Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Empowered lives. Resilient nations. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

2

3 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Empowered lives. Resilient nations. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 2013 Hazırlayanlar Baki Murat Top, Uğur Yolak, Lee Thomas

4 2013 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVKGM) Mustafa Kemal Mah. Eskişehir Devlet Yolu (Dumlupınar Bulvarı) 9. km (Tepe Prime Yanı) Çankaya/ANKARA Tel: +90 (312) Faks: +90 (312) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Birlik Mahallesi 415. Cadde No Çankaya/Ankara Tel: Faks: Güçlü bireyler. Güçlü toplumlar. Bu yayının tümü veya bir kısmı, eğitim veya kar amacı gütmeyen amaçlarla telif hakkı sahibinin özel izni olmadan ancak kaynak göstermek şartıyla çoğaltılabilir. TVKGM veya UNDP bu yayını kaynak olarak gösteren herhangi bir yayının bir kopyasının iletilmesinden memnun olur. TVKGM veya UNDP nin yazılı izni olmadan hiçbir şekilde ticari amaçlı satışı yapılamaz. Bibliyografik kullanım amacıyla bu metin şöyle ifade edilebilir: Top,B.M., Yolak U., Thomas, L., Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi-Feasibility Analyses of Mooring System Operation in the Göcek-Dalaman Bays of Fethiye-Göcek SEPA. PIMS 3697: Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Teknik Rapor Serisi 19: 56s. Bu yayın, Küresel Çevre Fonu (GEF) mali desteği ile yürütülen ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ortaklığında yürütülen Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi altında hazırlanmıştır. Teknik Rapor Serisi: 19 Yazarlar: Baki Murat Top, Uğur Yolak, Lee Thomas Düzelti: Gülhan Badur Özden, Güner Ergün, Özlem Katısöz, Harun Güçlüsoy Kapak ve İç Tasarım: Evren Çağlayan Kapak Fotoğrafları: TVKGM Arşivi Fotoğraflar: 1-7. TVKGM Arşivi Bu belge, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, GEF ve Birleşmiş Milletler resmi belgesi olarak düşünülmemelidir. ii Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

5 Önsöz Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkemizde doğal yapısı ve iklimsel koşulları nedeniyle kıyı alanları büyük bir biyolojik çeşitliliğe sahip olup bu alanlara ilişkin sorunlar gün geçtikçe artmaktadır. Son yıllarda hızlı kentleşme, sanayileşme, turizm, ikinci konut vb. gelişmelerden dolayı çarpık yapılaşma ve plansız gelişme yaşanmakta, kıyı ve deniz alanları bu sorunlardan ciddi anlamda etkilenmektedir. Özellikle ekonomik alanlardaki gelişmeler deniz taşımacılığını da arttırmakta kalkınma, barınma, ticaret, rekreasyon ve temel ihtiyaçları karşılamak için kıyı ve deniz alanlarının kullanımına bağlılık gitgide artmaktadır. Bunun yanı sıra hızlı kentleşmenin ve yapılaşmanın kıyı alanları üzerindeki baskısı kumul, tuzcul ve bataklık alanların kaybı, kıyı ve deniz kirliliği, kıyı ekosisteminin kaybı ve bozulması gibi birçok sonucu doğurmaktadır. Kıyı ve deniz alanlarının biyolojik çeşitliliği ve verimliliği giderek artan bir baskıya maruz kalarak, bu alanlarda telafisi mümkün olmayan zararlar oluşturmaktadır. Korunması gerekli en önemli değerlerimizden olan kıyı ve deniz alanları üzerindeki bu baskıların giderilmesine ve bu sorunların çözümüne yönelik olarak bu alanların sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde, doğal yapısını bozmadan, koruma ve kullanma dengesi gözetilerek değerlendirilmesi amacıyla; temelde etkin bir uygulama ve denetim süreci içeren bir yapısal düzenleme ve altyapı oluşturulması, ilgili tüm kurum ve kuruluşların kapasitelerinin bu yapısal düzenleme uyarınca arttırılması, tüm paydaşlar arasında işbirliğinin ve koordinasyonun artırılması, etkin ve verimli bir iş programı ve finansal kaynak modeli oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tüm bu hususların bilinciyle, km kıyı uzunluğuna sahip ülkemizin kıyı ve deniz alanlarında ulusal mevzuatımız ve ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerle nesli tehdit ve tehlike altındaki tür ve habitatların araştırılması ve korunması, kıyı ve deniz alanları biyolojik çeşitliliklerinin araştırılması, önemli koy ve körfezlerin deniz üstü araçları taşıma kapasitesinin belirlenmesi, koruma kullanma esaslarının belirlenmesi, bütünleşik kıyı alanı yönetimine yönelik çalışmalarla, bu alanların karşı karşıya olduğu sorunları asgariye indirmek için azami ölçüde gayret sarf etmektedir. Kıyı ve deniz kaynaklarının korunması gelişen küresel bir öncelik olması nedeniyle Deniz Koruma Alanları kavramı da büyük ölçüde yayılmakta olup bu kavramın ülkemizde öneminin farkındalığı noktasında önemli çalışmalar yürütülmektedir. Genel Müdürlüğümüz, yılları arasında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı nın uygulayıcı ortaklığında yürüttüğü Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının Güçlendirilmesi büyük ölçekli GEF Projesi ile Türkiye karasularındaki denizel biyolojik çeşitliliğin korunması, kıyı ve deniz koruma alanları veri ağının yapılandırılması ve ekolojik hizmet fonksiyonlarının etkin ve sürdürülebilir yönetimle etkin kılınmasında uzun vadeli çözüm için ilk adımı atmıştır. Proje kapsamında hazırlanan deniz ve kıyı koruma alanlarında ekonomik analiz, balıkçılık sosyo ekonomisi de dahil olmak üzere sosyo-ekonomik araştırmalar, hassas alanların belirlenmesi, ekonomik prensiplerin planlamaya entegrasyonu, finansal sürdürülebilirlik, deniz araçlarından kaynaklanan kirleticilerin azaltılması ile alternatif geçim kaynaklarını kapsayan teknik çalışma raporları serisinin; - Mevcut kıyı ve deniz alanlarının daha etkin yönetimi ve öncelikle yeni kıyı ve deniz alanlarının kurulması için sorumlu kurumların ihtiyaç duyduğu iç yapı ve kapasitenin güçlendirilmesi, - Deniz koruma alanları planlama ve yönetim sisteminin etkin iş planlaması, yeterli etkin yönetim maliyeti ve gelir üretim düzeyine imkan vermesinin sağlanması, - Kıyı ve deniz koruma alanlarının çok amaçlı kullanımı içinde ekonomik faaliyetlerin yönetimi ve düzenlenmesi için kurumlar arası koordinasyon mekanizmasının sağlanması, konularında 3 ana sonuca hizmet etmesi hedeflenmekte olup bu kapsamda bilgilerinize sunulmaktadır. Osman İYİMAYA Genel Müdür Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi iii

6 İçindekiler Yönetici Özeti vii Executive Summary ix 1. Giriş Fizibilite Çalışması Hakkında Proje Bölgesi: Göcek ve Dalaman Koyları Coğrafi Durum Tarihi ve İdari Durum Nüfus, Eğitim ve Demografik Durum Genel Ekonomik Durum ve Turizm Ulaşım Proje Alanı; Tekne Bağlama Sistemleri Deniz Çayırları ve Önemi Tekne Bağlama Sistemleri ve Uygulamaları Tekne Bağlama Sistemlerinin Bakım ve Onarımı Tekne Bağlama Sistemlerinin Bulunduğu Koylar Göcek Koyu Taşıma Kapasitesi Bir İşletme Modeli Hizmetin Etkinliğini Artıracak Diğer Faaliyetler Finansal Değerlendirme Yatırımın Finansal Analizi İşletme Sermayesi İhtiyacı İşletme Dönemi Giderleri İşletme Dönemi Gelirleri Projenin Finansal Analiz Mali Değerlendirmeler Modelin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ne Maddi Katkısı Olası Temel İhtiyaç Kalemleri Parkomatlar Tekne ve Botlar Öneri ve Sonuç Kaynaklar Ekler iv Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

