KUŞ ENERJİ SAN. VE TİC. LTD.ŞTİ. DIRAĞA REGÜLATÖRÜ VE HES(9.587 MWM LIK) PROJESİ (TÜNEL/KANAL TİPİ) PROJE TANITIM DOSYASI

Transkript

1 KUŞ ENERJİ SAN. VE TİC. LTD.ŞTİ. DIRAĞA REGÜLATÖRÜ VE HES(9.587 MWM LIK) PROJESİ (TÜNEL/KANAL TİPİ) PROJE TANITIM DOSYASI Gümüşhane İli, Merkez İlçesi Yayla Deresi ŞUBAT-2013

2 Proje Sahibinin Adı Adresi Telefon ve faks numaraları Projenin Adı : Kuş Enerji San. ve Tic. Ltd. Şti. İnönü Caddesi No:49 Çeliktepe Kağıthane/İSTANBUL : Tel : Faks : MWm lık DIRAĞA REGÜLATÖRÜ ve HES Projesi (Tünel/Kanal Tipi) PROJE BEDELİ: Proje için seçilen yerin açık adresi:(ili, ilçesi, beldesi, Mevkii) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI: DATUM TÜRÜ DOM ZON ÖLÇEK ELEMAN SIRASI ED-50 UTM SAĞA- DERECE YUKARI : (REGÜLATÖR) : (İLETİM TÜNELİ GİRİŞİ) : (İLETİM TÜNELİ ÇIKIŞI) : (CEBRİ BORU BAŞLANGICI) : (SANTRAL) PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ): Raporu Hazırlayan Kuruluşun Adı TL Gümüşhane İli, Merkez İlçesi Yayla Deresi DATUM TÜRÜ İFADE ŞEKLİ ELEMAN SIRASI WGS-84 COĞRAFİK DERECE- ENLEM-BOYLAM KESİR : : : : : Sektör: 32- Kurulu gücü 0-25 MW a arasında olan nehir tipi santraller : ÇEVRETEK Çevre Teknolojileri Müh. Dan. İnş. Taah. San. Tic.Ltd.Şti. Adresi :Karadeniz Mah. Gazi Cad. Süer Apt. No: 141/6 İlkadım/SAMSUN Telefon ve faks numaraları : PTD/ÇED RAPORU/NİHAİ ÇED RAPORU SUNUM TARİHİ: : ŞUBAT-2013 ii

3 İÇİNDEKİLER Proje Sahibinin Adı, Adresi, Telefonu... 1 Projenin Adı... 1 Proje İçin Seçilen Yerin Adı, Mevkii... 1 Projenin Tanımı ve Gayesi... 1 Dosyayı Hazırlayan Çalışma Grubunun/Kuruluşun Adı, Adresi, Telefonu, Faks Numaraları 1 Dosyanın Hazırlanış Tarihi Projenin Özellikleri... 4 a) Projenin iş akım şeması, kapasitesi, kapladığı alan, teknolojisi, çalışacak personel sayısı... 4 b) Doğal kaynakların kullanımı, c) Atık üretimi miktarı (katı, sıvı, gaz vb) ve atıkların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özellikleri ç) Kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riski d) Projenin olası çevresel etkilerine karşı alınacak tedbirler ) Projenin Yeri a) Mevcut arazi kullanımı ve kalitesi b) EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi dikkate alınarak (sulak alanlar, kıyı kesimleri, dağlık ve ormanlık alanlar, tarım alanları, milli parklar, özel koruma alanları, nüfusça yoğun alanlar, tarihsel kültürel, arkeolojik vb. önemli olan alanlar) doğal çevrenin. 65 3) Projenin ve yerin alternatifleri ) Sonuçlar EKLER KAYNAKLAR RAPORU HAZIRLAYANLAR SAYFA iii

4 TABLOLAR LİSTESİ SAYFA Tablo 1. Regülatör, iletim hattı ve santral yeri koordinatları 4 Tablo 2. Projenin zamanlama tablosu 12 Tablo 3. Üretim Aşamasında Kullanılacak Ekipmanlar 12 Tablo 4. Katı atık miktar ve özellikleri (inşaat) 14 Tablo 5. Katı atık miktar ve özellikleri (işletme) 14 Tablo 6. Ambalaj atık miktar ve özellikleri (inşaat) 14 Tablo 7. Ambalaj atık miktar ve özellikleri (işletme) 14 Tablo 8. Hafriyat atık miktar ve özellikleri (inşaat) 15 Tablo 9. İnsaat aşaması atık listesi 15 Tablo 10. Atık yağ miktar 15 Tablo 11. Atık yağ filtre miktarı 16 Tablo 12. Atık eldiven. Miktar 16 Tablo 13. Atık üstübü miktarı 16 Tablo 14. Atık elbise miktar 16 Tablo 15. Atık Flüoresan lambalar miktar 16 Tablo 16. Atık Flüoresan lambalar miktar 17 Tablo 17. Atık akü miktarı 17 Tablo 18. Atık pil miktarı 17 Tablo 19. Atık akü miktarı (işletme) 17 Tablo 20. Atık pil miktarı (işletme) 18 Tablo 21. Atık lastik miktarı 18 Tablo 22. Atıksu miktar ve özellikleri (inşaat) 18 Tablo 23. Atıksu miktar ve özellikleri (işletme) 18 Tablo 24. Atık bitkisel yağ miktarı 19 Tablo 25. Yayılma sınıflarının tespiti 24 Tablo 26. Etkin baca yüksekliğine göre F, f, G, g parametrelerinin belirlenmesi 25 Tablo 27. Rüzgâr Yönünde Ortalama Rüzgâr Hızı 25 Tablo 28. Proje kapsamındaki toplam emisyon miktarları 26 Tablo 29. İletim kanalı sırasında asılı partiküllerin mesafeye göre değişimi 26 Tablo 30. İletim kanalı sırasında çöken partiküllerin mesafeye göre değişimi 27 Tablo 31. Cebri boru inşaatı sırasında asılı partiküllerin mesafeye göre değişimi 27 Tablo 32. Cebri boru inşaatı sırasında çöken partiküllerin mesafeye göre değişimi 28 Tablo 33. Motorin sarfiyat miktarı(günlük) 29 Tablo 34. Faaliyet süresince kullanılacak yakıtların emisyon faktörleri 29 Tablo 35. Proje Alanında Kullanılan Makine Ekipmanların Motor Güçleri 30 Tablo 36. Faaliyet alanına göre Lwt değerleri 31 Tablo 37. Açık alanlarda gürültü denetimi 32 Tablo 38. Regülatör-su alma yapısı, iletim kanalı ve santral inşaatından kaynaklanacak 32 gürültünün mesafeye göre değişimi Tablo 39. İletim tüneli inşaatından kaynaklanacak gürültünün mesafeye göre 33 Tablo 40. Şantiye alanından kaynaklanacak gürültünün mesafeye göre değişimi 34 Tablo 41. Tünel sahasında patlatmadan kaynaklanacak gürültünün mesafeye göre değişimi 35 Tablo 42. İşletme aşamasından kaynaklanacak gürültünün mesafeye göre değişimi 36 Tablo 43. Maksimum sarsıntı hızı ve yapılara hasar konusundaki kritik değerleri (Laugefors ve Kihlström, Duvall ve Fergelson) Tablo 44. Mesafeye göre titreşim hızı değeri (W=5 kg ANFO) 40 Tablo 45. Patlatma yapılan kaya türü ve bina temeli altındaki kayaç türüne bağlı olarak 41 değişim gösteren K katsayısı asagari ve azami değerleri iv

