Yabani Hayvan Insan Zoonos Hastaliklar (I)

Transkript

1 1 2 Yabani Hayvan Insan Zoonos Hastaliklar (I) ICINDEKILER GIRIS Sayfa I) Bulasici Hayvan Hastaliklari (animal epidemic) 2 1.) Genel: ) Animal Epidemik hastaliklarin siniflandirilmasi: ) Hayvanlarin bulasici hastaliklarinin günümüzdeki anlami: ) Bulasici Hastaliklarla Mücadele Uluslarasi Etkin Birimler: ) Dünya hayvan saglik Örgütü (OIE)): ) Avrupa birligi (Europäische Union) ) OIE yasal düzenleme:-bulasici hastaliklarin listesi 7-14 II) Zoonos Hastaliklar 14 1.) Genel: ) Zoonos hastaliklarin siniflandiralmasi: ) Reservoir olma durumlarina göre ) Yasam zyklus larina göre: 16 3.) Zoonoslar ve bunlara neden olan Pathojenler: ) Viral Zoonoslar: ).Prion induzierte Zoonoslar: ) Bakterielle Zoonosen ) Parasitäre Zoonosen ) Acariose (Acari) 18 4.) Alfabetik sirasiyla bazi önemli Zoonos hastaliklar: 18-20

2 Literatür 20 GIRIS: Insanlarla Omurgali hayvanlar arasinda dogal yollardan birinden öbürüne bulasan hastalik ve enfeksiyonlardir.(who; ). Bu tanimlamadan da anlasilacagi üzere Zoonos hastaliklar sadece hayvandan insana gecen degil ayni zamanda insandan hayvanlara gecen hastaliklarida kapsamaktadir. Kaldiki her gecen gün yeni dogrularin tespit ve kesfedildigi günümüz bilim caginda bu tanimlamaninda yeniden masaya yatirilmasi gerektegi tartismalari yok degil. Cagimiz itibariyle kabul gören bu tanimlama cercevesinde Zoonose hastaliklar üc genel gruba ayrilmaktadir. Bunlar sirasiyla: 1.) Zooanthroponosen: Hayvandan insana gecebilen enfeksiyonlar olarak tanimlanmaktadir. Ve en cok rastlanilan Zoonos hastalik bicimi olarak kabul edilmektedir. Ki ben bunun tipbi anlmada dogru bir tespit olmakla birlikte tipbi ethik anlamda yanlis bir tespit oldugunu düsünüyorum. Bu görüsümü asagida kisaca acimlamaya calisacagim. 2.) Anthropozoonosen: Insandan hayvanlara gecen hastaliklardir. Ve seyrek görülen zoonose hastalik bicimi olarak kabul edilmektedir. Bu da elbetteki tipbi anlamda dogru bir tespit ancak yine tipbi ethik anlaminda yetersiz bir tespit olarak kabul ediyorum. 3.) Diplozoonosen: Hayvanlardan insanlara ve insanlardan hayvanlara gecebilen hastaliklar olarak tanimlanmaktadir. Ve Zooanthroponoslardan sonra en cok görülen tip olarak kabul edilmektedir. Fakat bilimsel tespit ve arastirmalarin geldigi boyut itibariyle elde edilen yeni epidemiyolojik bulgu ve tespitler Zoonose hastaliklarin bu klasik anlamdaki geleneksel tanimlamalardan hareketle ortaya konulmus olan siniflandirma ve kategorilerinin dogru olmadigi ortaya cikmistir.yani Hayvanlarin hastalik tasiyicisi kategorisinde ele alindigi bir cok Zoonos hastaligin tasiyicisinin mesela su, toprak, bitki, gida ve yemmaddeleri oldugu ve buralardan omurgali canlinin infekte oldugu ortaya cikmis durumda. Bu nedenle yukarida bahsini ettigim Zoonose hastalik siniflandirmasina Saprozoonosen, Geozoonosen vb tanimlamalarin eklenmesi hicte yanlis bir tespit olmayacaktir. Yani bununla demek istedigim mikroorganizmalarin direkt kendileri tarafindan dogada ubiquiter olarak yayilan ve insan ve hayvanlar icin fakultativ pathojen olan hastaliklarin mevcudiyeti artik tartisma götürmez bir aciklikta ortaya konulmustur. Ve ben burada bir adim daha ileri gidip insan olarak dogada sebebiyet verdigimiz her türlüsünden zarar eylemleri sayesinde bu tür mikroorganizmalarin yasam alanlari bulduklari, mutasyonlara ugradiklarini bundan hareketlede biz insanlarin hayvanlara ve diger canlilara gecen zoonos hastaliklarda bas aktör olarak kabul edilmemiz gerektigini düsünüyorum. Bu tespit ve düsünceme üc örnek ile acimlamak istiyorum:

