2007 YILI DÖNEM SONU İŞLEMLERİ

Transkript

1 2007 YILI DÖNEM SONU İŞLEMLERİ Serbest Muhasebeci Mali Müşavir SABRİ ODAK Serbest Muhasebeci Mali Müşavir BORA YARGIÇ 1

2 2

3 İÇİNDEKİLER 1.KASA HESABI 11 a.ytl Kasa Mevcudunun Değerlemesi 11 b.ytl Kasa Hesabına Adat Uygulanması 11 c.döviz Cinsinde Kasa Bakiyelerine Uygulanan Adat 12 2-ALINAN ÇEKLER 12 3-VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 13 4-MENKUL KIYMETLER 14 Menkul Kıymetlerin Alış Bedeli 16 Borsa Rayici 17 Kıst Getiri Ölçüsü 17 Hisse Senetleri (Shares Stocks) 17 Hisse Senedi Sahiplerinin Yasal Hakları 18 Kar-Zarar Ortaklığı Belgeleri (Profit and Loss Sharing certificate)19 Yatırım Fonu Katılma Belgeleri 20 Tahviller (Bonds) YILINDA ELDE EDİLEN MENKUL SERMAYE İRADI 22 Tutarı Ne Olursa Olsun Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları YTL Tutarı Aşmaması Halinde Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları YTL lik Tutarı Aşmaması Halinde Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları. 23 İndirim Oranı Uygulanarak Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları 23 Devlet Tahvili ve Hazine Borusu (TL/YTL Cinsinden 23 Faiz Gelirleri Tarihinden Önce İhraç Edilenler Tarihleri Arasında İhraç Edilenler Tarihinden Sonra İhraç Edilenler 24 DEVLET TAHVİLİ VE HAZİNE BONUSU (Dövize, Altına veya Başka Bir Değere Endeksli) 24 Faiz Geliri Tarihinden Önce İhraç Edilenler Tarihleri Arasında İhraç Edilenler Tarihinden Sonra İhraç Edilenler 24 EUROBOND 24 Faiz Geliri Tarihinden Önce İhraç Edilenler Tarihleri Arasında İhraç Edilenler Tarihinden Sonra İhraç Edilenler 24 3

4 BEYANNAMENİN VERİLME ZAMANI VE YERİ 24 HESAPLANAN VERGİNİN ÖDENME ZAMANI VE YERİ 24 Finansman Bonoları (Commercial Papers) 25 Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonoları 25 Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler 26 Gelir Ortaklığı Senedi (Revenue Sharing Certificate) 26 Hazine Bonosu (Treasury Bond) 27 Eurobond (Avrupa Tahvili) 27 Bedelsiz Hisse Senetleri 29 5-ŞÜPHELİ ALACAKLAR 30 Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılması İçin Gereken Şartlar 32 Özellikli Durumlar 32 Katma Değer Vergisi İçin Şüpheli Alacak Karşılığı 32 6-STOKLAR 33 Envanter Çıkartmak 34 Stok Sayım Fazlalıkları 35 Stok Sayım Noksanlıkları 36 Değeri Düşen Mallar 36 Takdir Komisyonuna Ne Zaman Başvurulur 37 Fire 37 Çalınan ve Kaybolan Malların Değerlendirilmesi 39 Tabii Afet Zararları 40 Hurda, Döküntüler, Üstüpü, Deşe ve Iskartalar 41 Değeri Düşen Malların Katma Değer Vergisi 43 a.zayi Olan Mallarda 43 b.deprem ve Sel Felaketi 45 c.hurda ve Atıklar 46 d.imalat Artıkları 46 7-VERİLEN VE ALINAN AVANSLAR 46 8-YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİ 48 Yıllara Sari İnşaat ve Onarım İşlerinin Mahiyeti 48 1) Kanuni Düzenlemeler 48 a) Yapılan İş İnşaat ve Onarım İşi Olmalıdır 49 b) İnşaat ve Onarım İşi Özel veya Kamu Kesimi İle Yapılan Bir Taahhüde Bağlı Olarak Yapılmalıdır. 49 c) İnşaat ve Onarım İşinin Yıllara Sirayet Etmesi 49 2) İşin Bitim Tarihi 50 YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNDE ORTAK GİDERLERİN DAĞITIMI 50 Müşterek Genel Giderlerin Dağıtılması 50 Birden Fazla Taahhüt İşinin Birlikte Yapılması 51 4

5 Taahhüt İşlerinin Diğer İşlerle Birlikte Yapılması 52 Amortismanların Dağıtılması 52 YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNDE VERGİLENDİRME 54 YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİ MUHASEBESİ 55 Maliyet ve Gider Kayıtları 55 Dönem İçinde Yapılacak Kayıtlar 56 Dönem Sonlarında Yapılacak Kayıtlar 56 GİDER KAYITLARI 57 Dönem İçindeki Kayıtlar 57 Dönem Sonundaki Kayıtlar 58 Geçici Vergi 58 9-AKTİF VE PASİF GEÇİCİ HESAP KIYMETLERİ 58 a) Gelecek Hesap Dönemine Ait Peşin Ödenen Giderler 59 b) Gelecek Aylara Ait Giderler 59 c) Gelecek Yıllara Ait Giderler 59 d) Gelecek Hesap Döneminde Tahsil Edilecek Gelirler 61 e) Gelir Tahakkukları KASA SAYIM NOKSANLIKLARI AMORTİSMANLAR 64 Amortisman Ayırmanın Koşulları 65 Amortisman Ayırma Yöntemleri 66 Normal Amortismanlar 66 Birden Fazla Sektörel Sınıflamada Yer Alan İktisadi Kıymetler 66 Azalan Bakiyeler Yöntemi 66 Madenlerde Amortisman 67 Fevkalade Amortismanlar 67 1)Yangın, Deprem, Su Basması Gibi Afetler Neticesinde Değerini Tamamen Veya Kısmen Kaybeden Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler 68 2)Yeni İcatlar Dolayısıyla Teknik Verim ve Kıymetleri Düşerek Tamamen veya Kısmen Kullanılamaz Bir Hale Gelen Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler 70 3) Cebri Çalışmaya Tabi Tutuldukları İçin Normalden Fazla Aşınma ve Yıpranmaya Maruz Kalan Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler 70. Zirai Mahsullerde Amortisman 72 Zirai Mahsulün Değerlendirilmesi 73 Canlı Demirbaşlar 73 Canlı Hayvanlarda Amortisman 74 Binek Otomobillerde Amortisman 74 5

