DESTEKLEYİCİ İSTİHDAM

Transkript

1 Türkiye de Engelliler İçin Farkındalığı ve Kurumsal İstihdam Fırsatlarını Artırma DESTEKLEYİCİ İSTİHDAM LEONARDO DA VINCI Transfer of Innovation (Yenilik Aktarımı) TR1-LEO TEMEL BİLGİ DOKÜMANI Contents UN and EU regulations for disables Introduction to supported employment and some fact sheets Supported employment in practice; some examples Change management ; how to start supported employment Situation in Turkey Situation in Italy Glossary Literature Bu proje Avrupa Komisyonu desteği ile finanse edilmiştir. Bu yayın sadece yazarın görüşünü yansıtır ve Komisyon, içindeki bilgilerin herhangi bir şekilde kullanımından dolayı sorumlu tutulamaz.

2 İÇİNDEKİLER ENGELLİLERİN İŞGÜCÜ PİYASASINA ERİŞİMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ İÇİN BM VE AB DÜZENLEMELERİ... 2 TÜRKİYEDE DURUM... 5 İTALYA DA DURUM... 9 DESTEKLEYİCİ İSTİHDAMA GİRİŞ DEĞİŞİM YÖNETİMİ; DESTEKLEYİCİ İSTİHDAM NASIL BAŞLATILIR TERİMLER SÖZLÜĞÜ REFERANS YAYINLAR Ek 1 Uygulamada Destekleyici İstihdam; Bazı Örnekler Ek 2 Türkiye de engelliler için ulusal yasal mevzuat, Türkçe Ek 3 İtalya da engelliler için ulusal yasal mevzuat, İtalyanca Sayfa 1 / 26

3 ENGELLİLERİN İŞGÜCÜ PİYASASINA ERİŞİMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ İÇİN BM VE AB DÜZENLEMELERİ Geçen on yıl boyunca marjinal gruplar ve toplumdan dışlanmışlar için daha erişilebilir bir işgücü piyasası oluşumuna Avrupa düzeyinde gösterilen dikkat gözle görülür şekilde artmıştır. Dolayısıyla yeni mevzuatların, hükümet desteğine ilişkin Avrupa kuralları ile mukayese edilmesi esastır. Aynı zamanda kuralların, bu sahadaki genel Avrupa yönelimleri ile uyumlu olması gerekir. Aşağıdaki alt başlıklarda, bu konuda yürürlüğe alınmış en önemli düzenlemelerden bir kaçına ait özetler sunulmuştur. 1) BM Engelli Hakları Sözleşmesi (yasal olarak bağlayıcı) Aralık 2006 da, New York ta, BM Engelli Hakları Sözleşmesi üzerinde bir anlaşmaya varıldı. Bu Sözleşme nin amacı engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik etmek, korumak ve sağlamak ve doğuştan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirmektir. (madde 1). Madde 4.1.c. (genel yükümlülükler) taraf Devletlerin tüm politika ve programlarda engellilerin insan haklarının korunmasını ve güçlendirilmesini dikkate almasını ve herhangi bir kişi, örgüt veya özel teşebbüs tarafından engelliliğe dayalı ayrımcılık yapılmasını bertaraf etmek için uygun tüm tedbirleri almasını öngörmektedir. Madde 5 eşitlik ve ayırıma tabi tutulmama hakkını ifade eder ve Taraf Devletlerin, engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacaklarını beyan eder. Bu amaçlara ulaşmak üzere makul uyumlaştırmanın yapılması için gerekli tüm adımları atacaklardır. Makul uyumlaştırma gerektiğinde, orantısız veya aşırı bir yük empoze etmeyen uygun tadilat ve düzeltmeleri yapmak anlamına gelir. İşyerlerine de uygulanır. Sözleşmenin 27.inci maddesi özellikle destekleyici istihdamla bağlantılıdır. Taraf Devletler, engellilerin çalışma hakkını diğerleriyle eşit bir şekilde tanır ve bu hak, engellilerin açık, kapsayıcı ve erişilebilir nitelikte bir iş piyasası ve çalışma ortamında, serbestçe seçtikleri bir işte hayatlarını kazanmaları fırsatını da içerir. Maddenin en temel noktaları aşağıdadır: Tüm istihdamla ilgili politikalarda ayrımcılıkla aktif olarak mücadele; Engelli haklarını aktif olarak koruma (çalışma koşulları, ücret, ); Engellilerin çalışan olarak korunması (sendikalar, ); Mesleki eğitime erişim güvencesi; Engelliler için istihdam fırsatlarını arttırmak (bir iş bulmada yardımcı olmak); Engellilerin girişimciliğini teşvik etme; - Kamu sektöründe istihdamı teşvik etme; - Düzenli iş piyasasında istihdamı aktif politikayla teşvik etmek; - Engelliler için makul uyumlaştırmayı sağlama; - İşgücü piyasasında yeniden entegrasyonu teşvik etme. Sayfa 2 / 26

4 2) Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı Bu eylem planı, dönemi için engellilik konusunda, ülkeye özel koşulları karşılamak üzere hem esnek hem de uyarlanabilir kapsayıcı bir Avrupa çerçevesi sağlamayı amaçlamaktadır. Politika yapıcılara yol haritası işlevi görmesi amaçlanmıştır. Bu eylem çizgisi istihdamın sosyal içerme ve ekonomik bağımsızlık için bir kaldıraç olduğu gerçeğini vurgular. İşgücüne katılımda bütün engelleri kaldırmak ve engellilerde daha yüksek bir faaliyet oranına erişmek için, geniş bir çeşitlendirilmiş politikalar ve eylemler dizini olmalıdır. Nitekim mesleki yönlendirme kişilerin kapasitelerini belirleme ve onların gerçek kariyer seçimlerini yapabilmelerinde önemli bir rol oynamaktadır. Sosyal kuruluşlar ve korunaklı atölyeler de engellilerin istihdamına katkıda bulunabilir. Engellilerin istihdam oranını yükseltmek için ayırımcılık karşıtı önlemler ve aynı zamanda pozitif eylemler gereklidir. Bu eylemler grubu, Üye Devletler tarafından üstlenilmesi gereken geniş sayıda eylemi ortaya çıkarır: - Genel istidam politikalarında engellilikle ilgili genel geçer sorunlar - Potansiyel meslekleri açısından seçeneklerini belirlemek için (mesleki eğitim yardımıyla) engellerinden ziyade yeteneklerine odaklanmak - Mesleki rehberlik, eğitim ve istihdamla ilgili hizmetlere erişimi sağlamak - İşyeri veya çalışma koşullarının gereği gibi uyumlaştırılmasını ( makul düzeltmeler ) ve serbest çalışma düzenlerinin engellilerce erişilebilir olmasını temin edin. - Çalışmaları konusundaki engelleri kaldırarak insanları yapabildiklerinde çalışmaya teşvik etmek - Engellileri korunaklıdan açık istihdama geçirerek destekleyin 3) AB Engelliler Eylem Planı Bu eylem planında kilit hedefler, İstihdam Eşitliği Direktifinin tam olarak uygulanması ve herkes için erişilebilirliğin geliştirilmesidir. Aynı zamanda, EU DAP nin amacı engelli sorunlarını bütün ilgili AB politikalarında hâkim konu haline getirmektir. Bu konular ayrı ayrı değil fakat mevzuat ve toplumda entegre edilip bir bütün olarak işleme tabi tutulmamalıdır. 4) Avrupa İstihdam Stratejisi (EES) Bu strateji dokümanı, daha çok ve daha iyi işler ve daha büyük bir sosyal bütünleşme ile sürdürülebilir büyüme sağlayabilen dünyadaki en rekabetçi ve dinamik bilgiye dayalı ekonomiyi amaçlayan Lizbon stratejisinin kilit bileşenidir. 4 temel üzerine oturtulmuştur: istihdam edilebilirlik, girişimcilik, uyarlanabilme ve fırsat eşitliği. Her üç yılda bir, Büyüme ve İşler için Entegre Yönergeleri (AB makroekonomik ve mikro ekonomik politikaları için yönergeleri ile birlikte sunulmuş) Üye Ülkelerde Ulusal Reform Programları vasıtasıyla uygulanmak durumundadır. Bu kapsamda, 27 Ulusal Reform Programını analiz eden büyüme ve istihdam hakkındaki yıllık bir rapor Komisyon tarafından yayınlanmıştır. Sayfa 3 / 26

