TÜRKİYE NİN GASTRONOMİ İMAJI, ZİYARETÇİLERİN BİLGİ KAYNAKLARI ve HARCAMALARI

Transkript

1 TÜRKİYE NİN GASTRONOMİ İMAJI, ZİYARETÇİLERİN BİLGİ KAYNAKLARI ve HARCAMALARI Ramazan EREN DOKTORA TEZİ TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MART, 2016

2 TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 1(bir) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir. YAZARIN Adı : Ramazan Soyadı : EREN Bölümü : Turizm İşletmeciliği Eğitimi İmza : Teslim tarihi : TEZİN Türkçe Adı : Türkiye nin Gastronomi İmajı, Ziyaretçilerin Bilgi Kaynakları Ve Harcamaları İngilizce Adı : Turkey s Food Image, Travelers Information Sources And Expenditures. i

3

4

5 TÜRKİYE NİN GASTRONOMİ İMAJI, ZİYARETÇİLERİN BİLGİ KAYNAKLARI VE HARCAMALARI Doktora Tezi Ramazan Eren GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Mart, 2016 ÖZ Gastronomi turizmine ilgi her geçen yıl artmaktadır. Türkiye zengin mutfak kültürü ile gastronomi turizmi potansiyeli olan bir destinasyondur. Türkiye nin gastronomisi ile ziyaretçi çekebilme gücü aynı zamanda, sunduğu yiyecek ve içeceklerin ziyaretçiler tarafından algılanma durumuna bağlıdır. Araştırmada Türkiye nin gastronomi imajının, ziyaretçilerin kullandıkları bilgi kaynaklarının ve yiyecek ve içecek harcamalarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Gastronomi imajının ve kullanılan bilgi kaynaklarının, ziyaretçilerin destinasyonu tekrar ziyaret etme niyeti üzerinde etkisi olduğu hipotezleri de test edilmiştir. Veriler Türkiye de seyahat eden yabancı ziyaretçilere havalimanında uygulanan anket formu ile toplanmıştır. Algılanan gastronomi imajının mutfak kültürü ve yiyecekler, gastronomi aktiviteleri ve yiyecek içecek işletmeleri olmak üzere üç alt boyutunun olduğu tespit edilmiştir. Türkiye ile ilgili ziyaretçilerin en çok aklına gelen yiyecek ve içeceklerin kebap, rakı, döner, patlıcan ve baklavanın olduğu görülmüştür. Destinasyonun gastronomi imajının ve ziyaretçilerin kullandığı bilgi kaynaklarının, ziyaretçilerin Türkiye destinasyonunu tekrar ziyaret etme niyeti üzerinde etkisi olduğu ortaya çıkmıştır. Ziyaretçilerin Türkiye deki seyahatleri boyunca yiyecek ve içecek için yaptıkları harcamaların ortalamasının 575$ olduğu ve söz konusu harcamanın seyahat bütçelerinin %18,9 unu oluşturduğu tespit edilmiştir. Türkiye destinasyonunun gastronomi imajı, gastronomi turizmi gelişmemiş olmasına rağmen gelişebilme potansiyelinin olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler : Gastronomi İmajı, Gastronomi Turizmi, Bilgi Kaynakları, Yiyecek ve İçecek Harcamaları Sayfa Adedi : 129 Danışman : Prof. Dr. Nevzat AYPEK iv

6 TURKEY S FOOD IMAGE, TRAVELERS INFORMATION SOURCES AND EXPENDITURES. Ph.D Thesis Ramazan EREN GAZI UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES March, 2016 ABSTRACT The interest in gastronomy has been increasing every passing year. Turkey is a destination which has a rich cuisine and gastronomy culture. Turkey s power to attract visitors by gastronomy depends on visitors perception of food and beverages served. The objectives of this research are threefold: To specify food image of Turkey, to identify the information sources used by visitors and to detect the expenditure on food and beverages. The hypothesis that food image and information sources that are used have an effect on visitors intention of revisiting the destination has also been studied. The data were collected at the airport via a questionnaire administered to foreigners visiting Turkey. It has been detected that the perceived food image has three sub dimensions as cuisine culture and foods, gastronomic activities and food and beverage business. It has been observed that the most remembered food and beverages by the visitors are kebap, rakı, döner, aubergine and baklava. It has been revealed that the food image of the destination and the information sources used by the visitors affect the visitors revisiting intention. I has also been observed that the average expenditure of visitors on food and beverage during their stay in Turkey is $ 575, which is 18.9% of their holiday budget. The food image of Turkey shows that even though gastronomy tourism is not developed, it has the potential to do so. Key Words : Food Image, Gastronomy Tourism, Information Sources, Food and Beverage Expenditures Page Number : 129 Supervisor : Professor Dr. Nevzat AYPEK v

7 İÇİNDEKİLER TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU... i ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI... ii JÜRİ ONAY SAYFASI... iii ÖZ... iv ABSTRACT... v İÇİNDEKİLER... vi TABLOLAR LİSTESİ... viii ŞEKİLLER LİSTESİ... ix BÖLÜM I... 1 GİRİŞ... 1 Gastronomi ve Turizm İlişkisi... 2 Turizmde Bilgi Kaynakları... 4 Gastronomi ve Turizm Harcamaları... 5 Problem Durumu... 6 Araştırmanın Amacı... 6 Araştırmanın Önemi... 7 Araştırmanın Varsayımları... 7 Araştırmanın Sınırlılıkları... 8 BÖLÜM II... 9 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR Gastronominin Tarihsel Gelişimi Dışarıda Yemek Yemenin Tarihi Yeme ve İçme Alışkanlıkları Gastronomik Kimlik vi

8 2.5 Motivasyon Faktörü Olarak Gastronomi Gastronomi ve Turizm Gastronomi Turizmi Tanımı ve Kavramsal Çerçevesi Gastronomi Turizminin Önemi Gastronomi ve Şarap Turizminin Doğuşu Gastronomi ve Turizm Alanındaki Önceki Araştırmalar Destinasyon İmajı ve Gastronomi İmajı Gastronomi ve Turizm Harcamaları Bilgi Araştırması ve Bilgi Kaynakları BÖLÜM III YÖNTEM Araştırma Modeli Araştırma Soruları Araştırma Hipotezleri Araştırmanın Evreni ve Örnekleme Yöntemi Araştırmanın Ölçeği Verilerin Analizi Ölçeğin Güvenirliliğinin Test Edilmesi BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUM Katılımcıların Demografik Özelliklerine Ait Bulgular Türkiye Destinasyonunun Gastronomi İmajına Ait Bulgular Katılımcıların Kullanmış Oldukları Bilgi Kaynaklarına Ait Bulgular Katılımcıların Harcamalarına Ait Bulgular Hipotezlerin Test Edilmesi ile Elde Edilen Bulgular SONUÇ VE TARTIŞMA KAYNAKLAR EK1: HAVAALANI İZİN BELGESİ EK2: ARAŞTIRMADA KULLANILAN ANKET FORMU (İNG) EK3: ARAŞTIRMADA KULLANILAN ANKET FORMU EK 3: KATILIMCILARIN YAŞ DAĞILIMI vii

9 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Gastronomi Turizmi Kaynaklarının Sınıflandırılması Tablo 2. Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Tablo 3. Destinasyon İmajı Çalışmalarında Kullanılan En Genel Çekicilikler Tablo 4. Katılımcıların Demografik Özelliklerine Ait Bulgular Tablo 5. Katılımcıların Milliyetlerinin Dağılımı Tablo 6. Türkiye Destinasyonunun Gastronomi İmajının Belirlenmesine Ait Bulgular Tablo 7. Gastronomi İmajının Alt Boyutları Tablo 8. Türkiye İle İlgili Akla Gelen İlk Üç Yiyecek İçecek Tablo 9. Katılımcıların Türkiye Hakkındaki Algı ve Düşüncelerine Ait Dağılım Tablo 10. Katılımcıların Gastronomi Turizmi Aktivitelerine Katılma Durumlarının Dağılımı Tablo 11. Katılımcıların Kullandıkları Bilgi Kaynaklarının Dağılımı Tablo 12. Katılımcıların Bilgi Kaynakları Hakkındaki Düşüncelerinin Dağılımı Tablo 13. Katılımcıların Gelirleri ve Turistik Harcamaları Tablo 14. Regresyon Analizi Sonuçları- Hipotez Bir Tablo 15. Regresyon Analizi Sonuçları- Hipotez İki viii

10 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Gastronomik kimlik modeli Şekil 2. Endüstriyel toplumda yiyecek içecek değişimindeki dalgalanma Şekil 3. Niş ve özel ilgi turizmi olarak gastronomi turizmi Şekil 4. Yerel yiyecek içeceklerin destinasyonun sürdürülebilir gelişimine katkısı Şekil 5. Yerel yiyeceklerin çekicilik unsuru olarak göreli pozisyonu Şekil 6. Araştırmanın hipotetik modeli Şekil 7. Normal P-P Plot grafiği- hipotez bir Şekil 8. Normal P-P Plot grafiği- hipotez iki ix

11 BÖLÜM I GİRİŞ Turizm endüstrisi Türkiye de son otuz yıl içinde büyük bir gelişme kaydetmiştir. Bu gelişmenin sonucu olarak Türkiye, dünya sıralamasında çektiği turist sayısı bakımından 2014 yılında altıncı büyük ülke haline gelmiştir. Ülkeye döviz girdisi sağlaması ve istihdam olanakları ile turizm, Türkiye ekonomisine büyük katkılar sağlamaktadır. Turizm Türkiye de olduğu gibi diğer ülkelerinde ekonomilerinde de önemli etkilere sahiptir. Dünya Turizm Örgütü (2016) verileri, 2015 yılında dünya genelinde bir milyar 184 milyon ziyaretçi ile turizm endüstrisinin büyüklüğünü göstermektedir. Destinasyonlar çektikleri ziyaretçi sayılarını ve elde ettikleri turizm gelirlerini artırmak için birbirleri ile rekabet halindedir. Daha fazla ziyaretçi çekmek ve dolaysıyla daha fazla gelir elde etmek isteyen destinasyonlar, çeşitli pazarlama stratejileri kullanmakta ve başarılı olanlar daha fazla turist çekebilmektedir. Destinasyonlar çekicilikleri ile var olmaktadır. Birçok destinasyon benzer çekiciliklere sahip olsa da, bu çekicilikler bir şekilde diğerlerinden farklıdır. Örneğin, deniz-kum-güneş üçlüsüne sahip ülkelerin veya bölgelerin sahilleri, turistik tesisleri, kültürü ve altyapısı birbirinden farklıdır. Bu farklılıkların en belirgin olduğu çekiciliklerden biri de yiyecek ve içeceklerdir. Bir destinasyonun yiyecek ve içecekleri, o destinasyonun turistik ürünlerinin bir parçası olabileceği gibi tek başına asıl çekicilik unsuru turistik ürün de olabilir. Yiyecek ve içeceklerin asıl çekici unsur olduğu Gastronomi Turizmi, birçok ülkenin turizm hareketleri içinde yer almaktadır. Gastronomi turizmi, bileşenlerinin doğası gereği köklü bir geçmişe sahip ülkelerin sunabildiği bir turizm çeşididir. Destinasyonların sahip olduğu bu potansiyel ancak iyi planlanmış faaliyetler sonucu bir turistik ürün olarak ortaya çıkabilir. Bu konuda başarılı ülkeler arasında Fransa ve İtalya örnek olarak gösterilebilir. 1

12 Dünyadaki önemli mutfak kültürlerinden birine sahip olan Türkiye de bu özelliğini turizm endüstrisinin bir parçası olarak kullanabilir. Bu araştırmada, Türkiye nin gastronomi turizmi faaliyetleri ve turistlerin Türkiye algılarında gastronominin yerini belirlemek amaçlanmaktadır. Türkiye ye gelen ziyaretçilerin Türk mutfak kültürüne olan ilgileri, deneyimleri, bilgileri ve Türkiye nin gastronomi imajı hakkında daha ayrıntılı bilgilerin elde edilmesi, Türkiye nin turizm endüstrisini büyütmesi hedeflerine hizmet edecek verilerin ortaya konmasına katkı sağlayacaktır. Gastronomi ve Turizm İlişkisi Dünya turizminde büyüyen pazar ile birlikte rekabet artmakta, bununla birlikte akademisyenler ve kamu kurumları, olumlu imaj yaratma yoluyla destinasyonların markalaşması üzerine çalışmalar yapmaktadır. Pazarlamacılar, ürün tanımlama çalışmalarında marka bileşenlerini iyi bir şekilde seçmelerinin yanı sıra, destinasyonun mimarisi, kültürü, yemekleri, festivalleri, tarihi ve doğal kaynakları gibi benzersiz özelliklerini destinasyonun arzu edilirliğini sağlamak için kullanmaktadır. Son yıllarda markalaşmış destinasyonlar yerel mutfak kültürü öğelerini; mutfağın ülkenin kültürünü ve insanlarını yansıttığı gerçeğini vurgulayarak kullanmaktadır. Bir destinasyonun markalaşması için yiyecek ve içeceğin etkisinin olduğu bilinmekle beraber bu ilişkiyi tam olarak açıklayabilmek için yeteri kadar araştırma yapılmamıştır. Destinasyon imajı, destinasyon markalaşması ve tüketici tercih ve davranışlarına etkileri üzerine çok fazla araştırma mevcut ancak destinasyonun markalaşmasında ve destinasyon imajı ve gastronomi arasındaki karmaşık ilişkiyi net olarak açıklayabilecek araştırmaların olmadığı düşünülmektedir. Yiyecek ve içecek her zaman turistik deneyimin bir parçası olmuştur. Bazı durumlarda yerel yiyecek ve içecekler, turistik deneyimi geliştirmekte ve tekrar ziyaret için iyi bir sebep olabilmektedir. Bir destinasyonda yaşanan yiyecek ve içecek deneyimleri, ziyaretçinin mutfak kültürünü etkilerken, kültürel deneyimler yaşamasını da sağlamaktadır. Bu durum yiyecek ve içecek endüstrisi ile turizm endüstrisi arasında önemli bir ilişki olduğunu göstermektedir. Ziyaretçiler yerel yiyeceklerden özellikle de otantik, geleneksel ve doğal olanlardan hoşlanmaktadır (McIntosh ve Goelder, 1990). Yiyecek ve içecek bazen seyahatin temel sebebi olarak görülmekte ancak genellikle destinasyon çekiciliklerinin bir parçası olarak ziyaretçileri etkilemekte ve genel turist deneyimini artırmakta olduğu düşünülmektedir (Symons, 1999; Hjalager ve Richards, 2002; Long, 2

13 2003; Selwood, 2003). Gastronomi bir destinasyona gelen ziyaretçilerin deneyimlerini olumlu etkilerken destinasyonu tekrar ziyaret etmelerini de sağlayabilir (Bowen ve Klag, 2003; Lin, Pearson ve Cai, 2011; Nield, Kozak ve LeGrys, 2000; Sparks, Kivela ve Johns, 2003; Yuksel ve Yuksel, 2002). Ziyaretçilerin yeni ve otantik deneyimler ve yeni turizm hareketleri peşinde koşması yiyecek ve içeceklerin önemli bir çekicilik haline dönüşmesini sağlamaktadır (Boyne, Hall ve Williams, 2003; Crouch ve Ritchie, 1999; Hjalager ve Richards, 2002; Selwood, 2003). Yiyecek ve içecek, turizm içinde farklı rolleri üstlenen önemli bir unsur olabilir. Gurme turizminde olduğu gibi en önemli deneyim veya kırsal turizmde olduğu gibi tamamlayıcı deneyim görevi görebilmektedir (Hall ve Sharples, 2003; Quan ve Wang, 2004). Literatür turizm ve gastronomi arasında bir bağlantı olduğu görüşünü desteklemektedir (Kivela ve Crotts, 2005, s.39). Şarap ve turizm alanında yapılan bazı araştırmalar, ziyaretçilerin kaliteli yerel ürünleri deneyimleyebileceği destinasyon olarak ün yapmış bölgelere seyahat ettiğini göstermektedir (Charters ve Ali-Knight, 2002; Getz ve Brown, 2006; Hall ve Macionis, 1998; Telfer, 2001). Diğer taraftan destinasyon, yiyecek ve içeceği (gastronomiyi) temel çekicilik faktörü olarak kullanabilir ve pazarlama stratejilerini gastronomi üzerine yoğunlaştırabilir. Frochot (2003), gastronominin bir pazarlama argümanı olabileceğini ve gastronomi imajının, destinasyonun kültürel deneyim, kültürel kimlik ve iletişim unsurlarını sergileyen bir araç olarak kullanılabileceğini önermektedir. Aynı doğrultuda görüş bildiren birçok yazar, yiyecek ve şarabın destinasyonun, bir çeşit ifadesi olduğunu ve bir destinasyonun pazarlama faaliyetlerinde kullanıldığını ifade etmiştir (Cohen ve Avieli, 2004; Hall ve Sharples, 2003; Hjalager ve Richards, 2002; Long, 2003; Richards, 2002; Wolf, 2002). Bununla birlikte gastronominin destinasyonun markalaşmasında kullanılabileceği de vurgulanmaktadır (Boyne ve Hall, 2004; Du Rand ve Heath, 2006; Fox, 2007; Frochot, 2003; Hashimoto ve Telfer, 2006). Gastronominin pazarlama faaliyetlerinde kullanımının artmasıyla bu düşüncelerin doğrulandığı görülmektedir. Yiyecek ve içecek çeşitli şekillerde turizm hareketlerinin içinde yer almaktadır. Söz konusu ilişkinin bütün yönlerini incelemek yerine, yiyecek ve içeceğin turizm hareketlerinde birincil veya ikincil etken olduğu durumları incelemek yerinde olacaktır. Yiyecek ve içecek yani gastronomi kapsamındaki turizm hareketleri yeni bir turizm 3

14 çeşidini doğurmuş, turizm hareketlerinin organizasyonu, pazarlaması ve incelenmesi konusunda da yeni bir anlayış getirmiştir. Gastronomi turizmi, mutfak turizmi, gurme turizmi ve yemek turizmi gibi çeşitli şekillerde adlandırılan veya bölümlendirilen turizm hareketleri günümüzde giderek daha dikkat çekici bir hale gelmiştir. Araştırmanın ilerleyen bölümlerinde daha ayrıntılı olarak ele alınacak söz konusu turizm çeşitleri ve tanımları konuyu daha da aydınlatıcaktır. Araştırmada, gastronomi turizmi terimi kullanılacak ve yiyecek ve içeceğin önemli bir yer tuttuğu turizm hareketleri tanımlanacaktır. Gastronomi turizmi yiyecek ve içeceğin bir seyahat motivasyon faktörü olduğu turizm çeşidini ifade etmektedir (Bertella, 2011). Gastronomi destinasyonlar için turist çekebilme imkanı sağlayan bir özelliktir (Kivela ve Crotts, 2005, s.42). Gastronomi çekicilik unsuru olmasının yanında, destinasyonun kültürünü de yansıtması ve destinasyonla ilişkilendirildiğinden gastronomi destinasyon imajının bir parçası olmaktadır. Fransa örneğinde olduğu gibi destinasyonun imajı yemek ve şarap ile ilişkili olabilir. Benzer şekilde ziyaretçilerin İtalya ya seyahat etme isteğinde İtalyan mutfağı etkili olmaktadır (Boyne, Williams ve Hall, 2002). Corigliano (2002), İtalyan gastronomisinin başarısını, gastronominin ulusal kimlikle özümsenmiş olmasına bağlamaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki yiyecek ve içeceklerin bir yere olan sempati duygusunun oluşmasında olumlu bir etkisi olabilirken, düşük yemek kalitesinin destinasyonun ünü üzerinde olumsuz etkisi olabilir (Pendergast, 2006). Turizmde Bilgi Kaynakları Araştırmanın bir diğer inceleme alanı, ziyaretçilerin destinasyon ve destinasyonun gastronomisi hakkında bilgi edinmek için kullandıkları kaynaklardır. Ziyaretçilerin kullandıkları bilgi kaynakları konusu, daha önce birçok araştırmacı tarafından çalışılmış bir alandır (Chen ve Gürsoy 2000; Fodness ve Murray, 1997, 1998, 1999; Schul ve Crompton, 1983; Perdue, 1985; Snepenger ve Snepenger, 1993; Vogt ve Fesenmaier, 1998). Moutinho (1987), bilgi araştırmasını satın alma kararı vermeden önce çeşitli kaynaklara danışma ihtiyacı olarak tanımlamaktadır. Ziyaretçilerin bilgi araştırma davranışlarını anlayabilmek akademisyenler, işletmeler ve politika yapıcılar için hayati nitelikte bir konudur (Raitz ve Dakhil 1989; Schul ve Crompton 1983; Snepenger, Meged, Snelling ve Worrall 1990; Srinivas, 1990; Wilkie ve Dickson, 1985, Fodness ve Murray, 1997). Bir destinasyonun ürününü etkili bir şekilde pazarlayabilmesi için, iletilmek istenen mesajın 4

