilerin zihinlerinde oluflan yanl fl kan lar n silinmesine yeterli gelmeyebilir. Yanl fl kan lar n ortadan kald r lmas için sald r ya maruz kalan kifli mahkemeden, bu kararlar n verilmesi ile birlikte, karar n üçüncü kiflilere duyurulmas na veya yay nlanmas na da karar verebilir. Ancak bildirme ve karar n ilan için ba ms z bir dava aç lamaz, aç - lan davalarda ayr ca mahkemenin bu yönde karar vermesi talep edilebilir. Di er Davalar Medeni Kanunun 25. maddesindeki kiflilik hakk sald r ya u rayan kiflinin açabilece i davalar say lm fl olmakla birlikte bu durum s n rlay c de ildir. Bu madde içerisinde say lmamakla birlikte kiflilik hakk sald r ya u rayan kifli flartlar n varl halinde sebepsiz zenginleflme davas da açabilir. Kiflilik haklar ndan daha çok mesleki ve ticari de erlerin sald r ya u ramas hallerinde sebepsiz zenginleflme davas n n aç labilmesi için sald r da bulunan kiflinin sald r sebebi ile haks z olarak zenginleflmesi, sald r ya u rayan n ise malvarl nda bir azalman n olmas gerekir. Bunun yan s ra bas n aç klamas n n hukuka ayk r olmas ve sald r ile sald r ya maruz kalan n malvarl ndaki azalma aras nda illiyet ba bulunmas gerekir (Özsunay,1979:191). Kiflilik hakk na sald r eylemi sald r da bulunan n, sald r da bulundu u kifli ad - na, fakat ondan izin almaks z n ona ait baz kiflisel de erlerin maddi ç karlar için kitle iletiflim araçlar yoluyla aç klamas ve bu flekilde bir k s m kazançlar elde etmesine yol açm fl olabilir. Böyle bir durumda sald r ya u rayan, söz konusu kazançlar n vekâletsiz ifl görme hükümleri gere ince kendisine iade edilmesine karar verilmesi için dava açabilir. Vekaletsiz ifl görme hallerindeki sorumluluk hükümleri Borçlar kanununun maddelerinde düzenlenmifltir. Vekâletsiz ifl görme davas n n aç labilmesi için öncelikle baflkas na ait ve bizzat o kifli taraf ndan da yap labilir nitelikte bir iflin ondan habersiz olarak ve izin almaks z n yap lmas gerekir. Ayr ca baflkas ndan habersiz olarak yap lan ifl sonunda ifli yapan n mal varl nda bir art fl n olmas gerekir. Hakl bir sebep olmaks z n baflkas aleyhine zenginleflmeye sebepsiz zenginleflme denir. Sebepsiz zenginleflen kimse bu zenginleflmeyi aleyhine zenginleflti i kifliye iade etmek zorundad r. Vekaletsiz ifl görme bir kimsenin yasal veya sözleflmesel hiçbir yetkisi bulunmad halde, di er bir kiflinin ifllerine, ya o kiflinin ya da kendisinin yarar için kar flmas d r. Hukuka Ayk r Sald r lar n Do urdu u Zararlar n Giderilmesini Sa layan Davalar Kiflilik haklar na yap lan sald r sonucu zarar meydana gelmiflse bunun giderilmesi için öngörülen davalar maddi, manevi tazminat davalar olarak ay rmak mümkündür. Maddi Tazminat Davas Kiflilik haklar na yap lan sald r sonucunda maddi bir zarar meydana gelmiflse, mal varl nda meydana gelen eksilmenin giderilmesi için maddi tazminat davas aç labilir. Bu davan n aç labilmesi için afla daki flartlar n meydana gelmesi gerekir (B.K. 41 ve devam ) : 1. Hukuka ayk r sald r : Kiflilik haklar na yap lan sald r n n hukuka ayk r olmas gerekir.

115 108 Medya Hukuku 2. Kusur: Kiflilik haklar na sald r da bulunan kiflinin kusurlu olmas gerekir. 3. Zarar: Kiflilik haklar na sald r da bulunulan kiflinin malvarl nda bir eksilmenin meydana gelmifl olmas gerekir. Bu zarar kiflinin aktifinde bir azalma veya pasifinde bir art fl fleklinde olabilir. 4. lliyet Ba : Maddi zarar kiflilik haklar na yönelik hukuka ayk r sald r sonucunda meydana gelmifl olmas gerekir. Hukuka ayk r fiil ile zarar aras nda sebep sonuç iliflkisinin olmas gerekir. Manevi Tazminat Davas Kiflilik haklar na yap lan sald r sonucunda kifli fliddetli zd rap, üzüntü ya da utanç duymufl olabilir. Böyle durumlarda ruhsal çöküntüye, elem ve zd raba ya da utanca u rayan kifliye manevi tatmin sa lamak amac yla tazminat isteme hakk tan nm flt r. Manevi tazminat davas açabilmenin flartlar flunlard r: 1. Hukuka ayk r sald r : Kiflilik haklar na yap lan sald r n n hukuka ayk r olmas gerekir. 2. Kusur: Kusur için kusurun özel a rl flart yoktur. Dolay s yla kast veya ihmal suretiyle olsa bile tazminat davas aç labilir. 3. Zarar: Kiflilik haklar sald r ya u rayan kiflinin manevi bir zarara u ram fl olmas gerekir. 4. lliyet Ba : Zarar kiflilik haklar na yap lan sald r sonucunda meydana gelmifl olmal d r. K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA YAPILAN K fi L K HAKLARINA SALDIRILARDA HUKUK SORUMLULUK Müteselsil sorumluluk, birden çok kimsenin bir zarar n karfl lanmas nda zincirleme olarak sorumlu olmalar ; bu durumda alacakl, herhangi bir borçluya karfl talepte bulunarak borcun ödenmesini isteyebilir. Süreli Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk Gazete dergi gibi süreli yay nlar arac l yla yap lan kiflilik haklar na sald r larda aç labilen davalar n hukuki sorumlular Bas n kanunu taraf ndan belirlenmifltir. Bas n kanununun 13. maddesine göre bas lm fl eserler yoluyla ifllenen fiillerden do- an maddi ve manevi zararlardan dolay süreli yay nlarda, eser sahibi ile yay n sahibi ve varsa temsilcisi, süresiz yay nlarda ise eser sahibi ile yay mc, yay mc n n belli olmamas halinde ise bas mc müfltereken ve müteselsilen sorumludur. Maddenin ikinci f kras ile bu hükmün süreli veya süreli olmayan yay nlarda yay n sahibi, marka veya lisans sahibi, kiralayan, iflleten veya herhangi bir s fatla yay mlayan, yay mc gibi hareket eden gerçek veya tüzel kifliler hakk nda da uygulanaca ve tüzel kifli flirketse, anonim flirketlerde yönetim kurulu baflkan, di er flirketlerde en üst yönetici, flirket ile birlikte müfltereken ve müteselsilen sorumlu olaca belirtilmifltir. Maddenin üçüncü f kras nda ise, zarar do uran fiilin ifllenmesinden sonra yay n n her ne surette olursa olsun devredilmesi, baflka bir yay nla birlefltirilmesi veya sahibi olan gerçek veya tüzel kiflinin herhangi bir surette de iflmesi halinde, yay n devir alan n, birleflen ve her ne surette olursa olsun yay n sahibi gibi hareket eden gerçek ve tüzel kifliler ve anonim flirketlerde yönetim kurulu baflkan n n, di er flirketlerde üst yöneticinin, bu fiil nedeniyle hükmedilecek tazminattan birinci ve ikinci f kralarda say lanlarla birlikte müfltereken ve müteselsilen sorumlu olacaklard r.

116 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 109 TRT Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun yay nlar yoluyla ifllenen yap lan yay nlar bak m ndan sorumluluk 2954 sayl Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu nun 28. maddesinde düzenlenmifltir. Buna göre haks z fiillerde, yay n tespit yoluyla yap lm flsa, metni yazan veya sesi tespit edilen, bu metni veya tespiti fiilen kontrol eden ve yayn fiilen yöneten ve kontrol eden kifliler sorumludur. Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun, kendilerine tevdi edilen metni aynen okumakla görevli personeli o yay n n yönetim ve kontrolünde özel olarak görevlendirilmifl olmamak flart yla, o yay n yoluyla ifllenen haks z fiilden sorumlu tutulmazlar. Kifliler, kurum ve kurulufllar yay nlar nedeniyle u rad klar zararlardan ötürü, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu personeli aleyhine de il, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu aleyhine dava açarlar. Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakk ise sakl d r. TRT Kanunu bak m ndan hukuki sorumluluk esas aç s ndan belirli bir süre öngörülmüfltür. Buna göre yay n nedeniyle haks z fiillerden dolay yay n n yap ld tarihten bafllayarak altm fl gün içinde aç lmayan davalar dinlenmez say l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu 5. Maddesi genel yay n esaslar n düzenlemifltir. Buna göre kiflilerin, özel hayatlar na fleref ve haysiyetlerine sayg l olmak ve dürüstlük anlay fl na ba l kalmak, haberlerin toplanmas ve seçilmesi ve yorumlanmas nda tarafs zl k do ruluk ve çabukluk ilkeleri ile ça dafl habercilik teknik ve metotlar na ba l olmak, haberler ile yorumlar ay rmak ve yorumlar n kayna n aç klamak gerekmektedir. Yine 2954 say l Kanunu un reklam yay nlar n düzenleyen 26. Maddesine göre Reklam yay nlar nda; halk aldat - c, yan lt c, haks z rekabete veya karfl l kl cevaplamaya yol aç c, di er ürün veya nitelikleri kötüleyici, herhangi bir ürünün israf n telkin veya ima edici ve genel olarak memleketin ekonomik durumuna zarar verici hususlara yer verilmez... denilerek reklam yay nlar aç s ndan da ilkeleri belirlemifltir. Özel Radyo ve Televizyon Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk Özel Radyo ve Televizyon yay n düzeni tarihinde yürürlü e giren 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun ile yeniden düzenlenmifltir. Özel radyo ve televizyon yay nlar yoluyla gerçeklefltirilen kiflilik haklar na sald r fleklindeki yay nlara karfl hukuki sorumluluk söz konusu Kanunun 46. Maddesinde düzenlenmifltir. Kanunun 46. Maddesi süreli yay nlar için Bas n Kanununda düzenlenen sorumlu müdürü kurumunu getirmifltir. Sorumlu müdür radyo ve televizyon yay nlar n n iç denetimini yapan ve yay n sonucunda oluflan sorumlulu u üstlenen kifli veya kiflilerdir. Özel radyo ve televizyon yay nlar ndan do an sorumlulu un 46. Maddenin 1. F kars nda yay n yöneten veya program yapanla birlikte sorumlu müdüre ait oldu u düzenlenmifltir. Bu sorumluluk birlikte sorumluluktur. Kifli her türlü davay yay n yönetenle sorumlu müdüre veya program yapanla sorumlu müdüre açabilecektir. Ayr ca flirketi idare ve temsile yetkili kifliler, sorumlu müdürün incelemesinden geçmeden veya sorumlu müdürün vetosuna ra men bir yay na karar vermifllerse, bu durumda sorumluluk yay na karar veren söz konusu kiflilere geçecektir. Özel radyo ve televizyon kurulufllar, sunacaklar yay n hizmetlerinin özellik ve önemini de erlendirerek bir veya birden çok sorumlu müdür görevlendirir. Sorumlu müdür veya müdürlerin tafl malar gereken özellikler Kanunun 46/e. Maddesinde flu flekilde düzenlenmifltir; Sorumlu müdürlerin a. Türk vatandafl olmalar, b. Ulusal ve bölgesel düzeyde faaliyette bulunan yay n kurulufllar n n sorumlu müdürlerinin yüksek ö renim mezunu olmalar, c. Yerleflim yerlerinin Türkiye de bulunmas, ç. Kamu hizmetlerinden yasakl olmamalar veya k s tl bulunmamalar, gerekir.

117 110 Medya Hukuku Medya Hizmet Sa lay c, radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmeti içeri inin seçiminde editoryal sorumlulu u bulunan ve bu hizmetin düzenlenme ve yay nlanma biçimine karar veren tüzel kiflidir. Söz konusu sorumluluk hükümlerinin yan s ra 6112 say l Kanunun 6. Maddesinin 4. F kras nda medya hizmet sa lay c lar n hukuki sorumlulu u flu flekilde gösterilmifltir: Medya hizmet sa lay c lar, ticarî iletiflim ile üçüncü flah slar taraf ndan üretilenler de dâhil olmak üzere, yay nlanan tüm yay n hizmetlerinin içeri inden ve sunumundan sorumludur. Böyle bir durumda birlikte sorumluluk esas na göre, yay n yöneten, program yapan ve sorumlu müdürle birlikte medya hizmet sa lay c da sorumluluk almaktad r. nternet Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk nternet Yay nlar n düzenleyen tarihinde yürürlü e giren nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Kanun hükümlerine göre yay nlardan sorumluluk internet sujelerinin duruma göre de iflmektedir. Kanunun 4. Maddesinde düzenlenen içerik sa lay c, internet ortam nda kullan ma sundu u her türlü içerikten sorumludur. çerik sa lay c, sadece ba lant sa lad baflkas na ait içerikten sorumlu de ildir. Ancak, sunufl biçiminden, ba lant sa lad içeri i benimsedi i ve kullan c n n söz konusu içeri e ulaflmas n amaçlad aç kça belli ise sorumlulu u söz konusu olacakt r. Bir di er sorumlu suje ise, Kanunun 5. Maddesinde düzenlenen yer sa lay c - d r. Yer sa lay c, yer sa lad içeri i kontrol etmek veya hukuka ayk r bir faaliyetin söz konusu olup olmad n araflt rmakla yükümlü de ildir. Ancak, Yer sa lay c, yer sa lad hukuka ayk r içerikten, usulüne uygun olarak verilmifl eriflimin engellenmesi karar n ndan haberdar edilmesi halinde ve teknik olarak imkân bulundu u ölçüde hukuka ayk r içeri i yay ndan kald rmakla yükümlüdür. Eriflim sa lay c n n sorumlulu u ise Kanunun 6. Maddesinde düzenlenmifltir. Eriflim sa lay c herhangi bir kullan c s n n yay nlad hukuka ayk r içerikten, Kanun hükümlerine uygun olarak haberdar edilmesi halinde ve teknik olarak engelleme imkân bulundu u ölçüde eriflimi engellemekle yükümlüdür. Bu yükümlülü- ünün haricinde eriflim sa lay c, kendisi arac l yla eriflilen bilgilerin içeriklerinin hukuka ayk r olup olmad klar n ve sorumlulu u gerektirip gerektirmedi ini kontrol etmekle yükümlü de ildir. YARGILAMA REJ M Yarg lama rejimine iliflkin tespit edilmesi gereken ilk nokta yetkili mahkemedir. Yetkili mahkeme denildi i zaman, kitle iletiflim yay nlar nda kiflilik haklar na karfl sald r niteli indeki yay nlara karfl aç lacak hukuk davalar nda, görevli hangi yerdeki mahkemenin uyuflmazl a bakaca anlafl lmaktad r. Medeni Kanunun 25. maddesine göre yetkili mahkeme bak m ndan özel yetki kural getirilmifltir. Kiflilik haklar na sald r nedeniyle dava açacak olan kifli kendi yerleflim yeri veya daval - n n yerleflim yeri mahkemesinde dava açabilir. Görevli mahkeme kavram yetkili mahkeme kavram ndan farkl d r. Görevli mahkeme kavram, uyuflmazl n adli yarg düzeni içerisinde hangi mahkeme türünde çözüme kavuflturulaca anlafl lmaktad r. Kiflilik haklar na yap lan hukuka ayk r sald r lar n durdurulmas na yönelik davalarda görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Kiflilik haklar na yap lan hukuka ayk r sald r lardan dolay zarar n giderilmesini sa lamaya yönelik tazminat davalar eskiden aç lacak tazminat miktar na ve de-

