ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Elaiussa Sebaste 2010 Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste de 2010 yılı kazı ve konservasyon çalışması Bizans Sarayı nın bulunduğu alanı, Güney ve Kuzey Limanönü civarını ve Tapınağı kapsıyordu. 1. Bizans Sarayı Bizans Sarayı nın bulunduğu alandaki incelemeler neredeyse tamamlanmıştır (Res. 1). Araştırma ilerledikçe bu alanın, yalnızca saray binalarının tarihlendiği 5. yy. da değil daha erken yerleşme evrelerinde de büyük önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır çalışmalarının ilk faaliyetleri sarayın güneydoğu kanadında yoğunlaştı. Bu bölümün bazı odalarında açılan sondajlar İ.Ö. 1. yy. sonu - İ.S. 1. yy. dan Bizans Dönemi ne kadar iskânın farklı evrelerini teşhis etmemizi sağladı. Özellikle alanın bu bölümünü çeviren poligonal duvar ile kireçtaşından bir tür rampa ve terrakotta su yolları (Res. 2) tamamen tespit edildi. Roma Dönemi nden kalma rampa belli ki burnun çeşitli seviyelerine erişim için kullanılmış ve iki limandaki faaliyetlerle ilgili olarak önceki kazılarda (E. Equini Schneider E. Borgia, Elaiussa Sebaste: Excavation and Conservation Works, KST 32, 2010, baskıda) ortaya çıkarılan Roma Horrea sının kimi mekânlarını birbirine bağlamış olmalıdır. Bu yeni yapılar, buluntular (kandil, çanak çömlek ve terrakotta heykelcik parçaları) ışığında Augustus döneminden, Flavius döneminin başlarında, Elaiussa Sebaste nin Vespasianus tarafından kurulan Kilikia Eyaleti ne bağlandığı İ.S. 72 yılına kadarki bir zaman dilimine tarihlenmiştir. Bir başka sondaj da sarayın güney cephesi boyunca açılmıştır. Buradaki incelemelerde ele geçen yuvarlak bir terrakotta tekne, kompleksin diğer kısımlarında da ele geçen benzer kaplardan daha büyük olup sarayın yıkılmasının ardından bazı bölümlerinin zanaatkârların faaliyetleri için tekrar kullanıldığı döneme tarihlenmiştir. Bu sondaj araştırması için yapılan kazı sırasında Bizans Dönemi ne ait duvarın dolgusunda yeniden kullanılmış mermer heykel parçası bulundu (Res. 3). İyi işlenmiş ve The 2010 excavation and conservation campaign at Elaiussa Sebaste concerned areas of the Byzantine Palace, of the Southern & Northern Harbour Fronts and of the Temple. 1. Area of the Byzantine Palace The investigations in the Byzantine Palace s area have been almost completed (Fig. 1). The research is progressively revealing the great importance of this area not only in the 5 th century, to which the building of the palace must be dated, but also in the earlier occupation phases. The 2010 campaign s first activities were concentrated in the south-eastern wing of the palace. Test pits surveys executed in some rooms of this sector allowed us to identify different phases of occupation, from the end of the 1 st century B.C. - 1 st century A.D. to the Byzantine period. In particular we have completely brought to light the polygonal wall which closed this sector of the area and a sort of ramp with limestone and terra-cotta water channels (Fig. 2). The ramp, of Roman Age, must have been used to reach the various levels of the promontory and interconnected some rooms of the Roman horrea, related to the activities of the two ports, excavated in the past campaigns (E. Equini Schneider E. Borgia, Elaiussa Sebaste: Excavation and Conservation Works, KST 32, 2010-in print). These new structures are dated by findings (fragments of lamps, pottery, and terra-cotta figurines) from the Augustan age to the beginning of the Flavian period, that is in 72 A.D. when Elaiussa become part of the province of Cilicia, created by Vespasian. Another pit survey has been opened along the southern façade of the palace. Here the investigations have revealed the existence of a round terra-cotta basin, bigger but identical to the containers found in other parts of the complex and dated after the destruction of the palace when some parts of the public building had been re-used for artisan activities (E. Equini Schneider, Elaiussa Sebaste the 2007 Excavation and Conservation Season, 16