6 Binek Otomobillerde Katma Değer Vergisi 75 Ödeme Kaydedici Cihazlarda Amortisman 76 Devir, Birleşme, Nevi Değişikliği ve Tasfiye Hallerinde Amortisman Uygulanması 77 a.devir Halinde Amortisman Uygulanması 77 b.birleşme Halinde Amortisman Uygulanması 77 c.tasfiye Halinde Amortisman Uygulanması 78 Arazide Amortisman Uygulanması VERGİ USUL KANUNA GÖRE DEĞERSİZ ALACAKLAR VE VAZGEÇİLEN ALACAKLAR 78 a.alacağın Ticari ve Zirai Kazancın Elde Edilmesi veya İdame Ettirilmesiyle İlgili Olması, İş ve İşletme İle İlgisinin Bulunması Gerekmektedir 79 b) Alacak İşletme Hesaplarına Kaydedilmiş ve Hasılat Olarak Dikkate Alınmış Olmalıdır 79 c) Alacağın Tahsili Kazai Bir Hükme Veya Kanaat Verici Bir Vesikaya Göre İmkansız Hale Gelmelidir 80 Aciz Vesikalarının Durumu 81 Değersiz Alacağın Zarar Yazılacağı Dönem 81 VAZGEÇİLEN ALACAKLAR 82 Bir Alacağın Vazgeçilen Alacak Olarak Kabul Edilmesi İçin Gereken Şartlar 82 Dava Veya İcra Takibine Değmeyecek Derecede Küçük Alacaklar ÖZEL MALİYETLER 84 Özel Maliyetlerde Amortisman 85 Kiralanan Gayrimenkulun Kiracısı Tarafından Satın Alınması ve Özel Maliyet Durumu 87 a)kiralanan Gayrimenkulun Kira Sözleşmesi Dolmadan Kiracıya Satılması 87 b)kiralanan Gayrimenkulun Kira Süresi Dolduktan Sonra Kiracı Tarafından Satın Alınması 88 c) Kira Süresinin Bir Yıl Olması 88 d) Kira Süresinin Belli Olmaması KASA SAYIM FAZLALIKLARI DEĞERLEME 90 Türk Ticaret Kanununa Göre Değerleme 90 Değerleme Günü 91 Maliyet Bedeli 91 Dönem Sonu Stokların Değerlemesi 92 1.Faiz ve Komisyon Giderleri 92 6

7 2.Kur Farkları 93 Borsa Rayici 95 Tasarruf Değeri 96 Mukayyet Değeri 96 İtibari Değer 97 Rayiç Bedel 97 Emsal Bedelli ve Emsal Ücreti 97 EMSAL BEDELİ İLE DEĞERLENEN İKTİSADİ KIYMETLER100 1) Vergi usul Kanunu 100 2) Gelir Vergisi Kanunu 100 Gider Olarak Kabul Edilmeyen 100 Tasfiyeye Giren Kurumların Tasfiye Dönemindeki Servetin Değeri 100 Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti 101 Vergi Değeri 101 YABANCI PARALARIN DEĞERLEMESİ 102 YABANCI PARA CİNSİNDEN OLAN BORÇ VE ALACAK SENETLERİ UYGULAMASI ALACAK VE BORÇLARIN DEĞERLEMESİ 1-Alacakların Değerlemesi Borçların Değerlemesi GÖTÜRÜ GİDER UYGULAMASI 107 a) İhraç Kaydıyla Mal Tesliminde Hasılat 109 b) Yurtdışı Taşımacılık Hasılatı 109 c) Yurtdışında Yapılan İnşaat, Onarma, Montaj ve Teknik Hizmetlerden Sağlanan Hasılat 110 d) Fason İşçilik VADESİ İZLEYEN DÖNEME SARKAN MEVDUAT VE KREDİ FAİZLERİ 112 Vadesi İzleyen Döneme Sarkan Kredilerin Değerlemesi GEÇİCİ VERGİ 114 GEÇİCİ VERGİNİN KAPSAMI 115 Geçici Vergi Mükellefleri 115 Dar Mükelleflerin Geçici Vergi Karşısındaki Durumu 115 Geçici Vergi Ödemeyecek Olanlar 115 Geçici Vergi Dönemleri 116 Hesap Dönemi Takvim Yılı Olanlar 116 Kendilerine Özel Hesap Dönemi Tayin Edilenler 116 İşe Başlama İşi Bırakma veya Hesap Döneminin Değişmesi 116 Geçici Vergiye Esas Kazancın Tespiti 117 Amortisman Uygulaması 117 7

8 Dönem Sonu Mal Mevcutlarının Tespiti ve Değerlemesi 117 Geçmiş Yıl Zararları 118 Gayri Maddi Hak Bedeli ve Ciro Primi Gibi Ödemeler 118 Yeni İşe Başlayan Mükellefler 118 İşi Bırakan Mükellefler ve Tasfiyeye Giren Mükellefler BAĞIŞ VE YARDIMLAR 119 Bağış ve Yardımların Konusu İle Yapılabilecek Kuruluşlar 119 Bağış ve Yardımın Ayni Olması 120 Katma Değer Vergisi 120 Yıllık Beyanda Zarar Çıkması Halinde Bağış ve Yardımların Durumu122 Gıda Bankacılığı ALACAK VE BORÇLARDA REESKONT İŞLEMLERİ 123 Alacak Senetleri Reeskontu 123 Teminata Verilen Senetler 124 Döviz Cinsinde Alacak Senetleri 124 Vadeli Çekler 125 Hatır Senetleri 125 Uygulanacak İskonto Oranı TUTULMASI ZORUNLU OLAN DEFTERLER Giriş Defter Tutmak Mecburiyetinde Olmayanlar Defter Tutma Bakımından Tüccarlar Birinci Sınıf Tüccarlar İkinci Sınıf Tüccarlar Sınıf Değiştirme 129 a.birinci Sınıftan İkinci Sınıfa Geçiş 129 b.ikinci Sınıftan Birinci Sınıfa Geçiş Bilanço Esasına Göre Defter Tutma 129 a.yevmiye Defteri 129 b.defteri Kebir 129 c.envanter Defteri İşletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutma Sınai Müesseselerin Tutacakları Özel Kayıtlar İmalat Defteri Kombine İmalat Defteri Bitim İşleri Defteri Diğer Müesseselerin Tutacakları Özel Kayıtlar 131 a.banka, Banker ve Sigorta Şirketlerinin Gider Vergisine Ait Kayıtları 131 b.damga Resmi Defteri 131 c.yabancı Nakliyat Kurumların Hasılat Defteri 131 d.ambar Defteri Serbest Mesleklerde Defter Tutma 132 Serbest Meslek Kazanç Defteri 132 8

9 12. Zirai Kazançlarda Defter Tutma 132 Çiftçi İşletme Defteri Tasdik Zamanı Tasdik Makamı Tasdike Tabi Defterler SERBEST MESLEK KAZANÇLARI 134 Serbest Meslek Erbabı 134 Serbest Meslek Erbabında İşe Başlamanın Belirtileri 134 Serbest Meslek Kazancından İndirilecek Giderler 135 Serbest Meslek Kazancın Tespitinde İndirilemeyecek Giderler 136 Serbest Meslek Kazançları 137 Serbest Meslek Kazançlarında Vergi Tevkifatı 137 Serbest Meslek Kazançlarında Yıllık Beyanname 137 Serbest Meslek Kazançlarında İstisnalar 138 İstisnadan Yararlanacak Olan Kişiler 138 Serbest Meslek Kazancının Hesaplanması ELEKTRİK, SU, DOĞALGAZ VE TELEFON BEDELLERİNİN GİDER YAZILMASI VE KDV DURUMU 139 Elektrik, Su, Telefon ve Doğalgaz Faturalarının Başkası Adına Düzenlenmesi Durumu 140 Su, Elektrik, Telefon ve Doğalgaz Ödemelerinin Geç Yapılmasından Dolayı Faizleri ve Zamları ÖRTÜLÜ SERMAYE 142 Örtülü Sermayede Taraflar 142 Ortaklar ve Ortaklarla İlişkili Olan Kişiler 142 Örtülü Sermaye Sayılmayan Borçlanmalar 146 a)gayrinakdi Teminatlar Karşılığında Üçüncü Kişilerden Yapılan Borçlanmalar 146 b) Banka ve Finans Kurumlardan Temin Edilerek Kullandırılan Borçlar 146 c) Banka Tarafından Yapılan Borçlanmalar 146 ç) Finansal Kiralama Şirketleri, Finansal ve Faktöring Şirketleri İle İpotek Finansman Kuruluşlarının Bankadan Yaptıkları Borçlanmalar 146 Kur Farkı, Faiz ve Benzeri Ödemeler 147 Örtülü Sermaye Üzerinde Yapılan Ödemeler veya Hesaplanan Tutarların Kar Payı Sayılması 147 Borcun Doğrudan veya Dolaylı Olarak Temin Edilmesi 148 Borcun İşletmede Kullanılması Gereği 148 Örtülü Sermaye Uygulamasında Düzeltme İşlemleri 148 a.borç Verenin Tam Mükellef Kurum Olması 148 b.borç Verenin Tam Mükellef Kurum Olmaması 148 Örtülü Sermayenin Hesaplanması 149 9

