SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA Sanayi Atıkları

Transkript

1 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA Sanayi Atıkları bağlamında ve Türkiye deki Yönetim Uygulamaları Dr. Caner Zanbak Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği, Çevre Danışmanı İstanbul Sanayi Odası Çevre İhtisas Kurulu, Başkan Vekili Süleyman Demirel Üniversitesi İsparta 3 Nisan 2008

2 TEMEL İLKELER : 1 İhtiyaçların KARŞILANMASI BARINAK ve YİYECEK Tarım, Hayvancılık, Balıkçılık, Ormancılık, Madencilik, Petrol, Gaz, Su, Hava SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA 3 2 Yaşam Kalitesinin ARTMASI GELİŞME Sanayileşme Hizmet sektörü... Eğitim... Kültür-Sanat Kaynakların KORUNMASI ÇEVRE a) İsrafın Önlenmesi b) Kirliliğin Önlenmesi (Insan Sağlığı ve Çevrenin KORUNMASI)

3 KALKINMANIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ ÖNCELİKLER ve POLİTİKA oluşturulması gereken ZOR bir Dengeleme konusudur.

4 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA ve KORKU BOYUTLAR : SOSYAL EKONOMİK ÇEVRE ARZULANAN : Yaşam Kalitesi Yaşam Kalitesi Sürdürebilme! Yiyecek, İsdihdam Çevre Yiyecek, İsdihdam Çevre KORKULAN : Yiyecek, İsdihdam Yaşam Kalitesi Çevre Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 Yiyecek, İsdihdam Yaşam Kalitesi Çevre Yiyecek, İsdihdam Yaşam Kalitesi Çevre? Yaşam Kalitesi Çevre Yiyecek, İsdihdam

5 İNSANLAR YAŞADIKÇA: Doğal Kaynaklar KULLANILACAKTIR Atıklar OLUŞACAKTIR Yaşam Kalitesi /Kalkınmanın SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ ÇEVRESEL VARLIKLAR Yaşam Kalitesi/Kalkınma GEREKSİNİMLERİ Doğal Kaynaklar (Su,Madenler, Ormanlar, Yakıt,...) + Hava, Su, Toprak Kalitesi (Flora, Fauna YAŞAM ORTAMI) - Kaynak Kullanımı KORUMA ve TASARRUF Yiyecek, Tüketim Sanayi Kullanımı + Atık Üretimi Evsel ATIK Atıklar Sanayi Atıkları YÖNETİMİ GELECEK KUŞAKLARIN İHTİYAÇLARI DAHA İYİ Yaşam Kalitesi Doğal + + Kaynaklar Hava, Su, Toprak Kalitesi) 1.0

6 TEMEL ÇEVRE SORUNLARI ve ÇEVRE DOSTU YAŞAM İLKELERİ Alıcı ortamın (hava, su ve toprak kalitesi) bozulması Flora ve Fauna (ve İNSAN Sağlığı! ) üzerindeki olumsuz etkiler Doğal Kaynakların israfı KORUMA ve TASARRUF ATIK YÖNETİMİ ÇEVRE KORUMA

7 A.B.D. ve Türkiye de ÇEVRE DUYARLILIĞI ARTIŞI Olaylar Gelişmeler SOĞUK SAVAŞ (Politik) BUZUL ÇAĞI (Asit Yağmuru, Nükleer Kış) GLOBAL ISINMA RIO + 10 RIO Zirvesi KYOTO Protokolu Cuyahoga Nehri Yangını EPA nın Kuruluşu DÜNYA GÜNÜ Federal Su Kirl. Kont. Kanunu (FWPCA) PCB Cıva Asbest Asit Yağmuru Love Canal Three Mile Island YILLAR K.H.Kastman, C. Zanbak, 1993 Zararlı Atık Yönetim Kanunu (RCRA) Toksik Maddeler Kontrol (TSCA) İçme Suyu (SDWA) SUPERFON (CERCLA) FWPCA Revizyonu (CWA) Kurşun Dioksin RCRA Revizyonu (HSWA) Klordan (Pestisit) BHOPAL Pestisitler Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 Evlerde Radon gazı DÜNYA GÜNÜ (20. Yıl) SARA Superfund Rev. Exxon Valdez ÇERNOBİL Temiz Hava Kanunu (Revize) Mount Pinatubo Yanardağı Asbest (1991-2) Yakıt? (1985?) Karadeniz Varilleri (1988) Bergama (1995) Ulla Gemisi (1988) TÜRKİYE? Tuzla Varilleri (2006)

8 ÇEVRESEL ZARAR (TEHLİKE) İrdelemesi Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 TEKNİK ÖZELLİKLER Teknik Emniyet Toksisite Kanser Yapıcılık Biyolojik Etki Neden? RİSK YÖNETİMİ YAŞAM ORTAMI (Fiziksel) TEHLİKELİ (Zararlı) Neye? Nasıl? ALICI ORTAM (Hava, Su, Toprak) Yaşam Mekanı İnsan Sağlığı Flora Fauna }Çeşitliliği, Kalitesi Doğrudan Fiziksel Hasar Zehirlenme Genetik Değişiklik Enfeksiyon... DOZAJ MARUZİYET Dolaylı BESİN ZİNCİRİ yoluyla

9 RİSK (Olası Tehlike) TEHLİKE UNSURLARI RİSK YÖNETİMİ İRDELEME - KARAKTERİZASYON GÜVENLİK Fiziksel - Emniyet Ekonomik Sosyal Politik Tehlike Unsurları nı: Algılama Özelliklerini Anlama Etkilerini İrdeleme Etkilenen in: Dayanım Gücünün Anlaşılması Olası Etkilerin İrdelenmesi Kabul Edilebilir Etkilerin Saptanması ORTADAN KALDIRMA KARAR VERME EYLEM ÖNLEM ALMA

10 Biraz düşünürsek, Toplumsal yaşamda : İstediğimiz herşeyin bir MALİYETİ vardır; Manevi Maddi kişisel özveri değiş-tokuş, parasal Eğer istediğimizi ELDE ETSEK dahi, devam ettirebilmek için MALİYETİNE katlanmamız gerekir; yoksa, elimizdekini de KAYBEDEBİLİRİZ!

11 ÇEVRE DUYARLILIĞI ve ÇEVRE YATIRIMLARI Çevre Duyarlılığı GELİŞMİŞ ÜLKELER GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER YILLAR 2000 Küm. Çevre Yatırımları Atıksu Arıtma, Atık Bertaraf/Geri Kazanım Tesisleri + Altyapı Hizmetleri + Eğitim + Denetim + Teşvikler GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER GELİŞMİŞ ÜLKELER YILLAR 2000 Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008

12 Bütüncül ÇEVRE KORUMA Kavramı KORUMA ve TASARRUF ATIK YÖNETİMİ YAKLAŞIM ÇEVRE KANUNU (Çerçeve Yasa) Eğitim Planlama Kaynak Geliştirme Doğa Koruma Temiz Teknoloji Geri Kazanım Tekrar Kullanım Düzenli Bertaraf Altyapı + Hizmet Sektörü YASAL DÜZENLEMELER ÇEVRE(sel) YÖNETİMİ DENETİM, YAPTIRIM

13 Hepimiz, doğal olarak, temiz bir çevre istiyoruz, ancak, - çevre koruma çabalarına yeterince katkıda bulunuyormuyuz? -atıkların yönetimi ve mevcut çevre sorunlarının çözümü için, yeterli parasal kaynak yaratıp harcama yapıyor muyuz? Etrafımızdaki çevre sorunlarının büyüklüğüne baktığımızda, yukarıdaki sorunun Yanıtı: HAYIR a çok yakındır!!!

