Rehberlik. 6. Kişisel Rehberlik Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu

Transkript

1 Rehberlik 6. Kişisel Rehberlik Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu

2 6. Kişisel Rehberlik 6.1. Kişisel Rehberliğin Tanımı ve Kapsamı 6.2. Kişisel Rehberlik Modelleri a. Grup rehberliği b. Bireysel rehberlik c. Gelişimsel rehberlik 6.3. Rehberlik Hizmetleri ve Uyum a. Birey ve Problemli Kişilik b. Psikolojik İyi Olma 6.4. Uyuma Yönelik Problem Alanları 6.5. Bireysel Farklılıklar 6.6. Sosyal Beceri Geliştirme Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 2

3 6.1. Kişisel Rehberliğin Tanımı ve Kapsamı Psikolojik hizmetler, eğitim hizmetlerinin kaçınılmaz bir parçası haline gelmiştir. Eğitimin temel amaçlarından biri de, her bireyin insan olarak etkili bir kişilik olma ve belli bir sosyal ortamda uyumlu ilişkilerle hayatını sürdürmesini sağlamaktır. Bu çerçevede tüm eğitim hizmetlerinin yapılandırılması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi sürecinde kişisel rehberlik hizmetlerinin yeri, eğitimin kendisi kadar önemlidir. Bireyin, kendini ve başkalarını anlaması ve kabul etmesi, günlük yaşam becerilerini kazanması, aile ve toplum olgusunu kavraması, bu ortamlarda sağlıklı ilişkiler geliştirebilmesi için "rehberlik" hizmetlerine ihtiyacı vardır. Öğrencilerin "kişisel-sosyal" gelişim ihtiyaçlarını karşılamak ve böylece onların kişisel gelişimlerine ve uyumlarına yardımcı olmak amacıyla yürütülen rehberlik hizmetleri "kişisel rehberlik" olarak adlandırılır. Kişisel rehberlik aynı zamanda, bireylerin kendileri ile ilgili kişisel problemlerin çözümü için yapılan yardımlar olarak tanımlanmaktadır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 3

4 Bir başka tanıma göre kişisel rehberlik; eğitsel ve mesleki rehberlik dışında rehberlik hizmetleri olarak değerlendirmektedir. Bu tanımlamalardan kişisel rehberlik hizmetlerinin, belli problem alanlarında kişiye sunulan yardımları içerdiği görülmektedir. Bu problemin bir kısmı dışsal gözlenebilme özelliği taşırken, bir kısmı kişinin içsel dünyasında saklıdır. Her iki durumda da kişinin bu problemini önlemek veya ortadan kaldırmak gerekmektedir. Kendine güvenen, kişiler arası ilişkilerde becerili, kişisel ve sosyal yönden dengeli ve uyumlu bir birey olarak yetişmesine yardım hizmetlerini kapsar. Bireyin, kişisel ve sosyal gelişimini sağlıklı sürdürebilmesi amacıyla eğitimin çeşitli kademelerinde rehberlik hizmetleri yürütülür. Kişisel rehberlik öncelikle bireyin kendisini ve çevresini doğru anlamasını ve kabul etmesini sağlamaya yöneliktir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 4

5 6.2. Kişisel Rehberlik Modelleri Kişisel rehberlik hizmetlerinin sunumu değişik yollarla gerçekleştirilir. Bunlar; "grup rehberliği", "bireysel rehberlik", "gelişimsel rehberlik" olarak başlıca üç gruptur: a. Grup rehberliği: Bu hizmetlerinin özellikle sınıf rehber öğretmenleri tarafından yürütülen grup rehberliği şeklinde sunulması en işlevsel olanıdır. Grup rehberliği, birçok kişisel-sosyal problemin, gelişimsel konuların, eğitsel çalışmaların gerçekleştirilmesi açısından uygun düşmektedir. Bu eğitsel çalışmaların; küçük gruplarla etkileşim, psikolojik eğitim, sosyal beceri geliştirme, oyunlar ve etkinlikler, şeklinde gerçekleştirilmesi mümkündür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 5

6 b. Bireysel rehberlik: Yaşanan problemlerin yapısı ve türüne göre rehberlik hizmetleri, bireysel görüşme yoluyla da gerçekleştirilebilir. Mesela; okullarda hırsızlık, argo konuşma, başkalarına zarar verme, içe kapanıklık gibi birbirinden oldukça farklı bir çok problem durumu yaşanabilir. Bu tür sorunları gidermeye dönük çabalar; öğrenci ile yüz-yüze görüşerek, onun problemini gizlilik içerisinde onunla birlikte çözmeyi gerektirebilir. Bunun için öğretmenin belli görüşme tekniklerinin bilgisine, iletişim becerisine sahip olması gerekir. Bu tür sorunları çözmeye odaklanan kişilerin, öğrenciyi olduğu gibi kabul edebilme yeterlik ve olgunluğuna sahip olması gerekir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 6

