Laboratuvarlarda ve uygulamalarda ölçme işlemlerinin en önemli bir kısmını uzunluk (derinlik, çap vb.) ölçümleri almaktadır.

Transkript

1 Ölçme Tekniği

2 Uzunluk Ölçümü Laboratuvarlarda ve uygulamalarda ölçme işlemlerinin en önemli bir kısmını uzunluk (derinlik, çap vb.) ölçümleri almaktadır. Boyut ölçme işlemlerinde kullanılan yöntemler genellikle doğrudan karşılaştırma adı verilen ve çeşitli cetvellerin, şerit ve/veya katlanır metrelerin, kumpasların, mikrometrelerin, mastarların ve komparatörlerin kullanıldığı yöntemlerdir.

3 Uzunluk Ölçü Aletleri Ø Ölçü Taşıma Aletleri Ø Dış Çap Kumpasları Ø İç Çap Kumpasları Ø Pergeller Ø Bölüntülü Ölçme Aletleri Ø Şerit Metreler Ø Katlanır Metreler Ø Çekme Cetveli Ø Ayarlanabilen Ölçü Aletleri Ø Sürmeli Kumpaslar Ø Mikrometreler Ø Passametreler Ø Passimetreler Ø Kompratörler Ø Şablonlar Ø Johnson Mastarları Ø Çatal ve Tampon Mastarları Ø Kalınlık ve Özel Mastarlar

4

5 KUMPASLAR Sürmeli Kumpaslar Ayarlanabilen bölüntülü ölçü aletlerindendir. Uzunluk ölçülerini iç çap, dış çap, derinlik ve kanal ölçme işlemlerinde kullanılmaktadır. Kumpaslar cetvel ve sürgü gibi iki esas parçadan meydana gelmişbr. Sabit çene cetvelle, hareketli çene ise sürgü ile tek parça halinde yapılmışer. Sürgü üzerinde verniyer bölüntüsü vardır. Genellikle cetvel bir tarag mm, diğer tarag ise parmak bölüntülü olarak yapılır. Kumpasların yapım malzemesi paslanmaz çelikbr.

6 Kumpaslar ölçü sistemleri ve kullanılma alanlarına göre iki gruba ayrılır. Ölçü Sistemlerine göre kumpaslar ü Metrik Ölçü Sistemine Göre ü 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpaslar ü 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar ü 1/50 mm verniyer taksimatlı kumpaslar ü Parmak Ölçü Sistemine Göre ü 1/32 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar ü 1/64 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar ü 1/128 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar ü 1/192 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar ü 1/1000 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar

7 Kullanım Alanlarına göre Kumpaslar Ø Dış Çap Kumpasları Ø Derinlik Kumpasları Ø Özel Kumpaslar Ø Modül Kumpasları

8 Ölçü Sistemlerine göre kumpaslar Metrik Ölçü Sistemine Göre 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 9 mm lik kısım verniyer üzerinde 10 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvelin üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 9 / 10 = 0,9 mm dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeb 1 0,9 = 0,1 mm dir. Cetvel Verniyer

9 Örnekler: Ø 7,4 mm yi 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim Hassasiyet 0,1 ve çakışan çizgi 7 den sonraki verniyer bölümündeki 4.çizgidir. Buradan; 4*0,1=0,4 7+0,4=7,4 mm dir.

10 Ø 12,3 mm yi 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim 18,7 mm yi 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim

11 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm lik kısım, sürgü üzerinde 20 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm lik kısım, sürgü üzerinde 20 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 19/20 = 0,95 mm dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeb 1 0,95 = 0,05 mm dir.

12 Ø 8,25 mm yi 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim

13 1/50 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 49 mm lik kısım sürgü üzerinde 50 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 49/50 = 0,98 mm dir.