5 Bu yönergelerde öncelikle, engelliler dâhil dezavantajlı insanlar için istihdam açığını anlamlı bir şekilde düşürmeye özel dikkat sarf edilmelidir. Ayrımcılıkla mücadele, engellilerin istihdama erişimi ve işgücü piyasasına dâhil edilmelerini teşvik etmek özellikle esastır. 5) Yeni Devlet Yardımları Yönetmeliği (EC yönetmeliği N 800/2008) Bu yönetmelik, AB rekabet kurallarına bir istisna teşkil eder: Ortak pazarla uyumlu ve rekabeti bozmayan bazı yardım grup ve kategorilerini açıklar (genel blok muafiyeti yönetmeliği). Böylece Üye Devletler bu tür bir yardımı Komisyona ön bildirim olmaksızın hibe edebilirler. Bu uygulama, Üye Devletlerin engellileri işe almaları ve devam ettirmelerini sağlamak üzere işverenler için finansal teşvikler oluşturmalarını mümkün kılar. Bu yönetmelikle birlikte artık Üye Devletlerin engellileri istihdam eden işverenleri desteklemek için daha fazla olasılıkları vardır: (dezavantajlılara) yardım düzeyi artmıştır ve yönetmeliğin kapsamı daha geniştir. İşe alma ve dezavantajlı çalışanların ücret sübvansiyonları yoluyla istihdamı ve engelli çalışanların ilave maliyetlerinin telafisi, bu yönetmelikle izin verilen yardım kategorisinin tahsis edilebileceği/ hibe edilebileceği durumlara örneklerdir. Sonuç: Eşit muamele, işgücü piyasasına dâhil olma ve engelli sorunlarını bütün ilgili AB politikalarında hâkim konu haline getirilmesi yukarıda zikredilen metinlerin kilit ilkeleridir. Bu hedeflere ulaşmak için istihdama erişim ve istihdamla ilgili hizmetler (mesleki yönlendirme ve eğitimi gibi) üzerine vurgu yapılmalıdır, böylece engellilere gerçek kariyer seçenekleri sunulmuş olur. Makul uyumlaştırma ihtiyacı (işyeri ve teknoloji konusunda) da, Üye Devletlerin engellilerin istihdamını aktif olarak teşvik etmesi ihtiyacı da bu metinlerde vurgulanmıştır. Korunaklı istihdam, serbest meslek ve meşguliyetin diğer şekilleri engellileri topluma daha iyi entegre etmeye katkıda bulunabilir. Sayfa 4 / 26

6 TÜRKİYEDE DURUM Türkiye de Türkiye İstatistik Kurumu ( rakamlarına göre, 8.5 milyon civarında, toplam nüfusun yaklaşık %12,5 u kadar farklı türde fiziksel ve zihinsel engelli vardır. Ancak bunların %45 i sadece ilköğretime sahiptir bu da kendilerini işsizlikten yüksek derecede etkilenebilir hale getirmektedir. %52.5 i herhangi bir sosyal güvenlik sistemi kapsamında değildir. Engellilerin, çoğunun genç ve çalışma yaşında olduğu anlamına gelecek şekilde ortalama yaşı 33 olmasına karşın %79 u işsizdir. İstihdam edilen engellilerin çoğu kamu sektöründe çalışmaktadır. Bu özel sektör yöneticilerinin daha fazla engelli istihdam etmeleri konusunda bilgilendirilmeleri ve eğitilmeleri gerektiği anlamına gelmektedir. Türkiye de Engelli Grupları Grup Toplam Toplamın% Doğuştan % Sonradan% Bilinmeyen% Ortopedik Görme Zihinsel Duyma Konuşma Diğer N/A N/A N/A Toplam Eğitim Fiziksel, görme, işitme, konuşma ve zihinsel yetiyitimi olan nüfusun, %40,79 u ilkokul, %5,64 ü ortaokul, %6.90 ı lise ve sadece %2,42 si üniversite mezunudur. Bu toplamda %53,5 tir. Bu oranlar kentsel alanlarla karşılaştırıldığında kırsal alanlarda çok daha düşük, kronik hastalığı olan nüfusta daha iyi ve üniversite seviyesine doğru gidildiğinde önemli ölçüde düşmektedir. Hangi %4,23 ün üniversite mezunu olduğu durum. Kadın okul eğitimi oranı %41,42 dir. Diğer taraftan erkek okul eğitimi oranı %66,3 tür). (bkz. OZIDA Raporu, 2002) Sosyal Güvenlik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın kayıtlarına göre, Türkiye de engellilerin %60,28 inin sosyal güvenceye erişimi var (doğrudan veya dolaylı). Sosyal güvenlik kurumları ağırlıklı olarak rehabilitasyon hizmetlerini finanse ederler. Kurumlar Sağlık Bakanlığı Milli Eğitim Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sorumluluklar Sağlık hizmetleri mevzuatı; engelliliğin önlenmesi için koruyucu sağlık hizmetleri; rehabilitasyon kuruluşlarına ruhsat verilmesi, bağlı merkezler vasıtasıyla tıbbi tedavi hizmetleri Özel eğitim hizmetleri politikasını yapmak ve uygulamak Mevzuat, mesleki rehabilitasyon, istihdamın kolaylaştırılması, sosyal güvenlik hizmetleri Sayfa 5 / 26

7 Aile ve Sosyal Politika Bakanlığı Başbakanlık Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Mevzuat, rehabilitasyon, bütün dezavantajlı gruplar ve ülkedeki fakirlik dahil ailenin ve sosyal politikaların kolaylaştırılması Engelli ve yaşlılar hakkında ulusal politikalar hazırlanmasına yardımcı olmak, engelli ve yaşlıların problemlerini tanımlamak, bu problemleri çözümlemek üzere tavsiyelerde bulunmak/araştırmalar yapmak. İlgili faaliyetleri ulusal ve uluslararası düzeylerde resmi bir temsilci olarak uygulama. Engellileri ve yaşlıları hedefleyen sosyal hizmetleri, planlamak ve uygulamak ve aynı zamanda bu hizmet ve faaliyetleri koordine etmek ve denetleme. Ulusal istihdam politikalarının korunması ve geliştirilmesine yardım etmek, veri toplama ve istihdam istatistiklerinin analizi, iş ve mesleki danışma hizmetleri vermek, mesleki eğitim ve adaptasyon programlarının ihdası ve bunların uygulanması, işverenlerle (açık işgücü piyasası) engelliler ve diğer dezavantajlı gruplar dâhil iş için başvuranlar arasında yasal aracı olarak hareket etmek. İlgili faaliyetleri yerel, ulusal ve uluslararası seviyede koordine etmek ve uygulama. İstihdam Yıllar itibariyle iş olarak istihdam edilen PWD (Engelli) sayısı (2011-Aralık verisi; ) Yıllar itibariyle kamu sektörü çalışanı olarak istihdam edilen Engelli sayısı Sayfa 6 / 26