5 Tablo 46. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 50 Tablo 47. En yakın yerleşim yerleri ve gürültü değerleri 51 Tablo /34.5 Trafo Merkezinde Yapılan Gürültü Ölçüm Sonuçları 54 Tablo 49. DIRAĞA REGÜLATÖRÜ Aylık ve Yıllık Ortalama Akımları 55 Tablo 50. DIRAĞA REGÜLATÖRÜ ve HES projesi için Çevresel / ekosistem suyu ortalama 55 değerleri) Tablo 51. Flora tablosu 69 Tablo 52. Kuş türleri tablosu 70 Tablo 53. Memeli türleri tablosu 71 Tablo 46. Küçük memeli türleri tablosu 71 Tablo 43. Sürüngen ve çiftyaşarlar türleri tablosu 71 Tablo 44. Yayla Deresi fauna tablosu 71 ŞEKİLLER LİSTESİ SAYFA Şekil 1. Regulatör 7 Şekil 2. İletim tüneli 8 Şekil 3. İletim kanalı 8 Şekil 4. Yükleme havuzu 9 Şekil 5. Cebri boru 9 Şekil 6. Örnek HES(Santral Binası) 10 Şekil 7. Örnek türbin(yatay Francis 10 Şekil 8. İletim kanalı sırasında asılı partiküllerin mesafeye göre değişimi 26 Şekil 9. İletim kanalı sırasında çöken partiküllerin mesafeye 27 Şekil 10. Cebri boru inşaatı sırasında asılı partiküllerin mesafeye göre değişimi 28 Şekil 11. Cebri boru inşaatı sırasında çöken partiküllerin mesafeye 28 Şekil 12. Regülatör-su alma yapısı, iletim kanalı ve santral inşaatından kaynaklanacak 33 Gürültü Düzeyinin Kaynağa Olan Mesafeye Göre Değişimi Şekil 13. İletim tüneli inşaatından kaynaklanacak Gürültü Düzeyinin Kaynağa Olan 33 Mesafeye Göre Değişimi Şekil 14. Şantiye alanından kaynaklanacak Gürültü Düzeyinin Kaynağa Olan Mesafeye 34 Göre Değişimi Şekil 15. Patlatma esnasında Gürültü Düzeyinin Kaynağa Olan Mesafeye Göre Değişimi 35 Şekil 16. İşletme aşamasından kaynaklanacak gürültü düzeyinin kaynağa olan mesafeye göre 36 değişimi Şekil 17. Proje yerinin Doğu Pontid deki yeri 60 Şekil 18. Stratigrafik kolon kesiti 62 Şekil 19. Türkiye Haritası Kareleme Sistemi (P.H.Davis) 68 Şekil 20. Türkiye nin fitocoğrafik bölgeleri. 68 Şekil 21. Doğal vejetasyon haritası 69 v

6 EKLER LİSTESİ EK-1 YER BULDURU HARİTASI 1/25000 ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA EK-2 HES PROJELERİ EK-3 UYDU GÖRÜNTÜSÜ FOTOĞRAFLAR EK-4 FOSSEPTİK PROJESİ EK5 ACİL EYLEM PLANI EK-6 JEOLOJİ HARİTASI DEPREM HARİTASI EK-7 ÇEVRE DÜZEN PLANI vi

7 Proje Sahibinin Adı, Adresi, Telefonu: Kuş Enerji San. ve Tic. Ltd. Şti. İnönü Caddesi No:49 Çeliktepe Kağıthane/İSTANBUL Tel: Fax: Projenin Adı: MWm lık DIRAĞA REGÜLATÖRÜ ve HES Projesi (Tünel/Kanal Tipi) Proje İçin Seçilen Yerin Adı, Mevkii: Gümüşhane İli, Merkez İlçesi Yayla Deresi Projenin Tanımı ve Gayesi: Ülkemiz hızlı bir sosyal ve ekonomik gelişim göstermektedir. Bu gelişmeye paralel olarak gereksinim duyulan elektrik enerjisini; öncelikle yerli enerji kaynaklarından elde etmek üzere projeler geliştirmeli ve gerekli yatırımlar yapılmalıdır. Kesintisiz, kaliteli, güvenilir ve ekonomik enerji elde etmek üzere hazırlanan projelerin; çevreye olumsuz etkilerinin en az olmasına dikkat edilmelidir. Elektrik enerjisi üretiminde; fosil ve nükleer yakıtlı termik ve doğalgazlı santrallar yanında hidroelektrik santrallerin yenilenebilir ve puant çalışma gibi iki önemli özelliği mevcuttur. Elektrik enerjisi tüketimi ekonomik gelişmenin ve sosyal refahın en önemli göstergelerinden biridir. Bir ülkede kişi başına düşen elektrik enerjisi üretimi ve/veya tüketimi o ülkedeki hayat standardını yansıtması bakımından büyük önem arz etmektedir yılı başı itibariyle Türkiye de kişi başına elektrik enerjisi tüketimi brüt 1903 kwh ye ulaşmış olmasına rağmen, bu rakamın Avrupa da yaklaşık 6500 kwh/kişi ve dünya ortalamasının ise 2350 kwh/kişi olduğu dikkate alınırsa; ülkemiz için kişi başına düşen elektrik enerjisi tüketiminin oldukça düşük seviyede olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle, başta hidrolik enerji olmak üzere, elektrik enerjisi arzının artırılmasının gereği ortadadır. Hidroelektrik potansiyelin belirlenmesinde brüt potansiyel, teknik potansiyel ve ekonomik potansiyel kavramları önem taşımaktadır.bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin teorik üst sınırını gösteren brüt su kuvveti potansiyeli; mevcut düşü ve ortalama debinin oluşturduğu potansiyeli ifade etmektedir. Topoğrafya ve hidrolojinin bir fonksiyonu olan brüt hidroelektrik enerji potansiyeli, ülkemiz için 433 milyar kwh mertebesindedir. Teknik yönden değerlendirilebilir su kuvveti potansiyeli; bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin teknolojik üst sınırını göstermektedir. Uygulanan teknolojiye bağlı olarak düşü, akım ve dönüşümde oluşabilecek kaçınılmaz kayıplar hariç tutulmaktadır. Bölgede planlanan hidroelektrik projelerin teknik açıdan uygulanabilmesi mümkün olan tümünün gerçekleştirilmesi ile elde edilecek hidroelektrik enerji üretiminin sınırlarını temsil etmektedir. Bu niteliğiyle teknik yönden değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyel, brüt potansiyelin bir fonksiyonu olmakta ve çoğunlukla onun yüzdesi olarak ifade edilmektedir. Ülkemizin teknik yönden değerlendirilebilir hidroelektrik enerji potansiyeli 216 milyar kwh civarındadır. Ekonomik olarak yararlanılabilir hidroelektrik potansiyel, bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin ekonomik optimizasyonunun sınır değerini gösteren, gerek 1

8 teknik açıdan geliştirilebilmesi mümkün, gerekse ekonomik yönden tutarlı olan tüm hidroelektrik projelerin toplam üretimi olarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle ekonomik olarak yararlanılabilir hidroelektrik potansiyel, beklenen faydaları (gelirleri), masraflarından (giderlerinden) fazla olan su kuvveti projelerinin hidroelektrik enerji üretimini göstermektedir. Hidroelektrik santrallerin ekonomik yapılabilirliğinin hesaplanabilmesi için; enterkonnekte sistemde aynı enerjiyi üretecek kaynaklar gözden geçirilmekte ve en ucuz enerji kaynağı belirlenerek hidroelektrik santral (HES) projesi bu kaynakla mukayese edilmekte ve ancak daha ekonomik bulunursa önerilmektedir. Ekonomik HES potansiyeli içindeki tüm projeler; termik santrallere göre rantabiliteleri daha yüksek projelerdir. Ülkemizin 2004 yılı başı itibariyle tespit edilen teknik ve ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeli 127,6 milyar kwh dir. Bu potansiyel; en az ilk etüt seviyesindeki hidroelektrik projelerle, istikşaf (ön inceleme), mastır plan, fizibilite (planlamayapılabilirlik), kesin proje, inşa ve işletme aşamalarından oluşan 674 adet hidroelektrik projenin toplam enerji üretim kapasitesini ifade etmektedir. Havza gelişme planlarının farklı zamanlarda hazırlanmış olmalarından dolayı projeler sonraki tarihlerde ekonomik yönden tutarsız duruma gelebilmektedir. Bununla birlikte zaman içinde enerji fayda ve maliyetlerinde meydana gelen değişikliklere göre ekonomik bulunabilecek tesislerin, ilk etütlerde terkedilmiş olmalarına da rastlanılmaktadır. Bu nedenle havza gelişme planlarının belirli aralıklarla, özellikle enerji faydalarına esas teşkil eden alternatif referans santral grubundaki değişikliklerden sonra, tekrar gözden geçirilip değerlendirilmesi uygun olacaktır. Bunlara karşılık, su kaynaklarının geliştirilmesinde görev üstlenen EİE ve DSİ gibi kuruluşların yapmış oldukları, yeni enerji kaynaklarının yaratılmasına yönelik ilk etüt çalışmalarıyla bu potansiyele her yıl ilaveler olabilmektedir. Bütün bu olumlu ve olumsuz etkilerin de dikkate alınmasıyla, Türkiye nin ekonomik hidroelektrik potansiyeli yıldan yıla ufak farklılıklar göstermekle birlikte bugün için 127,6 milyar kwh civarında olduğu kabul edilebilir. Türkiye 433 milyar kwh brüt teorik hidroelektrik potansiyeli ile dünya hidroelektrik potansiyeli içinde %1 paya sahiptir. 127,6 milyar kwh ekonomik olarak yapılabilir potansiyeli ile Avrupa ekonomik potansiyeli içinde yaklaşık %15 hidroelektrik potansiyeline sahip bulunmaktadır. Kuş Enerji San. ve Tic. Ltd. Şti. tarafından yapımı planlanan Dırağa Regülatörü ve HES Projesi Gümüşhane İli, Merkez İlçesi sınırlarından geçen ve Harşit Çayı'nın memba kollarından Yayla Deresi üzerinde enerji üretimi için gerekli tesisleri (regülatör, iletim tüneli, santral) inşa ederek işletmesini gerçekleştirmek üzere, 4268 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği hükümleri uyarınca elektrik üretim lisansı alınacaktır. Yine santralde kullanılacak su için DSİ Genel Müdürlüğü ile su kullanım anlaşması imzalanacaktır. Projenin amacı, Yayla Deresi nin sularından faydalanmak sureti ile enerji üretmektir. Önerilen proje kapsamında Yayla Deresi üstünde bir regülatör, sağ sahilde sırası ile bir çökeltim havuzu, iletim tüneli, iletim kanalı, yükleme havuzu, cebri boru ve çevrilen suları türbinleyecek olan bir santral binasından oluşmaktadır. 2

