Romatoid Artrit ve Osteoartrit Hastalar nda Yetiyitimi ve Depresyon. Key words: Rheumatoid arthritis, osteoarthritis, quality of life, depression

Transkript

1 Araflt rmalar/researches Romatoid artrit ve osteoartrit hastalar nda yetiyitimi ve depresyon Romatoid Artrit ve Osteoartrit Hastalar nda Yetiyitimi ve Depresyon Özlem Alt nda 1, Abdurrahman Alt nda 2, Neslihan Soran 1, Hasan Tabur 3 ÖZET: Romatoid artrit ve osteoartrit hastalar nda yetiyitimi ve depresyon Amaç: Romatoid artrit, kronik, inflamatuvar eklem tutulumu ile karakterize bir hastal kt r, önemli ölçüde yetiyitimi ile sonuçlanabilmektedir. Osteoartrit, s kl yaflla artan, özellikle yük tafl yan eklemlerde hasar yapan kronik seyirli bir hastal kt r. Bu çal flman n amac romatoid artrit (RA) ve osteoartrit (OA) hastalar nda depresif belirtiler ve yetiyitiminin belirlenmesidir. Yöntem: Çal flmaya 32 si RA, 43 ü diz OA i olmak üzere toplam 75 hasta al nd. Sa l De erlendirme Ölçe i (SDÖ) ile günlük yaflam aktiviteleri ve yetiyitimi, Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe i (HDÖ) ile depresyon düzeyi, K sa Form-36 (SF-36) ile yaflam kalitesi, Görsel Analog Skala (GAS) ile a r fliddeti de erlendirildi. Bulgular: HDÖ puanlar RA grubunda OA grubuna göre daha yüksekti. RA hastalar n n fiziksel rol k s tl l d fl ndaki tüm KF-36 alt ölçek puanlar OA hastalar ndan düflüktü. SDÖ de tüm alt ölçek puanlar RA grubunda OA grubundan daha yüksekti. GAS ortalamas RA grubunda 7.1±0.8, OA grubunda 6.2±1.0 olarak hesapland. Ayr ca HDÖ puanlar yla SDÖ giyinme, yemek yeme ve yürüme alt puanlar aras nda pozitif korelasyon mevcuttu. Sonuç: Bu sonuçlara göre, RA te depresif belirtiler OA ten daha yüksektir, ayr ca RA hastalar nda depresyon düzeyi yetiyitimi ile iliflkilidir. RA hastalar n n psikiyatrik aç dan de erlendirilmesi ve bozukluklar n erken dönemde saptanmas tedaviye uyumu ve prognozu olumlu yönde etkileyecektir. Anahtar sözcükler: Romatoid artrit, osteoartrit, yaflam kalitesi, depresyon Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2007;17:24-29 ABSTRACT: Depression and disability in patients with rheumatoid arthritis and osteoarthritis Objective: Rheumatoid arthritis (RA) is a chronic inflammatory joint disease that results in a major disability. Osteoarthritis is a chronic condition characterized by degeneration especially in weight loading joints. The purpose of the study was to determine the depressive symptoms and the level of disability in patients with rheumatoid arthritis (RA) and osteoarthritis (OA). Method: Participants were 75 patients with RA (n=32) and OA (n=43). The Health Assessment Questionnaire (HAQ) was used to evaluate the activities of daily living and disability level, and Hamilton Depression Rating Scale (HAM-D) was used to evaluate depression levels of the patients. The quality of life was evaluated with Short Form-36 (SF-36). The severity of pain was evaluated by Visual Analogue Scale (VAS). Results: HAM-D scores of the patients with RA were significantly higher than those with OA. All subscale scores of SF-36 except physical role limitations were significantly lower in RA group than OA group. Mean VAS score was higher in RA patients than in OA patients. All subscale scores of HAQ were significantly higher in patients with RA than patients with OA. Dressing, eating and walking subscales of HAQ were positively correlated with HAM-D scores in patients with RA. Conclusion: In conclusion, depressive symptoms were more common in patients with RA than those with OA. Further, depression levels were related with disability levels in patients with RA. Psychological evaluation of the patients with