118 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 111 erine göre Sulh hukuk mahkemeleri ya da Asliye Hukuk Mahkemelerinde görülmekteydi. 12 Ocak 2011 tarihinde kabul edilen 6100 say l Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile dava de erine göre yap lan bu ayr ma son verilmifltir say l Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun 2. Maddesine göre Dava konusunun de er ve miktar na bak lmaks z n malvarl haklar na iliflkin davalarla, flahs n varl na iliflkin davalarda görevli mahkeme, aksine bir düzenleme bulunmad kça asliye hukuk mahkemesidir. Sonuç olarak herhangi bir kitle iletiflim araç nedeniyle yap lan yay nlar nedeniyle kiflilik hakk n n ihlali nedeniyle aç lacak maddi ve manevi tazminat davalar asliye hukuk mahkemelerinde görülecektir. Erhan Günay, Yay n Yoluyla Kiflilik Haklar na Sald r ve Bas nda Sorumluluk, Seçkin Yay nc l k, 1999, Ankara. K T A P

119 112 Medya Hukuku Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Kitle iletiflim araçlar yoluyla yap lan yay n n hukuka uygunluk flartlar n n tan mlayabilmek. Kitle iletiflim araçlar yla yap lan yay n n hukuka uygun olarak yürütülmesini sa lamak için söz konusu faaliyetler kurallar taraf ndan düzenlenmektedir. Yay nlar n hukuk s n rlar içerisinde gerçeklefltirilip gerçeklefltirilmedi inin baz ölçütler kullan larak tespit edilmesi mümkündür. Bu ölçütler kamu yarar, gerçeklik, ölçülülük ve güncellik olarak karfl m za ç kmaktad r. Kiflilik haklar ve özelliklerini ay rt edebilmek. Kiflilik hakk, kifliye kifli olmas sebebiyle tan nm fl haklard r. Kiflinin bütün kiflisel de erleri ve kiflisel varl klar üzerinde geçerli olan haklard r. Kiflilik haklar mutlak, tekelci ve flah s varl haklar ndand r. Kiflilik hakk n n konusuna giren de- erleri maddi bedensel de erler, manevi de erler ve mesleki-ticari de erler olarak üçe ay rabiliriz. A MAÇ 4 Kiflilik haklar na yap lan sald r larda sorumlular tespit edebilmek. Kitle iletiflim araçlar yla yap lan kiflilik haklar na sald r larda aç labilecek davalar n hukuki sorumlular Bas n Kanununda tespit edilmifltir. Bas lm fl eser yoluyla ifllenen fiillerden do an maddi ve manevi zararlardan dolay süreli yay nlarda, eser sahibi ile yay n sahibi,süresiz yay nlarda ise,eser sahibi ile yay mc, yay mc n n belli olmamas halinde bas mc müfltereken ve müteselsilen sorumludur. A MAÇ 3 Kitle iletiflim araçlar yla kiflilik haklar na yap - lan sald r lardan korunma yollar n aç klayabilmek. Kiflilik hakk n n korunmas, kiflinin toplum içindeki sahip olmas gereken onurlu ve sayg n varl n sa lamak amac na yöneliktir. Kiflilik hakk sald r ya u rayan kiflinin sald r tehlikesinin önlenmesi, sürmekte olan sald r ya son verilmesini, sona ermifl olsa bile etkileri devam eden sald r - n n hukuka ayk r l n n tespitini, sald r teflkil eden yay mda düzeltmenin veya karar n üçüncü kiflilere bildirilmesi veya yay mlanmas n, maddi veya manevi tazminat talebinde bulunma haklar bulunmaktad r.

120 6. Ünite - Çal flma Yaflam n n Denetimi 113 Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi yay nlar n hukuka uygunluk ölçütlerinden de ildir? a. Ölçülülük b. Kamu yarar c. Karfl l kl l k d. Gerçeklik e. Güncellik 2. Afla dakilerden hangisi kiflilik haklar kavram içersinde yer almaktad r? a. Haberleflme hakk b. Yaflam hakk c. Seyahat hakk d. Sendika hakk e. Yay n hakk 3. Kiflilik hakk sald r ya u rayan kifli afla daki davalardan hangisini açamaz? a. Sald r n n önlenmesi davas b. Tespit davas c. Sebepsiz zenginleflme davas d. Sald r n n durdurulmas davas e. cra inkar tazminat davas 4. Afla dakilerden hangisi kiflilik hakk n n özelliklerindendir? a. fiah s varl haklar ndand r. b. Mal varl haklar ndand r. c. Özel haklardand r. d. Yenilik do uran haklardand r. e. Menfaat haklar ndand r. 5. Maddi tazminat davas açabilmek için hangi flart aranmaz? a. Kusur b. Zarar c. lliyet Ba d. Hukuka ayk r sald r e. zin flart 6. Süreli yay nlarda hukuki sorumluluk kime aittir? a. flveren b. Eser sahibi ve yay n sahibi c. çerik sa lay c d. Reklam veren e. Bas mc 7. Özel radyo ve televizyonlar n yay nlar nda hukuki sorumluluk kime aittir? a. Eser sahibi b. Yer sa lay c c. Süreli yay n sahibi d. Yay n yapan, program yönetenle birlikte sorumlu müdür e. Haber ajans 8. TRT yay nlar nda hukuki sorumluluk kime aittir? a. Metni yazan, sesi tespit edilen ve bunlar kontrol edenler b. Reklam ajans c. flveren d. Eriflim sa lay c e. Borçlu 9. TRT yay nlar ndan dolay tazminat davalar kime karfl aç l r? a. flveren b. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu c. Telekomünikasyon letiflim Baflkanl d. Süreli yay n sahibi e. Bas mc 10. Usulüne uygun olarak verilen eriflimin engellenmesi karar n afla dakilerden hangisi uygular? a. Yer sa lay c b. Ulaflt rma Bakanl c. Reklam ajans d. Süreli Yay n sahibi e. Medya hizmet sa lay c

121 114 Medya Hukuku Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. c Yan t n z yanl fl ise Yay nlar n Hukuka Uygunlu u konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. b Yan t n z yanl fl ise Kiflilik Hakk ve Özellikleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yan t n z yanl fl ise Kitle letiflim Araçlar Yoluyla Kiflilik Haklar na Yap lan Sald r larda Korunma Yollar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yan t n z yanl fl ise Kiflilik Hakk ve Özellikleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. e Yan t n z yanl fl ise Kitle letiflim Araçlar Yoluyla Kiflilik Haklar na Yap lan Sald r larda Korunma Yollar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. b Yan t n z yanl fl ise Kitle letiflim Araçlar Yoluyla Yap lan Kiflilik Haklar na Sald r larda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yan t n z yanl fl ise Kitle letiflim Araçlar Yoluyla Yap lan Kiflilik Haklar na Sald r larda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yan t n z yanl fl ise Kitle letiflim Araçlar Yoluyla Yap lan Kiflilik Haklar na Sald r larda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yan t n z yanl fl ise Kitle letiflim Araçlar Yoluyla Yap lan Kiflilik Haklar na Sald r larda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yan t n z yanl fl ise Kitle letiflim Araçlar Yoluyla Yap lan Kiflilik Haklar na Sald r larda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yararlan lan Kaynaklar Akipek, J.; Ak ntürk, T. (2002), Türk Medeni Hukuku, Kifliler Hukuku, Seçkin Yay nlar, stanbul. Ataay, A. (1978), fiah slar Hukuku, stanbul. Belli, D.B. (2008), Bas n Yolu le Kiflilik Hakk na Sald - r lardan Do an Hukuki Sorumluluk, Yetkin Yay nlar, Ankara. Çolak, N.. (2007), Kitle letiflim Hukuku, Seçkin Yay nc l k, Ankara. çel, K.; Ünver, Y. (2005), Kitle Haberleflme Hukuku, 6. Bas, Beta Yay nc l k, stanbul. K l ço lu, A. (1982), fieref haysiyet ve Özel Yaflama Bas n Yoluyla Sald r lardan Hukuksal Sorumluluk, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay nlar, Ankara. Özel, S. (2004), Uluslararas Medya ve nternette Kiflilik Haklar n n Korunmas, Seçkin Yay nc l k, Ankara. Özsunay, E. (1979), Gerçek Kiflilerin Hukuki Durumu, stanbul. Öztan, B. (1992), fiahs n Hukuku, Hakiki fiah slar, Yetkin Yay nevi, Ankara. Y ld z, S. (2011), Medya ve Hukuk, Nobel Yay nc l k, Ankara. Zevkliler, A.; Acabey, M.B.; Gökyayla, K.E. (2000), Medeni Hukuk, Seçkin Yay nc l k, Ankara.

122

123 7MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Düzeltme ve cevap hakk n aç klayabilecek, Süreli yay nlarda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesinin flartlar n belirtebilecek, Radyo ve televizyon yay nlar nda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesinin flartlar n aç klayabilecek, nternet ortam ndaki yay nlarda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmenin flartlar n betimleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar Düzeltme ve cevap hakk Gerçe e ayk r yay n Sorumlu müdür fieref ve haysiyeti ihlal eden yay n çerik sa lay c Kiflilik haklar çerik Haritas Medya Hukuku Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk G R fi DÜZELTME VE CEVAP HAKKI SÜREL YAYINLARDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI 5187 SAYILI BASIN KANUNU NUN 14. MADDES CEVAP VE DÜZELTME HAKKI 5187 SAYILI BASIN KANUNU NUN 18. MADDES NEGÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYIMLANMAMASI RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI 6112 SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARIN KURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVAP HAKKININ KULLANILMASI 6112 SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARINKURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYINLANMAMASI NTERNET YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI MEDYADA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI BAfiVURU SÜREC TABLOSU

124 Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk G R fi Kitle iletiflim araçlar ile yap lan yay nlar bazen yay n içeri i nedeniyle baz kifli ve kurumlar yay ndaki yanl fl düzeltme ya da cevap hakk n kullanmak isteyebilirler. Anayasal bir hak olan Düzeltme ve Cevap Hakk n n kullan m bas n, radyo, televizyon ve internet yay nlar bak m ndan farkl l klar göstermektedir. Bu ünitede farkl kitle iletiflim araçlar na göre düzeltme ve cevap hakk n n kullan lmas n n usul ve esaslar na de inilecektir DÜZELTME VE CEVAP HAKKI Bir yay n n okuyucusuna o yay nla ilgili herhangi bir düzeltmenin de iletilmesi amac n güden düzeltme ve cevap hakk ; klasik anlamda tan m n bulan bas n özgürlü ündeki gibi devlet ile bas n aras ndaki iliflkileri düzenlemenin ötesinde, bas n ile okuyucu aras ndaki iliflkileride hedef alan bir hakt r. Bas n özgürlü ünden do an haklar kullanan kiflinin, bu hakk kullan rken baflka birinin menfaatlerini zedeleyici, gerçe e ayk r yay nda bulunmas durumunda, ayn düflünce aç klama arac ndan, habere konu olan kiflinin de yararlanmas ona da ayn konuda görüfllerini aç klama olana n n tan nmas, bas n özgürlü ünün bir unsuru olarak de erlendirilmifltir (Özek, 1978:95). Bu yap s yla, düzeltme ve cevap hakk birçok devletin anayasas nda düzenlenmifltir. (Çiftçi, 1991; Coflkun, 2002). Bir tan ma göre düzeltme ve cevap hakk, gerçekleflen yay n n sorumlu müdürüne yollad klar cevaplar n ayn yla yay mlamas olana n ifade etmektedir. (Coflkun, 2002:25). Bir baflka tan ma göre de kitle iletiflim araçlar yla yap lan yay nlar nedeniyle resmî makam ve mercilere, gerçek kiflilere özel ve kamu tüzel kiflilerine, adli yarg laman n çok a r iflleyifli nedeniyle güvence oluflturan bir kurum niteli i tafl maktad r. (Coflkun, 2002:25). Daha kapsay c olarak ise düzeltme cevap hakk n n haber alma özgürlü ünün kötüye kullan m ba lam nda oluflan yanl fl ya da gerçe e ayk r ve kiflilik haklar na yönelik haberin en k sa sürede düzeltilmesi, yan tlanmas ve etkilerinin azalt lmas amac n ve gereksinimini karfl layan bir hak ve özgürlük biçiminde de tan mlamak mümkündür. (Coflkun, 2002:25). Bas n kurulufllar karfl s nda kifli ve kurulufllara tan nan bir savunma arac biçiminde beliren düzeltme ve cevap hakk, silahlarda eflitli i sa lay c bir özelli e sahiptir. Kiflilere, kendileri ile ilgili yay nlar dolay s yla, ayn yoldan kamuoyuna sesini duyurma, halk n do ruyu ö renme ve olumsuz izlenimleri giderme imkân sa lamaya yönelik bir hakt r. (Çiftçi, 1991:95; Erman ve Özek, 1964:86-vd.).