7 c. Gelişimsel rehberlik: Gelişimsel rehberlik çalışmaları, bireyin sürekli gelişim halinde olduğu varsayımından hareket eder. Buna göre, farklı gelişim aşamalarının gerektirdiği gelişim standartlarını başaran bireylerin daha sonraki dönemler için daha iyi hazırlanabileceği varsayılmaktadır. Gelişimsel süreçte kişiye, belli olgunlaşma basamaklarında belli bilgi ve beceriler kazandırılır. Psiko-sosyal gelişim açısından özellikle 20 yaşına kadarki eğitim sürecinde ele alınması ve başarılması gereken birçok gelişimsel konu bulunmaktadır. Erikson bunları; temel güven duygusu, bağımsızlık, girişkenlik, başarı ve kimlik başarımı şeklinde sıralar. Bu konularda öğretmenin kişisel rehberlik adına yapabileceği bir çok görev bulunmaktadır. Bunlar arasında, okul çağı açısından öğrencinin hayatını etkileyecek akademik başarı gelir. Yetişkinlik için zorunlu olarak başarılması gereken kimlik çözümlenmesi ve tutarlığı da bunlardandır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 7

8 Gelişimsel açısından bir başka alan ise moral gelişiminin teşvik edilmesidir. Kohlberg e göre okul moral muhakemenin kazandırılması gereken en önemli sosyal ortamlardan birisidir. Bu kapsamda yapılabilecek bazı çalışmalar şunlar olabilir: Ahlaki problemlerin sunumu ve öğrencinin özgün çözümlerinin teşvik edilmesi, Gelişimsel olarak uygun ahlaki yargıların bilinmesi, Moral yargılamaların ifade edilmesine fırsat verilmesi, Ahlaki yargıları konusunda çocukların farkındalıklarının artırılması, Moral muhakemeye götürülen niçin ve nasıl sorularının kullanılmasının teşvik edilmesi, Bu amaçla tartışma ve müsamere ortamları oluşturulmasıdır. Bu tür çalışma ve etkinliklerin okul çağı çocuklarında ahlaki yargılamanın gelişimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu

9 Günümüzde tüm çabaların öğrencileri dışsal motivasyon yerine içsel motivasyonla donatma üzerine odaklaştığı görülmektedir. Dışsal motivasyon, çevresel uyarılara bağlı olup; ödül kazanmak, cezadan kurtulmak veya birinin takdirini kazanmak amaçlıdır. İçsel motivasyon ise, kişinin kendi ihtiyaçları, arzuları, ilgileri ve zevkleriyle alakalıdır. İçsel motivasyonu oluşturmanın yollarından biri kişiye seçim özgürlüğünü vermekle başlar. Kişinin hür iradesiyle yaptığı seçimlerinin sonuçlarının kendi yaşantısı üzerinde ona gösterilmesi ile devam eder. Bu anlamda sınıf ortamları, öğretilen yer olmaktan çok öğrenilen yerlerdir. Bunun yanında sınıfların; temel insani ihtiyaçlar olan sevme, sevilme, ait olma, özgürlüğünü hissetme ve eğlenme gibi ihtiyaçların karşılandığı birer mekana dönüştürülmesi gerekmektedir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 9

10 6.3. Rehberlik Hizmetleri ve Uyum Uyum kişinin kendisiyle barışık olmasını gerektirir. Kişinin kendisi ile olan uyumu en zor veya karmaşık olanıdır. İhtiyaçlarını en gerekli olandan kendini gerçekleştirmeye kadar bir hiyerarşi içerisinde karşılaması uyumu kolaylaştırır. Kişinin kendisiyle uyumu içsel yolculuk yapmasını gerektirir. Gizilgüçlerini işleyerek yeteneklerini geliştirmeli; kendi doğal yapısını tanımış ve olduğu gibi kabul etmelidir. Rehberlik hizmetlerinin temel hedeflerinden biri kişinin uyumunu sağlamaktır. Bunu gerçekleştirirken kullandığı en önemli yöntem gelişimsel çizgiyi incelemek ve gelişimi olumlu yöne; büyüme, olgunlaşma ve öğrenmeye kanalize etmektir. Bu açıdan bilişsel, duygusal, sosyal, moral ve fiziksel gibi gelişim alanlarının, gelişim özelliklerinin bilinmesi gerekir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 10