9 Dırağa HES projesi Doğu Karadeniz bölgesinde Yayla deresi üzerinde, Gümüşhane İli Merkez İlçesi sınırları içerisindedir m kotları arasında tesis edilecek olan projenin ana su kaynağını Yayla Deresi oluşturur. Proje alanı H43-a2-b1 no lu 1/ ölçekli paftalar içerisinde bulunmaktadır. Dırağa Hidroelektrik santrali proje sahasına ait yer bulduru haritası, topoğrafik harita, genel yerleşim planı EK-1 de, projeleri EK-2 de, uydu görüntüsü ve saha fotoğrafları EK-3 de verilmektedir. Dosyayı Hazırlayan Çalışma Grubunun/Kuruluşun Adı, Adresi, Telefonu, Faks Numaraları: Karadeniz Mah. Gazi Cad. Süer Apt. No: 141/6 İlkadım/SAMSUN Tel: Fax: cevretek@hotmail.com Dosyanın Hazırlanış Tarihi: ŞUBAT

10 1-Projenin Özellikleri a) Projenin iş akım şeması, kapasitesi, kapladığı alan, teknolojisi, çalışacak personel sayısı Dırağa Regülatörü ve HES projesi sadece enerji üretimini amaçlayan bir proje olup söz konusu proje kapsamında; Yayla Deresi üzerinde m normal su seviyesinde Dırağa Regülatörü, regülatör çökeltim havuzu çıkışında tesis edilmiş olan iletim tüneli ve iletim kanalı, iletim kanalı sonunda tesis edilmiş olan yükleme havuzu ve bu derenin sularını yükleme havuzundan m uzunluğunda cebri boru ile m kuyruk suyu seviyesine sahip HES tesisleri önerilmiştir. Gümüşhane 38 45' ' doğu boylamları ile 39' 45' - 40' 50' kuzey enlemleri arasında olup, yüz ölçümü kilometrekare, deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 1210 metredir. Proje, Karadeniz Bölgesi'nde, Harşit Çayı nın memba kollarından Yayla Deresi üzerindedir. Dırağa HES tesisleri, Gümüşhane İli, Merkez İlçesi nin yaklaşık 18 km güneyinde yer almaktadır. Proje alanı H43-a2 ve H43-b1 no.lu 1/25000 ölçekli topoğrafik haritalarda yer almaktadır. Regülatör, iletim hattı ve santral yeri koordinatları Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1. Regülatör, iletim hattı ve santral yeri koordinatları DATUM TÜRÜ DOM ZON ÖLÇEK ELEMAN SIRASI ED-50 UTM DERECE SAĞA-YUKARI : (REGÜLATÖR) : (İLETİM TÜNELİ GİRİŞİ) : (İLETİM TÜNELİ ÇIKIŞI) : (CEBRİ BORU BAŞLANGICI) : (SANTRAL) DATUM TÜRÜ İFADE ŞEKLİ ELEMAN SIRASI WGS-84 COĞRAFİK DERECE-KESİR ENLEM-BOYLAM : : : : : Dırağa Regülatörü ve HES projesi, inşaat yapısı olarak ele alınırsa, Yayla Deresi üstünde bir regülatör, sağ sahilde sırası ile bir çökeltim havuzu, iletim tüneli, iletim kanalı, yükleme havuzu, cebri boru ve çevrilen suları türbinleyecek olan bir santral binasından oluşmaktadır. Proje Büyüklükleri: Proje debisi Brüt düşü Proje Debisindeki net düşü Ortalama net düşü Kurulu Güç Firm debi Firm enerji Sekonder enerji Toplam enerji Dırağa Regülatörü Drenaj alanı : 3.60 m³/s : m : m : m : MWm/9.111 MWe : m³/s : gwh : gwh : gwh : km² 4

11 Yıllık ortalama akım : hm³ Yıllık ortalama debi : 1.03 m³/s Tipi : Kontrolsüz Betonarme Dolu Gövde Eşik kotu : m Çevre platform kotu : m Talveg kotu : m Su Alma Kotu : m Maksimum Su Kotu : m Temel kotu : m Talvegden gövde yüksekliği : 5.00 m Enerji kırıcı tipi : Düşü Havuzu Çakıl Geçidi Çakıl geçidi eşik kotu : m Çakıl geçidi temel kotu : m Çakıl geçidi kapak adedi : 1 gözde peşpeşe 2 kapak Kapak açıklığı boyutları : 2.50 m x 2.50 m Çakıl geçidi genişliği : 2.50 m Sualma Yapısı Eşik kotu : m Su Alma kotu : m Kapak Adedi : 2 Kapak Genişliği : 1.60 m Çökeltim Havuzu Göz adedi : 2 Çökeltim havuzu ortalama taban kotu : m Çökeltim havuzu boyu : m Çökeltim havuzu genişliği : 2 x 2.85m Çökeltim havuzu taban eğimi : 0.02 m/m Çökeltilen dane çapı : 0.2 mm İletim Sistemi İletim Tüneli Kapasitesi 3.60 m³/s Tip Modifiye Atnalı Proje debisinde Su Derinliği 1.31 m Tünel çapı 3.00 m Uzunluk m Eğim 0,0004 Proje debisinde Hız 0,92 m/s İletim Kanalı Kapasitesi 3.60 m³/s Tip Serbest Akışlı Betonarme Kutu Kesit Proje debisinde Su Derinliği 1.50 m Taban genişliği 2.50 m Uzunluk m Eğim 0,0004 Proje debisinde Hız 0.97 m/s Havapayı 0.44 m Yükleme Havuzu Yükleme Havuzu efektif hacmi : m³ Yükleme havuzu boyu : m Yükleme havuzu eni : m Min. Su seviyesi : m Normal Su Seviyesi : m Havuz Taban kotu : m Girişte Kanal Taban Kotu : m 5

