İlköğretim Birinci Kademe Öğrencilerinde Okul Kavramına İlişkin Nitel Bir Analiz

Transkript

1 İlköğretim Birinci Kademe Öğrencilerinde Okul Kavramına İlişkin Nitel Bir Analiz S. Armağan YILDIZ a Öz Anahtar Kelimeler İlk insanın mağara duvarlarında bıraktığı izlerle birlikte ele alındığında resimler, sözcükler ve harfler gibi bireylerin iletişim ve etkileşimde bulunmalarına izin veren ve bunu mümkün kılan ifade araçlarından birisidir. Yetişkin resminden farklı olarak ele alınan çocuk resmine gösterilen ilgi 19. yüzyıldan itibaren öncelikle sanatla ilgilenenlerin çoğunlukla da psikologların ve eğitimcilerin dikkatini çekmiştir. Çocuk resmini farklı ve değerli kılan kendiliğinden oluşu, saflığı, eğitilmemişliği ve doğallığıdır. Ayrıca çocuğun çizgilerindeki bütüncül bakışı, bir nesneyi en kaba ama en tanınabilir biçimde ana hatlarıyla verişi ve herkesçe tanınabilir genel özellikleriyle çizmesi onu değerli yapmaktadır. Pablo Picasso nun çocuk gibi çizmeyi öğrenmek a Dr. S.Armağan YILDIZ hayatımın tamamını aldı sözü bu görüşü destekler nitelikte görülmektedir (İşler, 2004). Estetik değerlerle yargılamadan çocuk resimlerini sanatın başlangıcında sayarak çocuğun çalışmalarını dış dünyayı kavrama çabasıyla açıklamak mümkündür (Altınkaş, 2007). Tıpkı oyun gibi resim faaliyetinde çocuk özgür bırakılmalı ve sınırlandırılmamalıdır. Çocuk bu sayede kişilik oluşumunu tamamlayabilir. Rousseau çocuğun sanat eğitimi konusunda şu yorumda bulunur: Öğretilecek bütün sanatlar, çocukların uzuvlarını daha iyi kullanmalarını sağlamak amacıyla olmalıdır. Mesela resim sanatını öğrenirken gözlerini ve ellerini iyi kullanmaya alıştırılmalıdır ve kendisine taklit etmek için bir öğretmenin yaptığı resimler değil doğrudan tabiatın kendisi örnek olmalıdır. (akt., Altınkaş, 2007). Psikolojide resim; derinlik, kurgu, renk gibi sanatsal açılardan uzak, salt ruhsal gelişim, ruhsal problemler açısından ilk kez 1890 da Binet tarafından ele alınmıştır. Resimlerin Tefsiri adlı yayınla resmin psikolojik yanı ele alınmıştır. Resimleri analiz ederek, inceleyerek kullanmak ve değerlendirmeye almak insan psişizmine girebilmenin en doğal ve uygun yolu ve aracı olarak görülmektedir (Arıcı, 2006).

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Bireyler hakkında geçerli ve güvenilir bilimsel bilgiye ulaşmak için kullanılan testler ve çeşitli bireyi tanıma teknikleri gibi resimler de bilgi edinme araçları arasında sayılabilir. Resimlerin yalın, kendiliğinden ve sansürsüz oluşu diğer tekniklerin yanında onu güçlü kılmaktadır. İletişim dili olarak düşünüldüğünde pek çok çocuk için resim çizmek oyun faaliyeti ile eş tutulabilir. Resim faaliyetinin estetik ve sanatsal değeri çocuk resminden eğitsel yanıyla ayrılmaktadır. Çocuk resimlerindeki yalınlık, özgünlük ve kendini sansürsüzce ortaya koyuş biçimi teşhis ve tedavi için eğitsel bilgiye ulaşmada güçlü bir kaynak olarak düşünülmelidir. Veltman ve Browne ye (2000) göre, resim aracılığıyla yaşanan dışavurum çocukların baskı, gerilim, korku vb gibi olumsuz duygularını sınırlı sözcük dağarcıklarının yerine çizgilerle ifade edebilmesine izin vermektedir. Thomas ve Silk e (1990) göre çocuk resimlerle sadece figürleri değil aynı zamanda duygu ve düşüncelerini de dile getirmektedir. Resim görsel bir yansıtmadan daha fazla anlam taşıyan imgenin yorumlamasıyla gerçekleşen eylemdir. Resim aracılığıyla çocuğun iç dünyası kadar düşünme yapısı, algıları, korku, istek hayalleri gibi duygusal yapısı hakkında bilgi almak mümkündür (Hopperstad, 2008). Bunun yanı sıra resimler, çocuğun gelişimsel yönü hakkında özellikle psikomotor ve bilişsel gelişim hakkında bilgi edinilmesine olanak sağlamaktadır. Çocuğun kişiliği, yakın çevreyle ilişkisi, tutumları, dış dünyaya ilişkin algısı, duygu ve düşünce yapısı hakkında önemli bir veri kaynağını oluşturmaktadır. Resim ve çocuk birbirini tanımlayan sürekli değişen ve gelişen dinamik olgulardır, iletişimin en etkili ve önemli unsurlarıdır. Çocuğun dünyasında çizim ve boyama işlemleri sonucunda oluşan lekeler, belli belirsiz çizgi ve şekiller, iletişimin ve kabul görmenin belirtileridir. Çocukların oluşturdukları bu sanatsal etkinlikler önceden planlanmayan yeni veya aniden oluşan tanımlamalardır. Nitekim resim yapmak; çocuğun özgün ve yalın bir şekilde dile getirdiği duygusal ve düşünsel yaşamın en doğal imgelerinin bir görüntüsüdür. Çocuğun içdünyasının ve genel gelişiminin bir yansıması olan bu özelliği büyük sanatçıların (ressamların) yapıtlarının geçirdiği duygusal süreç ile büyük benzerlikler göstermektedir. Çocukların algılamayla elde ettikleri bazı çizgi, simge ve işaretler, etkinlik süreci açısından son derece anlamlı olup, onların dünyasını dolaysız, yalın, saf bir şekilde yansıtan önemli unsurlar olarak görülebilmektedir (Artut, 2004). Çocuk resmi, araştırma ve uygulamalarda sıklıkla kullanılan projektif bir değerlendirme aracıdır. Uzmanlar için çocuk resimlerinde, kağıdın kullanılış biçimi, resimdeki kompozisyon ve kullanılan renkler grafik gelişim ve psiko-pedagojik açıdan anlamlıdır. Tek başına resimler, tanıya ulaşmak ve kesin bir yargıya varmak için yeterli değildir, ancak çeşitli problemler hakkında güçlü ipuçları sağlayabilmektedirler. Çocuk resimleri hakkında değerlendirme yapabilmek için farklı kaynaklardan gelen bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Düşünme dili olarak karşımıza çıkan çocuk resmi en az yazı dili kadar etkili bir ifade aracı olmakla birlikte okul öncesi dönemde rastlanan coşkusal çizimler okula başlama ile yerini kuru, planlı gerçeklik eğilimi ağır basan resimlere bırakmaktadır (Yavuzer, 2000). Okula başlamak heyecan verici bir süreç olmakla birlikte hem akademik hem de sosyal yaşam içinde farklı anlamlar taşımaktadır. Okul fiziksel özellikleri, sunduğu sosyal etkileşimi ve eğitsel fonksiyonlarıyla önemlidir. İnsan yaşamının yaklaşık 1/3 ü okul sınırlarında geçerken yaşamın büyük bir kısmında okul aileden sonra bireyleri etkileyen önemli bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğülmüş ve Çok a (1996) göre bireylerin hayatlarının önemli bir kısmını geçirdikleri okul ve okulu nasıl algıladıkları önemlidir. Okul insanların öğrenci, öğrenci velisi, yönetici ya da vatandaş olarak yaşamlarının hemen hemen her döneminde değişik yollarla etkileşimde bulundukları önemli bir kurumdur. Tarihsel süreç içerisinde toplumsal bir kurum olarak ortaya çıktığı günden bu yana, yapısı ve işlevleri değişime uğramış olsa bile, okul günümüzde de insan yaşamına yön veren en temel kurum olma özelliğini korumaktadır. Okul kendine özgü yapısı, amaçları ve işlevleri olan bir örgüttür, ailenin yanı sıra, çocukların ve gençlerin toplumsallaşmasında önemli roller üstlenen bir kurumdur; okulun; toplumsal yaşamın karmaşık yapısını basitleştirmek, çocukları ve gençleri tehlikelerden korumak, toplumsal yaşamda gözlenebilen dengesizlikleri en aza indirmek gibi işlevleri vardır (akt., Çalık, 2008) yaşları arasını içeren ve gelişim basamakları arasında okul çağı olarak adlandırılan bu dönemin Havinghurst tarafından tanımlanan birçok gelişim görevi arasında; çocuğun değerler sistemi geliştirmesi, kişisel bağımsızlık kazanması, kurum ve kişilere karşı tutum geliştirmesi, okuma yazma ve sayısal alanlarda temel beceriler geliştirmesi kendisinden beklenmektedir (akt., Yavuzer, 2000). Bu dönem çocuğunun yaşamının büyük bir kısmını kapsayan ve kendisinden bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olarak gelişim, öğrenme, etkileşime girme, sosyalleşme ve uyum sağlama gibi birçok talebi içeren okul kurum olarak çocuğun bu görevlerini yerine getirmesine kaynaklık ve aracılık etmektedir. Ço- 610