11 Okullarda rehberlik hizmetlerinin üzerinde durması gereken konulardan bazılar şunlardır: Fiziksel becerileri geliştirebilme, Kendine yönelik olumlu tutum geliştirebilme, Akranlarla anlaşabilmeyi öğrenebilme, Uygun kadınsı ve erkeksi sosyal rolleri öğrenebilme, Okuma, yazma ve aritmetik konusunda temel becerileri öğrenebilme, Günlük yaşamın temel becerilerini öğrenebilme, Vicdan, ahlaki yargılama ve değerleri geliştirebilme, Kişisel bağımsızlığı başarabilme, Sosyal grup ve kurumlarla olumlu tutumları geliştirebilme Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 11

12 Deneyimleri üzerinde düşünme (reflective thinking) yoluyla kendini geliştirebilen kişinin, aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olması beklenemez? A. Eleştirileri hoşgörü ile karşılama B. Sabit fikirli olmama C. İleri görüşlü olma D. Değişimi savunma E. Kendi görüşlerini ön planda tutma (2001 KPSS-77) Cevap: E Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 12

13 a. Birey ve Problemli Kişilik: Problemli kişilik, kişinin sahip olduğu belli bir özelliğin kendisi veya başkası tarafından tolere edilemez olarak algılanmasıdır. Bu açıdan, problemli kişilik bir taraftan içsel diğer taraftan dışsal veya sosyal bir olgudur. Problemli kişilik konusunda Freud ve Adler farklı yaklaşımlar ortaya koymaktadırlar. Freud a göre problemli olma hali düzeltilmesi gereken bir sorundur. Bu problemli halin düzeltilmesi konusunda profesyonel yardıma ihtiyaç vardır. Kişilikle ilgili problemlerin bir kısmı erken gelişim sürecinde etkileşimlerden kaynaklanır. Değişim konusunda dirençli yapı oluşturan problemlilik halinin tamamen ortadan kalkması veya çözümlenmesi çoğu zaman mümkün olamamaktadır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 13

14 Alfred Adler ise insan doğasına olumlu yaklaşır ve tüm davranışların amaçlı oluşuna dikkat çeker. Çocuklar yanlış amaçlara yönelerek, ilgi ve dikkat çekme, güçlü olma çabası, karşılık verme-intikam alma ve aşağılık duygusu gibi yönelimler gösterebilirler. Bunlar çocukta problemli durumların ortaya çıkmasına neden olurlar. Bunların, çocuğun basitçe yanlış yönlendirilmesi veya teşvik edilmesi sonucunda geliştiğini belirtilir. Bu gibi davranışlar uygun teşvik ve yönlendirme ile özellikle sosyal ilgi geliştirerek uyumlu hale dönüştürülebilir. Adler e göre insanlar hayatlarının ilk yıllarını geçirdikleri çevrelerin etkilerinden kolay kolay uzak kalamazlar. Ruhi hayat, yetişkinlik çağında değişik durumlar gösterebilir. Onu tanımak için yaşadığı çevreyi tanımak gerekir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 14

15 Sınıf rehber öğretmenliği açısından bir çok problemli hal durumsal veya sosyal içeriktedir. Bu nedenle öğretmenler için tüm problemlilik durumlarının olumlu yönde kanalize edilmesi gerekir. Değişimin sağlanması için problemin kaynağındaki olası nedenlerin ortadan kaldırılması ve sınıf ortamında gerekli önlemlerin alınmasıyla sağlanabilir. Özellikle okul çağı çocuklarının gelişimsel görevlerinin, ihtiyaçları doğrultusunda yapılandırılması bile önleyici rehberlik açısından yeterli olabilir. Öğrencinin düşüncesinde veya davranışında oluşan açmazlarla başa çıkmak, belli gelişim basamaklarında farklılıklar gösterir. Örneğin, ergenlik döneminin ortalarında içe dönük eğilim ve benmerkezcilik bir problem olarak gelişir. Fakat bunun gelişimsel bir özellik olduğu bilindiğinde daha farklı veya yapıcı yaklaşım sergilenmesi mümkündür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 15

16 b. Psikolojik İyi Olma: Psikolojik iyi olma bireye yöneltilen tüm içsel ve dışsal talepler sonucunda kişinin kendine ilişkin anlam, önlem, yeterlik, kontrol ve yaşama gücünü hissetmesidir. Maslow un ihtiyaç hiyerarşisi özellikle karşılanması gereken ihtiyaçlar tabanına dayanır. Bunlar fizyolojik, güvenlik, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlardır. Her insan yeme-içme, korunma, güvenlik, ait olma, sevme sevilme ve özgüven ihtiyaçları doğrultusunda bir kimlik yapısıyla kendini önemli ve anlamlı hissetme ihtiyacı içerisindedir. Bu ihtiyaçlar evrenseldir ve değişmez. Fizyolojik ihtiyaçlardan psikolojik ihtiyaçlara doğru ihtiyaçların giderilme zorunluluğu vardır. Temel ihtiyaçlar kendi içlerinde aşama sırasına göre öncelik taşırlar. Ancak gelişim ihtiyaçlarında bu tür bir öncelik sırası yoktur. Kendini gerçekleştirme aşamasında duyulan ihtiyaçlar, kişilerin bireysel özelliklerine ve becerilerine göre değişiklik gösterir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 16