RA may provide better compliance to treatment and better prognosis in patients with RA. Key words: Rheumatoid arthritis, osteoarthritis, quality of life, depression Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2007;17: Fiziksel T p ve Rehabilitasyon AD, 2 Psikiyatri AD, 3 Ortopedi ve Travmatoloji AD, Harran Üniversitesi T p Fakültesi, fianl urfa-türkiye Yaz flma Adresi / Address reprint requests to: Dr. Özlem Alt nda, Harran Üniversitesi T p Fakültesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon AD Araflt rma Hastanesi fianl urfa-türkiye Telefon / Phone: /2319 Faks / Fax: Elektronik posta adresi / address: ozaltindag@yahoo.com Kabul tarihi / Date of acceptance: 30 Ocak 2007 / January 30, 2007 G R fi Son y llarda yap lan birçok çal flmada kronik romatolojik hastal olanlarda psikiyatrik bozukluklar n genel nüfustan daha fazla görüldü ü bildirilmifltir (1). lk olarak Rowe (2) depresyonun romatoid artritin (RA) kaç n lmaz bir bulgusu oldu unu belirtmifltir. Hawley ve arkadafllar (3) 10 y l süren ve 6153 hasta ile yapt klar çal flmada RA te depresif belirtilerin görülebildi ini ancak bu oran n di er kronik romatizmal hastal klardan daha yüksek olmad n bildirmifllerdir. Kronik romatizmal hastal klar fliddetli a r ve temel fiziksel ifllevlerde k s tlanmalarla yetiyitimine neden olabilirler (1). Yetiyitimi, bir etkinli i kifli için normal kabul edilen s n rlarda veya biçimde yapabilme yetisinde k s tlanma ya da kay p olarak tan mlanm flt r (4). Romatoid artrit inflamatuvar artrit ile seyreden bir hastal kt r, eklem hasar oluflturarak önemli oranda hareket kayb na yol açabilir (5). Ço u hasta eklem tutulumu nedeniyle gün- 24 Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 17, Say : 1, 2007 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 17, N.: 1,

2 Ö. Alt nda, A. Alt nda, N. Soran, H. Tabur lük etkinlikleri yapmakta zorlan r ve befl y ll k bir hastal k sürecinden sonra hastalar n yaklafl k %33 ü çal flamaz duruma gelir, on y l sonra ise yar s önemli fonksiyonel engele sahip hale gelir (6). RA e çeflitli psikiyatrik bozukluklar n s kl kla efllik etti i bilinmektedir (7). RA seyrinde ortaya ç kan psikiyatrik bozukluklar n, patojenezde rol oynayan inflamatuvar sitokinlerle mi yoksa hastal n neden oldu u a r ve düflük yaflam kalitesi ile mi iliflkili oldu u henüz aç klanamam flt r (8). RA seyrinde görülen depresyonun inflamatuvar olaylar yan nda a r ve hareket k s tl l ile iliflkili oldu unu ileri süren çal flmalar da vard r (3,9). Diz osteoartriti (OA) inflamatuvar karakterde olmayan artritin en yayg n nedenidir. A r ve fonksiyon kayb na yol açarak ileri yafllarda önemli oranda yetiyitimine neden olabilmektedir (10). OA seyrinde geliflen kas zay fl, eklem hareketlerinde k s tlanma ve a r, günlük yaflam aktivitelerinde yetersizli e yol açar (11). Bu durum sosyal izolasyon ve depresyon ile sonuçlanabilir. Esenyel ve arkadafllar (12) farkl kronik romatizmal hastal klarda depresyon düzeyini araflt rd klar bir çal flmada OA hastalar nda depresyon oran n %16 olarak bildirmifllerdir. Zautra ve arkadafllar (8) ise RA ve OA hastalar nda depresyon s kl n araflt rd klar çal flmada bu iki hasta grubunda depresyon düzeyinin farkl olmad n saptam fllard r. Patojenezinde çeflitli mekanizmalar n etkili oldu u bilinmekle birlikte RA ve OA klinik olarak etkilenen eklemlerde a r, flifllik ve hareket k s tl l ile karakterizedir. Her iki hastal k y llar içerisinde ilerleyici ifllev kayb na yol açabilmektedir. Literatürde RA te depresyon düzeyini araflt ran çok say da çal flma mevcuttur. Ancak RA ve OA hastalar n n depresyon ve yetiyitimi düzeyi yönünden karfl laflt r ld çal