3 KAZI RAPORLARI Res. 1 Bizans Sarayı nın havadan görünümü; 2010 yılında kazısı yapılan mekânlar sağda Fig. 1 Aerial view of the Byzantine Palace; on the right the rooms excavated in 2010 Res. 2 Burnun güneydoğu tarafında çeşitli seviyeleri birbirine bağlayan rampa nın bir kısmı Fig. 2 Part of the ramp which connected the various levels of the promontory s south-eastern side doğal ölçülerden daha küçük olan heykel, özgün örnekleri İ.Ö. 2. yy. Hellenistik Dönem de görülen Aphrodite Anadyomene (köpükten doğan) tipinin İmparatorluk dönemindeki kopyasıdır. Bu heykelde geç Hellenistik orijinali Apelles in (İ.Ö 4. yy.) Kos Adası ndaki Asklepieion için yaptığı, daha sonra Roma daki Caesar Forumu tapınağına taşınan ünlü tip yeniden işlenmiştir. Elaiussa da bulunan fragmanında da orijinali gibi yunus şeklinde bir ayaklığı vardır. 2. Güney Limanönü Diğer yandan Roma İmparatorluk Dönemi nde limanın güney çanağına bakan büyük zarar görmüş kesme taş (opus quadratum) çevre duvarı tamamen ortaya çıkarılarak kısmen kaldırıldı. Bu bölümdeki kaldırma ve kazı işlemleri alanın dik eğimli ve duvar bloklarının kötü durumda olması nedeniyle güçlükle yürütüldü. Kazıda gün ışığına çıkarılan pek çok mimari öğe arasında olasılıkla bir zamanlar Güney Liman a bakan bir portikoya ait iki adet Dor sütun başlığı ile Prokonnessos mermerinden bir sütuna ait fragmanlar da vardır. Güney Limanönü boyunca yapılan incelemeler 2011 yılındaki çalışmalarda sürecektir. KST 30, 2008, 178). During this pit survey excavation a fragment of a marble statue re-used for the filling-in of the byzantine wall was found (Fig. 3). The statue, well executed and smaller than life-size, is a Roman copy of Imperial Age of the type of Aphrodite Anadyomene ( rising from the sea ), an Hellenistic original of the 2 nd century B.C. The Late Hellenistic original was a re-elaboration of the Aphrodite Anadyomene theme, the famous picture of Apelles (4 th century B.C.), set up in the Asklepieion at Cos, and subsequently transferred to Rome, in the temple of the Forum of Caesar. (About the iconography see in particular the Aphrodite of Cyrene: Museo Nazionale Romano I, 1 Le Sculture, n. 115, ). The fragment found at Elaiussa, has, like the original, a support in the form of a dolphin. 2. The Southern Harbour Front Also in this campaign, the very damaged ashlar masonry (opus quadratum) perimeter wall facing out onto the southern port basin during the Roman Imperial Age has been completely uncovered and partially removed. The operations for the removal and excavation in this sector were strongly conditioned by the steep slope of the area and by the bad state of conservation of the wall blocks. 17

4 3. Kuzey Limanönü KAZI RAPORLARI Kaldırılması gereken çökmüş yapıların çokluğu nedeniyle ve kazı sahasının güvenliğinin sağlanması amacıyla benzer sorunlar ile Kuzey Limanönü ndeki incelemeler sırasında da karşılaşıldı. Bu durumda başta Bizans Sarayı na bakan batı kanadı daha önceden incelenmiş olan sütunlu portikonun arka tarafına yakın dev opus quadratum duvar boyu olmak üzere başka bölümlerde de kazı yapıldı. Kazılan alanda her birinin üstü birer arkhitrav ile örtülü dört kapı ve arkhitravlar ile aynı yükseklikte beş konsol ortaya çıktı. Çökmüş bloklardan anlaşıldığı üzere her bir kapının yukarısında duvarın üst tarafında birer pencere açılmıştı (Res. 4). Duvarın güney yüzünde konsollara karşılık gelecek şekilde blok taşlar ile inşa edilmiş dört duvar parçası bulduk; bu yapıların her kapıya karşılık gelen mekânlarını bölmek üzere örülen opus quadratum duvarla aynı zamanda yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu kesme taş duvar batı ucunda, bir rampaya uzanan eğimin derecesindeki kademeli artışa bakılırsa basamaklı olması gerekir ve oradan limanın burnundaki yüksek kısma giden kemerli bir geçit ile kesintiye uğrar. Kemerli geçitte şimdilik kaidelerin üstünde, yalnızca yapraklarla süslü (biri in situ) Korinth üslubunda iki ante başlığı ortaya çıkarılmıştır (Res. 5). Bizans Sarayı nın dairesel portikosunun kuzeydoğu tarafında yapılan başka bir incelemede kemerli ikinci bir The excavation brought to light many architectural elements among which two Doric capitals and fragments of a Proconnesian marble column probably coming from the portico that must have faced the Southern Port. Investigations along the Southern Harbour Front will continue during the next 2011 campaign. 