12 Cebri Boru Cebri boru iç çapı : 1.20 m Toplam cebri boru uzunluğu : m Maksimum et kalınlığı : 24 mm Santral Binası Santral binası boyu m Santral binası eni m Kuyruksuyu kanalı genişliği Değişken Kuyruksuyu kanalı uzunluğu Değişken TÜRBİN TİPİ, ÜNİTE GÜCÜ VE ADEDİ Proje debisi : 3.60 m³/s Brüt düşü : m Ortalama Net düşü : m Kuyruksuyu kotu : m Toplam kurulu güç : MWm/9.111 MWe Ünite adedi : 2 Ünite kurulu güçleri : 2 x 4794 kw Türbin tipi : Yatay Pelton Senkron hız : 2 x 375 d/d Spesifik hız : 2 x m-kw -- Türbin verimi : %90 GENERATÖR TİPİ VE KAPASİTESİ Tipi : 3 fazlı senkron generatör Adedi : 2 Gücü : 2 x 5300 kva Güç Faktörü : 0.90 Frekansı : 50 Hz Kutup sayısı : 2 x 8 çift (16 kutup) Devir sayısı : 2 x 375 d/d Generatör verimi : %96 TRANSFORMATÖR ADEDİ VE TİPİ Adedi : İki (2) takım Tipi : Harici tip, 3 fazlı, Yağlı tip Devamlı gücü : 2 x 5300 kva Anma gerilimi : 6,3/34,5±%2x2.5kV Frekansı : 50 Hz Bağlantı grubu : Ynd5 Soğutma şekli : ONAN Nötr Bağlantısı : YG tarafı 20 Ohm direnç üzerinden topraklı İç İhtiyaç Transformatörleri Adedi Bir (1) takım Tipi Dahili tip, 3 fazlı, reçineli kuru tip Devamlı gücü 125 kva Anma gerilimi 34,5 kv Frekansı 50 Hz Bağlantı grubu Dyn5 Soğutma şekli ONAN Nötr Bağlantısı Doğrudan topraklı Acil İhtiyaç Dizel Generatör Grubu Adedi : Bir (1) takım Tipi : Dört zamanlı düşey silindirli Devamlı gücü : 50 kva Anma gerilimi : 400/230 V Frekansı : 50 Hz Güç faktörü : 0.8 (endüktif) 6

13 Devir sayısı Soğutma şekli İkaz şekli : 375 d/dak : Radyatör, kapalı devre su soğutmalı : Döner diyotlu ikaz Dırağa HES projesi Doğu Karadeniz bölgesinde Yayla Deresi üzerinde, Gümüşhane İli Merkez İlçesi sınırları içerisindedir. Regülatör: Dırağa Regülatörü, m talveg kotunda, kontrolsüz betonarme dolu gövdeli regülatör olarak planlanmıştır. Gövde kret genişliği, derenin regülatör eksenindeki genişliği de gözetilerek m olarak alınmıştır. Regülatör aksında oluşacak maksimum su seviyesi, kesite gelen 100 yıl tekerrür süreli m³/s taşkın debisi için m olarak belirlenmiştir. Regülatör çevre düzenleme kotu ise maksimum su seviyesinden 1.00 m hava payı kalarak geçirecek şekilde m olarak seçilmiştir. Yayla Deresi nin regülatör kesiti ve civarında yüksek meyilli bir yapı göstermemesi ve regülatör yapısının teşkil edeceği kotların yüksek olmasından dolayı, mevcut koşullara en uygun regülatör tipi olarak kontrolsüz betonarme dolu gövde seçilmiştir. İhtiyaç duyulduğu zamanlarda yapıya müdahale dilebilmesine imkan sağlamak adına regülatör yapısının sağ tarafına tek gözlü tek kapaklı bir çakıl geçidi yerleştirilmiştir. Çakıl geçidine ait kapaklar 1.00 m x 1.00 m boyutlarındadır. Betonarme dolu gövdenin mansabında taşkın sularının emniyetli geçişi için 18 m uzunluğunda bir enerji kırıcı havuz inşa edilecektir. Regülatörün sol sahilinde, bir de balık geçidi bulunacaktır. Çökeltim havuzu çıkışındaki, mansap kapakları olarak tabir edilen kapakların işletilmesi ile hem çökeltim havuzundaki hem de regülatör membaındaki su seviyesi sabit tutulacak; bu yolla işletme esnasında yüksek debili taşkınlar haricinde yaklaşık olarak, aynı giriş su seviyesine sahip olacaktır. Bu seviyenin çok değişken olmaması sebebi ile balık geçidi deşarjı da çok değişmeyecek ve balık geçişine imkân sağlayacaktır. Şekil 1. Regulatör-Çökeltme Havuzu Çökeltim Havuzu: Dırağa Regülatörü ile çevrilecek Yayla Deresi nin sularında bulunan askıdaki malzemenin, türbinlere kadar ulaşıp zarar vermesini engellemek ve akımın iletim sistemine güvenli bir şekilde geçişini sağlayabilmek amacıyla m ortalama taban kotunda bir çökeltim havuzu yapısı planlanmıştır. Kontrolsüz betonarme 7

14 dolu gövdeli regülatörüm sağ sahilinde teşkil edilecek olan su alma yapısı ile alınan suları, sağ sahildeki çökeltim havuzuna alına sular 0.2 mm çapına kadar olan daneleri çöktürüp, çökeltim havuzunun çıkışında teşkil edilecek olan iletim tüneline suları aktaracaktır. Çökeltim havuzu, 2x2.85 m genişliğinde, m uzunluğunda ve %2 taban meyili ile tasarlanmıştır. Havuzda çökelen rusubatın dereye tekrar verilmesini sağlayan 2 göz için ayrı ayrı 1.00 mx1.00m ebatlarında 2 adet tahliye kapakları yer almaktadır. İletim Sistemi: Yayla Dersi nin suları Dırağa Regülatörü ile çevrildikten sonra, çökeltim havuzundan geçerek sualma yapısı vasıtası ile iletim sistemini teşkil eden evvela yaklaşık 930 m uzunluğunda modifiye at nalı kesitli iletim tüneliyle, daha sonra yaklaşık 6100 m uzunluğunda serbest akışlı betonarme kutu kesitli iletim kanalı ile taşınacaktır. İletim sistemini oluşturan tünelin ve kanalın taban eğimleri 0,0004 tür. İletim sisteminin tünel yapısı ile başlamasının sebebi, derenin sağ sahilinde, su alma kotumuza çok yakın bir kotta bir karayolunun mevcut olmasıdır. Tünelin çıkış noktası, iletim kanalı güzergahının karayolunu etkilemeyeceği veya karayolundan etkilenmeyeceği nokta olarak seçilmiştir. Şekil 2. İletim tüneli Şekil 3. İletim kanalı 8

15 Yükleme Havuzu: Yükleme havuzu, santral işletme koşullarına bağlı olarak oluşabilecek debi değişikliklerine cevap verebilmek ve cebri boruya hava girişini engellemek amacı ile 6100 m lik iletim kanalının hemen sonunda teşkil edilmiştir. Aynı zamanda türbin kapaklarının ani kapanması sonucu oluşabilecek su kabarmalarının yapılara zarar vermeyecek şekilde uzaklaştırılmasını sağlayacaktır. Su temini çalışmasında görüldüğü üzere uzun yıllar içerisinde regülatör yerinde çok düşük miktarlarda akım değerleri gözlenmiştir. Bu durumun enerji üretimine olumsuz yansımasını engellemek için yükleme havuzunun aktif hacmi yeterli olacak büyüklüğünün üstünde tasarlanmıştır. Yükleme havuzunda proje debisinde normal su seviyesi m, taban kotu m olarak hesap edilmiştir. Yükleme havuzu genişliği m ve uzunluğu ise m dir. Yükleme havuzu yanında bulunan bir yan savakla alınacak sular bir kanal ile güvenli bir şekilde deşarj edilecektir. Şekil 4. Yükleme havuzu Cebri Boru: Yükleme havuzu çıkışından santral binasına kadar m uzunluğunda teşkil edilecek olan cebri borunun daha ekonomik olan spiral kaynaklı St-37 çelik malzeme olması planlanmıştır. Cebri boru eğimli uzunluğu 1215 m ve maksimum et kalınlığı 24 mm dir. Şekil 5. Cebri boru 9

16 Kuş Enerji San. ve Tic. Ltd. Şti. Santral Binası Ve Kuyruksuyu Kanalı: Cebri boru sonunda yer alan santralın kurulu gücü MWm/9.111 MWe tir. Santral iki üniteli ve üniteler 2 x 4794 kwm gücündedir. Santral binası m x m ebadındadır. Santral kuyruksuyu kanalı doğrudan Yayla Deresi ne bağlanmaktadır. Şekil 6. Örnek HES(Santral Binası) Şekil 7. Örnek türbin(yatay Francis) Cebri boru sonunda yer alan santralın kurulu gücü MWm/9.111 MWe olup, 2 adet Yatay Pelton türbinden oluşmaktadır. Projenin kuyruksuyu kotu 1475 m. olacaktır. Yılda ortalama olarak üretilecek güvenilir enerji 0 GWh, sekonder enerji GWh, toplam enerji ise GWh olacaktır. 10