3 YILDIZ cukların okul algısına ilişkin yapılan araştırma bulguları genellikle okulun bilgi verme fonksiyonuyla öne çıktığını ve çocuklarda okula ilişkin olumlu tutumların (Çalık, 2008) varlığına işaret etmektedir. Saban (2008) ilköğretim 3,4 ve 5. sınıf öğrencilerinin okula ilişkin algısını metafor kullanarak belirlediği araştırmasında, okulun öğrenciler tarafından sevgi ve dayanışma yeri olarak okul, bilgi ve aydınlanma yeri olarak okul ve hoş ve güzel bir yer olarak okul biçiminde tanımlandığını belirtmektedir. Yirmi yıla yaklaşan bir süredir yurtdışı alanyazının da çocuk resimleri araştırmalarda bilgi edinmek amacıyla kullanılmakla birlikte çalışılan konuların, aile ilişkileri, ölüm, çevre, spor, göç, savaşlar, akran zorbalığı, teknoloji kullanımı vb konular üzerine odaklandığı görülmektedir (akt., Selwyn, Boraschi ve Özkula, 2009). Yurtiçi çalışmaların okul öncesi dönemine ait sınıf ve okul ortamını (Aksoy ve Baran, 2010), öğretmenin rolünün nasıl algıladığını ortaya koyan (Dağlıoğlu, 2011) veya metaforlar aracığıyla yetişkin ve çocukta okul kavramını ele alan (Saban, 2008) araştırma bulgularına ilgili literatürde ulaşılmakla birlikte okul çağı çocuğunun kendi bakışı ile okulu nasıl algıladığını gösteren ve bu algıyı resim aracılığıyla öne çıkaran nitel çalışmaların eksikliği hissedilmektedir. Sanatsal çalışmalarda sanat eğitimi ve sanatsal yaratma etkinliklerinde (Artut, 2006; İşler, 2004; Kırışoğlu, 2002; San, 1979) çocuk resmi sıklıkla ele alınmaktadır. Psikoloji ise klinik açıdan (Hamama ve Ronen, 2009) çocuk resmine projektif bir araç olarak ilgi duymaktadır. Estetik ve klinik söylemin dışında Eğitim Bilimlerinde ve özellikle eğitim psikolojisinde çocuk resminin hem pedagojik hem de bilişsel ve duyuşsal özellikleriyle ele alınması, dikkatlerin yöneltilmesi gereken bir çalışma alanı olabileceğine ilişkin önemli bir gerekçe olarak düşünülmelidir. Günlük yaşamda birçok öğrencinin okula gitmekten keyif almadığını, akademik yaşantı yerine okuldaki sosyal ilişkileri önemsediğini, okula ilişkin motivasyonun düşüklüğünü ve tatil döneminin okulun açık olduğu zaman dilimine tercih edildiğini gözlemlemek veya işitmek mümkündür. Anne babaların, öğretmenlerin ve eğitimcilerin okulu kurumsal olarak algılayışından farklı olarak bu araştırmada, çocukların duygu ve düşüncelerini sansürsüzce ve kendiliğinden (spontane) ortaya koymasına izin veren yollardan biri olan resim aracılığı ile çocukların yaşamlarının büyük bir kısmında yer alan okula ilişkin algılarını ve zihinsel temsillerini kendi bakış açılarıyla ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu çalışmada çizdirilen okul resimleri, gözlem ve görüşmeler yoluyla çocukların okula ilişkin zihinsel temsillerinin nasıl yapılandığını anlamak amacıyla kullanılmıştır. Resmin çocuğun dış dünyayla bir iletişim kurma aracı olarak değerlendirilebileceği yaklaşımından hareketle, çalışmada ilköğretim birinci kademe öğrencilerinin okul resimleri, gözlem ve görüşme teknikleri aracılığıyla; okula ilişkin algıları, okulda akran ve öğretmen ilişkileri, okuldaki rolleri ve akademik ilişkilerine yönelik algılarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amacın yanı sıra, araştırmada gelişimsel ve sembolik açıdan çocukların resimlerindeki bilişsel, motor ve grafik ögelerin özellikleri ve bu ögelerin vakalar düzeyinde içerik açısından incelenmesi hedeflenmektedir. Yöntem Araştırmanın amaçları doğrultusunda yöntem olarak nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması (vaka analizi) yöntemi kullanılmıştır. Durum çalışması, güncel bir olguyu kendi yaşam çerçevesi (içeriği) içinde çalışan, olgu ve içinde bulunduğu içerik arasındaki sınırların kesin hatlarıyla belirgin olmadığı, birden fazla kanıt veya veri kaynağının mevcut olduğu durumlarda kullanılan görgül bir araştırma yöntemidir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Durum çalışması desenlerinden iç içe geçmiş çoklu durum deseni tercih edilmiştir. Bu desende, birden fazla durum söz konusudur, ancak ele alınan veya araştırmaya dahil edilen her bir durum, kendi içinde çeşitli alt birimlere ayrılarak çalışabilir. Katılımcılar Araştırma, İstanbul ilinin çeşitli ilçelerindeki ilköğretim okullarından tesadüfi yollarla öncelikli olarak ulaşılan 62 öğrenci arasından seçilen, amaçlı örnekleme yönteminden maksimum çeşitlilik örneklemesiyle belirlenen kriterlere göre tekrar değerlendirilmesi sonucunda söz konusu kriterleri karşılayan 10 katılımcıyla gerçekleştirilmiştir. Amaçlı örneklemede belirlenen kriterlerden birincisi, vaka analizlerinin farklı sınıf düzeyindeki öğrencileri kapsayabilmesi amacıyla alınan vakaların farklı şubelerden olması; ikincisi, farklı cinsiyetlerin temsiline olanak tanıması amacıyla vakaların hem kız hem de erkek öğrencilerden olması; üçüncüsü vaka analizlerinin farklı aile yapılarından (birlikte, ayrı, ölüm yoluyla eksik aile vb.) gelen öğrencileri kapsayabilmesi; dördüncüsü ise, ilköğretim birinci kademenin farklı yaş düzeylerini kapsamasıdır. Nitel vaka incelemelerinin çok boyutlu ve derinlemesine analiz gerektiren yapısı nedeniyle bu öğrenciler arasından kriterleri karşılayan ve 611

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ nitel vaka analizlerinde farklı aile ortamları ve koşullarında yaşayan, yaşları 6-12 arasında değişen, ilköğretim birinci kademenin bir ila beşinci sınıfları arasında 5 kız ve 5 erkek olmak üzere, toplam 10 katılımcıyla çalışılmıştır. Veri Toplama Araçları Araştırmada, nitel araştırma yönteminden durum çalışması (vaka analizi) tercih edildiğinden, veri çeşitliliği sağlayabilmek amacıyla farklı veri toplama kaynaklarına başvurulmuştur. Resim çizimi, gözlem, görüşme teknikleri ve kişisel bilgi formu veri toplamak amacıyla kullanılmıştır. Verilerin toplanmasında öncelikle okullara gidilmiş öğretmenlerle görüşülmüş araştırmanın içeriği ve amacı hakkında bilgi verilmiş ve ailelerden araştırmaya katılma konusunda gönüllü olup onay verenler belirlenmiştir. Ailelerin onayı ile öğrencilerle ev ortamında çalışılmıştır. Okul resmi çizdirilmiş ve çalışma sırasında katılımcının gözlemi yapılmıştır. Kişisel bilgi formunda yer alan sorular görüşme yoluyla anne/babalara evde, öğretmenlere ise okulda yöneltilmiştir. Elde edilen tüm veriler çalışmanın son aşamasında bir arada yorumlanmıştır. Araştırmanın uygulaması eğitim öğretim yılının 2. Dönemi boyunca gerçekleştirilmiş ve özellikle okul yaşantısının katılımcılarda oluşması için 2. Dönem uygulama aşamasında tercih edilmiştir. Okul Resmi: Araştırmanın amaçları doğrultusunda katılımcılardan ilk olarak bir okul resmi çizmesi istenmiştir. Resim kağıdı ve pastel boyalar sunularak katılımcıların okul la ilgili istedikleri bir resmi yapmaları söylenmiştir. Projektif bir teknik olarak bilgi toplamak amacıyla kullanılan resimler yoluyla katılımcıların okul a ilişkin içsel değerlendirmeleri resimdeki kompozisyon ve kullanılan renkler üzerinden değerlendirilmiştir. Resmin analizinde hem içerik (anlatılanlar, konu vb..) hem de biçim (grafik faaliyet, figürler, semboller vb) değerlendirilmesine gidilmiştir. Eğitsel tanı ve tedavide çocuk resmi ile çalışan uzmanlar için anlamlı olan kağıdın kullanışı, kompozisyon ve renklendirme ile grafik dönemlere göre gelişimsel karşılaştırmalar yapılmıştır. Grafik dönemlere özgü gelişimsel özellikler incelenirken, 7-9 yaş Şematik Dönem ve 9-12 yaş Gerçekçilik Dönemi özellikleri dikkate alınmış (Artut, 2004; Kırışoğlu, 2002; Yavuzer, 2000) ve resimde yer alan unsurlar bu bağlamda değerlendirilmiştir. Gözlem: Araştırma kapsamında öğrencilerin resim çizimleri sırasında gözlemi yapılmıştır. Gözlem in çalışmanın doğal seyri içinde yapılmasına dikkat edilmiştir. Katılımcıların, çalışma süresi, resmi çizerken plan ve değerlendirme yapıp yapmaması, verilen okul resmi çiz yönergesine karşı ve araştırmacıya yönelik yaklaşımına ve malzemeyi kullanma biçimine, resmi tamamladıktan sonra ifade şekline ilişkin gözlem notları tutulmuştur. Elde edilen gözlem notları, resmin yorumlanmasında kişisel bilgi formundan gelen bilgilerle, ailelerle ve öğretmenlerle yapılan görüşmeden elde edilen verilerle bir arada kullanılmıştır. Görüşme: Çizdirilen okul resimlerinin ve gözlem kayıtlarının yanı sıra araştırma kapsamında aileler ve öğretmenlerle görüşme de yapılmıştır, görüşme sırasında araştırmacı tarafından hazırlanan ve öğrencilerin doğum öncesi, sırası ve doğum sonrası gelişimlerini, duygusal ve sosyal gelişim özelliklerini, aile, ebeveyn-çocuk, kardeşler arası ilişki, okula başlama, okula uyum, akran ilişkileri ve akademik yaşamı ile ilgili ayrıntılı soruları içeren kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Kişisel bilgi formunda yer alan gelişim dönemine ilişkin sorular ailelere sorulmuş öğretmenlere ise katılımcıların akademik yaşamı ve okulla ilgili soruları yöneltilmiştir. Sorulara verilen cevaplar yazılı olarak kaydedilmiştir. Verilerin Analizi Verilerin analizinde her bir resim, görüşmede kişisel bilgi formundan gelen cevaplar, gözlem sonuçlarıyla bir arada ele alınmıştır. Veriler içerik analizi yapılarak yorumlanmış ve değerlendirilmiştir. İçerik analizinde, daha önceden araştırma kapsamında oluşturulmuş kavramsal çerçeve doğrultusunda kodlar oluşturulmuş, ardından kodlar arasındaki ilişkilerle temalar bulunmuş, veriler düzenlenerek yorumlanmış ve raporlaştırılmıştır. Kodların ve temaların oluşturulmasında genel bir çerçeve içinde yapılan içerik analiziyle araştırma bulguları incelendiğinde önceden oluşturulan kavramsal çerçeve doğrultusunda kodlar; figür, sembol, renk, kompozisyon, grafik gelişim, kağıdın kullanımı, okula ilişkin algı başlıklarında toplanmıştır. 10 katılımcının okul resmi, gözlem ve görüşme sonuçları incelendiğinde elde edilen veriler doğrultusunda bu kodlardan ilişkili kategorilere ulaşılarak temalar ortaya konmuştur. İlişkili temalar ailenin yorumu, öğretmenin yorumu, akademik başarı, okula ilişkin algı, resme ilişkin sembolik yorum ve resme ilişkin gelişimsel yorum başlıklarında çıkarılmıştır. Veri çeşitliliği nedeniyle vaka analizleri, çocuk resmini açıklamaya yönelik kuramsal yaklaşımlardan 612