14 Çevre Kirliliği ile Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi ilişkileri KUZNET Eğrisi Modeli Çevre Konularına Gerekli önem verilmeksizin Sanayileşme Çevre Kirliliği $ Kimyasal Yönetimi, Temiz Teknolojiler Kullanımı + Etkin Çevre Koruma Mevzuat Uygulamaları + ARTAN Çevre Harcamaları $... EKONOMİK REFAH (Kişi başına GSMH)

15 KİMYA SANAYİİ (Kaynak: CEFIC) Ham Maddeler PETROL ve DOĞAL GAZ MİNERALLER TARIM ÜRÜNLERİ Birincil Sanayi RAFİNERİ ve GAZ SANAYİİ MADEN SANAYİİ YAĞ SANAYİİ (ARA İŞLEME) Kimya Sanayii Petrokimya Ürünleri ve Türevleri Plastik ve Polimer Ürünleri Sentetik Elyaf Plastikler İnorganik Kimyasallar Özgün ve Yardımcı Kimyasallar Boya, Dolgu, Deri, Yapıştırıcılar ve Fotografcılık, vs Fosfor Kimyasalları Gübreler Biosidler Tarım Koruma Kimyasalları Bioteknoloji İlaç Aktif Kimyasalları Farmasötikler Gıda Kimyasalları Oleo-kimyasallar (yağ asitleri, vs.) Deterjanlar Yüzey Aktif Kimyasalları Kozmetikler TÜKETİCİ İHTİYACI Tekstil Ambalaj Elektrik, Elektronik Otomotiv İnşaat Sağlık Gıda Temizlik Kişisel Bakım Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008

16 Sanayi ATIKları: İstenmeyen YAN ÜRÜNdür. Yönetim SORUNudur. Hammadde Zayiatıdır, Uzaklaştırma gerektirir, Çevre Kirliliği yaratabilir, (Gelişigüzel bertaraf edilirse!) } Parasal kayıp, İlave Uğraş -Harcama } Ekolojik Sorun, Cezai yaptırımlar Neden ÜRETİLEN ATIKlar SORUN olur? Ne yaptığımızı bilmiyor olabiliriz! - Eğitimsizlik! Boş ver diyor olabiliriz! - Kaynak bol, fayda-maliyet analizi yok Yeterli bilgi ve aracımız YOKTUR! - Teknolojik EKSİKLİK Atıklar Bizi rahatsız etmiyor olabilir?!

17 ÜRETİM SÜRECİ Katı/sıvı Atıklar Atıksu Deşarjları Gaz Emisyonları Sanayide ATIK Kaynakları ÜRETİM ÜRETİM ÖNCESİ ÖNCESİ Hammadde Temini/Nakliyesi Atık/kayıpları TÜKETİM ÖNCESİ Ambalajlama Depolama/Nakliye Kayıpları TÜKETİM ve ve SONRASI Kullanım Artıkları

18 SANAYİDE ATIK KAYNAKLARI Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 ÜRETİM GİRDİLERİ -Kullanılmış/Bozulmuş veya Kontamine Hammaddeler -Yakıt Kullanımı ÜRETİMSÜRECİ -Beşeri Atıklar (Çalışanlar evsel, tıbbi) -Yan Ürünler -Arıtma / Geri Kazanım Çamur ve Atıkları -Bozulmuş Ürünler / Kimyasallar : Proses Ekipmanı Temizleme Artıkları Spesifikasyon Dışı Ürünler Hammadde ve Ürün Döküntüleri Hammadde Ambalajlarındaki Artıklar Raf ÖmrüBitmiş Ürünler AMBALAJ, DEPOLAMA, TAŞIMACILIK -Hasarlı/Bozulmuş/Dökülmüş Ürünler -Raf Ömrü Bitmiş Ürünler -Ambalaj TÜKETİM SÜRECİ Sanayi dışı-tüketici -Kontamine Ürün Ambalajı -Ürün Kullanım sonrası Atıkları -Ambalaj Atıkları

19 EVSEL ATIKLAR: On yıl öncesine kadar, çöpler görünür bir sorundu... Bugünlerde, özellikle cadde ve sokaklarda, çöpler oldukça düzenli olarak toplanıyor... Bir sorun olarak gündeme gelmedikçe, çöplerin nereye gittiğini kimse sormuyor... Artan şehir nüfusları ile, Belediyeler, topladıkları çöp miktarı karşısında çok zorlanıyor. Geri kazanım gayretleri yararlı; ancak, hala yıda kişi başına ~500 kg çöp üretiyoruz... Yılda yaklaşık 35 milyon ton evsel katı atık üretilmektedir... Evsel atıkların yönetimi BELEDİYELERİN sorumluluğundadır... SANAYİ ATIKLARI? Yönetimi kimlerin sorumluluğundadır? Sanayi atıkları nereye gider, nasıl yönetilir ve bertaraf edilir? NE KADAR SANAYİ ATIĞI ÜRETİLMEKTEDİR?

20 AVRUPA ÜLKELERİnde Yıllık İMALAT SANAYİ ATIK ÜRETİMİ milyon ton/yıl SEKTÖRLER Metal Gıda ve İçecek Kimya İnşaat Kağıt, Matbaa Ağaç Ürünleri milyon ton/yıl KAYNAK: UNEP -

21 Basel Konvansiyonu Taraflarınca Rapor edilen İMALAT SANAYİ ATIK ÜRETİMİ (kg/gün.kişi) Kişi başına günlük imalat Sanayi Atık Üretimi, kg/gün.kişi TÜRKİYE 0.65 kg/gün.kişi KAYNAK: UNEP - Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008

22 AB ülkelerinde Yönetilen Tehlikeli Atık Miktarları EU-IPPC BAT İnsinerasyon Referans Dokümanı, Tablo 1.2 Veri Yılı Kişi Toplam Başına Düzenli Tehlikeli Depolama Yakma Geri Düzenli Kazanım Depolama Yakma Geri Teh. kazanım Atık Atık Kg (+) 1000 ton % Yakma Tesis sayısı Yakma Kapasitesi 1000t/y Almanya , % 9% ,230 Fransa ,000 (800) (11%) 11% ,000 Hollanda , % 10% İngiltere , % 10% Belçika , % 7% Finlandiya % 18% Danimarka % 37% İspanya ,000 (1400) 30 - (70%) 2% İrlanda % 13% - 11(*) 30 İtalya ,400 (800) (100) - (24%) 3% Avusturya % İsveç % Ara Toplam 88 30,980 8,050 2,850 27% 9% 82 3,310 Yunanistan Portekiz Lüksemburg EU-15 Toplam 85 31, ,310 (*) İrlanda daki yakma tesisleri işletmelere ait bireysel ünitelerdir, ticari insineratör yoktur. (+) Dünya Bankası nüfus verileri ile hesaplanmıştır. Almanya ve Fransa da üretilen tehlikeli atık miktarları yılda 7-9 milyon ton, Nüfusu milyon arasında olan, İngiltere, İspanya ve İtalya gibi AB ülkelerinde yılda 2-3 milyon ton tehlikeli atık üretildiği anlaşılmaktadır.