125 118 Medya Hukuku Düzeltme ve cevap hakk n n bas n özgürlü ünü s n rlayan bir hak olmas, onun s n rs zl anlam na da gelmez. Çünkü hakk n s n rs zl onun kötüye kullan lmas n do urur. Burada kurulacak denge ise, bas n özgürlü ünün ve bas n mensuplar n n haber verme ve elefltiri haklar n n özüne dokunmayacak ve ayn zamanda hak sahibinin ç karlar n koruyacak flekilde olmal d r. Düzeltme ve cevap hakk s n rs z olarak tan n rsa, bas n özgürlü ü ile kiflilik hakk aras nda kurulmak istenen denge, bu sefer bas n aleyhine, kifliler lehine bozulmufl olur. (Çiftçi, 1991:47). Bu aç dan, bas n özgürlü ü için bir yapt r m olan bu hakk n, hangi hâllerde, nas l ve kim taraf ndan kullan laca n n kanunlar taraf ndan düzenlenmesi gerekti i aç k bir flekilde anlafl labilir. (Gölcüklü, 1970:137; Özek, 1978:95; Dönmezer, 1968:277-vd). SIRA S ZDE 1 Düzeltme ve Cevap Hakk n n Hukuki Niteli i Düzeltme ve Cevap Hakk, 1982 Anayasas n n ikinci bölümünde Kiflinin Haklar ve Ödevleri bafll alt nda düzenlenmifltir. Anayasan n 32 inci Maddesi nde Düzeltme ve Düzeltme ve cevap hakk, ancak kiflilerin haysiyet ve flereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili gerçe e ayk r yay nlar yap lmas hallerinde tan n r ve kanunla düzenlenir. Düzeltme ve cevap yay mlanmazsa, yay mlanmas n n gerekip gerekmedi ine hâkim taraf ndan ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir. fadesi yer almaktad r. Di er ülkelerin medya ile ilgili kanunlar nda düzeltme ve cevap hakk nas l düzenlenmifltir? K T A P Atilla Coflkun unun Gazete Radyo ve Televizyon Yay nlar nda Cevap Hakk adl kitab nda konu hakk nda daha detayl bilgileri okuyabilirsiniz ( stanbul: Legal, 2002). Düzeltme ve cevap hakk n n kullan m kitle iletiflim araçlar n n özelliklerine göre farkl l klar göstermektedir. S ras yla yaz l bas nda, radyo ve televizyonda ve nternet- teki yay nlar bak m ndan bu hakk n kullan lmas n n usul ve esaslar na de inilecektir. SÜREL YAYINLARDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI Düzeltme ve cevap hakk n n yaz l bas nda kullan lmas denidi inde, dergi, gazete gibi süreli yay nlarda yay mlanan haber ya da yaz lar nedeniyle bu hakk n kullan lmas anlafl lmaktad r Say l Bas n Kanunu Belli aral klarla yay mlanan gazete, dergi gibi bas lm fl eserler ile haber ajanslar yay nlar na iliflkin olarak düzenlemeler getirdi inden düzeltme ve cevap hakk da Bas n Kanunu nun 14. Maddesi nde düzenlenmifltir. Buna göre Süreli yay nlarda kiflilerin fleref ve haysiyetini ihlâl edici veya kiflilerle ilgili gerçe e ayk r yay m yap lmas halinde, bundan zarar gören kiflinin yay m tarihinden itibaren iki ay içinde gönderece i suç unsuru içermeyen, üçüncü kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine ayk r olmayan düzeltme ve cevap yaz s n ; sorumlu müdür hiçbir düzeltme ve ekleme yapmaks z n, günlük süreli yay nlarda yaz y ald tarihten itibaren en geç üç gün içinde, di er süreli yay nlarda yaz y ald tarihten itibaren üç günden sonraki ilk nüshada, ilgili yay n n yer ald sayfa ve sütunlarda, ayn puntolarla ve ayn flekilde yay mlamak zorundad r. Bas n Kanun daki bu düzenlemeye göre, bir süreli yay na yönelik düzeltme ve cevap hakk n n do mas n n ilk nedeni yay n n, yay na konu olan kiflinin fleref ve haysiyetine dokunmas hâlidir. fieref ve haysiyet kavramlar hukuken korunan

126 7. Ünite - Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk 119 kiflilik haklar ba lam ndaki de erlerdir. Bas n Kanunu nun 14 üncü Maddesi ne göre düzeltme ve cevap hakk n n kullan lmas yaln zca kiflinin haysiyet ve flerefinin ihlal edilmesi kofluluna ba l de ildir. Kanun koyucu, süreli yay n n, kiflilerle ilgili gerçe e ayk r yay m yap lmas durumunu da düzeltme ve cevap hakk n n nedeni saym flt r. Size göre hangi hâllerde düzeltme ve cevap hakk kullan labilmelidir? Düzeltme ve Cevap Yaz s n n çerik ve Biçimine Yönelik Düzenlemeler Kanun koyucu, düzeltme ve cevap hakk n n suiistimal edilmemesi, bas n özgürlü- ünü gereksiz yere s n rlayacak biçimde kullan lmamas için birtak m koflullar kabul etmifltir. Bunlar n bafl nda düzeltme ve cevap yaz s n n suç unsuru içermemesi zorunlulu u gelmektedir. kinci koflul, düzeltme ve cevap yaz s n n üçüncü kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine ayk r olmamas d r. Üçüncü koflul, cevap yaz s n n cevap verilen yay nla ilgili olmas ve bunun metinde aç kça belirtilmesidir. Son olarak, cevap yaz s n n uzunlu u, ilgili yay na oranla s n rland r lm flt r. Bu aç klamalar fl nda düzeltme ve cevap yaz s n n flu unsurlar tafl mas gerekti i söylenebilir: Düzeltme ve cevap yaz s, cevaba konu olan yaz ile ilgili olmal d r. Düzeltme ve cevap yaz s suç unsuru tafl mamal, hakaret içermemelidir. Düzeltme ve cevap yaz s üçüncü kiflilerin, dolay s yla düzeltme ve cevap metnine konu olan yay ndan zarar gören ve yay n n sorumlular d fl ndaki kiflilerin haklar na bir sald r niteli i tafl mamas gerekir. Baflka bir deyiflle düzeltme ve cevap metni, baflka kiflilere düzeltme ve cevap hakk do urmayacak nitelikte olmal d r. Düzeltme ve cevap yaz s nda cevaba ya da düzeltmeye konu olan eser belirtilmelidir. Bir baflka ifade ile düzeltme ve cevap hakk n do uran yaz, haber, karikatür, foto raf belirtilmelidir. Düzeltme ve cevap yaz s, ilgili yaz dan uzun olmamal d r. Düzeltme ve cevaba neden olan eserin yirmi sat rdan az yaz, resim veya karikatür olmas hâllerinde düzeltme ve cevap otuz sat r geçemez. Düzeltme ve cevap yaz s zarar gören kifli taraf ndan ya da vekili arac l yla gönderilmelidir. Düzeltme ve Cevap Hakk n n Kullan lmas n Usulüne Yönelik Düzenlemeler 5187 Say l Bas n Kanunu na göre düzeltme ve cevap hakk sahibi yukar da belirtilen koflullara uygun haz rlayaca düzeltme ve cevap metnini, cevaba konu olan eserin yay mland tarihten itibaren en geç iki ay içerisinde bu hakk n kullanmak üzere ilgili süreli yay n n sorumlu müdürüne göndermelidir. Kanun da öngörülen iki ayl k süre, hak düflürücü süredir. lgilinin yap lan yay ndan geç haberdar olmas ve bu nedenle süreyi geçirmesi hâlinde, cevap hakk düflmüfl say l r. Efl deyiflle bir yay ndan zarar gördü ünü iddia eden kiflinin bu yay n n yap ld tarihten itibaren bafllayan iki aydan sonra Bas n Kanunu çerçevesinde herhangi bir talepte bulunmas mümkün de ildir. Düzeltme ve cevap metninin süreli yay n n sorumlu müdürüne mutlaka gönderilmesi gerekmektedir. Uygulamada sorumlu müdüre ulaflt n n kan tlanabilmesi aç s ndan düzeltme ve cevap yaz s noter arac l yla gönderilmektedir. Düzeltme ve cevap 2 SIRA S ZDE

127 120 Medya Hukuku metninin APS ya da iadeli-taahhütlü mektupla gönderilmesi mümkün oldu u gibi al nd belgesi karfl l elden verilmesi de olanakl d r. Düzeltme ve cevap metninin sorumlu müdür ad na süreli yay n n idare merkezi adresine gönderilmesi zorunludur. Bu flekilde örne in bir gazetedeki haberin muhabirine, köfle yazar n n kendisine ya da herhangi bir yaz iflleri müdürüne ya da süreli yay n n baflka bir sorumlusuna gönderilen düzeltme ve cevap yaz lar Bas n Kanunu çerçevesinde geçerli say lmayacakt r SAYILI BASIN KANUNU NUN 14. MADDES CEVAP VE DÜZELTME HAKKI DÜZELTME VE CEVAP METN NED R? K M TARAFINDAN HANG SÜREDE KULLANILIR? Süreli yay nlarda kiflilerin fleref ve haysiyetini ihlal edici veya kiflilerle ilgili gerçe e ayk r yay m yap lmas halinde (süreli yay nda / bir gazetede, dergide, herhangi bir ajans bülteninde) bundan zarar gören kiflinin (haberde, yorum veya elefltiri yaz s nda ad geçen kifli veya tüzel kiflilik veya herhangi bir kurum) yay m tarihinden itibaren iki ay içinde (düzeltme ve cevap hakk na sahip olan kiflinin ölmesi halinde bu hak, mirasç lar ndan biri taraf ndan kullan labilir. Bu durumda iki ayl k bu süreye bir ay ilave edilir. Madde 14/son) gönderece i suç unsuru içermeyen, üçüncü kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine ayk r olmayan düzeltme ve cevap yaz s n ; (tekzip metnini); (Madde 14/1) TEKZ P (Düzeltme ve Cevap metni) K ME GÖNDER L R? Süreli yay n n (gazete,dergi veya haber ajans ) sorumlu müdürüne gönderilir. Gönderilen cevap ve düzeltme yaz s n n al n p al nmad, sorumlu müdüre tebli edilip edilmedi i önemli oldu undan, tekzip metni genellikle noter kanal yla gönderilmektedir. Elden sorumlu müdüre imza karfl l da verilebilir. Bu tür tebli ler tekzip metnini gönderecek kiflinin veya kurumun talebi halinde noter memurlar yla elden de yap labilmektedir. adeli taahhütlü posta yoluyla da cevap ve düzeltme metni gönderilebilir. (14 / I Madde) DÜZELTME VE CEVAP METN N ALAN SORUMLU MÜDÜR NE YAPAR? Sorumlu Müdür, düzeltme ve cevap metnini ald tarihten itibaren günlük süreli yay nlarda en geç üç gün içinde, di er süreli yay nlarda yaz y ald tarihten itibaren en geç üç günden sonraki ilk nüshada, metinde hiçbir düzeltme ve ekleme yapmaks z n (ve bu cevap ve düzeltme dolay s yla herhangi bir mütaala beyan etmeksizin) ilgili yay n n yer ald sayfa ve sütunlarda, ayn puntolarla ve ayn flekilde aynen ve tamamen yay nlamaya mecburdur. Tekzip metni önce sorumlu müdüre gönderilecektir. Bu koflul yerine gelmeden yarg ya baflvurulamaz. Sorumlu müdüre yasa günlük süreli yay nda üç gün inceleme ve üç gün içinde tekzip metnini yay nlama hakk vermifltir. Di er süreli yay nlarda ise üç gün inceleme ve üçüncü günden sonraki ilk nüshada yani dördüncü gün ç kacak olan dergi nüshas nda örne in tekzip metni yay nlanmal d r. Süreli yay n n birden fazla yerde bas lmas halinde,cevap ve düzeltmeye sebep olan yaz n n yay nland ve da t ld yerdeki bask s n n tüm nüshalar nda cevap ve düzeltmeye yer verilir. (14/ I - III Madde)

128 7. Ünite - Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk 121 TEKZ P METN NASIL OLMALIDIR VE NE fiek LDE YAYINLANMALIDIR? Düzeltme ve Cevap metninde buna neden olan eser belirtilir. Düzeltme ve cevap ilgili yaz dan uzun olamaz. Düzeltme ve cevaba neden olan eserin yirmi sat rdan az yaz veya resim veya karikatür olmas hallerinde düzeltme ve cevap otuz sat r geçemez. Tekzip metni cevaba sebebiyet veren yaz n n yay nland sayfa ve sütünda veya bunlar n eflde erinde, okumay güçlefltirmeyecek flekilde, imla kurallar na uygun olarak, efl büyüklükte ve efl karakterde harflerle, tekzibi gerektiren yaz için bafll k yap lm flsa veya resim, foto raf konmuflsa, cevap ve düzeltme metninde tespit edilmifl bafll k veya resminde yay nlanmas gerekir. (14/ II-I Madde) TEKZ P YAYINLANMAZSA Tekzip metninin sorumlu müdüre tebli inden itibaren, günlük süreli yay nlarda 3 gün, di er süreli yay nlarda üç günden sonraki ilk nüshada tekzip metni yay nlanmal d r. (Örne in tekzip metninin sorumlu müdüre tebli tarihi olsa, bu tarih yani tebli tarihi say lmayacak ve sorumlu müdür günlük süreli yay nlarda 3 gün içinde incelemesini bitirecek ve üç gün içinde yay nlayacakt r. Yani tekzibin yay nlanmas na karar verirse en son tarihinde tekzip metnini yay nlamal d r.) E er aç klanan sürelerde tekzip yay nlanmazsa; yay nlanmas gerekli olan tarihten itibaren veya usulüne ayk r flekilde yay nlanmas halinde yay m tarihinden itibaren 15 gün içinde; (Örnek tarihlere göre 19 Ocak 2011 tarihine kadar) SULH CEZA YARGICINA BAfiVURULUR Cevap ve düzeltme talep eden kifli haberle ilgili tüm evraklar yla tekzip metninin yay nlanmas veya yasada gösterilen usule göre yay nlanmas için bulundu u yer Sulh Ceza Yarg c na baflvurur. Sulh Ceza yarg c cevap ve düzeltmenin suç mahiyetinde olup olmad n, yay n ile ilgisinin bulunup bulunmad n ve yap lan baflvurunun yay ndan itibaren iki ay içinde yap l p yap lmad na bakar. Sulh Ceza Yarg c tekzip metninin yay nlan p yay nlanmayaca n veya usulüne uygun olarak yeniden yay nlanmas n üç gün içinde duruflma yapmaks z n karara ba lar. (14/IV Madde) SULH CEZA YARGICI KARARINA K MLER T RAZ EDEB L R, T RAZ SÜRES NED R? Sulh Ceza Yarg c tekzip metninin yay nlanmas na karar verirse, bu karar sorumlu müdüre tebli edilir. Sorumlu Müdür de bu karara karfl tebli tarihinden itibaren yedi gün içinde (acele itiraz) Yetkili Makama (Asliye Ceza yarg c na) itiraz edebilir. Sorumlu Müdür tekzibin yay nlanmas na dair Sulh Ceza Yarg c karar n n kald r lmas n ve tekzibin yay nlanmamas na karar verilmesini isteyebilir. E er tekzip isteyen ilgilinin iste i reddedilir ve tekzibin yay nlanmamas na karar verilirse; ayni flekilde tekzip isteyen ilgili de yedi gün içinde yetkili makama yani Asliye Ceza yarg c - na itiraz etme hakk na sahiptir. Asliye Ceza Yarg c itiraz nedenlerini, yaz l belgeleri ve dosyay inceleyerek üç gün içinde karar verir. Karar kesindir. Yetkili Makam karar na (Asliye Ceza Yarg c ) karar na itiraz edilemez. (14/ V Madde)