17 İnsan davranışlarındaki anormallik veya psikolojik iyi olmama durumu temel ihtiyaçlardan birinin karşılanmama algısına bağlıdır. Bu ihtiyaçlar evrensel olmasına rağmen, bunlara ilintili istekler öznel, kişiden kişiye değişkenlik gösterir. Bu açıdan bir çocuk için sınıf geçme yeterli olurken, diğeri ancak en iyi notu aldığında kendini iyi hisseder. Psikolojik iyi olma konusu gelişimsel dönemlere göre de farklılıklar gösterir. İlköğretim, orta öğretim ve yüksek öğretimdeki öğrencilerin veya bireylerin psikolojik iyi olmaları konusunda etkenlerin farklı olduğu söylenebilir. İlköğretim çağı çocuklarında psikolojik iyi olmayı sağlayan etkenleri şöyle sıralanmaktadır: Sınıf rehberlik etkinlikleri psikolojik iyi olma konusunda en önemli işlerden biridir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 17

18 6.4. Uyuma Yönelik Problem Alanları Uyuma yönelik başlıca problem alanları; a. ilişki problemleri, b. özgüven, c. benlik saygısı, d. korku ve kaygılar, e. kimlik ve kendini tanıma, f. karşı cinsle ilgili problemler, g. ailevi problemler, h. akademik ve mesleki problemler, i. değer yargıları ve kuşak çatışması, j. bağımlılık ve bağımsızlık gibi muhtelif alanlara dağılır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 18

19 a. İlişki Problemleri: Okul rehberlik hizmetlerinde en çok karşılaşılan sorunların başında ilişki problemleri gelmektedir. Gelişen ve büyüyen çocuğun, arkadaş ve akran gruplarıyla sağlıklı ilişkiler geliştirebilme ve bunları sürdürebilme becerisiyle donanması gerekir. Çocuğun, gelişimsel özellikleri aile faktörü ve çevresel nedenlerden ötürü arkadaş ve akran gruplarıyla problem yaşaması kaçınılmazdır. Okulun önemli görevlerinden birisi çocuğun sosyalliğe yatkın davranışlar kazanmasını sağlamaktır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 19

20 Başkaları ile göz teması kurmaktan çekinen bir öğrencinin durumuna aşağıdakilerden hangisi bir açıklama getiremez? A. Farklı görünme çabası B. Sosyal ilişkilerde kaygı C. Çekingen yapıda olması D. Kendine güven eksikliği E. İletişim kurmakta çekingenlik (2002 KPSS-63) Cevap: A Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 20

21 b. Özgüven: Özgüven, kişinin kendine yönelik olumlu yargıları, kendini sevmesi ve kendisiyle barışık olmasıyla ilgilidir. Çocuklarda karşılaşılan problem alanlarından biri de özgüven eksikliğidir. En küçük başarısızlıklar, reddedilme, performans eksikliği ve fiziksel eksiklikler, kolayca özgüvenin kaybolmasına neden olabilir. Erikson a göre 0-1 yaşlarında başarılması gereken gelişimsel görevdir. Kişinin tüm çabalarının altında bu duygu yatar. Kendine güveni eksik olan kişi, akademik, sosyal ve diğer konularda zorluk yaşar. Çocukların ve ergenlerin başkalarıyla karşılaştırılması özgüvenlerini zedeler. Çocuğa kendini ifade etme fırsatı verilmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 21

22 Bir sınıf öğretmeni yakın arkadaş olan iki öğrencisinin birbirine darıldıklarını fark etmiştir. Bu öğretmenin izleyeceği en uygun yol aşağıdakilerden hangisidir? A. Öğrencilerin, darılmalarına yol açan olayla ilgili duygularını uygun bir dille ifade etmelerine yardımcı olmak B. Öğrencileri derhal rehberlik servisine göndererek sorunun çözülmesini istemek C. Bu öğrencilerin ikisine de yakın olan başka bir öğrenciden onları barıştırmasını istemek D. Öğrencilere, barışmazlarsa bu durumu disiplin kuruluna bildireceğini söylemek E. Durumu okul idaresine bildirmek (2001 KPSS-118) Cevap: A Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 22