15 nasıl ve nerede iletileceğini iyi bir şekilde tasarlamalıdır. Ayrıca Wilkie ve Dickson (1985), bilgi araştırmasının, pazarlamacıların tüketicilere bilgi sunabilecekleri ve tüketicileri etkileyebilecekleri ilk aşama olduğunu vurgulamaktadır. Sonuç olarak günümüz bilgi çağında destinasyonun potansiyel ziyaretçileri çekebilmek için, ziyaretçilerin bilgiye nasıl ulaştığını ve bilgiyi nasıl kullandığını belirleyebilmesi gerekir. Araştırmada ziyaretçilerin bilgi araştırma süreçleri ayrıntılı olarak incelenmemiş, sadece kullandıkları bilgi kaynakları incelenmiştir. Söz konusu incelemenin amacı gastronomi ile ilgilenen ziyaretçilerin kullandıkları bilgi kaynaklarını belirleyebilmek ve daha sonraki araştırmalarda kullanılan bilgi kaynaklarının karşılaştırılmasına zemin hazırlamaktır. Gastronomi ve Turizm Harcamaları Turizm ile yiyecek ve içecek arasındaki ilişki araştırmacılar tarafından bilinen, üzerinde çalışmalar yapılan ve turizm politikacılarının üzerine ekonomik gelişme planları yaptığı bir konudur (Boyne, Hall ve Williams, 2003). Turizmin ekonomik yönü incelendiğinde, turizm hareketlerinin içinde yer alan yiyecek ve içecek ile ilgili etkinliklerin bütçesi, turizm gelirlerinin içinde yer almakta ve her destinasyonun gelirlerini arttırma çabası için bir fırsat olarak değerlendirilebilmektedir. Turizm alanında yapılan önceki araştırmalar turistlerin bütçesinde yeme ve içme harcamaları oranının %40 olduğunu göstermektedir (Boyne, Williams ve Hall, 2002). The 2004 Restaurant & Foodservice Market araştırması sonuçları restoranların gelirlerini %50 oranında turistlerin oluşturduğunu göstermektedir (Graziani, 2003). İspanya da turistlerin günlük harcamalarının %24,9 unu (INE, 2010) oluşturduğu görülmektedir. Yiyecek ve içecek tüketimi turist için mecburi bir zorunluluk olmasıyla birlikte destinasyonun kültürü ve kimliği hakkında bilgi edinmenin de bir yoludur (Sánchez-Cañizares ve López-Guzmán, 2012, s.230). Yerel mutfağı tanımak birinci faktör olmasa da ziyaretçileri çeken önemli bir öğedir (Oliveira, 2000). Aynı zamanda yöresel restoranları ziyaret etmek veya sadece yöresel yiyecek ve içecekleri deneyimlemek amacıyla olmasa da dışarıda yemek yemek, ziyaretçilerin seyahatleri boyunca katıldıkları önemli aktivitelerdir. Bu durum turizm ile yiyecek ve içecek endüstrilerinin yakın ilişki içinde olduğunu göstermektedir. Daha da önemlisi gastronomi destinasyon için etkili bir tutundurma ve konumlandırma aracı olarak tanımlanmıştır (Hjalager ve Richards, 2002). 5

16 Problem Durumu Turizm hareketleri incelendiğinde, spor turizmi, eko turizm, sağlık turizmi, kültür turizmi, inanç turizmi vb. birçok turizm çeşidinin olduğu görülmektedir. Bütün bu turizm çeşitleri faklı turistik deneyimlerin yaşanmasını sağlamaktadır. Yeme ve içme hizmeti turizm endüstrisinin temel fonksiyonlarından biridir. Seyahatleri veya tatilleri boyunca kendi kültürlerine ait yiyecek ve içecekleri tüketmek isteyen ziyaretçiler vardır. Ancak bu durumun tam tersine farklı kültürlere ait yiyecek ve içecekleri tüketmek isteyen, bu konuda meraklı ziyaretçiler de olabilir. Farklı tatları denemek isteyen ziyaretçilerin profilini çizmemizi sağlayacak olan faktörlerin belirlenmesi, gastronomi ile ilgili ziyaretçilerin oluşturduğu bir pazarın tanımlanmasını sağlayacaktır. Turizm ile yeme ve içme arasındaki ilişkiye farklı bakış açıları vardır. Yeme ve içme Maslow tarafından temel ihtiyaç olarak ifade edilirken, Long (2004) tarafında sosyal ve kültürel bir ihtiyaç ve estetik deneyim olarak ele alınmış, Richars (2002) ise sosyal statü ihtiyacı olarak nitelendirilmiştir. Aslında bu yaklaşımların hepsi belirli gruplar için doğrudur. Gastronomi turizminin gelişimini sağlayan da yiyecek ve içeceklere özel ilgisi olan ve farklı yaklaşan bireylerin oluşturdukları gruplardır. Gastronomiye olan ilgilerinden dolayı yeni tat ve deneyimler peşinde koşarak seyahat eden kişiler sektörün gelişmesine katkı sağlamaktadır. Destinasyon imajının bir öğesi ve turizm endüstrisinin önemli bir sektörü olan yeme ve içme faaliyetleri turizm araştırmacıları tarafından üzerinde çok çalışılan bir konu olmamasına rağmen tüm dünyada önemi giderek daha fazla anlaşılmakta ve tartışılmaktadır. Araştırmanın Amacı Araştırmanın altı amacı bulunmaktadır. 1. Türkiye destinasyonunun gastronomi imajını belirlemek ve gastronomi imajı ile turistlerin ziyaret niyetleri arasındaki ilişkiyi açıklamak. 2. Bilgi kaynaklarının turistlerin bir gastronomi destinasyonunu ziyaret etme niyetlerine etkisini incelemek. 3. Destinasyonun gastronomi imajının algılanmasında etkili olan demografik özellikleri belirlemek. 6

17 4. Bilgi kaynaklarının kullanımında etkili olan demografik özellikleri belirlemek. 5. Ziyaretçilerin gastronomi turizmine katılım eğilimleri üzerinde etkili olan demografik özellikleri belirlemek. 6. Türkiye yi ziyaret eden turistlerin ortalama yiyecek ve içecek harcamalarını belirlemek. Araştırmanın Önemi Araştırma, ziyaretçilerin gastronomi turizmine olan ilgisini ve gastronomi destinasyonları seçimine etki eden faktörleri analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu alanda yapılan çalışmaların az sayıda olması sebebiyle, araştırma turizm ve ağırlama literatürüne iki noktada katkı sağlayacaktır. İlk olarak ele alınması gereken nokta, gastronomi turizmi alanındaki literatüre sağlayacağı teorik katkıdır. Örneğin, bilgi kaynakları, destinasyon imajı ve gastronomi turizmi ile ilişkili demografik özellikleri incelemek, böylece turistlerin davranışlarını açıklamaya çalışarak gastronomi turizmine ilgi duyan turist profilini çizmek literatüre önemli bir katkı sağlayacaktır. İkinci ve pratik katkısı ise, gastronomi turizmi pazarına yönelmek isteyen işletme yöneticilerine, stratejilerini belirleme noktasında yardımcı olacak bilgilerle destek verebilmesidir. Ayrıca araştırma, yöneticilere turistik kaynakları daha etkili planlama ve kullanma imkânı sunacak bilgiler sağlayacaktır. Ayrıca Türkiye nin gastronomi imajının ziyaretçiler tarafından nasıl algılandığını belirlemek, bundan sonraki birçok araştırmaya yol gösterebilecek verilerin elde edilmesini sağlayacaktır. Araştırmanın Varsayımları Araştırma konusuna ilişkin varsayımlar aşağıda açıklanmıştır: - Konu ile ilgili daha önceki araştırmalar incelenerek danışman öğretim üyesi nezaretinde hazırlanacak ve pilot uygulama sonucunda geliştirilmiş olan soruların, uygulanabilir ve konu ile ilgili durumu önemli ölçüde yansıtacağı varsayılmıştır. - Cevaplayıcıların ifadeleri anladığı ve doğru bilgileri beyan ettiği varsayılmıştır. - Cevaplayıcıların araştırmanın konusuna ilgi duyacağı varsayılmıştır. - Uygun örnekleme ulaşıldığı varsayılmıştır. 7

18 Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırmada elde edilen veriler 2012 yılında Türkiye yi ziyaret eden yabancı ziyaretçiler ile görüşülerek elde edilmiştir. Dolayısıyla bulgular uygulandığı zaman dilimindeki ziyaretçiler için geçerli olduğundan, tüm yıl boyunca Türkiye ye gelen ziyaretçileri yansıtma gücü yüksek olmayabilir. Turistik işletmelerde hizmetlerin fiyatlandırılması güne, haftaya, yıla ve mevsimlere göre farklılık göstermektedir. Bu nedenle benzer hizmeti alan ancak farklı bir fiyat ödeyen ziyaretçilerin algıları ve harcamaları arasında farklılıklar oluşabilecektir. Tüm yıl boyunca yapılan harcamaların ortalaması, araştırma dönemindeki harcamaların ortalamasından farklı olabilir. Araştırma kapsamında görüşülen ziyaretçiler genellikle paket turlar ile Türkiye yi ziyaret eden kişilerdir. Farklı konaklama ve seyahat şekilleri ile destinasyonu ziyaret eden kişilerin özellikleri ve algıları farklı olabilir. 8

19 BÖLÜM II İLGİLİ ARAŞTIRMALAR Araştırmanın bu bölümünde gastronomi ve turizm alanında özellikle gastronomi turizmi, gastronomi ve seyahat ile ilgili tüketici davranışları konularında olmak üzere ilgili literatürde yapılan çalışmalara ve konunun teorik çerçevesini çizecek kuramlara yer verilmiştir. Ayrıca çalışmanın kuramsal çerçevesini daha iyi açıklamak adına gastronomi turizmi, destinasyon imajı, gastronomi imajı, bilgi kaynakları ve turist harcamaları konuları ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. 2.1 Gastronominin Tarihsel Gelişimi Yeme ve içme sanat ve/veya bilimi olarak tanımlanan gastronomiyi anlayabilmek için kavramın tarihsel gelişimini incelemek yerinde olacaktır. Sanat ve bilim olarak kullanılan tanımlar uygulamada yetenek ve bilgi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde gastronomi kelimesinin bilinen ilk kullanımı eski Yunanistan dır. Sicilyalı Yunan Archestratus un MÖ 4. yy. da Akdeniz (bu günün kullanımı ile) bölgesinin yiyecek ve şaraplarına ait ilk rehberini yazdığı ileri sürülmektedir. Bu kitabın diğer bir ismi de muhtemelen Gastronomia idi. Bu kitap hakkında bilinenler, MS 200 lü yıllarda yaşamış olan Athenaeus un kitabındaki birkaç ifadeden ibarettir (İlhan, 2006). Eğer Athenaeus un yazdığı gibi Archestratus un kitabının adı Gastronomi ise kelimenin içeriği de etimolojisi ile tutarlıdır. Gastro mide, karın ve hazmetmek anlamında olup, geniş anlamda ağızdan başlayan bütün sindirim sistemini kapsamaktadır. Nomos ise kural, usul veya düzenleme demektir (İlhan, 2006). Yiyecekler, tutumlar, fikirler ve bu konudaki düşüncelerin bir araya gelmesi için Fransa 19.yy. gelişen ve entelektüel bir ülke olarak uygun bir yerdi. Almanachs des Gourmands 9

20 1804 yılında yayınlanan ve çok satanlar listesine giren bir rehberdi. Grimod de la Reyneire bu kitabında Parislilere neyin ne zaman ve nasıl hazırlanarak yenebileceği üzerine düşüncelerini ve tecrübelerini aktardı ve daha sonraki yayınlarında gastronomiyi bir inceleme alanı olarak tanıttı. Scarpato (2002), gastronomi kelimesinin 1804 yılında Jacques Berchoux adlı bir Fransız ın şiirinde kullanıldığını ve 1835 yılında bir Fransız sözlüğünde iyi yeme sanatı olarak tanımlandığını ifade etmiştir. Vega ve Ubbnik (2008), 1825 yılında gastronominin insanın kendini beslemesi ile ilgili tüm bilgi birikimidir şeklinde tanımlandığını ve amacının imkânlar dahilinde olan en iyi yiyeceği hazırlama olduğunu ifade etmiştir. Brillat-Savarin tarafından yazılan Physiologie de Gout (The physiology of Taste) (1894) menüler oluşturma, belirli yemeklere eşlik edecek uygun şarapların seçimi, en iyi ne zaman ne yenilir ve nasıl hazırlanmalıdır üzerine önerilerde bulunurken birçok dile çevrilmiş ve bu alanda yazınlara önderlik etmiştir lere gelindiğinde ilk gurme literatürü Fransa da basılmış ve seyahat eden kişilere yerel yiyecekler için rehberlik ederken bölgesel gastronomi turizmini de teşvik etmiştir da Guide Blue bords de Loire et Sud içeriği genişletilerek basılmıştır (Csergo, 1996). Günümüzde gastronomi toplum yaşamında birden çok fonksiyonu olan ve dünyanın tüm bölgelerinde yaşam tarzlarına ve kültürlere farklı şekillerde dâhil olmuş bir olgudur. 2.2 Dışarıda Yemek Yemenin Tarihi Dışarıda yemek yeme aslında insanların seyahat etmesiyle başlamıştır. Yüzyıllar öncesinden bu yana insanlar seyahat etmektedir. Söz konusu seyahatler çeşitli şekillerde yapılmakla birlikte sanayinin gelişmesi insanların seyahatini kolaylaştırmış ve seyahat eden kişi sayısını artırmıştır. Teknolojinin vermiş olduğu imkânlar ile seyahat günlük yaşamın bir parçası haline gelmiş ve tüm dünyayı birbirine bağlamıştır. Araştırma için önemli olan konu ise, seyahat eden kişiler için yeme ve içmenin bir zorunluluk olması sebebiyle seyahatlerde yeme ve içme faaliyetlerinin önemli yer tutması ve bu durumun ticari işletmelerin gelişmesine katkı sağlamış olmasıdır. Dışarıda yemek yeme, bir başkası tarafından hazırlanan yiyeceklerin sosyal bir işletmede ve ortamda tüketilmesini içeren sosyal bir aktivitedir (Warde ve Martens, 2000). 19. yy. da oteller müşterilerine sadece odalarında başkalarının görmeyeceği şekilde yiyecek ve içecek servis etmiştir. Yüzyılın sonlarına doğru yeme ve içme artık kamusal alanlara taşınmış (Warde ve Martens, 2000) ve Fransa da bugün bildiğimiz şekli ve anlamıyla ilk 10

21 restoran açılmıştır (Labensky, Hause ve Labensky, 2003). Tanım çerçevesinde, dışarıda yemek yeme, yirminci yüzyılda bir etkinlik ve eğlence olarak toplum yaşamına girmiş ve sosyal yaşamın bir parçası haline gelmiştir (Karim, 2006). 2.3 Yeme ve İçme Alışkanlıkları Bir yiyeceğin tedarik, depolama, hazırlama ve sunumu dâhil olmak üzere söz konusu yiyeceği çevreleyen tüm aktiviteleri içeren, yiyecek ile ilgili davranış, gelenek ve inanışların birleşimi olarak tanımlanan yeme ve içme alışkanlığı toplumun kültürünün ve tarihinin bir parçasıdır. Yiyecek ve içecek alışkanlığı, bireyin kültüründen doğmakta ve çevresel faktörlerden, sosyal, kültürel ve dini geçmişinden etkilenmektedir. Yiyecek ve içeceklerin kökleri o bölgenin, toprağın ve iklimin derinliklerinde bulunmaktadır (Povey, 2011). Yiyecek ve içecek bir yerin sosyal ve kültürel mirasının bir ifadesi olarak görülebilir ve yerel kimliğin öğesi olabilir (Everett ve Aitchison, 2008; Karlsson, 2005; Tellstrom, Gustafsson ve Mossberg, 2005). Yiyecek ve içecek ziyaretçilerin tüketmekte olduğu yerel kültürün önemli parçası olarak görülmektedir (Kim, Eves ve Scarles, 2009; Kivela ve Crotts, 2006). Aynı zamanda ziyaretçilerin, bir destinasyonda yeni tat ve farklı kültürlerle tanışmasında önemli bir rol oynamaktadır (Fields, 2002; Kivela ve Crotts, 2006). Ziyaretçilerin seyahatleri boyunca yaşamlarına olumlu katılar sağlayan yiyecek ve içeceklerin aynı zamanda bir tehlike unsuru da olabileceği unutulmamalıdır. Ziyaretçi sürekli yaşadığı çevrenin dışına çıktığı zaman kendini bir takım tehlikelerle yüz yüze bulacaktır. Bu tehlikelerden biri de çok farklı olmalarından dolayı yiyecek ve içeceklerdir. Seyahat sırasında yeme ve içme korkutucu, inanılmaz ve eğlenceli olabilir (Povey, 2011, s.238). Ziyaretçilere çok çeşitli ve kendi kültürlerine yakın yiyecek ve içecekler servis edilmediği takdirde, ziyaretçinin tüketmeye mecbur kaldığı yabancı, tehlikeli ve bazen kendisi açısından mide bulandırıcı olarak tasvir edebildiği yiyecekler tüketmesi tatilin bir kâbusa dönüşmesine sebep olabilir. Örneğin, bir Türk ziyaretçinin yılan, çekirge, maymun, domuz veya çok az pişmiş dana eti yemeye mecbur kalması onun için bir kâbus olabilir. Ancak bu yiyecekler birçok Uzakdoğu ülkesinde sevilerek tüketilmektedir. 11

22 Bazı turistler yiyeceklerin kültürlerine benzer veya kabul edilebilir içeriklerle hazırlandığını görmediği zaman egzotik tatları denememektedirler. Ayrıca yiyeceklerin hazırlandığı sağlıksız ortamı gören turistler yemeyi reddetmektedirler. Ama her şeye rağmen turistler yeni yiyecek ve içeceklerle lezzet tecrübeleri kazanma yollarını aramaktadırlar (Cohen ve Avieli, 2004). Kültür Tarih Etnik çeşitlilik Değerler İnanışlar Yenilikler Deneme Yanılma Yetenekler Çevre Coğrafya İklim Mikro-Klima Yerel Ürünler Yeni Ürünlerin Uyumu Gastronomik Kimlik Aroma Profilleri Etiket Reçeteler (tarifler) Pişirme Tekniği Klasik Yemek Ve Şarap Uyum İkilileri İklim Bölgesi Eski Dünya ve Yeni Dünya Stilleri Şekil 1. Gastronomik kimlik modeli. Harrington (2005, s.133). 2.4 Gastronomik Kimlik Gastronomik kimlik olgusu, çevre ve kültürün yiyecek ve içeceklerdeki tat bileşenleri, yapı ve aromalara etkisini Şekil 1 de göstermektedir (Harrington, 2005). Bireylerin yaşadıkları bölgedeki çevresel ve kültürel faktörler yeme ve içme alışkanlıklarını şekillendirmektedir. Günümüz modern toplumunda, gastronominin bireylerin kimlik oluşumundaki önemi giderek artmaktadır (Ignatov ve Smith, 2006; Povey, 2011). Yapılan bu tespit yiyecek ve içeceğin bireyin geçmişinden gelen bir faktör olmasının yanı sıra, yeme ve içme alışkanlığının zamanla değiştiğini ve değişen yeme ve içme alışkanlıklarının kişilerin kimliklerinde etkili olduğunu göstermektedir. Ülkeler arasındaki seyahatler aracılığı ile toplumlar yaşadıkları bölge dışındaki yiyecek ve içecek ve kültürler ile karşılaşmakta ve bunlara ilgi göstermektedir. 12

23 Yiyecek ve içecek Değişim Oranı Dünya genelinde son yıllarda gelişen bir trend olarak görülen yiyecek ve içeceğe olan ilgi ile yerel gastronomilere ilgi, 1960 ve 1970 li yıllarda ortaya çıkan ve modern mutfak (Nouvelle cuisine) ve diğer sosyal hareketlerin gelişime katkı sağladığı düşünülen kimlik hareketleri nin sonucu olduğu düşünülebilir ( Rao, Monin ve Durand, 2003). Herringon ve Herzog (2007) bir ülkenin gastronomi kimliğini belirleyen altı faktör olduğunu ifade etmiştir. Söz konusu faktörler, coğrafya, tarih, etnik çeşitlilik, mutfak etiketi, egemen tatlar ve reçeteler (tarifler) olarak ifade edilmiştir. Harrington (2005) ise gastronomik kimlik olgusunu bir model aracılığı ile açıklamaktadır. Üçüncü Dalga İkinci Dalga Birinci Dalga Teknoloji/İletişim Ticari Göçmenlik Zaman Şekil 2. Endüstriyel toplumda yiyecek içecek değişimindeki dalgalanma. Hall ve Mitchell, 2006, s.140. Yiyecek ve içecek insanların birden çok ihtiyacını karşılamaktadır. Hall ve Mitchell (2000) in belirttiği gibi yiyecek ve içecek sadece yeme amaçlı olmayıp, bireysel kimlik, gelenekler, üretim, tüketim ve sürdürülebilirlik gibi birçok farklı karmaşık anlam taşımaktadır. Sadece bu durumdan kaynaklı olmadığını belirtmekle birlikte yiyecek ve içecek turizm endüstrisinde önemli bir araç ve destinasyonların tanıtılmasında vitrin ürünlerden biridir. Dünyada yiyecek ve mutfak kültürlerinde de süregelen bir değişim söz konusudur. Hall ve Mitchell (2002), mutfak kültürlerindeki gelişimi üç farklı dalga ile açıklamaktadır. İlk dalga 1400 ve 1800 yılları arasında olup bu dönemde yiyecek ve 13