5 YILDIZ gelişimsel ve sembolik yaklaşımlar açısından incelenmiştir. Buna göre çocuk resimleri gelişimsel olarak çocukların içinde bulundukları gelişim dönemi ile resimlerine yansıttıkları grafik gelişim özellikleri, motor ve bilişsel gelişim düzeylerine göre değerlendirilmiştir. Sembolik olarak ise, çocukların içinde bulundukları okul ortamı ile resimlerine yansıttıkları okula ilişkin algı, akran ve öğretmenlerle ilişkileri ve okula yönelik duyuşsal özellikleri ifade etmeye ilişkin kağıtta yer alan figürler, kullanılan renkler ve kompozisyona göre değerlendirilmiştir. Görüşme verileri aile ve öğretmenin katılımcıya yönelik öznel olumu/olumsuz değerlendirmeleri üzerinden yapılmıştır. Gözlem verilerinde katılımcının araştırmacıya ve uygulamaya yönelik tutumu, sürece katılımı, çalışma planı ve düzeni ile ilgili olarak yaklaşımına göre analiz edilmiştir. Nitel araştırmalarda geçerlik bilimsel bulguların doğruluğu, güvenirlik ise bilimsel bulguların tekrarlanabilirliği olarak tanımlanmaktadır. Nitel araştırmanın doğası gereğince geçerliği sağlamak amacıyla literatürde çocuk resminin psiko-pedagojik incelenmesine ilişkin kavramsal çerçeve oluşturulmuş ve bulgular kabul gören bu kavramsal çerçeve bağlamında kağıdın kullanılışı, renkler, okul resmine ilişkin kompozisyon, okulu ifade eden semboller ve grafik gelişim özelliklerine göre analiz edilmiştir. Ayrıca çalışmada, araştırma süreci ve yapılan işlem basamakları anlatılmıştır. Güvenirliği sağlamak için ise, farklı uzman görüşüne başvurulmuş, verilerin analizinde resimlerde yer alan özellikler belirlenen kriterlere göre alanda uzman farklı bir öğretim üyesince de değerlendirilmiş her iki değerlendirme arasında tutarlılığa bakılmıştır. dolayı sadece 2 ay okul öncesi eğitim almıştır. Okula başlarken uyum sorunu yaşanmamıştır. Anne deneğin derslerinde başarılı olduğunu belirtmiştir. Öğretmeni deneği, çalışkan, başarılı, kurallı, mükemmeliyetçi, çok soru soran ve zeki olarak tanımlamıştır. Ödevlerini yapan sorumluluk sahibi bir öğrencidir. Denek, okul resmini dakika içerisinde çizmiştir. Sınıfı ortamını çizen denek, sıraları, öğrencileri, yazı tahtasını ve tahtanın önünde öğretmenini ders anlatırken çizmiştir. Okula ilişkin olumlu değerlendirmelerine kompozisyonda yer vermiş tüm insan figürlerine gülen yüz çizerek bunu yansıtmıştır. Dikkatlice öğretmeni dinliyoruz şeklinde ifade etmiştir. Okulu, öğrenme ortamı olarak algılayan denek sınıf ortamıyla bunu sembolize etmiştir. Grafik gelişimde Şematik döneme ait kazanılması istenen özellikler resimde yer almaktadır. Bu özelliklere göre; sınıfta oturan öğrencilerin yüzleri önden görünümlüdür. Formaları çizilmiştir. Yüzler ve eller ten rengine boyanmıştır. Cinsiyet ayrımı yapılmıştır. Ayrıntıya büyük önem verilmiştir. Renklendirmede realist ve dekoratif renkler kullanılmıştır. Kağıdı dik olarak kullanan denek reminde ders ortamına ilişkin bir kompozisyon sunmuştur. Sayfanın tümünü kullanmış ve figürler dengeli biçimde sayfaya dağılmıştır. Planlama becerisini kullanan deneğin akademik ilgisinin resme yansıdığı görülmektedir. Bulgular Bu bölümde araştırma kapsamında incelenen 10 katılımcıya ilişkin okul resimlerinin; çocuğun gelişim öyküsü, görüşmeler sonucunda elde edilen veriler ve gözleme ilişkin bilgilerle birlikte bireysel analizlerine yer verilmiştir. Vaka 1 Denek, 6; 5 aylık, 1.sınıfı devam eden bir kız öğrencidir. Üstün zekalı öğrencilerin öğrenim gördüğü bir okula gitmektedir. İstenen bir çocuk olarak dünyaya gelen deneğin kendisinden 5 yaş büyük ablası vardır. Anne, deneğin gelişimiyle ilgili detaylı bilgileri hatırlayamamıştır. Ebeveynçocuk ilişkisi, kardeş ilişkileri ve aile içi ilişkiler sorunsuz olarak tanımlanmıştır. Maddi sıkıntıları olan aile birlikte zaman geçiremediklerinden yakınmaktadır. Denek, maddi yetersizliklerden Resim 1. Vaka 2 Denek, 7; 3 aylık birinci sınıfa devam eden bir erkek öğrencidir. Tek çocuk olan deneğin anne ve 613

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ babası 2 yıl önce boşanmışlarıdır. Denek annesiyle yaşamakta hafta sonları babasıyla kalmaktadır. Anne öğretmen baba mühendistir. 2;6 yaşında anaokuluna başlayan denek okula başladığı dönemde herhangi bir uyum sorunu yaşamamıştır ancak boşanmanın gerçekleştiği süreçte, şiddet davranışı gösterme, kavga etme, öğretmenine bağırma gibi davranış sorunları göstermiştir. Okul bu nedenle deneği ve ailesini psikolojik danışmana yönlendirmiştir. Denek, 1. Sınıfa başlamadan okuma yazmayı kendi kendine öğrenmiştir. Annenin denek hakkındaki görüşleri; derslerini düzenli olarak yapan, pratik, zeki ve hızlı bir çocuk olduğu şeklindedir. Son dönemlerde hareketli olduğu, derste arkadaşlarının dersi dinlemesini engellediği söylenmiştir. Öğretmeni deneğin, neşeli, zeki, haklarını savunan, derslerde çabuk sıkılan, dikkatsizlik nedeniyle hata yapan, herkesten çabuk çalışmalarını bitiren bir öğrenci olduğunu söylemiştir. Liderlik yanı güçlü, oyunları genelde yöneten, üst sınıflardan arkadaşları olan bir öğrenci olduğunu belirtmiştir. Okul resmi incelendiğinde, deneğin çok kısa sürede 5-6 dakikada resmi tamamladığı, sayfanın ortasına büyük bir okul binası çizdiği, üzerine okulun adını yazdığı, teneffüste arkadaşlarını oyun oynarken çizmiştir. Arkadaşları farklı cinsiyette ve üst sınıflardan olduğunu göstermek için üzerine isimlerini ve sınıflarını yazmıştır. Kompozisyonu daha belirgin kılmak için binanın üzerine zil resmini oldukça büyük çizmiştir.bu çizimden yola çıkılarak Şematik dönemin sınırlı özellikleri resme yansıdığı görülmektedir.aceleyle resmi tamamlayan denek, renklendirme yapmamıştır. Resim kağıdı yan tutulmuş, sayfanın belirli bir kısmına figürler toplanmış geri kalan yerler boş bırakılmıştır. Planlama yapılamadan çizilen resimde okulun pencerelerinin rastgele çizildiği görülmektedir. Hareketli olarak tanımlanan deneğin resimdeki kompozisyonda da hareketli bir konuyu seçmesi, teneffüs ve dışarıda olmak, oyun oynamayı belirtmesi okulun daha çok denekte bu ihtiyacı karşılayan bir yer olarak algılandığını düşündürmektedir. Denek, 7;11 aylık ikinci sınıfa devam eden bir kız öğrencidir. Liseye devam eden bir ablası ve kendinden 3 yaş küçük engelli bir kardeşi bulunmaktadır. Doğduğundan beri aşırı hareketli bir çocuk olduğu anne tarafından ifade edilmektedir. Televizyon ve bilgisayar oyunlarıyla çok fazla vakit geçirmektedir. Anne ve baba üniversite mezunudur. Orta sosyoekonomik düzeye sahip olduklarını belirten anne çalışmamaktadır. Kardeşin doğması ve engelli olması nedeniyle anne denekle yeterince ilgilenemediğini düşünmektedir ve bu nedenle de 2 yıl süreyle aynı anasınıfına devam etmiştir. Okula başlarken herhangi bir sorun yaşanmamıştır. Öğretmeni, deneği çalışkan, kurallara uyan, nasıl davranacağını bilen, söz dinleyen ve arkadaşlarıyla uyumlu olduğunu söylemiştir. Sınıfta sevilen, oyunlarda tercih edilen bir çocuktur. Okul resmini çok dikkatli çizen denek, yaklaşık 15 dakikada resmi tamamlamıştır. Resminde dekoratif ve realist renklere yer vermiş, yer çizgisini çizmiş, kağıdın tamamını kullanmış, figürleri kağıda yaymaya çalışmıştır. Tekrar, simetri ve espriye resimde yer vermiştir. Kompozisyon olarak okula geç kalan bir öğrenciyi resmetmiştir herkes derste olduğu için bahçede kimse yoktur. Denek bir gün önce okula geç kaldığını uygulayıcıya belirtmiş ve kompozisyona da bu durumu yansıtmıştır. Bu çizimle resimde okulun daha çok kurallarıyla öne çıkan bir yer olarak algılandığı görülmektedir.şematik dönemin etkisi grafik faaliyete yansımaktadır, bunlar; kendisini profilden gülen bir yüz ifadesiyle mutlu biçimde çizmesi, figürler arasında orantı görülürken okulun tabelasını büyük çizerek okulun ismini yazması ve dikkatleri bu noktaya çekmeye çalışmasıdır. Resim 3. Vaka 4 Resim 2. Vaka Denek 9; 2 aylık ilkokul ikinci sınıfa devam eden bir erkek öğrencidir. İstenmeyen bir hamilelik sonucunda ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Anne deneğin ince ruhlu ve hassas bir çocuk olduğunu söylemiştir. Tırnak yeme sorunu olduğu ifade edilen deneğin yatılı