7 Tablo Dizini Tablo 1. Tekne Bağlama Sistemlerinin Olduğu Koyların Kıyı Uzunluğu ve Alan Hesapları Tablo 2. Şamandıra/Tonozların Bulunduğu Koylar ve Adetleri Tablo 3. Göcek ve Dalaman Koyları nın Kapasitesi ve Kullanım Yoğunluğuna Göre Olası Bağlanma Sayıları Tablo 4. Göcek Koyu`nu Kullanan Teknelerin Tip ve Büyüklüklerine Göre Sınıflandırılması Tablo 5. 4 Ağustos 2007 Tarihinde Göcek/Dalaman Koylarında Bekleyen veya Seyir Halindeki Yatların Sayısı Tablo 6. Göcek Koylarına Yerleştirilen Şamandıraların Eksik Sayıları Tablo 7. Gerekli Araç ve Teçhizat Yatırımı Tablo 8. Yardımcı Donanım Giderleri Tablo 9. İşletme Sermayesi İhtiyacı Tablo 10. Personel ve İşçilik Giderleri Tablo 11. Enerji ve Akaryakıt Giderleri Tablo 12. Bakım ve Onarım Giderleri Tablo 13. Amortisman Giderleri Tablo 14. Toplam Yatırım Tutarı Tablo 15. Tekne Bağlama Sistemi İşletmesinin Yıllık İşletme Giderleri Tablo 16. Tekne Bağlama Sistemi İçin Düşünülen Olası Yıllık Yoğunluk Cetveli Tablo 17. Tekne Bağlama Sistemi İşletiminin Yıllık Toplam Geliri ve Kullanma Kapasite Yüzdeleri Tablo 18. Tahmini Gelir Gider Tablosu Tablo 19. Nakit Akış Tablosu Tablo 20. Mali Değerlendirme Tablosu Tablo 21. Kurum Açısından Bakım Onarım Masrafları Tablo 22. Alınacak Teknenin Özellikleri Şekil Dizini Şekil 1. Tekne Bağlama Sistemi Şekil 2. Şamandıra Çeşitleri Şekil 3. Göcek-Dalaman Koyları Şekil 4. Tek Tonozlu Şamandra Sistemi Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi v

8 Yönetici Özeti Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanlar Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVKGM) tarafından Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMPGM), Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ortaklığında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Temsilciliği (UNDP Türkiye) uygulayıcı ortaklığıyla, Küresel Çevre Fonu (GEF) mali desteğiyle yürütülmektedir. Proje doğal, tarihi ve kültürel değerleri korumayı ve kentsel kirlilik, aşırı avcılık, kontrolsüz kullanım tehdidi altında kalan kıyı ve deniz alanlarında hem tehditlerin azaltılmasını hem de denizel biyolojik çeşitliliğin korunması temelinde sağlıklı bir ekosistemin sürdürülebilmesini amaçlamaktadır. En geniş kapsamıyla kısaca temel amacı yukarıda vurgulanan Proje nin 3 ana hedefinden biri Deniz ve Kıyı Koruma Alanları için finansal planlama ve yönetim sistemleri geliştirilmesi ve uygulanması ile etkin iş planlaması, yeterli gelir üretimi ve etkin yönetim maliyetinin sağlanmasıdır. Bu hedef doğrultusunda altı uygulama alanında olası gelir artırıcı faaliyetler incelenmiş, ön çalışmalardan sonra belirlenen bazı özel alanlarda daha detaylı ekonomik analizlerin yapılmasına karar verilmiştir. Bu şekilde bir çalışma ile hem Özel Çevre Koruma Bölgeleri olarak belirlenen coğrafi alanların korunmasında sürdürülebilirliğin sağlanacağı hem de denizel fauna ve flora yapısının tahribatının önlenebileceği düşünülmüştür. Rapor, Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Göcek ve Dalaman Koyları nda demirleyen teknelerin, denizlerin akciğerleri olarak tanımlanan deniz çayırlarının varlığını olumsuz etkileyen faaliyetlerini kontrol altına almak için koylara yerleştirilen tekne bağlama sisteminin profesyonel olarak işletilmesinin teknik ve finansal incelemesini ele almaktadır. Deniz çayırları kadar deniz doğasını oluşturan diğer canlıları da koyları ziyaret eden tekne ve yatların attığı çapaların yarattığı olumsuzluklardan korumak, tekne bağlama sisteminden beklenen bir diğer roldür. Yerleştirilecekleri bölgenin durumunun, şamandıra sayılarının, tiplerinin belirlenmesi için bilgi ve deneyimin bir arada olmasını gerektiren bu sistem, söz konusu denizel değerlerin korunması amacıyla Göcek ve Dalaman Koyları nda uygulanmıştır. Yıl içinde tekne ve yat faaliyetlerinin yoğun olması sebebiyle koyları ziyaret eden teknelerin (çapalarıyla) sualtı zeminine verdikleri zararları engellemek için 2010 yılında 6 koyda 97 adet tekne bağlama (şamandıra/tonoz) sistemi kurulmuştur. Aradan geçen zaman içinde, koyları ziyaret eden teknelerin kullandığı bu bağlama sisteminin daha etkili ve verimli bir hizmet için tasarlanmasının, koruma amaçlı çalışmaların etkinleşmesinde önemli olacağı gündeme gelmiştir. Bunun için ilk akla gelen düşünce, bu bağlama sisteminin belli bir ücret karşılığında işletilmesinin yaratacağı duruma ilişkin soruların yanıtlarını aramak olmuştur. Bu çalışma, yerleştirilen tekne bağlama sisteminin koy ve kıyıların korunmalarıyla ilgili çalışmalar göz ardı edilmeden, profesyonel bir işletmeye dönüştürüldüğünde nasıl bir iş planlamasıyla, nasıl bir gelir ve yönetim maliyetinin ortaya çıkacağını gösteren mali tabloları da içermektedir. Çalışmanın şekillendirilmesi maksadıyla muhtemel işletme girişiminden olumlu veya olumsuz etkilenme olasılığı olan bölgede incelemelerde bulunulmuş, birçok yerel paydaş ve potansiyel işletmeci ile görüşmeler yapılmıştır. Bütün görüşmeler, koylara yerleştirilen tekne bağlama sisteminin etkin ve verimli kullanımlarına imkân verecek bir yönetim metodu üzerine odaklanmıştır. Bu bağlama sisteminin işletilmesi konusunda yetki ve sorumlulukları olan kamu sektörü temsilcileri (Çevre İl Müdürlükleri, Liman Başkanlıkları vb.), belediye başkanları, Deniz Ticaret Odası temsilcileri, özel yat kulüpleri ve benzer bir hizmet sürdüren marina işletmecilerinin yetkilileriyle ve çevre örgütleriyle görüşmeler yapılmıştır. Görüşme ve gözlemlerden elde edilen bilgiler, tekne bağlama yönetim sistemleri üzerine çeşitli kanallarla elde edilen bilgilerle bir araya getirilip raporun hazırlanmasında kullanılmıştır. vi Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