8 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından ilan edilen 2010 rakamlarına göre, 12 yaşın üstündeki engelli işgücü oranı %22,19 dur ve %77,81 i herhangi bir işgücüne dâhil değildir. Ancak İŞKUR a kayıtlı Engellilerin %75 inin herhangi bir mesleği yoktur. Bu bakımdan, yeterli bilgi ve beceri düzeyindeki seviyede engellilerin uygun işlerde istihdam edilmeleri için mesleki rehabilitasyona çok fazla ihtiyaç vardır. İŞKUR kayıtlarındaki verilere göre halen istihdam edilmeyen PWD (engelli) vardır. Kota sistemi hesaplaması temelinde, özel sektör PWD daha, kamu sektörü PWD işçi daha (İŞKUR verisi, ) ve personel daha (Devlet Personel Dairesi ) istihdam etmelidir. Türk hükümeti 2012 itibariyle kotasını doldurmaya başlamıştır. Engelli istihdamının arttırılmasına yönelik farklı projeler artan yasal uygulamalarla birlikte geliştirilme sürecinde. İŞKUR iş başvuruları için daha fazla engelliye evlerde ulaşmak üzere 2011 de mobil ofis sistemi başlattı Kamu kurumları bugüne kadar engellilerin mesleki eğitim alıp rehabilitasyona tabi tutuldukları yüzlerce kurs düzenlediler. Kotalarının üzerinde istihdam eden özel sektör kuruluşları sigorta ödemeleri teşvikleri ile Hazine tarafından teşvik edilirler. Bu, mevcut kota-ceza sisteminden ziyade sübvansiyonlar üzerinden destekleyici işverenlere yönelik adımlardan biridir. Engellilerin istihdamını teşvik etme yol ve yöntemleri hala yasal ve ekonomik araçların geliştirilmesini gerektiriyor. Özet Yasal Düzenleme Kota Sistemi; Kurumunda/şirketinde 50 işçi istihdam edenler için - Türkiye deki özel sektörde toplam istihdamının %3 ü oranında; - Türkiye deki kamu sektöründe toplam istihdamının %4 ü oranında engelli istihdam etmek yasal zorunluluktur (Resmi Gazete; / sayı#: 25869, #2005/9077 Bakanlar Kurulu Kararı ve /sayı#:26786 Bakanlar Kurulu Kararı) Yukarıda zikredilen ilgili yasal gerekliliklere uymayan işverenler için istihdam edilmeyen her engelli için bir tutarın aylık olarak Maliye Bakanlığı na idari para cezası olarak ödenmesi zorunludur. (Bu 2011 de istihdam edilmeyen engelli başına aylık TL idi) Engelli istihdam edildiğinde sosyal güvenlik primi aynıdır fakat işverenlerin gelir vergisi dilimi için toplam istihdam vergisinden bir vergi indirimi vardır. Korunaklı İşyerleri; Korunaklı İşyerleri Mevzuatının ( , #26183) amacı engellilikleri nedeniyle istihdam olanaklarında zorluk çeken PWD için mesleki rehabilitasyonu ve istihdamı için işyerleri oluşturmak üzere yasal altyapı sağlamaktır. Bir korunaklı işyeri açmanın koşulu, %75 i Sayfa 7 / 26

9 engellilerden oluşmak kaydıyla kırsal alanda 15, belediye mücavir alanlarında 30 personel istihdam etmektir. Engellilik seviyeleri ve istihdam koşulları için işyeri detayları düzenleme metninde belirlenmiştir. Ek Uygulamalar; Türkiye de, fiziksel veya zihinsel engellilik oranı %40-%69 civarında olması gereken engellilere sağlanan bir finansal destek sistemi uygulama bazında mevcuttur. Bir engellinin işe girmesi halinde aylık engelli ödeneği kesilir.2012 de İŞKUR bütün işsizler için iş koçluğu sistemini getirmiştir. Sayfa 8 / 26

10 İTALYA DA DURUM Giriş Engellilik konusuna bilişsel boyut getiren bir yazı yazmak ve böylelikle programsal müdahaleye yönelik bir yapılandırma politikasını tartışabilmek için bilgi ve güvenilir istatistiklere sahip olmak son derecede karmaşıktır ve engel sözcüğünün yıllar boyunca aldığı anlamdan dolayı sürekli biçimde değişkendir. Sıradan konuşma dilinde engellilik terimi, kültürel ve semantik olarak son yıllarda yaşanan büyük kültürel gelişmelere rağmen, hala çok yönlü yorumlara yol açıyor: fiziksel veya ruhsal bir bozukluğun sadece teşhisinden en uygun süreç entegrasyonunun anlaşılmasına ve engelli kişinin sosyal olarak içerilmesine kadar. Bu dinamik ve aynı zamanda engelliliği yorumlayan kavram bu alandaki araştırma projelerinde bile toplanacak veri tipleri hakkında karmaşa olduğunu ifade etmektedir. Aslında, ister uluslararası isterse de ulusal olsun, mevcut istatistiki anketlerin ve çalışmaların ekseriyeti, bilahare sonucunda nüfus araştırmasının ve ilgili anket araçlarının yapılandırılmasının temeli olan bir numunenin boyutunu belirleyen engellilik kavramının bir ilk yorumu temelinde yapılmıştır. Bu arka plan muvacehesinde bu bölüm son zamanlardaki çalışmalarda ortaya çıkan bazı kanıtları bir araya getirmek istiyor. İtalya daki engellilik hakkında bazı veriler ISTAT (İtalya İstatistik Kurumu) veri raporuna göre, İtalya da 2004 de mevcut engellilerin sayısı %40 ı 80 yaşın üstünde olan, nüfusun %4,9 u kadar, idi (engellilerin %66 sı kadındır, nüfusun %6,2 si kadar). Engellilik tipleri karşılaştırıldığında, sınırlı hareketlilik beyan eden 6 yaşından büyük yaklaşık 700 bin kişinin hareket etmede zorluğu vardır. Günlük yaşam işlevlerinde zorlukları yani temel kişisel bakım faaliyetlerini yerine getirmede sıkıntıları olan 6 yaş ve üstündeki kişiler civarındadır. İletişim alanında, görme, işitme veya konuşma yetersizliği gibi sorunları olduğunu söyleyenler civarındadır. Buradan engellilerin 6 yaşın üstündeki nüfusun %2.4 üne tekabül eden yarısının belirtilen sorunlardan sadece bir tipini yaşadıkları ortaya çıkmaktadır. 60 yaşın altındaki engellilerin civarında olduğunu, özellikle inin 14 yaşa kadar olduğunu dikkate almalıyız. Engelli kişi daha ziyade bir başka çekirdek grubun mensubu gibi yaşar (engelli olmayanların %1,4 ü vs. % 9.5). Kendi evini kuran engelli yüzdesi engelli olmayanlardan anlamlı şekilde düşüktür (engelli olmayanların %47 sine mukabil, 44 yaşına kadar olan engellilerin %26 sı evlidir). Gençler arasındaki engellilik menşe aileleri içinde kalmalarında belirleyici olabilir, yaşları arasındaki engellilerin %34 ü ebeveynleri ile birlikte (engelli olmayanların %19 una mukabil) ve aynı yaştaki engellilerin %17 si bir ebeveyni ile yaşamaktadır (engelli olmayanların %6 sına mukabil). Engelli olmayanların %27 sine mukabil, engellilerin %42 si fakir veya ekonomik olarak yetersiz addedilmektedir. Çalışma: Engellilerin kapsanması sadece bir hakkın tanınması değil fakat sürdürülebilirliği ele almak için bir fırsattır da Engellilerin %62,5 i işgücü piyasasının dışındadır. Bunun sebepleri otonomi kaybının derecesine bağlı olarak değişir. Genelde %2,4 işsiz ve %3,9 arayıştadır; %2,9 için müsait olup %53,4 ilgi göstermemiştir. Sayfa 9 / 26