flmalar s n rl say dad r. Bu çal flman n amac RA ve OA hastalar nda depresyon düzeyi ve yetiyitimi ile iliflkisinin araflt r lmas d r. YÖNTEM Çal flma Grubu Bu çal flmaya Eylül 2005 ile Mart 2006 tarihleri aras nda Harran Üniversitesi T p Fakültesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon poliklini ine ard fl k olarak eklem yak nmalar ile baflvuran yafl aras hastalar al nd. Ankilozan spondilit, Reiter sendromu, sistemik lupus eritematozus, inflamatuvar barsak hastal, eriflkin Still hastal gibi artrite neden olabilecek di er inflamatuvar hastal olanlar, diz eklemlerinde flifllik, s art fl, renk de iflikli i ve hareket k s tl l ile seyreden akut artrit bulgusu verenler, fizyolojik dozun (5-7.5mg/gün) üzerinde kortikosteroid kullananlar çal flma d fl b rak ld. Alt ayl k dönemde eklem yak nmalar ile baflvuran toplam 127 hastan n 9 u infeksiyöz artrit olarak de erlendirildi i, 12 si aktif artrit döneminde oldu u, 19 u RA tan s ile fizyolojik dozun üzerinde kortikosteroid içeren ilaçlar kulland ve 12 si gebelik ve laktasyon döneminde oldu u için çal flmadan ç kar ld. Hastalar n 32 si Amerikan Romatizma Cemiyeti ölçütlerine (13,14) göre romatoid artrit, 43 ü diz osteoartriti tan s ald. Çal flmaya kat lan hastalara çal flma hakk nda sözlü bilgi verildi. Çal flmaya al nan hastalara araflt rmada kullan lan ölçekler ve kiflisel bilgi formu poliklini imizde bir fiziksel t p ve rehabilitasyon uzman taraf ndan uyguland. Uygulamaya bafllamadan önce hastalara araflt rma hakk nda bilgi verildi ve araflt rman n önemi vurguland. Ayr ca hastalardan ölçeklerin üzerlerine ad ve soyadlar n n yaz lmayaca ve elde edilen bilgilerin sadece araflt rmac taraf ndan kullan laca belirtildi. Uygulama esnas nda anlafl lmayan noktalar, kifliye bir yönlendirme yap lmadan, bireysel olarak aç kland. Uygulamalar her hasta için yaklafl k dakika sürdü. Sosyodemografik Veri Formu: Bu form ile hastalar n yafl, cinsiyeti, medeni durumu, hastal k süresi, kulland ilaçlar, sistemik hastal olup olmad, psikiyatrik hastal olup olmad sorguland. Görsel Analog Skala (GAS): Price ve arkadafllar (15) taraf ndan gelifltirilmifltir. A r fliddetinin de erlendirilmesinde kullan l r. Ölçek 10 cm uzunlu unda olup, iki ucu farkl olarak isimlendirilmifl (0=a r yok, 10= en fliddetli a r ) dikey veya yatay hat üzerinde hastan n hissetti i a r fliddetine karfl l k gelen bir noktay iflaretlemesi ile uygulan r. flaret konulan nokta ile hatt n en düflük ucu aras ndaki mesafe santimetre olarak ölçülür ve bulunan say sal de er hastan n a r fliddetini gösterir. K sa Form-36 (SF-36): Yaflam kalitesini de erlendirmek amac ile kullan lan bu ölçek fiziksel fonksiyon, fiziksel rol k s tl l, a r, genel sa l k, vitalite/enerji, sosyal fonksiyon, emosyonel rol ve mental sa l k olmak üzere 8 alt bafll ktan oluflur. Altbafll klar n puan marj 0 (en kötü sa l k durumu) ile 100 (en iyi sa l k durumu) aras nda Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 17, Say : 1, 2007 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 17, N.: 1,

3 Romatoid artrit ve osteoartrit hastalar nda yetiyitimi ve depresyon de iflir. Bu ölçe in geçerlik ve güvenirli i, artritin fliddetini de erlendirmeye yönelik pek çok klinik çal flmada belirtilmifltir. Ayr ca, OA fliddetindeki de ifliklikleri yans tmak aç s ndan da de erli oldu u gösterilmifltir (16). Sa l De erlendirme ölçe i (SDÖ): Fiziksel yetiyitiminin de erlendirilmesinde kullan lan bu ölçek, giyinme, do rulma, yemek yeme, yürüme, hijyen, uzanma, kavrama ve günlük aktivitelerin de erlendirildi i 8 alt bafll ktan oluflur. Yetiyitiminin derecesi, hasta taraf ndan her bir alt bafll k için 1 ile 3 aras nda verilen puanlardan, en yüksek puan esas al narak hesaplan r. SDÖ ölçe inin ülkemizde geçerlik ve güvenirlik çal flmas yap lm fl olup, kronik romatizmal hastal klara ba l fonksiyonel kay plar n de erlendirilmesinde y llardan beri yayg n olarak kullan lmaktad r (17,18). Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe i (HDÖ): Depresyon düzeyinin belirlenmesinde 17 maddelik HDÖ hastalara bir psikiyatri uzman taraf ndan uyguland. Majör depresyon için kesme puan 14 puan olarak al nd. Bu ölçek Hamilton (19) taraf ndan gelifltirilmifl ve daha sonra yap land r lm fl hale dönüfltürülmüfltür. Depresyon düzeyini ve fliddet de iflimini ölçmede yayg n olarak kullan lan bir ölçektir, Türkçe geçerlik ve güvenirlik çal flmas Akdemir ve arkadafllar (20) taraf ndan yap lm flt r. statistiksel De erlendirme statistiksel de erlendirme için SPSS 11.0 paket program nda, gruplar aras karfl laflt rmalarda Student s t-testi ve Mann-Whitney U testi, kategorik de iflkenlerin karfl laflt r lmas nda x 2 testi, de iflkenler aras ndaki iliflkinin incelenmesinde Pearson's korelasyon analizi kullan ld. p<0.05 de eri istatistiksel olarak anlaml kabul edildi. BULGULAR Çal flmaya, 32 si RA, 43 ü osteoartritli olmak üzere toplam 75 hasta al nd. RA hastalar n n 26 s kad n, 6 s erkek; OA hastalar n n 31 i kad n, 12 si erkekti. Yafl ortalamas RA grubunda 39.0±6.0, OA grubunda 41.3±4.2 y l olarak hesapland. Hastalar n demografik ve klinik özellikleri Tablo 1 de gösterilmifltir. Ortalama hastal k süreleri RA grubunda 20.9±10.7 ay, OA grubunda 17.9±10.6 ay olarak hesapland. Hasta gruplar aras nda yafl, cinsiyet da l m ve hastal k süresi bak m ndan anlaml fark yoktu. Sabah tutuklu u süresi ortalamalar RA grubunda 63.8±25.6 dakika, OA grubunda 24.6±14.9 dakikayd. Sabah tutuklu unun süresi bak m ndan iki grup aras nda istatistiksel olarak anlaml fark vard (p= 0.005). Tablo 1. RA ve OA hastalar nda demografik özellikler ve klinik bulgular Yafl (y l) 39.0± ±4.2 (28-62) (33-56) 0.06 Cins (kad n/erkek) 26/6 31/ BK (kg/m 2 ) 20.9± ± Hastal k süresi (ay) 29.9± ± Sabah tutuklu u (dakika) 63.8± ± RA: Romatoid artrit, OA: Osteoartrit, BK : Beden kitle indeksi (BK ) Tablo 2 de görüldü ü gibi RA ve OA grubunun HDÖ puan ortalamalar s ras yla 15.7±4.4 ve 11.4±2.8 olarak bulundu. RA hastalar nda HDÖ puan ortalamas OA grubundan anlaml olarak daha yüksekti (p<0.001). GAS ortalamas RA grubunda 7.1±0.8, OA grubunda 6.2±1.0 olarak hesapland. A r fliddetinin RA te OA ten anlaml olarak daha yüksek oldu u görüldü (p<0.001). KF-36 skoru ortalamas RA grubunda 66.4±5.8, OA grubunda 73.8±4.7 olarak bulundu ve iki grup aras nda istatistiksel olarak anlaml fark mevcuttu (p<0.001). SDÖ toplam puan ise RA hastalar nda 1.5±0.2, OA hastalar nda 1.1±0.1 olarak hesapland, RA grubunda OA grubuna göre daha yüksek oldu u görüldü (p<0.001). Tablo 2. RA ve OA hastalar nda GAS, HDÖ, SDÖ ve KF-36 sonuçlar GAS 7.1± ± HDÖ 15.7± ± SDÖ 1.5± ± SF ± ± RA: Romatoid artrit, OA: Osteoartrit, GAS: Görsel Analog Skala, HDÖ: Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe i, SDÖ: Sa l De erlendirme Ölçe i, KF-36: K sa Form-36 HDÖ kesme puan 14 al nd nda; RA grubunun %62.5 i (n= 20), OA grubunun %20.9 u (n= 9) kesme puan n n üstündeydi. RA grubunda HDÖ kesme puan n n üstünde olan hasta oran OA grubundan anlaml olarak yüksekti (x 2 =13.36, p<0.001). Gruplar n KF-36 daki alt ölçek (fiziksel fonksiyon, fiziksel rol, a r, genel sa l k, enerji, sosyal fonksiyon, emosyonel rol ve mental sa l k) puanlar n n de erlendirilmesinde fiziksel rol k s tl l d fl ndaki tüm alt ölçek puanlar n n RA grubunda OA grubundan daha düflük oldu u görüldü (p<0.001, hepsi için). Fiziksel rol k s tl l - 26 Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 17, Say : 1, 2007 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 17, N.: 1,