9 Rapor, geniş bir şekilde değerlendirilmesi yapılan olası işletmenin finansal analizi yanında, bağlama sistemleri işletmesinin nasıl bir model ile yönetilmesi konusundaki yerel fikirleri de içermektedir. Gelecek on beş yıllık bir süreç için bağlama sistemi ile ilgili yapılacak bir düzenlemenin analizini ortaya koyan bu fizibilite çalışması, Göcek koylarında başlatılacak ekonomik dönüşümle ilgili düşünceler yanında; olası durumun sosyal, biyolojik ve ekonomik açıdan ne tür bir farklılık yaratabileceğini de değerlendirmektedir. Rapor 9 bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm yönetici özeti kısmını içermekte, raporun yazılım amacına dair temel noktaların vurgulandığı ikinci kısım olan Giriş ile devam etmektedir. Üçüncü Bölüm, raporda ele alınan fizibilite çalışmasının metodolojisi üzerine yaklaşımları özetlemektedir. Proje Bölgesi olan Fethiye-Göcek ÖÇK Bölgesi, Göcek ve Dalaman Koyları nın genel olarak tanıtıldığı Dördüncü Bölüm ün ardından deniz çayırları ve önemi ile birlikte tekne bağlama sistemleri ve uygulamalarına dönük bilgilerin yer aldığı Beşinci Bölüm gelmektedir. Altıncı Bölüm, olası işletme yönetiminin nasıl olabileceği konusunda düşünceleri paylaşmaktadır. Finansal açıdan yatırımın değerlendirilmesi ve analizi Yedinci Bölümdedir. Fizibilite çalışmasının bulguları üzerine öneriler ve sonuç kısmı Sekizinci Bölümde yer almaktadır. Yararlanılan kaynakların listelendiği Dokuzuncu Bölüm ile rapor tamamlanmaktadır. Bütün araştırma, görüşme ve mali analizlerin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkan fizibilite çalışması, Göcek ve Dalaman Koyları nda bulunan tekne bağlama sistemi ile ilgili bir işletme modelinin ekonomik açıdan karlı bir girişim olacağını ortaya koymaktadır. Koruma esaslı kural ve yasal düzenlemelerin gerek işletmeciler gerekse tekne sahipleri tarafından özenle hayata geçirilmesi durumunda, bölgede bağlama sisteminin hedefleri arasında önceliği olan deniz çayırlarının korunması amacı da gerçekleşmiş olacaktır. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi vii

10 Executive Summary The project of Strengthening Marine and Coastal Protected Areas System of Turkey is carried out by the Ministry of Environment and Urbanization General Directorate for Protection of Natural Assets with the partnership of the Ministry of Forestry and Water Affairs General Directorate of Nature Conservation and National Parks and the General Directorate of Fisheries and Aquaculture Representation of Food, Agriculture and Livestock Ministry; with the implementing partnership of United Nations Development Program (UNDP Turkey) and with the financial support of the Global Environment Facility (GEF). The purpose of the project is to protect the coastal and marine areas as their natural, historical and cultural values are under the threat of urban pollution and overfishing, and to reduce threats for the protection of marine biodiversity in order to maintain a healthy ecosystem. One of three main objectives of the project briefly highlighted above, is Marine and Coastal Protected Areas in financial planning and management systems for the development and implementation of effective business planning, is to provide adequate revenue generation and cost effective management. To achieve this goal in six implementation areas, possible income generating activities were examined and more detailed economic analysis was carried out in some of the specific areas after prior studies. In this way, while continuity of a sustainable approach in the geographic areas designated as Special Environment Protection Areas can be achieved, the marine fauna and flora could also be protected. This report investigated the technical and financial review of binding buoys that were set up to take the control of the activities negatively affecting the existence of sea-grass meadows defined as the lungs of the seas, which were under threat by the anchor of boats moored in the bays of Göcek and Dalaman. The other role of buoys is to protect benthic habitats from the negative effects of the anchors of the boats and yachts visiting the sea bays. In order to protect these natural marine formations, mooring buoys where resettlement areas, numbers, and types necessitate huge knowledge and experience, and are also located in Göcek and Dalaman Bays. Because of an intense activity area for the boats and yacht, 97 buoys were established in the bays in 2010 to prevent boat and yacht s anchors from damage to the sea floor. In the time since buoys were established, it is decided that to design the buoys in a more effective and efficient service will be more important when implementing the aim of studies undertaken for the protection of the area. To do this, the first idea to come to mind was to try to find out the answers of whether the buoys can be operated for a certain amount of fee charged from the yacht and boats visiting the bays. This study includes all the financial statements showing type of business plan, income and the cost of management when the buoys management is converted to a professional business without ignoring all the rules and work results about protection of the coasts of the bays. To design the study, an investigation in the region took place and a number of local stakeholders and potential operators who are likely to be affected positively or negatively because of business were interviewed. All of the interviews focused on a management method which would enable the buoys to be used in more effective and efficient ways. In connection with the operation of the buoys, a number of interviews were done with representatives of the public sector (Harbor master, Environment Directorate, etc.), Mayors, representatives of the Chamber of Maritime Commerce and operators of private yacth clubs and marinas who are providing similar types of services in the sector, and officials of environmental organizations. The information obtained from interviews and observations of mooring buoy management systems was put together with the information obtained from a variety of channels to produce this report. The report also includes the local opinions on the possible management model of buoy systems and entity s financial analysis made after a broad assessment. viii Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

11 The feasibility study undertaken for a period of fifteen years shows the analysis of new management done for the buoys and also evaluates the possible situation of economic transformation that was started in Göcek bays with assessment of its effects on social, biological and economic aspects. The report consists of 9 sections in general. The First Section contains part of the executive summary of the report and continues with the Second Section in where the main points are emphasized for the purpose of writing this report. The Third Section summarizes the approaches on the methodology of the feasibility study. Project Area (Göcek and its bays) is introduced in the Fourth Section and then continued by the Fifth Section which is explaining the importance of sea grass meadows, and providing general information on the mooring buoys systems and its application. The Sixth Section provides information about how the possible business ideas will be. In the Seventh Section, the investment option is analyzed and assessed in terms of finance, recommendations on the findings of the feasibility study and the results are discussed in the Eighth Section. The Ninth Section is complemented with a list of sources used during this study. The feasibility study which is a combination of all research, interviews and financial analysis of the project shows that developing a business model for the mooring buoys located in Göcek and Dalaman bays would reveal an economically profitable venture. If conservation-based rules and legal regulations are carefully put into practice by both operators and boat owners, in the event of the implementation of the buoys used for the purposes of the goal of protecting sea-grasses will also be achieved at the highest possible level. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi ix

12

13 Giriş Türkiye, yerüstü doğal güzellikleri yanında üç tarafı denizlerle kaplı bir ülke olmasından dolayı önemli sualtı zenginliklerine de sahip bir ülkedir. Sualtı fauna ve flora çeşitliliği denizdeki hayatın sürdürülebilirliği açısından da bir çok fonksiyonun zincirleme devamını sağlamaktadır. Denizlerin akciğerleri olarak tanımlanan ve Akdeniz e özgü deniz bitkileri olarak tanınan deniz çayırları, varlıklarıyla denizlerdeki canlı yaşamın en sağlıklı olduğu bölgeleri işaret eder. Bunun en önemli sebebi, deniz canlılarının vazgeçilmez besin deposu olmalarının yanında denizdeki oksijen dengesinin devamlılığının sağlanmasında oynadıkları roldür. Çayırların deniz zemini üzerinde oluşturduğu sık örtü, birçok canlı türünün larva dönemlerini geçirdikleri ve balık türlerinin stoklarını sağlıklı bir şekilde artırabilecekleri güvenlikli alanları oluşturur. Bu denli hayati işlevlerinin yanında çok yavaş büyümeleri ve ömürlerinin ancak 30 yıl kadar olması onların önemini daha da artırmakta, kıyılarda artan insan etkisinin yarattığı çevre kirliliği ve koylardaki tekne demirleme faaliyetleri yayılışlarında azalmaya neden olmaktadır. Son yıllarda sıklıkla görülen bu azalma deniz çayırı alanlarında bir doğa problemi olarak karşımıza çıkmaktadır Denizel biyolojik çeşitlilik açısından ülkemizin en zengin bölgelerinden olan Ege ve Akdeniz kıyılarında deniz çayırlarının varlığı açısından da önemli koylar bulunmaktadır. Deniz çayırlarının işlevsel önemi keşfedildikten sonra kamu kuruluşları ve Sivil Toplum Kuruluşları tarafından korunmaları konusunda çalışmalar başlatılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında, çayırlara en büyük zararı veren tekne demirleme faaliyetlerinin azaltılması için koylarda tekne bağlama sisteminin kurulmasına karar verilmiştir. Deniz çayırlarının yoğun olduğu bölgelere yerleştirilen sabit şamandıralar sayesinde teknelerin denize çapa atmaları yerine tekne bağlama sisteminin kullanılması teşvik edilmiş ve deniz çayırlarının tahribinin önlenmesi amaçlanmıştır. 1 Tekne bağlama sistemleri oldukça basittir; amaçlarına uygun olarak teknelerin demir attığı ve deniz çayırlarının yoğun olduğu yerlerin yakınlarına veya oldukları yerlere tekne bağlama sistemlerini yerleştirmek ve böylece teknelerin çapa atmalarına engel olmaktır. Bu şekilde demirleme yerine tekne bağlama sistemini kullanan botların Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 1