3 1.Örnek: SARS (EMERGING Zoonozlar; severe acute respiratory syndrom) hastaligi: Eldeki bilimsel verilerden biliyoruz ki bu virus bilinen sekliyle yabani Zibet kedilerini ya da bir ihtimalle tarla faresini konakci olarak kabul etmektedir. Peki bu virus ne olduda bir anda (2002) insanlarda enfeksiyona sebebiyet verecek mutationu yasadi ve ayni zamanda mesela damlacik enfeksiyonu olarak insandan insana bulasan bir hastaliga dönüstü. Evet buna verilecek yanit kabülünde zorlansakta biz insanlarin egoismidir. Yani dünyanin bir cografyasinda (Asya ve Afrika ülkeleri basta olmak üzere) acliga ve yoksuluga mahkum edilmis insan topluluklarinin ve diger canlilarin yasamak zorunda birakildiklari yasam tarzlari (yeme aliskanliklari, hayvan ve insanlarin hijyenik olmayan ortamlarda ic ice yasamalari vb gibi) bu virusun biyoterör olarak bize dönmesine yol acti. 2.Örnek. TB (Tuberkulose) hastaligi: Biliyoruz ki bu hastalik bilinen en eski hastaliklardan olup yillarca bir cok dünya cografyasinda basarili mücadele yöntemleriyle etkisizlestirildigi seklindeki verilerle övündük. Peki ne oldu da bu hastalik yine tehlike anlaminda gündemlerimize geldi. Bunun yanitini vermek ne yazikki zor degil. Yine biz insanlarin kar amacli basi bos yönelimleri buna neden oldu. Yani piyasaya daha fazla kazanma hirsiyla sayisini bile artik bilmedigimiz cesitlilik ve formlarda antibiotik sürdük ve yine birilei ethik degerleri gözardi ederek kazanma hirsiyla i recetelerin en basini antibiotik isimlariyle süsledi ve elbetteki biz kullanicilarda kobay olmaya meyilli oldugumuzu saklamadan gönüllü alici ve kullanici olduk ve bunlada yetinmeyip himayemizdeki diger canlilarada uyguladik uygulattik. Peki ne oldu eldeki ilaclara mücadele ettigimiz bakteriyi ökdürmek bir yana zararlari etkilerini duruduracak konumunu bile yitirdi cünkü bu bakteri artik sayemizde bu ilaclara karsi savunma silhlini gelistirdi. Yani antibiotikleri bir resistens olustu. 3.Örnek: Kus Gribi (H5N1-Virus; Influenza-A), Zoonose bir hastalik olarak Kus Gribi hangi siniflandirmanin icine dahil edilecek konusu dünyadaki bir cok bilim institülerinde acik tartismalar seklinde yürütülmektedir. Cagimizin dogal afetleri arasinda sayilan kus gribi ile mücadele ödedigimiz vergiler üzerinden yürütülmektedir. Kaldikki uluslararasi hukuk buna antiparentez acmak durumundadir. Cünkü en siradan hukuk kiztaplarinda bile zarar zarara neden olanlarca karsilanir demektedir. Ve biliyoruz ki kus gribine neden olan industrialise edilmis, toplu kamplarda en az maliyeti gida üretimine merkezlerine almis üreticiler bu hastaligin bas sorumlusu ve mimaridir. O halde mücadeleninde bu kesimlerce finanse edilmesi uluslararasi hukukun bir geregidir Günümüzdeki kanatli industrisinin temelleri bundan 50 sene önce amerikada ki kimi üreticilerin köylü tipi saha yetistiriciliginin yerine daha az maliyetli, daha az emek gerektiren üretim ve yetistirme tarzini masaya yatirmalari ile atildi. Yani o dönemlerden

4 baslamak suretiyle geleneksel kanatli yetistiriciliginin yerini penceresiz, uzun ve bir hapishaneyi andiran agirlar aldi. Ve böylece intensiv kanatli yetistiriciligi dogdu. Zamanla fabrika binalarini andiran bu agirlar Ingilizcede factory farning kavrami ile günlük yasamlarimizda yadsiyamadigimiz bir duruma geldi. Elbetteki bununlada yetinilmeyip sözde modern üretim methodu olarak lanse edilen bu üretim bicimleri sayesinde hayvanlar bir makina gibi görülmeye algilatilmaya baslandi ve bütün bunlarda daha az yemle daha düsük maliyetle söz konusu canlinin ete yumartaya dönüstürülmesi adi altinda yapildi. Bu bahsi edilen agirlarda sayilari lerle ifade edilen kümes hayvaninin (Tavukculuk sektörü)) mevcudiyetini nasil izah etmek gerekiyor. Bu nasil mümkün olabilmektedir? Bana göre bunun yaniti Amerikan tavuk yetistiricileri birliginin (National Chicken Council) sözde bilimsel deger olarak bizleri sundugu mesela tavuk basina 1097 cm2 lik alan vb lerinde aramak gerekmektedir. Yani bir tavuk icin ön görülen yasam alani! A4 boyutunda ki bir sayfa büyüklügünün bile altindaki bir hacim. Ne demek bu? Eger tavuk piyasa agirligina gelince kibildayamayacak ve diger gelisen tavuklarin et verim oranina zarar veremeyecek ve böylece biz insanlik daha az maliyetle ucuz et sahibi olacagiz. Ya da yumurta tavukculugunda hayvanlar yanyana üst üste dizayn edilmis demir kafeslerde daha az maliyetle daha ucuz yumurtayi biz tüketicilerin kahvalti sofralarina armagan edecek. Ve bu da biz insanligin ahlaki degerleri arasinda görünmez kilinacak! Tabiki bu tespitlerim sadece bir kac politik ve ethik vurgu olarak algilanmalidir. Ben burada daha cok biyolojik tespitler üzerinde durmak istiyorum. Intensiv kanatli yetistiriciliginin gelecek adina kalici üretim methodu olmadigini cok siradan bir mantik sorgulamasiyla ortaya koyabiliriz. Yani herseyden önce böylesi bir method fossil yakitlara ihtiyac duymaktadir. Yoksa isiklandirmalar, havalandirmalar ve de yem transportlari baska türlü nasil gerceklestirilebilir ki? Mesela bu anlamda insanlar tarafindan bir sekilde gida kaynagi olarak kullanilamaz durumda olan tane yemler hayvanlarin kemik, tüy ve diger vucut gelisimlerinde kullanilmak üzere yem olarak kullanilmaktadir. Ve cok iyi biliyoruz ki sirf bu cercevede bile kanatli beslenmesi icin yaptigimiz yatirim anlaminda daha az protein ve kullanilabilir gida elde ediyoruz. Üstelik böylesi yetistirme metodlarinin cevreye verdigi zararlar (kaynak sularda yol actigi kirlilik gibi) bir baska sorun. Yine böylesi üretim merkezlerinde mesela Ammonyak oranindaki yüksek rakamlarin hayvanlarda yol actigi strees benzeri durumlardan kaynakli hastaliklarla mücadelede kullanilan antibiotik kullanimlarinin geldigi ürkütücü boyut ve bunun yol actigi kamu sagligi sorunlari simdiden bir cok bilim cevresini gelecek adina düsündürmekte ve endiselendirmektedir. Fakat bütün bu ve benzeri tespitlere rahmen özellikle gelismekte olan özellikle asya ülkelerinde bu anlamdaki üretim hizindan bir sey kaybetmiyor. Sonuc olarakta kus gribi, SARS gibi hastaliklarin bizleri sasirtmamasi gerekkiyor. Tabiki böylesi üretim bicimleri sadece kanatli yetistiriciligi ile de sinirli degil dömuz, koyun, sigir yetistiriciliginde de benzer uygulamalrin her gecen gün artigini biliyoruz.