129 122 Medya Hukuku YETK L MAKAM (ASL YE CEZA YARGICI) KARARINA GÖRE DÜZELTME EVE CEVAP METN NE ZAMAN VE NASIL YAYINLANIR? Düzeltme ve cevab n yay nlanmas na hâkim taraf ndan karar verilmesi halinde günlük süreli yay nlarda tekzip metni; hakim karar n n tebli i tarihinden itibaren üç gün içinde yay nlanacak olan nüshada, di er süreli yay nlarda ise üç günlük inceleme süresinin bitiminden sonra yay nlanacak ilk nüshada hakim karar na göre verilen tekzip metni yay nlanmal d r. Tekzip metni süresinde yay nlanmay nca tekzip isteyen taraf ndan e er Sulh Ceza Yarg nca baflvurulmuflsa ve Sulh Ceza Yarg c tekzibin yay nlanmas na karar vermiflse ve bu karara itiraz edilmemiflse bu karar n kesinleflti i tarihten itibaren, e er itiraz edilmiflse yetkili makam n (Asliye Ceza) karar n n tebli i tarihinden itibaren yukar da aç klanan süreler içinde tekzip metni yay nlanmal d r. (14/ VI Madde) 5187 SAYILI BASIN KANUNU NUN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYIMLANMAMASI 5187 SAYILI BASIN KANUNU NUN 14.MADDES NE GÖRE TEKZ P METN N N YAYIMLANMASINA DA R KES NLEfiM fi HÂK M KARARLARINA UYMAMA lgilinin talebi üzerine verilmifl ve kesinleflmifl hakim kararlar na göre yay nlanmas na karar verilen düzeltme ve cevap metinlerini yay nlamayarak kesinleflmifl hakim kararlar na uymayan sorumlu müdür ve ba l oldu u yetkili on milyar liradan yüzeli milyar liraya kadar a r para cezas yla cezaland r l r. A r para cezas, bölgesel süreli yay nlarda yirmi milyar liradan, yayg n süreli yay nlarda elli milyar liradan az olamaz. Sorumlu müdür ve sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili hakk nda verilen a r para cezas n n ödenmesinden yay n sahibi, sorumlu müdür ve sorumlu müdürün ba l oldu u yetkili ile birlikte müteselsilen sorumludur. (Madde 18/ 1) Tekzip: Düzeltme ve cevap metni olarak kullan lan terim; tekzip etmek karfl l olarak yalanlamak, do ru olmad n aç klamak anlam ndad r. DÜZELTME VE CEVAP YAZISININ YAYINLANMAMASI VEYA YASAL fiartlara UYULMAKSIZIN YAYINLANMASI HAL NDE LAN YOLUYLA YAYIMLAMA KARARI Düzeltme ve cevap yaz s n n yay nlanmamas veya tekzip metnine hiçbir düzeltme ve ekleme yap lmaks z n ilgili yay n n yer ald sayfa ve sütunda, ayn puntolarla ve ayn flekilde yay mlanmam flsa; yani Madde14/1 de belirtilen flartlara uyulmaks z n yay nlanmas hallerinde hakim, ayr ca masraflar yay n sahibi taraf ndan karfl lanmak üzere., bu yaz n n tiraj yüz binin üzerinde olan iki gazetede ilan fleklinde yay nlanmas na da karar verir. (Madde 18/ 3 son) RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun, 3984 say l eski Radyo ve Televizyonlar n Kuruluflu ve Yay nlar Hakk ndaki kanunu yürürlükten kald rm flt r say l yeni kanun Türkiye Büyük Millet Meclisi nden 15 fiubat 2011 tarihinde kabul edilmifl ve 3 Mart 2011 tarihli Resmi Gazetede yay nlanarak yürürlü e girmifltir. Söz konusu 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun un 18. Maddesi Düzeltme ve Cevap Hakk n düzenlemektedir.

130 7. Ünite - Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk 123 Radyo ve televizyon yay nlar bak m ndan söz konusu yay n hakk nda düzeltme ve cevap hakk n kullanmak isteyen kifliler için kanunda iki yol öngörülmüfltür. Bunlardan ilki Gerçek ve tüzel kifliler, kendileri hakk nda fleref ve haysiyetlerini ihlâl edici veya gerçe e ayk r yay n yap lmas hâlinde, yay n tarihinden itibaren altm fl gün içinde, üçüncü kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine ayk r olmamak ve suç unsuru içermemek kayd yla, düzeltme ve cevap yaz s n ilgili medya hizmet sa lay c ya gönderir. Hükmüne göre yay n tarihinden itibaren 60 günlük süre içerisinde düzeltme ve cevap hakk n kullanmak isteyen kifli düzeltme ve cevap yaz - s n ilgili medya hizmet sa lay c s na gönderebilecektir. lgili düzeltme ve cevap metnini alan medya hizmet sa lay c s ise, hiçbir düzeltme ve ekleme yapmaks z n, yaz y ald tarihten itibaren en geç yedi gün içinde, cevap ve düzeltmeye konu yay n n yap ld saatte ve programda, izleyiciler taraf ndan kolayl kla takip edilebilecek ve aç kça anlafl labilecek biçimde düzeltme ve cevab yay nlamakla yükümlüdür. Yine 18. Maddeye göre Düzeltme ve cevap hakk do uran program n yay ndan kald r ld veya yay n na ara verildi i durumlarda, düzeltme ve cevap hakk, yedi günlük süre içinde an lan program n yay n saatinde kulland r l r. E er medya hizmet sa lay c s düzeltme ve cevab belirtilen süre içinde yay nlamaz ise ya da 18. Maddede yer verilen düzenlemeye ayk r flekilde yay nlar ise ilk halde sürenin bitmesini takiben ikinci halde düzeltme ve cevab n yay nland tarihten itibaren on gün içinde ilgili kifli, mahkemeden cevap ve düzeltmenin birinci f kra hükümlerine uygun olarak yay nlanmas na karar verilmesini isteyebilecektir. Bu halde düzeltme ve cevap hakk n kullanmak isteyen kiflinin hangi mahkemeye baflvuraca da kanunda düzenlenmifltir. Buna göre baflvurulacak yetkili ve görevli mahkeme; baflvuru sahibinin ikamet etti i yerdeki sulh ceza mahkemesi, baflvuru sahibinin yurt d fl nda ikamet etmesi hâlinde Ankara Sulh Ceza Mahkemesidir. Bu flekilde kendisine baflvurulan Sulh ceza hâkimi, istemi üç gün içinde duruflma yapmaks z n karara ba lar. Bu karara karfl tebli den itibaren yedi gün içinde yetkili asliye ceza mahkemesine itiraz edilebilir. Asliye ceza mahkemesi itiraz üç ifl günü içinde inceleyerek kesin karara ba lar. Kanun düzeltme ve cevap hakk na sahip olan kiflinin bu hakk kullanmadan ölmesi hâlinde, bu hak mirasç lar ndan biri taraf ndan kullan labilece ini de hükme ba lam flt r. Bu durumda, ölümün altm fl günlük düzeltme ve cevap hakk süresi içinde gerçekleflmifl olmas kayd yla, kalan düzeltme ve cevap hakk süresine otuz gün ilâve edilecektir. Kanunun 18. Maddesinin son f kras na göre düzeltme ve cevap hakk n kullanmak isteyen gerçek ya da tüzel kifli bu hakk n, ayn süreler içinde do rudan sulh ceza mahkemesinden isteme olana da tan m flt r SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARIN KURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVAP HAKKININ KULLANILMASI DÜZELTME VE CEVAP HAKKI K M TARAFINDAN HANG SÜREDE KULLANILIR? Gerçek ve tüzel kifliler, kendileri hakk nda fleref ve haysiyetlerini ihlâl edici veya gerçe e ayk r yay n yap lmas hâlinde, yay n tarihinden itibaren altm fl gün içinde, üçüncü kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine ayk r olmamak ve suç unsuru içermemek kayd yla, düzeltme ve cevap yaz s n ilgili medya hizmet sa lay - c ya gönderir.

131 124 Medya Hukuku DÜZELTME VE CEVAP METN K ME GÖNDER L R? Gerçek ya da tüzel kifliler taraf ndan, üçüncü kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine ayk r olmamak ve suç unsuru içermemek kayd yla, düzeltme ve cevap yaz s - n ilgili medya hizmet sa lay c ya gönderilir. DÜZELTME VE CEVAP METN N N ALAN MEDYA H ZMET SA LAYICI NE YAPAR? Medya hizmet sa lay c lar, hiçbir düzeltme ve ekleme yapmaks z n, yaz y ald tarihten itibaren en geç yedi gün içinde, cevap ve düzeltmeye konu yay n n yap ld saatte ve programda, izleyiciler taraf ndan kolayl kla takip edilebilecek ve aç kça anlafl labilecek biçimde düzeltme ve cevab yay nlar. Düzeltme ve cevap hakk do uran program n yay ndan kald r ld veya yay n na ara verildi i durumlarda, düzeltme ve cevap hakk, yedi günlük süre içinde an lan program n yay n saatinde kulland - r l r. Düzeltme ve cevapta, buna neden olan yay n belirtilir SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARIN KURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYINLANMAMASI DÜZELTME VE CEVAP METN YAYINLANMAZSA NE YAPILAB L R? E er medya hizmet sa lay c s düzeltme ve cevab belirtilen süre içinde yay nlamaz ise ya da 18. Maddede yer verilen düzenlemeye ayk r flekilde yay nlar ise ilk halde sürenin bitmesini takiben ikinci halde düzeltme ve cevab n yay nland tarihten itibaren on gün içinde ilgili kifli, mahkemeden cevap ve düzeltmenin birinci f kra hükümlerine uygun olarak yay nlanmas na karar verilmesini isteyebilecektir. SIRA S ZDE 3 Düzeltme ve cevap hakk n kimler kullanabilir? TRT Yay nlar Bak m ndan Düzeltme ve Cevap Hakk Düzeltme ve cevap hakk n n TRT yay nlar bak m ndan kullan lmas 2954 Say l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu na göre düzenlenmifltir. Kanunun 27. Maddesi ne göre TRT yay nlar nda bir kiflinin haysiyet ve flerefine dokunulmas veya kendisi ile ilgili olarak gerçe e ayk r hususlar bulunmas hâlinde ilgili kiflinin düzeltme ve cevap metnini yay n tarihinden bafllayarak yedi gün içinde TRT Genel Müdürlü ü ne göndermesi gerekmektedir. Düzeltme ve cevap metninin Genel Müdürlükçe al nmas ndan bafllayarak üç gün içinde yay mlanmas gerekmektedir. TRT Genel Müdürlü üne gönderilecek olan düzeltme ve cevap metninde yay nda kendisine gerçe e ayk r beyanlarda bulunuldu u ya da fleref ve haysiyetine dokunuldu u veya gerçe in ne oldu u k saca aç klan r. Cevap ve düzeltme metni, cevap ve düzeltmeye esas olan yay n süresinin ilgili bölümünün süresini aflamaz. Düzeltme ve cevap metnini alan Genel Müdürlük, düzeltme ve cevap metninin kanun hükümlerine uygun olmamas veya suç niteli indeki ifadeler tafl mas ya da yeni bir düzeltme ve cevap hakk do urur nitelikte olmas hâlinde yay mlamas talebini reddetti ini üç günlük sürenin bitiminden itibaren iki gün içinde ilgilisine bildirir.

132 7. Ünite - Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk 125 lgili, bu red karar na karfl, iki gün içinde Ankara Sulh Ceza Hâkimli i nezdinde itiraz edebilir. Hak sahibi itiraz n, Ankara Sulh Ceza Hâkimli ine gönderilmek üzere bulundu u yer mahkemesine de verebilir. Ankara Sulh Ceza Hâkimi, en geç iki gün içinde düzeltme ve cevap metnini; suç niteli i olup olmad, yay n ile ilgisi bulunup bulunmad, bu maddede yaz l flartlara uygun olup olmad, yeni bir düzeltme ve cevap hakk do urur nitelikte olup olmad ve süresi içinde Türkiye Radyo - Televizyon Kurumuna gönderilip gönderilmedi i yönlerinden inceleyerek karar verir. Hakim cevap veya düzeltme metninin aynen yay mlanmas na karar verebilece i gibi uygun görece i de ifliklikleri bizzat yapt ktan sonra yay mlanmas na da karar verebilir. Bu karar n birer örne i taraflara gönderilir. Taraflar, bu karara, kendilerine tebli inden bafllayarak iki gün içinde Ankara Asliye Ceza Hâkimli i nezdinde itiraz edebilirler. Asliye ceza hâkiminin verdi i karar kesindir. Bu karar n Genel Müdürlü e tebli inden itibaren en geç iki gün içinde cevap ve düzeltmenin yay mlanmas zorunludur. TRT yay nlar bak m ndan düzeltme ve cevap hakk n n kullan lmas süreci aç s ndan bir farkl l k söz konusudur. TRT Kanunu 19. Maddesi nde düzenlenen Hükümet Uygulamalar n Tan t lmas bafll kl maddeye göre; Türkiye Radyo - Televizyon Kurumunun yay n esaslar na uymak, cevap hakk do uracak nitelikte olmamak ve siyasi ç kar amac tafl mamak kayd yla, mevzuat veya idari kararlarla yürürlü e konan ve halk n kat l m ile baflar ya ulaflabilecek Hükümet uygulamalar n n; gerekçelerinin, yararlar n n, vecibelerinin, usul ve esaslar n n kamuoyuna benimsetilmesini amaçlayan tan t c radyo ve televizyon programlar, Hükümet taraf ndan Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu d fl nda haz rlan r ve Kurum taraf ndan haber bültenleri d fl nda yay nlan r ve bu yay n n Hükümet uygulamas n n tan t lmas oldu u yay n s ras nda belirtilir. Bu yay nlar n yay n süreleri ayda otuz dakikay geçemez. Hükümet bu süreyi bir defada veya bir aydaki toplam otuz dakikay aflmamak üzere birkaç defada kullanabilir. Kullan lmayan süreler müteakip ay sürelerine eklenemez. Bu flekilde yap lan yay nlar nedeniyle Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan fakat hükümete dâhil olmayan siyasi partilerin, düzeltme ve cevap hakk taleplerini yay n tarihinden bafllayarak üç gün içinde Ankara Sulh Ceza Hâkimli i nezdinde yapacaklar düzenlenmifltir. Yine ayn flekilde siyasi partilerin radyo ve televizyondan özel kanunlar uyar nca yapacaklar seçim propaganda konuflmalar ile Kanun un 18. Maddesi nde düzenlenen hükümet bildiri ve konuflmalar bak m ndan düzeltme ve cevap hakk kullan lamayacakt r. NTERNET YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI Teknolojik geliflmelerin sonucu olarak nternet ortam nda yay nc l n geliflmesi ve nternet ortam nda yap lan yay nlar nedeniyle kiflilerin hak ihlalleri ile karfl karfl ya kalmas nedeniyle nternet ortam nda yap lan yay nlar n gerçe e ayk - r olmas ya da kiflilerin fleref ve haysiyetlerinin ihlal edilmesi hâlinde de düzeltme ve cevap hakk n n tan nmas gereklidir. Bu gerekçeden hareketle 5651 Say - l nternet Ortam ndan Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun un 9. Maddesi nde çeri in yay ndan ç kar lmas ve cevap hakk düzenlenmifltir.