10 26-TRANSFER FİYATLANDIRMASI YOLUYLA ÖRTÜLHÜ KAZANÇ DAĞITIMI 150 İlişkili Kişi 151 Emsallere Uygunluk İlkesi 151 Emsal Fiyat Aralığı 151 Karşılaştırılabilir Fiyat Yöntemi 152 Maliyet Artı Yöntemi 152 Yeniden Satış Fiyat Yöntemi 152 Diğer Yöntemler 153 Kar Bölüşüm Yöntemi 153 İşleme Dayalı Net Kar Marjı Yöntemi 153 Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Dağıtılan Örtülü Kazanç Tutarının Kar Payı Sayılması ve Yapılacak Düzeltme İşlemleri LEASING (FİNANSAL KİRALAMA 153 Tanımı 154 İktisadi Kıymetin Kira Süresi Sonunda Kiracıya Devredilmesi 154 Haklar 154 Kiralamaya Konu Olan İktisadi Kıymetlerin Amortisman Durumu 154 a.kiralayana İlişkin Hükümler 154 b.kiracıya İlişkin Hükümler 155 Katma Değer Vergisi 156 Teşvik Belgesi Kapsamında Finansal Kiralama Şirketine Yapılan Teslimler İle Finansal Kiralama Şirketinin Kiralama İşlemleri SAYILI KURUMLAR VERGİSİ KANUNDA ZARA MAHSUBU UYGULAMASI 159 Geçmiş Yılların Zarar Mahsubu 161 Devralınan Kuruma Ait Zararların Mahsubu 161 Tam Bölünen Kuruma Ait Zararların Mahsubu 162 Öz Sermaye Tutarı

11 1-KASA HESABI Kasa hesabında YTL ve yabancı paralar için gerekmektedir. ayrı alt hesaplar açılması a.ytl Kasa Mevcudunun Değerlemesi YTL cinsindeki kasa mevcutları itibari değer ile değerlenir. VUK. un 284 inci maddesi kasa mevcutları ile ilgili değerlemeleri; Kasa mevcutları itibari kıymetlerle değerlenir. Şeklinde hüküm altına alınmıştır. Buradaki itibari değer paranın üzerindeki yazılı olan değerdir. Başka bir değişle, buna kayıtlı değer de denilebilir. b.ytl Kasa Hesabına Adat Uygulanması Dönem sonlarında kasa hareketlerinin Ocak ayından başlayarak Aralık sonuna kadar gün be gün bakiyelerinin kontrol edilmesi gerekir. İşletmenin yıllık cirosuna göre günlük kasa bakiyesinin uygun durumda olmasına dikkat edilmelidir. Uygulamada bir çok küçük ve orta ölçekli işletmenin kasa hesabının günlük olağan ihtiyaçlarının üzerinde olduğu görülebilecektir. Buradaki vergisel yaklaşım; kasada fiilen yer almayan meblağın işletme sahipleri tarafından işletmeden çekildiği ve kendi şahsi inisiyatiflerinde ve şahsi ihtiyaçları için kullanıldığı şeklinde olacaktır. (1) Dolayısıyla, mümkün olduğu kadar para hareketlerinin çek,banka,veya özel finans kurumlarının vasıtasıyla ödemelerin veya tahsilatların yapılmasına özen gösterilmelidir. Örnek; (X) Gıda Ltd.Şti. nin 11 aylık kasa bakiyeleri normal gitmiş ancak, Aralık ayı yaptığı yıllık satışlara oranla daha fazla günlük bakiyeler vermiştir.buna göre Aralık günlük kasa bakiyesi aşağıdaki gibidir. Tarih Kasa Bakiyesi Azami Bakiye Kasa Fazlası Faiz Oranı Gün Sayısı Faiz Tutarı %29 1 8, , , , , , , , , , Toplam Faiz 95,85 11

12 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 95, yılı kasa adatı 679-DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR HSB. 95,85 / c.döviz Cinsinde Kasa Bakiyelerine Uygulanan Adat Normalin üzerinde döviz cinsinde kasa bakiyelerinin bulunması halinde yukarıda ki örnekte olduğu gibi kasa adatı yapılması gerekir. Bize göre aynı hesapların kullanılması daha mantıklı olacaktır. 2-ALINAN ÇEKLER Gerçek ve tüzel kişilerden alınan çekler bu hesapta izlenir. Yasal olarak mümkün olmamakla birlikte çeklere vade konulmaktadır.günümüzde bu uygulamalar bir teamül olarak devam etmektedir. Cari yılda alınan ve keşide tarihi bir sonraki yıl olan çeklerin yıl sonunda mukayyet (itibari) değeri ile değerlendirilecektir. Dövizli çekler, yıl sonunda Maliye Bakanlığınca belirlenen kurlar üzerinden değerlendirilir. Tek düzen hesap planına göre, alınan çeklerin sene sonundaki bakiyesi 221- ALACAK SENETLERİ hesabına devredilir. Örnek Cari yılda (X) Limited Şirketi ne tarihinde USD e (KDV dahil) satılan mala karşılık aşağıda yazılı vadeli dövizli çek alınmıştır. TCMB tarihli USD alış kurunu TL olarak belirlemiştir. Alış Tarihi Alış Kuru Tutarı YTL Tutarı Vade $ Kur Farkları: = (-) USDx0.0106=

13 Yevmiye kayıtları ALINAN ÇEKLER HSB (x) Ltd.Şti. Satılan mal bedeli 600-YURTİÇİ SATIŞLAR (X) Malı 391-HESAPLANAN KDV ALACAK SENETLERİ (x) Limited Şirketi Alınan çeklerin alacak senetlere devri 101-ALINAN ÇEKLER HSB (x) Limited Şirketi / KABİYO ZARARLARI HSB Kur farkları. 121-ALACAK SENETLERİ HSB (X) Limited Şirketi Alınan vadeli döviz çekin yıl sonunda kur değerlemesi / 3-VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ Pasif karakterli olan bu hesap, bilançonun aktifinde (-) olarak yer alır. Verilen çekler bu hesapta izlenir. Yıl sonunda 103-VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) hesabının bakiyesi 321-BORÇ SENETLERİ hesabına virman yapılır. Çeklerin döviz olarak verilmesi halinde; Verilen tarihteki TCMB alış kuru ile yevmiye kayıtları yapılır. Yıl sonunda Maliye Bakanlığınca belirlenen kur ile değerleme yapılır.(vuk.md.280) YTL cinsindeki çekler kayıtlı değerleri ile değerlenir. 13