17 Şalt Sahası: Santral binası içerisinde 34.5 kv luk OG şalt odası yapılacak ve ünite transformatörleri binanın yanına yerleştirilecektir. Santralin şalt odasında üç giriş, bir gerilim ölçü, bir iç ihtiyaç, iki ölçü ve bir çıkış fiderinden oluşan toplam sekiz bölmeli, tek baralı kapalı şalt olarak yapılması tasarlanmıştır. Ulaşım Yolları ve Kamp Tesisleri: Şantiye tesisi santralin yapılacağı alana tesis edilecektir. Proje yerine ulaşım sorunu yoktur. Gümüşhane kent merkezinden doğu yönüne doğru yaklaşık km lik karayolu yolculuğu ile Yeniyol Köyü ne, buradan da santral binasının bulunduğu Ballıca Köyü ne ulaşabilmek için kuzeydoğu yönünde ayrılan asfalt yoldan yaklaşık 10 km lik bir yolculuk yapılmalıdır. Regülatör aksına ulaşmak için yine aynı yoldan aynı istikamette yaklaşık 5 km devam edilmelidir.. Yapı yerlerine ulaşım oldukça rahattır. Projenin üzerinde bulunduğu Yayla Deresi nin sağ sahili boyunca devam eden mevcut asfalt yolu ile ulaşım kolaylıkla sağlanmaktadır. Enerji İletim Hattı: Dırağa HES te senkron generatörlerden 6.3 kv gerilim seviyelerinde üretilen enerji, ünite transformatörleri yardımı ile 34.5 kv seviyesine yükseltildikten sonra 34.5 kv kapalı tip şalt donanımına aktarılmakta, buradan da 6.80 km 2x3 AWG-SWALLOW kesitli enerji nakil hattı ile EPDK tarafından yönlendirileceği öngörülen Kale Trafo Merkezi bağlantı noktasına bağlanarak ulusal şebekeye aktarılacaktır. Santralde üretilecek enerjinin bağlantısının yapılacağı enerji iletim hattı TEİAŞ ve TEDAŞ ın sorumluluğunda olup enerji iletim hattı güzergahı bu kurumlar tarafından belirlenecektir. Belirlenen güzergahın ilgili kurumların (TEİAŞ ve TEDAŞ) onayından sonra ÇED Yönetmeliği kapsamında gerekli başvurusu yapılarak süreç tamamlanmasına müteakip inşa edilecektir. Üretilecek elektriğin ulusal ağa bağlantısı 34,5 kv lık enerji iletim hattı ile yapılacak olup tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği ne göre 34,5 kv gerilimindeki enerji iletim hatları ÇED Yönetmeliği nden muaftır. Balık Geçidi: 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu nun; Akarsularda engellemeler yapılması yasağı ile ilgili bölümünde Madde 22 Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı nın müsaadesi alınmadan akarsularda su ürünlerinin geçmesine veya yetişmesine engel olacak şekilde ağlar kurulması bent, çit ve benzeri engeller yapılması yasaktır. Akarsu üzerinde kurulmuş ve kurulacak olan baraj ve regülatör gibi tesislerde su ürünlerinin geçmesine mahsus balık geçidi veya asansörlerin yapılması ve bunların devamlı olarak işler durumda bulundurulması mecburidir. maddesine göre tespit edilen balık türlerine uygun balık geçidi yapısı yapılacaktır. Önerilen projenin menba ve mansabında herhangi bir mevcut veya planlanan tesis bulunmamaktadır. Projenin zamanlama tablosu Tablo 2 de verilmektedir. Dırağa HES tesisleri yapım süresi 24 ay olarak planlanmıştır. İnşaat faaliyetlerini desteklemek amacı ile Gümüşhane İli, Merkez İlçesi, Yayla deresi kenarında santral sahasında şantiye kurulacaktır. Prefabrik şantiye ve diğer tüm yapılar inşaat bitiminde sökülecektir. Şantiye alanı içerisinde 1 adet prefabrik yatakhane, 1 adet prefabrik yemekhane-mutfak, prefabrik şantiye yönetim ofisi, prefabrik WC, duşlar, atölye ve araç makine parkı bulunacaktır. 11

18 Tablo 2. Projenin zamanlama tablosu Tablo 3. Üretim Aşamasında Kullanılacak Ekipmanlar Ekipmanlar Adet Özellikleri Yükleyici 5 Malzeme yükleme Transmikser 6 Beton nakliyesi Beton pompası 2 Betonun basılması Ekskavatör 3 Malzeme sökülmesi Kırıcı 2 Gerektiğinde kırma işlemi için Kamyon 8 Malzemenin taşınması Arazöz 1 Tozsuzlaştırma Proje kapsamı içerisinde yer alan yapılar için toplam m 3 (52200 ton) agregaya ihtiyaç duyulmaktadır. Proje kapsamındaki yapılar için gereksinim duyulan agrega ihtiyacının fazla olmaması, topoğrafik koşulların uygun olmayışı, kamulaştırma yapmaksızın yeteri kadar büyüklükteki bir stok sahasının bulunmayışı ve ilk yatırım maliyetinin yüksek olması nedenlerinden dolayı hazır olarak satın alınması hem daha uygun hem de daha ekonomiktir. Bu nedenle ihtiyaç duyulacak beton agrega ve betonun özel sektöre ait tesislerden satın alınmak suretiyle temin edilecektir. Söz konusu kırmataş ihtiyacı regülatörün yaklaşık 1 km doğusundaki tesislerden temin edilecektir. Agrega temini için ikinci alternatif tünel kazısından çıkacak malzemenin kırmatas olarak kullanılmasıdır. HES inşaatı için ihtiyaç duyulacak beton piyasadan hazır beton tesislerinden satın alınarak ihtiyaç noktalarına sevk edilecektir. HES inşaatında yaklaşık 30 personelin çalışması öngörülmektedir. HES faaliyete geçtikten sonra ise 5 personel ile tesis işletilecektir. b) Doğal kaynakların kullanımı,(arazi kullanımı, su kullanımı, kullanılan enerji türü vb.) Arazi Kullanımı: Gümüşhane 38 45' ' doğu boylamları ile 39' 45' - 40' 50' kuzey enlemleri arasında olup, yüz ölçümü kilometrekare, deniz seviyesinden 12

19 yüksekliği ortalama 1210 metredir. Proje, Karadeniz Bölgesi'nde, Harşit Çayı nın memba kollarından Yayla Deresi üzerindedir. Dırağa HES tesisleri, Gümüşhane İli, Merkez İlçesi nin yaklaşık 18 km güneyinde yer almaktadır. Proje alanı H43-a2 ve H43-b1 no.lu 1/25000 ölçekli topoğrafik haritalarda yer almaktadır. Regülatör 40 27'40.72"K, 39 47'18.30" D, santral ise 40 26'30.56"K, 39 43'59.04"D koordinatlarında yer almaktadır. Regülatör yerinde dere yatağı boyunca temel kaya açıkta, yamaçlarda ise sığ yamaç molozları ile örtülüdür. Çökeltim havuzu oturum alanı ve sağ sahil yamacında bir miktar yamaç molozu malzemesi yer almaktadır. Üst toprak örtü tabakası oldukça sığ, bitki formasyonları ise çalılık türler ile kaplıdır. Herhangi bir kullanım (tarım, hayvancılık vs.) gözlenmemiştir. İletim tüneli güzergahı sağ sahilde 930 m uzunlukta, atnalı kesitli 3 m. çapında betondan yapılacaktır. Yamaç eğimlerinin fazla olması nedeniyle güzergah boyunca temel kaya çoğu yerlerde bazalt ağırlıklıdır. İletim hattı tünelden sonra, kanal ile devam etmektedir m uzunluğunda olacak iletim kanalının geçtiği araziler seyrek çalı formasyonları ile kaplıdır. Su Kullanımı: Hidroelektrik santraller, özellikle nehir tipi hidroelektrik santraller su tüketen tesisler değildir. Elektrik üretimi için türbinlenen sular aynı miktarda yatağa geri dönmektedir. Bu sebeple, Dırağa HES tesisinde enerji üreten sular aynı miktarda ve kalitesinde bir değişiklik olmadan Yayla deresine geri dönecektir. Dere suları Dırağa HES projesinde içme suyu veya sulama suyu olarak kullanılmadığından dönen sular da söz konusu olmayacaktır. Proje alanının beslenme kaynağını dağlara düsen kar yağısının yavaş yavaş erimesi sonucu oluşan dereler ve yeraltı suyu boşalımları oluşturur. Her iki sahil boyunca gelişmiş olan küçük dereler, bu kırık hatları ve eklemler boyunca gelişen yer altı suları ile beslenir. Söz konusu tüm birimlerin akifer özelliği kısıtlıdır. Kontaklardan ve süreksizliklerden gelen sızıntı sular dışında kaynak olarak nitelendirilebilecek yeraltı suyu çıkısı gözlenmemiştir. Havzayı besleyen yan derelerde izlenen yüzey akış miktarları ana havzada birim alandan gelen su miktarı ile orantılıdır. Yan havzalarda yüzey akışta anormal akış izlenecek boyutta fay kaynakları yoktur. Genel olarak yeraltısuyu seviyesi, vadilere göre oldukça alt kotlarda bulunan akarsuyu beslemektedir Enerji Kullanımı: Projenin gerek inşaat gerekse de işletme aşamalarında herhangi bir yakma sistemi kullanılmayacak olup elektrikle çalışan makinelerin elektrik ihtiyacı ise tesise en yakın trafodan sağlanacaktır. c) Atık üretimi miktarı (katı, sıvı, gaz vb) ve atıkların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özellikleri Katı Atıklar: İnşaat Aşaması Evsel Nitelikli Katı Atık: Projede çalışacak personelin sosyal ihtiyaçları için kullanılacak prefabrik yapılar bulunacaktır. Proje kapsamında inşaat süresi boyunca sürekli olarak 30 personel çalışacaktır. İnşaatta çalışacak personelden yemek artığı, ambalaj kağıdı, naylon, cam şişe ve pet şişe gibi katı atık ve artıklar meydana gelecektir. İnşaat aşaması yaklaşık 2 yıl sürecektir. 13