3. The Northern Harbour Front Similar problems were encountered during the investigations of the Northern Harbour front due to the quantity of collapsed structures to be removed and for the putting into safety the work sites. In this case also the excavation has been carried in different sectors, particularly along the huge opus quadratum wall closing the rear of the colonnaded portico and whose western sector, facing the Byzantine Palace, had already been investigated. In the excavated section, there appeared four doors, each topped by an architrave, and five corbels at the same height of the architraves. As it can be understood from the collapsed blocks, a window opened above each door in the upper part of the wall (Fig. 4). In correspondence to the corbels, but on the wall s southern side, we found four wall segments built of blocks with a north-south orientation; these structures seemed to have been built at the same time as the wall in opus quadratum with the function of dividing the rooms corresponding to each door. The ashlar wall was Res. 3 Aphrodite Anadyomene mermer heykeli parçası Fig. 3 Fragment of a marble statue of Aphrodite Anadyomene Res. 4 Kapıları Kuzey Liman a bakan opus quadratum duvar Fig. 4 The opus quadratum wall with doors facing the Northern Harbor 18

5 KAZI RAPORLARI Res. 5 Burnun yüksek kısmına uzanan rampa Fig. 5 Access ramp to the higher part of the promontory Res. 6 Bizans Sarayı nda dairesel portikonun kuzeydoğusundaki rampa Fig. 6 Ramp in the north-east side of the Byzantine Palace s circular portico rampa gün ışığına çıktı; bu rampa da muhtemelen sarayın ikinci katına çıkmak için kullanılıyor ve dairesel portikoyu anıtsal ön cepheye ve kabul salonlarına bağlıyordu (Res. 6). Stratigrafik sonuçlar ve seramik buluntuların ön incelemesi daha önceki yıllardaki sonuçları doğrulamaktadır: Aslında her ikisinde de görüldüğü üzere doğal kaya zemine dayanan rampaların taş blok döşemesi daha antik dönemde kaldırılmıştır. Bu işlem muhtemelen kemerli geçidin doldurulduğu ve saraydaki odaların ve mekânların işlevinin değiştirildiği 6. yy. da, dolayısıyla sarayın yıkımı sırasında yapılmış olmalıdır. 4. Tapınak Alanı Tapınağın güneybatı tarafında, podyumun kenarı boyunca incelemeler yapıldı. Bu alanda daha önceden hiç keşif ve kazı çalışması yürütülmediği için amaç hem podyumun yapısını ortaya çıkarmak, hem de erken Bizans Dönemi ne kadar kompleksin geçirdiği çeşitli yaşam ve dönüşüm evrelerini tespit etmekti. Yeni ekilmiş fidanlar (çalışmalarımızın başlamasından sonra, henüz Birinci Derece Sit Alanı ilan edilmeyen bu arkeolojik site limon ve zeytin ağaçları dikilmiştir) nedeniyle çalışmalar güçlükle ilerlemektedir (Res. 7). Ancak tapınağın podyumunun yakınında kazılan üç açma pagan tapınağın 5. yy. da küçük bir kilise ve ek binalar ile bir Hıristiyan kompleksine dönüştürüldüğü evrelere ilişkin yeni veriler elde etmemizi sağladı (ayrıca bk.: H. Elton v.d., Temple to Church [2007] 25-43) kazısında mimari ögelerin yıkılması sonucunda plan ve şeması henüz tamamen anlaşılmayan manastır kompleksine ait bazı mekânlar gün ışığına çıkmıştır. interrupted on the western edge, by an arched gateway, leading to a ramp -originally a flight of steps necessary to cope with the progressive increase of the slope s gradient- which granted access to the higher part of the promontory from the harbour: of this arched passage only two Corinthian anta capitals with plain leafs (one of which still in situ), resting on pillars, have been exposed at the present time (Fig. 5). Another investigation has been carried out along the north-east side of the Byzantine Palace s circular portico where a second ramp with an archway was brought to light; this ramp probably had the function to give access to the palace s second floor and to connect the circular portico with the monumental front and the public reception halls (Fig. 6). The stratigraphic results and the preliminary study of the ceramic findings confirm the results of the investigations carried out during the previous years: as can be seen indeed both ramps, partially resting on the natural rock bank surface had been stripped of their stone slab paving already in antiquity likely within the 6 th century and therefore at the time of the palace s destruction when also the arch-way was sealed and the function of the palace s rooms and spaces was modified for other uses. 4. Temple Area The investigations have been carried on the south-western side of the temple right along the podium. This area had never been explored previously and the excavation therefore was aimed not only to bring to light the podium s structure but to also identify the various life 19