14 Örnek (B) Gıda ve Ticaret Ltd.Şti tarihinde (Z) Ticaret Ltd.Şti.ne olan 3000 YTL ticari borcuna karşılık tarihli ABD doları çek verilmiştir tarihli kur : tarihli kur: 1, SATICILAR 1.204, (Z) Ticaret Ltd.Şti. 103-VERİLEN ÇEK VE ÖDEME EMİRLERİ 1.204, /.002-Verilen Yabancı Paralı Çekler tarihli çek kaydı (1000 USD x ) VERİLEN ÇEK VE ÖDEME EMİRLERİ 40, /.002-Verilen Yabancı Paralı Çekler Dövizli çekin değerlemesi (1000 x 0,04009) 646-KAMBİYO KARLARI 40, Kur Farkı Geliri / 4-MENKUL KIYMETLER Kıymetli evrak tanımı TTK. nın 557 inci maddesinde yapılmıştır. Buna göre ; Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunlarda mündemiç olan hak senetten ayrı olarak dermeyan edilemediği gibi başkalarına da devredilemez. Vergi kanunlarımızda menkul kıymetler ile ilgili düzenlemeler yapılmış ancak, tanımı yapılmamıştır Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu nun 3/b menkul kıymetler; ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olana ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır olarak tanımlamıştır. Menkul kıymet deyimi ile, kıymetli evrak deyimini birbirine karıştırmamak gerekir. Menkul kıymetler uzun vadeli yatırım aracıdır. Bu yönden kısa

15 vadeli kredi aracı sayılan bono ve poliçeden farklıdır (çek, ödeme vasıtasıdır). Bir sermayeyi temsil eden ve uzun vadeli irat sağlayan kıymetli evrak, menkul kıymet sayılır. Özellikle, hisse senetleri ve tahviller, menkul kıymet sayılır. Hisse senetleri temettü, tahvil ise, faiz sağlar. Buna karşılık bankalarca çıkarılan mevduat sertifikaları menkul kıymet değildir. Bunlar kısa vadeli yatırım araçlarıdır (2). Gelir İdaresi menkul kıymetleri şöyle tanımlamıştır. Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde edilen kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır. GVK. nın 75.maddesindeki amir hükmüne göre, kaynağı ne olursa olsun aşağıda yazılı gelirler menkul sermaye iradı sayılmaktadır. 1.Her çeşit hisse senetlerinin kar payları (temettü gelirleri) 2.İştirak hisselerinde doğan kar kazançlar (Limited Şirket ortaklarının, iş ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kar payları ile kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar) 3.Kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar payları, 4.Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu faizleri ile diğer her türlü tahvil ve bono faizleri (Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler dahil olmak üzere) 5.Her çeşit alacak faizleri 6.Mevduat faizleri, 7.Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller, 8.İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar, 9.Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri 10.Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları (Menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgelerine ödenen kar payları) 11.Repo gelirleri 12.Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından çeşitli adlarla yapılan ödemeler. 15

16 Yukarıda sayılan menkul kıymetler bilançonun aktifinde DÖNEN VARLIK- LAR içinde yer alır. Bunlar 110-HİSSE SENETLERİ, 111-ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE BONOLARI, 112-KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI VE 118-DİĞER MENKUL KIYMETLER olarak tek düzen hesap planında gruplandırılmıştır. Aktif karakterli diğer bir menkul kıymetler gurubu olanlar; 240-BAĞLI MENKUL KIYMETLER, 242-İŞTİRAKLER, 245-BAĞLI ORTAKLIKLAR ve 248-DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR. Bu gruptaki hesaplar DURAN VARLIK içinde yer almaktadır. Menkul kıymetler VUK. un 279 uncu maddesinde Hisse sentleri ile fon portföyünün en az yüzde 51 i Türkiye de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir. hükmü yer almaktadır. VUK. un 279 uncu maddesi hükmü ile, iktisadi işletmelerin aktifine kayıtlı bulunan menkul kıymetlerin türüne göre üç ayrı değerleme ölçüsü öngörülmüştür. Bunlar; alış bedeli ölçüsü, borsa rayici ölçüsü ve kıst getiri ölçüsüdür. Menkul Kıymetlerin Alış Bedeli VUK. da menkul kıymetlerin alış bedelinin tanımı yapılmamıştır. Dolayısıyla, alış bedeli tanımı ile ilgili değişik görüşler mevcuttur. Alış bedelinin, bir iktisadi kıymetin iktisabı için satıcıya ödenen veya borçlanılan meblağ olduğu yönündeki görüş geniş ölçüde kabul görmüştür. Satın alınan menkul kıymetler için kredi olarak döviz kullanılmış ise, bu krediye ait kur farkı ve faiz vb. gibi giderler, alış bedeline dahil olup olmayacağına dair değişik görüşler bulunmakla beraber, bu tür giderlerin alış bedeline ilave edilmesi hususunda kanunda net olarak bir açıklık yoktur. Maliyet bedeli VUK. un 262 inci maddesinde; iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade eder. şeklinde tanımı yapılmıştır. 16

17 Borsa Rayici Borsa rayici VUK. un 263 üncü maddesinde tanımlaması şöyle yapılmıştır. Borsa rayici, gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerinin ortalama değerlerini ifade eder. Vergi Usul Kanunu nun 279 uncu maddesinde, hisse senetleri ile portföyünün en az %51 i Türkiye de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerin dışında oluşan yatırım fonu katılma belgeleri dışında kalan menkul kıymetlerin borsa rayici ile değerlenmesi esası getirilmiştir. Borsa rayicinin olmaması veya borsa rayicinin muvazaalı olması halinde, borsa rayici yerine menkul kıymetin maliyet bedeline değerleme gününe kadar oluşan gelir tutarının eklenmesi suretiyle bulunacak tutar esas alınacaktır. Bununla beraber normal dalgalanmalar haricinde fiyatlarda bariz kararsızlıklar olması halinde, son muamele günü yerine değerleme gününden önceki 30 gün içindeki ortalama rayici borsa rayici olarak esas aldırmaya Maliye Bakanlığının yetkisi bulunmaktadır. Kıst Getiri Ölçüsü Kıst getiri ile ilgili gerekli açıklama VUK. un 279 uncu maddesinde yapılmıştır. Borsa rayicine göre değerlenmesi gereken menkul kıymetlerin, borsa rayicinin olmaması veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğunun anlaşılması halinde, değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanacaktır. (3) Kıst getiri, menkul kıymetlerin değerleme gününe kadar olan getirinin hesaplanmasıdır. Hisse Senetleri (Shares, stocks) Sermaye şirketlerinde,şirket sermayesi birbirine eşit değerde paylara bölünür ve bu paylardan her birini temsil etmek üzere kanunda gösterilen şekil şartlarına uygun olarak hisse senetleri çıkartılır. Hisse senetleri de tahvil gibi sermaye piyasasında alınır ve satılırlar. Ancak bunlar tahvillerden farklı olarak borç senedi değildir. Dolayısıyla hisse senedi satın alanlar, şirket üzerinde mülkiyet hakkına sahiptirler. Hisse senedi sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ve anonim şirketler tarafından çıkartılırlar. Özellikle anonim şirketler bu faaliyette daha çok bulunurlar. SPK. nin 4 üncü maddesine göre sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıkların hisse senetleri halka arz yoluyla satılamaz hükmü yer almaktadır. 17