7 YILDIZ okulda okuyan bir ağabeyi bulunmaktadır. Deneğin babası bir yıl önce intihar etmiştir. Baba kaybına ilk başlarda tepki vermeyen denek, son dönemlerde babasını özlediğini söyleyerek ağlamaktadır. Çalışmanın yapıldığı günlerde, anne bu konuda danışma hizmeti almak için çocuk psikiyatrisi kliniğinden denek için randevu aldığını belirtmiştir. Okul öncesi eğitim almayan denek, okula başladığında uyum sorunu yaşamamıştır. Öğretmeninden alınan bilgilere göre sınıfta başarılı ve saygılıdır ancak dikkati çabuk dağılmakta ve derslerde sıklıkla dalmaktadır. Babasının vefatından sonra deneğin içine kapandığı belirtilmiştir. Çevresindekileri önemseyen, uyumlu ve kendini sevdiren bir öğrenci olarak nitelendirilmiştir. Denek, okul resmini yaklaşık 10 dakikada çizmiştir. Öncelikle okulun binasını sonra okula giden yolu çizmiştir. Okul yolunun üzerine lale resimleri yapmıştır. Kağıdın soluna bayrak direği ve alt kısmına bir ağaç çizmiş ağaca bir insan ismi vermiştir. Bulutları ve güneşi çizerek akşam olduğunu okulda hiç öğrenci kalmadığını ve öğrenci resmi çizmek istemediğini belirtmiştir. İçine kapanık olarak tanımlanan deneğin resminde insan figürüne yer vermemesi bu durumu destekler niteliktedir. Okul formal bir yapı olarak denek tarafından algılanmakta ve bina ve bayarak direği ile resmi bir kurum olarak yansıtılmaktadır. Dekoratif ve realist renkleri tercih eden denek kağıdı doldurmaya çalışmış ve sıkılarak karalama şeklinde boyama yapmıştır. Ayrıntıya önem vermeyen deneğin grafik gelişim olarak Gerçekçilik Dönemi özelliklerini yansıtamadığı görülmektedir ları bulunmaktadır ancak aile bu konu ile ilgili herhangi bir girişimde bulunmamıştır. Anne ve baba çalışmaktadır. Abla denek üzerinde baskı ve otorite kurmakta ve deneğe sıklıkla ceza vermektedir. Denekle yakından ilgilenen anne öğretmenden aldığı geribildirimle deneğe zeka testi uygulanması için Rehberlik Araştırma merkezine başvurmuştur. Yapılan tanılamada denek sınır zeka düzeyinde tespit edilmiştir. Okuma yazmayı denek annesinin yardımıyla başarabilmiştir. Okulda arkadaşı bulunmayan denekle sınıfta kimse oturmak istememektedir. Sürekli öğretmene şikayet edilmektedir. Öğretmen deneğin unutkan, öğrendiklerini çabuk unutan, dikkat dağınıklığı olan, bazı harfleri doğru telaffuz edemeyen, arkadaşı olmayan çoğunlukla yalnız dolaşan bir çocuk olduğunu belirtmiştir. Okul resmini 7-8 dakikada çizen denek kağıdın sadece sol üst köşesini kullanmıştır. Kağıdın geri kalan kısmı boş bırakılmıştır. Herhangi bir kompozisyon bulunmamaktadır Resimle ilgili açıklama yapmayan denek okul çizdim işte şeklinde düşüncelerini aktarmıştır. Okul binasını çizen denek pencereleri farklı renklerde boyayarak dekoratif renklendirme yapmıştır. Bulutlar ise kendi rengine boyanmıştır. Resimde ayrıntı yoktur. Okulu herhangi bir bina şeklinde çizmiş olması ve okul ortamını tanımaya yarayacak ayrıntıları vermeyişi okula ilişkin olumsuz deneyimleri akademik yetersizliğine bağlı olarak yorumlanabilir. Duygusal bir ifadenin olmaması da dikkat çeken başka bir yöndür. Güneşe gülen yüz çizilerek resme espri katılmıştır. Gelişimsel olarak bulunduğu dönemden bir alt dönem olan Şema öncesi dönem özelliğinin resme yansıdığı görülmektedir. Okulla duygusal bir bağın kurulmaması, insan figürünün ve kompozisyonun olmayışı ve resmin kısa sürede çizilmesi dikkat çeken bir noktadır. Resim 4. Vaka 5 Denek 8; 9 aylık üçüncü sınıfa giden bir kız çocuğudur. Kendisinden 8 yaş büyük üvey ablası ve 1 yaş küçük bir kız kardeşi vardır. Denek bebeklik döneminde iki kere havale geçirmiştir. Denekte parmak emme ve tırnak yeme sorun- Resim 5. Vaka 6 Denek 8;6 aylık üçüncü sınıfa devam eden 615

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ bir erkek öğrencidir. Tek çocuk olan deneğin annesi öğretmen babası serbest meslekle uğraşmaktadır. Diyabet tedavisi gören denek hastalığın ortaya çıkışından itibaren geceleri alt ıslatma sorunu yaşanmaktadır. Anne ve babayla geceleri birlikte yatan denek annesi tarafından tembel, sorumsuz ve dağınık olarak tanımlanmaktadır. Anne deneğe sesini yükselterek bağırdığını ve deneğin kendisinden korktuğunu belirtmiştir. Anne, eşler arası ilişkiyi kopuk olarak nitelendirmektedir. 3 yaşında anaokuluna başlayan denek iki yıl aynı kuruma devam etmiş, 5 yaşında başka kuruma ve yine 6 yaşında farklı bir anaokuluna gitmiştir. 1.sınıfı tamamladıktan sonra 2. Sınıfa başka bir okulda başlayan denek okulu, öğretmenini ve arkadaşlarını sevmediğini söylemiştir. 3 sınıfta yine okul değişikliği yapılmıştır. Şimdiki okulunu ve öğretmenini seven denek bu okulda mutlu olduğunu belirtmiştir. Çocuğunun akademik başarısını beğenmediğini anne ifade etmiştir. Öğretmeni deneği, sosyal, neşeli, rahat ve girişken olarak nitelendirmiştir. Sorumluluk alamayan deneğin yeni yeni sorumluluklarını yerine getirmeye başladığını söylemiştir. Öğretmen deneğin orta düzeyde başarının olduğunu, yeterince çalışmamaktan kaynaklanan başarı düşüklüğünün görüldüğünü ifade etmiştir. Sorunlarını kendi başına çözemeyen deneğin sorun yaşadığında sıklıkla ağladığı da öğretmenince dile getirilmiştir. Okul resmini 7 dakikada tamamlayan deneğin kağıdın çoğunluğunu kullandığı resimde okul binasını ayrıntılarıyla çizdiği, okulun bacasından duman çıktığını ve buranın bir köy okulu olduğunu söylediği görülmüştür. Okulun yanı sıra resimde bayrak direği vardır bayraktaki ay ve yıldızın ters çizilmesi dikkat çekicidir. Tanımadığı iki öğrenciyi çizen denek, okulla öğrenciler arasında oran-orantıyı sağlayamamıştır. Parlak ve canlı renkleri kullanan denek boyamalarını dekoratif ve realist renklendirmelerle yapmıştır. Kağıdı gelişigüzel kullanan denek planlama yapmadan rastgele çizimler yapmıştır. Okul değişikliğini çok sık yaşayan deneğin burası bir köy okul şeklinde tanımlaması dikkat çekicidir. Okulu sevdiğini ifade ederken öğrencileri de güler yüzlü olarak resmetmektedir. Okul formal olarak bina ve bayrak direği ile dış fiziksel özellikleriyle algılanmaktadır. Oranorantının sağlanamaması, iki boyutlu çizimin görülememesi grafik gelişimde bunların yaşanması dikkati çekici noktalardır. 616 Resim 6. Vaka 7 Denek 9;7 aylık dördüncü sınıfa devam eden bir kız öğrencidir. Deneğin doğumundan kısa süre sonra emekli olan baba genellikle evde olduğundan denekle yakından ilgilenmektedir. Anne deneğin, popüler sevilen enerjik bir çocuk olduğunu oyunlarda genellikle lider olduğunu belirtmiştir. Okul öncesi eğitim almayan denek okula başladığı dönemde uyum sorunu yaşamıştır buna rağmen 4 senedir sınıf birincisidir. Oldukça başarılıdır ve çok çalışmaktadır. Okulda ders dışında da görev ve sorumluluklarının olduğu belirtilmiştir. Öğretmeni deneğin, lider ruhlu, başarılı ve hareketli bir öğrenci olduğunu söylemiştir. 1.ve 2. Sınıfta deneğin başarısızlığı kabul etmediğini ve sıklıkla ağladığını zamanla bunu kabul etmeyi öğrendiğini anlatmıştır. Okul resminde denek kendi okulunu çizdiğini söylemiştir. Resmi 20 dakikada tamamlamıştır. Binayı, bahçe kapısını, öğrencileri, bayrak direğini, kürsüde konuşan müdürü, basket potasını çizdiğini söyleyen denek klasik bir okul töreni çizdim şeklinde ifade etmiştir. Ayrıntı resimde yer almıştır. Gerçekçi renklendirme yapılmıştır. Resimde yaşa uygun biçimde derinlik çizimlerine yer verilmiştir. Gerçekçilik dönemine ilişkin grafik özellikleri resimde görmek mümkündür. Bayrağın dalgalanması resimde hareket unsurunun kullanıldığını göstermektedir. Sıraya geçen öğrenciler arasında denek kendini en önde ve büyük olarak çizdiğini belirtmiştir. Ön planda olmayı önemseyen denek için bu çizim anlamlıdır. Okulu kurallı yapısı ile algılayan deneğin başarma isteği resme yansımıştır. Okul akademik hayat ve başarı arasında temsil edilen bir yer olarak algılanmıştır.