24 içecekler Asya ve Yeni Dünya dan (Amerika) Avrupa ya doğru giderek ticaret unsuru olmuştur. Ancak bu durumun tersine ikinci dalganın olduğu 17.yy ve 20.yy larda Avrupa dan Amerika ya çok sayıda insan hareketi söz konusudur. Yeniden yerleşim sürecinin bir parçası olarak insanlar kendi yiyeceklerini ve kültürlerini de Amerika ya taşımışlardır. Son olarak, dünyanın küresel bir köy haline geldiğine inanıldığı bilgi çağında insanoğlunun geçmekte olduğu üçüncü dalgada, insanların arasında yiyecek ve içeceklerle ilgili bilgi paylaşımının değişmesi, insanların yiyecek ve içeceğe karşı olan davranışlarını da bir şekilde değiştirmiştir. Sonuç olarak yiyecek ve içeceklerin küreselleşmesi birey ve toplumların yeme davranışlarını etkilemiştir. Örneğin, McDonalds dünyanın birçok ülkesinde birçok şehirde görülen bir fenomen haline gelmiştir (Hall ve Mitchell, 2000). Yiyecek ve içeceklerin küreselleşmesi turizm endüstrisi için de yeni fırsatlar doğurmaktadır. Destinasyonlar yerel yiyeceklerini ve kültürlerini tüm dünyaya tanıtma ve pazarlama şansına sahip olmaktadır. Farklı yiyecek ve içeceklerin tüketilme aktiviteleri bir destinasyon ile ilişkilendirilebilirse, destinasyonun tanıtımı ve pazarlaması için yeni bir yol ortaya çıkmış olabilir. Küreselleşme ve teknolojinin gelişiminin yerel gıdalara olan talebi düşürmediği (Kearns ve Philo, 1993) göz önüne alındığında içinde bulunulan çağ bir bölgenin yiyecek ve içeceklerini tanınır hale getirebilmesi için çok iyi fırsatlar sunabilmektedir. 2.5 Motivasyon Faktörü Olarak Gastronomi Henderson (2009), yiyecek ve içecek ile turizm arasında dört muhtemel ilişkiden söz etmektedir. Söz konusu ilişkilerde ilk olarak yiyecek ve içecek bir turizm ürünü olarak değerlendirilmektedir. İkinci ilişki, yiyecek ve içeceklerin turistlere pazarlanan ürünler olmasıdır. Üçüncü olarak gastronomi turizmi, destinasyonun gelişimini sağlayacak bir araçtır ve dördüncüsü uygulayıcılar için yiyecek ve içecek birçok etkisi olan bir faktördür. Fields (2002), bireyler için fiziksel, kültürel, sosyal ve prestij olmak üzere dört çeşit motivasyon tipolojisi olduğunu ifade etmektedir. Yiyecek ve içecek söz konusu olduğunda, fiziksel motivasyon bireylerin karınlarını doyurmalarından kaynaklanmaktadır. Ziyaretçiler günlük yaşamlarında karşılaşmadıkları ancak seyahatleri esnasından karşılaştıkları tatlarla, kokularla ve sunumlarla her zaman edinemedikleri bir deneyim kazanmış olmaktadırlar. Turist deneyiminin bir parçası olan yerel mutfak tüketimi, turistleri bilinmeyen bir 14

25 mutfağın içine götürerek günlük yaşamın standartlarından çıkmasını sağlamaktadır (Bessiere ve Tibere, 2013, s.3420). Kültürel motivasyon bir bölgeyi veya kültürü daha iyi anlama isteğimizden kaynaklanmaktadır. Bir bölge ve kültürü tanımanın en iyi yollarından birisi de yemeklerini yemektir. İnsanoğlunun sosyal entegrasyon isteği bizleri bir yerdeki insanlarla bağlantı kurmamıza sebep olmaktadır. Son olarak ise yabancı kültürler hakkındaki bilgimiz bize beğeni ve prestij sağlamaktadır. Tikkanen (2007) turizm, gastronomi ve motivasyon arasında beş bağlantı olduğunu savunmaktadır. Araştırmada turizm ve gastronomi arasındaki bağlantı ve gastronomi için motivasyon faktörleri: a) Turistik çekicilik olarak gastronomi, b) Turizm ürününün bir parçası olarak yiyecek ve içecek, c) Turizmde bir deneyim olarak yiyecek ve içecek, d) Yerel kültürün bir parçası olarak yiyecek ve içecek ve e) Turizm ile yiyecek ve içecek üretimi arasındaki bağlantı şeklinde açıklanmıştır. Ziyaretçilerin bir destinasyonda sosyal ihtiyaçlarını karşılama açısından, yeme ve içme deneyiminin önemi konusunda araştırmalara literatürde ilgi artmaktadır (Antun, Frash, Costen ve Runyan, 2010; Batra, 2008; Ignatov ve Smith, 2006; Kim ve Lee, 2012). 2.6 Gastronomi ve Turizm Gastronomi ve turizm ilişkisi sonucunda ortaya çıkan yeni bir akımı veya özel ilgiyi tanımlayan gastronomi turizmi, Türkiye de literatürde çok fazla irdelenmemiş bir konu olduğundan ilk olarak gastronomi turizminin tanımının ve teorik çerçevesinin açıklanması faydalı olacaktır Gastronomi Turizmi Tanımı ve Kavramsal Çerçevesi Gunn (1993) ve Tribe (2005) tarafından kavramsallaştırılan ve birçok turizm akademisyeni tarafından da kullanılan, turizmin destinasyon düzeyinde çalışma şeklini açıklayan model ışığında turizmin başarısının, destinasyonun hem talep hem de arz üretebilme yeteneğine 15

26 bağlı olduğu görülmektedir (Aktaran, Kivela ve Crotts, 2005). Tribe (2005) e göre turizm arzı dört parçadan oluşmaktadır. Bu parçalar ulaşım, çekicilikler, konaklama hizmetleri ile bilgi ve tanıtımdır. Destinasyonun çekicilikleri, turizm ekonomisini harekete geçiren öğe olup bir ziyaretçinin ikame destinasyonlar arasında o destinasyonu seçmesini sağlayan unsurlardır. Çekicilikler genellikle sahiller, kongre merkezleri, doğal güzellikler, eğlence parkları vb. şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Turizmin dünyadaki gelişim süreci incelendiğinde, ağırlama endüstrisi unsurları, oteller ve yiyecekler, turizm ekonomisinde sadece destekleyici role sahip olduğu ve tek başına bir destinasyona turistleri çekebilecek güce sahip olmadıkları şeklinde değerlendirilmekteydi (Kivela ve Crotts, 2005). Ancak günümüzde, yiyecek ve içeceğin ziyaretçileri bir destinasyona çekebilecek güce sahip olduğunu ifade eden birçok araştırma vardır (Hjalager, 2002; Fields, 2001; Richards, 2002; Scarpato 2002; Antun vd.2010; Batra, 2008; Ignatov ve Smith, 2006; Kim ve Lee, 2012; Hall ve Mitchell, 2000; Kivela ve Crotts, 2009; Long, 2004; Wolf, 2006; Hall ve Sharples, 2003; Hashimoto ve Telfer, 2006; Henderson, 2004; Horng ve Tsai, 2010; Ignatov ve Smith, 2006; Kivela ve Crotts, 2005, 2006; Long, 2004; McKercher vd. 2008; Quan ve Wang, 2004; Richards, 2002; Santich, 2004; Smith ve Xiao, 2008). Aynı şekilde birçok araştırma yiyecek ve içeceğin turist deneyimine katkısının önemini de vurgulamaktadır (Correia, Oom do Valle, ve Moço, 2007; Gross, Brien ve Brown, 2008; Hall ve Sharples, 2003; Kivela ve Crotts, 2006, 2009). Son yıllarda gelişen ve yeni bir trend olarak tanımlanan turizm hareketlerinde yiyecek ve içecek tatma, temel ve tek amaç olarak görülmekte, bu turizm çeşidi food and wine tourism, culinary tourism, gastronomy tourism ve gastronomic tourism olarak çeşitli isimlerde anılmakta ve yiyecek ve içecekle ilgili festival ve etkinlikleri de kapsamaktadır (Hall ve Sharples, 2003; Hashimoto ve Telfer, 2006; Henderson, 2004; Horng ve Tsai, 2010; Ignatov ve Smith, 2006; Kivela ve Crotts, 2005, 2006; Long, 2004; McKercher vd. 2008; Quan ve Wang, 2004; Richards, 2002; Santich, 2004; Smith ve Xiao, 2008). Hall ve Sharples (2003), birincil ve ikincil gıda üreticileri, gıda festivalleri, restoranlar ve gıda tatmak için özel yerlere ziyaretleri ve/veya uzman gıda üretiminin özelliklerini deneyimlemenin seyahat için birincil motivasyon olduğu durumları gastronomi turizmi olarak tanımlamaktadır. International Culinary Tourism Association, gastronomi turizminin sadece lüks restoranlar, pahalı yiyecek ve şarap ile ilişkilendirilmemesi gerektiğini ifade etmektedir. Bu yaklaşımda gastronomi turizmi, unutulmaz yiyecek ve 16

27 içecek deneyimlerinin seyahat motivasyonu ve davranışına anlamlı bir katkısı olan fırsatların sunulduğu turizm çeşidi olarak değerlendirilmektedir. Long (2004) gastronomi turizmi terimini, yerel kültürleri yiyecekler sayesinde deneyimlemek ve yiyecek merkezli oluşturulmuş aktiviteler şeklinde ifade etmektedir. Gastronomi turizmi keşif ve macera ve (Kivela ve Crotts, 2009, s.164) aynı zamanda gastronomi turistlerinin yeni restoranlar, yerel tatlar ve benzersiz yemek deneyimleri araması gibi kültürel bir karşılaşma dır (Kivela ve Crotts, 2009, s.181). Santich (2004), gastronomik turizmi, yiyecek ve içecek veya yeme ve içmenin, sadece bir bölümü için de olsa motivasyon faktörü olduğu seyahat veya turizmdir şeklinde tanımlamaktadır. Gastronomi turizmi aktiviteleri; fabrika ziyaretleri, restoran, kafeterya, bar ve çay servis eden işletmelerde yemek-içmek; çiftçi (köylü) pazarlarını ziyaret etmek; workshop (atölye çalışması) ve konferanslara katılmak; şarap veya diğer içeceklerin tadımlarına katılmak ve bağ veya meyve bahçesi ziyaretlerinde bulunmak gibi yiyecek ve yeme ve içme kültürü ile ilgili çok çeşitli aktiviteleri kapsamaktadır (Cohen ve Avieli, 2004; Ignatov ve Smith, 2006; Kivela ve Crotts, 2006; Okumuş vd., 2007; Smith ve Costello, 2009; Devesa vd., 2010, Povey, 2011). Tüm tanımlar incelendiğinde, yiyecek ve içecekle ilgili aktivitelerin ziyaretçilerin bir destinasyonu seçmelerindeki birincil veya ikincil motivasyon faktörü olduğu turizm hareketlerinin gastronomi turizmi olarak tanımlanmakta olduğu görülmektedir. Şekil 3 te incelenen bu yaklaşımlar konusunda literatürde fikir birliği olmasına rağmen yorumlamalarda bazı ince farklılıklar olduğu görülmektedir. Gurme (Gourmet) turizmi ziyaret açısından genellikle pahalı veya yüksek beğeni ve ilgi gören restoranları, şaraphaneleri ve festivalleri içermektedir. Gurme turizminde tüketilen ürünlerin pahalı ve seçkin olması yönünde bir eğilim vardır. Gastronomi turizmi (Gastronomic veya culinary) yiyecek ve şarap konusunda daha geniş bir ilgi alanını kapsamakta olup, bu ilgi pahalı ürünleri de kapsama alanına alabilmesiyle birlikte şarap, yiyecek, kültür ve yiyeceklerin üretildiği yerlere olmak üzere daha geniş boyutları içeren bir ilgiyi ifade etmektedir. Şekil 3 te görülen ve kaynaktaki modele sonradan eklenen daire şeklindeki kapsam çerçevesi, araştırmada gastronomi turizmi olarak nitelendirilen turizm hareketlerinin kapsamını belirtmek açısından önemlidir. 17

28 Katılımcı Sayısı Araştırmada mutfak turizmi, gastronomi turizmi aktiviteleri içerisinde değerlendirilmektedir. Genellikle gastronomi turizmi, tanımının şekilde yer alan birçok turizm çeşidinin yerine ve/veya söz konusu çeşitleri kapsayacak şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca, araştırmanın amacı turizm çeşitlerinin tanımlarını tartışmak ve turizm çeşitlerinin sınırlarını çizmek değildir. Gastronomi turizmi ifadesinin söz konusu şekilde kullanılmasını uygun gören veya görmeyen yaklaşımların da olabilir. Sonuç olarak araştırmada gastronomi turizmi teriminin mutfak turizmi terimi ve çeşidini de kapsayacak şekilde kullanılacağını belirtmek uygun olacaktır. Mutfak Turizmi (Cuisine tourism) aslında kapsam olarak çok benzer olmasıyla birlikte, belirli bir ulus veya bölgeye ait mutfak kültürüne olan ilgiyi yansıttığı ifade edilmektedir. Yukarıda incelediğimiz her üç kategoride de aşçılık/pişirme okulları veya bireysel veya özel turlar gibi destekleyici ürünlere ziyaretler önemlidir. İncelenen tanımsal/kavramsal farklılıklar okuyucuların dikkatini, yiyecek ve şarap turizmi pazarının potansiyel boyutlarına çekmek açısından da önemlidir. Gastronomi Turizmi Seyahat ve Turizm Kırsal Turizm Düşük İlgi veya İlgisiz Gastronomik Turizm Mutfak Turizmi (Culinary) Düşük İlgi Gurme Turizmi Mutfak Turizmi (Cuisine) Yüksek İlgi Orta Düzey İlgi Öncelikli Faktör İkincil Faktör Diğer Turizm Çeşitlerini Destekliyi Şekil 3. Niş ve özel ilgi turizmi olarak gastronomi turizmi. Hall ve Mitchell (2006, s.139). 18

29 Gastronomi turizminin bir parçası olarak tanımlanan tüm bu kategoriler için, yiyecek, içecek ve şarap seyahatin temel veya önemli bir motivasyon faktörüdür. Kırsal turizm olarak tanımlanan turizm çeşidinde yiyecek ve şarap (bira, viski vb.) seyahatin önemli bir sebebi olmasa da bütün olarak bakıldığında, kırsal turizm aktivitelerinin ve deneyiminin önemli birer parçasıdır. Bununla birlikte, ziyaretçilere yiyecek ve içecek satışı, bireysel olarak şirketler veya bir bütün olarak bölge için önemli olabilir (Hall ve Mitchell, 2005) Gastronomi Turizminin Önemi Yiyecek-içecek ve turizm çalışma alanı oldukça kapsamlı ve karmaşık bir olgudur. Bir destinasyonu sadece sunduğu yeme ve içme imkanları için ziyaret eden turistler olduğu gibi aslında öncelikli amacı farklı bir turizm aktivitesine katılmak olup yine de gastronomi ile ilgili ve otantik yöresel lezzetler tatmayı seven ve genellikle o destinasyon hakkındaki yargısını bu yiyeceğe dayandıran ziyaretçiler de bulunmaktadır. Böylece gastronomi, ziyaretçiler için bazen birincil bazen de ikincil motivasyon faktörü olabilmektedir (Quan ve Wang, 2004; Okumuş vd., 2007). Gastronomi turizmi, destinasyonların pazarlayabileceği geçerli bir bölüm olarak gösterilen ve aynı zamanda deniz veya kar gibi doğal güzelliklerden yoksun bölgeler için fırsat olabilecek bir turizm çeşididir (Povey, 2011, s.234). Quan ve Wang (2004) gastronomi turizminin destinasyonlara üç önemli katkısı olduğunu belirterek bu hususları tanımlamıştır. İlk olarak, gastronomi turizmi destinasyonlar tarafından kırsal turizmi geliştirmek ve tarımsal ekonomiyi canlandırmak için kullanılabilir. İkinci olarak, destinasyonların gastronomik kaynakları olduğunda bunlar tur, yiyecek ve içecek festivalleri ve gastronomik destinasyon imajı geliştirmek için kullanılabilir. Üçüncü olarak yiyecek ve içecekler diğer çekiciliklerin içine bir parça olarak eklenebilir. Du Rand ve Heath (2006) destinasyon pazarlamasında gastronominin rolünü incelemiş ve bir çerçeve ortaya koymuştur. Turistlerin gözünde bir ulusun kimliğinin oluşmasında yiyecek ve içeceğin merkezî bir rolü olduğunun altı çizilirken, pazarlama karmasının bir öğesi olarak kullanımının gelişmediği ifade edilmiştir. Destinasyonun gelişmesi için uygulanabilecek pazarlama önerileri şu şekilde olmuştur: a) Bir niş ürün veya genel ürünün bir parçası olarak gastronomi turizmini geliştirmek için bu bölge ile mutfak veya şarap turizmini ilişkilendirerek ortaklıkların kurulması gerekir. Kanada daki Niagara bölgesi buna güzel bir örnek olabilir (Telfer, 2000). 19

30 b) Bir marka oluşturabilmek için alışılagelmişin dışında bir yiyecek kullanılabilir. Voss şehrinin kullandığı koyun kafası yemeği buna bir örnek olabilir (Povey, 2011, s.242). c) Yiyecek ve içeceği ilişkilendirebileceği temalar bulunmalıdır. Diğer birçok seyahat etkinliği ve ilgi çekici faaliyetlerin aksine, destinasyonun gastronomisi genellikle tüm yıl boyunca günün herhangi bir vakti herhangi bir mevsimde uygun olmaktadır (Kivela ve Crotts, 2005). 2.7 Gastronomi ve Şarap Turizminin Doğuşu Turizm olgusuna bakıldığında, mutfak ve şarap aslında her zaman turizm deneyiminin bir parçası olarak görülmektedir. Bir açıdan bu varsayım tamamen inkâr edilmese de 19.yy. ortalarından önce daha farklı olduğu öne sürülebilir. Restoranların kurulması, mutfakların yöresel ve bölgesel olarak kurumsallaşması (metalaşması), yemek kitaplarının yayınlanması ve yemek pişirme usullerinin kuralları ile derlenmesi gibi gelişmelerin sayesinde yiyecekler ve şarap, bir turizm ürünü halini almıştır. Sözü edilen gelişmelerin yaşandığı dönemde, sadece yiyecekler ve şarap için seyahat edenlerin sayısının oldukça az olması sadece yaşam tarzlarından değil aynı zamanda, zaman ve seyahatin maliyetinin oldukça yüksek olmasından da kaynaklanmaktadır. Ne var ki ilerleyen teknoloji insanların seyahat etmesini kolaylaştırırken aynı zamanda yiyecek ve içeceklere de bu imkânı sağlamıştır. Belki de 1920 lerde otomobil endüstrisinin gelişmesi ve büyük şehirlerarasında otoban sisteminin kurulması sebebiyle ilk şarap rotaları ve yollarının Almanya da olması şaşırtıcı değildir. İkinci dünya savaşının ardından taşımacılık sektöründeki gelişmeler sayesinde hanelere giren yiyeceklerin çeşitliliğinin artması, insanların yiyecek ve içeceklere olan ilgisinin de artmasına sebep olmuştur. Turizm-yiyecek ve turizm-şarap ilişkini anlamanın ilk adımı, insanların seyahatleri boyunca yemek zevklerini ve midelerini birlikte götürdüklerini, seyahatleri sırasında yeni tatlarla karşılaşmalarını ve seyahatlerinin ardından kazandıkları yeni ağız tatlarının evde ve dışarıda yemek yeme alışkanlarına etki edebileceğini göz önünde bulundurmaktır. Günümüz gelişmiş dünyasında restoranlarda sunulan zengin mutfak yelpazesi muhtemelen seyahat, yabancı şeylere olan ilgi ve etnik popülasyonlardaki yer değişimin bir fonksiyonu olabilir lerden itibaren görülen ünlü şefler ve restoranlar yiyecek ve içecek sektörüne ilgi çekmekle birlikte, medyada yiyecek ve içeceklere saygı gösterilerek yer verilmesi, mutfağı çağdaş batılı yaşam tarzının vaz geçilmez bir öğesi haline getirmiştir. Günümüzde 20