18 Öte yandan, özel kanunlarla kurulan, T.C.Merkez Bankası ve Kamu İktisadi Teşebbüsleri gibi kuruluşlara hisse senedi çıkarma yetkisi verilmiştir. Bu tür şirketler kurulurken veya sermaye artırımını yaparken hisse çıkartırlar. Hisse senedi üzerinden yazılı değere "nominal değer denir. Senedin piyasadan alınıp satılmasında oluşan değer ise rayiç değerdir. Hisse senedi hukuken kıymetli evrak hükmünde bir belgedir. Tahvil gibi bir borç senedi değildir. Bir ortaklık ve mülkiyet senedidir. Şirket yaşadığı ve kar ettiği sürece sahibine gelir getirir. Ancak geliri tahvil gelir gibi sabit değildir. Şirketin bilançosuna ve yapmış olduğu yatırımlara bağlı olarak çıkan kar durumuna göre değişir. Çıkan karın dağıtılması halinde ; hisseleri oranında dağıtılan kara temettü (kar payı) denir. Temettü miktarındaki değişiklikler hisse senedinin piyasa değerindeki durumunu etkiler. Hisse Senedi Sahiplerinin Yasal Hakları Hisse senedi sahiplerinin bazı hakları şunlardır. -Kardan pay alma, -Yönetime katılma, -Firma faaliyetinin son bulması halinde borçlar ödendikten sonra kalan mal varlığı üzerinde mülkiyet hakkı elde etme, -Rüçhan hakkı, -Şirket faaliyetleri hakkında bilgi alma ve hisse senetlerini başkalarına devretme. Hisse senetleri VUK. un 279 uncu maddesi amir hükmü gereğince alış bedeli ile değerlenecektir. Yurt dışında faaliyet gösteren bir şirketin hisse senetlerini satın alan yurt içindeki bir şirketin durumu; SPK tanımına uygun olan hisse senedi aktife alındığında, menkul kıymetin getirisi sabit değilse, alış bedeli ile değerlenecektir. Örnek (X) Gıda Limited Şirketi, tarihinde nominal değeri 1.- YTL olan ve borsada kaydı bulunan (A) Makine A.Ş. nin hisse senetlerinden her payı 20.-YTL olan 800 adet satın almıştır. Alıcı (X) Gıda Ltd.Şirketi, bu hisse senetlerini YTL olarak aktifine kaydetmiştir tarihinde bu hisse senedin borsadaki ağırlıklı ortalama fiyatı 25.- YTL.olarak gerçekleşmiştir. 18

19 Yevmiye Kayıtları ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI (A) Makine A.Ş. Hisse Senetleri Alınan hisse senedi (800 ad x 20. YTL) 102-BANKALAR HESABI İşbankası 3100 no lu Hes. / tarihinde hisse senedi değerlenmeyecek ve alış fiyatı ile aktifte yer alacaktır. Kar-Zarar Ortaklığı Belgeleri (Profit and loss sharing certificate) Anonim şirketler finansman ihtiyacını karşılamak için baş vurdukları menkul kıymetlerden biridir. Bu belgenin çıkartılması Sermaye Piyasası Kurulu nun iznine tabidir. Belge sahiplerinin oy kullanma hakkı bulunmamaktadır. Kar ve zarar ortaklığı belgesi, tahvil ve hisse senedinin bazı özelliklerini taşıyan menkul kıymet türüdür. Menkul kıymet alım satımı ile iştigal eden ortaklıklar KZOB ihraç edemezler. KZOB larda en kısa vade bir ay, en uzun vade yedi yıldır. Vadeler, ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif dönemlerde aylık ve katları olarak düzenlenir. Halka arz edilerek satılmak üzere ihraç edilecek KZOB ların hamiline, halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilecek olanların ise nama yazılı olarak ihraç edilmeleri şarttır. Kar-zarar ortaklığı belgesinin bir faiz geliri bulunmamaktadır. Belgeyi alana bir mülkiyet hakkı da vermemektedir. Belge sahipleri, yıl sonunda doğacak olan kar-zarara katılırlar. Kar-zarar ortaklığı belgelerinin borsa rayici bulunmadığından alış bedeli ile değerlenirler. Örnek Gıda maddeleri üreten (E) Gıda Sanayi ürünleri Dış Ticaret Limited Şirketi, tarihinde (B) Anonim Şirketi nin ihraç ettiği kar-zarar ortaklığı belgesinden 5.- YTL den pay satın almıştır. 19

20 Yevmiye Kayıtları DİĞER MENKUL KIYMETLER HESABI (B) Anonim Şirketi Kar-Zarar Ortaklığı Belgesi Satın alınan kar-zarar ortaklığı belgesi 102-BANKALAR HESABI İşbankası 1310 No lu Hesabı / Yıl sonunda kar-zarar ortaklığı belgesi alış bedeliyle değerlenmesi gerekmektedir. Yatırım Fonu Katılma Belgeleri Yatırım Fonlarının tanımı 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu nun 37 inci maddesinde tarifi yapılmıştır. Bu Kanun hükümleri uyarınca halktan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığına Yatırım Fonu adı verilir. Yatırım Fonlarına ilişkin esaslar VII/10 ve 14 no lu tebliği ile düzenlenmiştir. VUK. un 279 uncu maddesi 4369 sayılı yasa ile tamamen değiştirilmiştir. Bu madde hükmü gereğince; hisse senetleri ile fon portföyünün en az yüzde 51 i Türkiye de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, ancak, yabancı hisse senedi oranı %51 i geçmesi durumunda borsa rayici ile değerlenecektir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler alış bedeli ile değerlenir. Tahviller (Bonds ) Anonim şirketlerin ödünç para bulmak için itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir (TTK Md.420) 20

21 Çıkarılan tahvillerin bedelleri tamamen alınmadıkça ikramiyeli veya ikramiyesiz yenileri çıkarılamaz. Anonim şirketlerin çıkaracakları tahviller, esas sermayenin ödenen ve tasdik olunmuş son bilançoya göre mevcudiyeti anlaşılan miktarını aşamaz. Tahvillerin çıkarılması için umumi heyet tarafından karar verilmesi ve bu kararın tescil ve ilan edilmesi gerekir. SPK. nın 13 üncü maddesine göre; Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, Kurula gönderilen bağımsız denetimden geçmiş son mali tabloda yer alan çıkarılmış sermaye veya ödenmiş sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçelerin ve yeniden değerleme değer artış fonunun toplamından, varsa zararların indirilmesinden sonra kalan miktarı geçemez. Çıkarılan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri tamamen satılmadıkça veya satılmayanlar iptal edilmedikçe, aynı türden yeni tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri çıkarılamaz. Devlet tahvillerini satın alan özel kişi veya kurumlar, devlete borç para vermiş olurlar. Devlet genellikle iki türlü tahvil çıkartmaktadır. Bunlardan birisi Maliye Bakanlığı tarafından diğeri ise Hazine tarafından çıkartılır. Maliye Bakanlığı nca çıkartılan iç borçlanma tahvilleri çoğunlukla uzun vadeli olurlar. Hazine nin çıkardığı tahviller ise kısa vadeli borçlanmalar içindir. Belediyelerin çıkartmış oldukları tahviller, devlet tahvili sayılırlar. Devlet tahvilleri alan kişi ve kurumlar, ihalelerde bu tahvilleri teminat olarak kullanabilirler. Devlet tahvilleri hazine tarafından ihraç edilir. Vadesi bir yıl olan Devlet Tahvili ihale yöntemi ile satılır. Bir yıldan uzun vadeli tahviller kuponlu olarak tap yöntemi ile satışa sunulur. Tahviller, VUK. un 286.maddesine göre Eshamlı şirketlerle iktisadi kamu müesseseleri çıkardıkları tahvilleri itibari değerleriyle (üzerinde yazılı olan değer) değerlemeye mecburdurlar. Bir tasarruf aracı olan Devlet Tahvili, tarihinden itibaren ihraç edilenlerden (satışından doğan kazanç) %10 (Dar mükelleflerde %0) stopaja tabidir. Satıştan doğan kar ve zarar aynı tür menkul kıymet karlarından mahsup edilir. Dolayısıyla, kaynaktan stopaj kesildiğinden dolayı kazanç tutarı ne olursa olsun beyannameye tabi tutulmayacaktır. 21