9 YILDIZ Resim 7. Resim 8. Vaka 8 Vaka 9 Denek 9; 10 aylık ilköğretim dördüncü sınıfa devam eden bir erkek öğrencidir. Aile apartmanında kalabalık bir aile ortamında yaşamaktadırlar. Anne deneğin kardeşiyle ilişkisinin çok kötü olduğunu kardeşini dövdüğünü hiç anlaşamadıklarını belirtmiştir. Çocuklarıyla ilişkisini iyi olarak nitelendiren anne, babanın çocuklara sıklıkla şiddet uyguladığını ve ceza verdiğini belirtmiştir. Okulöncesi kuruma 2 yıl devam eden denek okula uyum sorunu yaşamamış ancak arkadaşlık kuramamıştır, fazla arkadaşı yoktur. Her öğrenciyle ilgili önyargılarının olduğu belirtilmiştir. Öğretmen deneğin, sessiz sakin, ağır başlı, kontrollü ve sınıfta başarılı olduğunu belirtmiştir. Olaylara çok yönlü ve derinlemesine baktığını bazen basit konuları bu yaklaşımı nedeniyle göremediğini de söylemiştir. Okul resmini çizerken denek, yavaş çalışmış yaklaşık 30 dakikada resmi tamamlamıştır. Kağıdı planlayarak kullanmak istemiştir. Çizilecek konu belirtildiğinde bir süre düşünmüş, hiç konuşmamış sonra çizmeye başlamıştır. Cetvel ve boya kalemi kullanılmıştır. Hem okulu hem de bahçesini çizmiştir. Bahçedeki kantini, müdürün konuşma yaptığı kürsüyü, bahçede sabahları sıra olan öğrencileri çizdiğini belirtmiştir. Sabah okulda tören var şeklinde konuyu belirten denek, bina, bahçe ve kürsü ile okula ilişkin tanımlayıcı figürleri ortaya koymuş ve Gerçekçilik Dönemine uygun resmetmiştir. Resimde ayrıntı, oran-orantı vardır. Derinlik çizimi okul binasının çiziminde yer almaktadır. Resimde gerçeğe benzetme isteğini insan figürlerini çöp adam çizimi şeklinde yaparak göstermektedir. Tüm detayları düşünen deneğin öğrencileri çöp adam şeklinde çizmesinin arkadaş edinememe arkadaşlarını beğenmemesiyle ilişkili olduğunu düşündürebilir. Ayrıntı ve kuralları önemseyen denek okulu da bu açıdan algılamıştır.müdür kürsüsü ve tören bunu sembolize etmektedir. Denek 10; 6 aylık ilköğretim beşinci sınıfa devam eden bir kız çocuğudur. Anne hamileliğinde depresyon tedavisi nedeniyle ilaç kullanmış ve bu durum hamilelik süresince aşırı gerginlik yaşanmasına neden olmuştur. Denek anne tarafından çok ağlayan sıkıntılı bir bebek olarak tanımlanmıştır. Denekte 8 yaşına kadar ve kardeşinin doğduğu yıllarda alt ıslatma problemi yaşanmıştır. Denek ağlama ve hırçınlık nedeniyle psikiyatriste götürülmüştür. 2 yıldır özel bir gruba dahil olarak terapiye devam edilmektedir. Bebekliğinde bakıcı ile büyüyen denek 2 yıl okul öncesi kuruma devam etmiştir. Kaba motor gelişimi (başı dik tutma, emekleme, yürüme), diş çıkarma, konuşmaya başlamada gecikmeler yaşanmıştır. Sosyal açıdan arkadaş ilişkilerinde sorun yaşayan denek okula uyum konusunda zorlanmıştır. İlerleme kaydetmekle birlikte hala sorunları olduğu belirtilmiştir. Öğretmen deneği, dürtüsel kendini kontrol edemeyen uyumsuz bir çocuk olarak nitelendirmiştir. Sorumluluk almadığını alsa bile yerine getirmediğini, ödevlerini yapmayan, unutkan, yazısı çirkin, arkadaşlarını sürekli eleştiren ve onlara kötü davranan bir öğrenci olduğunu belirtmiştir. Okul resmini denek yaklaşık 5 dakikada çizmiştir. Kağıdın sol tarafına bir bina çizmiştir. Okulun kendi okuluna çok benzediğini ifade etmiştir. Renklendirmede çeşitli renkleri kullanmıştır. Öğrencileri dersteyken çizdiğini söylemiştir o yüzden resimde hiç öğrenci yoktur. Camlardan bakıldığında ders anlatan öğretmenler görülmektedir. Okulda uyum ve arkadaş edinememe sorunu olan deneğin hiç öğrenci yok, öğretmenler ders anlatıyor demesi dikkat çekicidir. Camları açık çizen denek camlardan içerisinin görülebildiğini söylemiştir. Kompozisyondan söz etmemiştir ancak okul algısının ders anlatan öğretmen figürü ile açıklandığı görülmektedir. Okul binasını diğer binalardan farklı kılan bayrak direği çatıya çizilmiştir. Kağıdın be- 617

10 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lirli bir kısmı kullanılmış diğer kısımlar boş bırakılmış ve kısa sürede tamamlanarak resme devam edilmek istenmemiştir. Gerçekçilik döneminden çok bir önceki gelişim dönemi olan Şematik dönem etkisi resimde bina çizimindeki yetersizlikte kendisini göstermektedir. Görmedim ancak çok merak ettim hayalimdeki üniversite biçiminde ifade etmiştir. Akademik başarıları, ilgi ve motivasyonu okul resmi ile coşkusal bir bağ kurduğunu okul idealize edilen bir yer olarak algıladığını resim yoluyla denek göstermektedir. Resim 9. Resim 10. Vaka 10 Araştırma nın genel sonuçlarına bakıldığında, yöntem başlığında da belirtilen ilişkili temalar doğrultusunda bulguları özetlemek mümkündür. Araştırmanın amacını da oluşturan Okula ilişkin algı teması altında ilişkili kategorilerin katılımcılar tarafından okula ilişkin duyuşsal özelliklerin ifadesinde kompozisyonun oluşturulduğu, hayali durumların anlatıldığı (hayalimdeki üniversite ) ya da geçmişte yaşanmış bir durumun (okula geç kalmak.), okulun bina olarak figürleştiği, yalnızca bina olarak şematize edildiği, bahçe, bayrak direği ile sembolleştirilmeye çalışıldığı, harekete vurgu yapan resimlerde bahçede öğrenciler veya öğretmenlere yer verildiği görülmektedir. Okulu formel yapısı içinde anlatan resimlerin yanı sıra kuralları önemseyen, liderlik yönüne vurgu yapan, başarılı olmayı öne çıkaran katılımcıların okul resimlerinde de bayrak töreni, müdür ün konuşması veya müdür kürsüsü gibi figürlere rastlanmaktadır. Okula ilişkin algıyı duygusal bağ kurarak çizen katılımcıların okulda olmak, derslere katılmak, ödev ve sorumluluklarını yerine getirmekle ilgili olumlu tutum ve davranışlara sahip olduğu aile ve öğretmen görüşmeleriyle ve uygulama sırasında yapılan gözlemlerle desteklenmektedir. Gerek kompozisyon gerekse renklendirmede okula ilişkin algısını şematize ederek yalnızca figür olarak aktaran katılımcıların, okulun fonksiyonuna ilişkin ana fikre vurgu yaptıkları (öğretmen ders anlatıyor..) dikkati çekmektedir. Denek 10;7 aylık beşinci sınıfa devam eden bir erkek çocuktur. Biri liseye diğeri üniversiteye devam eden iki ablası bulunmaktadır. Doğum sonrasında gelişim seyri yaşına göre ileri düzeydedir. Sorumluluk sahibi bir çocuk olarak tanımlanmaktadır. Aile içi ilişkilerin olumlu olduğu belirtilen denek akademik gelişiminde ablalarını model almaktadır. Her gün düzenli olarak büyük ablası ve babası ile birlikte ders çalışmaktadır. Akademik olarak çok başarılı olan deneğin bulunduğu ilçede yarışmalarda birincilik derecelerinin olduğu, çeşitli başarı bursları kazandığı ifade edilmiştir. 1 yıl anasınıfına giden denek okula uyum sorunu yaşamamıştır. Öğretmen tarafından zeki, lider, başarılı ve sosyal bir öğrenci olarak tanımlanmıştır. Arkadaşlarıyla ilişkileri iyi, sorumluluklarının farkında olduğu, zorlandığı zamanlarda yardım aldığı belirtilmiştir. Okul resmini 15 dakikada çizen denek resim yapmayı sevmediğini insan resmini iyi yapamadığını belirtmiştir. Önce düşünmüş sonra hızlı biçimde çalışmıştır. Renklendirme çeşitli ve gerçeğe uygundur. Kağıdın tamamı kullanılmış ve kompozisyona yer verilmiştir. Denek gelecekte gitmeyi istediği üniversiteyi okul resmi olarak çizmiştir. Yer ve gök çizgisine yer verilmiştir. Okul binasını ve binaya uzak bir yere de yurt binasını çizmiştir. Kağıdın sağ alt köşesine güneş saati çizmiş ve ders saati olduğundan öğrencilerin derse girdiğini belirtmiştir. Resimde ayrıntı ve perspektife yer veren denek oran ve orantıya dikkat etmiştir. Okul kavramını kendi okulu dışında geleceğe dönük akademik beklentilerine uygun biçimde çizmiştir. 618 Resme ilişkin sembolik yorum temasının, kompozisyonda sunulan konular, resim tamamlandıktan sonra katılımcılar tarafından anlatılanlar