23 İMALAT SANAYİİnde ÜRETİLEN yıllık ATIK MİKTARLARI Kod (ISIC,Rev3) Sanayi Grubu / Yıl Sanayi Türü Miktar (1000 ton/yıl) Ort. Atık Üretim % 31 Gıda, içki ve tütün sanayi 3,531 3,857 4,150 3,562 3,381 3,324 % Dokuma, giyim eşyası ve deri sanayi %2 Orman ürünleri ve mobilya +Kağıt ürünleri, basım sanayi %2 Kimya-petrol, kömür, kauçuk ve plastik ürünleri sanayi 1,712 1,473 1,910 1,906 1,884 1,356 %12 36 Taş ve toprağa dayalı sanayi 1,693 1,180 1,228 1,132 1,141 1,257 %9 37 Metal ana sanayi 7,765 8,642 6,092 6,217 5,109 5,152 % Makina ve techizat, ulaşım aracı, ilmi ve mesleki ölçme aletleri i+diğer imalat sanayii 1,962 1, %6 Yıllık TOPLAM 17,497 17,059 14,657 13,921 12,493 11,980 Ortalamalar 17.3 Mi.ton/yıl 13.3 Milyon ton/yıl 14.6 Milyon ton/yıl Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri

24 İMALAT SANAYİ tarafından BERTARAF EDİLEN yıllık ATIK MİKTARLARI Kod (ISIC,Rev3) Sanayi Grubu / Yıl Sanayi Türü Miktar (1000 ton/yıl) Ort. Bertaraf % 31 Gıda, içki ve tütün sanayi 1,107 1,641 2,056 1,248 1,166 1,731 % Dokuma, giyim eşyası ve deri sanayi %1 Orman ürünleri ve mobilya +Kağıt ürünleri, basım sanayi %1 Kimya-petrol, kömür, kauçuk ve plastik ürünleri sanayi 566 1,125 1,713 1,700 1, %16 36 Taş ve toprağa dayalı sanayi 1, %11 37 Metal ana sanayi 4,935 5,875 3,443 3,709 3,184 2,537 % Makina ve techizat, ulaşım aracı, ilmi ve mesleki ölçme aletleri i+diğer imalat sanayii %3 Yıllık TOPLAM 8,209 9,683 8,271 7,931 7,344 6,365 Ortalamalar 9 Milyon ton/yıl 7.5 Milyon ton/yıl 8 Milyon ton/yıl Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri

25 İmalat Sanayi Atık Üretimi ~ 15 milyon ton/yıl Makina, ulaşım aracı, ölçme aletleri +Diğer imalat Sanayii (38+39) % 6 Metal ana sanayi (37) %44 Taş ve toprağa dayalı sanayi (36) %9 Gıda, içki ve tütün sanayi (31) %25 Kimya, petrol, kömür, kauçuk ve plastik ürünleri sanayi (35) %12 Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri Dokuma, giyim eşyası ve deri sanayi (32) %2 Orman ürünleri, mobilya + Kağıt ürünleri basım sanayi (33+34) %2 İmalat Sanayi Atık Bertarafı ~ 8 milyon ton/yıl Metal ana sanayi (37) %50 Makina, ulaşım aracı, ölçme aletleri +Diğer imalat Sanayii (38+39) % 3 Gıda, içki ve tütün sanayi (31) %19 Taş ve toprağa dayalı sanayi (36) %11 Dokuma, giyim eşyası ve deri sanayi (32) %1 Orman ürünleri, mobilya + Kağıt ürünleri basım sanayi (33+34) %1 Kimya, petrol, kömür, kauçuk ve plastik ürünleri sanayi (35) %16

26 Makro Düzey İMALAT SANAYİ ATIK YÖNETİM UYGULAMA SONUÇLARI Sanayi Atık Üretimi ~ 15 milyon ton/yıl VARSAYIM : Tekrar kullanılanlardan HİÇ bertaraf edilecek ATIK ÇIKMIYOR!! (mu???) Bertaraf Edilen %55 Geri Kazanılan, Yeniden Kullanılan, Satılan, Hibe Edilen % 45 İmalat Sanayi Atık Bertarafı ~ 8 milyon ton/yıl Düzenli Depolama, Gelişigüzel atma, Gömme, Denize/Nehire Dökme, Dolgu, Tesiste Depolama ve Diğer Yöntemler %81 Belediye Çöplüğüne Gönderilen %18 Yakma Tesisi < %1 Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008

27 İMALAT SANAYİ ATIKlarına İLAVE olarak, atıksu arıtma tesislerinden de ARITMA ÇAMURLARI çıkmaktadır. Arıtma Çamurları Bertaraf Yöntemleri (1994, 1995, 1996, 1997 ve 2004 verileri) ~ 2,400,000 ton/yıl Tarımda Kullanılan 6% Belediye Çöplüğüne 12% Yakma 4% Diğer uygulamalar 78% Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri

28 TEHLİKELİ ATIKLAR TEKNİK Tanım: Belirli TEHLİKELİLİK özelliklerine sahip olma A.B.D. uygulaması - Korozif - Parlayıcı - Reaktif - Toksik UNEP (AB,Türkiye) Patlayıcılık H1 Parlayıcılık H3 Alevlenebilirlik, Yanıcılık, Parlayıcı gaz oluşturma H4.1, 4.2, 4.3 Oksitleyicilik, Organik peroksitler H5.1, 5.2 Koroziflik H8 Zehirlilik (akut), Enfeksiyöz H6.1, 6.2 Toksik gaz bırakılıcık H10 Toksik (kronik zehirlilik) H11 Ekotoksik H12 Bertaraf sonrasında yukarıdaki özelliklerde Özütleme sıvısı oluşturma H13 LİSTELER: Atığın Üründen farklılık tanım listesi (EK-1) - TAKYönetmeliği Atık Oluşturan Faaliyetler listesi (EK-3) Özütleme sıvısı konsantrasyon listesi (EK-11) Basel Konvansiyonu ANNEX leri, Avrupa Atık Listesi Atık oluşturan Faaliyet Listeleri (Belirgin ve belirgin olmayan Kaynaklı) - USEPA

29 Bazı Sanayi Sektörlerinin TİPİK Tehlikeli atıkları Gıda ve İçecek Sektörü : - Hayvansal atıklar Temizlik Atıkları Soğutucu kimyasallar Kimya Sektörü : : - Asid /baz lar Reaktif kimyasallar Parlayıcı atıklar Atık kimyasal ürünler Arıtma çamurları Metal Sektörü : - Asid /baz lar Boya atıkları, solventler Siyanürlü atıklar Arıtma çamurları Kağıt, Matbaa Sektörü : - Mürekkep, solvent atıkları Fotograf ve ağr metalli atıklar Parlayıcı ve korozif atıklar Ağır metal içeren sıvı atıklar Halojenli atıklar Ağaç, Mobilya Sektörü : - Parlayıcı atıklar Boya atıkları, solventler polimerize tutkal atıkları Araç servis sektörü : -Parlayıcı atıklar Boya atıkları, solventler Asid /baz lar Atık yağlar