5 Ottova üniversitesinden Virolog Early Brown`un Kanada``daki Kus gribi vakalariyla ilgili olarak Intevsiv tavuk yetistiriciligi kus gribi virusunun yayilip gelismesinde cok uygun bir ortam yaratmaktadir seklindeki tespiti ve yine bir cok uzman cevrenin tarimsal üretim bicimlerinin hayvanlardaki yasam alanlarini daraltmalarinin kus gribi ile ilskilendiren bilimsel tespitleri bizlere bilmemiz gereken bir cok ayrintinin ipuclarini vermektedir. Ne ilginctir ki kus gribinin nedenlenlendirilmesi anlaminda dogal yetistirme metodlarinin ve de yabani ördeklerin kaynak gösterilmesi yine intensiv yetistirme sahibi ya da cevrelerce daha cok dillendirilmektedir. Fakat biz biliyoruz ki yabani kuslarda tespit edilen virus kural olarak daha az tehlikelidir. Yani bu virusun direkt kendisi hastalik kaynagi olarak cok az rol sahibidir. Ya da baska bir deyisle; kus gribi virusunun virulent mutationlari dar alanlarda cok sayida hayvanin yetistirildigi birimlerde kendisini belirginlestirmektedir. Ve yapilan bir cok bilimsel istatistiki calismalardan biliyoruz ki yetistirme iskencehanelerinde ki hayvanlarda görülen virus pathojenitesi ayni genetik yapiya sahip dogal ortamlardaki hayvanlardan daha fazla. Ve kaldiki intevsiv yetistirme merkezlerinde siklikla görülen fare, sican vb hayvanlarin hastaligi yayma olanaklari dogal ortamlardan daha fazla. Su an icin cagimizin en büyük tehlikelerinden birisi olarak kabul edilen kus gribi vakalarindan ölen ya da hastalanan insan sayisi oldukca az. Ve bunlarin infekte hayvanlarla kontakta olan kisiler olduklari varsayilmaktadir. Fakat burada bilinmesi gereken bu virusun insandan insana bulasmaya yol acacak mutationa ugrama tehlikesi oldukca mümkün bir durum arz etmektedir. Ki eger bu gerceklesirse ölümlerin yüz milyonlara ulasmasi su an icin engellenemeyecek bir realite olarak önümüzde durmaktadir. Bu nedenledirki bir cok devlet ve hükümet bu tehlike karsisinda olanaklarini seferber etmis durumda. Mesela ABD kisa bir süre önce sirf kus gribi ile mücadele ve arastirmalara 8 milyar dolar ayirdigini biliyoruz. Ayrica yeterli sayida asi ve ilacin muhtemel bir epidemiyi engelleme amacli stoklandigini da biliyoruz. Ve daha bir cok baska devlette milyarlarca dolari asilama ve diger önlemlere ayirdigini biliyoruz. Evet simdi vergilerimizden karsilanacak olan bu kaynaklar gercekte kanatli industrisine yönelik birer subvention olarak görmemiz icin yeterli aciklikta bilimsel veriye sahibiz. O halde hep söylendigi gibi gercekte karli olan dogal ortamlardaki yetistirme tarzlaridir. Cünkü harcanan bu kadar kaynak diger bir cok bilinen alanda oldugu gibi toplumsal ekonomik kayiplarimizdir. Tabiki yukarida da dedigim gibi dogal ve cevresel zararlarin telafi edilmesine yönelik gelecekte yasanabilir bir dünya icin henüz bir plan yada programda mevcut degil. Fakat durum bu iken intevsiv hayvan yetistiriciligi halen tesvik ve prim görmekte, halbuki biliyoruz ki en mantikli cözüm bütün bu zararlarin vergilerini artirmak suretiyle böylesi yetistirme birimlerinin olusturdugu industruel sektörden alinmali bizler ya da hayvanlar bunun bedelini ödememelidir ve hic zaman kaybedilmeden dogal yetistirme yöntemleri tesvik edilmelidir.