23 Aşağıda öğretmen davranışlarından hangisi öğrencilerin güven duygularını olumsuz yönde etkiler? A. Yanlış öğrenci cevaplarına hoşgörüsüz davranmak B. Sınıf içinde gerginlik yaratmaktan kaçınmak C. İlkeli ve kararlı davranmak D. Öğrencilerin kişiliğine saydı göstermek E. Öğrenciler arasında ayrım yapmamak (2001 KPSS-74) Cevap: A Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 23

24 c. Benlik Saygısı(Öz Saygı): Akademik ve sosyal performansın önemli belirleyicilerindendir. Kişinin kendi fiziksel ve zihinsel özelliklerine yönelik değer atfetmesidir. Benlik saygısı ile ilişkili kavramlar; benlik kavramı, benlik imgesi ve ideal benlik kavramlarıdır. Benlik; olumlu ve olumsuz formlar olabilir. Benlik imgesi; kişinin sahip olduğu tüm özelliklerin (olumlu-olumsuz) farkına varmasıdır. Demokratik olmayan aile ortamları, çocuğun başarısızlıklarla yüzleştirilmesi, belirli zihinsel ve fiziksel yetersizliklere sahip olması düşük benlik saygısı ile ilgilidir. Çocuğa değer verilmesi, kabul ve onay görmesi, benlik saygısını geliştirir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 24

25 d. Korku ve Kaygılar: Çocukların korkularının kaynağında; güvensizlik, olumsuz yaşantılar, yanlış bilgilendirme, ebeveyn tutumları, öğretmen tutumları, cezalar, aşırı genellemeler, korku içeren masal film ve hikayeler gelmektedir. Çocuklarda rastlanan korkular genelde okul, başarı ve sosyal ilişkilerdir. Çocuklarda veya yetişkinlerde korku nesnesinin belli olmaması kaygıdır ve ortadan kaldırılması güçtür. İçine kapanma, yerli yersiz ağlama, insanlardan kaçma vb. korku ve kaygı güven duygusunu yok eder. Bu nedenle ebeveyn ve öğretmen önce güven duygusunu geliştirmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 25

26 e. Kimlik ve Kendini Tanıma: Kimlik gelişimini etkileyen faktörlerden birisi daha önceki gelişimsel görevlerin yerine getirilip getirilmemesiyle ilgilidir. Otoriter, baskıcı, koruyucu uygun rehber ve modellerin bulunmadığı ortamlarda ergenlerin sağlıklı kimlik geliştirmeleri beklenemez. Kimlik gelişiminin başarılı ve sağlıklı olması için kişinin kendini tanıması, özelliklerinin farkına varması, yeteneklerini bilmesi kendini tanıma açısından önemlidir. Ergenlerin; farklı olma çabaları, yetişkinleri veya otoriteyi takmamaları, başkalarının bakış açılarını anlamakta zorlanmaları, zaman zaman kendine özgü iç dünyalarında yaşamaları gibi sorunlar ergenin kimlik oluşturma süreciyle ilgilidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 26

27 f. Karşı Cinsle İlgili Problemler: İlköğretimin ikinci kademesi ve lise çağında ortaya çıkar. Her iki cins açısından cinsiyet rolleri konusunda yaşanan sorunlar problem oluşturur. Karşı cinsle ilgili sorunlar, kişinin arkadaşlık ilişkilerinde sıkıntılar doğurabilir. Bunun, akademik performanslarında da olumsuz etkileri görülür. Aynı durum, ergenin kendine güveninde ve diğer alanlarda sorun yaşamasına neden olur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 27

28 g. Ailevi Problemler: Okul çağı çocuklarının problem alanlarının ilk sıralarında ailevi problemler gelmektedir. Aile, kişinin yaşamında belirleyici, yönlendirici, rehberlik edici, güven verici gibi bir çok fonksiyonelliğe sahiptir. Ailenin içinde bulunduğu ekonomik güçlükler ergen için önemli sorunların kaynağıdır. Ebeveyn arasındaki geçimsizlikler, işsizlik, rol çatışmaları da ergen açısında sorunların kaynaklarındandır. Ayrıca bu dönemde yaşanacak baskı ve zorlamalar gibi nedenlerden dolayı çocuklar üzerinde problemlere neden olur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 28

29 h. Akademik-Mesleki Problemler: Öğrencilerin problemlerinin okulda en çok göze çarpan boyutu akademik sorunlardır. Bu sorunların bir kısmı zihinsel faktörlere bağlı olurken, bir kısmı da aile sosyal çevre ve duygusal kaynaklı olabilmektedir. Diğer bir problem alanı da mesleki gelişimdir. Ergen yada çocuğun yeteneklerinin keşfedilmesi, kendini tanıması, ilgi alanlarının zenginleşmesi mesleki gelişim ile doğrudan ilgilidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 29