133 126 Medya Hukuku Bu düzenlemeye göre nternet ortam nda yer alan bir içerik nedeniyle haklar ihlal edildi ini iddia eden kifli, içerik sa lay c s na, buna ulaflamamas hâlinde yer sa lay c s na baflvurarak kendisine iliflkin içeri in yay ndan ç kar lmas n ve yay ndaki kapsam ndan fazla olmamak üzere haz rlad cevab bir hafta süreyle nternet ortam nda yay mlanmas n isteyebilecektir. Bu talebi alan içerik veya yer sa lay c kendisine ulaflt tarihten itibaren iki gün içinde, talebi yerine getirmelidir. Bu süre zarf nda talep yerine getirilmedi i takdirde reddedilmifl say l r. çerik veya yer sa lay c yay mlamazsa yani talep reddedilmifl say l rsa hakk n n ihlal edildi ini düflünen kifli on befl gün içinde yerleflim yerindeki Sulh Ceza Mahkemesine baflvurarak, içeri in yay ndan ç kar lmas na ve yay ndaki kapsam ndan fazla olmamak üzere haz rlad cevab n bir hafta süreyle nternet ortam nda yay mlanmas na karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hâkimi bu talebi üç gün içinde duruflma yapmaks z n karara ba lar. Sulh ceza hâkiminin karar na karfl Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre itiraz yoluna gidilebilir. Sulh ceza hâkiminin kesinleflen karar içerik veya yer sa lay c s na ulaflt rmas ndan itibaren iki gün içinde içerik yay ndan ç kar larak haz rlanan cevab n yay mlanmas na bafllan r. E er, sorumlu kifli sulh ceza hâkiminin karar n yasal flartlara uygun olarak ve süresinde yerine getirmezse, alt aydan iki y la kadar hapis cezas ile cezaland r - l r. çerik veya yer sa lay c n n tüzel kifli olmas hâlinde, bu f kra hükmü yay n sorumlusu hakk nda uygulan r. MEDYADA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI BAfiVURU SÜREC TABLOSU Düzeltme ve Cevaba Konu Yay n n Yap ld Ortam Gazete, dergi gibi süreli yay nlar Özel radyolar lk Baflvurulacak Merci ve Süresi Yay n tarihinden itibaren 2 ay içerisinde sorumlu müdüre ulaflt r l r. Yay n tarihinden itibaren 60 gün içinde Medya Hizmet Sa lay c s na ulaflt r l r e er yay nlanmazsa Sulh Ceza Hakimine baflvurulur. Yetkili ve Görevli Sulh Ceza Mahkemesi baflvuru sahibinin ikamet etti i yerdeki sulh ceza mahkemesi, baflvuru sahibinin yurt d fl nda ikamet etmesi hâlinde Ankara Sulh Ceza Mahkemesidir. Baflvuru sahibi dilerse yay n tarihinden itibaren 60 gün içinde do rudan Sulh Ceza Hakimine de baflvurabilir. Yay nlanmamas Halinde Baflvurulacak lk Merci Sulh Ceza Mahkemesi Asliye Ceza Mahkemesi

134 7. Ünite - Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk 127 Özel televizyonlar Yay n tarihinden itibaren 60 gün içinde Medya Hizmet Sa lay c s na ulaflt r l r e er yay nlanmazsa Sulh Ceza Hakimine baflvurulur. Yetkili ve Görevli Sulh Ceza Mahkemesi baflvuru sahibinin ikamet etti i yerdeki sulh ceza mahkemesi, baflvuru sahibinin yurt d fl nda ikamet etmesi hâlinde Ankara Sulh Ceza Mahkemesidir. Baflvuru sahibi dilerse yay n tarihinden itibaren 60 gün içinde do rudan Sulh Ceza Hakimine de baflvurabilir. Asliye Ceza Mahkemesi TRT radyolar TRT televizyonlar nternet Yay n tarihinden itibaren 7 gün içinde TRT Genel Müdürlü üne ulaflt r l r. Yay n tarihinden itibaren 7 gün içinde TRT Genel Müdürlü üne ulaflt r l r. Süre öngörülmemifltir. çerik ve yer sa lay c ya ulaflt r l r. Ankara Sulh Ceza Mahkemesi Ankara Sulh Ceza Mahkemesi Sulh Ceza Mahkemesi Sizce kitle iletiflim araçlar için baflvuru süreçlerindeki farkl l klar n sebebi ne olabilir? 4 SIRA S ZDE

135 128 Medya Hukuku Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 Düzeltme ve cevap hakk n aç klayabilmek Düzeltme ve cevap hakk, kitle iletiflim araçlar yla yap lan yay nlar nedeniyle resmî makam ve mercilere, gerçek kiflilere özel ve kamu tüzel kiflilerine, adli yarg laman n çok a r iflleyifli nedeniyle güvence oluflturan bir kurum olan düzeltme ve cevap hakk haber alma özgürlü ünün kötüye kullan lmas ba lam nda oluflan yanl fl ya da gerçe e ayk r kiflilik haklar n ihlal edici nitelikte yap lan yay nlar na karfl yay ndan zarar görenin baflvurabilece i bir hak olarak tan mlanabilir. Süreli yay nlarda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesinin flartlar n belirtebilmek Gazete dergi gibi süreli yay nlarda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesi için ilgilinin yay n n yap ld tarihten itibaren iki ay içinde sorumlu müdüre hitaben düzeltme ve cevap metnini göndermesi gerekir. Sorumlu müdür 3 gün içinde bu metni yay nlar. E er metin yay mlanmazsa sulh ceza hâkimine baflvurulmas gerekir. Taraflar sulh ceza yarg c n n karar na karfl Asliye ceza mahkemesine baflvurmal d r. Radyo ve televizyon yay nlar nda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesinin flartlar n aç klayabilmek. 15 fiubat 2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi nde kabul edilen 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanuna göre düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesi özel radyo ve televizyonlar ylece daha önce yürürlükte olan 3984 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay nlar Hakk ndaki kanunu yürürlükten kald rm flt r say l Radyo Ve Televizyonlar n Kurulufl Ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun un amac ; radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlü ünün sa lanmas, medya hizmet sa lay c lar n n idarî, malî ve teknik yap lar ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluflu, teflkilât, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin usul ve esaslar belirlemektir. Bu Kanun, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi alt nda, her türlü teknik, usul ve araçlarla ve her ne isim alt nda olursa olsun elektromanyetik dalgalar veya di er yollarla yap lan radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetleriyle ilgili hususlar kapsamaktad r. Gerçek ve tüzel kifliler, kendileri hakk nda fleref ve haysiyetlerini ihlâl edici veya gerçe e ayk r yay n yap lmas hâlinde, yay n tarihinden itibaren altm fl gün içinde, üçüncü kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine ayk r olmamak ve suç unsuru içermemek kayd yla, düzeltme ve cevap yaz s n ilgili medya hizmet sa lay c ya gönderir. Hükmüne göre yay n tarihinden itibaren 60 günlük süre içerisinde düzeltme ve cevap hakk n kullanmak isteyen kifli düzeltme ve cevap yaz s n ilgili medya hizmet sa lay c s na gönderebilecektir. lgili düzeltme ve cevap metnini alan medya hizmet sa lay c s ise, hiçbir düzeltme ve ekleme yapmaks z n, yaz y ald tarihten itibaren en geç yedi gün içinde, cevap ve düzeltmeye konu yay n n yap ld saatte ve programda, izleyiciler taraf ndan kolayl kla takip edilebilecek ve aç kça anlafl labilecek biçimde düzeltme ve cevab yay nlamakla yükümlüdür. Yine 18. Maddeye göre Düzeltme ve cevap hakk do uran program n yay ndan kald r ld veya yay n na ara verildi i durumlarda, düzeltme ve cevap hakk, yedi günlük süre içinde an lan program n yay n saatinde kulland r l r. E er medya hizmet sa lay c s düzeltme ve cevab belirtilen süre içinde yay nlamaz ise ya da 18. Maddede yer verilen düzenlemeye ayk r flekilde yay nlar ise ilk halde sürenin bitmesini takiben ikinci halde düzeltme ve cevab n yay nland tarihten itibaren on gün içinde ilgili kifli, mahkemeden cevap ve düzeltmenin birinci f kra hükümlerine uygun olarak yay nlanmas na karar verilmesini isteyebilecektir.

136 7. Ünite - Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk 129 A MAÇ 4 nternet ortam ndaki yay nlarda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesinin flartlar n belirleyebilmek Say l nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nla Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun daki düzenlemeye göre nternet ortam nda yer alan bir içerik nedeniyle haklar n n ihlal edildi ini iddia eden kifli, içerik sa lay c s na, buna ulaflamamas hâlinde yer sa lay c s na baflvurarak kendisine iliflkin içeri in yay ndan ç kar lmas n ve yay ndaki kapsam ndan fazla olmamak üzere haz rlad cevab bir hafta süreyle nternet ortam nda yay mlanmas n isteyebilecektir. Bu talebi alan içerik veya yer sa lay c n n kendisine ulaflt tarihten itibaren iki gün içinde, talebi yerine getirmesi gerekir. Bu süre zarf nda talep yerine getirilmedi i takdirde reddedilmifl say l r. çerik veya yer sa lay c yay mlamazsa yani talep reddedilmifl say l rsa hakk n n ihlal edildi inin düflünen kifli on befl gün içinde yerleflim yeri sulh ceza mahkemesine baflvurarak, içeri in yay ndan ç kar lmas na ve yay ndaki kapsam ndan fazla olmamak üzere haz rlad cevab n bir hafta süreyle nternet ortam nda yay mlanmas na karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hâkimi bu talebi üç gün içinde duruflma yapmaks z n karara ba lar. Sulh ceza hâkiminin karar na karfl Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre itiraz yoluna gidilebilir.

137 130 Medya Hukuku Kendimizi S nayal m 1. Düzeltme ve Cevap Hakk 1982 Anayasas n n hangi bölümünde düzenlenmifltir? a. Kiflinin hak ve ödevleri b. Sosyal ve siyasi haklar c. Yasama d. Yürütme e. Yarg 2. Gerçe e ayk r bir yay n olmas nedeniyle afla da yer alan yay nlar n hangisi için düzeltme ve cevap hakk kullan lamaz? a. Haber ajans yay n b. Gazete c. Dergi d. Kitap e. Bülten 3. Süreli yay nlarda düzeltme ve cevap hakk yay n tarihinden itibaren ne kadar süre içinde kullan lmal d r? a. 3 gün b. 7 gün c. 10 gün d. 20 gün e. ki ay 4. Süreli yay nlarda düzeltme ve cevap metni afla da yer alan kiflilerden hangisini gönderilmelidir? a. Eser sahibi b. Yay n sahibi c. Sorumlu müdür d. Genel yay n yönetmeni e. Editör say l kanuna göre düzeltme ve cevap hakk n n kullan lmas için baflvuru süresi ne kadard r? a. 90 gün b. 60 gün c. 30gün d. 15 gün e. 7 gün 6. TRT yay nlar bak m ndan düzeltme ve cevap metninin yay mlanmas na kim karar verir? a. Ankara Sulh Ceza Yarg c b. Program yap mc s ve sorumlusu c. TRT genel müdürü d. Ankara Asliye Ceza Mahkemesi e. Yarg tay 7. nternet yay nlar bak m ndan düzeltme ve cevap metni yay mlanmas için kime /nereye baflvurulur? a. çerik veya yer sa lay c b. Ankara Sulh Ceza Yarg c c. nternet Web sitesi sahibi d. nternet alan ad sahibi e. Ankara Asliye Ceza Mahkemesi 8. Süreli bir yay nda düzeltme ve cevap metnini yay mlanmas na iliflkin mahkeme karar na uyulmamas hâlinde cezai yapt r m afla daki kanunlar n hangisinde düzenlenmifltir? a. Anayasa b. Türk Ceza Kanunu c. Bas n Kanunu d. Radyo ve Televizyonlar n Kuruluflu ve Yay nlar Hakk nda Kanun e. TRT Kanunu 9. Düzeltme ve cevap hakk afla daki yasal metinlerin hangisinde yer almaz? a Anayasas b. Bas n Kanunu c. TRT Kanunu d. Radyo ve Televizyonlar Kuruluflu ve Yay nlar Hakk nda Kanun e. Türk Ceza Kanunu 10. Süreli yay nlarda düzeltme ve cevap yaz s n n tafl - mas gereken unsurlar bak m ndan afla dakilerden hangisi do rudur? a. Düzeltme ve cevap yaz s cevaba konu olan yaz ile ilgili olmak zorunda de ildir. b. Düzeltme ve cevap yaz s suç unsuru tafl mamal d r. c. Düzeltme cevap yaz s cevaba konu yaz dan daha uzun olabilir. d. Karikatüre karfl düzeltme ve cevap hakk kullan lamaz. e. Düzeltme ve cevap yaz s nda cevaba konu olan eser belirtilmek zorunda de ildir.