11 N^binlerle 15 ve 65 yaş arası 5 Otonomi Kaybı Sürekli Düzensiz Toplam Kuzey Merkezi Güney N^ % N^ % N^ % Çalışan , , , İşsiz 8 1,4 55 2,8 63 2,4 İş arayan 11 2,0 88 4,5 99 3, Müsait 8 1,4 59 3,0 67 2,6 İlgilenmiyor , , ,4 Toplam ============================================== Kaynak : Rapporto ISFOL 2004 estratto Avviamento al lavoro di persone disabili Di Paolo Checcucci e Franco Deriu Görme, işitme veya konuşma güçlüğü olanlar tüm diğer engelli tiplerine oranla hem en yüksek istihdam oranına (yüzde 16,3), hem de daha büyük iş arayanlar dilimi oranına (yüzde 4,3) sahiptir. Engellilerin işgücüne dâhil edilmesi bir hakkın teslim edilmesinin üzerindedir, fakat aynı zamanda OECD ülkelerinin çoğunluğunu etkileyen ekonomik güçlüklere kısa ve uzun vadedeki tepkide önemli bir unsurdur. Sağlık sorunları olan fakat ülkenin üretim hayatına iştirak etmeye mükemmelen uygun kişilerin aktif katılımı, yaşlanan nüfusla bağlantılı olarak azalan işgücü arzı konusu ele alındığında olası çözümlerden birini teşkil eder. Önümüzdeki 50 yıl içerisinde bütün ülkelerde emeklilerin oranında bir büyük artış ve genç bandın aktif nüfusunda anlamlı bir düşüş olacağı beklenmektedir. Halen, ortalama olarak, çalışma çağındaki (18-64 yaş) yedi kişiden birinin günlük yaşamı aksatan engeli vardır. İtalya da bu yüzde %9 civarına oturmuştur. Engellilerin geniş çoğunluğu işe geri dönmemektedir. 1 Örneğin, omur ilik hasarından (1 ) kaynaklanan 218 engellilik vakası incelendiğinde, %80 i 18 ve 35 yaş arasındadır, ve bu yaş aralığı bir insanınd asıl eğitim ve çalışma yıllarıdır. Ve kayıtlara bakıldığında bu insanların çoğunun eğitim dünyasından gelmesi alanında hizmet veren uzmanlar olması daha da can sıkıcıdır. Aşağıdaki tabloda, engellilik öncesi ve hemen sonrasındaki istihdam durumları karşılaştırılmıştır. Buna göre, emeklilik ve işsizlik artarken bütün meslek grupları belirli oranlarda azalmaktadır. 1 Bisogni e costi della persona con lesione midollare e del nucleo familiare di riferimento, Fondazione ISTUD - IAS Sayfa 10 / 26

12 Engellilere ilişkin İtalyan mevzuatı, amacı engellilerin iş istihdamında kapsanması ve entegrasyonunu destek hizmetleri ve hedeflenen istihdam vasıtasıyla geliştirmek olan 68/99 Engellilerin çalışma hakkına ilişkin yönetmelik le önemli ölçüde gelişti. 68/99 Yasanın uygulanması hakkında Parlamentoya verilen 31 Aralık 2007 tarihli son raporda, çalışana mukabil işsizlerin sayısı dır. Yasanın uygulanmasında İtalya da bölgeler arasında, engelli işsizliği oranının hemen hemen iki kat olduğu (%9,7 ye mukabil %17.1) güney bölgeleri aleyhine büyük heterojenlik mevcuttur. Kendi işine başlamaya karar veren engelli çalışanların yüzdesi engelli olmayanlardan anlamlı şekilde düşük iken işe alımların yüzde 49.1 i süresiz çalışma içindir: %27,2 ye mukabil %21,9. Kullanım alanları Kamu sektörünü (%29,1), sanayii (%22,2) ve ticareti (20,4) içermektedir. Eğitim: engellilerde hala anlamlı şekilde düşük nitelik düzeyleri ve yüksek oranda eğitimi terk Engelli eğitim oranının düşmesi (%10) ve eğitim alan engellilerin engelli olmayanlara nispetle gerçekleştirdikleri çok düşük eğitim düzeyleri ve eğitimi terk etme eğilimleri, alarm veren durumlardan biridir. İkinci öğretim (ortaöğretim) de eğitim gören engellilerin oranı engelli olmayanların eğitim oranının yarısı kadardır. Engelliler anlamlı ölçüde daha düşük eğitim düzeylerine sahiptir. Düşük eğitimli çalışma yaşındaki nüfusun engellilik durumu itibariyle payı, 2000 ler sonu Sayfa 11 / 26

13 İtalya, engellilerin okullarda engeli olmayanlarla beraber eğitim gördüğü az sayıdaki ülkeler arasındadır. Normal okullardaki entegrasyon süreci 1977 tarihli, 577 No.lu yasa ya dayanır. Bu mevzuat, halen ilk okullarda diğer öğrencilerden %2 daha fazla, orta okulda %1 in hemen altında kalarak, engelli çocukların entegrasyonunda olumlu bir trend yaratmıştır. Engellilerin entegrasyonu lehine ulusal yasa yapımı üç düzenlemeye dayanmaktadır: 517/77 Yasa " Öğrencilerin değerlendirilmesi ve ikmal sınavlarının ve okul sisteminin değişiminin diğer kanunlarının yürürlükten kaldırılmasına ilişkin mevzuat ; 104/92 Yasa "Engelliler yardım, sosyal entegrasyonu ve hakları için çerçeve yasa ; DPR 24/2/94. Bu yasal düzenleme ile son otuz yılda İtalyan okullarındaki engelli öğrenci sayısında bir artış görülmüştür. Halen öğrenim gören engelli öğrenci sayısı (2010/11 öğrenim yılı) dir ( 2 ). İlkokulda 9,7 civarında ve ortaöğretimde 13,5 olan ortalama yaşların da gösterdiği gibi, sene tekrar eden engelli öğrencilerin sayısı da bir o kadar önemlidir. Bu, kapsama seviyesinin niceliksel olarak çok yüksek olmasına rağmen, bireysel projelerin etkinliği ve gelişiminin öğrenciler tarafından arttırılmasına hala ihtiyaç olduğunu düşündürmektedir. Eğitim gören engelli öğrencilerin kimliği aşağıdaki gibidir: Okullarda kızlardan daha fazla erkekler vardır (%33 civarında). İlkokulda %40 ında zihinsel gerilik, %14,3 ünde fiziksel engellilik, %5 civarında görme sorunları ve %6 inde işitme sorunları vardır. Ortaokulda %43 ünde zihinsel gerilik, %11 motor yeti yitimi, %4,4 görme, işitme sorunları vardır. 2 Kaynak: Indagine ISTAT sull integrazione scolastica degli alunni con disabilità nelle scuole primarie e di secondo grado Sayfa 12 / 26

14 DESTEKLEYİCİ İSTİHDAMA GİRİŞ Destekletici istihdam, zihinsel engellilere bireysel gereksinimleri temelinde pratik iş başı eğitimi vermenin bir yolu olarak Birleşik Devletlerde 1980 lerin başında geliştirilmiştir. Yöntem, gerçek iş yapma kapasitesine sahip olarak görülmeyen engelliler için tasarlanmıştır. Engellilerin, işyerinde aldıkları sistematik eğitim ve destek onların becerilerini oluşturmalarını, işgücü piyasasına girmelerini ve açık istihdamda başarılı olmalarını mümkün kılmıştı. O zamandan beri, destekli istihdam modeli dünyanın birçok ülkesinde uygulamaya konmuştur de Avrupa Birliği Destekli İstihdam kuruldu ve 1995 te Dünya Destekleyici İstihdam Teşkilatı kuruldu. Destekleyici İstihdamın tanımı Destekleyici istihdam açık işgücü piyasasında engelliler için sürekli desteklenen entegre iş düzenlerinde ücretli çalışma olarak tarif edilebilir. Bireyler için ücretli çalışma engelli olmayanlarla aynı iş için aynı ödeme anlamındadır. Dünya Destekleyici İstihdam Teşkilatı. Destekleyici istihdamın yararları Destekleyici istihdama ilişkin son deneyim bunun engellilere, ailelerine, işverenlerine ve bütün topluma geniş erimde yararları olduğunu kanıtlamıştır. Bir engelli için yararları Destekleyici istihdam, geçmişte çalışamaz olarak algılanan engelliler için ücretli işi şimdi mümkün kıldı. Onların gelir elde etmelerine, becerilerini geliştirmelerine ve kendi yeteneklerini tanımalarına olanak sağladı. Birçok engellinin destekleyici istihdam ile işe yerleştikten sonra gurur ve kendilerine güvenleri arttı. İlişkiler kurdular ve toplumlarına daha aktif bir şekilde katıldılar. Kendi seçimlerini, gelecek için planlarını yapmaya başladılar ve yaşam için seçeneklerini genişlettiler. Düzenli istihdam ve destekleyici istihdam Korunaklı istihdam Korunaklı ortam ve mesleki rehabilitasyon İlave destekle veya desteksiz, normal ortamda gerçek ücret Korunaklı ortamda gerçek ücret Korunaklı bir ortamda veya istihdam veya iş için eğitimde ücretsiz Bu yöntemle birey: Gelir kazanır Olağan koşullarda çalışır Seçimler yapar Saygı görür ve değerli bir sosyal rol verilir İlişkiler kurar Ekonomik özgüven geliştirir Özsaygıları artar Sayfa 13 / 26