31 hangi çeşit yiyeceklerin tüketildiği ve tüketilen yer, tatil destinasyonlarından ve tatilde gerçekleştirilen aktivitelerden daha önemli bir yaşam tarzı göstergesi haline gelmiştir. Yiyecek ve içeceklerin sadece ihtiyaç olmaktan çıkarak bir statü göstergesi haline dönüşmeleri, işletmeler, destinasyonlar ve yiyecek ve şarap üreticileri için oldukça önemlidir (Hall ve Mitchell, 2005, s.76). 2.8 Gastronomi ve Turizm Alanındaki Önceki Araştırmalar Araştırmanın bu bölümünde gastronomi ve turizm, gastronomi turizmi, yiyecek ve içeceğin turistik ürün olarak incelenmesi, yiyecek ve içeceğin destinasyon pazarlamasında kullanımı ve yiyecek ve içeceğin destinasyon imajına etkisi gibi birçok konuda yapılan önceki araştırmalara yer verilmiştir. Söz konusu araştırmaların bazıları destinasyon çekiciliği olarak gastronomiyi yakından incelemeye yardımcı olması bakımından daha ayrıntılı ele alınmış ve bazılarının ayrıntılı özetleri yazılmamış olsa da araştırmalar hakkında kısaca fikir sahibi olunmasına katkı sağlayacağından sadece tabloda yer verilmiştir. İlk olarak uluslararası araştırmalar tabloda yer almış ikinci bölümünde ise ulusal araştırmalara yer verilmiştir. Boyne, Hall ve Williams (2003), herhangi bir pazarlama felsefesi yaklaşımını turizme uygulamanın i) turizm ve boş zaman çerçevesinde yeme ve içme konusundaki tüketici davranışlarının bilinmemesi ve ii) modern gıda üretimi konusundaki gerçeklerle tüketicilerin gıda üretimi anlayışları arasındaki karmaşa gibi hususlarından kaynaklanan nedenlerle problemli bir konu olduğunu belirtmişlerdir. Bu durumda gastronomi turizmi alanındaki çalışmaların kolay olmadığını ve dolayısıyla sayısının az olmasının önemli bir nedeni olabileceği söylenebilir. Hjalager ve Corigliano (2000), İtalya ve Danimarka yı kıyaslayarak, bir ülkenin gastronomi imajını etkileyen unsurları belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırma sonuçları, ziyaretçilere sunulacak olan yiyecek ve içecek hizmetlerinin standartlarının turizm politikaları ile değil, ulusal ekonomik, tarımsal ve gıda politikaları ile belirlenmekte olduğunu göstermektedir. İtalya da gıda politikaları ve kültürleri tazeliğe önem verirken tüketicilerin gıdalar üzerindeki kontrolünü Danimarka ya göre çok daha fazla mümkün kılmaktadır. Her iki ülkede de turistler, restoranların kalitesini etkileyen tüketici baskısını oluşturamamaktadır. Danimarka ile kıyaslandığında İtalya halkı restoranlarda yiyecek kalitesini daha yakından takip etmektedir. Her iki ülkede de kalite kavramının farklı 21

32 uygulamaları mevcut olup bu konu üzerinde araştırma yapılmamıştır. Danimarka restoranlarında kalitenin artırılması ve yenilikçi uygulamaların kullanılması hususundaki baskı tüketicilerden değil, gıda üreticisi ve tedarikçilerden gelmektedir. İtalya gastronominin kültürel rolünü geliştirmede başarılı olmuştur. Gastronomi turizminin büyümesi ülkedeki daha zayıf olan sektörlerin gelişmesine de katkı sağlamaktadır. Yukarıda bahsedilen araştırma ve bazı diğer çalışmaların sonuçları gösteriyor ki, bir milletin yemek kültürü turistleri memnun etmek için geliştirilmemektedir (Telfer ve Wall, 1996). Ancak kalite ve tat açısından çekici olan mutfaklar turistik ürünlerin geliştirilmesini sağlamaktadır (Gardner ve Wood, 1991). Aynı zamanda bir ülkede yemek kültürünün ve yiyecek ve içecek sektörünün gelişmesini etkileyen faktörlerden biri de ülkenin ekonomik politikaları olduğu görülmektedir. Rimmington ve Yüksel (1998), seyahat eden bireylerin Türkiye yi tekrar ziyaretlerinde mutfak kültürünün önemli etken olduğu sonucunu vurgularken, aynı zamanda ziyaretçilerin genel memnuniyetini etkileyen dördüncü faktör olduğunu belirtmektedir. Söz konusu bulgular, yiyecek ve içeceğin Türkiye de ve benzerlerine ileride yer verilecek literatürdeki farklı araştırmalar dünyada müşterilerin memnuniyetinde etkili bir faktör olduğunu göstermektedir. Yerel gastronomi turistleri üzerine yapılan derinlemesine araştırmalardan bir tanesi Enteleca Research and Consultancy (2000) tarafından İngiltere nin dört bölgesinde yapılmıştır (South West, Cumbria, Yorkshire ve Heart of England). Bu bölgeleri ziyaret edenlerin %72 si yerel yiyecek ve içeceklere ilgi duymaktadır. Ancak şu bilgiyi de vurgulamak yerinde olacaktır. Ziyaretçilerin büyük çoğunluğu yerel yiyecekleri aramamaktadır lakin bu yiyeceklerle karşılaştıklarında memnun olmaktadırlar. ERC (2000) verilerine göre İngiltere de tatil yapan İngilizlerin %6-8 i ve uluslararası ziyaretçilerin %3 ü gastronomi turisti olarak tanımlanabilmektedir. Bununla birlikte İngiliz ziyaretçilerin %30-33 ü ilgili olduklarını yani yerel yiyecek ve içecekleri satın almanın turistik deneyim ve eğlencelerine katkıda bulunacağını ifade etmişlerdir (Aktaran Hall ve Mitchell, 2006, s.138). Ottenbacher ve Robert (2013) ün yaptığı araştırmanın amacı Güney Almanya da yeni tanıtılan gastronomi turizmi kampanyasının stratejik sürecinin en önemli noktalarını incelemektir. Araştırma özellikle bu kampanya sürecince yapılan uygulamaları çok yönlü stratejik yönetim bakış açısıyla değerlendirmiştir. Araştırmanın sonuçları gastronomi 22

33 turizminin başarısı ile ilgili altı anahtar alan ortaya koymaktadır. Bunlar: a) stratejinin kendisi b) paydaşlar arasındaki işbirliği c) liderlik konuları d) gastronomi profilinin tutundurulması e) kalitenin aktarılması ve f) turist algılarının artırılmasıdır. Ayrıca yazarlar mutfak kültürleri gelişmiş ve tanınmış olan birçok ülkenin gastronomi turizmi fırsatlarını fark etmiş olmasının, gastronomi turizmi tanıtım çalışmalarına ilgi gösterilmesini sağlamakta olduğu vurgulamaktadırlar. Bessiere ve Tibere (2013) ün sonucuna göre, seyahatin belli başlı amaçları arasında yöresel yiyecek ve içeceklerin keşfinin, doğal güzelliklerin çekiciliği ve gastronomi hariç kültürel mirasın ardından en önemli üçüncü öğe olduğunu göstermektedir. Birçok pazarlama kampanyasında kullanılan bu öğeler aynı zamanda ziyaretçilerin beklentileri ve hayal ettikleri ile de oldukça bağlantılıdır. Yiyecek ve içecek keşfin bütünleyici bir parçası olup seyahatin başarı ve kalitesini etkileyen akılda kalıcı yeni bir deneyim olarak değerlendirilmektedir. Turistlerin zihninde yemek kültürü ve ziyaret edilen yer arasında çok belirgin bir bağlantı mevcut olup yerel bir yiyecek ve içeceğin tüketimi sembolik olarak o yerin, bölgenin tüketimi olarak görülmektedir. Araştırma sonucunda gastronomi turistlerine ait üç tip profil ortaya çıkmıştır. Söz konusu gastronomi turisti profilleri yiyecek ve içeceğe çeşitli şekillerde bakmaktadır: Profil 1: Yiyecek ve içecek kendisini keşfetmek için bir araçtır. Profil 2: Yiyecek ve içecek başkalarını keşfetmek için bir araçtır. Profil 3: Yiyecek ve içecek bir yeri (bölgeyi) keşfetmek için bir araçtır. Smith ve Xiao (2008) in amacı, Kanada Ontario da (çiftçi pazarları, festivaller ve restoranlar) üç üretim sektörünün temsilcileri ile görüşerek, gastronomi turizmi ürünlerinin tedarik zincirlerini tanımlamaktır. Araştırma sonucunda elde edilen gastronomi turizmi kaynaklarının sınıflandırması Tablo 1 de sunulmuştur. Kivela ve Crotts (2005), Hon Kong u ziyaret eden turistlerin dışarda yemek yeme ile ilgili algılarını belirlemeyi amaçlamadıkları araştırmalarında, gastronominin tatil deneyiminin ayrılmaz bir parçası olduğunu vurgulamaktadır. Yazarlar yemek yemenin çoğu zaman boş zaman aktivitesinden ziyade bir gereklilik olduğunu, bu sebeple insanların üzerinde çok düşünür ve çok konuşur olduklarını ifade etmektedir. Ancak restoranda yemek yemeyi ve yiyenleri nasıl ayrı bir pazar bölümü olarak görebileceğini ve eğer bu mümkünse bu pazarı tanımlamamızı sağlayacak temel faktörlerin neler olacağının belirlenmesinin önemli olduğunu belirtmişlerdir. Araştırma sonuçları gastronominin destinasyona ve 23

34 destinasyonun imajına henüz net olarak anlaşılamayan çok boyutlu ve ayrılmaz bir şekilde bağlı olduğunu ve gastronomi turizminin son derece anlamlı ve sadık bir pazar bölümü olduğunu göstermektedir. Tablo 1. Gastronomi Turizmi Kaynaklarının Sınıflandırılması Olanaklar Aktiviteler Etkinlikler Organizasyonlar Yapılar/Binalar Gıda işleme tesisleri Şaraphaneler Bira fabrikaları Çiftçi pazarları Yiyecek ve içecek müzeleri Restoranlar Toprak Kullanım Alanları Tarlalar Üzüm bağları Kırsal restoran bölgeleri Meyve bahçeleri Rotalar Şarap rotaları Yiyecek rotaları Gurme turları Smith ve Xiao, 2008, s.290. Tüketim Restoranlarda yemek yemek Yerel yiyeceklerin kullanıldığı piknik alanları Perakende yiyecek ve içecek satışı Kendin pişir kendin ye imkânları Turlar Şarap bölgeleri Tarımsal bölgeler Şehirlerin yiyecek ve içecek bölgeleri Eğitim/Gözlem Aşçılık okulları Şarap tadımı ve eğitimi Şaraphane ziyareti Aşçılık yarışmalarını izleme Yiyecek ve içecek kitap ve dergilerini okumak 24 Misafir Şovları Yemek ve şarap şovları Pişirme araçları ve mutfak şovları Ürün lansmanları Festivaller Yiyecek festivalleri Şarap festivalleri Hasat festivalleri Restoran sınıflandırmaları veya sertifikasyon sistemleri (örneğin, Michelin yıldızı ve Taste of Nova Scotia) Yiyecek ve şarap sınıflandırmaları Birlikler (slow food vb) Nield vd. (2000), Romanya da yiyecek ve içecek hizmetini ve ziyaretçi memnuniyetini araştırdıkları çalışmalarında fiyat, kalite, yemek çeşitliliği ve servis hızı gibi çeşitli konularda ziyaretçilerin algılarında farklılaşma olduğunu ifade etmişlerdir. Aynı zamanda farklı ziyaretçi gruplarında farklı memnuniyet algılarının olduğu sonucuna varılmıştır. Ziyaretçilerin beklentileri ve ihtiyaçları çok farklı olduğu için pazarlamacıların uygulamalarda bu durumu dikkate almaları gerektiği vurgulanmştır. Du Rand, Heath ve Alberts (2003) bir destinasyonda geliştirilebilecek gastronomi turizminin yerel ekonomiye ve bölgeye olumlu etkilerini Şekil 4 ile ifade etmektedir. Gastronomi turizmi bölgede sürdürebilirliğin sağlanmasına farklı şekillerde yardım etmektedir. Gastronomi turizmine ve dolayısıyla yerel yiyecek ve içeceklere olan ilginin artması, tarım sektörünü desteklemektedir. Destinasyonun gastronomisi ile ünlü olması

35 destinasyonun marka kimliğinin değişmesine etki etmekte ve yerel halk mutfakları ve bölgeleri ile gurur duymaktadır. Destinasyonda gastronomi turizminin gelişmesi bölgeye daha fazla ziyaretçi çekerek bölgede istihdamın artmasını sağlayacaktır. Tarımsal Aktivite Marka kimliği Otantikliğin yok olmasını engelleme Gurur sağlama Yerel Yiyecek İçecekler Güçlendirme İstihdam ve girişimcilik Çekiciliğin artması Şekil 4. Yerel yiyecek içeceklerin destinasyonun sürdürülebilir gelişimine katkısı. Du Rand, Heath ve Alberts, 2003, s.100. Du Rand, Heath ve Alberts (2003), yiyecek ve içeceğin destinasyon çekiciliği olarak potansiyelini ve pazarlama stratejilerindeki yerini incelemek ve bu doğrultuda destinasyonun pazarlanmasında yiyecek ve içeceğin kullanımına dair stratejilerin geliştirilmesinde kullanılacak rehber hazırlamak amacıyla yaptıkları araştırmalarında, yiyecek ve içeceğin pazarlama organizasyonları tarafından bir çekicilik ve destekleyici ürün olarak görüldüğünü ifade etmişlerdir. Afrika da tüm destinasyonlar yiyecek ve içeceği destekleyici bir ürün olarak kullanmaktadır. Ancak gastronominin anahtar çekicilik olarak kullanılması ve ziyaretçileri çekmesi daha az karşılaşılan bir durumdur. Güney Afrika nın gastronomi alanında potansiyelinin olduğu ancak çok iyi kullanılmadığı tespit edilmiştir. Bu durumun sebebi olarak da finansal sorunlar ve yerel gastronomi bilgisinin az oluşu görülmektedir. İncelenen pazarlama organizasyonlarının sadece yarısının yiyecek ve içeceği pazarlama faaliyetlerinde kullandığı ortaya çıkmıştır. Gastronomi turizminin geliştirilmesi için gereken en önemli unsurlar olarak, özellikli restoranların kurulması ve o bölgeye ait yerel yiyecek ve içeceklerin üretiminin yapılması görülmektedir. Çalışmada yerel gastronominin bir destinasyonda sürdürülebilir gelişime etkisi bir şekil aracılığı ile 25

36 Doğa temelli Dış aktiviteler Kültürel/Tarihi Özel İlgi Yerel Gıda Özel rotalar Büyük Etkinlikler Şarap turizmi gösterilmiştir. Yerel gastronomi bölgede tarım faaliyetlerini ve gıda üretimini artırmakta, bölgenin otantikliğinin yok oluşunu engellemekte, bölgede çekicilik unsurlarını artırmakta, bölge halkını istihdam ve yeni iş fırsatları ile güçlendirmekte, yerel halkın özellikle yiyecek ve içecekleriyle gurur duymasını sağlamakta ve yerel yiyecek ve içeceklere odaklanan marka kimliğinin oluşumuna katkı sağlamaktadır. Şekil 5 de görüldüğü üzere Günay Afrika da pazarlama organizasyonların %32,7 si yiyecek ve içeceği ana çekicilik unsuru olarak görmektedir (Du Rand, Heath ve Alberts, 2003). Gastronominin asıl çekicilik unsuru olarak görüldüğü bölgeler olmakla birlikte, önceki araştırmalara vurgu yapılarak, yiyecek, şarap ve dışarıda yemek yemenin turist deneyimine önemli bir etkisi olduğu vurgulanmaktadır (Correia, Oom do Valle, ve Moço, 2007; Gross, Brien ve Brown, 2008; Hall ve Sharples, 2003; Harrington ve Ottenbacher, 2010; Kivela ve Crotts, 2006). Çekicilik Çeşitleri Hiç En az düzeyde Destekleyici Ana çekicilik Şekil 5. Yerel yiyeceklerin çekicilik unsuru olarak göreli pozisyonu. Du Rand, Heath ve Alberts, 2003,s

37 Quan ve Wang (2004), turistik deneyimi oluşturan boyutların bütünsel olarak ve birbiri ile olan ilişkilerini kavramsal olarak açıklamayı ve gastronomi turizmini temel alarak bir model oluşturmayı amaçlamaktadır. Araştırma sonucunda gastronominin, özel durumlara bağlı olarak, en önemli turistik deneyim olabileceği gibi destekleyici bir tüketici deneyimi de olabileceği ifade edilmiştir. Bir destinasyonda gastronomi turizminin geliştirilmesi için dört öneride bulunulmuştur. Öneriler şu şekildedir: a) Kırsal alanlar bölgenin gastronomisini yansıtması bakımında pazarlamada kullanılabilir b) Çok çeşitli yiyecek ve içeceklere sahip destinasyonlar gastronomi turizmine odaklanabilirler c) Destinasyonun yiyecek ve içeceği daha büyük etkinliklerin bir parçası olabilir d) Gastronomi turizmi destinasyonun çekiciliklerini artırmak için kullanılabilir. Hillel, Belhassen ve Shani, (2013) ün amacı, İsrail Negev bölgesinin bir gastronomi destinasyonu olmasının önündeki engelleri belirlemektir. Yazarlar yerel halkın, toplumsal birlik duygusunun ve bölgesel farklılığın ikna edici gastronomik kanıtlarını sunmada yetersiz oluşunu, gastronomi turizmi destinasyonu olabilmenin önünde bir engel olarak görmektedir. Araştırmada, mutfak kültürü kimliklerinin tümünün bir arada var olması ve birbirini tamamlayıcı şekilde yaşaması konusunda çaba sarf edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Toplumsal ve coğrafi faktörlerin yerel gastronomiye entegrasyonu sağlanarak tüm mutfak kimliklerinin yerel kültürü yansıtması sağlanabilir. Yerel mutfak kimliğini genel kimliğin bir yansıması olarak göstermek ve yerel yeme alışkanlıklarının ayırt edici bir gurur kaynağı olarak sergilenmesini sağlamak gastronomi turizminin gelişmesinde önemli olduğu ifade edilmektedir. Cohen ve Aliveli (2004), gastronominin çekicilik ve uygulama unsuru olarak farklı değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Araştırmada gastronomi bir çekicilik unsuru olarak incelenmektedir. Ayrıca yiyecek ve içecek üretiminde kabul edilebilir üretimin zorluklarına değinilmiştir. Örneğin, besleyicilik ve hijyen gibi konularda bazı destinasyonların zorluklarla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Bu araştırma gastronominin turizm aktivitelerinde kullanımının zorluğunu ve tehlikelerini sergilemesi açısından önemlidir. Bessierie (1998), Fransa da kültürel miras ve kırsal turizm arasındaki ilişki üzerinde incelemeler yapmıştır. Yazar, gastronominin, yeme içmeyi insanların yaşam tarzlarını etkileyecek bir noktaya getirdiğini ifade etmektedir. Aynı zamanda yiyecek ve içecek, bireylerin tüketim sürecinde onların geçmiş yaşam tarzlarını da deneyimlemelerini 27

38 sağlamaktadır. Geleneksel yiyecek ve içeceklerin o zamanlarda bir trend haline gelmeye başladığı belirtilmiştir. Yerel mutfaklar ve geleneksel yiyecekler lüks restoranlarda sıklıkla karşılaşılan ürünlerdir. Araştırma yiyecek ve içeceğin, turizm ürünlerinin gelişmesinde çok etkili bir faktör ve kırsal turizm pazarında sosyal bir aktivite olduğunu ifade etmektedir. Sanchez-Canizares ve Lopez-Guzman (2012), İspanya Cordoba şehrini ziyaret eden turistlerin özellikleri ile motivasyon faktörlerini ve gastronominin ziyaret motivasyon faktörü olarak önemini belirlemeyi amaçlamıştır. Araştırma sonuçları, ziyaretçilerin %10 nun gastronomiyi temel ziyaret sebebi olarak ifade ettiğini, %68 inin gastronominin önemli ancak ziyaretlerinin temel amacı olmadığını ve diğerlerinin de sadece arka planda kaldığını ifade ettiğini göstermektedir. Katılımcıların yaklaşık %90 ının destinasyondan memnun olduğu anlaşılmış bununla birlikte gastronominin ziyaretçilerin seyahatlerini nasıl algıladıklarını etkileyen bir unsur olduğu tespit edilmiştir. Destinasyonun ziyaretçileri arasında gastronomiyi birinci sebep olarak belirten katılımcıların çoğunluğunun erkek olduğu, yarısının İspanya dan geldiği, İspanya dan gelen ziyaretçilerin Avruğa nın diğer ülkelerinden gelen ziyaretçilere göre daha yüksek eğitim seviyesine sahip olduğu, genellikle garsonlardan şarap tavsiyesi alındığı ve gastronomiyi memnuniyetin asıl kaynağı olarak gördükleri araştırma sonucunda tespit edilen diğer önemli noktalardır. López-Guzmán ve Sánchez-Cañizares (2012), İspanya Cordoba şehrindeki gastronomi turizmini analiz etmek ve motivasyon ile ilişkisini incelemeyi amaçlamış ve sonuçta yerel mutfak ile turist tatmini arasında ilişki olduğunu tespit etmiştir. Şehri gastronomi için ziyaret edenlerin eğitim seviyesinin oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Yiyecek seçiminde arkadaşlar, aile ve otel çalışanları bilgi kaynağı olarak görülmektedir. Yiyecek ve içecek işletmelerinin en çok kullandığı tutundurma araçları kendi web siteleri, broşürler ve medyadır. Ziyaretçilerin Cordoba nın gastronomisinden oldukça memnun oldukları ve gastronomiden memnuniyet ile şehirden memnuniyet arasında yakın ilişki olduğu anlaşılmıştır. Cordoba gastronomisinin güçlü yanları yemeklerin kalitesi, müşteri hizmetleri ve işletmelerin atmosferi olarak belirlenmiştir. Wijaya vd. (2013) ün araştırmada ziyaretçilerin seyahat öncesinde, seyahat esnasında ve sonrasındaki deneyimlerinin incelenerek uluslar arası ziyaretçilerin yemek deneyimleri için kavramsal bir çerçeve çizmek amaçlanmaktadır. Araştırmanın sonuçları göstermiştir ki, ziyaretçilerin yemek-yeme konusundaki beklentileri yerel yiyecek ve içecek deneyiminin algılanan kalitesini etkilemektedir. Çalışmanın bazı diğer sonuçları şu şekildedir: a) 28