11 YILDIZ ile zenginleştirildiği, iletişim kurmak istemeyen veya çok çabuk çalışarak resmi bir an önce tamamlamak isteyen, çabuk sıkıldığını belirten katılımcıların ise kompozisyondan söz etmedikleri tespit edilmiştir. Resimleri ortalama dakika içerisinde tamamlayan katılımcıların yanı sıra detaylara önem vererek sembolleri gerçeğe benzetme kaygısı yaşayarak resimlerini 30 dakikada bitirenlerin tam aksine düşünmeksizin rastgele çizerek 5 dakikada tamamlayan katılımcılar da mevcuttur. Sembolik ifadeler verilen kompozisyona göre farklılaşmaktadır. Renklendirmede katılımcılar arasında renk tercihi farklılaşmaktadır. Sıcak, soğuk renklerin tercihinin yanı sıra, renk kullanmak veya kullanmamak da tercih sebebidir. Boyamaların karalamaya dönüşmesi ya da rastgele boyamak sıklıkla katılımcıların çiziminde gözlenmiştir. Dekoratif süsleyici unsurlara başvurmak ve realist renklendirme yapmak da karşılaşılan bir durumdur. Kağıdın kullanılmasında katılımcıların çalışmaya gösterdikleri ilginin ve ayırdıkları zamanın etkisi olmuştur. Uzun süreli çalışan katılımcılar kağıdın tamamını kullanıp detaylı çizimler sunarken, düşünmeden plansız çalışan kısa sürede çalışmayı tamamlayan katılımcıların kağıtlarında büyük boşluklar kalmıştır. Resme ilişkin gelişimsel yorum, temasında grafik faaliyet dönemlerinin çalışmanın başında belirlenen Şematik Dönem (7-9 yaş) ile Gerçekçilik Dönemi (9-12 yaş) özelliklerine paralel sonuçlar elde edilmiştir. Gelişimsel olarak, motor ve kas gelişimi, algısal gelişimle paralel seyreden bilişsel gelişime dair ipuçlarına resimler rastlanmıştır. Yaşının üzerinde performansa sahip olduğu gözlemlenen, aile ve öğretmeninden bu yönde bilgi alınan katılımcıların resme ait figür, sembol kullanımı, ayrıntı ve planlı çalışma, kompozisyon ve kullanılan renklerde bunu sergilediği görülmektedir. Akademik başarıya paralel olarak davranışsal özellikleriyle onaylandıkları, desteklendikleri ve grafik faaliyette ileri düzeyde oldukları tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra alınan bilgiler doğrultusunda ve uygulama gözlemleriyle örtüşen sabırsız, içtepisel olduğu düşünülen katılımcıların planlama ve öngörü eksikliğiyle çalıştıkları, oran-orantı, derinlik çizimlerinde yetersiz kaldıkları gözlenmiştir. Ailenin yorumu na göre, katılımcıların ebeveyni tarafından duygusal ve sosyal gelişim özellikleri ile tanımlandıkları, tanımlamalarda pratik, hızlı, sıcakkanlı, sessiz, içekapanık, uyumlu, düzenli vb sıfatlarla nitelendirildikleri dikkati çekmektedir. Davranış sorunu olan katılımcılar için hareketli, hırçın, kavgacı vb tanımlamalar yapılırken derslerdeki başarı ve başarısızlık durumlarının da altı çizilmektedir. Öğretmenin yorumu nda katılımcılar için öğrenci rolü dikkati çekmekte ve katılımcıların bireysel farklılıklarını vurgulayan dersi dinleyen, aşırı hareketli, sorumsuz, sınıfın birincisi, derslerini yapan vb davranışsal özelliklere vurgu yapan ve öğrencinin akademik başarısıyla etkileşimini tanımlayan öğretmen yorumları sözkonudur. Akademik başarı teması altında katılımcıların dersleri ve okula yönelik olumlu ve olumsuz tutumları ile aile ve öğretmen tarafından öğrencinin zeki ya da tembel biçiminde değerlendirmelerinin etkisi göze çarpmaktadır. Tartışma İlköğretim birinci kademe öğrencilerinin okul kavramına ilişkin algısının nitel araştırma yöntemiyle incelenmesinin amaçlandığı bu araştırmada, araştırma sonuçlarına bakıldığında okul algısı resimlerde, şekilsel özellikleriyle öncelikli olarak ifade edildiği görülmüştür. Okulun bina biçiminde çizilmesi sıklıkla tekrarlanan bir figür olarak karşımıza çıkmıştır. Resimlerin büyük çoğunluğunda okul kavramı, okul binası, bahçesi, bayrak direği, okul kapısı ve tabelası çizilerek anlatılmıştır. Okul resminde insan figürü çizen katılımcılar kompozisyonla bağlantılı olarak sıraya giren, bayrak töreninde olan, Andımız ı okuyan ve müdürün konuşmasını dinleyen çocuklar olarak çizmişlerdir. Kompozisyonda bu yönüyle okulun disipline edici formel yönünün ortaya çıktığı görülmektedir. Okul binasının çizimi çocukların genellikle çizime bildikleri şemalarla başlama eğiliminden kaynaklanmaktadır. Burada en sık tekrarlanan ve bilinen ev-bina figürünün okul a dönüştürüldüğü görülmektedir. Şemalar yeni konulara uyarlama çabasıyla zamanla farklılaşmaktadır. Çocuklar başarabildikleri çizimleri tekrarlamaktan haz duyarlar (Yavuzer, 2000). Yeni öğrenme deneyimleri, uyaran zenginliği şemaları farklılaştırmak için yeni girişimler oluşturulmasına fırsat sağlamaktadır. Bir çocuk için okul daha önce hemen hemen hiç tanımadığı çok sayıda çocukla karşılaşma zorunluluğuyla, uyulması gereken kurallarıyla ve başarılması gereken öğrenim görevleriyle dolu yepyeni bir sosyal çevredir (Yavuzer, 2000) Okul bilişsel düzeyde bilgi verme fonksiyonuna sahip aynı zamanda sosyal ve duygusal gelişime katkısı olan kültürel bir çevre olarak tanımlandığında kavramsal olarak çocukların okul dan ne anladığı veya okulun onlar için ne ifade ettiği sorusu eğitimcilerin dikkatini çekmelidir. 619

12 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Wu (2009), çocukların çizimlerine zihinsel temsillerin yansıdığını belirtirken zihinsel temsilleri biçimlendiren sosyal yapıdan söz etmektedir. İçinde yaşanılan sosyal yapı; zamanı kültürü içinde barındıran fiziksel ve sosyal ilişkileri içeren bir bütündür. Zihinsel temsiller ve onlar yoluyla oluşan kavramlar semboller üzerinden resimler aracılığıyla kendini belli etmektedir. Çocukların çizimleri bunların yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğülmüş ve Çok un (1996) yaptığı çalışmada ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin okul imgeleri ve okula yükledikleri anlam araştırılmıştır. Ortaya çıkan bulgulara göre öğrencilerin %85 i okulu bilgi sağlayıcı bir yer, %80 i sosyal çevre ve kişiler arası ilişkilerin yaşandığı bir yer olarak algılamaktadır. Öğrenciler aynı zamanda okulu duygu yüklü ve disiplin sağlayan bir yer olarak da görmektedir (akt., Çalık, 2008). Çocuklar resimlerinde önemsedikleri durumları sıklıkla resimlerine konu etmektedirler. Çoğunlukla çizimlerdeki boyut ve büyüklük konunun öneminden kaynaklanmaktadır. Verilmek istenen mesajın öne çıkarılması veya vurgulanmak istenen konuya ait figürlerin büyük çizilmesi bu nedenledir. Bazen çocuklar çizimleri ile bu önemi yeterince sağlayamadıklarını hissettiklerinde resimlerine yazıyı da ekleyerek mesaj verme kaygısı taşımaktadırlar. Okulun kapısı büyük çizmek, okulun duvarına kocaman çalan teneffüs zilini çizmek buna örnek olarak gösterilebilir. İstek ve hayallerin, beklentilerin resimde kompozisyonu etkilediği, çocukların genellikle kendilerinde duygusal açıdan iz bırakan olay ya da kişilere yer verdikleri sık rastlanan bir durumdur. Okula geç kalan katılımcının okul resmine geç kalmış bir öğrenciyi taşıması, başarı yönelimli bir başka deneğin ileride okumayı hayal ettiği üniversite binasını okul resmine konu edinmesi verilebilecek örneklerdir. Saban (2008), okulu öğrencilerin sevgi ve dayanışma (%49,8) ortamı içerisinde bilgi kazanılan (%32,8) ve aynı zamanda da hoş ve güzel (%7,8) vakit geçirilen bir yer şeklindeki nitelendirmelerinin okul imgesinin gerçekte öğrencilerin tecrübe ettikleri okulu mu? yoksa ideallerindeki okulu mu? yansıttığı konusuna netlik kazandırabilmek için başka araştırmalarla da bu algının incelenmesi önerisine de vurgu yapmaktadır. Sembolik açıdan resimler yalnızca görsel olarak figürlerin kağıt üzerinde sıralanması değil kişi için ifade ettiği anlamın yansıtılması olarak incelenmektedir. Yine kişilik özelliklerinin bir yansıması olarak özgüveni gelişmiş, sosyal ve dışa dönük olduğu belirtilen katılımcıların resimlerinde sıklıkla insan figürüne yer vermesi buna karşın içedönük, sessiz ve özgüveni düşük olduğu belirtilen katılımcıların resimlerinde ise kağıda figürlerin küçük çizilmesi, tırnak yeme/ parmak emme sorunu olan arkadaş edinemeyen bir başka katılımcının sayfanın büyük kısmını boş bırakması, insan figürüne yer vermek istememesi, başarı odaklı ve lider bir katılımcının ise okul bahçesinde sıraya giren öğrencileri çizerken kendisini sıranın en başına, öne büyük ve belirgin olarak çizmesi kişiliğe ilişkin bazı özelliklerin resim etkinliğinde ve kompozisyonda kendisini göstermesinin bir kanıtı olarak düşünülebilir. Her çocuk çizmektedir, resim yapmaktadır, tıpkı zamanı geldiğinde konuşması ve yürümesi gibi, çocuk resimleri zamanla ortak özellikler göstermeye başlamaktadır (Kırışoğlu, 2002). Gelişimin evrensel yönü gereğince bu açıklama çocuk resminde ortak gelişimsel özelliklerin kağıt üzerinde yer almasını açıklamaktadır. Bu durumla birlikte gelişimin bireye özgü olan ve bireysel farklılıklar ilkesini de işler kılan bir başka durum da çocuk resminde bireysel gelişim, olgunlaşma ve öğrenmeye bağlı, motivasyona dayalı farkların olacağıdır. Çocukların çizimleri genelde incelendiğinde yakın çevreyle olan ilişkilerin, tutumların, zeka ve kişilik özelliklerinin resim performansına içerik seçiminde, kompozisyonda, renk tercihlerinde yansıdığı ve bazı ipuçlarıyla kendini belli ettiği görülmektedir. Akademik başarının resim performansına yansıdığı görülmektedir. Derslerinde başarılı, notları yüksek olarak tanımlanan katılımcıların resimlerinde okulla daha fazla coşkusal bağın kurulduğu, kompozisyonda sınıf, ders anlatımı, öğretmen, arkadaşlar, okul bahçesinde tören vb gibi konuların resme yansıdığı, renklendirmenin çok çeşitli, parlak ve canlı olduğu, resimlerde ayrıntıya yer verildiği, akademik açıdan başarılı deneklerin iyi gözlemci oldukları, resim çizerken daha titiz ve planlı hareket ettikleri gözlenmiştir. Akademik açıdan daha başarısız, dürtüsel, ödevlerini yapmayan, unutkan, dikkat dağınıklığı olduğu belirtilen katılımcıların resimlerinde ise, resmin planlanmadan çizildiği, çok kısa sürede gelişigüzel tamamlandığı, renklerin kuru, sınırlı ve bazen hiç tercih edilmediği görülmüştür. Okul bu deneklerin resimlerinde yalnızca fiziksel bir şema olarak gösterilmiştir. Piaget, çocuk resmini gerçek dünyanın zihinsel temsili yönünde bir çaba olarak görmektedir. Zihinsel imgelerin ortaya çıkışında resimleri önemli bir unsur olarak görmektedir (Thomas ve Silk, 1990). Bu bakış açısıyla çocuk resimlerine bakıldığında dış dünyanın temsili kadar çocuğun bilişsel gelişimine ilişkin bilgi edinmek 620