14 ve teknelerin deniz dibini tahrip etmeleri engellenmiş olacaktır. Tekne bağlama sistemleri, deniz çayırları yanında, bir bütün olarak deniz doğasının ve denizel kaynakların sürdürülebilirlilik anlayışı çerçevesinde korunmasına destek verir. Bulundukları yerlerde su üstünde de olsa aşırı bir aktiviteyi teşvik etmeleri durumunda başka yerlere taşınabilmelerinin mümkün olması, tekne bağlama sisteminin işlerliğini artırması açısından önemlidir. Tekne bağlama sistemleri, yerleştirme planlamaları ve kurulumları açısından profesyonel düzeyde bir bilgi ve beceri gerektirir. Birçok faktörün dikkate alınmasını gerektiren sistemi yerleştirmeleri için kamu ve ilgili kesimlerin koordinasyonu en ideal lokasyonun belirlenmesini sağlayacaktır. Yerleştirilecek yerin, sayılarının ve tiplerinin belirlenmesi birçok bilginin toplanması ve değerlendirmeye alınmasını gerektirir. Mülga Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarafından deniz çayırlarının korunması ve sualtı dip tahribatının en aza indirilmesi düşüncesiyle 2010 yılında Göcek Dalaman koylarında yer alan 6 koya 97 şamandıra/tonoz sistemi yerleştirilmiştir. Benzer amaçlarla Kaş ta 2004 yılında başlatılan tekne bağlama sisteminin uygulama alanlarında yapılan araştırmalara göre son altı yıllık sürecin izlenmesinde, birçok balık türü için üreme, büyüme, beslenme ve saklanma alanı olarak tahribi engellenen deniz çayırlarının olumlu rol oynadığı görülmüştür. Bu tespitler dikkate alındığında bölgeye yerleştirilen tekne bağlama sistemlerinin de aynı olumlu sonuçları vereceği tahmin edilmektedir. Koyları ziyaret eden günü birlik ve daha uzun süreli tur teknelerinin yoğun ilgisine maruz kalan tekne bağlama sisteminin maalesef amacına uygun olarak kullanılmadığı da önemli bir gerçektir. Bunun en önemli sebebi, sistemin sahiplenilmesinde, dolayısıyla bakım ve denetlemelerinde görülen eksikliklerden kaynaklanmaktadır. İşlevleri açısından son derece önemli ve hızlı bir ekolojik koruyuculuk imkânı sağlayan tekne bağlama sisteminin daha etkili ve verimli kullanımlarını sağlamak amacıyla belli bir ücret karşılığında işletilmelerinin daha uygun olacağı düşünülmektedir. Profesyonel bir işletme sisteminin kurulmasıyla birlikte ekonomik anlamda önemli bir yatırımı gerektiren bu sistemin rutin bakımlarının yapılması sağlanabilecek ve bu sayede verdikleri hizmetin kalitesi de artmış olacaktır. Kurulumları için önemli bir maliyet gerektirmelerine rağmen işlevsellikleri açısından tekne bağlama sisteminin paha biçilmez yararlarının olduğu bilinmektedir. Sistemin doğa koruma konusunda hedefleri ve deneyimleri olan profesyonel bir işletme tarafında işletilmesi ekolojik sürdürülebilirlilik açısından önemli bir adım olacaktır. Bölgede sistemi kullanan potansiyel kullanıcılarla yapılan görüşmelerde, şamandıra/tonozların yerleştirilmesi kadar bakımlarının sürdürülmesinin de çok önemli olduğu anlaşılmıştır. Bu denli önemli işlevi olan bir sistemin gönüllü bağışlarla ve çalışmalarla etkin ve verimli kullanımı maalesef pratikte kolay olmamaktadır. Şamandıra/tonoz koymanın uygun olmadığı yerlerde, teknelerin gerek demirleme ile su altını tahrip etmemesi gerekse bağlandıkları ağaçların zarar görmemesi için teknelerin bağlanması amacıyla koylara 370 baba yerleştirilmiştir. Koruma amaçlı ilke ve prensipleri paylaşan bir işletmecinin, bu sistemin işletmesinden de sorumlu olması şamandıra ve babalar arasındaki kullanım koordinasyonu açısından önemli olacaktır. Koylara gelen her tekne su üstü ve sualtındaki yaşama zarar vermemesi için neler yapması gerektiği konusunda bilgilendirilmelidir. Koyların kullanımı konusunda hazırlanacak eğitim ve bilgilendirme programının da olduğu bir işletme modelinin, Göcek Dalaman Koylarının olduğu kadar tüm Türkiye kıyılarının ve sualtı kaynaklarının korunması ve optimum düzeyde doğru kullanımına da örnek teşkil edeceği düşünülmektedir. 2 Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

15 Fizibilite Çalışması Hakkında Daha öncede aktarıldığı üzere, Göcek Dalaman Koyları ve kıyılarını ziyaret eden teknelerin demirleme sırasında attıkları çapaların sualtı zeminine verdikleri zararları engellemek amacıyla 2010 yılında 6 koyda 97 adet şamandıra/tonoz sistemi kurulmuştur. Koyları ziyaret eden günü birlik ya da birkaç gün süreli kalan teknelerin kullanımına sunulan tekne bağlama sisteminin daha etkili ve verimli bir hizmet sağlaması amacıyla sistemin belli bir ücret karşılığında işletilmesinin daha doğru olacağı düşüncesi gündeme gelmiştir. Bu çalışma tekne bağlama sisteminin koy ve kıyıların korunmalarıyla ilgili bütün çabalar göz ardı edilmeden hayata geçirilecek profesyonel işletmecilik durumunda ortaya çıkacak ayrıntılı bir mali tabloyu araştırmak amaçlı ele alınmıştır. Kurulumları için önemli bir maliyet gerektirmelerinin yanında işlevsellikleri açısından paha biçilmez yararlarının olduğuna inanılan tekne bağlama sisteminin kurulma amaçlarına uygun bir mantık ile profesyonel koşullarda işletilmesi; hem sistemin ömrünün uzun olması hem de kullanımın sürekliliği açısından önemlidir. Ekonomik açıdan önemli bir yatırımın yapılmasını gerektiren tekne bağlama sistemlerinin sundukları hizmetin kalitesi rutin ve özenli bir bakımla sağlanabilir. Ekolojik düzeyde duyarlılığı paylaşan bir işletme modeli ile tekne bağlama sisteminin işletilmesi, onların bakım ve onarımlarının düzenli olarak yapılması için gerekli sistemin ve kaynağın sağlanması açısından da yararlı olacak, böylece sistemin ömrü de uzatılmış olacaktır. Şu andaki durumda sistemin etkin ve verimli kullanımı için gerekli rutin bakımların gönüllü çalışmalarla ve bağışlarla sürdürülmesi zor görünmektedir. Sadece tekne bağlama amaçlı değil, koylardaki su üstü ve sualtı yaşama zarar verilmemesi konusunda da nelerin yapılması ve nasıl hareket edilmesi üzerine kurgulanacak bir işletme modeli Göcek Dalaman koylarının korunması adına önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. 2 Bölgenin sosyal ve ekonomik gelişmesine katkıda da bulunacak bu girişim üzerine yapılan fizibilite çalışması, Özel Çevre Koruma Bölgesi içerisinde yer alan koylardaki tekne bağlama sisteminin işletmeye açılması durumunda, oluşacak sosyal ve mali etkinin boyutlarına dair bilgi, analiz ve öngörüleri bir araya getirmektedir. Rapor, söz konusu Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 3