39 Ziyaretçilerin yerel yiyecekler tüketimi sonucunda edindikleri deneyimler, ziyaretçilerin yeme ve içme konusundaki genel memnuniyetini ve gelecekteki davranışsal niyetlerini etkilemektedir. b) Ziyaretçilerin yemek sonrası deneyimleri, daha sonraki yerel yiyecek tüketiminden beklentilerini etkileyebilir. c) Ziyaretçilerin bir destinasyondaki yeme ve içme deneyimi, içsel faktörlerden ve ziyaretçilerin destinasyondaki yerel yiyecekler hakkındaki önyargı veya bilgilerinden etkilenmektedir. d) Ziyaretçilerin bir destinasyondaki yeme ve içme deneyimi, dışsal faktörlerden (yemek kalitesi, yemek kültürü, fiziksel ve sosyal yönleri) etkilenmektedir. Gastronomi bir destinasyonda tek başına ziyaretçi çekebilecek kadar güçlü bir unsur olarak da görülmektedir. Zengin bir kültürel miras, tarih ve yemek kültürüne sahip ülkeler bu açıdan avantajlı durumdalar. Çünkü mutfak kültürü ülkenin geçmişinden bugüne kadar gelen ve milletin tercihleri, imkânları ve yaratıcılıkları ile gelişmiş bir unsurdur. Zengin mutfak kültürüne ve yiyecek ve içeceklere sahip destinasyonlar, bu durumlarını ziyaretçi çekebilmek için de kullanmaktalar. Gastronominin bir destinasyonu farklı şekillerde etkilediği görülmektedir. İlk olarak gastronomi, destinasyonun ana çekicilik unsurlarını destekleyici bir role sahiptir. Destekleyici rol, hem destinasyona ziyaretçi çekebilmek hem de ziyaretçilerin turistik deneyimlerini etkileyebilme şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Gastronomi, destinasyonda ziyaretçilerin memnuniyetine etki ederken, onların destinasyonun kültürünü ve insanlarını da tanımasına imkân vermektedir. Gastronomi turizmi rekabetçi bir avantaj olmasıyla birlikte, bir bölgenin kültürel kimliğini ve tarihini yansıtmaktadır (Bertela, 2011; Counihan ve Van Esterik, 2008; Cusack, 2000; Henderson, 2009). Hatta kültürü tanımak isteyenlerin ilk başvurdukları etkinliktir. Gastronominin kültürel boyutu, ziyaretçilere bilgi ve prestij kazandırırken onların yaşam tarzlarını ve yemek kültürlerini de etkilemektedir. Bir kültüre ait yiyecek ve içecekleri tüketen ziyaretçiler, yaşamlarının geri kalanında bu ürünleri tüketmeye devam edebilmektedirler. 29

40 Tablo 2 Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Alant ve Bruwer (2004) Au ve Law (2002) Beritelli, Bieger ve Laesser (2007) Bertella (2011) Araştırmanın amacı marka haline gelmiş şarap bölgelerini ziyaret eden turistlerin seyahat davranışlarını açıklamak. Özellikle bölgeyi ilk kez ziyaret edenler ile tekrar ziyaret edenler arasındaki motivasyon faktörlerinin farklılığını belirlemek. Turizm verileri üzerinde kaba kümeler teorisini kullanarak, turizmde dışarıda yemek yeme aktivitelerinde ilişkileri incelemek amaçlanmıştır. Araştırma özellikle internetin bilgi kaynaklarının yapısına etkilerini hesaba katarak seyahat eden kişilerin bilgi araştırma davranışlarını incelemektedir. Tarım ve balıkçılık yapılan bölgelerde gastronomi turizmi konusundaki bilgi düzeyini incelemek amaçlanmıştır. Ziyaret motivasyonunun ardında a)ziyaretçi b)şarap Bölgesi c) Ziyaret Dinamikleri adlı üç ana boyutun olduğunu ve ayrıca bu boyutları güçlendiren alt boyutların olduğu ortaya çıkmıştır. Özellikle seyahat dinamikleri boyutunda ilk kez ziyaret edenler ile tekrar ziyaret edenler arasında benzerlik ve aynı zamanda önemli farklılıkların olduğu ortaya çıkmış ve en çok seyahate yönelten motivasyonlar olarak şarap tadımı ve şarap satın alma olduğu görülmüştür. Yiyecek ve içecek sektörünün Hong Kong turizmi için çok önemli olduğu anlaşılmıştır. Elde edilen model ile tahmin edilen yiyecek ve içecek harcamaları ile gerçekleşen harcamalar %84 oranın aynıdır, model başarılıdır. Sonuçlar daha önceki araştırmaların sonuçlarına benzer olarak, interneti önemli bir bilgi kaynağı olarak gören kişilerin daha genç, iyi eğitimli ve iyi ve yüksek kariyer noktalarındaki çalışanlar olduğunu göstermiştir. İnternetin bazen özellikle de seyahatin çeşidine göre değişmekle birlikte ikame bir bilgi kaynağı olmaktan çok destekleyici bir kaynak olduğu ortaya çıkmıştır. Basılı broşürler ile birlikte internetin özellikle uzun vadeli planlar yapabilen ve genellikle bir haftadan uzun konaklayan ziyaret için önemli olduğu görülmüştür. İnternet, seyahat rehberleri ve destinasyon tarafından sağlanan bilgiler arasında çok güçlü bir ilişki olduğu anlaşılmıştır. Bilimsel yiyecek bilgisi ile global yönetimsel ve politik bilginin Lofoten de gastronomi turizmini geliştirmede önemli bir etkisi olduğunu göstermektedir. Toscana bölgesinde ise yerel yiyecek bilgisi ile yerel yönetimsel ve politik bilginin gastronomi turizmini geliştirmede önemli olduğu ifade edilmiştir 30

41 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Bessiere (2013) Bessiere ve Tibere (2013) Bitsani ve Kavoura (2012) Boyne, Hall ve Williams (2003) Carlsen (2004) Kültürel miras olan gastronomi hangi noktada profesyonel fırsatlar için bir kaynak ve bileşen olabilir? araştırma sorusuna cevap aranmaktadır. Yeme ve içmenin turist deneyimindeki önemini belirlemek. Araştırmanın amacı İtalya nın Veneto bölgesinde düzenlenen şarap festivaline katılım motivasyonlarını incelemek ve gastronomi ve şarap turizmine katılan ziyaretçilerin tipolojisini belirlemektir. Araştırmanın amacı, turizm ve yiyecek ve içeceğin akademisyenler tarafından teorik, politika yapıcılar tarafından stratejik ve geliştirici ve uygulayıcılar tarafından pratik olarak hangi şekillerde bir araya getirildiğini incelemektir. Şarap turizmini inceleyen önceki araştırmaları özetlemek ve turizm ve şarap üretiminin bir yelpazenin iki ayrı ucu olduğunu gösteren bir yaklaşım önermek. Gastronomik mirasın turizm pazarlama stratejilerine entegrasyonu, aktörler arasında yeni işbirlikleri oluşturan bölgesel gelişim sistemlerine öncülük etmektedir. Gastronomi turizmi kırsal toplumların yenilenmesini ve dinamikleşmesini sağlayan bölgesel entegrasyonu sağlamaktadır. Turizmin gelişme süreci kırsal alanlarda sosyal dayanışmanın da yeniden canlanmasına katkı sağlamaktadır. Aynı zamanda kültürel mirasın turizme adapte edilmesi, söz konusu unsurların tekrar canlanmasına, halk tarafından daha fazla sahiplenilmesine sebep olarak o bölgenin daha güçlü ve ayırt edilir olmasına katkı sağlamaktadır. Turistlerin zihninde yemek kültürü ve ziyaret edilen yer arasında çok belirgin bir bağlantı olup yerel yiyecek ve içeceğin tüketimi sembolik olarak o yerin, bölgenin tüketimi olarak görülmektedir. Sonuçta dört çeşit gastro-önolojik ziyaretçi kategorisi belirlenmiştir. Şarap dostu, yeni başlayanlar, nadiren katılımcılar ve turistler. Ziyaretçilerin bir bölümünün gastronomiye ilgisi zaten mevcuttur ancak ilgisi olmayan ziyaretçilerin ilgisinin olabilmesi için ilk olarak ziyaretçilerin dikkatinin çekilmesi gerekmektedir. İnternet üzerinden pazarlama çalışmaları İngiltere için geliştirilmelidir. Şarap turizmi ile ilgili araştırılması gereken çok fazla nokta var. Yaşın tek başına şarapla ilgilenen kesimi tanımlamak için yeteriz olduğu ancak her nesil için farklı tutumların olduğu ve bunların araştırılması gerektiği vurgulanmaktadır. 31

42 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Charters ve Ali- Knight (2000) Charters ve Ali- Knight (2002) Chen ve Gürsoy (2000) Şarap turizmin büyümesi ile artan şarap eğitimleri arasındaki ilişkiyi incelemek. Şarap turistlerinin davranış ve özelliklerini, ziyaret amacı, genel turist motivasyonu ve diğer turistik aktivitelerle olan ilişkisi boyutları açısından araştırmak. Amerika yı ilk kez ziyaret edenler ile daha önce ziyaret etmiş olanlar arasında bilgi kaynaklarının kullanımı açısından farkları belirlemek. Turistler şarap üretim yerlerinde verilen eğitimlerden oldukça memnun kalmaktadırlar. Aynı zamanda turistler şarap konusunda bilgi sahibi olmanın keyifli ve faydalı olduğunu düşünmektedirler. Şarap turizmine katılan turistlerin ilgi düzeyleri ile orantılı olarak katıldıkları aktiviteler üç boyutlu bir modelle açıklanmıştır. Bir destinasyonu ilk kez ziyaret edenler ile daha önce ziyaret edip tekrar gelenler arasında kullanılan bilgi kaynakları açısından anlamlı farklılıklar vardır. Seyahat türü ne olursa olsun seyahat acentesi en çok kullanılan bilgi kaynağıdır. Tekrar ziyaretçiler ilk ziyaretçilere göre bilgi kaynağı olarak hava yolu şirketlerini daha fazla kullanmaktadır. Cohen ve Avieli (2004) Du Rand ve Heath (2006) Araştırmanın amacı, bazı mutfak kavramlarını mutfak sosyolojisine entegre ederek gastronomi konusuna turizm sosyolojisi açısından bir yaklaşım önermektir. Güney Afrika nın durum analizini yaparak ve uluslararası trendleri ve en iyi örnekleri inceleyerek, gastronomi turizmi için bir destinasyon pazarlaması çerçevesinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Yöresel yiyecekler çoğunlukla ziyaretçilerin ülkelerine ve uluslararası yemeklere benzetilerek bir gastronomi çevresi balonu yaratılmaktadır. Yöresel yiyeceklerin sunumunda mutlaka bir homojenlik yaratılmaya çalışılmalı. Turizm Potansiyeli Atlası gastronomi turizminin geliştirilmesi için önemli bir araç olarak geliştirilmiştir. Yiyecek ve içeceğin bir turizm çekiciliği olarak kullanılması gerekmektedir. Gastronomi turizminin bir destinasyonda kullanılması için bir çerçevenin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Paydaşların katılımı sağlanmalıdır. 32

43 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Du Rand, Heath ve Alberts (2003) Everett ve Slocum (2013) Harrington ve Ottenbacher (2010) Yiyecek ve içeceğin destinasyon çekiciliği olarak potansiyelini ve pazarlama stratejilerindeki yerini incelemek ve bu doğrultuda destinasyonun pazarlanmasında yiyecek ve içeceğin kullanımına dair stratejilerin geliştirilmesinde kullanılacak rehber hazırlamak. Turizm ve tarım sektörleri arasındaki ilişkinin sürdürebilirlik ve yerel kalkınmayı sağlama üzerindeki etkisini incelemektedir. Fransa nın gastronomi başkenti olarak bilinen Lyon şehrinin ve içinde bulunduğu Rhône-Alpes bölgesinde gastronomi turizmini değerlendirmek. Yiyecek ve içeceğin pazarlama organizasyonları tarafından bir çekicilik ve destekleyici ürün olarak görüldüğü ortaya çıkmıştır. Afrika daki tüm destinasyonlar yiyecek ve içeceği destekleyici bir ürün olarak kullanmaktadır. Gastronomi turizminin geliştirilmesi için gereken en önemli unsurlar olarak, özellikli restoranların kurulması ve o bölgeye ait yerel yiyecek ve içeceklerin üretiminin yapılması görülmektedir Gastronomi turizminin bölgesel kalkınmayı sağlaması için geliştirilmesi hususunda önemli beş sürdürülebilirlik prensibinin(güçlü ve uyumlu bir toplum, iyi bir kamusal yönetim, sürdürebilir ekonomi, çevresel limitlere uyumlu çalışma ve bilimsel sorumluluklara uyma) yanında gerekli beş acil konunun (bilgi değişimi, tedarik zinciri, değişime karşı korku, bölgeselleştirme ve pazarlama) olduğu ortaya çıkmıştır. Bölgenin tanıtım materyallerinin hepsinde gastronomi yer almakta. Özellikle şarap ve şarap rotaları hakkında da bilgi verilmektedir. Bölgeye gelen turistlerle ilgili yapılan yorumda gastronomi önemli bir çekicilik unsuru olduğu yanı sıra, Amerikalı turistlerin yiyecek ve içecekle ilgili her konuda çok dikkatli olduğu Koreli ve Japon turistlerin ilgisiz olduğu ve Rus turistlerin ise sadece şarapla ilgili olduğu ifade edilmiştir. Aynı zamanda dünyada gastronomiyi ön plana çıkaran diğer destinasyonlar sebebiyle rekabetin çok fazla olduğu ve bu bölgeye olan gastronomi ilgisinin biraz azaldığı ifade edilmiştir. 33

44 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Haven-Tang ve Jones (2005) Hillel, Belhassen ve Shani(2013) Hjalager ve Corigliano (2000) Gömülü teori yaklaşımını kullanarak Sense of Monmouthshire eğitim modülünü incelemek ve geliştirmek amaçlanmaktadır. İsrail Negev bölgesinin bir gastronomi destinasyonu olmasının önündeki engelleri belirlemek. İtalya ve Danimarka yı kıyaslayarak, bir ülkenin gastronomi imajını etkileyen unsurları belirlemek. Yerel yiyecek ve içecekleri kullanarak yakalanmak istenen Sense of Place (duyuların yeri) olgusu bir destinasyonun eşsiz çekiciliklerinden faydalanmak için kullanılabilir, ancak destinasyonun belirgin sosyal ve kültürel özelliklerinden faydalanmak ve eşsiz bir ziyaret deneyimi sağlamak için bireysel işletmeler tarafından özelleştirilmiş olması gerekmektedir. Monmouthshire ın Duyuları eğitim modülü turizm sezonunu uzatmaya, kaliteyi arttırmaya, toplumsal gururu geliştirmeye ve bölgenin kimliğini göstermeye yardımı olabilir. Araştırma sonuçları, bölgede inandırıcı gastronomi öğelerinin sunulamaması en belirgin engel olarak görülmektedir. Bir bölgede gastronomi turizmi geliştirilmek isteniyorsa tüm gastronomi öğelerinin yenilenmesine ve yeni bir imaj oluşturmaya çalışılmamalıdır. Bu durum önceki imajı olumsuz olarak göstermektedir. Çeşitlilik oldukça önemlidir. Sadece gastronomi değil aynı zamanda tarih de çekici bir faktör olmalıdır. Ziyaretçilere sunulacak olan yiyecek ve içecek hizmetlerinin standartları turizm politikaları ile değil, ulusal ekonomik, tarımsal ve gıda politikaları ile belirlenmektedir. İtalya da gıda politikaları ve kültürleri tazeliğe önem verirken tüketicilerin gıdalar üzerindeki kontrolünü Danimarka ya göre çok daha fazla mümkün kılmaktadır. Her iki ülkede de turistlerin restoranların kalitesini etkileyen tüketici baskısını oluşturamamaktadır. 34

45 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Horng ve Tsai (2012)a Horng ve Tsai (2012)b Horng ve Tsai (2012)c Horng, Liu, Chiu ve Tsai (2012) Josiam, Mattson ve Sullivan (2004) Khoo ve Badarulzaman (2014) Araştırma Hong Kong ve Singapur da gastronomi turizminin gelişimini ve pazarlama stratejileri ile içeriklerini açıklamayı amaçlamaktadır. Kaynak temelli teori çerçevesinde Asya Pasifik Bölgesindeki 7 ülkeyi kıyaslayarak gastronomi turizmi için önemli başarı faktörlerini analiz etmek ve gastronomi turizmi tanıtımı için bir strateji oluşturmak. Araştırmanın amacı kaynak temelli teori çerçevesinde Tayvan da gastronomi turizmi için bir strateji çerçevesi ve göstergeler oluşturmaktır. Çalışmanın amacı, marka değerinin gastronomi turizminde ziyaret niyetini nasıl etkilediğini değerlendirmek. Tarihi restoranlar ile diğer restoranların ziyaretçileri çekebilme açısından kıyaslamak. Araştırmanın amacı yerli ve yabancı turistlerin, George Town şehrinin tarihi bir yemeği olan Nasi Kandar ın şehrin markalaşma ve gastronomik yetkinliğini arttırma hususundaki algılarını belirlemektir. Sonuçlar Hong-Kong ve Singapur un daha çeşitli turizm deneyimleri üretmek için doğal kaynaklarının yetersiz olduğunu göstermektedir. Ancak çeşitli yiyeceklerinin ve kültürel zenginliğinin olduğu ve turizm ve yaratıcılığın bir araya gelmesiyle yenilikçi, çeşitli ve ilgi çekici şekilde gastronomi turizminin geliştirilebileceği vurgulanmaktadır. Araştırma sonuçlarında dört önemli başarı faktörü ortaya çıkmıştır: a)gastronomi turizmi kaynaklarını tanımlamak ve etkin bir şekilde kullanmak b) gastronomi turizmini tanıtımındaki kamusal ilkelerin değerlendirilmesi c) mutfak kültürü ile ilgili sektörlere de söz konusu pazarlama stratejilerini adapte etmek d) gastronomi kültürü ve gastronomi turizmi için eğitim ortamı oluşturmak. Sonuçlar bir gastronomi stratejisinin dört boyuttan oluştuğunu göstermiştir. Dört boyut kaynaklar, kapasite, strateji ve eğitimdir. Bu dört boyut on faktör altında toplanan 75 göstergeden oluşmaktadır. Marka değerinin üç boyutu da marka imajı, algılanan kalite ve marka bağımlılığı doğrudan veya dolaylı olarak ziyaret niyetini etkilemektedir. Özellikle marka imajı ve algılanan nitelik marka bağımlılığını ve dolayısıyla ziyaret niyetini pozitif yönde etkilemektedir. Tarihi restoranlara gelen ziyaretçilerin çoğu yeni yiyecekleri denemeyi seviyor. Sonuçlar Nasi Kandar yemeğinin şehrin algılanan imajına olumlu yönde etki ettiğini göstermiştir. Gastronomi bu şehri ziyaret etmek isteyen ziyaretçileri motive etmektedir. Bu durum Nasi Kandar yemeğinin şehrin bir turizm ürünü ve marka ikonu olarak kullanılarak şehrin bir gastronomi şehri olarak tanıtılmasında etkili olabileceği görülmektedir. 35

46 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Kim ve Eves (2012) Kivela ve Crotts (2005) Lan, Wu ve Lee (2012) López-Guzman ve Sanchez-Canizares (2012) Macionis (1998) Ziyaretçilerin yerel yiyecekleri tüketmelerinin ardındaki motivasyon faktörlerini belirleyecek bir ölçeğin oluşturulması ve geçerliliğinin test edilmesi amaçlanmaktadır. Honkong u ziyaret eden turistlerin dışarda yemek yeme ile ilgili algılarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın amacı, Analytic Network Process (alalitik ağ süreçleri) ve Borda sayım metodunu kullanarak yerel bir restoranın Kansei dizayn konsepti kullanılarak ikon yemeğini seçmeye yardımcı olacak bir değerlendirme çerçevesi oluşturmaktır. İspanya Cordoba şehrindeki gastronomi turizmini analiz etmek ve motivasyon ile ilişkisini incelemek. Canberra bölgesinde şarap, restoranlar ve turizm sektörü arasındaki ilişkiyi analiz ederek incelemek. Ölçek geliştirme için gerekli olan kapsamlı prosedürleri yerine getirerek kabul edilir geçerlilik ve güvenirliğe sahip beş faktörlü bir ölçek geliştirilmiştir. Belirlenen beş faktör: Kültürel deneyim, kişiler arası ilişkiler, heyecan, duyusal cazibe ve sağlık endişesidir. Araştırma sonuçları gastronominin destinasyona ve destinasyonun imajına henüz net olarak anlaşılamayan çok boyutlu ve ayrılmaz bir şekilde bağlı olduğu göstermektedir. Araştırmanın sonuçları gastronomi turizminin son derece anlamlı ve sadık biri pazar bölümü olduğunu göstermektedir. Hakka-Kaiseki mutfaklarının birleşiminde Kaiseki mutfağı temelli öğelerin daha çekici ve ön plana çıktığı görülmektedir. Karides tofu adlı yiyeceğin söz konusu mutfağın pazarlama faaliyetlerinde kullanılacak ürün olabileceği görülmüştür. Yerel mutfak ile turist tatmini arasında ilişki olduğunu göstermektedir. Şehri gastronomi için ziyaret edenlerin eğitim seviyesinin oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Yiyecek seçiminde arkadaşlar, aile ve otel çalışanları bilgi kaynağı olarak görülmektedir. Canberra şarap ve gastronomi turizmini başarıyla birleştirmiştir. Destinasyonun gastronomi imajını oluşturmak için güçlü pazarlama çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. 36