13 YILDIZ resimler aracılığıyla mümkün olmaktadır. Zihinsel gelişme paralel olarak çocuk resmindeki başarılmış eylemlerin tekrarı, yerleşmiş şemaların kendisini göstermesi, planlama ve öngörü becerisi zihinsel işlemler hakkında uzmanlara değerli ipuçları sunmaktadır. Resimde yer alan özel belirti ve işaretlerin (Yavuzer, 2000) büyüklük, küçüklük, eksik bırakılan figürler ve abartılı çizimler yoluyla kendini gösterdiği ve bunlara çocuk tarafından spontane biçimde resimde yer verildiği bilinmektedir. Renk seçimi ve renklerle kurulan coşkusal bağ, olumlu olumsuz duygulanım da resimde yer alan figürler ve sembolik ifadeler kadar ipucu niteliği taşımaktadır (Burkitt, Barrett ve Davis, 2003). Resimler incelendiğinde, gelişim özelliğine denk düşen bir biçimde deneklerin bayrağı dalgalanırken, kuşları uçarken, zili çalarken, okul bahçesinde öğrencileri oyun oynarken göstermişlerdir. Resme hareket unsurunun katılması bu yönüyle dikkat çekicidir. Yine bazı deneklerin güneş figürüne ağız, kaş ve göz çizmesi çocuk resminin genel özelliklerinden espri kavramına yer verildiğini göstermektedir. Yer-gök çizgisinin resimde yer alması ise deneklerin mekan ilişkilerinin ve dış dünyanın farkında oluşuyla ilgili olarak açıklanmaktadır (Yavuzer, 2000). Yaşla birlikte kazanılan bir diğer grafik gelişim özelliği olan oran-orantı kavramında, vurgulamak istedikleri durumu ya da iletmek istedikleri mesaja yönelik olarak çizimlerinde oran-orantıya yer vermemişlerdir. Örneğin, okulun yarısı kadar büyük bir insan çizimi ya da okul duvarının yarısı kadar büyüklükte çalan teneffüs zili örnek olarak gösterilebilir. San (1979), ilkokul birinci sınıf ile son sınıf arasındaki çocuğun çizimlerinde önemli değişikliklerin görülebileceğinden söz eder. Ancak ona göre bu farklılığı ortaya koyabilmek çok da kolay olmamaktadır. Çünkü, çocuğun düşünce ve duyguları büyümeye bağlı olarak karmaşıklaşmaktadır. Aynı zamanda okulun, toplumun ve kültürün etkisi kendini belli etmeye başlamaktadır. Çocuğun el becerisi artmış, öz bilinci gelişmiştir. Her çocuk aşağı yukarı aynı evrelerden geçerek çizmektedir ancak nasıl ve neyi çizeceği çocuğa göre farklılaşmaktadır. Kavram oluşturma, çocuğun içinde yaşadığı çevre, bu çevrede çocuktan istenilenler ve çocuğa sunulanlarla bağlantılıdır. Çevre ve ilişkiler hem kavram oluşturma biçimini hem de oluşturulacak kavramları belirleyen önemli bir faktördür (Ergün ve Özsüer, 2006). Vygotsky e (1985) göre, bütün gelişmiş ruhsal işlevler; işaretler, araçlar ve aracılar vasıtasıyla gerçekleştirilir. Kavram oluşturmada kullanılan araç ve işaret sözcük tür. Sözcükler, kavram oluşturulduktan sonra onun simgesi haline gelir. Sözcüklerin veya işaretlerin yardımıyla kendi zihinsel süreçlerini yönetmeyi öğrenmek, kavram oluşturma sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır (akt., Ergün ve Özsüer, 2006) Vygotsky nin sözcüklerin sembol olduğu tanımından hareketle resimler de sözcükler kadar önemli ve değerli çeşitli sembollerin yer aldığı eylemler olarak düşünülebilir. Okula ilişkin algının incelendiği bu araştırmada katılımcılar bir, iki ve üçüncü sınıfı içeren yaşları 7-9 yaş arasında değişen birinci grupla, dördüncü ve beşinci sınıfı içeren 9-12 yaş arasında olmak üzere ikinci grupta incelemiştir. Gelişimsel yaklaşım açısından çocuk resmini gelişim dönemlerine ayırarak ele alan Lowenfeld ve Brittain in (1967) sınıflaması ilgili literatürde yaygın kabul görmektedir. Bu yaklaşıma göre grafik çizimler yaşla birlikte farklı gelişimsel özellikler göstermektedir. Bu araştırmanın çalışma grubunun da özellikleriyle örtüşen biçimde Lowenfeld in sınıflamasını Şematik Dönem (7-9 yaş) ve Gerçekçilik Dönemi (9-12 yaş) olarak ele almak ve vakaların çizimlerini gelişimsel özelliklere göre incelemek mümkündür. Araştırma sonuçlarına göre çizimlerdeki gelişimsel farklılıklar grafik faaliyetin yaşla birlikte değişen dönemsel özelliklerinden de etkilendiğine vurgu yapmaktadır. Çocuğun kavram kazanımına katkı sağlayan çizimler, eğitsel ve psikopedagojik açıdan çocuğu tanımaya, anlamaya yaramaktadır. Klinik yorum ya da analitik bakıştan ziyade gelişimsel ve sembolik yansımalarına bakıldığında okul kavramının anlaşılmasında çocuk resimleri önemli araçlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Harris (akt., Yavuzer, 2000) çocuk resimlerini zihinsel ve kavramsal bir olgunluğun ifadesi olarak görmektedir. Bu araştırmada okul çağı çocuğunun okul kavramına ilişkin algısı, zihinsel temsilleri resim, gözlem ve görüşme aracılığıyla incelenmiştir. Elde edilen veriler, okulun çocuklar için formel bir yapı olarak kuralları, uygulamaları ve fiziksel özellikleriyle öne çıktığını göstermektedir. Gelişim dönemine özgü nitelikler resimde yer almakla birlikte, kişilik ve aileye ilişkin özellikler gibi bireysel farklılıklar çocukların resimlerindeki kompozisyona ve renklendirmeye yansımaktadır. Akademik başarısı yüksek ve uyumlu, sosyal, dışa dönük vb özelliklere ve ilgili ebeveyne sahip deneklerin resimleri hem kompozisyon, hem renk kullanımı açısından detaylı olduğu gözlenmiştir. Duygusal sıkıntısı ya da aileye ilişkin güçlüğü olan deneklerin resimlerinde ve akademik yaşantılarında bunu gösteren ipuçlarına rastlanmıştır. 621

14 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Okulların öğrenciler için sadece bilişsel yönü ve kurumsal kimliği ile formel yapısıyla değil duyuşsal özellikleri ile yaşam becerilerinin gelişimine katkı sağlayan, yaşayan kurumlara dönüşmesinin gerekliliği bu araştırma ile bir kere daha vurgulanmıştır. Başarılı öğrencilerin ve ilgili ailelerin etkileşime girdiği öğrenme ortamları olmasından ziyade okulların tüm öğrencileri yaşama hazırlayan, aslında yaşamın kendisi olan kurumlar olarak algılanmasının altı tekrar bu araştırma ile çizilmek istenmiştir. Sözlü ve yazılı ifade araçları gibi resimler de çocukların duygu ve düşüncelerini ortaya koymalarına olanak veren ve gelişimlerine ilişkin bilgilerin elde edilebileceği pedagojik tekniklerden birisidir. Gerek eğitimciler, gerek uzmanlar gerekse öğretmenler için resim diğer yöntemlerle birlikte etkili olarak kullanıldığında önemli bilgileri sunmaktadır. Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik te çocuk resimlerinin Eğitsel ve Kişisel Rehberlik çalışmalarında, Bireyi tanıma teknikleri kapsamında rehberlik hizmetlerinde bilgi edinme amacıyla projektif araçlardan biri olarak çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Psiko-pedagojik açıdan çocuğun duygu ve düşüncesinin içeriğini ifade edebilmesine izin veren projektif yol olması özellikle okula uyum sorunu yaşayan ya da okula ilişkin şemaların öğrenilmesini gerekli kılan durumlarda etkili bilgi toplama yollarından birisi olacaktır. Küçük yaş çocuklarına psikolojik tanılamada test, envanter ve ölçek verilemediği durumlarda, dile ilişkin güçlüğü olan çocuklarla çalışılırken resimler tercih edilebilir. Bu noktada çocuk çizimlerinin sanatsal ve estetik kaygılarla değil kuramsal ve uygulamalı çalışmaları zenginleştirerek Eğitim Bilimlerine katkısının psiko-pedagojik açıdan yararlı ve anlamlı olacağı düşünülmektedir. Araştırmanın ilköğretim birinci kademe öğrencilerinin okul kavramına ilişkin algılarının resimlerin de kullanılmasıyla durum çalışmasıyla (vaka analizi) gerçekleştirilmesi önemlidir. İlköğretim birinci kademeden gelen öğrencilerle çalışılması araştırmanın sınırlılığı olarak görülmektedir. Okul kavramının incelendiği bu çalışmanın farklı özellikleri olan öğrenci grupları üzerinde, araştırmada yer verilmeyen nicel araştırma deseni ve farklı değişkenlerle birlikte ele alınmasının uyum, öğretmen, ebeveyn ilişkileri, akran ilişkileri vb konularla birlikte incelenmesinin alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Boylamsal bir çalışma ile yürütülecek araştırmaların da bu başlık altında ilgili literatüre katkı sağlayacağı umulmaktadır. 622