22 2007 YILINDA ELDE EDİLEN MENKUL SERMAYE İRADI (Gelir İdaresi Başkanlığı nın internet sitesinden alınmıştır.) TUTARI NE OLURSA OLSUN BEYAN EDİLMEYECEK MENKUL SERMAYE İRATLARI 1.GVK. nın Geçici 67.maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulmuş olan; Mevduat faizleri Özel Finans Kurumlarınca (Katılım Bankaları) kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları Repo Kazançları 2.Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından yapılan ödemeler. 3.Kurumlar vergisi mükelleflerince ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde edilen kazançların dağıtımı halinde, gerçek kişilerce elde edilen kar payları, 4.Kurumların karlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kar dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kar payları Yukarıda sayılan gelirler tutarı ne olursa olsun beyan edilmez. Diğer gelirler nedeniyle verilen beyannameye de dahil edilmez. 900 YTL TUTARI AŞMAMASI HALİNDE BEYAN EDİLMEYECEK MENKUL SERMAYE İRATLARI 1.Kıyı bankacılığından (off-shore bankacılık) elde edilen faiz gelirleri 2.Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller ( tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler) 3.İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar 4.Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri 5.Yurt dışından elde edilen diğer menkul sermaye iratları (faiz, repo, kar payı v.b.) 6.Her çeşit alacak faizleri Burada bahsedilen 900 YTL lık tutar bir istisna olmayıp, gelirin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınacak bir haddir. Bu had yukarıda belirtilen gelirlerin her biri için ayrı, ayrı uygulanmayacak olup, bu gelirler ile vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan gayrimenkul sermaye iratlarının toplam tutarı dikkate alınarak hesaplanacaktır. 22

23 YTL LİK TUTARI AŞMAMASI HALİNDE BEYAN EDİLMEYECEK MENKUL SERMAYE İRATLARI tarihinden önce ihraç edilmiş olan her çeşit tahvil ve hazine bonusu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince Çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler 2.Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar payları Elde edilen gelir YTL yi aşması halinde bu gelirlerin tamamı (istisna edilen tutarlar hariç) yıllık beyanname ile beyan edilecektir. Menkul sermaye iratları toplamının YTL yi aşıp aşmadığının tespitinde, indirim oranı ve istisna uygulanabilecek menkul sermaye iratlarının, indirim oranı ve istisna uygulandıktan sonra kalan kısımlarının dikkate alınması, bu iratların beyan edilmesinin gerektiği durumlarda ise indirim oranı ve istisna uygulandıktan sonra kalan kısımlarının beyan edilmesi gerekmektedir. İNDİRİM ORANI UYGULANARAK BEYAN EDİLECEK MENKUL SERMAYE İRATLARI Enflasyondan arındırmaya ilişkin indirim oranı 2007 yılı için %37,7 olarak belirlenmiştir. İndirim oranı uygulamasından yararlanabilecek menkul sermaye iradından, gayri safi tutarları toplamı ,59 YTL yi aşmayan tutarlar için yıllık beyanname verilmeyecektir. Ayrıca; -Her nevi alacak faizleri -Ticari işletmelere dahil kazanç ve iratlar için İndirim oranı uygulanması söz konusu değildir. DEVLET TAHVİLİ VE HAZİNE BONOSU (TL/YTL cinsinden) Faiz Gelirleri Tarihinden Önce İhraç Edilenler %37,7 lik indirim oranı uygulandıktan sonra kalan tutar YTL yi aşıyorsa beyan edilecektir Tarihleri Arasında İhraç Edilenler %37,7 lik indirim oranı uygulandıktan sonra kalan tutardan ,16 YTL lik istisna düşülecek olup, kalan tutar YTL yi aşıyorsa beyan edilecektir. 23

24 Tarihinden Sonra İhraç Edilenler Geçici 67 inci madde kapsamında tevkifata tabi olduğundan beyan edilmeyecektir. DEVLET TAHVİLİ VE HAZİNE BONOSU (Dövize, Altına veya başka bir değere endeksli) Faiz Geliri Tarihinden Önce İhraç Edilenler YTL yi aşıyorsa beyan edilecektir Tarihleri Arasında İhraç Edilenler ,16 YTL lık istisna uygulandıktan sonra kalan tutar YTL yi aşıyorsa beyan edilecektir Tarihinden Sonra İhraç Edilenler Geçici 67.madde kapsamında tevkifata tabi olduğundan beyan edilmeyecektir. EUROBOND Faiz Geliri Tarihinden Önce İhraç Edilenler YTL yi aşıyorsa beyan edilecektir Tarihleri Arasında İhraç Edilenler ,16 YTL lik istisna uygulandıktan sonra kalan tutar YTL yi aşıyorsa beyan edilecektir Tarihinde Sonra İhraç Edilenler YTL yi aşıyorsa beyan edilecektir. BEYANNAMENİN VERİLME ZAMANI VE YERİ döneminde elde edilen beyana tabi menkul sermaye iratlarının Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi ile 2008 yılının Mart ayının (1 Mart 25 Mart) yirmibeşinci günü akşamına kadar beyan edilmesi gerekmektedir. Beyanname mükellefin ikametgahının bulunduğu yerin vergi dairesine verilecektir. 24