20 Tablo 4. Katı atık miktar ve özellikleri (inşaat) Kaynak Hesap/Kabul Formül Sonuç Katı atık 30 kişi 1,34 kg/gün.kişi*kişi sayısı kg/yıl Atık miktarı:1,34 kg/gün.kişi =30*1,34=40,2 kg/gün *Çevre ve Orman Bakanlığı İşletme Aşaması: Evsel Nitelikli Katı Atık: HES işletmesinde çalışacak 5 personelden faaliyete başladıktan sonra yemek artığı, ambalaj kağıdı, naylon, cam şişe ve pet şişe gibi katı atık ve artıklar meydana gelecektir. İşletme aşamasında çalışacak personelin ihtiyaçları idari binada giderilecektir. Tablo 5. Katı atık miktar ve özellikleri (işletme) Kaynak Hesap/Kabul Formül Sonuç Katı atık 5 kişi Atık miktarı:1,34 kg/gün.kişi 1,34 kg/gün.kişi*kişi sayısı =5*1,34=6,7 kg/gün 2010 kg/yıl Ambalaj Atıkları: İnşaat Aşaması: HES inşaatında çalışacak 30 personelden faaliyete başladıktan sonra kağıdı, naylon, cam şişe ve pet şişe gibi ambalaj atıkları meydana gelecektir. Katı atıkların ağırlıkça % 30 unu, hacimce % 50 sini ambalaj atıkları oluşturmaktadır. Meydana gelmesi muhtemel atık miktarı ise; Tablo 6. Ambalaj atık miktar ve özellikleri (inşaat) Kaynak Hesap/Kabul Formül Sonuç Ambalaj atık Katı atıkların ağırlıkça % 30 ambalaj 40,2 kg/gün x0,3= 3618 kg/yıl atığıdır kg/gün *Kaynak : Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Eylem Planı( ) İşletme Aşaması: HES in işletmesinde çalışacak 5 personelden faaliyete başladıktan sonra kağıdı, naylon, cam şişe ve pet şişe gibi ambalaj atıkları meydana gelecektir. Katı atıkların ağırlıkça % 30 unu, hacimce % 50 sini ambalaj atıkları oluşturmaktadır. Meydana gelmesi muhtemel atık miktarı ise; Tablo 7. Ambalaj atık miktar ve özellikleri (işletme) Kaynak Hesap/Kabul Formül Sonuç Ambalaj atık Katı atıkların ağırlıkça % 30 ambalaj atığıdır 6,7 kg/gün x 0.3= 2.01 kg/gün 603 kg/yıl Hafriyat Atıkları: İnşaat Aşaması: HES inşaatı sırasında yapılacak kazı sonucu meydana gelecek hafriyat atık miktarı aşağıda verilmektedir. Kazı sonucu meydana gelecek hafriyat atıkları 14

21 ağırlıklı olarak yamaç molozu şeklindedir. Santralin inşa edileceği yerin mevcut arazi yapısı ise alüvyon %40 blok, % 40 çakıl, %15 kum ve %5 silt içeriklidir. Tablo 8. Hafriyat atık miktar ve özellikleri (inşaat) Kaynak Hesap/Kabul Sonuç Regülatör-Çökeltim Havuzu İnşaatı Kazı çalışmaları sonucu meydana gelen hafriyat ton/80 gün İletim Tüneli İnşaatı: Kazı çalışmaları sonucu meydana gelen hafriyat ton/150 gün İletim Kanalı İnşaatı: Kazı çalışmaları sonucu meydana gelen hafriyat ton/250 gün Yükleme Havuzu İnşaatı: Kazı çalışmaları sonucu meydana gelen hafriyat 6500 ton/50 gün Cebri Boru İnşaatı: Kazı çalışmaları sonucu meydana gelen hafriyat ton/150 gün Santral Binası İnşaatı: Kazı çalışmaları sonucu meydana gelen hafriyat ton/80 gün TOPLAM MİKTAR ton Faaliyet ünitelerinin inşaatı için herhangi bir yeni yol açılmasına gerek duyulmayacaktır. Şantiye alanında herhangi bir kazı yapılmadan prefabrik yapılar hazır olarak santral alanına getirilecektir. EİH için ise güzergahın belirlenmesi ilgili kurumların (TEİAŞ ve TEDAŞ) onayından sonra ÇED Yönetmeliği kapsamında gerekli başvuru yapılarak süreç tamamlanmasına müteakip inşa edilecektir. Bundan dolayı hafriyat hesaplanmasına dahil edilmemiştir. İşletme Aşaması: HES in işletme aşamasında hafriyat atığı meydana gelmeyecektir. Tehlikeli Atıklar İnşaat Aşaması: İnşaat faaliyetlerinde kullanılacak makina yağları, boya vb. maddelerden kaynaklanacak atıklar ve işletme aşamasında yapılacak bakım onarım çerçevesinde değiştirilecek makina yağları ve bu yağlar ile kontamine olmuş teneke, varil vs. malzemeler, yağla kontamine olmuş eldiven, üstübü, elbise vs. flüoresan lambalar, kartuş-toner atıkları tehlikeli atık kategorisindedir. Tesisin inşaatı aşamasında tarih ve sayılı Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hususlarına uyulacaktır. İnşaat aşamasında Yönetmelik EK-4 Atık Listesi kapsamında meydana gelmesi muhtemel atıklar ise; Tablo 9. İnsaat aşaması atık listesi * Diğer motor, şanzıman ve yağlama yağları A * Yağ filtreleri A * Tehlikeli maddelerle kirlenmiş emiciler, filtre malzemeleri (başka şekild tanımlanmamış ise yağ filtreleri), temizleme bezleri, koruyucu giysiler * Tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine M olmuş ambalajlar * Flüoresan lambalar ve diğer cıva içeren atıklar A Tablo 10. Atık yağ miktar Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Sonuç Jeneratör 1 Yağ kapasitesi:1,65 lt Yılda bir yağ değişimi 1,65 lt/yıl atık yağ Değiştirme süresi 1000 saatte bir Kamyon 6 25 lt yağ tankı km. de bir yağ değişimi 150 lt/yıl atık yağ İş Makinası8 90 lt yağ tankı 2000 km. de bir 720 lt/yıl atık yağ TOPLAM 871,65 lt/yıl atık yağ Kaynak:

22 Tablo 11. Atık yağ filtre miktarı Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Sonuç Jeneratör 1 1 kg filtre ağırlığı Yılda bir filtre değişimi 1 kg/yıl atık filtre Kamyon 6 5 kg filtre ağırlığı Yılda bir filtre değişimi 30 kg/yıl atık filtre İş Makinası 8 5 kg. filtre ağırlığı Yılda bir filtre değişimi 40 kg/yıl atık filtre TOPLAM 71 kg/yıl atık filtre Kaynak: Tablo 12. Atık eldiven. miktar Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Eldiven sayısı Makine-ekipman onarım ünitesi bakım 5 personel Kişi başı 1 çift 300 eldiven gün 1500 çift eldiven Eldiven Sonuç ağırlığı 10 gr. 15 kg/yıl atık eldiven Tablo 13. Atık üstübü miktarı Kaynak Sayı Formül Sonuç Makine-ekipman bakım onarım ünitesi Günde 500 gr üstübü tüketimi 300 gün 150 kg/yıl atık üstübü Tablo 14. Atık elbise miktar Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül İş elbisesi sayısı Elbise Sonuç (300 günde) ağırlığı Makine-ekipman 5 Kişi başı 1 takım 150 günde bir 10 adet iş elbisesi 1 kg 10 kg/yıl atık iş bakım onarım personel iş elbisesi yenileme elbisesi ünitesi HES inşaatı şantiyesinde idari bina, yemekhane, yatakhane, atölye gibi ünitelerde aydınlatma için Flüoresan lambalar kullanılacaktır. Meydana gelmesi muhtemel atık miktarı ise; Tablo 15. Atık Flüoresan lambalar miktar Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Lamba ağırlığı Sonuç Şantiyedeki tüm 6 adet Ünite başına 10 adet 300 günde bir 71 gr 4,26 kg/yıl atık kapalı mekanlar ünite Flüoresan lamba tüketimi yenileme Flüoresan lamba Kaynak: İşletme Aşaması: Trafo merkezinde ısının kontrolü için izolasyon yağı kullanılacaktır. İzolasyon yağı ham petrolden hidrojelenme ve asit rafinerizasyonu yöntemiyle elde edilmektedir. Yağlar sadece DPBC (2.6 Di-ter tiery-butyl Para-Cresol) katkı maddesi içermektedir. Yağlar paslanmaz çelik, normal çelik (dış yüzeyi yağ ve havadan etkilenmeyen boya ile kaplı) veya alüminyumdan yapılmış kaplarda saklanacaktır tarihinden itibaren ülkemizde PCB kullanımı yasaklanmış olup, satın alınan izolasyon yağları PCB içermeyecektir. Merkezde kullanılacak kva gücündeki bir güç trafosunda yaklaşık 200 lt yağ bulunacak olup, normal koşullarda bu yağ trafonun ekonomik ömrü boyunca(25-30 yıl) kullanılmaktadır. HES işletmesinde idari binada aydınlatma için flüoresan lambalar kullanılacaktır. Meydana gelmesi muhtemel atık miktarı ise; 16

23 Tablo 16. Atık Flüoresan lambalar miktar Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Lamba Sonuç ağırlığı İdari bina kapalı 5 adet Ünite başına 4 adet 300 günde bir 71 gr 1,42 kg/yıl atık mekanlar ünite Flüoresan lamba tüketimi yenileme Flüoresan lamba Kaynak: Tıbbi Atıklar: İnşaat Aşaması: İnşaat işleri için 30 personelin çalışması öngörülmekte olup revir hizmeti verilmeyecektir. Muayene ve tıbbi müdahaleler en yakın sağlık ocağı veya devlet hastanesinden sağlanacaktır. Bundan dolayı tıbbi atık meydana gelmeyecektir. İşletme Aşaması: HES in işletilmesi sırasında 5 personelin sürekli olarak istihdam edilmesi planlanmış olup revir hizmeti verilmeyecektir. Muayene ve tıbbi müdahaleler en yakın sağlık ocağı veya devlet hastanesinden sağlanacaktır. Bundan dolayı tıbbi atık meydana gelmeyecektir. Atık Pil ve Aküler: İnşaat Aşaması: İnşaat aşamasında çalışacak iş makinesi ve kamyonlardan kaynaklanacak hurda aküler ile çalışan personelin kullanımı sonucu oluşacak atık pil miktarları ise; Tablo 17. Atık akü miktarı Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Sonuç Kamyon 6 1 adet akü(araç başı) Yılda bir akü değişimi 6 adet/yıl atık akü İş Makinesi 8 1 adet akü(iş makinesi başı) Yılda bir akü değişimi 8 adet/yıl atık akü TOPLAM 14 adet/yıl atık akü Tablo 18. Atık pil miktarı Kaynak Sayı Hesap/Kabul Sonuç Çalışan personelin kullanımı 30 4 adet kişi/yıl pil tüketimi 120 adet/yıl atık pil TOPLAM 120 adet/yıl atık pil Kaynak: İşletme Aşaması: HES in işletilmesi sırasında trafo merkezinde bulunan akülerin belirli periyotlarda değişimi ve yenilenmesi gerekmektedir. Trafo merkezinden kaynaklanacak atık akü miktarı ise; Tablo 19. Atık akü miktarı (işletme) Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Sonuç TM 1 10 adet akü Yılda bir akü değişimi 10 adet/yıl atık akü TOPLAM 10 adet/yıl atık akü HES in işletilmesi sırasında iki adet binek aracın kullanılması öngörülmekte olup akü değişimleri en yakın servis istasyonlarında yapılacağı için tesis bünyesinde atık akü meydana gelmeyecektir. Atık pil miktarı ise; 17

24 Tablo 20. Atık pil miktarı (işletme) Kaynak Sayı Hesap/Kabul Sonuç Çalışan personelin kullanımı 5 4 adet kişi/yıl pil tüketimi 20 adet/yıl atık pil TOPLAM 20 adet/yıl atık pil Ömrünü Tamamlamış Lastik İnşaat Aşaması: İnşaat aşamasında çalışacak iş makinesi ve kamyonlardan kaynaklanacak ömrünü tamamlamış lastik miktarları ise; Tablo 21. Atık lastik miktarı Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Sonuç Kamyon 6 4 adet lastik Yılda bir lastik değişimi 24 adet/yıl atık lastik İş Makinesi 8 4 adet lastik(tüm iş makinelerinin Yılda bir lastik değişimi 32 adet/yıl atık lastik lastik tekerlekli olduğu varsayılarak) TOPLAM 56 adet/yıl atık akü İşletme Aşaması: HES in işletilmesi sırasında iki adet binek aracın kullanılması öngörülmekte olup lastik değişimleri en yakın servis istasyonlarında yapılacağı için tesis bünyesinde atık lastik meydana gelmeyecektir. Sıvı Atıklar: İnşaat Aşaması: HES inşaatı çalışmaları sırasında 30 kişinin çalışması öngörülmektedir. Bu personelin sosyal ihtiyaçları şantiye dahilinde kullanılacak prefabrik yapılarda karşılanacaktır. İçme suyu-kullanma suyu ihtiyaçları ise en yakın kaynak suyundan şebeke döşenerek karşılanacaktır. Bu personelden kaynaklanacak atık su miktarı ise; Tablo 22. Atıksu miktar ve özellikleri (inşaat) Kaynak Hesap/Kabul Formül Sonuç İnşaat 150 lt/gün Q hes.= 150 lt/gün* x 30 kişi =4,5 m 3 /gün 1350 m 3 /yıl Aşaması = % 100 kabul ile (kanala intikal Q hes. =4,5x = 4,5x 1 =4,5 m 3 /gün yüzdesi) Kaynak: İller Bankası Yönetmeliği ne göre alındı (N<3000) İşletme Aşaması: Tesis işletilmeye açıldığında çalışacak personel sayısının toplamı 5 kişidir. Çalışacak personelin ihtiyaçları santral saha içinde yapılacak idari binada karşılanacaktır. İçme suyu ihtiyaçları-kullanma suyu ihtiyaçları ise en yakın su kaynağından şebeke çekilerek karşılanacaktır. Bu personelden kaynaklanacak atık su miktarı ise; Tablo 23. Atıksu miktar ve özellikleri (işletme) Kaynak Hesap/Kabul Formül Sonuç İnşaat 150 lt/gün Q hes.= 150 lt/gün* x 5 kişi =0,75 m 3 /gün 225 m 3 /yıl Aşaması = % 100 kabul ile (kanala intikal Q hes. =0,75x = 0,75x 1 =0,75 m 3 /gün yüzdesi) Kaynak: İller Bankası Yönetmeliği ne göre alındı (N<3000) 18