4 Ö. Alt nda, A. Alt nda, N. Soran, H. Tabur skoru RA hastalar nda OA hastalar ndan anlaml olarak yüksek bulundu (p<0.001) (Tablo 3). Tablo 3. RA ve OA hastalar nda KF-36 alt bafll k puanlar n n karfl laflt r lmas Fiziksel Fonksiyon 58.8± ± Fiziksel rol k s tl l 46.5± ± A r 36.6± ± Genel sa l k 37.4± ± Vitalite 38.8± ± Sosyal fonksiyon 57.5± ± Emosyonel durum 44.7± ± Mental sa l k 38.1± ± RA: Romatoid artrit, OA: Osteoartrit, KF-36: K sa form-36 HDÖ ye göre kesme puan n n üstündeki RA hastalar nda fiziksel rol k s tl l d fl ndaki tüm KF-36 alt bafll klar ndan al nan skorlar, HDÖ ye göre kesme puan n n üstündeki OA hastalar ndan istatistiksel olarak anlaml düzeyde düflük bulundu (p< 0.05, hepsi için). Fiziksel rol k s tl l skoru HDÖ kesme puan n n üstündeki RA hastalar nda HDÖ kesme puan n n üstündeki OA hastalar ndan anlaml olarak yüksek bulundu (p=0.01) (Tablo 4). Tablo 4. HDÖ kesme puan n n üstündeki RA ve OA hastalar nda KF- 36 alt bafll k puanlar n n karfl laflt r lmas HDÖ kesme HDÖ kesme p puan n n üstündeki puan n n üstündeki RA hastalar (n=20) OA hastalar (n=9) Fiziksel Fonksiyon 58.5 ± ± Fiziksel rol k s tl l 45.0 ± ± A r 37.1 ± ± Genel sa l k 36.7 ± ± Vitalite 38.9 ± ± Sosyal fonksiyon 56.6 ± ± Emosyonel durum 43.7 ± ± Mental sa l k 38.2 ± ± HDÖ:Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe i, RA: Romatoid artrit, SDÖ: Sa l de erlendirme ölçe i HDÖ kesme puan n n üstündeki hastalarda ortalama GAS de eri 5.11±2.4 iken alt ndaki hastalarda 2.3±0.7 olarak hesapland, aradaki fark istatistiksel olarak anlaml bulundu (p<0.001). Tablo 5 te görüldü ü gibi RA grubunda SDÖ alt ölçek puanlar n n tümü, OA grubuna göre istatistiksel olarak anlaml düzeyde yüksek bulundu (p<0.001, hepsi için). HDÖ kesme puan n n üstündeki RA hastalar nda Tablo 5. RA ve OA hastalar nda SDÖ alt bafll k puanlar n n karfl laflt r lmas HDÖ skorlar ile SDÖ alt ölçeklerinden giyinme, yemek yeme ve yürüme puanlar aras nda pozitif korelasyon mevcuttu (r= 0.656, p= 0.001, r= 0.469, p= 0.001, r= 0.500, p= 0.006, s ras yla) (Tablo 6). TARTIfiMA Giyinme 1.6 ± ± Do rulma 1.4 ± ± Yemek yeme 1.7 ± ± Yürüme 1.3 ± ± Hijyen 1.3 ± ± Uzanma 1.4 ± ± Kavrama 1.6 ± ± Günlük aktiviteler 1.8 ± ± RA: Romatoid artrit, OA: Osteoartrit, SDÖ; Sa l de erlendirme ölçe i Tablo 6. HDÖ kesme puan n n üstündeki RA hastalar nda HDÖ ile SDÖ alt bafll klar aras ndaki korelasyonlar SDÖ alt bafll klar HDÖ Giyinme Yemek yeme Yürüme r HDÖ:Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe i, RA: Romatoid artrit, SDÖ: Sa l de erlendirme ölçe i Çal flma sonuçlar m z, RA hastalar nda yetiyitimi ve depresyon düzeyinin OA hastalar ndan daha yüksek oldu unu göstermifltir. RA e çeflitli psikiyatrik bozukluklar n özellikle depresyonun s kl kla efllik etti i uzun zamand r bilinmektedir. Murphy ve arkadafllar (21) RA hastalar nda depresyon oran n %17, Karasu ve arkadafllar (22) %33.8 olarak bildirmifltir. Farkl çal flmalarda RA ile birlikte depresyon görülme s kl %14-46 olarak bildirilmifltir (1,5). Creed (23) RA hastalar nda depresyonun genel nüfusa göre yaklafl k iki kat daha fazla görüldü ünü ileri sürmüfltür. De erlendirmede farkl ölçekler kullan lmas, kullan lan ölçeklerde kesme puanlar n n farkl al nmas, hastal k sürelerinin farkl olmas sonuçlar etkilemektedir. Çeflitli çal flmalar depresyonun inflamatuvar olmayan kronik romatizmal hastal klarda da yüksek oranda görülebildi ini göstermifltir (24,25). Kronik romatizmal hastal klarda hastal n ilerlemesi ile art fl gösteren fonksiyonel yetersizlik hastan n günlük aktivitelerini p Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 17, Say : 1, 2007 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 17, N.: 1,