30 ATIK TANIMLAMASI TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi : Resmi Gazete No : Faaliyet EK-3 te Belirtilen Atık Türlerinden birini Üretiyor mu? Atık EK-4 deki Kimyasalları içeriyor mu? Atık EK-5 deki TEHLİKELİLİK Özelliklerini Taşıyor mu? Atık EK-7 deki Listenin SAĞ KOLONUnda A olarak Tanımlanmış mı? Atıktaki Kimyasallar EK-6 Listesindeki EŞİK DEĞERLERden YÜKSEK mi? TEHLİKELİ ATIK DEĞİL TEHLİKELİ ATIK DOĞAL KARAKTERLERİNE YA DA ONLARI OLUŞTURAN AKTİVİTE YE GÖRE TEHLİKELİ ATIK KATEGORİLERİ (ATIK, SIVI, ÇAMUR YA DA KATI HALDE OLABİLİR) A) (Ek 5) te sıralanan özelliklerden herhangi birini gösteren ve aşağıdakilerden oluşan atıklar; 1) Hastanelerden, tıp merkezlerinden ve kliniklerden kaynaklanan tıbbi atıklar, 2) Farmasotik ürünlerin üretiminden ve hazırlanmasından kaynaklanan atıklar, farmasotik ve ilaç atıkları, 3) Ahşap koruyucuları, 4) Biositler ve fito-farmakolojik maddelerin üretiminden, hazırlanmasından ve kullanımından kaynaklanan atıklar, 5) Solvent(çözücü) olarak kullanılan maddelerin kalıntıları, 6) İnert polimerize malzemeler hariç solvent (çözücü) olarak kullanılmayan halojenli organik maddeler, 7) Siyanür içeren ısıl işlemler ile sertleştirme işlemlerinden kaynaklanan atıklar tuzlar, 8) Hedeflenen kullanıma uygun olmayan mineral yağlar ve yağlı maddeler, 9) Yağ / su, hidrokarbon / su karışımları, emülsiyonlar, 10) PCB ( Poliklorbubifeniller) ve / veya PCT (Poliklorluterfeniller) ve/veya PBB (Polibromlubifeniller) içeren maddeler, 11) Rafine etme, distilasyon (imbikleme) ve her türlü pirolitik(ısıl) işlem sonucu ortaya çıkan katranlı maddeler, 12) Mürekkepler, boyalar, pigmentler, boyalar, lakeler, (cilalar) vernikler, 13) Reçineler, lateks, plastize edici maddeler, zamklar / yapıştırıcılar, 14) Tanımlanmamış ve / veya yeni ve insan ve / veya çevre üzerindeki etkileri bilinmeyen, araştırma ve geliştirme ya da eğitsel aktivitelerden kaynaklanan kimyasal maddeler, 15) Piroteknikler ve diğer patlayıcı malzemeler, 16) Fotoğrafçılık kimyasal malzemeleri ve prosesleme malzemeleri, 17) Poliklorlü dibenzo-furanın herhangi bir türevi ile kirlenmiş her türlü malzeme, 18) Poliklorlü dibenzo p-dioksinin herhangi bir türevi ile kirlenmiş her türlü malzeme, B) (EK 4) de sıralanan öğelerin herhangi birini içeren ve (EK 5) te sıralanan özelliklerden herhangi birine sahip olan ve aşağıdakilerden oluşan atıklar; 19) Hayvansal veya bitkisel sabunlar, yağlar, balmumları, 20) Solvent olarak kullanılmayan, halojenli olmayan organik maddeler, 21) Metal veya metal bileşikleri içermeyen inorganik maddeler, 22) Küller ve / veya cüruflar, 23) Tarama atıklarını (spoiller) içeren toprak, kum ve kil, 24) Siyanitsiz ısıl işlem tuzları, 25) Metalik tozlar, 26) Kullanılmış katalist malzemeler, 27) Metal veya metal bileşikleri içeren sıvı veya çamurlar, 28) (29), (30) ve (33) dışındaki kirlilik kontrol işlemlerinden kalan artıklar (bakiyeler), 29) Islak arıtıcı çamurları, 30) Su arıtma tesisleri çamurları, 31) Dekarbonizasyon artığı(bakiyesi), 32) İyon-değiştirici kolon artığı, 33) Arıtılmamış veya tarımda kullanılmaya uygun olmayan atıksu arıtma çamurları, 34) Tankların ve / veya ekipmanlarının temizliğinden kalan artıklar, 35) Kirlenmiş ekipman, 36) (Ek 4) de sıralanan bileşiklerin bir yada daha fazlası ile kirlenmiş konteynırlar, 37) Piller ve diğer elektrikli üniteler, 38) Bitkisel yağlar, EK 3

31 Faaliyet EK-3 te Belirtilen Atık Türlerinden birini Üretiyor mu? Atık EK-4 deki Kimyasalları içeriyor mu? Atık EK-5 deki TEHLİKELİLİK Özelliklerini Taşıyor mu? Atık EK-7 deki Listenin SAĞ KOLONUnda A olarak Tanımlanmış mı? ATIK TANIMLAMASI Atıktaki Kimyasallar EK-6 Listesindeki EŞİK DEĞERLERden YÜKSEK mi? TEHLİKELİ ATIK DEĞİL TEHLİKELİ ATIK TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi : Resmi Gazete No : EK- 4 (EK- 5) TE AÇIKLANAN ÖZELLİKLERE SAHİP OLDUĞUNDA TEHLİKELİ OLAN EK 3-B DEKİ ATIKLARIN İÇERİKLERİ Atıkların içeriğinde bulunan bileşikler; (C1) Berilyum ve Berilyum bileşikleri, (C2) Vanadyum bileşikleri, (C3) Krom (VI) bileşikleri, (C4) Kobalt bileşikleri, (C5) Nikel bileşikleri, (C6) Bakır bileşikleri, (C7) Çinko bileşikleri, (C8) Arsenik ve Arsenik bileşikleri, (C9) Selenyum ve Selenyum bileşikleri, (C10) Gümüş bileşikleri, (C11) Kadmiyum ve kadmiyum bileşikleri, (C12) Kalay bileşikleri, (C13) Antimuan ve antimuan bileşikleri, (C14) Tellür ve tellür bileşikleri, (C15) Baryum sülfat hariç baryum bileşikleri, (C16) Cıva ve cıva bileşikleri, (C17) Talyum ve talyum bileşikleri, (C18) Kurşun ve kurşun bileşikleri, (C19) İnorganik sülfürler, (C20) Kalsiyum Florür hariç inorganik flor bileşikleri, (C21) İnorganik siyanürler, (C22) Belirtilen alkali veya alkali toprak metalleri : lityum, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum (bileşik halde değil), (C23) Asitli çözeltiler veya katı haldeki asitler, (C24) Bazik çözeltiler veya katı haldeki bazlar, (C25) Asbest (toz ve lifler), (C26) Fosfor : mineral fosfatlar hariç fosfor bileşikler, (C27) Metal karbonilleri, (C28) Peroksitler, (C29) Kloratlar, (C30) Perkloratlar, (C31) Azidler, (C32) PCB ve / veya PCT ler, (C33) Eczacılık veya veterinerlik bileşikleri, (C34) Biositler ve fito-farmakolojik bileşikler (örneğin.; pestisitler), (C35) Enfeksiyonel maddeler, (C36) Kreozotlar, (C37) İsosiyanatlar; tiyosiyanatlar, (C38) Organik siyanürler (örneğin; nitriller, ve benzeri.), (C39) Fenoller;klorofenoller dahil fenol bileşikleri, (C40) Halojenli çözücüler, (C41) Halojenli çözücüler haricindeki organik çözücüler, (C42) organohalojen bileşikleri (İnert polimerize malzemeler ve bu Ek te belirtilen diğer maddeler hariç), (C43) Aromatik bileşikler; polisiklik ve heterosiklik organik bileşikleri, (C44) Alifatik aminler, (C45) Aromatik aminler,