25 HESAPLANAN VERGİNİN ÖDENME ZAMANI VE YERİ Beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisi 2008 yılının Mart ve Temmuz aylarında iki eşit taksitte ödenecektir. Birinci taksit 1-31 Mart 2008, ikinci taksit ise 1-31 Temmuz 2008 tarihleri arasında ödenecektir. Hesaplanan vergi, mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine ödenebileceği gibi, vergi dairesine yetkili banka şubelerine de ödenebilecektir. Finansman Bonoları (Commercial Papers ) Kısa vadeli fon sağlamak amacıyla piyasada iyi tanınan ve kredisi yüksek olan ticari ve finansal kurumlar tarafından ihraç edilen emre veya hamiline yazılı kıymetli evraktır. Finansman bonoları kısa vadede fon miktarlarını yükseltmeye gereksinim duyan firmalarca çıkarılır. Kısa vadeli banka kredilerini ikame eder. Finansman bonoları çıkartan kurumlar, belli bir iskonto oranı karşılığında yatırımcılara ve diğer şirketlere satarlar. Vadesi 60 günden az, 720 günden fazla olmamak üzere ihraçcı tarafından belirlenir. Finansman bonoları, ihraçcıların bu Tebliğ (SPK Seri No:III/13 No lu Tebliğ) hükümlerine göre borçlu sıfatıyla düzenleyip Kurul kaydına alınmak suretiyle ihraç ederek sattıkları emre veya hamiline yazılı menkul kıymet niteliğindeki kıymetli evraktır. Bu bonolar iki türlü arz edilmektedir. Birincisi, halka arz edilen finansman bonoları. İkincisi, halka arz edilmeksizin satılan finansman bonoları. Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonoları Banka Bonoları: SPK. nın Seri No: III/12 Tebliğindeki açıklamalara göre, borçlu sıfatıyla düzenleyip, Kurul ca kayda alınmasını müteakip ihraç ettiği emre veya hamiline yazılı kıymetli evraktır. Banka Garantili Bonoları: Bankadan kredi kullanan ortaklıkların, bu kredilerin teminatı olarak borçlu sıfatı ile düzenleyip, alacaklı bankaya verdikleri emre muharrer senetlerden, bu krediyi kullandırmış olan bankaca kendi garantisi altında ve Kurul ca kayda alınmasını müteakip, ihraç edilen kıymetli evraktır. Banka bonoları ve banka garantili bonoları SPK. nın III/12 tebliğinde hüküm bulunmayan hallerde TTK. nın kıymetli evraka dair hükümleri ve genel hükümler uygulanır.vadesi en az 60, en çok 720 gün olmak üzere satış sırasında belirlenerek tanzim anında bono üzerine yazılır. Banka bonoları ve banka garantili bonoları, Kalkınma ve Yatırım Bankaları (mevduat toplamayan bankalar) tarafından kaynak sağlamak üzere SPK. nın belirlediği tedavül ve satış limitleri çerçevesinde çıkarılan kıymetli evraklardır. 25

26 Banka bonoları ve banka garantili bonoların borsa rayici ile değerlenmesi gerekmektedir.ancak, borsada işlem görmemesinden dolayı, VUK. un 279 uncu madde hükmü gereğince alış bedeli ile değerlenecektir. Değerleme gününe kadar oluşan kıst gelirleri alış bedeline ilave edilir. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler Varlığa dayalı menkul kıymet uygulaması, müşterilerinden senede bağlı büyük alacakları olan işletmelerin doğrudan piyasadan fon toplayabilmeleri amacıyla düşünülmüş bir sistemdir. VDMK, bir işletmenin duran varlıkların senetli senetsiz alacaklarının, kredilerinin hatta sözleşmelerinin teminat oluşturması suretiyle finans ortaklıkları, bankalar veya bazı şartlara bağlı olarak finansal kiralama şirketleri tarafından halka arz edilmek üzere çıkarılan iskontoya tabi borçlanma senetleridir. Hukuk düzenimize SPK m. 13/a ile girmiştir. Varlığa dayalı menkul kıymetlerin kurul kaydına alınmasına ve genel finans ortaklıklarının kuruluş ve faaliyet ilkelerine dair esasları için III/14 Seri No lu tebliği yayımlanmıştır. Varlığa dayalı menkul kıymetlerin satılması için TTK. nın ani kuruluş hükümleri çerçevesinde anonim ortaklık şeklinde Genel Finans Ortaklıkları kurulması gerekmektedir. Ticaret unvanında Genel Finans Ortaklığı ibaresinin bulunması zorunludur. Varlığa dayalı menkul kıymetler VUK. un 279 uncu maddesi gereğince, borsa rayiciyle değerlenmesi gerekmektedir. Borsada işlem görmeyen VDMK. lar alış bedeli ile değerlenir. İlgili döneme isabet eden kıst getiriler hesaplanarak alış bedeline ilave edilir. Gelir Ortaklığı Senedi (Revenue Sharing Certificate) Türkiye de Gelir Ortaklığı Senedi tarih ve 2983 sayılı Tasarrufların Teşviki ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Hakkındaki Kanun ile yürürlüğe girmiştir. Kamu kurum ve kuruluşlarına (Kamu İktisadi Kuruluşları ve İktisadi Devlet Teşekkülleri) ait alt yapı tesislerinin gelirlerine hakiki ve hükmi şahısların ortak olması için çıkarılacak senetlerdir (Tasarrufların Teşviki ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Hakkındaki Kanunun Md.3/c). Gelir ortaklığı senetlerini kamu kurum ve kuruluşları tarafından çıkartılır. Dolayısıyla, kamu kurum ve kuruluşlarının altyapı tesislerinin gelirlerine, gerçek ve tüzel kişilerinin ortak olması için çıkartılan senetlerdir. Bu senetler gelir getiren senetlerdir. Belli bir gelir taahhüdü olmayıp, altyapı tesislerinin belirlenen vadelerde elde ettiği gelirler göre bir gelir kaynağı teşkil eder. Gelir 26

27 Ortaklığı Senetleri, T.C.Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı tarafından çıkartılır. Hamiline yazılı olarak çıkartılır. Senet hamileri, vadeyi beklemeden kıst faiz ile birlikte anaparalarını geri isteyebilirler, senetleri aldıkları bankaya geri vermek kaydıyla. Örnek olarak, Keban ve Oymapınar Barajları Gelir Ortaklığı Senedi, Hasan Uğurlu Barajı Gelir Ortaklığı Senedi ve İstanbul Birinci Boğaz Köprüsü Gelir Ortaklığı Senetlerini verebiliriz. Bu senetler Türk Lirası karşılığı olabileceği gibi dövize endeksli de olabilir. VUK. un 279 uncu maddesi gereğince, gelir ortaklığı senetleri borsa rayiciyle değerlenmesi gerekmektedir. Hazine Bonosu (Treasury bond) Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (Hazine) tarafından Devlet in nakit açıklarını finanse etmek için ihraç edilen kısa vadeli bir finansal araçtır. Hamiline olarak ihraç edilen hazine bonolarının vadeleri bir yıldan kısadır. Aynı zamanda bir borç senedidir. Hazine, kısa vadede paraya ihtiyaç duyduğu zaman çıkarttığı bonoları bankalara ve halka ihale ile satışa çıkartarak ihtiyacı olan parayı elde etmiş olur. Bonolardaki faiz oranları borsa ve piyasada dikkatlice takip edilir. Oluşan bu faiz oranlarının yükselmesi halinde, hazinenin borçlanma ihtiyacının yüksek olduğunu gösterir. Faizlerinin düşmesi halinde, hazinenin paraya fazla ihtiyacının olmadığını veya ihtiyacı olan parayı başka kaynaklardan temin ettiğini gösterir. Hazine, bazen vadesi gelen borçları ödemek için iç borçlanma olarak hazine bonosu çıkartarak satışla nakit para toplama yoluna gider. Hazine bonoları kupon taşımaz ve iskonto esasına göre ihraç edilir. Yani, bononun üzerinde gösterilen tutar vade sonunda anapara ve faiz dahil ödenecek parayı gösterir. Bonoların ihracında fiilen borçlanılan tutar, bononun nominal değerinden içerdiği faiz tutarı düşülerek bulunur. Hazine bonolarında getiri sabittir ve önceden hesaplanabilir.(4) Hazine bonosu, VUK. un 279 uncu maddesine göre borsa rayici ile değerlenir. Eurobond (Avrupa Tahvili) Çokuluslu bankaların ve diğer güvence veren kurumların oluşturduğu sendikasyonla tahvili çıkaran ülke dışında diğer ülkelere satılmak amacıyla çıkartılan tahvillere Avrupa Tahvili (Eurobond) denir.(5) Aynı zamanda, hükümet yada şirketlerin, kendi ülkeleri dışında kaynak sağlamak amacıyla, yabancı para birimlerinden satışa sundukları, genellikle uzun vadeli borçlanma araçlarıdır. 27