47 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Marks (2011) Ottenbacher ve Harrington (2013) Quan ve Wang (2004) Reynolds (1993) Sanchez-Canizares ve López-Guzmán (2012) Güncel global şarap pazarı trendlerini gözden geçirerek özellikle Avusturya ve komşularını ön plana çıkararak orta ve doğu Avrupa nın üretimi ve tanınırlığını incelemek. Şarabın sıradan bir emtia değil kültürel bir mal olduğunu ele alan bir konsept önermek. Araştırmanın amacı güney Almanya da yeni tanıtılan gastronomi turizmi kampanyasının stratejik sürecini en önemli noktalarını incelemek. Çalışma özellikle bu kampanya sürecince yapılan uygulamaları çok yönlü stratejik yönetim bakış açısıyla değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Turistik deneyimi oluşturan boyutların bütünsel olarak ve birbiri ile olan ilişkilerini kavramsal olarak açıklamak. Bu modeli açıklarken de gastronomi turizmini temel alarak bir model oluşturmak amaçlanmaktadır. Bali Mutfağında otantik yiyecek ve içecek sunumunun sürdürebilir turizm çabalarına nasıl bir etkisinin olduğunu analiz etmek. Cordoba yı ziyaret eden turistler için gastronominin, seyahatlerinin asıl veya ikincil etken olduğunu belirlerken, turistlerin özelliklerini ve motivasyon faktörlerini açıklayabilmek. Global şarap pazarındaki deneyimler göstermiştir ki, bir ülke önemini artırmak için yeni pazarlar tanımlamalı ve bu pazarlara açılmalı. Avusturya örneğinde görüldüğü gibi bir endüstri tüketicilerin zevkleri ve isteklerinin hızlı değişimine her zaman cevap veremeyebilir. Avrupa Birliğine yeni üye olan ülkeler ve Sovyet Rusya dan dağılımı ile kurulan ülkelerde şarap üretimine önem verilmeli. Mevcut pazarda Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Slovakya, Slovenya, Romanya, Hırvatistan, Makedonya, Sırbistan ve Karadağ gibi ülkeler ancak %5 lik bir paya sahip. Bu pay zengin geçmişlerini kullanarak mutlaka attırılmalı. Gastronomi turizminin başarısı ile ilgili altı anahtar alan ortaya çıkmıştır: a) stratejinin kendisi b) paydaşlar arasındaki işbirliği c) liderlik konuları d) gastronomi profilinin tutundurulması e) kalitenin aktarılması ve f) turist algılarının arttırılması Gastronomi, özel durumlara bağlı olarak, en önemli turistik deneyim olabileceği gibi destekleyici bir tüketici deneyimini de olabilir. Bali mutfağı artık otantik olmaktan uzaklaşarak ticarileşmiş bir durumdadır. Ziyaretçiler arasında, gastronominin ziyaret sebebi açısından önem derecesine göre üç grup belirlenmiştir. Gastronomi tek başına ziyaretçilerin sadece yüzde onunu çelebilecek bir unsur ancak geliştirilebilir. 37

48 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Smith & Costello (2009) Smith ve Xiao (2008) Song ve Hsu (2013) Ulusal barbekü birliğinin düzenlediği yıllık toplantının çekici faktörlerini belirlemek. Araştırmada, Kanada Ontario da -çiftçi pazarları, festivaller ve restoranlar- üç üretim sektörünün temsilcileri ile görüşerek, gastronomi turizmi ürünlerinin tedarik zincirlerini tanımlamak amaçlanmaktadır. Tayvan ın bir turistik destinasyon olarak Çinliler tarafından algılanan ve tahmin edilen imajını belirlemek. Etkinlik hakkında bilgi kaynaklarında birinci sırada yakınlarından duymak ve ikinci sırada televizyon yer almaktadır. En önemli çekicilik unsurları olarak: Güzel yemek kokuları, arkadaşça servis, temiz alan, bilgili çalışanlar, çekici çevre, güzel yerel restoranlar, eğlence ve iyi oto yolların olduğu ortaya çıkmıştır. En büyük sorunlar: Her yiyecekten tadım yapamamak, oto park sorunu, pahalı içecek fiyatları ve geliş gidiş problemi olduğu anlaşılmıştır. Otopark sonunu hariç diğer problemlerin genel memnuniyeti etkilediği ortaya çıkmıştır. Her bir sektör için tedarik zinciri tablosu oluşturulmuştur. İşletme yöneticilerinin tedarik zinciri teorisini önemli bir araç olarak görmemektedirler. Ancak yöneticilerdeki bu durumun aksine aşçılar tedarik zinciri ile çok yakından ilgilenmekte olup ürünlerin nerelerden geldiği konusuyla yakından ilgilenmektedirler. Tayvan ın Çin e turizm faaliyetleri için açılmasından sonra algılanan imajının oldukça değiştiği ortaya çıkmıştır. Yapılan görüşmelerde beş bilişsel ve iki duygusal imaj kategorisi ortaya çıkmıştır. Ancak incelenen dergilerde sekiz bilişsel ve bir duygusal imaj kategorisi ortaya çıkmıştır. Kişilerle görüşmeler yapıldığında hem olumlu hem olumsuz imaj öğeleri ortaya çıkarken dergiler sadece olumlu öğelere yer vermektedir. Araştırma yiyecek ve içecek öğelerinin ve özgürlük ve demokrasi ifadelerinin dergilerde kullanılmasının yararlı olacağını ifade etmektedir. 38

49 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Stringfellow, MacLaren, Maclean ve O Gorman (2012) Telfer ve Wall (1996) Updhyay ve Sharma (2014) Geç modernliğin hızlı zamanlarını incelemek, popülerleşme ve elitist üretim süreçlerinin rekabetinin, turizmin tat alanının devam eden yeniden yapılanmasına mutfakta popülerleşme açısından katkısını keşfetmektir. Bourdieu nun ayrım teorisini uygulayarak alışkanlıklardaki değişimi de kapsayan bir model geliştirmek amaçlanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde turizm endüstrisi ve yerel yiyecek ve içecek üretim sektörü arasındaki ilişkiyi incelemek. Endonezya Lombok adası örneği üzerinde çalışılmıştır. Hindistan ı ziyaret eden turistlerin mutfakla ilgili önceliklerini ve bu önceliklerin arkadaşındaki gizli boyutları incelemek. Turizm planlamacıları gastronomi ve turizm konularını ele alırken popüler kültürün etkilerini mutlaka dikkate almalılar. Popüler bir kültür ile o destinasyon arasında kurulan ilişki o destinasyonun tanınırlığını dar bir alanda tutacaktır. Turizm çok geniş bir alana sahip endüstridir. Dolayısıyla ağız tadını için mükemmel bir pota görevi görerek kültürel gelişime uygun bir zemin hazırlamaktadır. Araştırma sonuçları turizm endüstrisi ve yerel gıda üretim sektörünün çok yakın şekilde birlikte çalıştığını göstermiştir. Aynı zamanda geliştirilen proje kapsamındaki özel programlar sayesinde yerel halkın eğitimi ve istihdamı sağlanmıştır. Ziyaretçileri tat arayanlar, yöresellik arayanlar ve deneyim arayanlar olarak sınıflandırmıştır. Turistlerin çoğu yiyecek ve içecekleri fiziksel ihtiyaçları için değil psikolojik ihtiyaçları için tüketme peşindedir. Ziyaretçilerin mutfak ile ilgili öncelikleri: Yiyeceklerin tat ve kalitesi, yiyeceklerin hazırlanışı, gıda ve yemek etiketlemede yöresellik, yiyeceklerin besleyiciliği ve gelenekselliği ve yiyeceklerin aroması ve temizliği olduğu ortaya çıkmıştır. 39

50 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar Yazar Amaç Sonuç Wijaya vd. (2013) Zhang, Xiao, Liping ve Lin (2014) Ziyaretçilerin seyahat öncesi, seyahat esnasında ve sonrasındaki deneyimlerini inleyerek, uluslararası ziyaretçilerin yemek deneyimleri için kavramsal bir çerçeve çizmek amaçlanmaktadır. Araştırmanın amacı destinasyon imajı ve turist bağlılığı arasındaki ilişki hakkında meta-analiz metodunu kullanarak bazı açıklayıcı sonuçlara varmaktır. Bunu için de turizm alanında önemli dergilerde yayınlanmış 66 bağımsız araştırmayı incelemişlerdir. Ziyaretçilerin yemek-yeme konusundaki beklentileri yerel yiyecek ve içecek deneyiminin algılanan kalitesini etkilemektedir. Ziyaretçilerin yerel yiyecekler tüketimi sonucunda edindikleri deneyimler, ziyaretçilerin yeme ve içme konusundaki genel memnuniyetini ve gelecekteki davranışsal niyetlerini etkilemektedir. Ziyaretçilerin yemek sonrası deneyimleri, daha sonraki yerel yiyecek tüketiminden beklentilerini etkileyebilir. Ziyaretçilerin bir destinasyondaki yeme ve içme deneyimi, içsel faktörlerden ve ziyaretçilerin destinasyondaki yerel yiyecekler hakkındaki önyargı veya bilgilerinden etkilenmektedir. Ziyaretçilerin bir destinasyondaki yeme ve içme deneyimi, dışsal faktörlerden (yemek kalitesi, yemek kültürü, fiziksel ve sosyal yönleri )etkilenmektedir. Destinasyon imajının turist bağlılığı üzerinde değişen derecelerde etkisi olduğu anlaşılmıştır. Özellikle destinasyon hakkındaki genel imajın turist bağlılığı üzerinde en yüksek etkiye sahip olduğu ve sırasıyla diğer etkili imajların ise efektif ve bilişsel imaj olduğu anlaşılmıştır. Bilişsel ve efektif imaj bağlılık üzerinde stabil bir etkiye sahip değildir. 40

51 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar (Ulusal Çalışmalar) Yazar Amaç Sonuç Birdir ve Akgöl (2015) Bucak ve Ateş (2014) Çağlı (2012) Türkiye yi ziyaret eden yabancı turistlerin gastronomi deneyimleri ve bu deneyimlerden hareketle Türk mutfağı hakkında bazı sonuçlar elde etmek ve gastronomi turizminin gelişimi için fikirler oluşturmak. Çanakkale gastronomi turizminin nelerden oluştuğunu ve nelerin gastronomik değer olarak kabul edildiğini belirleyerek, Çanakkale turizmine katkısını tespit etmek ve gastronomi turizminin Çanakkale turizm faaliyetlerinde daha etkin yer alması yönünde olası katkılarda bulunmaktır. Araştırmada yerel kültür varlıklarının turizm odaklı bölgesel kalkınmadaki rolünü tartışmak ve Türkiye nin az gelişmiş bölgelerinin sahip oldukları potansiyelleri gastronomi özelinde ortaya koyarak, kalkınma aracı olarak geliştirilmesine yönelik önerilerde bulunmak amaçlanmış Yabancı turistlerin, Türkiye yi tercih etme nedenleri arasında Türk mutfağına özgü yemekleri tatmanın üçüncü sırada olduğu, Türk yiyeceklerini ve mutfağını beğenilerinin cinsiyete, eğitim düzeyine, medeni duruma, çocuk sahibi olma durumuna ve mesleğe göre farklılık göstermediği ancak yaşa, uyruğa ve ikamet edilen ülkeye göre farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Anketi cevaplayan yabancı turistlerin çok önemli bir kısmı (% 93,2 i) ikamet ettikleri ülkeye döndüklerinde Türk gastronomisine ilişkin bilgi vereceğini belirtmiştir. Çanakkale turizm ürünlerinin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi, katılımcıların %67 sinin önemle üzerinde durduğu konuların başında gelmektedir. Katılımcıların % 75 i yöresel yemek envanteri çıkarılmasının ardından bu yemeklerin, ulusal kanalların yemek programlarında tanıtılması gerektiğini ifade etmektedir. Çanakkale nin tanıtımında ve gastronomi turizminde yer alması gereken çok fazla sayıda değere sahip olduğu belirtilmiştir. Gastronomi turizmi amaçlı ziyaret edilen illerin gelişmiş iller olduğu tespit edilmiştir. Sürdürülebilir bir bölgesel kalkınma süreci için yerel halkı sürece dahil eden bir gastronomi turizmi geliştirilmesi önerilmektedir. Bölgelerin soyut yerel kültür varlıkları, doğru politikalar ve stratejiler ile turizm amaçlı olarak kullanılarak az gelişmiş bölgelerin kalkındırılmasında araç olarak kullanılabilir. 41

52 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar (Ulusal Çalışmalar) Yazar Amaç Sonuç Çalışmada teorik çerçevede gastronomi turizmi olarak adlandırılan turizm davranışının kırsal turizm kapsamında irdelenerek ele alınmış ve Balıkesir in ilçelerinden olan Bigadiç in yöresel ürünleri konusunda değerlendirmeler yapılmıştır. Deveci, Türkmen ve Avcıkurt (2013). Gökdeniz, Erdem, Dinç ve Uğuz (2015) Göynüşen (2011) Ayvalık ı ziyaret eden yerli turistlerin yöre mutfağına ilişkin algıları belirlenmeye çalışılmıştır Araştırmanın amacı, sahip olduğu gastronomik kültürün Edirne nin tanıtımına etkisinin olup olmadığının araştırılmasıdır. Gastronomi turizminde çekicilik unsuru olan yiyecek ve içeceklerin üretim aşamaları belirlenerek, üretim standartları oluşturulmalıdır. Paydaşlar arasında koordinasyon sağlanmalı ve turist çekecek faaliyetler planlanmalıdır. Ayvalık ı ziyaret eden yerli turistlerin çoğunlukla orta yaş grubuna dâhil oldukları, genellikle özel bir şirkette çalıştıkları ve ağırlıklı olarak orta gelir düzeyinde oldukları belirlenmiştir. Ziyaretçilerin çoğunluğu Ayvalık yöresini ilk kez ziyaret etmekle birlikte, Ayvalık denince ilk olarak algılanan unsurların Cunda, Sokak ve Eski Taş Evler ile Balık ve Deniz Ürünleri olduğu tespit edilmiştir. Ziyaretçilerin yarısının Ayvalık ı ziyaret etmeden önce yöre mutfağı konusunda bilgi sahibi olmadığı saptanmıştır. Edirne nin gastronomisine yönelik tanıtımın yetersiz olduğu görülmüştür. Edirne deki konaklama yerlerinde müşterilere yerel yemeklerin yeteri kadar sunulmadığı ve Edirne ye ait yiyecekler üretip satan Edirne dışındaki işletmelerin kentin gastronomik kültürüne yönelik tanıtımı olumlu etkilemediği ortaya çıkmıştır. Edirne deki yiyecek işletmelerinin fiyat ve tat açısından birbirine yakın olduğu ve müşterilerin restoran seçimlerinde bu faktörlerin etken olmadığı görülmüştür. 42

53 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar (Ulusal Çalışmalar) Yazar Amaç Sonuç Hamlacıbaşı (2008) Kesici (2012) Sarıışık ve Özbay (2015) Bozcaada nın var olan yemek alışkanlıklarını ve bu yemeklerde kullanılan malzemeleri tespit etmek. Bu çalışmada kırsal turizm irdelenmiş ve ülkemizde bu turistik ürüne olan talebi artırmak amacıyla halihazırda geniş bir yelpazeye sahip yöresel yiyecek ve içecek kültürünün rolü araştırılmıştır. Dünya genelinde birkaç örnek bölge incelenerek ülkemizde oluşturulabilecek bir kırsal turizm modeli için zengin yiyecek içecek kültürümüzden nasıl faydalanabileceğimiz hakkında öneriler sunulmuştur. Gastronomi turizmi alanında yapılan araştırmalar, makale tez ve kitaplar sınıflandırmasıyla incelenmiş, yazın taraması yapılmıştır. Anakaradan uzak olması nedeniyle kurutma, tuzlama ve salamura gibi besin saklama yöntemlerinin geliştiği görülmektedir. Tahıl, küçük baş hayvancılıkla elde edilen et ve süt ürünleri, balıklar ve deniz ürünleri, yabani otlar, zeytin ve zeytin yağı, tavşan ve salyangoz gibi yiyeceklerin da tüketildiği görülmüştür. Pekmez ve şarap olarak da tüketilen üzüm çeşitlerinin yanı sıra Çavuş Üzümü en ünlü sofralık üzümüdür. Dünyadaki örneklere bakıldığında gastronominin ülkemize nazaran daha dikkatli ele alındığı görülmektedir. Turizmde söz sahibi bazı ülkeler mutfak kültürlerini, imaj oluşturma adına iyi şekilde yönetmiş ve birçok faklı aktiviteyle kaynaştırmıştır. Dünya da olumlu bir imaja sahip olan yerel yiyecek ve içecek kültürümüz yaratılacak kırsal turizm destinasyonunda çekiciliği arttırmak amacıyla kullanılabilecek durumdadır. Gastronomiye ilginin artmasıyla doğru orantılı şekilde araştırmaların sayısı da artmaktadır. Araştırmalar destinasyonların gastronomi açısından avantaj ve dezavantajlarını incelerken diğer taraftan benzer destinasyonlarla karşılaştırmaları yaparak benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koymaya yönelmişlerdir. Yapılan araştırmalar gastronomi turizmi açısından büyük ölçekli kitlelerin olmadığını ve ancak niş pazar niteliğinde bulunduğunu göstermektedir. Araştırmaların artması beklenmektedir. Ulusal araştırmalara ihtiyaç vardır. 43

54 Tablo 2 (Devam) Gastronomi Turizmi Alanında Yapılan Önceki Çalışmalar (Ulusal Çalışmalar) Yazar Amaç Sonuç Şahin ve Ünver (2015) Uyar ve Zengin (2015) Yurtseven (2011) Araştırmanın amacı destinasyonların pazarlanmasında gastronomi turizminin etkisini belirlemektir Gastronomi ve turizm arasındaki ilişki üzerine inceleme yapılmıştır. Aynı zamanda gastronomi alanında yapılan araştırmalar (kitap, makale, dergi, tez) listelenerek, araştırmaların konuları ve sonuçları değerlendirilmiştir. Araştırmanın amacı Gökçeada yı ziyaret eden turistler için önemli olan sürdürülebilir gastronomi turizmi bileşenlerinin belirlenmesi ve sunulan gastronomi turizmi hizmetlerinin hangi derecede memnuniyetlerini karşıladığının tespit edilmesidir. İstanbul da gastronomi turizmine yönelik ilginin artmasını sağlayacak aktiviteler yiyecek içecek festivalleri, tarihi restoranları ziyaret ve bağbozumu turları ile şarap tadımı olarak görülmektedir. İstanbul un pazarlanabilir yiyecek ve içeceklerini değerlendirildiğinde birinci sırada Osmanlı Mutfağı yer almaktadır. İkinci sırada Türk mutfağı, üçüncü sırada Balık ve dördüncü sırada ise Et (Kebap/ Lahmacun) gelmektedir. Gastronomi turizmine ilgi duyan ziyaretçilerin 35 yaş üstü kişiler olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada 7 adet tez, 69 yabancı ve 16 yerli makale ve 5 internet sitesi incelenmiştir. Araştırmalar çoğunlukla 2000 yılı ve sonrasına aittir. Türk mutfağının iyi tanıtılması için önlemlerin alınması gerekmektedir. Ziyaretçi profilleri incelendiğinde Gökçeada yı ziyaret edenlerin büyük bir kısmının sürdürülebilir gastronomi turisti olduğu tespit edilmiştir. Sürdürülebilir gastronomi turistleri özellikli restoranları, yerel yiyecek ve içecekleri, geleneksel yaşam kültürünü ve organik tarım ürünlerini görmek istemektedirler. Gastronomi ziyaretçilerin çeşitli ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. Ziyaretçilerin bilgi ve görgülerini artırmakta, unutulmaz anılar yaşatmakta, ülkeleri tanımalarına katkı sağlamakta ve yiyecek ve içecek aktiviteleri ile sosyalleşmelerine de etki etmektedir. Sosyalleşme hem destinasyondaki yerel halk ile iletişime geçmelerinde hem de normal yaşamlarında yiyecek ve içecek işletmelerini ziyaretlerinde yaşanmaktadır. Dışarıda yemek yeme, ziyaretçilerin tatilleri süresince tatilin bir parçası olarak görülen, hoş vakit geçirme ve yeni yiyecekler deneme amacıyla yapılan bir eylemdir Gastronomi bir bölgenin ekonomik kalkınmasına etki eden önemli bir unsurdur. Bölgeye ziyaretçi çekmekte ve bölgede tarımsal faaliyetlerin artmasını sağlamaktadır. Aynı zamanda tarımsal ürünlerin katma değerinin yüksek olmasını sağlamaktadır. Tarımsal ürünleri işleyen sanayi işletmelerini de gelişimi etkilemektedir. Bir destinasyona gelen ziyaretçilerin seyahatleri esnasındaki tüketimlerinin yanında, hediyelik olarak satın 44