30 i. Değer Yargıları ve Kuşak Çatışması: Toplumda yetişkin kültürün baskın değer yargıları, genç kuşaklar tarafından önemsenmiyor olabilir. Özellikle okul ve aile, değer yargılarını çocuğa kazandırma konusunda baskıcı ve ısrarcı olur. Alışkanlıklar, giyinme, ilişki kurma boş zamanları değerlendirme gibi konular üzerinde değer farklılıkları olmaktadır. Kızlar, erkeklere nazaran yetişkinler tarafından baskı altında tutulmaktadır. Değer yargılarından kaynaklanan çatışma alt sosyo- ekonomik gruplardan gelen çocukların değer yargılarında sorun yaşar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 30

31 J. Bağımlılık ve Bağımsızlık: Çocukların gelişim sürecine bağlı olarak bağımsızlık duygusunu kazanmaları gerekir. Çocuk iki yaşından sonra yavaş yavaş bağımsızlık duygusunu fırsat bulduğu oranda geliştirir. Fiziksel, bilişsel, duyuşsal ve sosyal yeterlilikleri ölçüsünde bağımsızlığını sergilemek ister. Bağımlı olmak ise çocuğun seçimlerini, davranışlarını başkalarının onay ve desteğiyle gerçekleştirmek ihtiyacını ortaya çıkarır. Anne-çocuk arasındaki bağlanma zaman içerisinde sağlıklı olarak çözümlenmezse bağımlı kişilik yapısının ortaya çıkması mümkündür. Bu etkenin sonucun-da okul çağında çocukların yetersizlik duyguları sergilemeleri, güven eksikliği, verilen ödevleri ve sorumlulukları kendi başlarına yapmama gibi sorunlar çıkacaktır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 31

32 6.5. Bireysel Farklılıklar Rehberlik hizmetlerinin önemli alanlarından biri bireysel farklılıklardır. Her birey kendine özgüdür. Toplumsal yaşamın temel dinamiklerinden biri de bu farklılıklardır. Toplumun dinamik olarak çalışabilme, üretebilme, uygarlık ortaya çıkarma ve devamlılığını sağlayabilme özelliğini bireysel farklılıklar aracılığıyla gerçekleştirir. Bütün öğrencilerin aynı özelliklere sahip olduğunu varsaymak, öğrencinin öznel doğasını yani özgünlüğünü ortaya çıkarma açısından büyük sorunları beraberinde getirir. Bu yönden problemleri, üstün yönleri, zayıflıkları, başarı ve başarısızlıklarıyla her öğrencinin ayrı bir dünya olduğunu bilmek ve bunları keşfetmeye çalışmak gerekir. Okul çocuğun psikososyal gelişimini sağlama ve olumlu yönde geliştirme adına iki yönde öğrenciye gelişim imkanı sunar: Birincisi çocuğun kendine özgü, farklılığını keşfetmesini sağlayıcı çalışmalar yapmaktır. İkincisi ise toplumsal bir birey olarak her çocuğa, sosyal davranışları, normları ve ortak değerleri öğretmektir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 32

33 Eğitim-öğretim açısından en önemli bireysel farklılıklar daha çok zihinsel düzeyde fark edilmektedir. Bütün bireylerin farklı zihinsel yeterlik alanlarına sahip olabilecekleri de göz önünde bulundurulmalıdır. İnsanların çok farklı yetenek alanlarına sahip olabileceklerini belirten Gardner bunların eğitim ortamında işlenmesinin veya ortaya çıkarılmasının gerekliliğinden bahseder. Bireysel farklılıklar açısından zihinsel yeterlik kadar yetersizlik veya özürlülük de bir vakıadır. Her bireyin kendi kapasitesi veya potansiyeli ölçüsünde eğitim alma hakkı vardır. Bu bireylerin belirlenmesi, onlara insanca yaklaşım sergilenmesi, kendilerine eğitim haklarının sağlanması modern eğitimin şartlarındandır. Çocuklar arasında bireysel farklılıklar daha ziyade "nitelik" ve "cinsiyet" farklarında daha belirgin olarak ortaya çıkar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 33

34 Bireydeki nitelik farklılıkları: İnsanlar arasında bireysel farklılıklar olduğu gibi bir bireyin kendi içinde nitelik dereceleri ve vasıfları bakımından da farklık bulunabilir. Hiç kimsenin kişiliğini oluşturan nitelikleri aynı derecede değildir. Mesela bir insan kelime anlama ve muhakeme gücü bakımından niteliği vasatken, mekan ilişkileri, soyut düşünme niteliği orta düzeyin altınsa kalabilir. Cinsiyet farkları: Erkekler doğum zamanında ağırlık bakımından kızlardan daha ağırdır. Ama kızlar ergenlik çağında bu konuda erkekleri geçerler. Takvim yaşı aynı bile olsa kızlar fizyolojik bakımdan erkeklerden bir yaş ilerdedirler. Gerek bedensel, gerek sosyal yönden erkeklerden çok daha çabuk olgunlaşırlar. Ergenlik sonrası kızlar dil konusunda erkekler de sayı ve mekanikte başarı gösterir. Güç bakımından ilköğretim çağlarında kızlar erkeklere eşittir. Ama buluğ çağında ise erkekler lehine fark belirmeye başlar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 34