15 A Qualitative Analysis of School Concept on Primary School Students S. Armağan YILDIZ a Abstract Key Words Drawing is one of the communication and interaction ways such as words and letters. Being unique, pure and natural, it makes the child drawing different and valuable. Pablo Picasso says It takes me a lifetime to paint like a child. (İşler, 2004) Children can reflect their feeling by picture and express their sense and thought about actions. Drawings done by child are accepted as a mirror. While a child is painting, it has to be free as much as while it s playing game (as cited in Altınkaş, 2007). Drawing is a way to get information about a person like psychological tests. Being uncensored and simple, drawing process makes the child drawing stronger. Veltman and Browne (2000) thinks that drawings show children s pessimistic sensations such as pressure and fear. Thomas and Silk (1990) thinks that drawings show children s sensations and thoughts. Hopperstad (2008) thinks that drawings only show children s thoughts. Drawings give information about children s cognitive and psycho-motor development. Also, they give important information about children s personality, relationships, manners, perception (Yavuzer, 2000), sensations, and thoughts (Arıcı, 2006). Some lines and signs are really important. They show us, children s worlds simply and directly (Artut, 2004). Most of the time, subjects are family, death, environment, sports, immigration, war, violence, and technology (as cited in Selwyn, Boraschi, & Özkula, 2009). In Turkey, they are some researches about classroom, and school environment at preschool grades (Aksoy & Baran, 2010), role of the teacher (Dağlıoğlu, 2011) or metaphor (Saban, 2008), art education and creative art (Artut, 2006; İşler, 2004; Kırışoğlu, 2002; San, 1979) frequently examined the child drawings. Clinically, psychology is interesa S. Armağan YILDIZ, Ph.D.,

16 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE ted in child drawing as projective (Hamama & Ronen, 2009). According to Öğülmüş and Çok (1999) it s important to how people perceive the school. School is a structure which has specific aims and functions. A foundation helps the children to socialization like family (as cited in Çalık, 2008). In Saban s research (2008) results show students describe the school as love and solidarity place knowledge and learning place and beautiful and pleasant place. Starting to school is an exciting process but academically and in social life it means different things. School is important cause of its physical qualities, sociality, and education functions. People spend 1/3 of their life at school. School is the second important thing that affects a person after the own family. In this study, the school drawings participant students had drawn were used to examine the children s schemas on school through observations and interviews. Primary school students drawings were examined to understand their thoughts about school, relationship with teacher and classmates, role in the school and academic relationships. Purpose In this study the school drawings participant students have drawn is employed to examine the children s schemas on school through observations and interviews. Method Research Design In this research, it is intended to determine the first level of primary school students perception of school and schemas through their drawings of school, interview, and observation. In accordance with the purpose of the research, as one of the methods of qualitative research, case study is used (Yıldırım & Şimşek, 2011). Participants In this research, 10 participants, having been analyzed include 5 girls and 5 boys whose ages change between 6 and 12, have taken part in the research. Purposeful sampling strategy is used to select participants from schools in different regions of Istanbul. The participants are selected according to four criteria. These criteria belong to different class levels, different ages between 6-12, gender (boy or girl) and kind of family structures for the participants. Instruments In the study, individual interviews, observation, and child school drawings techniques are used as main data collection method. For this reason firstly, teachers are visited in the schools for interview process in order to select the participants and their families and give information about the study. After participants are visited at home for interviews with their parents, observations are made during the drawings The interview form which has been developed by the researcher include questions about developmental stages (psycho-motor, social, emotional etc.), family relation and school relation, and academic achievement. The questions are asked to participants teachers (about school and academic attitudes) and parents (about family relation and developmental stages etc..). Finally, draw a school is asked to participants and the researcher observed the participants during the study. Analysis of Data In this study thematic content analysis technique is used to analyze the interview, observation and child s school drawing. Content analysis of the research is conducted in accordance with the conceptual framework developed under the established codes, the codes are found in relationship among the themes and the data are interpreted and reported. After the themes have been determined which are associated with the codes, the codes concerning perceptions about school topics are collected in line with the conceptual framework, figure, symbol, color, composition, graphics development, use of paper. The themes like family s interpretations, teacher s interpretation, and academic achievement, perception of school, symbolic interpretations of drawings and developmental interpretations of drawings are emerged as a result of the analyses of data. In order to perform content analysis, developmental and symbolic factors are examined to classify school drawings in term of content, composition, color, and use of paper. Results In this research, the purpose is to define students school perception and existing and ideal school perception image in students minds, to display the identified images, and to make them into a visual form. As a result of the research, the participants have negative or positive images of their school. As regards the perception of school theme, the participants perceive the school as a formal structure. As a 624

17 YILDIZ concept, school is drawn with its rules and physical qualities. Personal differences between the participants are reflected in the composition and colors of the drawings. Academically successful, adaptive, social, and outgoing participants drawings show that they could form emotional bonding with school. The compositions include classrooms, teachers, classmates and ceremonies in the garden. The drawings are more colorful, and they study more planned in a careful way. The participants, being academically unsuccessful, impulsive, forgetful, irresponsible, have concentration disorders, study planlessly, and complete their work randomly in a short time. They draw more colorless things and sometimes completely colorless ones. School was shown just like an object in their drawings. The symbolic interpretations of drawing themes show that symbolic expressions change depending on the composition. There are personal differences between participants use of colors on the drawings. Sometimes realistic, sometimes decorative painting, sometimes hot (red, pink or yellow etc.) or cold (black, blue etc.) colors are preferred by the participants. The developmental interpretations of drawing themes reveal that participants who are gifted, talented or academically successful have more figures, symbols, details on paper and study planned in their drawings; however, impulsive, inpatient or unsuccessful participants have no plan or detail. They complete their drawings in a short time as soon as possible without thinking on them. In this research child s intelligence, personality, attitudes and relationships with other people mostly are mirrored in the school drawings. Composition, use of paper, and choice of colors affect these factors. The data also show that family s interpretations vary from family to family. Parents have positive or negative comments about children s emotional development, personal characteristics, and academic achievement. Some parents say practical, fast, friendly, quiet, calm, successful about their child, some parents have negative thoughts related to their child like naughty, lazy, asocial, aggressive etc. Besides, teacher s interpretation is similar to that of parents. Teachers have positive or negative thoughts about their students. Teachers thoughts are affected by students behavior in the classroom. They say frequently listen to the lesson, naughty, irresponsible, the most hardworking student, clever, lazy etc. and also, teachers and parents comments about participants focus on personality traits, attitudes, and behaviors. Discussion In this research, it is intended to determine the first level of primary school students perception of school and schemas through their drawings of school. Case study which is one of the qualitative analysis methods has been used in this research. In the direction of the purpose of the research, 10 participants have been examined. In this research, child school drawings, interviews, and observation techniques are used as the main data collection method. Thematic content analysis technique is used to analyze the data. As a result of the research, it can be said that participants have a negative or positive image with regards to school. As a concept, school is drawn with its rules and physical qualities. Personal differences between participants are reflected in the composition and colors of the drawings. The school is described as a formal structure in most of the drawings. The majority of the concepts described by drawings are school pictures, school building, garden, flag pole, and school gate. Academically successful, adaptive, social and outgoing participants drawings show that they have emotional bond with school. Compositions include classrooms, teachers, classmates, and ceremonies in the garden. Drawings are more colorful and they study more planned and carefully. The participants who are academically unsuccessful, impulsive, forgetful, irresponsible have attention deficit disorders, study planlessly, and complete their work randomly in a short time. They draw more colorless things and sometimes completely colorless ones. School is shown like just an object in their drawings. Wu (2009), specifying the schemas, which are reflected in children s drawings, form the social structure that speak of mental schemas. Environment and relationships both establish concepts and concept formation is an important factor which is determined (Ergün & Özsüer, 2006). Positive or negative figures and symbolic expressions take part in pictures (Burkitt, Barrett, & Davis, 2003). Color is reflected in drawings as well as attributes of personality and individual differences in family composition. The findings of the research show that developmental differences in children s drawings according to the developmental stages. Pictures of children begin to be common day by day (Kırışoğlu, 2002). Lowenfeld and Brittain s (1967) classifications are widely accepted in the literature. Child drawings can be seen as an expression of cognitive and conceptual maturity. 625

18 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE In this research, 6-12-year-old children school perception is examined with mental representations of the picture through observation and interview. The findings result in educational concepts such as school and drawings. The results of the research show that the school is perceived by students as a place of academic activities. Nevertheless, school must be a place where children are prepared for life. The results of the research also emphasize that use of drawings and case study are important for this research. This research is limited to the students between 6-12 ages. It is recommended carrying out researches work with different ages and variables by using quantitative research methods. References/Kaynakça aylık çocukların okula ilişkin algılarının resim yoluyla incelenmesi Bilim Eğitim ve Düşünce Dergisi, 7 Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 10, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 Sanat eğitimi kuramları ve yöntemleri Journal of Child Psychology and Psychiatry, 44 İlköğretim öğrencilerinin iyimserlik düzeylerinin ve okula ilişkin algılarının incelenmesi Eğitim ve Bilim, 36 Afyon Karahisar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2. Child and Family Social Work, 14 International Journal of Early Years Education, 16 Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 Sanatta eğitim Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 55 Sanatsal yaratma, çocukta yaratıcılık British Educational Research Journal, 35 An introduction to the psychology of children s drawings Child Abuse Review, 9, Early Child Development and Care, 179 Resimleriyle çocuk Sosyal bilimlerde ni tel araştırma yöntemleri. 626