138 7. Ünite - Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk 131 Kendimizi S nayal m Yan t anahtar 1. a Yan t n z yanl fl ise, Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. d Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay nlarda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay nlarda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay nlarda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Yay nlar nda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. c Yan t n z yanl fl ise, Radyo ve Televizyon Yay nlar nda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. a Yan t n z yanl fl ise, nternet Yay nlar nda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay nlarda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yan t n z yanl fl ise, Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yan t n z yanl fl ise, Süreli Yay nlarda Düzeltme ve Cevap Hakk konusunu yeniden gözden geçiriniz. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Bas n Yay n Enformasyon Genel Müdürlü ü taraf ndan yurt d fl nda bas n müflavirli i bulunan ülkelerdeki bas n mevzuat n ortaya koymay amaçlayan Bas nla lgili Mevzuat adl çal flmada farkl ülkelerin bas n hukukunda yer alan düzeltme ve cevap hakk konusu flöyle tan mlanmaktad r: Belçika da bas nda düzeltme ve cevap hakk n n kullan labilmesi için yay mlanan bir yaz n n varl bu hakka sahip olabilmek için yeterlidir. Yaz da yanl fl haber veya elefltiriler cevap hakk na konu olamamaktad r. Düzeltme ve cevap yaz s n n üç ay içinde gönderilmesi ve cevap verilen yaz yla ayn dilde olmas, gerekmedikçe üçüncü flah slar içermemesi, küçük düflürücü veya ahlaka ayk r olmamas ve ayn konuda olmas gereklidir. Düzeltme ve cevap metni, tepki gösterilen yaz n n iki kat n geçemez. Cevap hakk n istemek di er kanuni yollara gitmeyi engellemez. Düzeltme ve cevap gazetenin yaz ifllerine ulaflmas ndan sonra üç gün içinde yay mlanmal d r. Di er süreli yay nlarda ise ç kacak ilk nüshada yay mlanabilir. Düzeltme ve cevap süresinde yay mlanmad takdirde, bu hakk kullanan, üç gün içinde polise veya adliyeye müracaatla yay n organ sorumlu müdürünü tazminat ödemeye mahkum ettirebilir. Cevap hakk n n yay mlanmamas hâlinde hâkim, ya düzeltme ve cevap hakk n reddeder ya yay nc y düzeltme ve cevap metnini yay mlamaya mecbur eder veya kendisi bir cevap metni haz rlayarak yay nlat r. (Cevap Hakk ile ilgili 1961 Say l Kanun Madde 1,18). talya da ise hakk nda bir yay n organ nda gerçe e ayk r, küçük düflürücü, yalan haber yay mlayan kifli düzeltme ve cevap hakk na sahiptir. Düzeltme ve cevap hakk, yalan haberi içeren yay n tarihinden itibaren iki gün içinde kullan lmal d r. Cevap metni otuz sat r geçmeyecek uzunlukta olmal d r. Yay n organ - na, düzeltme ve cevap hakk n n kulland r lmas halinde mahkemece üç ile befl milyon liret aras nda parâ cezas verilir. Fransa da süreli yay nlarda yay mlanan yaz lardan dolay gönderilen düzeltme yaz lar, ücretsiz olarak gazetenin veya süreli yay n n bir sonraki say s nda, cevap konusu yaz n n iki kat n geçmeyecek uzunlukta yay mlan r. Yay n müdürü, yaz y teslim al fl n izleyen üç gün içinde yay mlatmak zorundad r. Düzeltme ve cevap metninin yay mlanmamas hâlinde mahkemelere, müracaat edilebilir. Mahkeme 10 gün içinde talebi sonuçland r r. (Bas n Kanunu, madde 12, 13)

139 132 Medya Hukuku Avusturya da süreli yay nlarda kiflilik haklar na sald r durumunda, o yay n organ nda ücretsiz bir flekilde karfl görüflünü aç klama hakk bulunmaktad r. Haz rlanan düzeltme ve cevap metni, yay n organ n n editör veya yaz iflleri sorumlusuna gönderilerek ç kacak olan ilk nüshada yay mlanmas istenir. Düzeltme ve cevap yaz - s n n hiç veya gerekti i gibi yay mlanmamas durumunda, ilgili kiflinin yay n organ aleyhine alt hafta içinde dava açma hakk vard r. Mahkeme, düzeltme ve cevab n haks z bir flekilde yay mlanmad n veya gerekti i gibi yay nlanmad n tespiti halinde, yay n organ para cezas na mahkum edilir. Mahkeme ayr ca belirleyece i bir metnin yay m na da karar verebilir. (Medya Kanunu, Madde 9) Özel ihtisas mahkemeleri bulunmayan Yunanistan da iki türlü yarg lanma usulü vard r. Suç üstü mahkeme usulünde suçlanan kiflinin 48 saat içinde mahkeme önüne ç kar lmas gerekmektedir. Normal muhakeme usulünde ise, hakk nda cezai ifllem yap lmas istenen sorumlu 42 ay içinde mahkeme önüne ç kar lmaz ise, dava kendili inden düflmekte ve suçlama ortadan kalkmaktad r. ABD de bas n yay n organlar n n en fazla dava edildikleri konu, kifliler hakk ndaki gerçek d fl ve kiflilik haklar n ihlal eden yay nlard r. Onur k ran, yalan ithamda bulunan, küçük düflüren ya da maddi zarara u ratan yay n n ma duru taraf ndan aç lan davalarda, davac, yaz ve program n gerçekten kötü niyetle yay mland - n ve yay n organ nda, kasten ve yalan oldu u bilinerek, özellikle yay mland n kan tlamas gerekmektedir. Yay n organ sahibi veya do rudan gazeteci aleyhine aç lan davalar parasal tazminle sonuçlanmaktad r. Bas n suçlar için özel bir muhakeme usulü yoktur. S ra Sizde 4 Süreli yay nlar, radyo ve televizyon yay nlar ve nternet ortam ndaki yay nlar bak m ndan yasal düzenlenmelerin farkl olmas düzeltme ve cevap hakk n n kullan m ile ilgili olarak süreç olarak birbirinden farkl olmas na yol açm flt r. Bu durum uygulamada kar fl kl klara ve yanl fl baflvurular nedeniyle hak kay plar na yol açmaktad r. Yararlan lan Kaynaklar Coflkun, A. (2002). Gazete, Radyo ve Televizyon Yay nlar nda Cevap Hakk. stanbul: Legal Yay nc l k. Çiftçi, A. (1991). Yaz l Bas nda Düzeltme ve cevap Hakk. Ankara Barosu Dergisi 6.. (1999). Uluslararas Hukuk Aç s ndan Radyo ve Televizyon Hukuku. Ankara: Gazi Üniversitesi letiflim Fakültesi Bas mevi. Dönmezler, S. (1968). Bas n Hukuku. stanbul: stanbul Üniversitesi Yay nlar Erman, S. ve Özek, Ç. (2000). Aç klamal Bas n Kanunu ve zahl Mevzuat. stanbul: Alfa Yay nevi. S ra Sizde 2 Düzeltme ve cevap hakk kitle iletiflim araç yoluyla, gazete, radyo, televizyon ya da nternette yer verilen yay nlar nedeniyle kiflilik haklar n n ihlal edilmesi ya da haklar nda gerçe e ayk r yay n yap lmas hâllerinde kullan labilmelidir. S ra Sizde 3 Kitle iletiflim araçlar arac l yla yap lan gerçe e ayk r yay n ya da yay n içeri inin ilgili gerçek ya da tüzel kiflinin kiflilik haklar na zarar vermesi hâlinde zarar gören kullanabilmeli, ilgili kifli ölmüfl ise yak nlar da bu haktan yararlanabilmelidir.

140

141 8MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Kitle iletiflim araçlar nda özdenetim kavram n aç klayabilmek, Bas nda özdenetim çabalar n de erlendirmek, Bas n ombudsmanl, okur temsilcili i, izleyici temsilcili i gibi uygulamalar tan mak, Bir meslek örgütü olarak Bas n Konseyi ni ve ifllevini tan mlamak, Gazetecilikte etik ve meslek ilkelerinin neler oldu unu betimlemek için gerekli bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Özdenetim Özdenetim Uygulamalar Ombudsman Bas n Konseyi Meslek lkeleri çindekiler Medya Hukuku Medyada Özdenetim Sistemleri G R fi ÖZDENET M KAVRAMI ÖZDENET M UYGULAMALARI BASIN OMBUDSMANLI I

142 Medyada Özdenetim Sistemleri G R fi Günümüzde kitle iletiflim araçlar gazeteden televizyona, radyodan sinemaya, mobil uygulamalardan internete ulaflan genifl bir tayfta yer almaktad r. Her bir iletiflim arac n n farkl içerikler bar nd rmas na karfl l k, kitle iletiflim araçlar içinde haber içerikleri, hem genifl topluluklar ilgilendiren hem de toplumsal önemi daha fazla olan içeriklerdir. Kitle iletiflim araçlar ndan yararlanarak haber alma, e lenme gibi farkl ifllevleri deneyimleyen topluluklara ise genel olarak izlerkitle ad verilmektedir. Kitle iletiflim araçlar ileti ak fl nda kaynak olarak de erlendirilebilirken, iletileri alan, izleyen, okuyan ya da takip edenler izlerkitledir. letileri oluflturan, kitle iletiflim araçlar arac l yla yay lmas n sa layanlar ise gazeteciler, televizyoncular, radyocular; daha kapsay c tan m yla medya mensuplar d r. Medya mensuplar n n genelde içerik üretirken, özelde ise haber yap m sürecinde dikkat etmesi gereken baz kurallar bulunmaktad r. Bu kurallar etik kodlar olarak tan mlan rken, medya mensuplar n n bu kurallara uymalar beklenmektedir. Gerek medya kurulufllar nca gerekse mesleki kurulufllarca oluflturulup, üyelerin uymalar n n beklendi i kural dizinleri bulunmaktad r. Medya profesyonellerinin ürettikleri içeriklerden zarar gören ya da flikâyet edenler için hukuki yollara baflvurma olanaklar bulunmaktad r. Ancak toplumda iletiflim özgürlü ünün varolmas, bireylerin haberdar edilmesi, kamu yarar gibi nedenlerle özellikle bas n mensuplar yla ilgili düzenleme ve uygulamalar özdenetim sistemleri ile belirlenmekte ve sorunlar n çözümü için çaba gösterilmektedir. ÖZDENET M KAVRAMI Genifl ifadesiyle medyada çal flanlar n, daha dar anlamda ise gazetecilerin, yasal zorunluluklar, yapt r mlar ve çevreden gelen tepki, öneri ve görüfllerin d fl nda kendi kendilerini denetlemesi özdenetim olarak adland r lmaktad r. Özdenetim kavram, haberin haz rlanmas ndan yay m na ya da herhangi bir iletiflim içeri inin okuyucu, izleyici ya da dinleyicilerle paylafl lmas na kadar olan süreçte, medya çal flanlar n n bireysel özgeçmifllerinin, deneyimlerinin, e itimlerinin etkiledi i bir olgu olarak görülmektedir. Özdenetim, medya çal flanlar n n bireysel ve toplumsal sorumluluklar n n fark nda olarak çal flmalar n ifade etmektedir. Gazetecilerin bireysel özelliklerinin haber yap m nda etkili olmas n n yan nda gazetenin içinde bulundu u toplumsal yap, iletiflim sistemi, patron etkisi, ekonomik gerekçeler, okuyucu beklentileri gibi faktörler de haber yap m sürecini etkile- Özdenetim: Genifl ifadesiyle medyada çal flanlar n, daha dar anlamda ise gazetecilerin, yasal zorunluluklar, yapt r mlar ve çevreden gelen tepki, öneri ve görüfllerin d fl nda kendi kendilerini denetlemesi özdenetim olarak adland r lmaktad r.

143 136 Medya Hukuku mektedir. Ancak burada ünitenin konusu gere i gazetecilerin kendi kendini denetlemesi anlam na gelen özdenetimle ilgili konular dikkate al nmaktad r. Özdenetim uygulamalar ile mesleki sayg nl n sa lanmas, izlerkitleye do ru ve güvenilir haberin ulaflt r lmas ve bu yolla okuyucunun güveninin sürdürülmesi olanakl hale gelmektedir. Böylece gazetecilerin haber yap m sürecinde ne yap p ne yapmayaca ortaya konmaktad r (Alemdar, 1990). SIRA S ZDE 1 K T A P Bas nda özdenetimin sa lanmas konusunda hangi kurumlar etkili olabilmektedir? Bas nda özdenetimin olmas, bas n faaliyetleri s ras nda ortaya ç kabilecek sorunlar n hukuki yollardan çok bas n n kendi kendine çözüm üretmesi anlam na gelmektedir. Böylece bas n özgürlü ünün kötüye kullan lmas n n önüne geçilmesi yan nda bas na d flar dan gelebilecek müdahaleler de engellenmifl olmaktad r. Bas nda özdenetimin sa lanmas konusunda görülen uygulamalar flunlard r (Bülbül, 2001: ): a) Mesleki örgütlerin ve yay n organlar n n ilke ve kurallar b) Yasal kurulufllar c) Gönüllü kurulufllar d) Okur temsilcili i e) Bas n konseyleri f) Dünya Bas n Konseyleri Birli i g) S n r ötesi medya organizasyonlar Toplumsal sorumluluk yaklafl m na göre kitle iletiflim araçlar n n kendi iflleyifllerini ve denetimlerini, genel yasa ve kurallar çerçevesinde kendilerinin düzenlemesi savunulmaktad r. Bas n n topluma karfl olan bilgilendirme, haberdar etme gibi ifllevlerini, belirlenmifl temel etik de erler çerçevesinde yapmas beklenmektedir. Bas n n, kendi kendini düzenlemesi ve denetlemesi, yasa yap c lar n d flar dan ve zorunlu olarak bas na yönelik yapacaklar düzenlemelere göre daha mant kl ve ifllevsel olmaktad r. Özdenetimin ifllevi, kitle iletiflim araçlar n n içinde bulunduklar toplumun çeflitlili ini yans tarak ço ulcu bir yap içinde medya mensuplar n n görev yapmas d r. Haberlerin do ru, kesin, objektif, dengeli biçimde yap lmaya çal fl lmas, toplumsal bir katk sa layabilmektedir. Özdenetim uygulamalar n n baflar l olabilmesinin temelinde medya mensuplar n n bizzat kendileri bulunmaktad r. Gazeteciler birey olarak vicdan sahibidir ve vicdanlar n n sesi bütün yapt r mlardan ve kurallardan önce gelmektedir. Gazeteciler için mesleki kodlara uyum göstermek, yaln zca gazetecilerin bireysel iradelerine ba l görünmemektedir. Medyan n içinde bulundu u ekonomik yap ve patron etkisi gibi faktörler medyada etik kurallar n ifllevsiz kalmas na neden olabilmektedir. Gazeteci ideal durum ile gerçek durum aras nda ikilem yaflamakta ve bu durum haber üretim sürecine ya da program ve içerik üretimine yans maktad r. Medyada yaflanan tekelleflme e ilimi, reklam ve ekonomik kayg lar, medya sahiplerinin genel politika ve kurum ç karlar, editoryal ba ms zl etkilemektedir. Bas n n ya da medyan n kendisine iliflkin haberler yapmas hem medyada olup bitenleri izlerkitleye duyurma f rsat do ururken hem de medyada olan bitenlerin sadece medya mensuplar aras nda paylafl lmas n engelleyebilir. Böylelikle kamuoyunun da haberdar oldu u düflüncesiyle medya mensuplar etik kurallara uyma konusunda daha titiz davranabilir. Zeynep Alemdar n Oyunun Kural Bas nda Özdenetim adl kitab nda, özdenetim sistemleri ve uygulamalar n detayl olarak okuyabilirsiniz.