6 Kuduz (Toolwut;Lyssa; Rabies;,Rage;), Kırım-Kongo Hemorajik Ateş (Krim-Kongo- Fieber; Crimean-Congo-Haemorrhagic-Fever, CCHF) ve benzeri daha bir cok zoonos hastaligin olus, ortaya cikis ve yayilma bicimlerini göz gönüne alarak benzer düsünce denklemi cercevesindeki bir degerlendirmeye tabii tutmak mümkün. I) Bulasici Hayvan Hastaliklari (animal epidemic) 1.) Genel: Hayvanlarin epidemik hastaliklari genel olarak bir pathojenin sebep oldugu, bulasabilen ve cabuk yayilabilen hastaliklar olarak tanimalanir. Normal hastaliklar ve bulasici hastaliklar bir cok ülkede cok kalin cizgilerle birbirinde kanun ve yönetmeliklerle ayrilmis ve bunlarin tek tek tanimlari yapilmistir. Ancak bu konuda uluslararasi tam bir konsensus saglandigini söylemek ne yazik ki mümkün degil. Mesela kedilerin bulasici hastaligi (Panleukopenie) yasal anlamda bir cok ülkede bu anlamda degerlendirilmektedir. Yani yasal bir regulasyona sahip degil 2.) Animal Epidemik hastaliklarin siniflandirilmasi: Animal epidemik hastaliklar hastaliga sebep olan pathojenlere göre: Prionen- (Transmissible spongiforme Enzephalopathien,Bovine spongiforme Enzephalopathie, BSE); Viruslar (Mesela;. Kuduz); Bacterien (Mesela;. Brucellose); Mantarlar (Mesela. Krebspest) ve Paraziter Hastaliklar olarak cesitlilik gösterirler. Bunlarin disinda Tekhücreliler (Mesela; Toxoplasmose), Solucanlar (Mesela; Echinokokkose), Uyuz (Mesela; Varroose) ya da Insektler (mesela;. Hypodermose) bunlar arasinda en önemlileri olarak gösterilebilir Animal epidemikler yayilmalarina göre de Enzootien (Belli bir bölgede ki görülme derecelerine göre); Epizootie ( ortaya ciktigi bölgenin disina yayilmalarina göre); Panzootie ( bir ülkeden bir baska ülkeye hatta bir kitadan bir baska kitaya yailmalarina göre) seklinde siniflandirilirlar. Epzootiyolojik karekterlerine göre de siniflandirilirlar ki bu tür hastaliklarla mücadele cok önem tasimaktadir. Buna göre: Geonosen ( Mesela; Listeriose), Gida kaynakli enfeksiyonlari (foodborne diseases, Mesela;-BSE); Aerosole (Mesela Tüberkülose); Kontakt enfeksiyonlar (Mesela; Virale Hämorrhagische Septikämie) vb. gibi. 3.) Hayvanlarin bulasici hastaliklarinin günümüzdeki anlami: Insanlara bulasabilen hastaliklar anlaminda ki kayiplar ne yazikki her gecen gün yenileri ortaya cikmak suretiyle gündemlerimize gelmektedir. Sadece hayvanlara bulasabilen hastaliklar anlaminda da cok büyük ekonomik kayiplara neden olmaktadir. Mesela yillari arasinda Hollanda`da ortaya cikan domuz

7 vebasi 2,3 Milyar Euro ve telef olan domuzlar anlaminda da 12 Milyon euro kayiba sebebiyet vermistir. Hayvanlarin bulasici hastaliklarinin direkt ya da indirekt yarattigi zararlarin potensiyel gücü ne yazikki biyolojik silahlarin gelistirlmesi anlaminda da ilgileri üzerine cekmistir. Mesela ikinci dünya savasinda Ingiltere Anthrax virusu üzerinde yaptigi calismalar ve bunlarin yarattigi tahribat deney bölgesi olan Islanda da (Gruinard) ancak yillari arasinda giderilebildi. Bu bahsi edilen tarihe kadar söz konusu olan bölgeye ancak koruyucu elbise vb. önlemlerle ayak basilabiliyordu.zoonos karekterli bulasici hayvan hastaliklarindan potensiyel biyolojik silah olarak -Memeli hayvanlarin cicek hastaligi, Tularemi, Brucellose, Rotz, Psittakose, Q-Fieber, Atlarin enzephalomyelitit- gibi hastaliklari sayilabilir. 4.) Bulasici Hastaliklarla Mücadele- Genel Metodlar Uluslarasi Etkin Birimler: Hastaliklarin yayilma yollari ve hastaliga yakalanmis hayvanlarin tespiti enfeksiyonlarla mücadelede en önemli veriler olmalari itibari ile hayvanlarin etkin bir kayit altina alinmalari cok büyük bir anlam tasimaktadir. Animal Epidemik hastaliklarla mücadelede Avrupa Birligi (EU) icerinsinde ki ulusal mevzuatlar cok büyük önem tasimaktadir. Bunlar özet olarak Bildirimi mecburi hastaliklar ve Ihbari mecburi hastaliklar olarak iki ana grupta tanimlanmaktadirlar ki bu da ilgili her birim icin baglayici hükümler icermektedir. Mesela; Bu anlamda mücadele yükümlülügü geregi her hayvan sahibi diagnos, therapie, bulasmayi önlemeye yönelik her türlü hijyenik önlem ve hatta söz konusu hayvani öldürme dahil kesinkez yükümlülükler tasir. Bulasici hastaligin Epizootiyolojik karakterine göre alinmasi zorunlu tedbirler, devlet veteriner dairelerince alinir ve sinir ötesi vakalarda ayni daireler gümrük daireleri ile koordineli calismalar yürütürler. Tabiki burada gerek ulusal mevzuatlar ve gerekse birlik mevzuatlari bu hastaliklarla mücadelede tam bir uyum icerisinde yapilmaktadir diyebiliriz. 4.1.) Dünya hayvan saglik Örgütü (OIE (Office International des Epizooties)): Avrupa birligi disinda bu tür hastaliklarla mücadelede Dünya hayvan saglik örgütü (Office International des Epizooties, OIE) cok aktif ve etkili bir mücadele yürütmektedir. Bu Örgüt Animal Epidemik hastaliklari iki liste olarak mercek altina almaktadir. Liste-A: Bu grup altinda 15 tane hastalik bildirimi/ihbari mecburi hastaliklar olarak verilmektedir. Bunlar: Sap Hastaligi, Vesikuläre Domuz hastaligi, Kücük Gevis Getiren Hayvanlarin Vebasi, Lumpy-Skin-Hastaligi, Mavi Dil Hastaligi, Afrika At Vebasi, Klasik Domuz Vebasi, Newcastle Hastaligi, Stomatitis Vesicularis, Sigir Vebasi, Ineklerin Akciger Enfeksiyonu, Rifttal-Hummasi, Koyun ve Kecilerin Cicek Hastaligi, Afrika Domuz Vebasit ve Kanatli Vebasi.