35 Bireysel Farklılıkların Rehberlik Açısından Önemi: Bireysel farklılıklar sadece zeka ile sınırlı bir konu değildir. Tüm insan özelliklerinin bireysel farklılıklar çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Bunun yanında konu daha çok özürlü veya özel eğitime muhtaç olma durumu açısından ele alınmaktadır. Özel eğitime muhtaç kişilikler; Zihinsel engellik Üstün yeteneklilik Öğrenme bozuklukları Duyusal bozukluklar (görme, işitme) Psikososyal problemler Duygusal problemler Fiziksel bozukluklar Genel sağlık problemleri yaşayanlardır. Bunlara ilişkin eğitimin yapısı ve niteliği farklılık gösterir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 35

36 Bireyde Uyumu Güçleştiren Faktörler: Birey, günlük hayatında bir çok problemle karşı karşıya kalmakta ve bunlara kendi imkanları ve özellikleri ölçüsünde çözümler üretmektedir. Uyum; bireyin bilişsel, duygusal ve sosyal uyaranlara, kendi içsel özelliklerini entegre ederek varlığını sürdürme çabasıdır. Bu uyaranlar; ihtiyaçlar, çatışmalar, karmaşık seçimler, sosyal, ekonomik ve kültürel stres ve bazen de aile yapısındaki değişimler olabilmektedir. Bunun yanı sıra ekonomik sıkıntılar, toplumsal baskı ve zorluklar, bireysel rollerin karmaşıklığı ve değişkenliği, kültürel ve ekonomik küreselleşme gibi süreçler bireyin sorunlarla başa çıkabilme sınırını zorlamaktadır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 36

37 6.6. Sosyal Beceri Geliştirme İnsan gelişiminin sosyal yönü, sosyal bir varlık olarak insanın başkalarıyla birlikte var olmasını ifade eder. Bu anlamda insanı diğer canlılardan ayıran en temel özelliğin de sosyal bir varoluşa sahip olması gösterilebilir. İnsanın başkalarıyla birlikte gelişme, öğrenme, değişme daha doğrusu yaşama zorunluluğu vardır. Sosyal duygusal gelişim, çocuğun sosyalleşmesi, kendini ifade edebilmesi, duygularını kontrol edebilmesi, kendisiyle ve çevresiyle barışık ve uyum içinde olabilmesidir. Sosyalleşme, bireyin içinde yaşadığı toplumun kültürünü ve toplumdaki rolünü öğrenerek, toplumla bütünleşmesi anlamına gelen temel bir sosyal süreçtir. Sosyalleşme, çocuğun toplum içinde yer almasını sağlar. Bu süreç doğumdan sonra başlar ve yaşam boyu devam eder. Sosyalleşme sürecinde, davranışlarındaki bütünlük de gittikçe karmaşıklaşır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 37

38 Günümüzde, bir taraftan hızlı değişim diğer taraftan insanların sosyal ve mekansal hareketliliği, sosyal ilişkileri de karmaşık hale getirmiştir. İş ve ilişkilerin karmaşıklığı ve işbirliğini gerektirmesi kişinin belli sosyal becerilerle donanmış olmasını zorunlu kılmaktadır. Bu sosyal beceriler şunlardır: 1. İletişim kurma, 2. Kendini sunma, 3. Empati kurabilme, 4. Bilgi alış verişi, 5. Karşılıklı bağlılık ve güven, 6. Grup içi ve dışı performans, 7. Farklılıkları tolere etme, 8. İşbirliği gerçekleştirebilme, 9. Arkadaşlık kurma ve sürdürme, 10. Yakın ilişki geliştirebilme Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 38