5 Romatoid artrit ve osteoartrit hastalar nda yetiyitimi ve depresyon yerine getirememesi ve sosyal izolasyona neden olarak depresyona yol açmaktad r. Van Korff ve arkadafllar (26) kronik artrit hastalar nda tedavi sonras yetiyitiminin azalmas yla birlikte depresyon bulgular n n da azald n bildirmifllerdir. Baflka bir çal flmada hastal n önemli bir özelli i olan yorgunlu un da depresyona neden olabilece i vurgulanm flt r (3). RA hastalar nda kas gücü kayb, atrofi ve a r ya ba l aktivitede k s tlanma yan nda, tedavide s k kullan lan kortikosteroidlere ba l miyopati ve nöropati de fonksiyonel kapasiteyi olumsuz yönde etkilemektedir. Ayr ca kortikosteroid tedavisi baz psikiyatrik bozukluklara da yol açabilmektedir. Yüksek doz glukokortikoid kullan m nda doza ba l olarak depresyon tablosunun ortaya ç kabilece i bildirilmifltir (27). Bizim çal flmam zda da RA ve OA hastalar nda depresyon düzeyinin yetiyitimi ile iliflkili oldu u görülmüfltür. SDÖ nün giyinme, yemek yeme ve yürüme alt ölçekleri ile HDÖ skorunun korelasyonu, hastalar n günlük yaflam aktivitelerinde ortaya ç kan k s tlanmalar n depresyona yatk nl k oluflturabilece ini düflündürmektedir. Kronik a r l hastada depresyonun genel nüfusa göre daha fazla s kl kta görülmesinde, kiflinin a r nedeniyle zor yaflam olaylar yla bafla ç kmada yetersiz kalmas n n da rolü vard r (5). Biliflsel modele göre a r yüzünden kiflinin günlük yaflam aktivitelerini yerine getirememesi ve yaflam kalitesinin olumsuz yönde etkilenmesi depresyon olas l n art rmaktad r (28). Bizim hastalar m zda HDÖ kesme puan n n üstündeki RA hastalar nda a r fliddeti OA hastalar ndan daha yüksekti. RA, hastal modifiye eden antiromatizmal ilaçlar n uygun doz ve sürede kullan lmas durumunda bile ortalama yaflam süresini 3-7 y l azaltt bilinen kronik bir hastal kt r. Hastal a ba l geliflen fonksiyonel kay p h zl ilerlemektedir (29). Eklem y k m, hastal n patojenezinde rolü olan proinflamatuvar sitokinlerin etkisiyle olmaktad r. Proinflamatuvar sitokinlerin ayn zamanda çeflitli nörotransmitter ve nöropeptidlerin sentezine ve sal verilmesine sebep olarak depresif semptomlara yol açt da bilinmektedir (30). Sistemik lupus eritematozis, otoimmün troidit, romatoid artrit gibi birçok otoimmün hastal a depresif belirtilerin efllik etti i ve antidepresan ilaç tedavisinin depresif belirtilerin yan s ra otoimmün yan t da azaltt öne sürülmüfltür (5). Ayr ca depresyonun, nöroimmün disregülasyona neden olarak patolojik otoimmün cevab n ilerlemesini h zland rd bilinmektedir OA en s k görülen eklem hastal olup, eriflkinlerde yetiyitimine neden olarak yaflam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir (11). Patojenezinde inflamatuvar sitokinlerin rolü oldu unu bildiren çal flmalar mevcuttur. Ancak mekanik yüklenmeye ba l k k rdak hasar patojenezde daha önemli bir mekanizma olarak kabul edilmektedir (31). OA te yetiyitiminin radyografik olarak eklem aral n n daralmas ile do rudan iliflkili oldu unu, hastal k seyrinde ortaya ç kan ruhsal bozukluklar nda a r ve yetiyitimine ba l oldu unu bildiren çal flmalar mevcuttur (31,32). O'Reilly ve arkadafllar (33) diz a r s olan hastalarda anksiyete ve depresyon düzeylerini a r s olmayanlara göre daha yüksek bulmufllard r. Odding ve arkadafllar (34) ise osteoartrite efllik eden kronik a r ve fiziksel aktivitede yetersizli in psikososyal yetiyitiminin en önemli belirleyicileri oldu- unu bildirmifllerdir. Hawley ve arkadafllar (3) RA ve OA hastalar n