8 Liste-B: Bu liste de 93 hastalik ismi yer almakta ki ekonomik zararlar disinda hayvanlarin serbest dolasimi vb gibi konular da cok büyük kistlamalar söz konusu degil. Bu hastaliklar asagida ayrintilari ile verilmistir. 4.2.) Avrupa birligi (Europäische Union) Avrupa birligi bu tür hastaliklarla mücadeleyi iki liste olarak tanimlamaktadir. Ihbari mecburi hastaliklar:. Bulasici hastalik süphesi durumlarindaki aktiviteleri kapsar Bildirmi mecburi hastaliklar: Bulasici hastalik tespiti durumlarindaki aktiviteleri kapsar. Avrupadaki bazi ülkelerden kontrol edilen hastaliklar (Ihbari mecburi hastaliklar ve bunlarin yasal statüleri:kisaca asagidaki gibi verilebilir: 4.3.) OIE yasal düzenleme:-bulasici hastaliklarin listesi (Almanya, Avusturya und Isvicre (AP = Ihbari mecburi, MP = Bildirimi mecburi Ü = Kontrol, Gr. = Gruppe D=Almanya, A=Avusturya, CH= Isvicre) Infeksiyon Hayvan cinsi Etken Zoonose Status D Status A Status CH Acarapidose Arilar Acarapis woodi hayir yok AP Gr. 4 Actinobacillose der A. domuz hayir Schweine pleuropneumoniae yok yok Gr. 3 Affenpocken Maymun Orthopoxvirus simiae evet AP yok yok Afrikanische Pferdepest At African Horse Sickness Virus hayir AP AP 3 Gr. 1 Afrikanisches Afrikanische Domuz Schweinepest- Schweinepest Virus hayir AP AP 4 Gr. 1 Ansteckende Blutarmut Equine infectious Atlar der Einhufer anemia virus nein AP AP 42 Gr. 2 Ansteckende Blutarmut Infectious Salmon Baliklar der Lachse Anemia Virus hayir AP AP 5 Gr. 2 Ansteckende Atlar Gebärmutterentzündung T. equigenitalis hayir MP yok Gr. 3 Ansteckende Porcines Domuzlar Schweinelähmung Teschovirus hayir AP AP Gr. 4 Aujeszkysche Krankheit Birden fazla Suid Herpesvirus 1 hayir AP AP 6 Gr. 2 Bienenbeutenkäferbefall Arilar Aethina tumida hayir AP AP Gr. 4 Befall mit der Tropilaelaps-Milbe Arilar Tr. clareae und Tr. koenigerum hayir AP AP Gr. 4

9 Trypanosoma Beschälseuche Atlar hayir AP AP Gr. 2 equiperdum Bläschenausschlag der Equines Atlar hayir yok AP yok Pferde Herpesvirus 3 Blauzungenkrankheit gevisgetirenler Blauzungenvirus hayir AP AP Gr. 1 Borna-Krankheit At ve Koyun Bornavirus tartisilan MP AP yok BHV-1-Infektion (IBR- IPV Bösartiges Katarrhalfieber Bovine Virusdiarrhoe Sigirlar sigirlar sigirlar Bovines Herpesvirus 1 Bovines Herpesvirus 3 Bovines Virusdiarrhoe-Virus hayir AP AP 8 Gr. 2 hayir MP yok Gr. 4 hayir AP AP Gr. 4 Brucellose der Rinder sigirlar Brucella abortus evet AP AP Gr. 2 Brucellose der Schafe und Ziegen Koyun keci Brucella melitensis evet AP AP Gr. 2 Brucella-ovis-Infektion Koyun Brucella ovis hayir yok AP Gr. 3 Brucellose der Schweine Domuzlar Brucella suis evet AP AP Gr. 2 Campylobacteriose Bircok Campylobacter ssp. evet MP AP Gr. 4 Caprine Arthritis- Caprines Arthritis- Keciler Enzephalitis Encephalitis-Virus hayir yok yok Gr. 2 Rabbit Chinaseuche (RHD) Tavsanlar hemorrhagic hayir yok yok Gr. 4 disease virus Chlamydienabort Koyun keci Chlamydophila abortus evet MP yok Gr. 4 Chlamydiose Bir cok Chlamydophila spp. evet MP AP Gr. 3 Ebola Maymun Ebolavirus evet AP yok yok Echinokokkose Bir cok Echinococcus ssp. evet MP Gr. 4 Enzootische Epizootic Hämorrhagie der Hirsche Karaca hemorrhagic disease virus hayir AP yok Gr. 4 Enzootische Leukose Bovines Leukämie- Sigirlar, Büffel hayir der Rinder Virus AP AP Gr. 2 Enzootische Pneumonie Mycoplasma Domuzlar der Schweine hyopneumoniae hayir yok yok Gr. 3 Equine Arteriitis Atlar Equine arteriitis virus hayir MP yok Gr. 4 Euterpocken des Rindes Sigirlar Parapoxvirus evet MP yok yok

10 bovis 2 Geflügelcholera Kuslar Pasteurella multocida hayir yok AP yok Geflügelpest Aviäres Kuslar ( Vogelgrippe ) Influenzavirus evet AP AP Gr. 1 P. larvae Faulbrut Arilar (Amerikanische) AP AP Gr. 3 hayir M. pluton yok yok Gr. 3 (Europäische) Frühlingsvirämie der Karpfen Baliklar Rhabdovirus carpio hayir yok yok Gr. 4 Hypodermose Sigirlar H. bovis, H. hayir lineatum ohne AP 22 Gr. 3 Infektiöse Agalaktie Schafe, hayir Mycoplasma ssp. Ziegen yok yok Gr. 2 Infektiöse Bursitis der Infectious bursal hayir Hühner disease virus MP MP 23 ohne Infektiöse Infectious hayir Hämatopoetische Nekrose Baliklar hematopoietic necrosis virus AP AP 5 Gr. 2 Infektiöse Hühner- hayir Laryngotracheitis Herpesvirus 1 MP MP 23 Gr. 3 Virus der hayir Infektiöse Baliklar infektiösen Pankreasnekrose Pankreasnekrose MP yok Gr. 3 Koi- hayir Baliklar Koi-Herpesvirus Herpesvirusinfektion AP yok yok Krebspest Krepsler Aphanomyces hayir astaci yok yok Gr. 3 Kryptosporidiose Bir cok Cryptosporidium ssp. evet yok Gr. 4 Leptospirose Bir cok Leptospira ssp. eve MP Gr. 3 Listeriose Bir cok L. monocytogenes eve MP Gr. 4 Lumpy-skin-Krankheit Gevis Capripoxvirus getirenler bovis nodularis hayir AP AP 42 Gr. 1 Lungenadenomatose Koyun keci Betaretrovirus hayir yok yok Gr. 4 Lungenseuche der Mycoplasma Sigirlar Rinder mycoides hayir AP AP Gr. 1 Lungenseuche der Mycoplasma Keciler Ziegen capricolum hayir yok yok Gr. 4 Maedi Koyun keci Maedi-Visna-Virus hayir MP yok Gr. 4