15 İşveren için faydaları 1990 ların başında destekleyici istihdam bazı Avrupa ülkelerinde başladığında, iki tepki yaygındı: işverenler engellileri işe almak istemiyorlardı ve yüksek işsizlik oranları engellilerin asla ücretli bir iş bulma şanslarının olmayacağını ima için kullanılmıştı. Sıkça ifade edilen bir üçüncü görüş daha ağır engelliliği olanların sadece iş için uygun olmadıkları idi. O zamandan beri tecrübe işverenlerin, esas olarak destekleyici istihdam çalışanlarının istenen görevleri yerine getirebileceklerini kanıtlamış olmaları nedeniyle engellileri çalıştırmayı istediklerini göstermektedir. Bu vakalarda işverenlerin gereksinimleri de desteklendi. Destekleyici istihdamın anlamlı yanı pratik iş başı eğitimine ve çalışan performansına olan güçlü odaklanmasıdır. Bir engellilik ile ilgili bütün gerekli destek ve tavsiye hem işverene hem de çalışana verilmiştir. Engelliler işe başlamak için iyi hazırlanmışlardır. İşveren için bir başka önemli nokta birçok engellinin (özellikle zihinsel engelliler) basit tekrarlayan görevleri etkin, verimli ve doğru bir şekilde gerçekleştirebileceğidir. Bu tarz iş yapmayı severler ve düşük devamsızlık ve kaza oranı ile sıkça güvenilebilir çalışanlar olduklarını kanıtlamışlardır. Genel olarak tekrarlayan görev işlerinde devir hızı çok yüksektir: işveren sık sık kadro açığı ve yüksek işe alım masrafları ile başa çıkmak durumundadır. İşveren için engelli işçi çalıştırmanın bir ekonomik avantajı verilen bir işte uzun dönem kalma eğiliminde olmalarıdır. İşgücü açığı olan ülkelerde dahi engellilerin istihdam oranı çok düşüktür. Ne yazık ki, bunun nedenleri ayrımcılık, fırsat eksikliği, önyargılar ve olumsuz tutumlardır. Destekleyici istihdam, işsizlik sorununun ve engellilerin işsizliğinin çözümünün çok yönlü ve aynı zamanda işverenin ihtiyaçlarına da yönelik bir çözüm olması gerektiğini kabul eder. Bu ihtiyaçlar işverene engellilerin işe alımına ilişkin kararını dikte eder. Ancak bir firmanın ürün ve hizmetlerinin tüketicisi tüm sosyal gruplar olduğundan, toplumda çalışanlarının toplumun bütün gruplarını temsil etmesi gerektiğine dair büyüyen bir duygu mevcuttur. Şayet durum bu ise, engelliler bütün işgüçlerine dâhil edilmeli ve bunların içinde temsil edilmelidir. Nitekim birçok başarılı firma çeşitli ve temsili işgücünün faydalarının çok farkındadır. Giderek firmalar, sosyal sorumluluğa sahip olduklarını kabul etmekte ve bu sorumluluğun yerine getirilmesinde destekleyici istihdamı kullanmaktadırlar. Sayfa 14 / 26

16 DEĞİŞİM YÖNETİMİ; DESTEKLEYİCİ İSTİHDAM NASIL BAŞLATILIR Destekleyici istihdam tam içerme ve engellilerin insan hakları değerleri üzerine temellendirilmiştir. Bu, engelli bir kişinin katılım hakkı olan bir vatandaş olarak tanındığı engelliliğin "sosyal" modeli ile uyumludur. Engellilik sebebiyle, bir kişi haklarını kullanamıyor olabilir. Burada bireysel destek içerilme ve katılım sağlamada yardım edebilir ların başlangıcında batı Avrupa ülkelerindeki kuruluşlar şu soruyu soruyorlardı: Destekleyici istihdamı nasıl başlatabiliriz? Son on yıllık tecrübeye dayanarak, aşağıdaki aşamalar tespit edilmiştir: Aşama 1 Fikri yayma İlk aşama destekleyici istihdam yaklaşımından etkilenen insanlarla teması içerir. İlgilenen taraflar, bir komite veya bir görev gücü oluşturabilirler. Bütün ilgili oyuncuların dâhil edilmesi önemlidir (engelliler/yakınları, hizmet sağlayıcılar, işverenler, kamu sektörü temsilcileri vb). Bu gruplar, destekleyici istihdam hakkında bilgi toplayıp yayarak başlayabilirler. Bu şekilde daha fazla insan ilgili hale gelebilir ve bu kapsamda yerel, bölgesel ve ulusal toplantılar düzenlenir. Aşama 2 Dernekler/ kuruluşlar kurmak Birinci aşamanın sonucu olarak birçok batı Avrupa ülkesinde destekleyici istihdam için yerel, bölgesel ve ulusal dernekler veya diğer kar amacı gütmeyen kuruluşlar kuruldu. Bu dernekler konferanslar ve çalıştaylar üzerinden destekleyici istihdamın gelişimi hakkındaki bilgileri yaymaktadırlar. Toplantılar aynı zamanda pratik bilgilerin uygulama sürecine dâhil olmuş kişiler arasındaki değişimini de kolaylaştırdı. Aşama 3 Süreci başlatma faaliyetleri En önemli aşama,destekleyici istihdam modelinin muhtelif adımlarını değerlendirme, iş bulma, iş analizi, eşleştirme, iş koçluğu ve süren destek, kullanarak faaliyetleri başlatmaktır. Destekleyici istihdam genel olarak küçük bir ölçekte başlar. ABD, Los Angeles teki destekleyici istihdam kuruluşu, CITY, misyon beyanı olarak Bir kerede bir kişi yi kullanıyor. Belirlenmiş bir (engelli) kişiyle başlamak ve destekleyici istihdamı bu birey için bir başarı hikâyesi haline getirmek en iyisidir. Bu başarı, diğerleri için izlenecek bir örnek haline gelir. Bu küçük adımlar vasıtasıyla destekleyici istihdam uygulanabilir ve genişletilebilir. Hizmet sunumunda eksiklik olan gelişmekte olan bir ülkede, destekleyici istihdam hizmetleri gönüllüler tarafından başlatılabilir. Aile ve arkadaşlar, iş bulma ve diğer faaliyetleri yürüten bir engelliyi desteklemek için, tamamlayıcı bir rol oynayabilirler. Aile ve arkadaşlardan oluşan ağ, engelli bireye uygun işleri saptamada yardımcı olabilir. Kasaba veya köy, engelli istihdamında çalışan taraflar için bir toplantı yeri temin edebilir. Somut terimlerle bu, yerel topluluktaki tüm mevcut kaynakların kullanılması anlamına gelir. Sayfa 15 / 26