32 Faaliyet EK-3 te Belirtilen Atık Türlerinden birini Üretiyor mu? Atık EK-4 deki Kimyasalları içeriyor mu? Atık EK-5 deki TEHLİKELİLİK Özelliklerini Taşıyor mu? Atık EK-7 deki Listenin SAĞ KOLONUnda A olarak Tanımlanmış mı? ATIK TANIMLAMASI TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Atıktaki Kimyasallar EK-6 Listesindeki EŞİK DEĞERLERden YÜKSEK mi? TEHLİKELİ ATIK DEĞİL TEHLİKELİ ATIK Resmi Gazete Tarihi : Resmi Gazete No : TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ EK- 5 H1 Patlayıcı Alev etkisi altında patlayabilen yada dinitrobenzenden daha fazla şekilde şoklara ve sürtünmeye hassas olan maddeler ve preparatlar, kendi başına kimyasal reaksiyon yolu ile belli bir sıcaklık ve basınçta hızla gaz oluşmasına neden olabilecek madde veya atıklar H2 Oksitleyici Diğer maddelerle, özellikle de yanıcı maddelerle temas halinde iken yüksek oranda egzotermik reaksiyonlar gösteren maddeler ve preparatlar H3-A Yüksek oranda Tutuşabilenler a) 21 0 C nin altında parlama noktasına sahip sıvı maddeler ve preparatlar (aşırı tutuşabilen sıvılar dahil) b) Herhangi bir enerji kaynağı uygulaması olmaksızın ortam sıcaklığındaki hava ile temas ettiğinde ısınabilen ve sonuç olarak tutuşabilen maddeler ve preparatlar, c) Bir ateşleme kaynağı ile kısa süre temas ettiğinde kolayca tutuşabilen ve ateşleme kaynağı uzaklaştırıldıktan sonra yanmaya ve tükenmeye devam eden katı maddeler ve preparatlar, d) Normal basınçta, havada tutuşabilen gazlı maddeler ve preparatlar, e) Su veya nemli hava ile temas ettiğinde, tehlikeli miktarda yüksek oranda yanıcı gazlara dönüşen maddeler ve preparatlar. H3-B Tutuşabilen 21 0 C ye eşit veya daha yüksek yada 55 0 C ye eşit yada daha düşük parlama noktasına sahip olan sıvı maddeler ve preparatlar. H4 Tahriş edici Deri ile yada balgam membranı ile ani, uzun süreli yada tekrar eden temaslar halinde yanığa sebebiyet verebilen, korozif olmayan maddeler ve preparatlar. H5 Zararlı Solunduğu veya yenildiğinde yada deriye nüfuz ettiğinde belirli bir sağlık riski içeren maddeler ve preparatlar. H6 Toksik Solunduğunda veya yenildiğinde yada deriye nüfuz ettiğinde, sağlık yönünden ciddi, akut veya kronik risk oluşturan ve hatta ölüme neden olan madde ve preparatlar. H7 Kanserojen Solunduğunda veya yenildiğinde yada deriye nüfuz ettiğinde, kansere yol açan veya etkisinin artmasına neden olan madde ve preparatlar. H8 Korozif Temas halinde canlı dokuları tahrip eden madde ve preparatlar. H9 Enfeksiyon yapıcı İnsan veya diğer canlı organizmalarda hastalığa neden olduğu bilinen veya geçerli nedenler dolayısıyla güvenli olarak inanılan varlığının sürdürebilen mikroorganizmaları veya toksinleri içeren maddeler. H10 Teratojenik Solunduğunda, yenildiğinde veya deriye nüfuz ettiğinde, doğuştan gelen kalıtımsal olmayan sakatlıklara yol açan veya yol açma riskini artıran madde ve preparatlar. H11 Mutajenik Solunduğunda, yendiğinde veya deriye nüfuz ettiğinde, kalıtsal genetik bozukluklara yol açan veya yol açma riskini artıran madde ve preparatlar. H12 Havayla, suyla veya bir asitle temas etmesi sonucu zehirli veya çok zehirli gazları serbest bırakan madde veya preparatlar. H13 Yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip olan atıkların bertarafı esnasında ortaya çıkan madde ve preparatlar. H14 Ekotoksik Çevrenin bir veya daha fazla kesimi üzerinde ani veya gecikmeli zararlı etkiler gösteren veya gösterme riski taşıyan madde ve preparatlar.

33 Faaliyet EK-3 te Belirtilen Atık Türlerinden birini Üretiyor mu? Atık EK-4 deki Kimyasalları içeriyor mu? Atık EK-5 deki TEHLİKELİLİK Özelliklerini Taşıyor mu? ATIK TANIMLAMASI TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TEHLİKELİ ATIK DEĞİL Resmi Gazete Tarihi : Resmi Gazete No : TEHLİKELİ ATIK LİSTESİ (06) İNORGANİK (ORGANİK OLMAYAN) KİMYASAL İŞLEMLERDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR EK Asitlerin İmalat, Formülasyon, Tedarik ve Kullanımından (İFTK) Kaynaklanan Atıklar Sülfürik asit ve sülfür asidi (A) Hidroklorik asit (A) Hidroflüorik asit (A) Fosforik ve fosfor asidi (A) Nitrik asit ve nitröz asit (A) Diğer asitler (A) Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar (M) Bazların İFTK sından Kaynaklanan Atıklar Kalsiyum hidroksit (A) Soda (M) Amonyum hidroksit (A) Sodyum ve potasyum hidroksit (A) Diğer bazlar (A) Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar (M) Atık EK-7 deki Listenin SAĞ KOLONUnda A olarak Tanımlanmış mı? Atıktaki Kimyasallar EK-6 Listesindeki EŞİK DEĞERLERden YÜKSEK mi? TEHLİKELİ ATIK Tuzların ve Çözeltilerinin ve Metalik Oksitlerin İFTK larından Kaynaklanan Atıklar Siyanür içeren katı tuzlar ve solüsyonlar (M) Ağır metal içeren katı tuzlar ve solüsyonlar (M) Ağır metal içeren metalik oksitler (M) Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar (M) de Bahsedilmeyen Metal İçeren Atıklar Metalik tuzlar (06 03 hariç) (M) Arsenik içeren atıklar (M) Cıva içeren atıklar (M) Başka ağır metaller içeren atıklar (M) Başka şekilde belirtilmemiş atıklar (M) Saha İçi Atıksu Arıtma İşlemlerinden Kaynaklanan Çamurlar Tehlikeli maddeler içeren saha içi atıksu arıtma işlemlerinden kaynaklanan çamurlar (M) Sülfürlü Kimyasallardan, Sülfür Kimyasal İşlemlerinden ve Sülfürden Arındırma İşlemlerinin İFTK larından Kaynaklanan Atıklar Tehlikeli sülfürler içeren atıklar (M) Başka şekilde belirtilmemiş atıklar (M)

34 Faaliyet EK-3 te Belirtilen Atık Türlerinden birini Üretiyor mu? Atık EK-4 deki Kimyasalları içeriyor mu? Atık EK-5 deki TEHLİKELİLİK Özelliklerini Taşıyor mu? Atık EK-7 deki Listenin SAĞ KOLONUnda A olarak Tanımlanmış mı? ATIK TANIMLAMASI Atıktaki Kimyasallar EK-6 Listesindeki EŞİK DEĞERLERden YÜKSEK mi? TEHLİKELİ ATIK DEĞİL TEHLİKELİ ATIK TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi : Resmi Gazete No : EK- 6 (EK-7)de (M) ile işaretlenmiş atıklar için tehlikeli atık eşik konsantrasyonları Tehlikeli olarak adlandırılan atıkların, (Ek 5)te listelenen özelliklerden bir veya daha fazlasını içermesi ve H3, H4, H5, H6, H7, H8, H10 ve H11 in de aşağıdaki özelliklerden birini veya birden fazlasını taşıması gerekir. a) Parlama noktası <=55 ºC, b) Toplam konsantrasyon %0.1 da, yüksek seviyede toksik madde olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla madde, c) Toplam konsantrasyon %3 da, toksik madde olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla madde, d) Toplam konsantrasyon %25 da, zararlı madde olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla madde, e) Toplam konsantrasyon %1 da, R35 olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla korozif madde, f) Toplam konsantrasyon %5 da, R34 olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla korozif madde, g) Toplam konsantrasyon %10 da, R41 olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla tahriş edici madde, h) Toplam konsantrasyon %20 da, R36, R37 ve R38 olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla tahriş edici madde, ı) Konsantrasyon %0.1 da, kategori 1 yada 2 de kanserojenik olduğu bilinen bir madde, j) Konsantrasyon %1 da, 3 üncü kategori de kanserojenik olduğu bilinen bir madde, k) Konsantrasyon %0.5 da, 1 yada 2 nci kategori R60, R61 olarak sınıflandırılmış üretimi toksik olan bir madde, l) Konsantrasyon %5 da, 3 ncü kategori R62, R63 olarak sınıflandırılmış üretimi toksik olan bir madde, m) Konsantrasyon 0.1 da, 1 yada 2 nci kategori R46 olarak sınıflandırılmış bir mütajenik madde, n) Konsantrasyon 1 de, 3 ncü kategori R40 olarak sınıflandırılmış bir mütajenik madde.