n da bulundu u kronik romatizmal hastal olan 6153 hastada depresyon düzeyini araflt rm fllar ve RA grubunda depresyon düzeyinin di er gruplardan daha yüksek olmad n bildirmifllerdir. Bu çal flmada, RA ve OA hastalar ndan oluflan çal flma grubunda depresyon düzeyi, yetiyitimi derecesi ve yaflam kalitesi de erlendirildi. Sonuçlar m z, RA hastalar nda OA hastalar na göre depresyon düzeyinin daha yüksek, yaflam kalitesinin daha kötü ve fiziksel yetiyitiminin daha fazla oldu unu gösterdi. Çal flmam z n kesitsel olmas k s tl l k olarak kabul edilebilir. Ayr ca hastalar n yap land r lm fl bir klinik görüflme ile de erlendirilip ruhsal bozukluk tan lar n n konmas ve psikiyatrik tedavi gereken hastalar n tedavi sonras tekrar de erlendirilmesinin daha de erli bilgiler verebilece i düflüncesindeyiz. Benzer klinik bulgularla seyreden di er kronik romatizmal hastal klarda yaflam kalitesi ve psikiyatrik bozukluklar n araflt r ld yeni çal flmalara ihtiyaç vard r. Kronik romatizmal hastal klar n tedavisinde amaç a r n n azalt lmas, yaflam kalitesinin mümkün olan en üst düzeyde tutulmas, günlük yaflam aktivitelerinin devam ettirilmesidir. Buna göre hastal a efllik eden psikolojik ve sosyal patolojilerin de erlendirilmesi ve tedavi edilmesi, tedaviye uyum ve prognozu olumlu yönde etkileyebilir. 28 Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 17, Say : 1, 2007 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 17, N.: 1,

6 Ö. Alt nda, A. Alt nda, N. Soran, H. Tabur Kaynaklar: 1. Abdel-Nasser AM, Abd El-Azim S, Taal E, El-Badawy SA, Rasker JJ, Valkenburg HA. Depression and depressive symptoms in rheumatoid arthritis patients: an analysis of their occurrence and determinants. Br J Rheumatol 1998; 37: Rowe AJ. Mental problems in rheumatoid arthritis. Br Med J 1969; 4: Hawley DJ, Wolfe F. Depression is not more common in rheumatoid arthritis: a 10-year longitudinal study of 6,153 patients with rheumatic disease. J Rheumatol 1993; 20: WHO. International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps: a Manual of Classification Relating to the Consequences of Disease. 1980; Geneva 5. Altan L, Bingöl Ü, Sa rkaya Z, Sarandöl A, Yurtkuran M. Romatoid Artritli Hastalarda Anksiyete ve Depresyon. Romatizma 2004; 19: Lawrence RC, Hochberg MC, Kelsey JL, McDuffie FC, Medsger TA Jr, Felts WR, Shulman LE. Estimates of the prevalence of selected arthritic and musculoskeletal diseases in the United States. J Rheumatol 1989; 16: Özdemir F, Çal yurt O, Uzunca K, Vardar E, Demirba D, Kokino S. Ayaktan Tedavi Gören Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Hastalar nda Psikiyatrik Bozukluklar Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Dergisi 1993; 17; Zautra AJ, Smith BW. Depression and reactivity to stress in older women with rheumatoid arthritis and osteoarthritis. Psychosom Med 2001; 63: Peck JR, Smith TW, Ward JR, Milano R. Disability and depression in rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum 1989; 32: Kamanl A. Osteoartritli olgularda radyografik bulgular ile hastal k fliddeti ve disabilite iliflkisi. Romatizma 1998; 13: Aksoy C. Osteoartritin etyopatogenezinde yeni görüfller. Türkiye Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Dergisi 1998; 44: Esenyel M, Walden G, Ça lar N, Tetik S, Özaras N. Farkl Etyolojilere Ba l Kronik A r da A r yla liflkili Sakatl k ve Depresyon Türkiye Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Dergisi 2003; 49: American college of rheumatology subcommittee on rheumatoid arthritis guidelines. Guidelines for the management of rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum 2002; 46: Altman R, Asch E, Bloch