144 8. Ünite - Medyada Özdenetim Sistemleri 137 Medyada özdenetimin yerleflmesine iliflkin yap lacak uygulamalar n gerek izlerkitleye gerekse medya çal flanlar na yönelik ifllevsel etkileri vard r. Bu etkileri s ralamak gerekirse, iletiflim araçlar n n editöryel ba ms zl n n korunmas ; devletin ya da kamunun iletiflim araçlar na müdahalesinin önüne geçilmesi; medyan n hem içerik hem de çal flma pratikleri aç s ndan kalitesinin art r lmas ; medyan n izlerkitleye hesap verebilir olmas ve izlerkitlenin medyaya eriflebilmesi belirtilebilir (AG T, 2008: 12). Türk Bas n Tarihinde Özdenetim Çabalar Türk bas n tarihinde gazetecilerin bir araya gelerek oluflturmaya çabalad klar meslek kuruluflu olarak Matbuat- Osmaniye Cemiyeti an lmaktad r y l nda bafllat lan giriflim, zaman zaman toplanarak derne in tüzü ünü haz rlam flt r. Cemiyetin kongresi toplanamad için, derne in yaflama geçemedi i belirtilmektedir (Topuz, 1996: 195). Bas n tarihi aç s ndan böyle bir giriflimin önemli olmas n n ard nda, dernek tüzü ünde özdenetimle ilgili maddelerin yer almas gösterilmektedir y l nda, gazeteciler aras nda bir örgütlenmenin gereklili ine inan larak Osmanl Matbuat Cemiyeti ilk kongresini yaparak kurulmufltur. Cemiyetin ilk baflkanl n Hüseyin Cahit Yalç n üstlenirken genel sekreterli ini ise Ahmet Emin Yalman yapm flt r. Dernek savafl y llar da dahil olmak üzere her y l kongresini düzenleyerek mesleki konular tart flm flt r. Osmanl Matbuat Cemiyeti olarak kurulan derne- in ad 1920 de Türk Matbuat Cemiyeti, 1923 ten sonra Matbuat Cemiyeti, 1930 da stanbul Matbuat Cemiyeti, 1935 te ise Atatürk ün iste iyle Bas n Kurumu olarak de iflmifltir (Topuz, 1996: 195). Gazetecilerin meslek örgütü olarak yap land r lan di er kurulufllar ise flunlard r: 1930 da Ankara da kurulan Türk Gazeteciler Birli i, 1939 da befl bölgede ayr ayr kurulan Bas n Birli i, 1946 da kurulan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, 1946 da Bas n Birli i Derne i, 1946 da Ankara Gazeteciler Cemiyeti, 1978 de Ça dafl Gazeteciler Derne i, 1952 de stanbul Gazeteciler Sendikas, 1954 te Türkiye Gazete Sahipleri Sendikas ve 1958 de kurulan Türkiye Gazeteciler Sendikalar Federasyonu y l verilerine göre Türkiye çap nda gazetecilerin meslek örgütü olarak tan mlanabilecek 78 ayr dernek, cemiyet ve birli in bulundu u belirlenmifltir (Altun, 1995: 79). Bugün ise hemen her büyük kentte bir gazeteciler cemiyeti bulunmaktad r. Bunun yan nda büyük kentlerde Ça dafl Gazeteciler Derne i nin il flubeleri bulunmaktad r. Bu tablodan ortaya ç kar labilecek sonuç ise, gazetelerin, gazetecilerin yatay bir örgütlenme yap s gösterdi i ve tüm sektörü ve çal flanlar temsil edebilecek bir örgütlenme sa layamamas d r y l nda kabul edilen Bas n Ahlak Yasas n n uygulanmas için gerek duyulan Bas n fieref Divan, yasaya ayk r tutum ve davran fllar inceleyerek uygunsuzluklar kamuoyuna bildirmekteydi. 10 maddelik Ahlak Yasas, yasaklay c maddeler içerirken, bir taraftan da bas n mensuplar n n uymalar gereken kurallar içermekteydi. Bas n fieref Divan, Türkiye de gazetecilerin bir araya gelerek oluflturduklar ilk özdenetim kurulufludur. Bafllang c n n birinci y l nda baflar l olan Divan, sonraki y llarda baflar l olamayarak kapand. Türk Bas n tarihinde, ilk özdenetim kuruluflu olarak 1960 y l nda kurulan Bas n fieref Divan önemli bir yer tutmaktad r. ÖZDENET M UYGULAMALARI Özdenetim uygulamalar n n bafl nda meslek örgütleri taraf ndan yaz l formatta medya çal flanlar na sunulan temel ahlak kurallar gelmektedir. Bu kurallar gazetecilerin uymas gereken temel etik kurallar olarak de erlendirilebilir. Haber kaynaklar yla olan iliflkiler, haber yaz m nda dikkat edilmesi gereken kurallar gibi rutin uygulamalar, bu ahlak kurallar içinde yer almaktad r. Meslek örgütlerinin d fl nda

145 138 Medya Hukuku gazete, televizyon gibi kurulufllar n kendi temel ahlak kurallar n çal flanlar na duyurma uygulamalar da görülmektedir. Gerek meslek örgütlerinin gerekse kurumlar n kendi belirledi i bu temel etik kurallar n uygulanmas nda gazetecilere yönelik herhangi bir yapt r m bulunmamaktad r. Yapt r m içermeyen bu kurallar n medya çal flanlar üzerinde ne derece etkili olaca tart flmalar na verilen yan t ise flöyle olabilir: mesleki e itim ve kültür düzeyi gelifltikçe gazeteciler bu tür kurallara daha fazla ihtiyaç duymakta, onlar yol gösterici olarak kabul etmektedir (Alemdar, 1990: 25). Bir di er özdenetim uygulamas olarak ise bas n konseylerinden bahsedilebilir. Bas n konseyleri, bas n n yapt eylemler nedeniyle gözetilmesi gereklili ini savunan görüflün yans mas d r. lk bas n konseyinin 1916 y l nda sveç te kuruldu u bilinmektedir. Daha sonra dünya genelinde yayg nlaflmas na ra men örne in Amerika Birleflik Devletleri nde devam etmemifltir. Bas n konseyleri, bas nda ç kan haks z, yanl fl, olumsuz haberlere iliflkin bir flikâyet mercii görevi üstlenmektedir. Konsey bünyesinde bas n d fl ndan da kat l mc lar n olmas elefltirilmektedir. Bas - n n gözlemcisi ve denetimcisinin yine de bas n olmas önerilmektedir. Bas n Konseylerine yap lan flikâyetlerin incelenerek karara ba lanmas sonucunda bu karar kamuoyu ile paylafl lmaktad r. Ancak bas n organlar n n bu kararlar duyurmas ya da karar uygulamas sorumlulu u bulunmamaktad r. SIRA S ZDE 2 Medyada uygulanan bafll ca özdenetim uygulamalar neler olabilir? Ünitenin ilerleyen bölümlerinde özdenetim uygulamalar ayr nt l olarak anlat lmaktad r. Ancak, özet olarak hangi uygulamalar n medyada yer buldu unu aktarmak yerinde olur. Meslek örgütleri, etik kodlar d fl nda, bas n ombudsman, izleyici temsilcisi, okur mektuplar, medya gözlemevi, etik komiteler gibi uygulamalardan bahsedilebilir. Tüm bu uygulamalar n taraf olarak medya mensuplar ve okuyucu ya da izleyiciler bulunmaktad r. Özdenetim uygulamalar n n birincil ifllevi, bas n özgürlü ünün, daha genifl ifadesiyle iletiflim özgürlü ünün korunmas d r. Bunun yan nda bas n özgürlü ünü kullanarak toplumu haberdar etmeye çabalayan medya kurulufllar ve mensuplar - n n hangi etik kurallar ve s n rlar içinde hareket edece ini belirlemek, özdenetim uygulamalar n n bir baflka ifllevidir. Medyan n toplum ve kamuoyu önünde sayg nl n n ve güvenilirli inin korunmas bizzat medya kurulufllar ve mensuplar na ba l bir durumdur. Bu durumun gerçekleflmesinde özdenetim sistem ve uygulamalar n n önemli bir ifllevi bulunmaktad r. Medya, özdenetim uygulamalar ile haber gibi içeriklerde bir kalite, standart ortaya koymaya çal fl rken, devletin ya da hükümetin de baflta anayasa olmak üzere yasalarda sansüre karfl durmas ve ifade özgürlü ünü geniflleten ve koruyan düzenlemeler yapmal d r. Böylece bilgiye eriflim konusunda ad m at lm fl olaca gibi, araflt rmac gazetecilik gibi demokratik yaflam n destekleyecek gazetecilik türlerinin geliflmesi sa lanabilir. BASIN OMBUDSMANLI I SIRA S ZDE 3 Bas n ombudsmanl uygulamas ilk olarak hangi gazetede bafllam flt r? Ombudsman, vatandafl koruyucusu, arac kifli, arabulucu, temsilci, halk n temsilcisi ya da koruyucusu anlam na gelen sveççe bir sözcüktür. Ombudsman n görevi çal flt gazetede ç kan haberlerde olabilecek sorunlar ve hatalar düzeltmektir.

146 8. Ünite - Medyada Özdenetim Sistemleri lk olarak sveç te uygulanmaya bafllanan ombudsmanl k, medya kurulufllar n n haber yapma ve yayma sürecinde ortaya ç kan eksiklerinin, yanl fllar n n, yanl l klar n n deneyimli ve tarafs z bir gazeteci taraf ndan düzeltilmesi ve tatl ya ba lanmas anlam na gelmektedir. Ombudsman n bas n çal flanlar nca dikkate al nmas ve kararlar na uyulmas için emekli ve deneyimli gazetecilere bu görev verilebilmektedir. Dünyada sadece bas nda de il, radyo ve televizyonlarda da ombudsmanl k uygulamas olan ülkeler bulunmaktad r. Ombudsman uygulamas n ilk defa 1967 y l nda Louisville Courrier-Journal gazetesi bafllatm flt r (Pritchard, 1992: 215). Türkiye de ombudsman uygulamas olarak örnek gösterilebilecek iki uygulama vard r. Birincisi 1980 li y llar n bafl nda Hürriyet Haber Ajans nda Seyfettin Turhan, ikincisi ise Hürriyet gazetesinde Emre Kongar n ombudsman olarak çal flmas d r (Özgen, 2002: 205). Ombudsmana ayr lm fl olan gazete köflesinde okurdan gelen flikâyetlere iliflkin yaz lar yer al rken bazen de bas na iliflkin elefltiri ya da genel yaz lar yay mlanmaktad r. Ombudsman n tarafs z olarak gerekti inde kendi gazetesini ya da kendi gazetesinde çal flan gazetecileri elefltirebilmesi beklenmektedir. Ombudsman olarak görev yapan gazetecinin maafl n çal flt gazete de il, gazetelerin oluflturdu u bir bütçe karfl lamaktad r. Dilekçe ile baflvurulan ombudsman, kendi yapt araflt rma sonucuna göre cevap ve düzeltme hakk verilmesine karar vermektedir. fiikâyetin hakl l konusunda gerekti inde ayr nt l bir soruflturma bafllatarak, flikâyete konu olan haberi yazan gazeteciye k nama ya da uyarma cezas verebilmektedir. Ancak bu cezalar n uygulamas zorunluluk tafl mamaktad r (Uzun, 2009: 53). Bas nda ç - kan bir haberden zarar gören bireylerin yasal süreçlere baflvurmas hem zaman hem de para gerektirmektedir. Bu nedenle tarafs z davranabilecek ve bas n taraf ndan kararlar uygulanacak bir ombudsman n ifllevsel olarak sorunlar n çözümüne katk s büyük olabilmektedir. Ombudsmanlar bir aç dan izlerkitle ile gazete aras nda iletiflimi, anlaflmay kolaylaflt ran kiflilerdir. Gazetenin kalite kontrolünü sa layarak etik kural ve geleneklere uyma noktas nda ifllev görürler. zlerkitleye sa lad baz avantajlar yan nda gazeteyi ve ortaya ç kan ürünü olumlu anlamda afla daki çerçevede etkileyebilir: Olabildi ince do ru, tam ve aç k haber sa lamak; Haber ve yorum aras nda aç k bir ayr m yapmak; Hatalar düzeltmek; Fikirlerin ço ulcu ve çeflitlili ini yans tmak; Kiflilik haklar n n ihlal edilmemesini sa lamak ve özel hayata sayg duymak. Okur Temsilcili i Bir baflka ombudsman modeli olarak bilinen okur temsilci i ise okuyucu flikayetlerinin de erlendirilmesi olarak düflünülebilir. Okur temsilcisi ve ombudsman kavram birbirinin yerine kullan l yor olsa da kavram olarak birbirinden farkl d r. Okur temsilcisi, okuyucudan gelen flikayet, dilek, istek ve önerileri dikkate alan; varsa okuyucunun sorununun çözümünü sa layan deneyimli gazetecidir. Okur temsilcisi, bir medya kuruluflunda çal flan gazetecinin, kurumu taraf ndan okur temsilcisi olarak atanmas ve maafl n da çal flt gazete ya da kurumdan almas biçiminde çal flmaktad r. Türkiye de yayg n olarak uygulanan okur temsilcili i modelinde, okuyucular n flikâyetlerinin çözüme kavuflturulmas yan nda gazetenin halkla iliflkilerinin de yap ld ; böylelikle gazetecinin ba ms z davranabilme noktas nda sorun yaflayabilece i belirtilmektedir (Uzun, 2009: 54). 139 Ombudsmanl k, medya kurulufllar n n haber yapma sürecinde ortaya ç kan eksiklerini, yanl fllar n, yanl l klar n, deneyimli ve tarafs z bir gazetecinin düzeltmesidir. Okur temsilcisi, okuyucudan gelen flikâyet, dilek, istek ve önerileri dikkate alan; varsa okuyucunun sorununun çözümünü sa layan deneyimli gazetecidir.