11 Marek-Krankheit Maul- und Klauenseuche Equiden Hühner- Herpesvirus 2 Maul-und- Klauenseuche- Virus hayir MP MP yok evet AP AP Gr. 1 Milzbrand Bir cok Bacillus anthracis evet AP AP Gr. 2 Myxomatose tavsan Leporipoxvirus myxomatosis hayir yok yok Gr. 3 Neosporose Sigir, köpek Neospora caninum hayir yok yok Gr. 4 Newcastle-Krankheit kuslar Newcastle- Disease-Virus evet AP AP Gr. 1 Orf (Ecthyma contagiosum) Kyun keci Parapoxvirus ovis hayir MP yok yok Paratuberkulose Gevis M. getirenler paratuberculosis tartismali MP AP Gr. 4 Pest der kleinen Peste des petits Koyun keci Wiederkäuer ruminants virus hayir AP AP Gr. 1 Pferdeenzephalomyelitis atlar Alphaviren evet AP AP Gr. 2 Pockenseuche der Capripoxvirus ovis Koyun keci hayir Schafe und Ziegen und caprae AP AP Gr. 1 Proliferative Nierenkrankheit der Baliklar T. bryosalmonae hayir yok yok Gr. 4 Fische PRRS domuzlar PRRS-Virus hayir yok yok Gr. 2 Psittakose Papaganlar Chlamydophila psittaci evet AP AP Gr. 3 Pseudotuberkulose Schafe, C. hayir Ziegen pseudotuberculosis yok yok Gr. 4 Q-Fieber Gevis getirenler Coxiella burnetii evet MP yok Gr. 3 Räude Bir cok Sarcoptes scabiei evet yok AP Gr. 3 Rauschbrand Gevis Clostridium getirenler chauvoei hayir AP AP Gr. 3 Rhinitis atrophicans Domuz Pasteurella multocida u.a. hayir MP yok yok Rifttalfieber Gevis Rift Valley fever getirenler virus evet AP AP Gr. 1 Rinderpest Sigirlar Rinderpestvirus hayir AP AP Gr. 1 Rotz Atlar Burkholderia mallei evet AP AP Gr. 2 Salmonellose Bir cok Salmonella ssp. evet MP Gr. 3

12 Salmonellose der Rinder Sigirlar Salmonella ssp. evet AP Gr. 3 Säugerpocken Bir cok Orthopoxvirus ssp. evet MP MP yok Schweinepest Domuzlar SP-Virus hayir AP AP Gr. 1 Stomatitis papulosa sigirlar Parapoxvirus bovis nein 1 MP yok yok Stomatitis vesicularis Equiden Vesicular stomatitis evet virus AP AP 4 Gr. 1 Tollwut Bir cok Rabiesvirus evet AP AP Gr. 2 Toxoplasmose Bir cok Toxoplasma gondii evet MP Gr. 4 Transmissible Bir cok spongiforme Enzephalopathien (z. B. BSE) Prion tartismali AP AP Gr. 2 Transmissible Schweine- Domuzlar Gastroenteritis Coronavirus 1 hayir MP yok Gr. 4 Trichinellose Domuzlar Trichinella ssp. evet tartismali Gr. 4 Trichomonadenseuche Sigirlar Tritrichomonas foetus hayir AP AP 4 Gr. 2 Tuberkulose Bir cok Mycobacterium ssp. evet MP tartismali Gr. 2 Tuberkulose der Rinder Sigirlar Mycobacterium bovis evet AP AP Gr. 2 Tularämie Tavsanlar Francisella tularensis evet MP yok Gr. 4 Varroose Arilar Varroa destructor hayir yok AP Gr. 4 Vesikuläre Swine vesicular Domuzlar Schweinekrankheit disease virus ja AP AP Gr. 1 Vibrionenseuche Sigirlar Campylobacter fetus hayir AP AP Gr. 2 Verotoxin-bildende Escherichia coli Bir cok Escherichia coli evet MP yok Virale Hämorrhagische Viral hemorrhagic Baliklar Septikämie septicemia virus hayir AP AP Gr. 2 Visna Koyun keci Maedi-Visna-Virus hayir MP yok Gr. 4 Vogelpocken kuslar Avipoxvirus ssp. hayir MP MP yok II) ZOONOS HASTALIKLAR 1.) Genel: Zoonos (zoon (canli) - nosos (Hastalik)) yunanca bir kelime olup hayvandan insana ya da insan dan hayvanlara gecebilen enfeksiyöz hastaliklar demektir. Bu anlamdaki ilk bilimsel tanimlama 1959 yilinda Dünya Saglik Örgütü tarafindan yapilmis olup hastalik ve