55 almaları ve günlük yaşam alanlarında da o bölgeye ait yiyecek ve içecekleri arama ve satın almaları bölgedeki üretimi desteklemekte ve gelir sağlamaktadır. Destinasyonun ekonomik gelişimini sağlayan gastronomi, aynı zamanda gastronomiye önem verilmesi ve kurallar koyulmasıyla kültürün korunmasını, sürdürülebilir ekonominin ve sürdürülebilir turizmin sağlanabilmesine katkıda bulunmaktadır. Destinasyonun gastronomisi ziyaretçilerin destinasyonu tanımalarında etkili faktörlerden biridir. Gastronomi ilgi çeken ve kolay hatırlanır bir unsur olmasından dolayı destinasyonların imaj geliştirme çabalarında da kullanılmaktadır. Destinasyonun imajının oluşumunda da gastronomi bir bileşen olarak incelenmektedir. 2.9 Destinasyon İmajı ve Gastronomi İmajı Destinasyon imajının birçok tanımının olduğu hatta tanım geliştirme amaçlı araştırmaların da olduğu görülmektedir (Gallarza, Saura ve Garcia, 2002). Destinasyon imajı genellikle bir yer hakkında zamanla gelişmiş olan izlenim, inançlar, fikirler, beklentiler ve duyguların toplamı olarak tanımlanabilir (Kim ve Richardson, 2003, s.218). Destinasyon imajı, destinayon seçimi aşamasında çok önemli bir etken olduğu gibi seyahat sonrası memnuniyet, tekrar satın alma ve yakın çevrelerine aktarma gibi davranışları da etkilemektedir (Song ve Hsu, 2013; Chon, 1990; Echtner ve Ritchie, 1993). Destinasyon imajının özellikleri bilişsel ve duygusal; holistik, niteliksel, fonksiyonel ve pisikolojik ile genel ve özel şeklinde kategorize edilebilir (Echtner ve Ritchie, 1993). Bilişsel ve duygusal olarak değerlendirme en çok kullanılanıdır (Baloglu ve Brinberg, 1997; Baloglu ve Mangaloglu, 2001; Baloglu ve McCleary, 1999a, 1999b; Beerli ve Martín, 2004a, 2004b; Kastenholz, 2010; Li, Cai, Lehto ve Huang, 2010; Sönmez ve Sirakaya, 2002; Wang ve Hsu, 2010). Bilişsel (cognitive) imaj bir kişinin bir destinasyonun çekiciliklerine veya karakteristik özelliklerine karşı inanç veya bilgisi olarak, (Boo ve Busser, 2005; Pike ve Ryan, 2004); duyusal imaj ise bir kişinin bir destinasyona karşı olan duyguları olarak değerlendirilebilir (Baloglu ve McCleary, 1999a; Krider, Arguello, Campbell, ve Mora, 2010). Bilişsel bileşen, duygusal bileşenin öncülüdür (Beerli ve Martín, 2004b; Sönmez ve Sirakaya, 2002). Birçok çalışma bilişsel ve duygusal imajı birleştirerek destinasyon imajını belirlemeye çalışmış olup destinasyon imajı araştırmalarında kullanılan özellikler genellikle yeryüzü şekilleri, kültürel çekicilikler, gece yaşamı ve eğlence, spor tesisleri, ulaşım, konaklama, gastronomi, fiyat, iklim, dinlenme, 45

56 ulaşılabilirlik, güvenlik, sosyal etkileşim, yerel halkın kabullenmesi, orjinallik ve hizmet kalitesi şeklindedir (Gallarza vd. 2002; Song ve Hsu, 2013). Turizm literatüründe destinasyon imajı ile ilgili olarak iki temel çalışma eğilimi görülmektedir. İlki bireylerin bir yer hakkındaki inançları algılamaları ve o yere karşı olan tutumları üzerine odaklanmaktadır (Lin vd., 2011, s.33). Bu algılanan imajı açıklamaktadır (Baloğlu ve McCleary, 1999a). Algılanan destinasyon imajını değerlendirmek için, bireylere bir yerin algıladıkları özelliklerini, o yere olan hislerini ve o yeri ziyaretlerinden olan hoşnutluklarını ifade etmeleri istenmektedir. Durum göz önüne alındığında, algılanan imajın genellikle tutumsal bir yapıda olduğu düşünülmektedir (Baloğlu ve McCleary, 1999a). Diğer bir yanda ise destinasyon imajı, bilgi kaynakları ve çeşitli medyalarla yayılmak istenen yansıtılan imaj olarak araştırmalara konu edilmektedir (Lin vd., 2011, s.33). Yansıtılan imaj ise ziyaretçilerin üzerinde düşünmeleri için o yer ile ilgi olarak sunulan fikir ve izlenimlerdir şeklinde tanımlanmaktadır (Bramwell ve Rawding, 1996, s.202). Yansıtılan imajın gazeteler, filmler, belgeseller ve kitaplar gibi kaynaklardan elde edilen bilgiler ile oluşan boyutu organik imaj; broşür, şovlar ve kampanyalar gibi ticari reklam araçları ile turistleri çekmek amacıyla yapılan faaliyetler sonucu elde edilen bilgilerle oluşan boyutu ise uyarılan imaj şeklinde tanımlanmaktadır (Gartner, 1993). Yansıtılan imaj konusundaki çalışmalar genellikle kullanılan bilgi kaynakları, medyalar ve web üzerinden yayılan fikir ve bilgilerin içerik analiziyle değerlendirilmesi şeklinde olmaktadır. Destinasyon imajı alanında yapılan ve yukarıda değinilen önceki araştırmalar imajın oluşum sürecini ve imajın nasıl ölçüleceğini açıklamaktadır. Bununla birlikte, bir yer hakkında bireylerin algıladığı imajı oluşturan öğelere de değinmek gerekir. Ziyaretçiler hangi bilgileri kullanarak bir destinasyon hakkında bazı duygu, düşünce ve/veya tutum geliştirmektedirler, şeklinde bir inceleme yapıldığında, mutfak kültürünün veya gastronominin de bir destinasyon hakkındaki imajın oluşmasına etki ettiği görülmektedir. Aşağıdaki tabloda destinasyon imajını ölçen çalışmalara yer verilmiştir. Söz konusu çalışmaların toplam 15 inde gastronomi bir destinasyon hakkında ziyaretçilerin imajını oluşturan çekiciliklerin listelendiği anketlerde yer almıştır. Destinasyonların hepsi destinasyon imajlarını oluşturmak için birbirleri ile rekabet halindedir (Kotler, Haider ve Rein, 1993). Yiyecek ve içecek, bir ziyaretçinin destinasyon seçimini veya karar verme sürecini etkileyerek bir destinasyon imajı oluşturduğu için turist 46

57 deneyiminin hayati bir parçası olduğu düşünülmektedir (Ritchie, Tung ve Ritchie, 2011). Yiyecek ve içecekler konaklama, ulaşım ve diğer aktiviteler gibi turistik ürünün temel bileşenlerinden biridir (Hjalager ve Corigliano, 2000). Aynı zamanda yiyecek ve içeceğin destinasyon seçiminin önemli bir parçası olup destinasyon imajına ekstra bir değer katmakta olduğunu belirten çalışmalar da vardır (Boniface, 2003; Long, 2004; Sánchez- Cañizares ve López-Guzman, 2012). Tablo 3 Destinasyon İmajı Çalışmalarında Kullanılan En Genel Çekicilikler Çeşitli aktiviteler Yeryüzü şekilleri Doğa Kültürel çekicilikler Gece hayatı ve eğlence Alışveriş imkanlar Mevcut Bilgiler Spor olanakları Yazarlar Crompton (1979) x x x x x x Goodrich (1982) x x x x x x x x Stemquist (1985) x x x x x x x x x Haahti (1986) x x x x x x x x x x Gartner ve Hunt (1987) x x x x x x Calantone vd. (1989) x x x x x x x x x x Gartner (1989) x x x x x x x Embacher ve Buttle (1989) x x x x x x x x Guthrie ve Gale (1991) x x x x x x x x x x x Ahmed (1991) x x x x x x x x Chon (1991) x x x x x x x x x x x x Fakeye ve Crompton (1991) x x x x x x x x x x x x x x x Crompton vd. (1992) x x x x x x x x x x x Camichael (1992) x x x x Chon (1992) x x x x x x x x x Echtner ve Ritchie (1993) x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Driscoll vd. (1994) x x x x x x x x x x x x x Dadgostar ve Isotale (1995) x x x x x x x x Muller (1995) x x x x x x x x x x x x Eizaguime ve Laka (1996) x x x x x x x x x Schroeder (1996) x x x x x x x x x x x Ahmed (1996) x x x x x x x Oppermann (1996a, b) x x x x x x x x x x Baloglu (1997) x x x x x x x x x x x x x Baloglu ve McCleary (1996) x x x x x x x x x x Toplam Gallarza, Saura ve Garcia, 2001 s.63. Birçok destinasyon da yiyecek ve içecekleri bir çekicilik olarak pazarlama faaliyetlerinde kullanmaktadır. Taste of Wales kampanyası (Jones ve Jenkins, 2002), Niagara Cuisine ile sunulan yeni turizm ürünü (Telfer ve Hashimoto, 2003) ve Tayvan ın pazarlama 47 Ulaşım Konaklama Gastronomi Fiyat, değer, maliyet İklim Rahatlama Ulaşılabilirlik Güvenlik Sosyal etkileşim Yerel halkın kabulleniciliği Orijinallik Hizmet kalitesi

58 çalışmalarında mutfak kültürünü kullanması (Lin vd., 2011) iki binli yıllarda destinasyonların yiyecek ve içecek merkezli pazarlama kampanyalarına örnek olarak gösterilebilir. Povey (2011) in sonuçları, gastronominin destinasyona ve destinasyonun imajına henüz net olarak anlaşılamayan çok boyutlu ve ayrılmaz bir şekilde bağlı olduğunu ve gastronomi turizminin son derece anlamlı ve sadık bir pazar bölümü olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda Haven-Tang ve Jones (2006), destinasyonun gastronomik ürünlerinin o destinasyona olan talebi artırmakta ve imajını geliştirmekte olduğunu ifade etmektedir. Bu zamana kadar yapılan ve bazılarına yukarıda yer verilen araştırmalar, destinasyon imajının potansiyel ziyaretçileri ve seyahat eden kişileri etkilediğini göstermektedir. Bireylerin bir destinasyonu nasıl algıladığının bir şekilde özeti olan destinasyon imajı birçok kaynak sayesinde oluşmakta ve ziyaretçilerin satın alma kararını etkilemektedir. Ziyaretçilerin satın alma kararını etkileyen başlıca unsurlardan biri elbette o destinasyonun sahip olduğu düşünülen çekicilikleridir. Gastronomi de bir destinasyonun sunabildiği çekiciliklerden biri olabilir. Bir destinasyonun gastronomisi de bireylerin o destinasyon hakkındaki düşüncelerini etkilemektedir. Rekabetçi şartlar altında daha fazla ziyaretçi çekmek isteyen destinasyonlar da, çekiciliklerini tanıtmaya ve/veya çekiciliklerini arttırmaya çalışmaktadır. Sundukları diğer çekiciliklerin yanında son yıllarda gastronomilerini de ön plana çıkararak ziyaretçi çekmek isteyen destinasyonlarla karşılaşılmaktadır. Dolayısıyla rakiplerinden bir adım önde olmak isteyen destinasyonlar sahip oldukları yeme ve içme imkânlarını ve kültürlerini de mevcut turistik ürünleri destekleyici veya tamamen yeni bir ürün olarak kullanmaktadır. Destinasyonların ziyaretçiler tarafından algılanan imajlarını ölçmeye çalışan birçok çalışma yapılmıştır. Ancak gastronomiyi tek başına bir çekicilik veya destekleyici bir turistik ürün olarak kullanmak isteyen destinasyonların sadece gastronomilerine odaklanan çalışmaların sayısı oldukça azdır. Destinasyonun gastronomisinin ziyaretçiler tarafından nasıl algılandığı incelendiğinde destinasyonun gastronomi imajı ortaya çıkacaktır. Destinasyonlar, planlama çalışmalarında gastronomiyi kullanmaya karar vermeden önce, gastronomilerinin nasıl algılandığını belirlemelidir. Türkiye zengin mutfak kültürüne sahip bir ülkedir. Bununla birlikte genellikle deniz, kum ve güneş üçlüsünü çekicilik olarak kullanan ve bu sayede ziyaretçi çeken bir ülke olduğu, yaz aylarına yoğunlaşmış ziyaretçi sayılarına bakılarak anlaşılabilir. Ziyaretçi sayısını tüm 48

59 yıla yaymak isteyen bir destinasyon olan Türkiye, sahip olduğu mutfak kültürünün, yiyecek ve içeceklerinin ve yiyecek ve içecek işletmelerinin ziyaretçiler tarafından nasıl algılandığı inceleyerek, gastronomisini bir çekicilik olarak kullanıp kullanamayacağına karar verebilir. Bu açıdan bakıldığında araştırma, Türkiye destinasyonunun gastronomi imajını belirlemeye çalışmakla, gelecekteki araştırmalara ışık tutabilme imkânı sunabilir Gastronomi ve Turizm Harcamaları Birçok araştırma yiyecek ve içecek ile destinasyon pazarlaması ve bölgesel kalkınma arasında bir ilişki olduğunu vurgulamaktadır (Boniface, 2003; Bessière, 1998; Chang ve Yeoh, 1999; Cusack, 2000; Demhardt, 2003; Haas, 2002; Hassan ve Hall, 2003; Hjalager ve Richards, 2002; Hillel vd., 2013; Sharples, 2003; Selwood, 2003; Sims, 2009; World Tourism Organisation, 2000; Fox, 2007; Telfer ve Hashimoto, 2003) Bölgesel kalkınmaya katkısının yanında gastronomi turizmi, turist harcamalarının artışı, yeni iş fırsatları yaratma, turizm sezonunun uzaması, altyapı yatırımlarının artması, yerel çevresel ve kültürel mirasın sürdürebilirliği, yerel topluma bağlılık ve kendi kültürünü sevme ile kimliklerin güçlenmesi gibi çeşitli potansiyel faydaları da beraberinde getirebilir (Everett ve Aitchison, 2008; Jamal ve Getz, 1995; Bertella, 2011). Gastronomi, turizmin önemli bir bileşeni olmakla beraber, ziyaretçilerin seyahatleri esnasında yiyecek ve içeceklere önem verdiği ve harcamalarının önemli bir bölümünü yiyecek ve içeceklere harcadıkları görülmektedir. Örneğin, dışarıda yemek yemek uluslararası ziyaretçilerin en çok katıldığı aktivite olarak ifade edilmektedir (Enright ve Newton, 2005). Dünya genelinde restoran ve kafelerin pazarına bakıldığında turistlerin önemli bir yer oluşturduğu bilinmektedir (Mitchel ve Hall, 2003, s.61). Henderson (2009), ziyaretçilerin toplam harcamalarının % 25 ini yiyecek ve içeceğe harcadığını ve yiyecek ve içeceğin ziyaretçilerin seyahat edecekleri yerlerin seçiminde güçlü bir etkisi olduğunu belirtmiştir. Dışarıda yemek yemek, ziyaretçilerin günlük harcamalarının ikinci sıradaki kalemini oluşturmaktadır ( Hall ve Sharples, 2003; Harrington ve Ottenbacher, 2010). Travel Industry Association 2007 raporu, Amerika Birleşik Devletleri nde yerleşik yerli turistlerin % 21 i yiyecekler, şarap veya her ikisinin birden temel motivasyon faktörü olduğu seyahatlere katılmakta olduğu belirtmektedir. Sadece yiyecek için seyahate katılanların 49

60 ortalama harcaması dolar olup bütçelerinin yarısını bu aktiviteler için harcamaktadırlar. Şarap turizmine katılanların ortalama harcaması 973 dolar olup bütçelerinin %23 ünü sadece şarap için harcamaktadırlar. Genel olarak bakıldığında yeme ve içme aktiviteleri için seyahat edenlerin ortalama harcaması seyahat başına dolar olup bütçelerinin %36 sını bu aktiviteler için harcamaktadır. Katılımcılar tarafından en çok ziyaret edilen on gastronomi destinasyonu şu şekildedir: California (14%), Florida (10%), New York (7%), Texas (6%), North Carolina (4%), Georgia (4%), Louisiana (3%), Illinois (3%), Nevada (3%), Pennsylvania (3%). Katılımcılar tarafından en çok ziyaret edilen altı şarap turizmi destinasyonu şu şekildedir: California (31%), New York (10%), Missouri (5%), North Carolina (5%), Oregon (5%), Pennsylvania (5%). Kanada Ekonomik Planlama Grubu (Economic Planning Group of Canada-EPGC) (2001) 1999 ve 2000 yıllarında Kanada da yiyecek ve şarap ile ilgili aktivitelere katılanlar ile görüşerek yapmış oldukları araştırmada, katılımcıların %32 sinin bu aktivitelere orta ve yüksek derecede ilgi duyduğunu göstermiştir. Aktiviteler; şarap bölgelerine duyulan ilgi, şaraphanelere yapılan bir günlük ziyaretler ve şarap tadımı, bir veya daha fazla konaklanılan bölgedeki şaraphaneleri gezmek, restoranda yemek yemek veya yöresel kafelere gitmek ile mutfak ve şaraba dayalı tatil deneyimleri yaşamak olarak belirtilmiştir. (Mitchel ve Hall, 2003). Du Rand, Heath ve Alberts (2003) e göre, Güney Afrika ya gelen uluslararası ziyaretçilerin tatil bütçelerinin %8 ini, yerleşik ziyaretçilerin ise tatil bütçesinin %24 ünü yeme içmeye harcamaktadır. Australian Bureau of Statistics (2000) yılları arasında Avusturalya ya gelen ziyaretçilerin geliş sebeplerine göre gruplandırıldığında yiyecek ve içecek harcamalarının %18 ile %27 arasında olduğunu belirtmektedir. Citta del Vino (2011) in yaptığı araştırmanın sonuçlarına göre, Veneto bölgesine gelen turistlerin %56 sı burada bir gece, %26,5 i bir hafta ve %15 i dört gün konaklamaktadır. Ziyaretçiler bütçelerinin % 20,7 sini restoranlarda ve %17 sini şarap için harcamaktadır (Aktaran Bitsani ve Kavoura, 2012). Economics Research Assosiation (1996), 1995 yılında San Francisco ya gelen turistlerin harcamalarında yiyecek ve içecek harcamalarının %28 oranında olduğunu göstermektedir. Amerikalıların yurt dışına yaptıkları seyahatlerde katıldıkları aktiviteler sorulduğunda en büyük orandaki aktivitenin dışarıda yemek yemek olduğu görülmektedir. Seyahatlere katılanların %91 i dışarıda yemek yediğini ifade etmiştir (Povey, 2011). 50

61 The 2004 Restaurant & Foodservice Market araştırması sonuçları restoranların gelirlerini %50 oranında turistlerin oluşturduğunu göstermektedir. Dünya Turizm Örgütü (2012), Avrupa da birincil motivasyon faktörü yiyecek ve içecek olan ziyaretçilerin sayısı yıllık , ikincil motivasyon faktörü yiyecek ve içecek olan ziyaretçilerin sayısı tahmini olarak 20 milyon olduğu ve bu pazar bölümü için beklenen büyümenin %7 ile %12 arasında olduğunu göstermektedir. Yiyecek ve içecek ile ilgili deneyimler ile kültürel deneyimler ziyaretçilere ilham verebileceği gibi bireylerin yeme içme tercihlerini ve ağız tatlarını da etkileyebilir (Johns ve Kivela, 2001; Kivela ve Crotts, 2006). Gastronomi turistleri aynı destinasyona olağanüstü bir mutfak profili ile tekrar dönebilir (Kivela ve Crotts, 2009). Aynı zamanda edinmiş oldukları yeni ağız tadı ve yemek kültürü ile yaşadıkları yerlere döndüklerinde etkisi altında kaldığı mutfak kültürüne ait yiyecek ve içecekleri de satın almaya başlayabilir. Turizm, bütün faaliyetleri ile bölgelere ve ülkelere ekonomik gelirler sağlamaktadır. Yiyecek ve içecekler ve gastronomi, konuya ilgi gösteren turistlerin harcamaları ile katma değeri yüksek kazançlar sağlamaktadır. Aynı zamanda ziyaretçilerin yaşadıkları yerlere döndüklerinde bile, ziyaret edilen destinasyonun ekonomisine katkı sağlaması yönünden gastronomi turizmi, diğer turizm çeşitlerinden ayrılmaktadır. Gastronominin, destinasyonun ekonomisine olumlu katkısı ve ziyaretçilerin harcamalarını artırıcı etkisi, ziyaretçilerin yiyecek ve içecek harcamalarının araştırmanın konusuna dâhil edilmesini sağlamıştır Bilgi Araştırması ve Bilgi Kaynakları Seyahat eden bireylerin bilgi araştırma davranışları günümüze kadar birçok araştırmaya konu olmuştur (Schul ve Crompton, 1983; Perdue, 1985; Snepenger ve Snepenger, 1993; Fodness ve Murray, 1997, 1998, 1999; Vogt ve Fesenmaier, 1998). Bilgi araştırması tatil destinasyonu seçim kararı sürecinin ilk adımıdır. Tatil veya tatil bünyesindeki konaklama, ulaşım, aktiviteler ve turlar gibi konularda karar vermek için gereklidir (Chen ve Gürsoy, 2000; Gürsoy ve Chen, 2000; Gürsoy ve Umbreit, 2004). Bilgi araştırması hafızada depolanan bilginin motivasyonla aktive edilmesi veya çevreden bilgi edinme şeklinde tanımlanmaktadır (Engel, Blackwell ve Miniard, 1995, s.494). Tanımdan hareket edildiğinde bilgi araştırması içsel ve dışsal kaynakların kullanılmasıyla gerçekleşmektedir. 51