14 Ø 34,22 mm yi 1/50 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim Ø 9,62 mm yi 1/50 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim

15 Parmak Ölçü Sistemine Göre Kumpaslar 1/32 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 6/16 (3/8") lik uzunluk, sürgü üzerinde 4 eşit verniye bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/32" elde edilmişbr. a=2"/16 b=3"/32 c=1"/32 Hassasiyet=c=a- b c= 2"/16-3"/32 = 1"/32

16 Örnekler: Ø 18/32" değerini 1/32" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim 18*1/32=1/8*X X=18/4 Cetvel üzerinde geçilen çizgi Verniyerin üzerindeki Çakışan çizgi Verniyer üzerinde çakışan çizgiyi bulmak için 4*1/8+2*1/32+2*3/32=6/8

17 Ø 15/32" değerini 1/32" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim 15*1/32=1/8*X X=15/4 3*1/8+3/32; verniyer bölüntüsünde çakışan çizgi 3.çizgi 3*3/32+3/8+3/32=6/8; cetvel bölüntüsünde çakışan çizgi 6/8 dir.

18 1/64 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 3/16" lik uzunluk, sürgü üzerinde 4 eşit verniyer bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/64" elde edilmişbr. a=1"/16 b=3"/64 c=1"/64 Hassasiyet=c=a- b c= 1"/16-3"/64 = 1"/64

19 Ø 18/64" değerini 1/64" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim 18*1/64=1/16*X X=18/4 Çakışan çizgi: 4*1/16+2*3/64+2*1/64=6"/16

20 1/128 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 7/16" ve 15/16" lik uzunluk, sürgü üzerinde 8 eşit verniyer bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/128" elde edilmişbr. a=1"/16 b=7"/128 c=1"/28 Hassasiyet=c=a- b c= 1"/16-7"/128 = 1"/128

21 Ø 36/128" değerini 1/128" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim 36*1/128=1/16*X X=36/8 Çakışan çizgi: 4*1/16+4*7/128+4*1/128=64"/128=8"/16

22 Ø 78/128" değerini 1/128" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim 78*1/128=1/16*X X=78/8 Çakışan çizgi: 9*1/16+6*7/128+6*1/128=120"/128=15"/16

23 1/192 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 11/16"lık uzunluk, sürgü üzerinde 12 eşit verniyer bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/192" elde edilmişbr. a=1"/16 b=11"/192 c=1"/192 Hassasiyet=c=a- b c= 1"/16-11"/192 = 1"/192

24 Ø 19/192" değerini 1/192" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim 19*1/192=1/16*X X=19/12 Çakışan çizgi: 1*1/16+7*11/192+7*1/192=96"/192=8"/16

25 1/1000 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki bölüntüler, 1"lik uzunluk 40 eşit parçaya bölünerek oluşturulmuştur. En küçük ölçü (cetvel üzerinde çizgilerarası mesafe) a= 1/40"=0,025" dir. a=1"/40 b=0,6"/25 c=1"/1000 Verniyer üzerinde 0,6" 25 eşit parçaya bölünmüştür.

26 Ø 0.212" değerini 1/1000" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim Çakışma çizgisi:8*0,025"+12*0,024"+12*0,001"+=0,5" 0,212= 0,2 + 0,012 0,2 = X*0,025 => X = 8 8. Çizgi 0,012/0,001= Çizgi

27 KULLANIM ALANLARINA GÖRE KUMPASLAR: Dış Çap Kumpasları Derinlik Kumpasları Özel Kumpaslar Modül Kumpasları Derinlik Kumpasları: v Düz Derinlik Kumpasları v Çeneli Derinlik Kumpasları v Kama Kanallı Derinlik Kumpasları v Eğilebilen Derinlik Kumpasları v Saatli Derinlik Kumpasları v Derinlik Kumpasları ile tüm delik, kanal, kama kanalı derinliği ve kademeli millerin derinliği ölçülür.

28

29

30 Bazı Uygulamalar

31

32 Kaynaklar: 1. Ölçme Tekniği, Prof. Dr. Osman F. GENCELİ 2. Ölçme Tekniği Ders Notları, Prof. Dr. Ayhan ÇELİK 3. Ölçme Tekniği Ders Notları, Prof. Dr. İrfan AY 4.