147 140 Medya Hukuku Okur temsilcili i ilk kez Tokyo da yay mlanan Asahi Shimbun gazetesinde 1922 y l nda kurulan bir komite ile bafllam flt r. Bu komite 1951 y l nda okur temsilcili i komitesi ad n alm flt r. Komite, gazete ile ilgili okur flikayetlerini dinleyerek ve editörlerle toplant lar yaparak gazetenin yay n çizgisi ve kalitesini gelifltirmeye çal flm flt r (Atabek, 2005: 85). Okur temsilcisinin maafl n çal flt kurumdan almas, verece i kararlar nda tarafs zl na gölge düflürebilece i endiflesiyle bu uygulama elefltirilmektedir. Türkiye de, Mart 1999 tarihinde Milliyet Gazetesi nde okur temsilcisi olarak bafllayan Yavuz Baydar, befl y l süreyle bu görevini sürdürmüfltür. Günümüz gazetelerinden Sabah gazetesinde Yavuz Baydar, Hürriyet gazetesinde ise Faruk Bildirici okur temsilcisi görevlerini devam ettirmektedir. Zaman gazetesinde okur editörü ad yla görev yapan temsilcinin ad Hasan Sutay d r. K T A P Nejdet Atabek in Okur Temsilcili i: Türk Bas n nda Okur Temsilcisi Köfleleri Üzerine Bir Araflt rma adl kitab nda, okur temsilcili i ile ilgili bilgileri detayl olarak okuyabilirsiniz. zleyici Temsilcili i SIRA S ZDE 4 zleyici temsilcisi, televizyon izleyicilerinin izledikleri programlarla ilgili flikâyetlerini, görüfl ve önerilerini dinleyen ve bunlar kanal yönetimine ileten kiflidir. NTERNET zleyici temsilcili inin televizyon izleyicileri aç s ndan ne gibi yararlar olabilir? Televizyon yay nlar nda özdenetimin sa lanabilmesi için Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Televizyon Yay nc lar Derne i, televizyon kanallar nda izleyici temsilcili i uygulamas n bafllatm flt r y l sonunda bafllayan uygulama televizyon kanallar na herhangi bir zorunluluk getirmeden gönüllülük esas na göre bafllam flt r. zleyici temsilcisi, televizyon izleyicilerinin izledikleri programlarla ilgili flikâyetlerini, görüfl ve önerilerini dinleyen ve bunlar kanal yönetimine ileten kiflidir. zleyicilerin muhatap ald klar izleyici temsilcisi, yay n planlama aflamas nda da izleyicilerin önerilerini dikkate alarak yay n ak fl na katk sa layabilmektedir. Çal flmalar n her ay n sonunda kanal yönetimine raporlayan izleyici temsilcisi, yay n ak fl n n olanaklar içinde bu çal flmalar n kamuoyu ile paylaflmak durumundad r. zleyiciler, izleyici temsilcisine ulaflmak için Radyo ve Televizyon Üst Kurulu web sitesinden ya da televizyon kanallar n n web sitelerinden izleyici temsilcilerinin iletiflim bilgilerine ulaflabilmektedir. adresinden televizyon kanallar n n izleyici temsilcilerinin iletiflim bilgilerine ulaflabilirsiniz. Meslek Örgütleri Meslek örgütleri, bir mesle in etkin olarak çal flabilmesi ve iflleyebilmesi için standartlar gelifltiren ve bu standartlara uygun biçimde davran lmas konusunda yapt - r m öngören yap lanmalard r. Meslek eti i belirlenmesi yoluyla bir mesle i icra edenlere k lavuzluk yap lm fl olur. Türkiye de gazetecilik meslek örgütlerine bak ld nda Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, Türkiye Gazeteciler Sendikas, Türkiye Gazeteciler Federasyonu, Ça dafl Gazeteciler Cemiyeti, Bas n Konseyi gibi kurulufllar görülebilir. Bunun yan nda genellikle büyük kentlerde kurulmufl olan yerel gazetecilik cemiyetleri de medya sektörü içinde faaliyet göstermektedir. Medyada etkinlik gösteren bu örgütler hem medya mensuplar n n mesleki eti e uymalar konusunda bir mercii olufltururken hem de iletiflim özgürlü ünün sa lanmas ve geliflimi için çaba göstermektedir.

148 8. Ünite - Medyada Özdenetim Sistemleri 141 Bas n Konseyi nin fllevi ve flleyifli Bas n Konseyi, bas nda özdenetimin uygulanmas nda önemli kurulufllardan biridir. Bas n Konseyi meslek ilkelerinin uygulanmas konusunda çaba gösteren, gazete sahipleri, gazeteciler ve halktan temsilcilerin bulundu u bir örgüttür. Bas n konseyleri, meslek standartlar n n gelifltirilmesi ve yükseltilmesi konusunda çaba gösterirken, ayn zamanda bas n özgürlü ünün korunmas için çal flmaktad r (Uzun, 2009: 55). lk bas n konseyi 1916 y l nda sveç te kurulmufl olmas na ra men, 1953 y l nda kurulan ngiliz Bas n Konseyi, uygulama ve kararlar yla tüm dünyaca tan nm fl bir konseydir. Bas n Konseyi hangi organlardan oluflmaktad r? Türkiye de Bas n Konseyi öncesinde birtak m örgütlenme çabalar olmufltur da sonra kurulan Bas n fieref Divan ilk özdenetim kuruluflu olarak bas n tarihinde yer al r. Bas n Konseyi ise 6 fiubat 1988 tarihinde resmi olarak kurulmufltur. Kuruluflunda 28 gazete, 22 dergi, 11 haber ajans, 6 yay m kuruluflu ve 6 bas n kuruluflu yer alm flt r (Bülbül, 2001: 181). Bas n Konseyi nin amac, Bas n Konseyi Sözleflmesi nin 1. maddesinde flöyle ifade edilmektedir: Özgürlükçü bir demokratik sistemin temel tafl olan, halk n gerçekleri ö renme hakk n savunmak; özgür ve sorumlu bas n n ve bas n mensuplar n n, meslek uygulamalar n, özgür ve sayg n bir bas ndan beklenecek düzeyde sürdürmelerine yard mc olmak üzere, bu amaçlar Bas n Meslek lkeleri fleklinde düzenleyip benimseyen gazetecilerin imzalad klar bu sözleflmeyle bir Bas n Konseyi kurulmufltur. Bu maddeden de anlafl - laca gibi, Bas n Konseyi, halk n ö renme hakk n savunan, bas n n ve bas n mensuplar n n bu amaca hizmet ettikleri ve bunu yaparken belirlenen Bas n Meslek lkeleri ne uyum gösterdikleri bir yap y ifade etmektedir. nkonseyi.org.tr adresinden Bas n Konseyi ne iliflkin detayl bilgilere eriflebilirsiniz. 5 SIRA S ZDE NTERNET Bas n Konseyi nin bas n mensuplar na iliflkin etik kodlar belirlemesi yan nda, bas nda ç kan haks z ve yanl fl haberlerden zarar gören bireylerin flikâyetleri üzerine konuyu inceleyerek sonucunu kamuoyuna duyurmaktad r. Bu flikâyetler okur flikâyetleri olabilece i gibi, bas n mensuplar n n flikâyetleri ya da bas n içinde meydana gelen sorunlara iliflkin olabilmektedir. Bas n Konseyi nin ifllevi, bas na iliflkin etik standartlar belirleyip bunlar n uygulanmas n sa lamak yan nda, bas n özgürlü ünün korunmas n da sa lamakt r. Ayr ca, bas ndaki yap sal ve ekonomik geliflme ve e ilimleri izleyerek okurlar ve kamuoyunu bilgilendirmek de konseyin ifllevleri aras nda de erlendirilebilir. Bir bas n konseyinin temel görevleri afla daki gibidir: (AG T, 2008: 46) fiikâyetleri kabul etmek; Meslek ilkelerine göre af kapsam nda oldu u konusunu onaylamak; fiikâyetleri her aç dan gözden geçirmek; Medya ve flikâyetçi aras nda bir arabuluculuk yapmak; fiikâyete dayal olarak kurallar ve düzenlemelerle adil flekilde karar vermek; Etik ilkeleri ihlal eden medya kurulufllar n belirlemek; Al nan tüm kararlar n fleffafl n ve yay nlanmas n teminat alt na almak; Medya e ilimlerini incelemek ve yorumlamak ve meslek ilkelerinin gereklerine rehberlik etmek;

149 142 Medya Hukuku Meslek ilkelerinde de ifliklik önerisinde bulunmak; (e er görevleri aras nda bu varsa) Gazetecilik meslek standartlar n oluflturmak; Bas n özgürlü ünü savunmak. Bas n Konseyi Sözleflmesi nin 2. maddesi, Bas n Konseyi nin organlar n tan mlamaktad r: 1) Bas n Konseyi Üyeler Kurulu (BKÜK) 2) Bas n Konseyi Yüksek Kurulu (BKYK). Bas n Konseyi Üyeler Kurulu, 3 y ll na seçilen 40 kifliden oluflmaktad r. Üyeleri içinde, gazeteciler, medya organlar n n temsilcileri, sendika ve konfederasyon temsilcileri, gazetecileri temsil eden organizasyonlar n temsilcileri, iletiflim fakülteleri dekan veya temsilcileri gibi üyeler bulunmaktad r. Bas n Konseyi Üyeler Kurulu, Bas n Konseyi Yüksek Kurulu nun görüflülmesine ihtiyaç duydu u veya en az 10 üyenin önerisi üzerine gündeme al nmas na karar verilen konular inceler ve görüfllerini kamuoyuna duyurur. Bas n Konseyi Yüksek Kurulu ise 8 i bas n mensubu, 12 si bas n d fl ndan olan toplam 20 üyeye sahiptir. Kurul un iletiflim özgürlü ünün geliflmesi ve genifllemesine çal flmak, bas n n sayg nl n korumak, bas nla ilgili araflt rmalar yapmak gibi görevleri bulunmaktad r. BKYK en az 9 üyenin kat l m yla toplan r. Kararlar mevcudun ço unlu uyla al n r. Her üyenin bir oy hakk vard r. Oylar, sadece sahibinin kendi kanaatini yans t r. Kurul, yap lan baflvurular nedeniyle, bas n mensuplar ve/veya bas n organlar hakk nda flikayeti yersiz bulma, uyarma veya k nama karar alabilir. Bas n Konseyi, gönüllü bir kurulufl oldu u için, devlet ve hükümet denetimine tabi de ildir. Bu nedenle de konseyin yapt r m gücü s n rl olmaktad r. Bas n n, bas n mensuplar n n kendi denetim sistemlerini oluflturmalar ve uygulamalar, bas - n n misyonunu yerine getirmesi bak m ndan önem tafl maktad r. Bas n Konseyi nin oluflturdu u Bas n Meslek lkeleri meslek kurulufllar ve gazeteciler için temel bir etik kodlar metnidir. Gönüllü bir kurulufl olan Bas n Konseyi nin baflar l olabilmesi için tüm bas n taraf ndan kabul edilmesi, bas n mensuplar aras nda konseyin iflleyifline ve baflar s na yönelik bir ortak görüfl ve uygulama olmas ve etkin çal flan bir yap s olmas gerekmektedir. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Türk bas n hayat nda önemli özdenetim kurumlar ndan biridir y l nda kurulmufl olan cemiyetin ilk baflkanl n Sedat Simavi yapm flt r. Cemiyetin bugün yaklafl k 4 bin üyesi bulunmaktad r. Cemiyet amac n, web sitesinde flöyle duyurmaktad r: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti nin amac gazete, dergi, radyo ve televizyon gibi yaz l, iflitsel, görsel ve elektronik iletiflim alanlar n kapsayan gazetecilik mesle ini; mesle in geleneklerini, ahlak ilkelerini korumak; herkesin bilgi edinme, gerçekleri ö renme hakk n n bir arac olan iletiflim ve düflünce özgürlü ünü sa lamak, gazetecileri meslekleri içinde maddi ve manevi yönleriyle ilerletmek ve yüceltmek fleklinde özetlenebilir. NTERNET adresinden Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ne iliflkin detayl bilgilere eriflebilirsiniz. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti nin yönetim kurulu 11 isimden oluflmaktad r. Üç y lda bir yap lan genel kurul sonucu en çok oyu alan üyeler yönetim kurulunu

150 8. Ünite - Medyada Özdenetim Sistemleri 143 oluflturmaktad r. Cemiyet, gazetecilik meslek kodlar anlam nda Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorunluluk Bildirgesi ni yay nlam flt r. Cemiyetin önemli etkinlikleri aras nda yerel medya projesi, bas n özgürlü ü ödülleri ve bas nla ilgili yay nlad klar kitaplar bulunmaktad r. Bas n Seminerleri düzenleyerek yerel gazetecilerin e itimi ve geliflimini amaçlayan cemiyet, Bizim Gazete ad nda bir sivil toplum gazetesi yay mlamaktad r. Resim 8.1 Türkiye Gazeteciler Cemiyeti nin yay mlad gazete. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti tüzü ü uyar nca kurulmufl olan Bas n Senatosu, medya yay nlar n Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi çerçevesinde izlemektedir. Cemiyetin yönetim organlar aras nda, yönetim kurulu, denetim kurulu, onur kurulu ve balotaj kurulu yer almaktad r. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti gerek üye say s yla gerekse bas n sektöründeki etkinli i nedeniyle önemli bir gazetecilik meslek kuruluflu ve sivil toplum örgütüdür. Gazetecilik etik kurallar hangi temel de erlere dayanmaktad r? Gazetecilik Etik ve Meslek lkeleri Gazetecilerin gündelik yaflamlar nda oldu u kadar mesleki yaflamlar nda da uymas gereken kurallar bulunmaktad r. Bu kurallar, toplumun bilgilendirilmesi ve haberdar edilmesinde önem tafl maktad r. Bu kurallar, genellikle do ruluk, dürüstlük, eflitlik, hakkaniyet, toplumsal sorumluluk gibi temel de erlere dayanmaktad r. Gazetecilik etik ve meslek ilkelerinin ortaya ç kmas nda iki temel amac n etkisi bulunmaktad r. Bunlardan birincisi, gazetecilik misyonunu, görevini koruma alt na almak; ikincisi ise gazetecilik mesle inin güvenilirli ini ve sayg nl n korumakt r ( rvan, 2003: 53-55). Gazetecilik etik kurallar, etik standartlar, ahlak kurallar, meslek ilkeleri, mesleki yükümlülükler bildirgesi gibi farkl bafll klar alt nda toplanm fl olsa da, genel olarak etik kodlar olarak tan mlanabilir. Mesleki kurallar bütünü olan etik kodlar n, meslek üyelerinin genel ve ortak davran fl biçimlerini belirledi i söylenebilir. 6 SIRA S ZDE