17 Aşama 4 Büyüyen destekleyici istihdam Destekleyici istihdam arttığında, destekleyici istihdam kuruluşunun kendisinin organizasyonel yapısına da bakmaya ihtiyaç vardır. Sayılar arttığından ve daha fazla engelli destekleyici istihdamda başarılı olarak çalışmakta olduğundan dikkatlerin yönetim taraflarına, idareye ve kuruluşun gelişimine ve memurlarına verilmesi gerekmektedir. Destekleyici istihdam hizmetlerinin ve bununla bağlantılı eğitim ve bu hizmetleri verenlerin gelişim gereksinimlerinin değerlendirilmesi ve izlenmesi gerekir. Destekleyici istihdamın başarısı bir kez kanıtlandığında, bu başarı, uygulamaya ilgiyi kendiliğinden oluşturacaktır. Nasıl faydalanabileceklerini algıladıklarında, bütün taraflar olumlu tepki vereceklerdir. İşverenler deneyimlerini diğer işverenlerle paylaşacaklardır. Ebeveynler çocuklarının destekleyici istihdam vasıtasıyla gösterdikleri kişisel büyüme ve gelişim hakkında konuşacaklardır. Kamu idaresindeki kişiler destekleyici istihdamı teşvik politikasının bir başarı olduğu söylemini yayacaklardır. Daha da önemli olarak, engelliler bağımsızlıkları ve istihdam durumlarında mesafe kat edecekler ve destekleyici istihdamın güçlü savunucuları haline geleceklerdir. Temel koşullar Destekleyici İstihdam Modeli BM Konvansiyonunun 27.inci maddesine uygundur. Bu, projelerin (destekleyici istihdam modeli) ancak, proje koordinasyon grubunun desteği ile faaliyet gösterebilecek yerel ve bölgesel kişi ve kuruluşların katılımı gibi temel unsurlar düzenlendiğinde başlayabileceği koşulunu içerir. Projenin gelişimi için finansman mevcuttur. Bu bir proje için sadece para göndermek anlamına gelmez. Para sadece ek maliyetler için gereklidir. Destekletici istihdamın uygulanması ülkenin/bölgenin mevcut kaynakları (ayni veya nakdi) bağlamında düzenlenmelidir. On yıllık bir destekleyici istihdam deneyiminden sonra, batı Avrupa ülkeleri, her tür engelli için kapsayıcı istihdamı gerçekleştirmek üzere, artarak bu modeli hükümetin stratejisinin özünde bir ana faaliyet olarak uygulamaya karar vermektedirler. Sayfa 16 / 26

18 TERİMLER SÖZLÜĞÜ 1. ICIDH Sezgisel olarak bir engelliyle ilgili olduğunun anlaşılabilir olmasına karşın, aslında engellilik kavramı, yetiyitimi, işlevsellik ve sağlık kavramlarına farklı anlamlar yükleyen iyi tanımlanmış organize bir sınıflandırmadır. Bu kavramlar Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (ICIDH) nda (1980) tanımlanmıştı ve ICIDH-2 de daha da geliştirildi. 2. Hastalık ve sakatlık İlk temel tespit hastalık ve engellilik arasında farklı sınıflandırmalarda kavramların bulunduğudur. Engellilik bir hastalık veya bir kazanın neticesi olabilir fakat hastalık kavramı ile karıştırılmamalıdır. Aynı hastalığı olan iki kişinin farklı engellilikleri olabilir aynen aynı engeli olan iki kişinin mutlaka aynı hastalıklarının olmasının gerekmediği gibi. WHO nun (Dünya Sağlık Teşkilatı) uluslararası sınıflandırmalarında sağlık koşulları Hastalıkların Uluslararası Sınıflaması (ICD) kullanılarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma dönemsel olarak güncellenmiştir, böylece yıllar boyunca ardışık sürümleri kullanılmıştır. Onuncu baskısı mevcut ve birçok işletimci tarafından kullanılıyor olmasına karşın, halen, resmi istatistikler için İtalya da 9.uncu baskı, ICD IX, kullanılmaktadır. ICD IX hastalıkları, çok genel düzeyden başlayıp daha detaylı alt gruplara geçilerek, nihayet 4-rakam hastalık koduna ulaşılarak sebep gruplarına göre sınıflandırır. ICD ye ilaveten, patolojik gruplar üzerine, özellikle zihinsel hastalıklara ve harici nedenlere (yani istemli veya istemsiz travmalara) yoğunlaşan başka sınıflandırma sistemleri mevcuttur. ICD den sonra zihinsel hastalıklar için ana referans kılavuzu, şimdi 4.üncü basımında olan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabıdır. İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (ICIDH-2) ye evirilen, İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (ICIDH) nda, engellilikler ilintili sağlık koşulları ile birlikte sınıflandırılır. ICD ve ICIDH tamamlayıcı yayınlardır ve birlikte kullanılmalıdır: ICD, vücuttan bireyin işleyişi hakkında ve toplumsal bakış açıları hakkında ICIDH ta ek bilgiyi güçlendiren bir teşhis sunar. İkisi birlikte daha geniş ve daha anlamlı bir resim verir. ICIDH ın temel kavramları aşağıdaki dizin üzerine temellendirilmiştir Yetiyitimi Engellilik Handikap 3. Yetiyitimi Sağlık deneyimi bağlamında, bir yetiyimi, herhangi bir psikolojik, fizyolojik veya anatomik yapı veya işlev kaybı veya anormalliğidir. 4. Engellilik Sağlık deneyimi bağlamında, bir engellilik herhangi bir yeteneğin bir insan için normal kabul edilen şekil veya erimde yapma yeteneğinin kısıtlanması veya eksikliğidir (bir yetiyitimi sonucu). 5. Handikap Sağlık deneyimi bağlamında, bir handikap belirli bir birey için bir rolün bu birey için normal kabul edilecek şekilde (yaşa, cinsiyete ve sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak) yerine getirilmesini sınırlandıran veya önleyen bir yetiyitimi veya engellilik sonucu ortaya çıkan Sayfa 17 / 26

19 Ek açıklama; Sağlığı etkileyen bir olayı müteakiben, bir hastalık (doğuştan veya diğer) veya bir kaza, insanın işlevsel veya yapısal kayıp veya anormallik şeklinde bir yetiyitimi olabilir. Bu yetiyitimi engelliliğe veya kişinin, aynı yaştaki bir insanda normal olarak kabul edilen faaliyetleri yerine getirme yeteneklerinde bir sınırlamaya yol açabilir. Nihayet bu engellilik, dış dünya ile herhangi bir etkileşim sonrası ortaya çıkan sosyal bir dezavantaj olan bir handikaba yol açabilir. Dolayısıyla ICIDH her üç koşulun bir sınıflandırmasıdır - yetiyitimi, engellilik ve handikap. Burada tanımlanan dizin tabii ki her zaman bu kadar basit değildir: handikap herhangi bir engellilik olmaksızın bir yetiyitiminin neticesi olabilir. Örneğin bir şekil bozukluğu normal sosyal ilişkiler kurmayı tecrübe etmede bir engel olabilir: bu mutlaka bir handikaptır fakat engellilik değildir. İlaveten dizin kesintiye uğrayabiliş: bir kişinin, engelli olmadan bir yetiyitimi veya handikaplı olmadan bir engelliliği olabilir. 6. Yetiyitimlerinin sınıflandırılması ICIDH, kendi içlerinde bir üç kodlu sınıflandırmaya ulaşılana kadar alt kategorilere bölünmüş olan 9 yetiyitimi kategorisi tanımlar. Benzer şekilde, engellilik için gene alt kategorilere bölünmüş 9 kategori ve handikap için her biri 9 kategorilik bir ölçek üzerinde alt bölümlere bölünmüş yedi kategori tanımlanmıştır. 1. Zihinsel yetiyitimleri 2. Diğer psikolojik yetiyitimleri 3. Dil yetiyitimleri 4. İşitsel yetiyitimleri 5. Göze ilişkin yetiyitimleri 6. İç organlara ilişkin yetiyitimleri 7. İskelete ilişkin yetiyitimleri 8. Şekilsel bozukluk içeren yetiyitimleri 9. Genelleşmiş, duyusal ve diğer yetiyitimleri 7. Engelliliklerin Sınıflandırılması 1. Davranış engellilikleri 2. İletişim engellilikleri 3. Kişisel bakım engellilikleri 4. Lokomotor engellilikleri 5. Vücut yaratılış engellilikleri 6. El becerisi engellilikleri 7. Durumsal engellilikler 8. Özel beceri engellilikleri 9. Diğer faaliyet kısıtlaması 8. Handikapların Sınıflandırılması 1. Yönelim handikabı 2. Fiziksel bağımsızlık handikabı 3. Hareket etme handikabı 4. Meşguliyet handikabı 5. Sosyal entegrasyon handikabı 6. Ekonomik kendine yetme handikabı 7. Diğer handikap Sayfa 18 / 26