35 Faaliyet EK-3 te Belirtilen Atık Türlerinden birini Üretiyor mu? Atık EK-4 deki Kimyasalları içeriyor mu? ATIK TANIMLAMASI TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi : Resmi Gazete No : ATIK BERTARAFI Atık EK-5 deki TEHLİKELİLİK Özelliklerini Taşıyor mu? TEHLİKELİ ATIK DEĞİL G E R İ Atığın su içeriği %65 den YÜKSEK mi? Susuzlaştırma Düzenli Depolama Atık EK-7 deki Listenin SAĞ KOLONUnda A olarak Tanımlanmış mı? Atıktaki Kimyasallar EK-6 Listesindeki EŞİK DEĞERLERden YÜKSEK mi? TEHLİKELİ ATIK K A Z A N I M Kül/Curuf Atık işlenerek, EK-11A'daki TEHLİKESİZ ATIK KRİTERİni Sağlanabiliyor mu? Atığın su içeriği %65 den YÜKSEK mi? Atığın su içeriği %65 den YÜKSEK mi? Susuzlaştırma Düzenli Depolama Mono-Düzenli Depolama YAKMA (Insinerasyon) Susuzlaştırma

36 İMALAT SANAYİ tarafından üretilen yılda yaklaşık 15 milyon ton atığın ne kadarı TEHLİKELİ ATIK niteliğindedir? İMALAT SANAYİ tarafından GERİ KAZANILAN ve BERTARAF EDİLEN yıllık ATIK MİKTARLARI (TÜİK 2000, 2004 verileri) Toplam İmalat Sanayi Atığı Geri Kazanılan, Yeniden Kullanım, Satılan, Hibe Bertaraf Edilen Belediye Çöplüğüne Gönderilen Bertaraf Edilen Yakma+ Yakma Tesisi Yıl Miktar, ton Miktar, ton Diğer yöntemlerle bertaraf ,307, , ,806 66,406 22, , ,192, , ,565 18, , ,787 Yıllık Ortalama 1,250, , ,186 42, , ,775 % %100 %32.2 %67.8 %5 %12.2 %82.9 Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri

37 İMALAT SANAYİ tarafından üretilen TEHLİKELİ ATIKlar Üretilen Tehlikeli Atık Miktarı (2000 ve 2004 verileri) ~ 1,250,000 ton/yıl Geri Kazanılan, Yeniden Kullanılan, Satılan, Hibe %32 Bertaraf Edilen %68 Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri (2000 ve 2004 verileri) ~ 850,000 ton/yıl Belediye Çöplüğüne Gönderilen %5 Yakma + Yakma Tesisi %12 Düzenli Depolama, Gelişigüzel atma, Gömme, Denize/Nehire Dökme, Dolgu, Tesiste Depolama ve Diğer Yöntemler %83 Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri

38 Son 5 yıl içinde TÜRKİYE de NE KADAR SANAYİ ATIĞI ÜRETİLMEKTEDİR? (TÜİK veri ortalaması) Üretilen Geri Kazanılan Bertaraf Belediye Çöplüğüne Yakma Tarımda Kullanım Diğerleri İmalat Sanayi Atıkları Miktar (1000 ton) Miktar (1000 ton) 17,300 8,300 9,000 1, ,390 Tehlikeli Atık 1, Atıksu Çamurları 2, , ,815 Tehlikeli Atık ve Arıtma Çamuru TOPLAM 3, , ,515 NOT: Geri kazanılan, kullanılan, satılan olarak beyan edilenlerden çıkan ATIKların da hesaba katılması gereklidir. Bu durumda, yukarıdaki BERTARAF rakamları yukarıdakilerin İKİ misline artabilir. Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri

39 TÜRKİYE de EKONOMİK GELİŞME İMALAT SANAYİ ATIKLARI ÜRETİMİ Arasındaki İlişki 900 $4, $4,000 Birim İmalat Sanayi Atık Miktarı (gr/$gsmh, kg/kişi.yıl) Kişi başına Atık Miktarı (Kg/kişi.yıl) Kişi başına GSMH $3,500 $3,000 $2,500 $2,000 $1,500 $1,000 $500 Kişi Başına GSMH, $ 0 1 $ lık GSMH için üretilen Atık Miktarı, (gr/$) YIL $ sürecinde, İmalat Sanayi Atık Miktarı : ort ton/kişi.yıl dır. Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008

40 TÜRKİYE de EKONOMİK GELİŞME İMALAT SANAYİ ATIKLARI ÜRETİMİ Arasındaki İlişki Çevresel Kuznet Eğrisi (?) Kişi Kişi Başına başına İmalat İmalat Sanayi Sanayi Atık Miktarı Atık r/kişi) Miktarı ( (kg/kişi.yıl) Mevcut veriler Hedeflenmesi GEREKLİ yol (Türkiye için olası durum) $0 $2,000 $4,000 $6,000 $8,000 $10,000 Kişi Başına Kişi başına GSMH (2000$) (2000$) Kişi başına Milli Gelirin ARTMASI ile kişi başına Atık Üretimi de AZALMA yönelimi göstermelidir. (Gelişen ülkelerde gözlemlenen bir durumdur!) Veri Kaynağı: TÜİK (DİE) İmalat Sanayi Atık Envanterleri Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008

41 Türkiye de ETKİN bir SANAYİ ATIKLARI YÖNETİMİ için NE lerin yapılması GEREKLİdir? bkz... Ulusal Çevre Eylem Planı, Tehlikeli Atıkların Yönetimi, DPT Yayını,1997, sayfa 35