6 KAZI RAPORLARI Res. 8 Tapınak podyumu yakınlarından çıkartılan terrakotta küpler Fig. 8 Terracotta-jars discovered near- by the Temple podium and transformation phases of the complex until the proto-byzantine age. The work continues under increasingly difficult conditions due to the presence of very recent plantations. Lemon and olive trees were planted after the beginning of our previous activities inside this archaeological area which, it should be noted, has not yet been registered to date as Grade 1 for its total protection (Fig. 7). Res. 7 Tapınak alanı, solda podyum boyunca açılan açmalar Fig. 7 The Temple area, on the left the trenches executed along the podium Podyumun bir kısmı merdiven olarak devşirilmiştir. Kemerli açıklıklar bir mekândan diğerine geçişe işaret eder. Doğu açmasında manastırın inşaatı için tapınağın süslemesine ait bezemeleri tıraşlanmış birçok parça bulunmuştur. Güneydoğu açmasında keşfedilen iki adet büyük terrakotta küp, zirai ve sair ürünlerin işlenip depolanmasında manastırın üstlendiği role ilişkin ilave bulgular sağladı (Res. 8). Aslında geçmiş yıllarda binanın çeşitli kısımlarında yapılan kazılar zeytinyağı ve şarap üretiminde kullanılan teçhizat ve tesislerin bulunduğunu ortaya çıkarmıştı. Açmalarda bulunan çoğu Herakleios ve II. Konstantinos a ait çok sayıda sikkenin de ortaya koyduğu üzere bazilika-manastır kompleksinin İ.S. 8. yy. a kadar kullanımda kaldığı anlaşılmaktadır. However, in spite of these problems, three trenches were executed nearby the temple s podium allowing us to acquire new data concerning the phases of transformation of the pagan temple into a Christian complex consisting of a little church, with annexed structures, built in the 5 th century (see also H. Elton E. Equini Schneider - D. Wannagat, Temple to Church. The transformation of religious sites from paganism to Christianity in Cilicia [2007] 25-43). The 2010 excavation brought to light some rooms pertaining to the monastic complex whose plan and lay-out are still not completely clear due to the extensive collapse of the architectural elements. Part of the podium was re-used as a staircase. Archways marked the passing from one room to another. In the eastern trench very many fragments pertaining to the temple s decoration were found which had been chiselled off the stone blocks on which they had been carved to allow the re-utilization of the thus smoothed-off blocks for the construction of the monastery. In the south-eastern trench two large terra-cotta jars have been discovered, giving further evidence of the role of the monastery in the processing and storage of agricultural and other products (Fig. 8). In fact in the past years the excavations carried out in various sectors of the 20

7 5. Restorasyon ve Koruma Faaliyetleri KAZI RAPORLARI Daha önceki sezonlarda olduğu gibi anıtların muhafaza altına alınmasında ve ören yerinin güvenliği açısından öncelikli öneme sahip kazılacak yapılarda yürütülen önleyici ve koruyucu restorasyon programlarına devam edildi. Bizans sarayında sağlamlaştırma ve restorasyon işleri farklı mekânlarda sürdürüldü. En önemlisi ziyarete açmayı planladığımız ve önümüzdeki sezonda tamamlanacak olan sarayın apsisli batı duvarının zeminindeki restorasyonun ilk aşamasını bitirdik. building revealed the existence of some installations and facilities for the production of oil and wine. The basilicamonastery complex s life seems to go on until the first decades of the 7 th century A.D., as it is testified from the numerous coins found the trenches, the most part pertaining to Heraclius and Constans II. 5. Restoration and Conservation Activities As for the previous campaigns, static and safeguarding restoration programs of the excavated structures were continued since they are of primary importance for the preservation of the monuments and for the safety of the site. In the Byzantine Palace consolidation and restoration works were carried out in various rooms. In particular we carried out the first phase of the restoration of the floor of the palace s western apsed hall which shall be completed during the next excavation campaign when the implementation of the visitor s itinerary we have planned will also have been realized. 21