D, Bole G, Borenstein D, Brandt K, Christy W, Cooke TD,Greenwald R, Hochberg M. Development of criteria for the classification and reporting of osteoarthritis. Classification of osteoarthritis of the knee. Arthritis Rheum 1986; 29: Price DD, McGrath PA, Rafii A, Buckingham B. The validation of visual analogue scales as ratio scale measures for chronic and experimental pain. Pain 1983; 17: Koçyi it H, Aydemir Ö, Fiflek G, Ölmez N, Memifl A. K sa Form 36 (KF-36) n n Türkçe versiyonunun güvenilirli i ve geçerlili i. Romatizmal hastal olan bir grup hasta ile çal flma. laç ve Tedavi Dergisi 1999; 12: Küçükdeveci AA, Sahin H, Ataman S, Griffiths B, Tennant A. Issues in cross-cultural validity: Example from the adaptation, reliability, and validity testing of a Turkish version of the Stanford Health Assessment Questionnaire. Arthritis Rheum 2004; 51: Senerdem N, Gul A, Konice M, Aral O, Inanc M, Yuzbasioglu N. The use of two different health assessment questionnaire in Turkish rheumatoid arthritis population and assessment of the association with disability. Clin Rheum 1999; 18: Hamilton M. A rating scale for depression. J Neur Neurosurg Psychiatry 1960; 23: Akdemir A, Örsel S, Da, Türkçapar MH, flcan N, Özbay H. Hamilton depresyon derecelendirme ölçe i (HDDÖ) nin geçerli i, güvenirli i ve klinikte kullan m. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi 1996; 4: Murphy H, Dickens C, Creed F, Bernstein R. Depression, illness perception and coping in rheumatoid arthritis. J Psychosom Res 1999; 46: Karasu R, Ataman fi, Kumbasar H. Romatoid artritli hastalarda depresyon. Romatoloji & T bbi Rehabilitasyon 2002; 13: Creed F.Psychological disorders in rheumatoid arthritis: a growing consensus? Ann Rheum Dis 1990; 49: Frank RG, Chaney JM, Clay DL, Shutty MS, Beck NC, Kay DR, Elliott TR, Grambling S. Dysphoria: a major symptom factor in persons with disability or chronic illness. Psychiatry Res 1992; 43: Cassileth BR, Lusk EJ, Strouse TB, Miller DS, Brown LL, Cross PA, Tenaglia AN. Psychosocial status in chronic illness. A comparative analysis of six diagnostic groups. N Engl J Med 1984; 311: Von Korff M, Ormel J, Katon W, Lin EH. Disability and depression among high utilizers of health care. A longitudinal analysis. Arch Gen Psychiatry 1992; 49: Johnson SA, Fournier NM, Kalynchuk LE. Effect of different doses of corticosterone on depression-like behavior and HPA axis responses to a novel stressor. Behav Brain Res 2006; 168: Wörz R. Pain in depression-depression in pain. Pain Clin Updates 2003; 11: Pinals RS. Survival in rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum 1987; 30: Doksat MK. Evrimsel perspektiften depresyon ve sitokinler. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2003;13: Lannkhorst GJ, Van de Stadt RJ, Van der Korst JK. The relationship of functional capacity, pain and isometric and isokinetic torque in osteoarthritis of the knee. Scand J Rehabil 1985; 17: Sharpe L, Sensky T, Allard S. The course of depression in recent onset rheumatoid arthritis. The predictive role of disability, illness perceptions, pain and coping. J Psychosom Res 2001; 51: O'Reilly SC, Jones A, Muir KR, Doherty M. Quadriceps weakness in knee osteoarthritis: The effect of pain and disability. Annals of the Rheumatic Diseases 1998; 57: Odding E, Valkenburg HA. Algra D, Vandenouweland FA, Grobbee DE, Hofman A. Associations of Radiological Osteoarthritis of the Hip and Knee with Locomotor Disability in the Rotterdam Study. Ann Rheum Dis 1998; 57: Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 17, Say : 1, 2007 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 17, N.: 1,