39 Okul ve sınıf, eğitim ortamında grup hayatı ilişkileri için fırsatlar sunarak öğrencilerin sosyal becerilerini geliştirir. Aynı ortam, sosyal ilişkiler ağını öğreterek sosyal ilişkilerin kurallarını ve sınırlılıklarını anlamada fırsatları sunar. Arkadaşlarıyla dertleşmesi, söyleşmesi, derslerde fikirlerini, düşüncelerini ifade etmesi, iletişimde ve sosyal ilişkiler konusunda becerileri geliştirir. Günümüzde yaşlarında üniversite hayatını idrak eden öğrencilerde düşüncelerini ifade becerilerinde önemli sıkıntılar yaşadıkları görülmektedir. Düşüncelerini ifade etmede, arkadaşları önünde konuşma becerilerinde önemli eksiklikler yaşamaları, okulun sosyalleştirme işlevini tam olarak yerine getiremediğini göstermektedir. Okulda, çocuğun sosyal beceri alanlarında yeteneklerinin ve diğer kişisel özelliklerinin gelişimini teşvik edici eğitsel, sosyal, sınıf içi ve sınıf dışı etkinlikler yapması gerekir. Bu konuda en önemli görev sınıf öğretmenlerine ve sınıf rehber öğretmenlerine düşmektedir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 39

40 Sosyal beceri eksikliğine neden olan problem durumları vardır. Bunlardan en önemlileri şunlardır: Sosyal anksiyete fobi, Çekingenlik, Kaçınmacı kişilik bozukluğu, Sıkılganlık, Test - sınav anksiyetesi, Bu problem durumlarının gelişmesinde, sosyal beceri eksikliğinin etkisi büyüktür. Bunların problemlilik düzeylerinin azaltılması, nitelikli bir sosyal beceri eğitimi ile mümkündür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 40

41 Aşağıdakilerden hangisi başkalarına yardımcı ve başkalarının ihtiyaçlarına duyarlı olan davranışlar anlamında kullanılır? A. Kendini gerçekleştiren kehanet B. Öz bilinç C. Kendini açma D. Olumlu sosyal davranış E. Bilinç dışı davranış (2007 KPSS) Cevap: D Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 41

42 Kişisel rehberlik hizmetleri için gerekli bazı beceriler; Kişisel rehberlik hizmetlerini verecek olan bireylerin bazı temel becerilere sahip olmaları gerekir: a. Saygı ve değerlilik: Her insan sadece insan olmakla saygıya değerdir. (Hümanist Yaklaşım) b. İçtenlik ve dürüstlük: Hizmeti verenlerin hizmeti alanlar ile olan ilişkilerinde içten ve dürüst olmalıdırlar. (Davranışınızdan çok gururlandım) c. Empatik anlayış: Kendini bir başkasının yerine koyarak onun duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışma d. Ben diliyle iletişim kurma: e. Ego - Özsaygı geliştirici dil: Kişiler arası iletişimde egoyu aşağılayıcı bir dilde konuşmak gerilim ve çatışma çıkmasına neden olabilir. Örneğin: Şişman yerine toplu, zayıf yerine ince demek gibi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 42

43 En yakın arkadaşıyla görüşmesi anne ve babası tarafından yasaklanan Meriç, öğretmenine anne ve babasıyla yaşadığı bu sıkıntıyı anlatır. Öğretmeni Meriç e aşağıdaki tepkilerden hangisini verirse onunla empati kurmuş olur? A. Anne ve babanın mutlaka bir bildiği vardır, onlarının sözünü dinlemelisin B. Anne ve babalar bazen çok aşırı koruyucu bir tutum sergileyebilirler C. Annen ve baban en yakın arkadaşınla görüşmene izin vermedikleri için üzgünsün D. İlerde çocuğun olduğunda onları daha iyi anlayacağından eminim E. Anne ve babanın onaylayacağı yeni arkadaşlar bulabilirsin. (KPSS) Cevap: C Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 43

44 Kişisel Rehberlikte öğretmenlerin sorumlulukları; Güven oluşturma, Okul ortamını sevdirme, Gelişimi izleme, değerlendirme, İlgili kayıtları tutma, Veli ile işbirliği yapma, Uygun eğitsel ortam oluşturma, Özgüveni geliştirme, Farklı yönleri ortaya çıkarma Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 44

45 Anne babalara, çocukların sorularında onlara yardımcı olmak için neler yapabilecekleri konusunda bilgi veren bir öğretmen, aşağıdakilerden hangisini önermemelidir? A. Çocuklara anlayışla yaklaşmalarını B. Çocukların motivasyonlarını desteklemelerini C. Çocukların öz bakımını üstlenmelerini D. Çocukların sabırla dinlenmesini E. Çocuklarına, enerjilerini boşaltma fırsatı vermelerini (2001 KPSS - 75) Cevap: C Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 45

46 Öğretmenin öğrencinin söylediklerini adeta onunla birlikte yaşayarak hissetmesi şeklinde tanımlanabilecek olan kavram aşağıdakilerden hangisidir? A. Antipati B. Koşulsuz kabul C. Empati. D. Saydamlık E. Saygı (2001 KPSS - 91) Cevap: C Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 46

47 Bambaşka bir insan olmayı yarına bırakanlar daima dünde yaşamaya mahkûmdurlar..! Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 47