20 9. Dizinin ICIDH ta nasıl tanımlandığının pratik örneği Yetiyitimi Engellilik Handikap Dil Konuşma Yönelim İşitme Dinleme Vizyon Görme İskeletsel Giyinme, His Fiziksel bağımsızlık Yürüme Hareketlilik Psikolojik Davranışsal Sosyal entegrasyon 10. ICIDH tan ICIDH-2 ye: İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması ICIDH birkaç yıl kullanıldıktan sonra, WHO, engellilik alanında uluslararası deneyim ve büyük bilgisi ışığında bir revizyona karar verdi. Her ne kadar yasal olarak bağlayıcı olmasa da, karar, hükümetlere engellilerin sadece ihtiyaçlarına değil eşit hak ve fırsatlara erişmelerine yönelik politikalar benimsemeleri konusunda güçlü bir tavsiyeyi temsil eder. ICIDH-2 (ICF) tek başına engellilikle değil, insan işlevselliği ile ilgilidir. Aynı zamanda sınıflandırma - önceden kullanılan terimlerin çoğunda olduğu gibi aşağılayıcı veya saldırgan olarak kabul edilmeyen olumlu ifadelerin kullanımını istemektedir. Bu terminolojideki anlamlı düzeltme ile ifade bulur. Vücut işlev ve yapıları kilit kategorilerdir (ve yetiyitimleri değildirler). Faaliyetler faaliyet sınırlaması ve engelliliğin yerini alır. Ve katılım handikapın yerini alır. ICF aşağıdaki faktörlere atıfta bulunur; Vücut işlevleri Zihinsel işlevler Duyusal işlevler ve acı Ses ve konuşma işlevleri Kardiyovasküler, hematolojik, immünolojik ve solunum sistemi işlevleri Sindirim, metabolik ve endokrin sistemlerinin işlevleri Genitoüriner ve üreme işlevleri Nöromüsküloskeletal ve hareket bağlantılı işlevler Cilt ve ilgili yapıların işlevleri Vücut yapıları Sinir sistemi yapıları Göz, kulak ve ilgili yapılar Ses ve konuşmaya dahil yapılar Kardiyovasküler, immünolojik ve solunum sistemlerinin yapıları Sindirim, metabolik ve endokrin sistemleri ile ilgili yapılar Genitoüriner ve üreme sistemleri ile ilgili yapılar Hareketle ilgili yapılar Sayfa 19 / 26

21 Cilt ve ilgili yapılar Faaliyetler ve katılım Öğrenme ve uygulama bilgisi Genel görevler ve talepler İletişim Hareketlilik Öz bakım Ev yaşamı Kişilerarası etkileşim ve ilişkiler Başlıca yaşam alanları Toplum, sosyal ve medeni yaşam Çevresel faktörler Ürünler ve teknoloji Doğal çevre ve çevrede insan yapımı değişiklikler Destek ve ilişkiler Tutumlar Hizmetler, sistemler ve politikalar den aktarılan sınıflama ICIDH ile karşılaştırıldığında, ICIDH-2 bir sosyal model olarak sınıflandırmanın rolüne çok daha güçlü bir vurdu yapar. ICIDH vücut işlev ve yapısını, 617 faaliyeti ve 106 katılım faktörünü listeler. 11. Destekleyici istihdam Destekleyici istihdam engellileri olağan ekonomik düzende ücretli bir işe yönlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaca ulaşmak için, iş koçları tarafından desteklenen, ücret telafisi, bir iş bulmaya yardım vs. gibi geniş erimde bir araç yelpazesi mevcuttur. Destekleyici istihdam açık işgücü piyasasında engelliler için sürekli destekle entegre çalışma ortamlarında ücretli iş olarak tanımlanabilir. Bireyler için ücretli iş engeli olmayan çalışanlarla aynı iş için aynı ödeme anlamına gelmektedir. Dünya Destekleyici İstihdam Teşkilatı. 12. Korunaklı istihdam Korunaklı iş ortamı geçici veya süresiz olarak normal iş piyasasında istihdam edilemeyecek olan dezavantajlı kişiler için özellikle oluşturulan bir işyeridir. REFERANS YAYINLAR Employment of disadvantaged persons in Europe (Dezavantajlı kişilerin Avrupa da istihdamı), EASPD tarafından, 2007 I AM 2003 Inclusive Adult Education Model, Educational assistance curriculum (Kapsayıcı Yetişkin Eğitim Modeli, Eğitimsel yardım müfredatı), 2003 Gaining and Providing Yourself in Social Competence (Kazanma ve Kendinize Sosyal Yetkinlik Sağlama), ATLAS Projesi, 2003 Handbook Supported Employment (Destekleyici İstihdam Elkitabı), WASE 2003, Michael Kamp, Christy Lynch Sayfa 20 / 26

22 ISTAT, Sickness Disability and Work-Source- (ISTAT, Hastalık, Engellilik ve İş-Kaynağı) OECD Raporu ISFOL 2009, Kaynak ISTUD Ek 1 Uygulamada Destekleyici İstihdam; Bazı Örnekler Örnek 1 (Destekleyici İstihdam Elkitabı ndan, WASE 2003) Uygulamada Destekleyici İstihdam - Bolivya. Rehber Bolivya daki bir iş koçudur. Bu onun, 19 yaşında, bekar ve hizmetçi olan Maria ya ilişkin vaka raporudur. Değerlendirme Maria büroma sabah çok erken geldi. Hemen bir işe ihtiyacı olduğunu fakat o ana kadar bulamamış olduğunu söyledi. Kendisine orada iş arayışını desteklemek için bulunduğumu izah ettim. Maria nın ne tarz iş istediğine ve daha önce neler yaptığına baktık. Down sendromluydu ve bunun bir iş bulmasında bir engel olduğuna karar verdik. Maria bir hizmetçi olmak istiyordu. Bana, çocukluğundan beri ev temizliğinde annesine yardım ettiğini söyledi. O ve annesi civarda sorarak Maria ya bir iş bulmayı denemişler fakat kimse henüz ona iş vermemişti. Yerel olarak iyi tanınan birisinden bir tavsiye almak üzere biraz iş deneyimi kazanmayı denemesini önerdim. Fikri beğendi ve beraberce güvenilir ve sosyal düşünceli olarak bilinen on kişinin listesini çıkardık. Bir kaç gün sonra büroma tekrar geldi ve seçilmiş on kişiye bir mektup göndermeye karar verdik. Maria, bana mektupta ne ifade etmek istediğini söyledi, ben bunu tape ettim, bastım ve on mektubu gönderdim. Sonra Maria nın anlatmak istediği kısa hikâyeyi, mektubunu takip için iş istemek üzere yaptığı telefon görüşmelerinde tekrarladık. Tarafımdan ve ajansım tarafından desteklendiğini söylemesi gerektiğinde mutabık kaldık. Büromda on kişiden altısı ile konuştu. Altıncı kişi çok olumlu cevap verdi ve onu bir mülakata davet etti. Maria daha sonra durumu anlatmak için diğer beş kişiyi aradı. Tekrardan mülakatında ne görüşeceğini hazırladık. Ertesi, gün çok mutlu bir Maria dan bir telefon çağrısı aldım. (maalesef) Ücretsiz bir deneme süresi için bir başka hizmetçinin yardımcısı olarak işe kabul edilmişti. Her ihtiyacı olduğunda beni arayabileceği ve iyi bir yazılı tavsiye elde etmeyi deneyeceği konusunda anlaştık. İş Bulma Bir kaç hafta sonra Maria, aynı evde hizmetçi yardımcısı olarak işe alındığı haberiyle tekrar büroma geldi. Memnundu fakat düşük ücretler nedeniyle hayal kırıklığına uğramıştı. Kendisine bu konuda yardım edip edemeyeceğimi sordu ve ben kabul ettim. İş analizi İşin çeşitli görevlerini yapıp yapamayacağını da konuştuk ve Maria iyi yapabileceğini söyledi. Eşleme İş Maria nın gereksinimleri ile eşleşti. İş koçluğu Maria işverenini benimle birlikte görmek için bir başvuru yaptı. Maria ve ben ne söyleyeceğini önceden hazırlamıştık. İşvereni Maria nın daha fazla ücret istemesinden dolayı biraz sıkkındı. Maria nın öne sürdüklerini destekledim fakat sonunda Maria hedef olarak saptadıklarını alamadı. O ve işvereni ortada bir tutarda anlaştılar. Sayfa 21 / 26