25 Bitkisel Atık Yağ: İnşaat aşaması: Şantiye bünyesinde yemek hizmetlerinin verileceği mutfak ünitesi bulunacak olup yemek pişirilecektir. Kızartma amaçlı sıvı yağ kullanımı sonucu özelliğini kaybeden yağlar atık olarak çıkacaktır. Tablo 24. Atık bitkisel yağ miktarı Kaynak Sayı Hesap/Kabul Formül Sonuç Mutfak 1 4 lt/kişi.yıl atık yağ* 30 personel 120 lt/yıl atık bitkisel yağ *Kaynak: İşletme aşaması: Tesiste çalışacak 5 kişi için yemek pişirilmeyecek olup dışarıdan hazır olarak getirilecektir. Gaz ve Partikül Madde Emisyonları İnşaat Aşaması: Projenin inşaat aşamasında patlatma işlemleri yapılmayacaktır. Dolayısıyla partikül madde (toz) emisyonu kazı ve dolgu çalışmalarından, alanda araçların hareketinden, nakliye ve rüzgar erozyonundan kaynaklanacaktır. Projenin gerçekleştirilmesi sırasında şantiye olarak prefabrik yapılar kullanılacak olup hazır halde santral alanına yerleştirilecektir. Ayrıca projenin devamında TEİAŞ ın sorumluluğundaki enerji iletim hattı için daha sonra işlem yapılacaktır. Bundan dolayı gürültü konusunda dikkate alınmamıştır. Projenin inşaat aşamasından kaynaklanacak emisyonlar en kötü senaryo göz önünde bulundurularak hesaplanmıştır. Bu kapsamda maksimum saatlik emisyon miktarının hesaplanması için kazı, dolgu, taşıma çalışmaları ele alınmıştır. Regülatör-Çökeltim Havuzu İnşaatı: Regülatör-çakıl geçidi ve su alma yapısı inşaatı toplam 12 ay sürecek olup bunun yaklaşık 90 günü hafriyat işlemleri sürecektir. Buna göre regülatör-çakıl geçidi ve su alma yapısı inşaatında yapılacak hafriyat, yükleme, boşaltma ve taşıma faaliyetleri sırasında toz emisyonları oluşacaktır. Oluşacak toz emisyon miktarları aşağıda verilmektedir. Kütlesel Debi Miktarı (kg/yıl)=miktar (ton/yıl)*emisyon Faktörü(kg/ton) Toplam hafriyat miktarı :5000 m ton Hafriyat çalışma süresi :1 yıl-80 gün-8 saat Saatlik hafriyat miktarı :15,6 ton/saat Kazı çalışması emisyon faktörü Kazı çalışması kütlesel debi Yükleme çalışması emisyon faktörü Yükleme çalışması kütlesel debi Boşaltma çalışması emisyon faktörü Boşaltma çalışması kütlesel debi :0,025 kg/ton :0,39 kg/saat :0,01 kg/ton :0,156 kg/saat :0,01 kg/ton :0,156 kg/saat Regülatör-çakıl geçidi ve su alma 19

26 yapısı inşaatı sırasında oluşacak toplam toz emisyon miktarı Taşıma için emisyon miktarı Taşıma sefer sayısı Taşıt kapasitesi Sefer uzunluğu Taşıma için kütlesel debi :0,39+0,156+0,156=0,702 kg/saat :Mesafe*0,7 kg/taşıt-km*sefer/8 saat :5 sefer :25 ton :5 km/sefer (gidiş-dönüş) :2,18 kg/saat Buna göre regülatör-çakıl geçidi ve su alma yapısı inşaatı aşamasında kontrolsüz üretim ile oluşacak toplam toz debisi 0,702 kg/saat, kontrollü toz debisi ise 0,351 kg/saat olup tarih ve sayılı Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Korunması Yönetmeliği EK-2 de belirtilen 1 kg/saat sınırının altında olduğundan sürekli olarak meydana gelen tozların atmosferik dispersiyon modellemesi yapılmamıştır. İletim Tüneli İnşaatı: İletim tüneli inşaatı toplam 10 ay sürecek olup bunun yaklaşık 150 günü hafriyat işlemleri sürecektir. İletim tünelinin kazılması sırasında ardından betonarme işleri de gerçekleştirilecektir. Buna göre iletim tüneli inşaatında yapılacak hafriyat, yükleme, boşaltma ve taşıma faaliyetleri sırasında toz emisyonları oluşacaktır. Oluşacak toz emisyon miktarları aşağıda verilmektedir. Toplam hafriyat miktarı :11000 m ton Hafriyat çalışma süresi :1 yıl-150 gün-8 saat Saatlik hafriyat miktarı :18,3 ton/saat Kazı çalışması emisyon faktörü Kazı çalışması kütlesel debi Yükleme çalışması emisyon faktörü Yükleme çalışması kütlesel debi Boşaltma çalışması emisyon faktörü Boşaltma çalışması kütlesel debi İletim tüneli inşaatı sırasında oluşacak toplam toz emisyon miktarı Taşıma için emisyon miktarı Taşıma sefer sayısı Taşıt kapasitesi Sefer uzunluğu Taşıma için kütlesel debi :0,025 kg/ton :0,458 kg/saat :0,01 kg/ton :0,183 kg/saat :0,01 kg/ton :0,183 kg/saat :0,458+0,183+0,183=0,824 kg/saat :Mesafe*0,7 kg/taşıt-km*sefer/8 saat :6 sefer :25 ton :2 km/sefer (gidiş-dönüş)-maksimum :1,05 kg/saat Buna göre iletim tüneli inşaatı aşamasında kontrolsüz üretim ile oluşacak toplam toz debisi 0,824 kg/saat, kontrollü toz debisi ise 0,412 kg/saat olup tarih ve sayılı Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Korunması Yönetmeliği EK-2 de belirtilen 1 kg/saat sınırının altında olduğundan sürekli olarak meydana gelen tozların atmosferik dispersiyon modellemesi yapılmamıştır. 20

27 İletim Kanalı İnşaatı: İletim kanalı inşaatı toplam 14 ay sürecek olup bunun yaklaşık 250 günü hafriyat işlemleri sürecektir. İletim kanalının kazılması sırasında ardından betonarme işleri de gerçekleştirilecektir. Buna göre iletim kanalı inşaatında yapılacak hafriyat, yükleme, boşaltma ve taşıma faaliyetleri sırasında toz emisyonları oluşacaktır. Oluşacak toz emisyon miktarları aşağıda verilmektedir. Toplam hafriyat miktarı :95000 m ton Hafriyat çalışma süresi :1 yıl-250 gün-8 saat Saatlik hafriyat miktarı :95 ton/saat Kazı çalışması emisyon faktörü Kazı çalışması kütlesel debi Yükleme çalışması emisyon faktörü Yükleme çalışması kütlesel debi Boşaltma çalışması emisyon faktörü Boşaltma çalışması kütlesel debi İletim kanalı inşaatı sırasında oluşacak toplam toz emisyon miktarı Taşıma için emisyon miktarı Taşıma sefer sayısı Taşıt kapasitesi Sefer uzunluğu Taşıma için kütlesel debi :0,025 kg/ton :2,37 kg/saat :0,01 kg/ton :0,95 kg/saat :0,01 kg/ton :0,95 kg/saat :2,37+0,95+0,95=4,27 kg/saat :Mesafe*0,7 kg/taşıt-km*sefer/8 saat :30 sefer :25 ton :5 km/sefer (gidiş-dönüş)-maksimum :13,125 kg/saat Buna göre iletim tüneli inşaatı aşamasında kontrolsüz üretim ile oluşacak toplam toz debisi 4,27 kg/saat, kontrollü toz debisi ise 2,135 kg/saat olup tarih ve sayılı Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Korunması Yönetmeliği EK-2 de belirtilen 1 kg/saat sınırının üstünde olduğundan sürekli olarak meydana gelen tozların atmosferik dispersiyon modellemesi yapılmıştır. Yükleme Havuzu İnşaatı: Yükleme havuzu inşaatı toplam 5 ay sürecek olup bunun yaklaşık 50 günü hafriyat işlemleri sürecektir. Oluşacak toz emisyon miktarları aşağıda verilmektedir. Toplam hafriyat miktarı :3250 m ton Hafriyat çalışma süresi :1 yıl-50 gün-8 saat Saatlik hafriyat miktarı :16,25 ton/saat Kazı çalışması emisyon faktörü Kazı çalışması kütlesel debi Yükleme çalışması emisyon faktörü Yükleme çalışması kütlesel debi Boşaltma çalışması emisyon faktörü Boşaltma çalışması kütlesel debi :0,025 kg/ton :0,406 kg/saat :0,01 kg/ton :0,16 kg/saat :0,01 kg/ton :0,16 kg/saat 21