16 alanda uzun vadeli işletme hedeflerinin değerlendirilmesi, işletilmesi durumunda nasıl bir gelir ve gider tablosunun ortaya çıkacağı konularında da yardımcı bilgiler içermektedir. Girişimin uygulamaya konulması ile teknik ve işletme gereksinimleri üzerine sağlanan bilgiler aracılığıyla olası risklerin tespiti ve yönetimi konusunda fikirler de verilmiştir. Amaçlanan hedefe ulaşılması için uygulamada gerekenler ve girişimcinin doğa koruma duyarlılığına özen göstererek optimum bir gelir elde etmesinin yöntemleri çalışmada yer almaktadır. Fizibilite çalışmasında, sistem imkânlar ölçüsünde yapılan pazar analizi yanında teknik ve finansal açılardan da incelenirken; turistik amaçlı tekne bağlama sisteminin işletilmesi alanında uygulanan teknolojiler, işletme modelleri ve bu türden işletmelerin sorunsuz çalışması için gerekli olan yatırım tutarı ve giderleri konularında öngörüler de verilmiştir. Fizibilite raporu, yatırımcılara ve potansiyel tekne bağlama sistemleri işletmecilerine hem söz konusu girişimin hayata geçirilmesinde kendi alanlarında izlemeleri gereken yolları gösterecek hem de onların gerçekçi kararlar almasına yardımcı olacaktır. Söz konusu alanın kendine has özel durumuna göre şekillenen fizibilite çalışması; toplanan birçok bilgi, belge ve teknik kaynak değerlendirilerek aşağıdaki aşamalarla gerçekleştirilmiştir. Hedefin ve ihtiyacın belirlenmesi amacıyla proje süresince elde edilmiş bilgilerin ve çalışmaların ışığında internet üzerinden geniş bir konu/literatür araştırması yapılmıştır. Fizibilite çalışmasında alana uygun unsurların daha sağlıklı belirlenmesi için bölgedeki özel işletme sahipleri, merkezi ve yerel kamu görevlileri ve çeşitli proje paydaşlarıyla bir dizi görüşme yapılmış, bilgiler toparlanıp değerlendirilmeye alınmıştır. Bu sayede tekne bağlama sisteminin işletmeye açılması için ihtiyaç duyulacak sosyal ve ekonomik bilginin temelini oluşturacak yerel bilgiler elde edilmiştir. Fizibilite çalışmasına konu olan alanda hizmet ve pazar, finansal, sosyal ve ekolojik açılardan ele alınmış; potansiyel yatırımcılara ilave bir destek olması amacıyla uygun bir işletme modeli hakkında bilgi sağlanmıştır. Fizibilite çalışması boyunca yapılan çalışmaları aşağıdaki şekilde gruplamak mümkündür. Kaynakların gözden geçirilmesi ve bilgilerin analizi: Bu çalışmanın içeriğini oluşturmada sırasıyla proje süresince yayınlanmış eski rapor ve belgelerin, internet ortamında bulunan farklı yayın ve haberlerin, ilgili Bakanlıklarca yayınlanmış turizm merkezli istatistiksel bilgilerin geniş bir taraması yapılmıştır. Elde edilen bilgiler tekne bağlama sistemlerinin işletilmesine dönük çalışmalara ekonomik, sosyal ve sektörel temelde bugün ve gelecek açısından yön vermek için kullanılmıştır. Proje alanının incelenmesi ve paydaşlarla görüşmeler: Tekne bağlama sisteminin işletilmesiyle ilgili temel birçok bilgi, Muğla, Akyaka, Göcek ve Fethiye de yapılan bir dizi yüz yüze görüşmelerden elde edilmiştir. Toplanan bilgiler hem proje ile ilgili insanlardan direkt elde edilmiş olmaları hem de kitabi bilgiler olmamaları nedeniyle kaynakların sınırlı olduğu koşullarda çok yararlı olmuştur. Yerel yararlanıcıların ve paydaşların tekne bağlama sistemini kullanım konusunda bilgi edinmesine de sağlamıştır. Görüşmelerden elde edilen bütün bilgiler fizibilite çalışmasının ilgili bölümlerinde kullanılmıştır. 4 Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

17 Proje Bölgesi: Göcek ve Dalaman Koyları Göcek ve Dalaman Koyları nın bulunduğu bölgede Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Mayıs ayı ile başlayan Eylül ayı sonuna kadar süren yaz sezonunda havalar sıcak ve kurak olurken, kışları ılık ve yağışlı geçer. Yağışlar yağmur şeklinde ve genellikle Aralık-Ocak aylarında görülür. En düşük sıcaklık 8,3 0C ortalama ile Ocak ayında iken en yüksek sıcaklık 25,2-25,4 0C ortalama ile Temmuz-Ağustos aylarındadır. Bölgede yılın dokuz ayında rahatça denize girmek mümkündür. Mavi Yolculuk çıkış ve bitiş noktası olan Göcek koylarında yoğun bir yat trafiği gözlenmekte sakin ve güvenli bir liman olan kapalı körfezi, özellikle uluslararası sulardan gelen yatlar tarafından tercih edilmektedir. Temiz Akdeniz suları, yemyeşil çam ormanları ve plajları ile saklı bir cennet kabul edilen Göcek ve Dalaman Koyları ile 12 adalar, Göcek i deniz yolcuları için vazgeçilmez bir rota haline getirmiştir. Tatil için karayolu ile gelen yerli ve yabancı turistlere de hizmet verecek her türlü konaklama imkanı, günübirlik tekne turu hizmeti veren eğlenceli sahili ve yakın mesafelerdeki birçok plaj ve koyu ile Göcek te değişik tatil aktiviteleri bulunmaktadır Coğrafi Durum Deniz yönü hariç yoğun çam ormanlarıyla çevrili Göcek-Dalaman Koyları, Türkiye nin güneybatısında, Muğla Fethiye karayolu üzerindedir. Göcek Beldesi, Fethiye İlçesi nin batısında ve Dalaman İlçesi sınırındadır. Batısında Akdeniz, kuzey batısında Dalaman İlçesi, kuzeyinde Gökçeovacık Köyü ve doğusunda İnlice Köyü bulunmaktadır. Fethiye Körfezi içerisinde yer alan ve Göcek Koyu olarak anılan sahil bandında, yoğunlaşmış olan yerleşimin, denize açılan güney yönü hariç etrafı dik Toros Dağları yla çevrilidir ve bu nedenle oldukça sınırlı bir araziye sahiptir. İçerisinde bulunduğu körfezin coğrafi konumunun getirdiği avantajla sakin ve korunaklı bir liman işlevi gören Göcek Körfezinde olağanüstü koylar vardır. Benzersiz koyları ve irili ufaklı adaları ile yeşil ve mavinin bütünleştiği bölge uluslar arası alanda da ilgi çeken bir turizm beldesi olarak tanınmaktadır. 3 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 5