42 TEHLİKELİ ATIKLARIN YÖNETİMİ İÇİN ÖNERİLMİŞ EYLEM PLANI, 1997, UÇEP-DPT Devlet Kurumları Belediyeler Sanayiler (Sanayi Odaları ve Sektörel Dernekler) Gönüllü Kuruluşlar KAYNAK: C. Zanbak ve I. Bayazıd Tugal, Ulusal Çevre Eylem Planı, Tehlikeli Atıkların Yönetimi, DPT Yayını,1997, sayfa 35 Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 Kısa Vade (1-2 yıl) Orta Vade (3-5 yıl) Uzun Vade (6-10 yıl) Bölgesel Tehlikeli Atık Yönetim İdarelerinin kurulması Üretim sonucunda ortaya çıkan tehlikeli atıkların işlem ve içerik olarak alternatiflerinin inceleneceği araştırma ve geliştirme biriminin ülke bazında kurulması Düzenli atık işleme ve bertaraf tesislerinin kurulmasının teşviki için gerekli mevzuat değişikliklerinin tamamlanması Atık üreticilerinin düzenli bertaraf tesislerini kullanmaları için gerekli teşvik, denetim ve yaptırım mekanizmalarının güçlendirilmesi Ülke bazında atık envanteri oluşturulması Yerel atık borsası oluşturma teşvikleri Milli Acil Durum Veri Merkezinin kurulması Acil durum Müdahale Merkezlerinin kurulması Çevre koruma eğitim programlarının geliştirilmesi Yeni Yönetmeliklerin hazırlanması Endüstriyel kazalar ve acil müdahale Tehlikeli atık taşımacılığı. Atıkların depolama sahalarına girişlerinin kontrol altına alınarak tehlikeli atıkların evsel düzenli depolama sahalarına girişlerinin önlenmesi Yerel atık envanterlerinin hazırlanması "Belediyeler Birliği" türünde kurumsal bir yapı altında bölgesel atık yönetim birimlerinin kurulması Düzenli tehlikeli atık bertaraf tesislerinin kamu ve özel sektör işbirliği ile kurulması Tehlikeli atıkların depolandığı çöp sahalarının tespit edilerek rehabilitasyon çalışmalarının başlatılması Çevre Dostu ürün sağlayabilecek metodların geliştirilmesi için çevre bilgi bankalarının oluşturulması Üretim sırasında oluşan atıkların tür ve miktarlarının belirlenmesi Tehlikeli atıkları depolama, nakliye ve depolama konularında daha duyarlı hale gelmeleri Düzenli bertaraf tesisleri kuruluncaya kadar atıkların tesislerde geçici olarak depolanması Atık azaltılması İSO 9000, İSO gibi standartların yerleşmesi, Responsible Care (Üçlü Sorumluluk), Ecotex gibi sanayi uygulamalarının yaygınlaştırılması Toplumu tehlikeli atıkların insan sağlığı ve çevre üzerinde oluşturacağı olumsuz etkiler hakkında bilgilendirme faaliyetleri Sanayici ve denetim kuruluşları ile bilgi alış verişi Tehlikeli atık konusunda topluma eğitim faaliyetlerinde bulunulması Atık yönetimi konusunda başka ülkelerin uygulama yanlış ve doğrularını örnek alarak toplumun bilgilendirilmesi Çevre dostu üretim ve tehlikeli atıkların azaltılmasının teşviki ile ilgili kampanyalar düzenlenmesi Tehlikeli atıkların azaltılması için sanayicilerin teşviki Entegre atık tesislerinin (geri kazanım/bertaraf) kurulmasının teşviki Ülke bazında atık borsası oluşturulması Yasal denetim ve yaptırım mekanizmasının güçlendirilmesi Ulusal Atık Planlarının Hazırlanması Kirlenmiş sahaların islahı için bir kanun ve program hazırlanması ve kaynak yaratılması Radyoaktif atıkların azaltılması ve bertarafı programlarının geliştirilmesi Tehlikeli atık depolanmış sahaların rehabilitasyon çalışmalarının tamamlanması Belediyelerce işletilen atık bertaraf tesislerinin işletiminin özelleştirilmes Az atık üreten teknolojilerin uygulanması Geri kazanım teknolojileri için yatırımlar Kirlenmiş sahaların belirlenip temizlenmesi için program ve parasal kaynak oluşturulması Atık ve emisyon miktarlarının azaltma hedeflerinin saptanması Tüm gönüllü kuruluşlar arasında koordinasyon sağlanması Bölgesel atık geri kazanım ve bertaraf tesislerinin tüm ülke bazında tamamlanması İkincil ürünler için teknik standartların belirlenerek bu ürünlerin kullanılmasının sağlanması Tehlikeli atıklarla kirlenmiş yerlerin islahı Yüksek radyoaktiviteli atıkların bertaraf tesislerinin planlanmas Kirlenmiş sahaların islahı ve tekrar kullanıma açılması Kirlenmiş sanayi bölgelerinin islahı ve tekrar kullanıma açılması

43 ETKİN ATIK YÖNETİMİ GEREKSİNİM KONULARI Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan (1998 ISO-ÇDK) EĞİTİM YATIRIM Atık Tanımlanması Atık Yönetim Planlaması Bilgi, know-how ATIK AZALTILMASI Teknoloji Teşvik ve Destekler Atık Tanımlanması Atık Yönetim Planlaması Bilgi, know-how ATIK KULLANIMI ve GERİ KAZANIM Atık Envanteri Analiz Laboratuvarları Atık Borsası Geri Kazanım Tesisleri Teşvik ve Destekler Atık Tanımlanması Atık Yönetim Planlaması Atık Etiketleme ve ambalajlama ATIK BERTARAFI Analiz Bertaraf Laboratuvarları Tesisleri -Bertaraf Yakma Tesisleri -Yakma Geri Kazanım - Düzenli Depolama Lisanslı Atık Nakliye Hizmetleri Teşvik ve Destekler Yeterli Denetim YIL ALINAN MESAFE YETERSİZ!!!

44 ATIK YÖNETİMİNDE GÜNCEL UYGULAMA SORUNLARI - Atık Analizi Nerede Yapılır? ve Maliyeti? - Atık Tanımı - Tehlikeli / İnert - Atık Borsası - Geri Kazanım Tesisleri Yönetmelikteki Belirsizlikler!!! Alıcılar kimdir? Atığı ne yaparlar? Atık verenin gelecekteki yasal sorumluluğu? Lisanslandırılmaları? Denetlemeleri? Geri Kazanılan Ürünlerin hammadde olarak kalitesi? Atık verenin gelecekteki yasal sorumluluğu? - Atık Nakliyesi Lisanslandırılmaları? Denetlemeleri? - Hizmet Kalitesi / Fiyatlama? Atık taşıtanın yasal sorumluluğu? - Çevre Sigortası! - Bertaraf Tesisleri (İZAYDAŞ +?!) Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 Çimento Fabrikaları????? Atık kabul kriterleri? - YAKMA / DEPOLAMA Fiyatlama? Özel teslim koşulları? Atık kabul mesaisi kısıtlamaları - 8:30 17:00 Kapasite YETERSİZLİĞİ???!!!????

45 ATIK YÖNETİMİNİN TEMEL İLKELERİ Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 Atık Üreten Ünitelerin Belirlenmesi Atık Tanımı ve Gruplandırması Atık Envanteri Hazırlanması TANIMLAMA PLANLAMA Tesis-içi Eğitim EĞİTİM Atık Toplama, Biriktirme, İşleme Atık paketleme ve Etiketleme Atık Nakliyesi ve Bertarafı Seçimi Uygulama ÇÖZÜM ATIK YÖNETİM MUHASEBESİ MALİYET ANALİZİ

46 TEHLİKELİ ATIKLARın Yönetimi ÇOK ÖNEMLİ bir SORUNdur Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 Eğer Belediyeler der ise: Sanayi atıkları BENİM SORUMLULUĞUMDA DEĞİLdir!! DEVLET (Çevre ve Orman Bakanlığı) : Sanayi Atıkları ÜRETENin SORUMLULUĞUdur!! VE DE, UYGUN ve YETERLİ atık geri kazanım/bertaraf TESİSLERİ YOK ise, BU durumda, bireysel atık üreticileri diyebilir ki : Atıklarımı uzaklaştırmak için BİR ÇÖZÜM BULMAK ZORUNDAYIM!!! (ve maalesef atık GİDECEK BİR YER BULUR!! )

47 ve, tesislerinde atıklarını iyi yönetenler de dahil olmak üzere, HERKES: diyerek yakındığında ise... denilmektedir, kendilerine...

48 Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları (EHCIP)-Tehlikeli Atıkların Yönetimi Raporunun çıktılarına göre: Varsayımlar: - Tehlikeli Atık miktarı : 2.6 milyon ton/yıl - %60 ı özel sektör tarafından kurulacak bertaraf tesislerine gidecek (1.7 milyon ton/yıl). Bu tesisleri özel sektör kuracak ve EHCIP projesi kapsamında değil... EHCIP kapsamında: %40 ı ulusal atık yönetim sistemi ile yönetilecek (Küçük ve çeşitli özellikteki atıklar için). Yaklaşık 900,000 ton/yıl 5 bölge için Ulusal Tehlikeli Atık yönetim sistemi kurulacak: 5 adet düzenli depolama tesisi - 650,000 ton/yıl } 990,000 5 adet yakma tesisi - 340,000 ton/yıl İşletmeye Alınacak Tesis tarihleri: Doğu Marmara 2010 Ege ve Akdeniz 2013 Trakya ve Orta Anadolu ton/yıl Toplam Yatırım Gereksinimi milyon Euro ( sürecinde) NCELİKLİ SORUNLAR: EHCIP dışındaki, yapımı özel sektöre bırakılmış, 1.7 milyon ton/yıl atık için tesisler? en azından, 2010 yılına kadar Tehlikeli Atıklar NEREYE GÖNDERİLECEK?