13 bulasici hastaliklarin dogal yollardan insana ve baska omurgali hayvanlara gecebilen hastaliklar seklinde sinirli bir tanimlama seklinde yapilmistir. Fakat günümüzde Zoonos tanimi bulasma ve bulastiran canli anlaminda sinirli bir tanimlama bicimi olmaktan cikmistir. Gerek bir cok Zoonos hastaligin diagnosundaki zorluklar ve gerekse bir cok ülkede bazi Zoonoslarin ihbari mecburi hastaliklardan sayilmamasi nedeniyle bu hastaliklarin Inzidenz ve Prevalenz`lerine tahmin etmek oldukca zor olmaktadir. Bu tür hastaliklara yakalanma olasiliklari pathojenin görülme sikligi ve söz konusu mesela hayvanlarla olan direkt temas etme durumu ile direkt iliskilidir Burada beslenme aliskanliklarinin Zoonoslarin ortaya cikmasinda önemli bir faktör olduklarinida eklemek gerekir. Mesela müslüman ve yahudilerde Zysticercose görülme sikligi hristiyanlara göre azdir cünkü bu topluluklar domuz eti yemezler. Toxoplasma nin prevalenze ingilizler de fransizlara göre daha düsüktür cünkü ingilizler cig ya da kizartilmis ete daha az rahbet ederler. Salmonellose bilindigi gibi daha cok gida maddeleri (yumurta, süt ürünler, beyaz et) ile bulasir ve bu yüzden en cok görülen Zoonos hastaliktir. Mesela gidalarin yüksek isilarda muhafaza edilmeleri salmonellanin üreme ve cogalmasina neden olur. Organtranplantationlari sonucu bu tür hastaliklarin bulasma sekilleri göstermeleri de burada önem tasimaktadir. Mesela 2005 yilinda ispanyada bir kadin da kuduza rastlanmasi ve sonraki tetkiklerde bir hindistanli kadindan alinan bir cok organ naklinin sebeb oldugu ortaya cikti. Immunkompetet insanlarda bu anlamda Zoonos hastaliklar riski gruplari arasinda sayilirlar. Mesela Aids hastalari, yasli ve cocuk yastaki insanlar.gebe kadinlarda ayni sekilde tehlike altindaki gruplardan sayilirlar. Özellikle Fötus bu anlamda tehlike altindadir. Bazi meslek gruplari mesela; veterinerler, ciftciler yine ayni sekilde zoonos tehlikesi altindadirlar. Yabani hayvanlarda Zoonoslar anlaminda tehlike olustururlar Cünkü bir cok ülkede bu anlamda gerek kontroller ve gerekse transportlardaki yetmezlikler bu anlamda tehlike olusturmaktadir. Hayvan ve hayvansal ürünlerle temasta olan herkes bu anlamda hastalik tehlikesi altindadir. Zoonoslarin önlenmesi insanlar arasindaki bulasma önlemlerinden farkli degildir. Burada azami hijyen en önemli önlem olarak görülmektedir. (ahirlarin temizligi, ellerin yikanmasi, giyeceklerin desinfektionu gibi) Tuberküloz ve parazitlerle mücadele gibi bir cok rutin mücadele de zoonoslardaki görülme sikligini azaltacaktir. Saglikli görülen bir hayvanin da zoonos bir hastaligin tasiyicisi olacagi hic akildan cikarilmamalidir.

14 Bulasmayi önleme amacli arastirmalarda bir cok hastalik ile ilgili ilginc ve kalici tedbirler gelistirmis ve gelistirmektedir. Mesela Yersiniose deki konakcilar araciligiyla bulasmanin olabilecegi ve bu sekilde Pandemielerin olusabileceginin tespitinde deki önlemler gibi Yine hepimizin bildigi kedi ile insan arasinda asyada görülen SARS (akciger hastaligi, Coronavirus) hastaligindaki virusun mutation özellik kazanmasi önce kediden insana daha sonra da insanlar arasinda yayginlasmasi ya da Kus gribinin ileride böyle bir tehlike gösterme ihtimali gözden kacirilmamasi gereken en basit örneklerdir. Günümüzde Insan-Hayvan öznelinde karsilikli bulasabilen yaklasik 200 hastalik bilinmektedir.bu anlam daki Pathogeniteye (yunanca pathos = hastalik ; gennan = olusturan, yapan ) sebep olan etmenler: Prionen (eng. Proteinaceous Infectious particle), Viren(Virus), Bacterien (Bacteria), Mantarlar (deut. Pilze, lat. Fungi), Protozoen (griech. Protozoon), Helminthen (solucanlar, Vermes), Arthropoden ((Eu-)Arthropoda) 2.) Zoonos hastaliklarin siniflandiralmasi: 2.1.) Reservoir olma durumlarina göre (Reservoir-, Esas-, Ara-, Transport-, (Paratenik-Toplayici) Yan-, Tesadüf-, Yanlis-, ve Son konakcilar) olma temelinde cesitli gruplara ayrilir ) Zooanthroponoslar: Hayvandan insana gecen enfeksiyonlar. Mesela; Toxocara canis 2.1.2) Anthropozoonoslar: Insandan hayvana gecebilen enfeksiyonlar. Mesela; Entamoeba histolytica ) Amphixenoslar: Hem insandan hayvana hemde hayvan dan insana gecebilen enfeksiyonlar. Mesela: Taenia saginata 2.2.) Yasam zyklus larina göre: bu baslik altinda kisaca asagidaki gibi siniflandirilir: ) Direkte (ortho) Zoonose Burada söz konusu olan Zoonos hastaliklar direkt kontakt ya da mechanik Vektor ler araciligi ile bir Vertebrat tan diger bir Vertebrat a gecer. Mesela; Sarcoptes scabie ) Zyklozoonos lar: Bu tür zoonoslarda pathojen degisik ara konakcilar arasinda ki yer degisiklikleri seklinde görülür ve son konakci yine Vertebrat lardir. Bu bulasma sekli da ha cok heteroxen Zyklus sahibi parasiter pathojen lerde gözlenir ) Metazoonos lar: Bu bulasma seklinde pathojen degisik konakcilar arasinda sürekli bir yer degistirmeyi yasamak zorunda ve ara konakci bir Invertebrattir.