23 Süren destek Maria, bir tavsiyeye ihtiyaç duyduğunda veya şundan bundan bahsetmek için arada bir uğrar. Örnek 2 (Destekleyici İstihdam Elkitabı ndan, WASE 2003) Uygulamada Destekleyici İstihdam - İngiltere Angela İngiltere de bir istihdam görevlisidir. Bu onun, 36 yaşındaki, evli, iki çocuklu bir web sitesi tasarımcısı olan John hakkındaki vaka raporudur. Değerlendirme John un birkaç zor olayla karşı karşıya olduğunu anlatan söyleyen John un danışmanı tarafından arandım. Otizmden mustaripti (Asperger sendromu), altı yıldır işsizdi ve son olarak evlilik sorunları da vardı. Danışman John u görüp göremeyeceğimi sordu ve bir randevu ayarlandı. Kendisiyle ilk buluşmamda Destekleyici İstihdam yöntemini tanımladım. John çok sinirliydi. Prensip olarak önerimi kabul etti ve hastalığı hakkında dürüstçe konuştu. Kimyada derecesi olmasına karşın çalışmak konusundaki isteği hakkında bir şey çözemedim. İkinci randevumuzdan önce John un nöroloğundan ve danışmanından bir rapor aldım. Hayli entelektüel, sosyal yetenekleri eksik, karmaşık bir kişilik gösteriyordu. John istihdam ilgileri ile ilgili olarak, güçlü bir şekilde yapılar ve bilgisayarların yönünü işaret eden bir test yaptı. Son değerlendirme toplantımızda John ona web tasarımcısı olarak bir iş bulmayı deneme önerimi kabul etti. İş Bulma Pazarlama görevlimiz kısa bir yazılım şirketleri listesi gösterdi. Kendisinden küçük bir firmada bir iş aramasını istedim. Bir kaç hafta sonra John için web tasarımcısı olarak bakım organizasyonları için programlar tasarlayan küçük bir firmada bir iş önerdi. İş analizi Firmayla ilk randevumda işe özgü bir tanım istedim ve bütün görevlerin, çalışma ortamının, iş arkadaşlarının, firma yapısının ve organizasyonel kültürünün, vs. detaylı bir listesini yaptım. Eşleme Önce görevleri John a tanımladım ve sonra firmayı ziyaret ettik. John müstakbel iş arkadaşları ile tanıştırıldı fakat mesafeli tepki verdi. Bunu, beraber çalıştıkları ile sosyal etkileşim için pek ilgili olmadığını belli edecek şekilde gayet açık olarak yaptı. Olumsuz tepkilerine şahit oldum. Takip ziyaretim sırasında işveren John un müstakbel iş arkadaşlarının çok istekli heyecanlı olmadıklarını ve sonuç olarak anlaşmanın kaldığını söyledi. İşverene çalışma koşullarını meslektaşlarının John un sosyal yeteneklerinin eksikliği ile anlaşmalarının mümkün olabileceği şekilde belki değiştirebileceğimizi önerdim. Aynı zamanda John ve meslektaşlarının temasını kolaylaştırmak için iş koçluğunu da kullanabileceğimi vaat ettim. Çok tereddütten sonra işveren, sadece yakın desteğimi garanti edersem bunu bir deneyeceğini söyledi. İş koçluğu İşe başlamasının öncesinde Jonh a koçluk yaptım. İşte hangi sosyal etkileşimin gerekeceğini, meslektaşlarının beklentilerini ve John un kendi beklentilerini tam olarak tartıştık. Konuşmalarımızın neticesinde John un meslektaşlarının sohbet gereksinimlerine saygı göstermesi gerektiğinde anlaştık ve ben de meslektaşlarından John un sosyalleşmekten Sayfa 22 / 26

24 hoşlanmamasına saygı göstermelerini isteyecektim. John işine başladı. İşin kendisi onun için zorluk oluşturmuyordu; işvereni onun sonuçlarından çok memnundu. Tek sorun, yapılacak bir şey olduğu sürece John un bazen günde 12 saat çalışmaya devam etmesiydi. John ile konuştum ve sekiz buçuk saatten fazla çalışmaması gerektiğinde ve bir görev aldığında zaman limitlerini saptamayı deneyebileceğinde anlaştık. İşveren ile konuştuğumda uzun saatler çalışmasını engellemek için John un görevlerini sınırlandırabileceğinde mutabık kaldık. Kahve molaları ve öğle yemeği John söz konusu olduğunda gevşemek için değildiler. Kahve zamanında çalışmaya devam ediyor, yemek zamanında meslektaşları ile yemek için 15 dakika harcıyor ve sonra çalışmaya dönüyordu. John un meslektaşları bu duruma alıştılar ve becerili bir web sitesi tasarımcısına sahip olmaktan çok memnunlar. Süren destek Haftada iki kez John u ziyaret ediyorum. Her zaman aynı ritüeli gerçekleştiriyoruz. Görevlerine bakıyoruz ve planlamayı ayarlıyoruz. Aynı zamanda John un nasıl olduğunu görüyorum ve stres duyduğu zaman bunun hakkında kısa bir süre konuşuyoruz, iyi geliyor. Aynı zamanda John un işvereni ile de düzenli olarak konuşuyorum. Örnek 3 (Kazanma ve Kendinize Sosyal Yetkinlik Sağlama dan, ATLAS Projesi, 2003) Yeteneklere odaklanmanın yolu (Romanya) Teşhis: Hafif zihinsel gerilik, Psiko fiziksel gelişmemişlik Çalışmalar: Meslek Okulu, dikiş sınıfları Mesleki Deneyim: mevsimsel/geçici iş el işi Ailevi durum: Anne ölmüş, babasıyla yaşıyor, erkek/kız kardeş yok Faaliyet tipi Ergoterapi elişi atölyesi Farklı yetenek tipleri Motor yetenek Kurallara uymak Tepki verme ve sosyal temas başlatma yeteneği Sınırlar, dayanıklılık, hayal kırıklığına karşı tolerans Teşhis için kullanılan Metodoloji Ruward Testi INVRA Testi, ISKIE Testi INVRA Testi, ISKIE Testi rol yapmalar INVRA Testi, ISKIE Testi Sonuçlar İki elle tutma ve kaldırma motorik kapasitesinin iyi gelişimi. Kasların iyi çalışma hızı. Üstlerine ve meslektaşlarına saygı duyan bir kişidir, farklı çalışma dönemlerinin kural ve normlarını kaydedebilir, bundan dolayı niteliksel bir çalışma tarzı vardır fakat biraz yavaştır. İşinde hoşgörülü tepki verir (o uygun araç ve malzemeleri vs. arar). İlişkilerinde inisiyatif almaz. Onun için belli derecedeki bir zaman baskısıyla baş etmek çok zordur. İşi bitirmek için gerekli ise günün sonunda daha hızlı çalışamaz ve beraber çalışanlar ona baskı yapar. Takım içinde INVRA Testi, Grup faaliyetleri süresince takım Sayfa 23 / 26