18 Karacaören, Gökçeovacık ve Taşbaşı yöreleri, deniz seviyesinden 400 ile 1100 metre arası yükseklikte olmasından dolayı bölgenin yayla konumundaki serin yerleridir. İnlice ve Göcek ite özellikle yaz aylarında sıcaklıklar oldukça yüksektir. Denizden esen meltem ile geceleri kuzey dağ yamaçlarından gelen esinti yörenin nefes almasını sağlayan doğal klimalardır Tarihi ve İdari Durum Yörenin eski çağdaki adı Daidala (Daydala) dır. Göcek, geçmişte Likya uygarlığının gelişmiş iki kenti olan Telmesos (Fethiye) ve Kaunos (Dalyan) arasında kalmış bir Likya yerleşimidir. Maalesef bugün antik Kalimçe kentinden geriye çok fazla bir şey kalmamıştır. Bölgenin coğrafi yapısı dikkate alındığında mitolojide yer alan Daidalos ve Ikarus efsanelerinin Göcek te geçtiği düşünülmektedir. Koylarda ve Fethiye yolu üzerinde rastlanan kaya mezarları, anıt mezar ve hamam, tarihi anlamda görülebilecek önemli yerlerdir. Ayrıca Tersane Adası nda antik ve yakın dönemden kalma kalıntılar bulunmaktadır. Tekne turları ile ulaşılan Kapıdağ Yarımadası üzerinde ise Krya, Lisai ve İydai antik kentleri vardır. Ulaşım zorluğu nedeni ile bu antik yerleşimlerde maalesef kazı yapılamamıştır, görülebilir kalıntılar bulunmaktadır. dilimde çeşitli sektörlerde çalışan işçiler yer almaktadır. İşsizlik %4 lük bir oran göstermektedir. Ailelerin %56 sında en az iki kişi çalışmaktadır. Okuryazarlık oranına bakıldığında nüfusun %6 ı kadarının okuryazar olmadığı görülmektedir. Yerleşmenin sosyal yapısı özellikle son yirmi yılda başlayan arsa satışları ile ciddi değişim göstermeye başlamıştır. Bu dönemde Göcek dışından gelenlerin oranı ciddi artışlar göstermiştir. Bunların arasında İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerden gelenler olduğu gibi özellikle İngiltere başta olmak üzere Fransa, Almanya, Amerika gibi yabancı ülkelerden mülk edinerek yerleşenler de bulunmaktadır. Yaş ortalaması 50 ve üstü olan bu sosyal grup daha çok üst gelir grubundan kişilerdir Genel Ekonomik Durum ve Turizm Yöre sektörel çeşitlilik açısından oldukça zengindir. Pek çok potansiyeli bir arada bulundurması, refah seviyesinin çevre yerleşim yerlerine göre (özellikle iç kesimlere oranla) daha yüksek olmasına neden olmaktadır. Tarım topraklarının yoğun turizm ve ikinci konut baskıları sonucu satılması beldede yapılaşmaya, tarım topraklarının ve tarımsal faaliyetin yok olmasına neden olmuştur. Göcek adının ise göçerlerin bu yörede yerleşik düzene geçmesiyle başladığına inanılmaktadır. Göcek, 1989 yılına kadar muhtarlıkla yönetilmiş, 1989 yılından sonra, belediye örgütlenmesi kurularak belde olmuştur. Cumhuriyet, Hürriyet, Taşbaşı ve Bucak olmak üzere 4 adet mahallesi bulunmaktadır Nüfus, Eğitim ve Demografik Durum Göcek in adrese dayalı yapılan son nüfus sayımındaki nüfusu 4006 olarak belirlenmiştir. Nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının altındadır. Buna karşın turizm sektöründe gerçekleştirilen yatırımlar Göcek in önümüzdeki dönemde nüfus artışı yaşayacağının bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Nüfusun %30 u memurlardan, %24 lük kısmı emeklilerden, yine %24 lük kısmı serbest meslek sahiplerinden oluşmaktadır. Kalan %18 lik Göcek Körfezi Bitkisel ürünlerde bahçecilik ve seracılık belirgin olarak ön plandadır. Üretimin ağırlıklı olarak domates ve salatalıkta yoğunlaştığı seracılık, önemli tarımsal gelir kaynağıdır. Son dönemde geri dönüşüm oranlarına göre yapılan kıyaslamanın etkisiyle hububat ekimi meyve ve sebzeciliğe 6 Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

19 dönüşmeye başlamıştır. Halkın önemli oranda bir yüzdesi hala gerek ticari gerekse kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tarımsal üretim faaliyetlerini sürdürmektedir. Göcek te büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı da mevcuttur. Ortalama 100 çiftçinin bulunduğu yerleşmede tarım ve hayvancılığın, aile içi üretim yapılması yüzünden ciddi ekonomik bir değeri yoktur. Ayrıca su ürünlerinde balıkçılık alt sektörü hızla gelişmektedir. Balıkçılık faaliyetleri arasında alabalık çiftlikleri de yer almaktadır. Ormancılık faaliyetleri Göcek te belli sayıda işgücünü istihdam eden bir alandır. Turizme dönük yatırımlar ve reklamların etkisiyle ekonomik yapı son yıllarda hızla tarımsal üretimden, turizm ve turizme yönelik ticaret ve servis alanlarına dönüşmeye başlamıştır. Turizm tanıtımları ile Göcek, kısa zamanda Fethiye Körfezi içerisinde yer alan ve Göcek Koyu olarak anılan sahil bandıyla önemli bir yerleşim alanı olarak ön plana çıkmıştır. Koyları, irili ufaklı adaları ve turkuaz renkli suları ile deniz tutkunları için aranan bir belde durumuna gelmiştir. Göcek Koyu bu özellikleri ile açık deniz ve mavi yolculuk sevenlerin tekneleri için de mükemmel bir mola verme ve barınma noktasına dönüşmüştür. Bu ihtiyacı karşılamak üzere Göcek merkezinde uluslararası hizmet veren dört tane marina bulunmaktadır. Yat tutkunları için Göcek, marinaların yanında konaklama, yeme içme, eğlence, teknik hizmet, seyahat acentesi, kumanya temini, haberleşme ve sağlık hizmetlerinin de karşılandığı bir belde durumundadır. Tüm dünyadaki Göcek tutkunu yat severlerin buluşmalarını sağlayan, Mayıs ve Kasım aylarında düzenlenen yat yarışları, Göcek Yat Kulübü tarafından organize edilmektedir. Ayrıca Doğu Akdeniz Yat Rallisi katılımcıları da Mayıs ayında Göcek i ziyaret etmektedirler. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında, Muğla nın Fethiye İlçesi ne bağlı Göcek Beldesi Özel Çevre Koruma (ÖÇK) Bölgesi için hazırlanan ekonomik analiz raporunda, bölgenin yıllık ekonomik değeri 210 milyon dolar olarak belirlenirken bunun yaklaşık 200 milyon dolarının turizm ve rekreasyon hizmetlerinden sağlandığı belirtilmiştir Ulaşım Göcek Muğla İli, Fethiye İlçesi ne bağlı belde olup Türkiye nin Güney Batısında, Ege ile Akdeniz in ayrım çizgisi olan Fethiye Körfezi nde yer almaktadır km lik bir alan içinde Marmaris, Gökova, Köyceğiz, Dalyan, Sarıgerme (Ortaca), Dalaman ve Fethiye ye günü birlik gerek karadan ve gerekse denizden ulaşmak mümkündür. Muğla, Antalya ve Burdur bağlantılı üç karayolu ile Fethiye Türkiye nin bütün kentlerine bağlıdır. Göcek in Fethiye ye mesafesi 20 km olup Antalya Karayolu üzerinde bulunmaktadır yılında açılan 980 metre uzunluğundaki Göcek Tüneli ile Dalaman yönünden gelip Fethiye yönüne giden çok şeritli karayolunun tamamlanması ulaşımı son derece kolaylaştırmıştır. Havayolu ulaşımı için 50 km uzaklıktaki Dalaman ve 255 km uzaklıktaki Bodrum Havaalanları kullanılmaktadır. Türk Hava Yolları nın yaz kış sürdürdüğü seferlerin yanı sıra, turizm sezonu boyunca pek çok Avrupa kentinden düzenlenen uçuşlar vardır. Doğal olarak korunaklı bir yapıya sahip olan Göcek bütün yatçıların uğrak yeridir. Türk Denizyollarına ait gemiler de yaz aylarında düzenlenen Akdeniz turlarında Fethiye ye uğramaktadır. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 7