15 2.2.4.) Saprozoonoslar: Burada dikkat cekici olan konakcilarin hayvan olmayisidir. Konakci olarak daha cok Bitkiler, toprak ve su gözlemlenir. Mesela; Ancylostoma, Giardia intestinalis ) Latentzoonoslar Bulasma daha cok mesela et yoluyla olusur. Pathojen burada arakonakcida da hastalik symptomlarina neden olur. 3.) Zoonoslar ve bunlara neden olan Pathojenler: 3.1.) Viral Zoonoslar: FSME (FSME, engl. tick-borne encephalitis, TBE, Frühsommer- Meningitiserkrankung) Hanta-Virose (Bunyaviridae ailesinden olup. humanpathogenen türlerinden Hantaan-Virus, Puumala-Virus, (Dobrava-Belgrad-Virus, Seoul-Virus, Korea- Fieber-Virus kapsar) Japon Encephalitis (Tropikal bir hastaliktir) Lymphozytäre Choriomeningitis Sap hastaligi (MKS) Kuduz (grich.lyssa, lat. die Rabies, franz. Rage, deut. Tollwut) Kus Gribi (HPAI, Highly Pathogenic Avian Influenza, Variante A/H5N1) Caliciviren (Norwalk-like, Noro-Viren) Humane Rotavirus 3.2.).Prion induzierte Zoonoslar: Transmissible spongiforme Enzephalopathie (TSE), BSE (Bovine spongiforme Enzephalopathie), Scrapie (Paraplegia enzootica) 3.3.) Bakterielle Zoonosen Campylobacter-Enteritis (en cok görüleni; Campylobacter jejuni) Bartonellosen Borreliose Brucellose Leptospirose Listeriose Anthrax (Milzbrand, sarbon) Pest: (lat. pestis = Seuche, bulasici, veba) Psittakose (Ornithose) Erysipelothrix rhusiopathiae (Rotlauf) Salmonellose Tuberkulose Tularämie

16 Q-Fieber (Balkan-Grippe) Zoonotische Mykosen Trichophytie 3.4.) Parasitäre Zoonosen Anisakidae Cryptosporidiose Zystizerkose Toxoplasmose Protozoa Babesiose Chagas-Krankheit (süd amerika hastaligi olarakta bilinir;trypanosomiasis), Cryptosporidiose Encephalitozoonose Giardiasis Leishmaniose Sarcocystiose Toxoplasmose Helminthen Anisakiasis Ankylostoma Askariasis Bethriozephalose Dirofilaria Dipylidiasis Echinokokkose Fasciolosis Schistosomiasis Teaniasis Toxocariasis Trichinose Zysticercose Insekten 3.5.) Acariose (Acari) Sarcoptes Chorioptes Cheyletiella Psoroptes 4.) Alfabetik sirasiyla bazi önemli Zoonos hastaliklar:

17 A Acariasis Affenpocken Alveoläre Echinokokkose Anisakiasis Ausbreitung von Influenza A/H5N1 Australische Enzephalitis B Bartonellose C Chagas-Krankheit Cheyletiellose Chikungunya-Fieber Chlamydienabort Colorado-Zeckenfieber-Virus D Denguefieber Dermatophytose Dipylidiasis E Echinokokkose Encephalitozoonose Enzootische Streptokokkenmeningitis der Schweine Erysipeloid F Fasziolose Fischtuberkulose Frühsommer-Meningoenzephalitis G Gelbfieber Giardiasis Giardiose des Hundes H Hasenbrucellose Hepatitis E Herzwasserkrankheit Hundebrucellose J

18 Japanische Enzephalitis K Katzenpocken Kopfräude der Katze Kuhpocken L Leptospirose Loiasis Looping Ill Lyme-Borreliose Lymphozytäre Choriomeningitis M Maul- und Klauenseuche Meerschweinchenräude Melkerknoten Milzbrand N Nekrotisierende Darmentzündung der Saugferkel Neuroborreliose O Ohrräude Orf (Krankheit) Ornithose Östliche Pferdeenzephalomyelitis P Pest Q Q-Fieber R Rattenbissfieber Räude der Ratte Rifttalfieber Rinderbrucellose Rocky-Mountains-Fleckfieber Rote Vogelmilbe S Salmonellose

19 Schaf- und Ziegenbrucellose Schweinebrucellose Scrapie Sporotrichose Spulwurmbefall der Katze St.-Louis-Enzephalitis Stomatitis papulosa Stomatitis vesicularis T Tick-borne encephalitis Tollwut Toxocariasis Trichinellose Tuberkulose Tuberkulose der Rinder Tularämie V Venezolanische Pferdeenzephalomyelitis Vesikuläre Schweinekrankheit Vogelgrippe W Westliche Pferdeenzephalomyelitis Y Yersinia pseudotuberculosis Yersiniose Literatur: Wolfgang Bisping: Kompendium der staatlichen Tierseuchenbekämpfung. Stuttgart: Enke 1999, ISBN Thomas Blaha: Angewandte Epizootiologie und Tierseuchenbekämpfung. Urban & Fischer, München, ISBN Arnulf Burckhardt: Grundlagen der Tierseuchenbekämpfung. Enke-Verlag Stuttgart, ISBN Hans J. Selbitz und Wolfgang Bisping: Tierseuchen und Zoonosen. Gustav Fischer Verlag Jena, ISBN H. Krauss, A. Weber, M. Appel, B. Enders, A. v. Graevenitz, H. D. Isenberg, H. G. Schiefer, W. Slenczka, H. Zahner: Zoonosen. Von Tier zu Mensch übertragbare Infektionskrankheiten. 3. Auflage. Deutscher Ärzte-Verlag, Köln 2004, ISBN "Haltung der Bännetkänguruh in der Europa, 2000,.R.Boztepe

20 Chance der LUCHSE zum Rückehr in Heimat (Südhessen, Odenwald),.R.Boztepe 1 The reproduction of part or the entire document is permitted under the condition that in a clear and readable form the source ( ) and the note attached "All rights reserved" 2 The information used may only be used for personal or professional purposes or for use in a club, any use for commercial or advertising purposes is excluded.