28 Eurobond lar, hazinenin dış borçlanmada kullandığı 364 günden daha uzun vadeli tahvillerdir. Türkiye için yeni bir yatırım aracı olan Eurobond ların para birimi genellikle Amerikan Doları (USD) dır.bununla birlikte Euro, Japon Yeni, İsviçre Frangı ve diğer döviz cinsleri üzerinden çıkarılan Eurobond lar da bulunmaktadır. Özellikleri: -Vade genelde 5 ile 30 yıl arasında olmaktadır. -Kupon faizleri 6 ayda bir veya 1 yılda bir ödemeli, faizleri sabit ve değişken olabiliyor. -Genellikle uzun vadeli oldukları için vade sonu beklenilmeden nakde çevirme olanağı vardır. Nakde çevrilirken o günkü piyasa koşulları dikkate alınır. -Genellikle hamiline yazılı şekilde ihraç edilir fakat fiziki teslim yapılmaz. -valörlerde standart işlem tarihi + 3 iş günüdür. -En az USD yatırım yapılabilir. -Yabancı para ve Türk Lirası mevduat faizlerinin düştüğü bir ortamda yüksek getiri getirir. -Kısmi vergi avantajı bulunmaktadır. Kendilerine yetki verilen bankalar, yabancı para biriminde Eurobond alım ve satımlarını yurt içinde ve yurt dışında yapılmaktadır. Türk Parası Kıymetini Korumu Hakkında 32 Sayılı Kararının 15 inci maddesinin (a) fıkrasına göre; menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının yurda girişi ve çıkışı serbesttir. Eurobond ların hukuki boyutu, SPK. nın 3.maddesine göre menkul kıymet olarak kabul edilmiştir. İlgili kanun hükmü şöyledir. Menkul Kıymetler: Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belirli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır. Maliye nin eurobond alım-satım kazancı hakkındaki görüşü ise şöyledir. Yabancı para cinsinden ihraç edilmiş olan tahvil ve bonoların elden çıkarılmasından doğan kazancın, elden çıkarma karşılığında elde edilen yabancı para tutarının Türk Lirası karşılığından, bunların alımında ödenen yabancı para tutarının Türk Lirası karşılığı ve varsa satış giderlerinin düşülmesi sonucu hesaplanması gerekir. Alım ve satımın farklı aylarda gerçekleşmesi durumunda elde edilen kazancın tespitinde maliyet bedeli top- 28

29 tan eşya fiyat endeksindeki artış oranında artırılarak dikkate alınacaktır (Maliye Bakarlığı, tarih ve B.07.0.GEL.0.43/ / sayılı Özelgesi). Bazı yazarlara göre Eurobond ların Gelir Vergisinin Geçici 59 uncu maddesinde belirtilen devlet tahvili tanımının dışında olduğu ve dolayısıyla Eurobond un bu maddeden yararlanılmasının mümkün olmadığı görüşü vardır. Bu yazarlar, Eurobond un bir devlet tahvili değil, bir Devlet Dış Borçlanma Senedi olarak kabul etmektedirler. Aynı yazarlar, Gelir Vergisi Kanunun 75/5 maddesinde adı geçen Devlet Tahvili ise Bir yıldan fazla (364 günden fazla) olan uzun vadeli Devlet İç Borçlanma Senetlerinin kastedildiği savunulmaktadır. Euroband lar, SPK. ya göre menkul kıymet sayılmaktadır. Eurobond lar nominal bedelleri ile ihraç edilir. Ancak, ihraç edildikleri tarihte nominal bedelleri altında iskontolu olarak satılmaktadır. Vadesi geldiği zaman nominal bedeli ile itfa edilir. Gelir ise, nominal bedel ile iskontolu bedel arasındaki farktan oluşur. Eurobond dan üç şekilde gelir elde edilir. 1.Eurobond ihraç edildiği tarihten itfa edildiği tarihe kadar elde tutularak sağlanan kazanç, menkul sermaye iradı olarak dikkate alınacak. 2.Eurobond un itfa tarihi beklenmeden iskontolu satılarak elde edilen gelir Gelir Vergisi Kanunun Mükerrer 80 inci maddesine göre değer artış kazancı olarak dikkate alınacak 3.Devamlı olarak Eurobond ların alım-satımı yapılması halinde elde edilen kazanç ise ticari kazanç olarak dikkate alınacaktır. Eurobondlar dış borçlanma kapsamında çıkarılan menkul kıymet olup, yabancı para cinsiden ihraç edilen uzun vadeli borçlanma araçlarıdır. Vergi uygulaması bakımından da Devlet tahvili ve Hazine bonosu gibi değerlendirilmektedirler. Kurumlar vergisine tabi mükellefler, Eurobond dan sağladıkları faizlerden yukarıda yazılı istisnalar uygulanmayacaktır. Eurobond dan dolayı elde edilen faiz gelirleri bir ticari kazanç olarak gelir hesaplara intikal edilecektir. Türkiye de mukim bankalar aracılığıyla elden çıkarılan eurobondlar dar veya tam mükellef ayrımı olmaksızın Türkiye de vergilendirilmelidir. Zira Bu durumda vergiyi doğuran olay olan elden çıkarma en azından hesaben Türkiye de gereçleşmektedir.(6) Bedelsiz Hisse Senetleri Hisse senetleri ile fon portföyünün en az yüzde 51 i Türkiye de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış 29

30 bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir (VUK. Md.279) sayılı Yasa ile değişen bu maddenin amir hükmüne göre; hisse senetleri, borsadaki değerlerinin artış ve azalış durumuna bakılmaksızın alış değeri ile değerlenecektir. Şirket öz kaynağında bulunan dağıtılmamış karların sermayeye ilave edilmesi bir kar dağıtımı sayılmayacaktır. Dolayısıyla, dağıtılmamış karlar, değerleme fonlarının vb.nin sermayeye ilave edilmesi nedeniyle, ortaklara verilecek hisse senetleri bedelsiz olarak iktisap edilmiş olacak. Bu tür sermaye artışlarında, öz kaynaklarda bir artış olmadığından dolayı hisse senetlerinin miktar itibariyle takip edilmesi gerekir. 5-ŞÜPHELİ ALACAKLAR Şüpheli Alacaklar,VUK. un 323 üncü maddesinde düzenlenmiş olup madde hükmü aşağıdaki gibidir Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla: 1. Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar ; 2-Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar ; Şüpheli alacak sayılır. Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir. Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder. Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir. Dönem sonunda senetli veya senetsiz alacakların taraması yapılarak tahsili şüpheli hale gelenler için mutlaka dava veya icra aşamasına başvurularak şüpheli alacak karşılığı ayrılmalıdır.dava ve icra safhasına başvurmadan mükelleflerce şüpheli alacak karşılığı ayrılması halinde,vergi uygulaması açısından karşılık gideri kanunen kabul edilmeyen gider olarak yıllık beyannamede kurum kazancı matrahına ilave edilmelidir. Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılması İçin Gereken Şartlar -Alacak,ticari veya zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesine bağlı olmalıdır, 30