20 Proje Alanı; Tekne Bağlama Sistemleri Birleşmiş Milletler Çevre Programı/Akdeniz Eylem Planı (UNEP/MAP United Nations Environment Program/Mediterranean Action Plan) bünyesinde Akdeniz in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) kapsamında Akdeniz Ülkeleri Hükümetleri tarafından deniz kirliliği ile ilgili durumların tespit edilmesine ve çözüm için çevre politikaları ve modellerin geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanan Akdeniz Eylem Planı (AEP) 1975 yılında kabul edilmiştir. Eylem planları arasında türlerin korunmasını öncelikli olarak ele alan AEP çerçevesinde yürütülecek olan faaliyetlerin hukuki dayanağını oluşturmak üzere hazırlanan Akdeniz in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) 16 Şubat 1976 da Barselona da imzaya açılmıştır yılında Bakanlar Kurulu kararı ile ülkemizde yürürlüğe giren Barselona Sözleşmesi nin eklerinden olan Akdeniz de Özel Koruma Alanları Kurulmasına İlişkin Protokol de yer alan deniz ve kıyı bölgelerinde özel koruma alanlarının oluşturulmasına dair ifadeye ve Türkiye deki Çevre Kanunu nun 9. Maddesine dayanarak 1988 yılından itibaren 9 adeti Akdeniz ve Ege bölgesi kıyılarında olmak üzere Özel Çevre Koruma Bölgeleri ilan edilmiştir; son yıllarda koruma altına alınan Saros Körfezi ile kıyılarda yer alan ÖÇKB sayısı 10 a ulaşmıştır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye kıyılarında da Özel Çevre Koruma Bölgeleri olsalar da bu alanlar kentsel gelişimin artırdığı kirlilik ve aşırı avlanmanın etkisi altındadır. Bu tehditlerin etkisini azaltmak veya ortadan kaldırmak amacıyla yürütülen çalışmalardan biri de Göcek koylarında bulunan ve işleviyle denizel hayatının oksijeni olarak nitelendirilen deniz çayırlarının korunması girişimleri olmuştur. Koyları ziyaret eden teknelerin özellikle yaz aylarındaki yoğunluğu göz önüne alındığında tekne trafiğinde alan kullanımını kontrol etme çabaları, Akdeniz Eylem Planı içinde de yer alan türlerin korunmasına yönelik faaliyetin amacıyla birebir örtüşmektedir. 4 Koylara tekne bağlama sisteminin yerleştirilmesinin en temel nedeni, daha öncede belirttiğimiz gibi hızla azalan Akdeniz e özgü deniz çayırlarının korunması ve onların sualtı dünyasındaki hayati işlevlerini sürdürmelerinin sağlanmasıdır. Bu 8 Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

21 bir tür olarak yalnızca Ege ve Akdeniz kıyılarında bulunmaktadır. Bu tür, Akdeniz kıyılarında 45 m derinliğe kadar yayılım gösteren uzun yaşayışlı bir bitkidir. Bu bitkinin deniz dibinde deniz çayırlarını oluşturması ve geliştirmesi çok uzun yıllar almaktadır. Kıyı erozyonunu engellediği bilinen bu tür CO 2 tutarak suyu ve sedimanı oksijence zenginleştirir. Şekil 1. Tekne bağlama sistemi amaçla Göcek ve Dalaman Koyları na proje kapsamında toplam 97 adet şamandıra/tonoz yerleştirilmiştir. Ortalama 50 cm çapında bulunan şamandıraların tonoz derinliği 16 metre ile 38 metre arasında değişmektedir. 2,5 X2,5 X 1,0 metre boyutlarındaki 10 ar tonluk tonozlar deniz çayırları açısından önemli bölgelere konulmuştur Deniz Çayırları ve Önemi Deniz çayırları Posidoniaceae, Zosteraceae, Hydrocharitaceae, Cymodoceaceae olmak üzere dört familyada incelenir. Posidonia genusuna ait dokuz tür bulunmaktadır. Deniz çayırı türlerinin geneli Posidonia oceanica ve Zostera noltii ye aittir. Deniz çayırları dünya genelinde çok geniş alana yayılım gösteren, deniz diplerinde kök, gövde ve yaprak biçiminde şekillenmiş ve kökleriyle deniz dibine (sedimana) tutulu halde yaşayan ve güneş ışınları yardımıyla kendi besinini fotosentez yaparak üretebilen su bitkileridir. Bu türler genellikle Güney Doğu Pasifik resifleri ve adaları, Güney Amerika, Kuzey Atlantik, Hint Okyanusu Adaları, Batı Afrika kıyıları ve Antartika daki Posidonia yataklarını oluştururlar. Fotosentez yapması nedeniyle denizlerde oksijen ve besin kaynağı olmasının yanı sıra yumurtasını bu bitkilere bırakan birçok balık türü için önemli yumurtlama alanlarıdırlar. Deniz çayırları Türkiye de genel olarak Ege ve Akdeniz kıyılarında yayılım gösterirler. Posidonia oceanica birincil üretim açısından en önemli deniz çayırı türüdür ve Akdeniz e özgü endemik Deniz ekosisteminin dengesinin korunması ve biyolojik çeşitliliğin devamı için son derece önemli olan deniz çayırları, dünya genelinde Deniz ve Kıyı Koruma Alanları ilan edilerek, Sivil Toplum Kuruluşlarıyla birlikte balıkçıların, denizcilerin ve halkın bilinçlendirilmesiyle korunmaya çalışılmaktadır. Dünyada endüstriyel gelişmeye bağlı olarak, özellikle tekstil, metalürji, otomotiv gibi endüstri kollarının yol açtığı çevre kirliliğini artıran en önemli kirleticilerin başında ağır metal atıkları gelmektedir. Ağır metal atıkları, bir yandan doğal hayatın temel besin zincirini oluşturan algler ve tek hücreliler gibi canlıların hayatını etkilerken, diğer yandan doğrudan ve dolaylı yoldan insan hayatını da etkileyerek kanserden böbrek hastalıklarına kadar pek çok hastalığa yol açmaktadır. Bu yüzden son yıllarda birçok gelişmiş ülkede, atık su arıtımında biyolojik arıtma sistemleri etkin olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ancak ağır metallerin arıtımında hiçbir özel işlem mevcut değildir. Biyolojik arıtma sistemlerinde elde edilen atık çamurlarda, ağır metal iyonları birikebilmektedir. Ağır metallerin biriktiği bu çamurların, tarımda gübre olarak kullanılması ve yakılması yeni çevre problemleri doğurmaktadır. Ayrıca çamurların güvenli bir depolama işlemi ise pahalı bir sistemdir. Bu yüzden atık sudan ağır metal arıtımı için ayrı bir ön arıtma sistemi tasarlamak önemli görülmüştür. Bu ön arıtım için en ideal yöntemin, yeterli miktarda ağır metal emilimi (içe tutundurabilme) sağlayabilen doğal malzeme kullanılması olduğu bulunmuştur. Ağır metallerin, doğal geri dönüşümle bitkisel organizmalara geçmesi, metal kirliliğinin önlenmesinde en etkili yoldur. Bu kapsamda, yapılan çalışmalarda Gökova kıyılarında bulunan deniz çayırlarının (Posidonia oceanica) atık sudaki ağır metallerin arıtımında bir potansiyel olup Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 9