49 TEHLİKELİ ATIK GERİ KAZANIM/BERTARAF TESİSLERİ KURULMA AMAÇLARI: Başkaları tarafından üretilen, kaynak noktasından uzaklaştırılmak istenen, Gelişigüzel olarak herhangi bir yere (ÇEVREYE) atılması veya yakılması halinde: İnsan güvenlik ve sağlığını Su,toprak ve hava kalitesini (Oluşacak ÇEVRE KİRLİLİĞİ Nedeniyle) İnsan Sağlığını } Doğrudan Dolaylı olarak etkileyerek, ÇEVRE SORUNLARINA YOLAÇABİLECEK atıkları İŞLEMEK, YAKMAK ve DEPOLAMAK tır. Geri Kazanım ENERJİ Üretimi Alıcı Ortamla TEMASINI KESMEK Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008 MUTLAKA Gerekli

50 MEVCUT ve PLANLANAN Tehlikeli Atık Berataraf Tesisleri (2007) st. B.Ş.Belediyesi, Silivri (Planlanan) 20,000 t/y Yakma 35,000 t/y Deponi 5,000 t/yıl FizKim İşleme Yatırım: 180 milyon YTL KİPLAS, Gebze GEF Enerji, IST. (Planlanan) (Lisanslı) 49,000 t/y Plazma? t/y Gazlaştırma (Gelecekte 300,000 t/y) Deponi YOK Deponi Yok Yatırım: +65 milyon YTL İTO, İstanbul (?) (Proje) 100,000 t/yıl Yakma+Plazma 250,000 t/y Deponi Yatırım tahmini: 180 milyon YTL PETKİM, Aliağa (Lisanslı) 17,500 t/yıl Yakma (max. 10,000 t/yıl Kabul) İZAYDAŞ, İzmit (Lisanslı) 30-35,000 t/y Yakma 20-25,000 t/y - Deponi TKSD, Sivrihisar (Proje) ,000 t/yıl (Geri Kazanım ve Deponi) Yatırım: 15 milyon YTL Sismik İnş. AŞ, Mersin (ÇED alındı, Davalı) 7,400 t/yıl Yakma 1,500 t/yıl FizKim İşleme 14,600 t/yıl Deponi

51 Çimento Fabrikaları (Atık Yakma Lisanslı) TEHLİKELİ VE ÖZEL ATIKLARI İLAVE YAKIT OLARAK KULLANMAK ÜZERE LİSANS ALAN FİRMALAR (2007) 1 BOLU ÇİMENTO SANAYİ A.Ş. 2 AKÇANSA ÇİMENTO AŞ. 3 AKÇANSA ÇİMENTO AŞ. 4 AKÇANSA ÇİMENTO AŞ. 5 SET ÇİMENTO SAN. VE TİC. A.Ş. 6 BAŞTAŞ ÇİMENTO A.Ş 7 BAŞTAŞ ÇİMENTO A.Ş 8 KONYA ÇİMENTO A.Ş 8 ÇİMSA ÇİMENTO SAN A.Ş. 9 ÇİMSA ÇİMENTO SAN A.Ş. 10 ÇİMENTAŞ İZMİR ÇİMENTO FAB. T.A.Ş. 11 BATIÇİM BATI ANADOLU ÇİMENTO SAN. A.Ş. 12 BURSA ÇİMENTO FABRİKASI A.Ş. 13 MARDİN ÇİMENTO SAN. T.A..Ş. 14 ADANA ÇİMENTO SAN. T.A..Ş. 15 ADANA ÇİMENTO SAN. T.A..Ş. 16 OYSA NİĞDE ÇİMENTO SAN. TİC. A.Ş. 17 KARS ÇİMENTO SA.N. TİC. A.Ş. 18 NUH ÇİMENTO SAN. A.Ş. 19 NUH ÇİMENTO SAN. A.Ş. 20 ÖZTÜRE KİMTAŞ KİMYEVİ KİREÇ SAN. VE TİC. A.Ş. 21 ÜNYE ÇİMENTO SAN. A.Ş. 22 ÇİMSA KAYSERİ ÇİMENTO SAN A.Ş. 23 BATISÖKE SÖKE ÇİMENTO AŞ. 24 DÖRT YILDIZ DEMİR VE ÇELİK END. TİC. LTD. ŞTİ. 25 PAY METAL SAN. VE TİC. A.Ş. 26 ÇİMSA KAYSERİ ÇİMENTO SAN A.Ş. 27 ÖZTÜRE KİREÇÇİLİK A.Ş. PINARHİSAR FABRİKASI 28 MUĞLA KİREÇ SAN. VE TİC. A.Ş. 29 MUĞLA KİREÇ SAN. VE TİC. A.Ş. 30 SET ÇİMENTO SAN. VE TİC. A.Ş.-Balıkesir Acaba NEDEN? Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan 2008

52 TEHLİKELİ ATIKLAR (toplum bireyleri tarafından kolayca unutulabilen) bir SORUNdur; ANCAK,..

53 Dr. Caner Zanbak Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği, Çevre Danışmanı Sanayi Atıkları ve Türkiye deki Yönetim Sorunları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İsparta, 3 Nisan yılında İTÜ Maden Fakültesi nden Yüksek Mühendis olarak mezun olan Dr. Zanbak, doktorasını A.B.D. University of Illinois de tamamlamıştır de İTÜ de başladığı akademik kariyerini 1981 yılından itibaren A.B.D. de Kent State University, Ohio; South Dakota School of Mines, Rapid City (Doç. Dr.) ve part-time olarak Civil Engineering Department, Illinois Institute of Technology, Chicago da (Prof. Dr.) 1994 yılına kadar sürdürmüştür. Dr. Zanbak yılları arasında A.B.D. de atık bertaraf için yer seçimi, tehlikeli atıkların yönetimi ve tehlikeli atıklarla kirlenmiş sahaların temizlenmesi projeleri üzerinde hem Amerikan Çevre Koruma Teşkilatı (US EPA) ve hem de sanayi kuruluşlarına danışmanlık hizmetleri veren Woodward-Clyde Consultants Şirketinde ortak-yönetici olarak çalışmıştır. Dr. Zanbak, sürecinde DPT tarafından koordine edilen Ulusal Çevre Eylem Planı nın Tehlikeli Atıkların Yönetimi raporunu hazırlamış olup 1998 yılında TÜSİAD için hazırlanmış olan Dış Ticarette Çevre Koruma Kaynaklı Tarife Dışı Engeller ve Türk Sanayii için Eylem Planı raporunun koordinatörlüğünü yapmış ve 2002 yılında Johannesburg da sunulmak üzere Çevre Bakanlığı için Sanayi ve Sürdürülebilir Kalkınma raporunun hazırlanmasında aktif görev almıştır sürecinde Çevre Bakanlığının Atık Komisyonu üyeliğini yapmış olan Dr. Zanbak, halen Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği tarafından yürütülen, İnsan Sağlığı, Çevre Koruma ve Teknik Emniyet konularında uygulanan, Responsible Care - Üçlü Sorumluluk programının koordinatörlüğünü yapmakta ve çeşitli üniversitelerde ve meslek kuruluşlarında çevre duyarlılığı ve atık yönetimi konularında ders ve konferanslar vermektedir. Halen, Dr. Zanbak : Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği Çevre Danışmanı İstanbul Sanayi Odası Çevre İhtisas Kurulu Başkan Vekili TÜSİAD Çevre Çalışma Grubu üyesi İTÜ Maden Fakültesi ve İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü ABET Akreditasyon Danışma Kurulu Üyesi Mühendislik Dekanları Konseyi Mühendislik Değerlendirme Kurulu (MÜDEK) eşdeğerlendiricisi Balkan Environmental Association (B.EN.A.) Başkan Vekili ve Türkiye Koordinatörüdür. czanbak@tnn.net Adres :Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği Değirmen Sokak No:19/9 Kozyatağı İstanbul Tel : Faks : Cep :