22 olamayacağı araştırılmış ve metal bağlama potansiyellerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bunun anlamı, deniz çayırları ağır metalleri bünyelerine alarak su ortamında birikimi önlemektedir. Yıllardır bilinen deniz çayırlarının denizlerin oksijen deposu olmaları nedeniyle bulundukları yerin temiz olduğunu gösterdikleridir. Otlarla beslenen diğer canlılar için ise besin deposudur. Deniz zemini üzerinde oluşturduğu sık örtü, birçok canlı türe larva dönemlerinde güvenli bir ortam sağlamaktadır. Ancak temiz deniz ortamında yaşayabilen bu canlının korunması, denizlerimizdeki ekolojik yaşamın korunması anlamına gelmektedir. Ancak çok yavaş büyüyen ve 30 yıl kadar yaşayabilen bu bitki türünün tekne demirleme, çevre kirliliği ve kıyı yapısının değiştirilmesi gibi insan etkinlikleri nedeniyle gün geçtikçe azaldığı da sıklıkla ifade edilmektedir Tekne Bağlama Sistemleri ve Uygulamaları Dünyanın hemen hemen bütün denizlerinde ve koylarında sadece dinlence maksatlı botların, teknelerin değil büyük endüstriyel tankerlerin bile demir atmadan durmak istedikleri yerde sabitlenmeleri için gemi/tekne bağlama sistemi kullanılmaktadır. Hepsinde amaç demir atarak sualtı yüzeyini tahrip etmelerini engellemektir. Çeşitli tipte bağlama sistemleri vardır. Temel çeşitleri Halas, Manta-Ray ve geleneksel sistem olarak adlandırılır. Bütün sistemler sualtında duran bir parça, deniz yüzeyinde yüzen bir şamandıra ve bu iki parçayı birbirine bağlayan 3 temel parçadan oluşur. Sualtı yaşamı için bu denli büyük bir öneme sahip olan deniz çayırlarının, teknelerin çapa atması ve taraması, acemi dalıcıların deniz dibindeki kontrolsüz hareketleri ile gün geçtikçe azaldığı bir çok kıyıda gözlenmektedir. Deniz suyunun kirlenmesi, gemilerin balast sularında taşınarak gelen katil yosun türleri (Caulerpa taxifolia gibi), balık çiftliklerindeki aşırı yemleme ve diğer atıklar sonucu su yüzeyinin kaplanması ile ışığın deniz çayırlarına ulaşamaması gibi sebepler de azalmayı hızlandırmaktadır. Teknelerin denize düzensizce çapa atmalarının yanında kıyılara yakın yapılan ve deniz dibinin kazınmasıyla gerçekleşen avlanma yöntemleri de deniz çayırı yataklarını olumsuz etkilemektedir. Bunların yanında yazlık konut ve sitelerdeki ev sahiplerinin, yüzerken rahatsız oldukları gerekçesiyle bu bitki topluluklarını temizletmeleri ve kıyılara yol vb. amaçlarla yapılan geniş dolgu işlemleri tahribatı hızlandırmaktadır. Göcek Koyu içerisindeki deniz çayırlarının olduğu bölgelerin korunması maksadıyla birçok önemli çalışma yürütülmüş ve deniz çayırlarının tekne çapa ve demirlerine karşı korunması amacıyla, bazı noktalara tekne bağlama sistemi kurulmuştur. Amaç, demir atmak yerine şamandıralara bağlanan teknelerin deniz çayırlarının yaşamlarını olumsuz etkilemesine engel olmaktır. Halas sistem düz ve sert kayalık tabanlarda başarılı olurken, Manta-Ray daha çok kum alanları, mercan molozları üzerinde ya da bu iki malzemenin birleşimi olan alanlarda etkilidir. Geleneksel sistemler ise sadece kum ya da çamurumsu alanlarda kullanılır ve etkinlikleri sınırlıdır. Her bağlama sisteminin, tasarımı ve yerleştirilmesinde yerel koşulların ihtiyacına göre bu üç tipten biri 10 Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi

23 kullanılır. Sistem ne olursa olsun genel hedef, deniz dibindeki resif yollarının ve deniz çayırlarının çapa atılarak hasar görmesine engel olmaktır. Bu temel olgu sistemlerin planlanmasında ve kurulmasında her zaman dikkate alınacak önceliktir. Halas Bağlama Sistemi: İlk kez 1980 li yılların başında Key Largo Ulusal Deniz Biyoloğu John Halas tarafından geliştirilen ve test edilen Halas sistemi, paslanmaz bir çelik mapanın deniz tabanına açılmış çukura çimentoyla saplanmasıdır. Şamandıranın üstünden uzatılmış bir halat teknenin şamandıraya bağlanmasını sağlayan sistemi içerir. Halas sistemi geleneksel tekne bağlama sistemlerinde kullanılan ve genellikle sualtı yüzeyine zarar veren ağır tonoz ve bağlantı zincirinin gerekliliğini ortadan kaldıran bir sistemdir. Halas sisteminde kullanılan malzemeler sağlam, ucuz ve çevreye uygun malzemelerdir. Florida bölgesi resiflerinin korunması için geliştirilmiş Halas bağlama sistemlerinin kullanımı hızla yaygınlaşmış ve bugün bütün dünyada kullanılır durumdadır. Manta-Ray Çapası: Sualtı kullanımı için uyarlanmış bir ankraj direğinin kullanılmasına dayanan bağlama sistemidir. İlk kez 1990 yılında Florida da kullanılmıştır. Halas bağlama sisteminde sert zemin kullanılmasına karşılık Manta-Ray sistemi daha çok çakıl, kırılmış kaya, kum, kil veya mercan molozlarıyla kaplı zeminlerde kullanılmaktadır. Manta-Ray bağlama sistemi mercan molozu ve kum karışımları içinde yer alan resiflerin rüzgâr altı tarlalarında kullanılır. Ayrıca yumuşak zeminlerde iyi iş gören bir yöntemdir. Bu bağlama sisteminde çevreye çok az bir zarar verilir. Bir çapa sisteminin zemine girdikten sonra ağzının açılması ve çapanın zemin içinde takılıp kalması esasına dayanır. Montajı deniz dibinin yapısına bağlı olmasına karşın 30 dakika içinde bitirilmesi mümkündür. Zaman ve işgücü maliyeti bu nedenle düşüktür. Zemin içine saplanan çapaların büyüklüğü ve sağlamlığı zeminin karakterine göre değişmektedir. Büyük ve ağır çapalar normal dip tabakalara göre tutuşları iyi olmayan, güçsüz tortul tabakalarda kullanılır. Bir hidrolik denizaltı çakıcısı yardımıyla çapa zemine monte edilir. Yeterli derinliğe dik bir demir kazık gibi çakılmış çapa daha sonra bir anahtar vasıtasıyla açılıp, zemin içinde çapa şeklini alır. Bu işlem olmadan çapanın zemin içinde tutulmasını sağlamak kolay olmayabilir. Geleneksel Yöntem: Bu yöntemle tekne bağlama sistemi ise bağlanacak tekne ve şamandıranın kriterlerine uygun, tonoz denilen bir beton bloğun zemine bırakılması işlemini içerir. Bir tonoz ile sabitlendirilmiş bağlama şamandıraları en iyi derin olmayan çamurumsu ve kumsu zeminlerde sonuç verir ve kesinlikle deniz çayırlarının ve mercan adalarının olduğu yerlerde kullanımları tavsiye edilmemektedir. Bu sistemde derin sulardaki kurulumun düzenli kontrolleri ve bakımı zordur. Sualtı araştırmaları ve uygun yer seçimi için çok önemlidir. Zaman içinde kımıldamalarını önlemek için tesviyesi uygun zeminlerin seçilmesi gerekmektedir Tekne Bağlama Sistemlerinin Bakım ve Onarımı Şekil 2. Şamandıra çeşitleri Bağlama sisteminin bakımı, bağlamların güvenli ve uygun koşullarda olup olmadığından emin olunması için yapılan bütün işleri ve işlemleri içerir. Bakımlar, yüzeyden yapılan yıllık basit rutin bakımlardan yenileme, tamir, yeniden yer belirleme gibi daha zahmetli ve yoğun bakımlara kadar farklılıklar gösterebilirler. Genel olarak tekne bağlama sistemi bakım işleri; Küçük ve basit su üstü onarımı ve bağlama bileşenlerin bakımının yapılması, Boyama veya daha büyük onarımlar için karaya çıkarılıp bakıma alınmaları, Aşınma veya korozyon sebebiyle zincirlerin değiştirilmesi, Tükenmiş çinko anotların değiştirilmesi, Yerleştirilmiş sistemin sualtı denetimlerinin yapılması, Çarpmalar ve ciddi fırtınalarda hasar görüp görmediklerinin kontrolü ve gerektiğinde tamiri gibi amaçları içerirler. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 11

24 Şekil 3. Göcek-Dalaman Koyları (Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Göcek Deniz Üstü Araçları Taşıma Kapasitesinin Belirlenmesi Projesi, ODTÜ, ÖÇKKB). Kontrol genellikle en önemli basamak olmasına rağmen en çok da göz ardı edilen bakım ve onarım işlerinin başında gelmektedir. Kontrolün en önemli amaçlarından biri varsa çok hızlı bir şekilde bozuk ve arızalı durumların tespit edilmesidir. Dikkatli yapılan rutin kontrollerin sonucunda eğer yerleştirilen tekne bağlama sistemlerinin bakıma ihtiyaçları varsa gelecek bir bakımın planlaması daha kolay olabilmektedir. Tekne bağlama sisteminin düzenli olarak her sezon başı ve sonunda incelenmesi ve gerekli bakım ve onarımlarının yapılması gerekmektedir. Bu sistemin işletilmesine başlanmasından sonra bakım ve onarım için gerekli incelemelerin günlük rutinlere dönüşmesi işleri düzene sokar ve şamandıraların işlevlerini, ömürlerini uzatır. 12 Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, Göcek-Dalaman Koylarında Tekne Bağlama Sisteminin İşletilmesi Fizibilite Analizi