62 İçsel bilgi araştırması hafızadaki bilgiyi geri çağırma şeklinde olurken, dışsal bilgi araştırması pazardaki bilgilerin toplanmasıyla olmaktadır. İçsel bilgiler bireyin önceki deneyimlerine dayanmaktadır. İçsel bilgi kaynakları yeterli olduğunda dışsal bilgi kaynaklarına gerek kalmamaktadır. Örneğin ziyaretçileri, ailelerini, arkadaşlarını veya daha önce ziyaret ettikleri bir yeri ziyaret edeceklerse yeni ilave bilgilere ihtiyaç duymamaktadır (Chen ve Gürsoy, 2000). Ziyaretçiler yetersiz içsel bilgilere sahip olduklarında, dışsal bilgi kaynaklarını kullanarak destinasyon hakkında bilgi araştırmasına yönelmektedirler. Genellikle ziyaretçiler dört yaygın dışsal bilgi kaynağı kullanmaktadır: Ağızdan ağıza bilgilendirme (aile ve arkadaşlar), destinasyon hakkındaki özel bilgiler, yazılı veya elektronik medya ve seyahat danışmanları (Engel vd., 1995). Bu konudaki literatür farklı türdeki bilgi kaynakları kullanımının, seyahatin türü, gidilen mesafe ve maliyet gibi çeşitli değişkenlerden etkilendiğini göstermektedir (Chen ve Gürsoy, 2002). Aynı zamanda bilgi kaynağı kullanımı ziyaretçilerin demografik özelliklerinden de etkilenmektedir. Satın alınan ürünün fiyatı bilgi kaynağı kullanımını etkilemektedir (Schmit ve Spreng, 1996). Gürsoy ve Chen (2000), turizm ürününün çeşidinin ve seyahatin amacının, ihtiyaç duyulan bilgi düzeyini ve kullanılan kanalı etkilediğini ifade etmektedir. Bir destinasyonu ilk kez ziyaret edenler ile destinasyonu tekrar ziyaret edenlerin bilgi araştırma süreçleri birbirlerinden farklıdır (Chen ve Gürsoy, 2002). Ignatov (2003), araştırmasında, Kanada da gastronomi turistleri ile diğer turistleri çeşitli yönleriyle karşılaştırılmıştır. Araştırmada en çok kullanılan yazılı bilgi kaynakları olarak günlük gazeteler, gazetelerin hafta sonu ekleri, gazetelerin hafta sonu versiyonları ve topluluk gazeteleri olduğu anlaşılmıştır. Söz konusu dört yazılı kaynakta da gastronomi turistlerinin diğer turistlere göre bu kaynakları daha fazla kullandığı ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda internet kullanımı her iki grup tarafından yapılsa da, gastronomi turistleri interneti daha fazla kullanmaktadır. Bilgi kaynağı kullanımına bakıldığında gastronomi ile ilgilenen ziyaretçiler diğer ziyaretçilere göre daha fazla bilgi kaynağı kullanmaktadır. Araştırmada varılan diğer bir önemli nokta ise her iki grubun internet üzerinden bir seyahat rezervasyonu yaptırması oranı oldukça düşüktür. Çalışma, gastronomi turistlerinin kullandıkları bilgi kaynaklarının ve kullanma sıklıklarının farklılaşabileceğini göstermektedir. 52

63 Ziyaretçilerin tatil kararlarını verdikleri süreçte, diğer tüketiciler gibi çeşitli bilgi kaynaklarına başvurdukları görülmektedir. Ziyaretçiler ihtiyaç duydukları bilgileri ilk olarak kendi hafızalarında aramaktadırlar. Diğer bir ifade ile ilk olarak içsel bir bilgi araştırmasına yönelmektedirler. Eğer ziyaretçiler ihtiyaç duydukları bilgilere sahip değillerse, o zaman, acentalar, gazeteler, dergiler, televizyon, internet, destinasyon bilgi portalları ve yakın çevrelerindeki insanlardan bilgi edinmeye çalışmaktadırlar. İçsel ve/veya dışsal bilgi kaynaklarından edindikleri bilgilere göre de ziyaretçiler tatil destinasyonlarına karar vermektedirler. Yapılan araştırmanın amaçlarından biri de, Türkiye ye gelen ziyaretçilerin Türkiye ve Türkiye gastronomisi hakkında bilgi edinmek için hangi kaynakları kullandıklarının belirlenmesidir. Türkiye destinasyonu ile ilgili bilgi kaynaklarının kullanımı konusunda yapılan inceleme, gastronomiye ilgi duyan kişilerin hangi bilgi kaynaklarını kullandıklarını ve ziyaretçilerin demografik özelliklerinin bilgi kaynağı kullanımı üzerindeki etkisini belirlemek konusunda aydınlatıcı bilgiler sunabilecektir. Günümüz rekabetçi küresel çevrede, tüketicilerin çeşitli bilgi kaynakları ile ilgili olan davranışlarını bilmek pazarlamacılar ve politika yapıcılar için önemlidir (Srinivas, 1990). Ayrıca pazarlamacılar ürünlerini etkili bir şekilde pazarlamak için mesajlarını nasıl ve nerede iletmeleri gerektiğini bilmelidirler. Bu açıdan bakıldığında tüketicilerin kullandıkları bilgi kaynakları pazarlamacılar için strateji geliştirmede önemlidir. Sonuç olarak tüketicilerin hangi bilgi kaynaklarını ve bu bilgileri nasıl kullandıklarını öğrenmek, günümüz bilgi çağında pazarlama çalışmalarını etkileyecektir. 53

64 BÖLÜM III YÖNTEM Araştırmanın yöntem bölümünde araştırmanın amacını ve amaca ulaşmak için hangi yolun izlendiğini gösterecek olan araştırmanın modeli ve yöntemi konusunda ayrıntılı bilgilere yer verilecektir. 3.1 Araştırma Modeli Araştırmanın ilk bölümünde gastronomi turizmi, destinasyon imajı, bilgi kaynakları ve gastronomi ve turizm harcamaları konularını ele alan araştırmalar incelenip çalışmanın kavramsal altyapısı oluşturulmuştur. Kavramsal alt yapı ve önceki çalışmaların ışığında incelenen gastronomi turizmi alanındaki teoriler doğrultusunda hipotezler oluşturulmuştur. Araştırmanın amacına uygun ölçme işlemini yapabilecek araç önceki araştırmalarda kullanılan ölçme araçları incelenerek oluşturulmuştur. Betimleyici araştırmalarda temel amaç, bir popülasyon veya olgunun karakteristik özelliklerini tanımlamaktır (Zikmund, 2003, s.55). Araştırma Türkiye destinasyonuna gelen ziyaretçilerin Türkiye gastronomisi hakkındaki düşüncelerini, ziyaretçilerin kullandıkları bilgi kaynaklarını ve ziyaretçilerin gastronomi için yaptıkları harcamaları belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, bu bağlamda betimleyici bir araştırma özelliği taşımaktadır. Araştırmada, ziyaretçilerin özelliklerini ve destinasyon hakkındaki düşünce ve algılarını belirlemek amacıyla anket yöntemi kullanılmıştır. Anket formu, Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilere İstanbul Atatürk Havalimanı nda yüz yüze uygulanmıştır. Araştırma verilerinin toplanma şekline göre, çalışma bir alan araştırması özelliği taşımaktadır. Araştırmada kullanılan ölçek kullanımına karar verilmeden önce pilot araştırma yapılmıştır. Pilot araştırma İstanbul ilinde çeşitli otel ve restoranları ziyaret eden 50 54

65 yabancı ziyaretçiyle yapılmıştır. Pilot araştırmada ölçekte kullanılan ifadelerin kolaylıkla anlaşıldığı görülmüştür. Ancak pilot çalışma esnasında ziyaretçilerin bireysel gelirleri ve Türkiye deki harcamalarını belirtmek istemedikleri görülmüştür. Dolayısıyla bireysel gelir bölümü kaldırılmış ve turistik harcamaların sorulduğu bölüme opsiyonel ifadesi eklenmiştir. Türkiye ile ilgili aklınıza gelen yiyecek ve içecekler sorusunu her cevaplayıcının tam olarak cevaplamadığı, bazen sadece iki yiyecek ve içecek ismi yazıldığı tespit edilmiştir. Araştırmanın ölçeğinde bulunan açık uçlu soruların tamamının cevaplanmaması herhangi bir değişken üzerinde etkili olmadığından, bir veya iki kelime yazan cevaplayıcıların anketleri de araştırmaya dâhil edilmiştir. Pilot çalışmada elde edilen veriler üzerinde yapılan güvenirlik analizi sonucu Cronbach Alpha katsayısı ile hesaplanmış ve 0,922 bulunmuştur. Araştırmanın devamında aynı ölçeğin kullanılmasında bir çekince ile karşılaşılmamıştır. 3.2 Araştırma Soruları Çalışmada yedi araştırma sorusuna cevap aranacaktır. 1. Destinasyonun gastronomi imajı ile turistlerin destinasyonu ziyaret etme isteği arasındaki ilişki var mıdır? 2. Gastronomi destinasyonunu ziyaret etmek isteyen ziyaretçiler için hangi bilgi kaynakları önemli olarak algılanmaktadır? 3. Destinasyonun gastronomi imajının algılanmasında etkili olan demografik özellikler nelerdir? 4. Bilgi kaynaklarının kullanımında etkili olan demografik özellikler nelerdir? 5. Ziyaretçilerin yeme ve içme aktiviteleri için harcamaları ne kadardır? 6. Ziyaretçilerin gastronomi turizmine katılım eğilimleri üzerinde etkili olan demografik özellikler nelerdir? 3.3 Araştırma Hipotezleri Araştırmanın temel yapısı ve test edilen hipotezleri Şekil 6 da gösterilmiştir. Araştırmanın hipotetik modelinde, destinasyonun gastronomi imajı ile ziyaret etme niyeti arasındaki doğrudan ilişki ve destinasyonun bilgi kaynakları ile ziyaret etme niyeti arasındaki 55

66 doğrudan ilişki gösterilmektedir. Ayrıca demografik özelliklerin, destinasyonun gastronomi imajının algılanması, bilgi kaynaklarının kullanımı ve gastronomi turizmi aktivitelerine katılım üzerinde etkisi şekilde gösterilmektedir. Araştırma Hipotezleri H1: Destinasyonun gastronomi imajı ile turistlerin tekrar ziyaret etme niyeti arasında anlamlı bir ilişki vardır. H2: Bilgi kaynağı çeşidi ile turistlerin destinasyonu tekrar ziyaret etme niyeti arasında anlamlı bir ilişki vardır. H3: Ziyaretçilerin demografik özellikleri ile destinasyonun algılanan gastronomi imajı arasında anlamlı bir ilişki vardır. H4:Turistlerin demografik özellikleri ile bilgi kaynakları kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. H5: Turistlerin demografik özellikleri ile gastronomi turizmine katılım eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. H4B: Yaşın, bilgi kaynakları H1 ile turistlerin destinasyonu ziyaret etme isteği arasındaki ilişki Destinasyonun Gastronomi İmajı üzerinde anlamlı bir etkisi vardır. Ziyaret Etme İsteği Bilgi Kaynakları H2 H3 H4 Demografik Özellikler Gastronomi Turizmine Katılım H5 Şekil 6. Araştırmanın hipotetik modeli 3.4 Araştırmanın Evreni ve Örnekleme Yöntemi Araştırmalar genellikle bir gruba atfen veya belirli bir popülasyonu incelemek için yapılır. Turizm araştırmalarında da söz konusu popülasyon genellikle bir grup insandır (Kline, 56

67 2011, s.79). Araştırmalarda hedef alınan popülasyon yani evren, yapılan araştırma sonucunda hakkında genelleme yapılmak istenen grup olarak tanımlanabilir. Türkiye destinasyonu, turizm hareketleri ve Türkiye ye gelen turistler hakkında bilgiler toplamayı hedefleyen araştırmanın evreni Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerdir. Araştırma 2012 yılı içerisinde yürütüldüğü için araştırmanın evrenini, bu yıl içinde Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçiler oluşturmaktadır. Araştırmalarda evrenin tamamına ulaşmanın mümkün olmadığı veya gerek olmadığı durumlarda, evrenin içinden bir grup ile çalışmak yeterli veya mecburi olmaktadır. Örneklem de, hedef kitlenin içinde araştırmacının çalışacağı gruptur (Kline, 2011, s.79). Araştırmalarda bazen veri toplamak en kolay ve yakındaki kişilerden değil özel bir hedef gruptan yapılmalıdır. Araştırmada veri toplanacak belirli bir grup insan seçilmesinin sebebi, istenilen bilgileri sağlayabilecek olması, elde edilmesi gereken bilgilerin sadece onlarda olması veya araştırmacının belirlediği özelliklere uygun olması olabilir. Bu tür örneklem seçimi yapılmasına amaca göre örnekleme yöntemi denmektedir (Sekaran, 2003, s.277). Araştırmanın amacı göz önüne alındığında, amaca göre örneklem yönteminin kullanılması uygun görülmüştür. Bu yaklaşımın önemi, araştırma konusu hakkında zengin bilgi sunacak durum ve verilere yönelmeye imkân vermesidir. Türkiye nin gastronomi imajı hakkında bilgi edinmeyi amaçlayan araştırmada, Türkiye nin kıyı bölgelerinde deniz, kum ve güneş üçlüsü için seyahate çıkmış ve konaklama tesislerinde herşey dâhil sistemde konaklayan ve tesisten dışarı fazla çıkmayan ziyaretçilerin Türk mutfağı, Türkiye yiyecek ve içecekleri ile yiyecek ve içecek sektörüyle ilgili bilgilerinin, kültür turistlerine göre daha az olabileceği varsayımıyla, özellikle kültür turistlerinin ziyaret ettiği İstanbul destinasyonundan veri toplanmasına karar verilmiştir. Araştırmada, tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerinden, amaca göre örnekleme şeklinde uygulanan yargısal örnekleme yöntemi kullanılmıştır. İstanbul Atatürk Havalimanının, uluslararası bölümünün çıkış yapan yolcular kısmında, Türkiye destinasyonundaki ziyaretini tamamlamış ve ülkeden ayrılan yabancı ziyaretçilerle görüşülmüştür. Görüşmeler 2012 yılı Ağustos ayında yapılmıştır. Veri toplamak için söz konusu kısımda bir hafta boyunca anketi cevaplamaya istekli kişilerle yüz yüze görüşülmüştür. İlgili alana araştırmacının girebilmesi için mülki idare amiri vali yardımcısından ve havaalanını işletmecisi TAV Havalimanları yetkililerinden izin alınmıştır. İlgili alana giriş ve alanda anket yapma iznine ait belgeler EK 1 de sunulmuştur. 57

68 Örnekleme yöntemine karar verildikten sonra, örneklem sayısının belirlenmesi gerekmektedir. Örneklem sayısının belirlenmesiyle ilgili farklı görüşler mevcuttur. Hair (2005), örneklem sayısının belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlardan birinin faktör analizi yapılacak değişken sayısı olduğunu ifade etmektedir. Faktör analizi uygulanacak değişken sayısının en az beş katı kadar örnekleme ulaşılması gerektiğini belirtmektedir. Her zaman büyük örneklem sayılarının şiddetle tercih edilmesi gerektiği bir kural olarak değerlendirilme ve katılımcı sayısının tavsiye edilen normal ve kabul edilebilir kritik ölçü olduğu vurgulanmaktadır (Hair, 2005). Sekaran (2003), örneklem sayısının hesaplanmasında farklı formüllerin kullanılabileceğini ifade etmektedir. Ancak araştırmacılar için tavsiye edilen evren ve örneklem büyüklüğü konusunda Krejcie ve Morgan (1970) çalışmasında hazırlanmış olan tablonun kullanılabileceği ifade edilmektedir. İşletme ve turizm araştırmalarında da sıklıkla kullanılan kaynakta belirtilen evren ve örneklem sayıları incelendiğinde, bir milyon üyeden fazla evren büyüklüğünde, 384 örneklem sayısının yeterli olduğu görülmektedir. Araştırma kapsamında uygulanan anketlerden uygun olup kullanılan ve araştırmaya dahil edilen toplam 407 anket bulunmaktadır. 3.5 Araştırmanın Ölçeği Araştırmada veri toplamak amacıyla kullanılan ölçek, yapılandırılmış bir anket formudur. Anket formu, bir uygulayıcı olmadan katılımcıların kendilerinin cevaplayabileceği bir formdur. Anket formu toplam 57 sorudan oluşmaktadır ve bu soruların 52 si kapalı uçlu ve beşi açık uçludur. Açık uçlu sorular a) Türkiye dendiğinde aklınıza gelen ilk üç yiyecek veya içecek b) yaş c) milliyetiniz d) Türkiye deki tatilinizin maliyeti ve e) yiyecek ve içecek harcamalarınız şeklindedir. Araştırma ölçeği toplam sekiz bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm Türkiye nin gastronomi imajı, ikinci bölüm ziyaretçilerin kullandıkları bilgi kaynakları, üçüncü bölüm bilgi kaynaklarının önemi, dördüncü bölüm Türkiye yi tekrar ziyaret etme niyeti, beşinci bölüm ziyaretçinin gastronomi turizmi aktivitelerine katılımı, altıncı bölüm Türkiye destinasyonunu tavsiye etme niyeti, yedinci bölüm demografik özellikleri ve sekizinci bölüm Türkiye ziyaretindeki harcamaları şeklindedir. Türkiye destinasyonunun gastronomi imajını belirlemeye yönelik bölümde, 21 soru ile Türkiye nin sunduğu gastronomi turizmi çekicilikleri sorulmuştur. Türkiye nin sunduğu 58

69 çekicilikler hakkında katılımcıların görüşleri beşli likert tipi cevaplarla istenmiştir. Katılımcılar, Türkiyenin sunduğu çekiciliklere, kesinlikle katılmıyorumdan, kesinlikle katılıyoruma doğru uzanan skalada cevaplar vermişlerdir. Destinasyon imajı çalışmalarında sıklıkla kullanılan sorulardan biri de, destinasyon anıldığında katılımcının aklına gelen ilk üç kelimeyi yazmasıdır. Araştırmada Türkiye denildiğinde ziyaretçilerin aklına gelen ilk üç yiyecek veya içeceği yazması istendiği bir soru bulunmaktadır. Ziyaretçilere, Türkiye gastronomisinin destinasyon seçimlerinde ne kadar önemli olduğu sorulmuştur. Cevaplar çok önemsizden çok önemliye doğru beşli likert tipi şeklinde istenmiştir. Son olarak da ziyaretçilere Türkiye deki tatillerinden yiyecek ve içeceklerden ne kadar memnun kaldıkları sorulmuştur. Ölçeğin bu bölümü Sanchez-Canizares ve Lopez-Guzman (2012), Smith, Castello ve Muenchen (2010) ile Karim (2006) nın çalışmalarından alınmıştır. Ziyaretçilerin destinasyonu seçerken kullandıkları bilgi kaynakları ikinci bölümde toplam on dört kaynak ile sorulmuştur. Liste halinde sunulan 14 bilgi kaynağının bir gastronomi destinasyonunu seçerken ziyaretçi için önemi çok önemsizden çok önemliye doğru beşli likert şeklinde sorulmuştur. Ziyaretçilere kullandıkları bilgi kaynaklarının Türkiye destinasyonunu seçerken ne derece önemli olduğu aynı şekilde çok önemsizden çok önemliye doğru beşli likert şeklinde sorulmuştur. Ölçeğin bu bölümü Karim (2006) nın çalışmasından alınmıştır. Araştırmada ziyaretçilerin Türkiye yi yiyecek ve içecekleri için tekrar ziyaret etme niyetleri olup olmadığı ölçeğin diğer bir bölümüdür. Katılımcıların cevapları hiç olası değilden çok olasıya doğru beşli likert şeklinde istenmiştir. Ölçeğin bu bölümü, Smith ve Costello (2009) un çalışmasından alınmıştır. Katılımcıların ziyaretleri esnasında yiyecek ve içeceklere yönelik tercihleri ve dolayısıyla gastronomi turizmine ilgi ve katılımları toplam sekiz soru ile sorulmuştur. Ziyaretçilerin sekiz aktiviteye katılım sıklıkları, asla, nadiren, ara sıra, sık sık ve her zaman şeklinde sunulan beşli likert tipi cevaplarla istenmiştir. Ölçeğin bu bölümü Shenoy (2005) in çalışmasından alınmıştır. Ölçeğin devamında katılımcılara Türkiye destinasyonunu arkadaşlarına tavsiye edip etmeyecekleri sorulmuştur. Cevaplar hiç muhtemel değil den çok muhmetel e doğru sıralanmıştır. 59

70 Katılımcıların kişisel özellikleri olarak yaşları, milliyetleri, cinsiyetleri, eğitim durumları, çalışma durumları ve Türkiye ye kaçıncı ziyaretleri olduğu sorulmuştur. Ölçeğin son bölümünde katılımcılara, Türkiye seyahatlerinin maliyeti ve Türkiye deki seyahatlerindeki yiyecek ve içecek harcamaları sorulmuştur. Bu bölüm açık uçlu şekilde sorulmuş ve cevaplayıp cevaplamama durumu katılımcının isteğine bırakılmıştır. Geçerlilik bir ölçme aracının ölçmek istenilen varlık veya varlığa ait özelliği ölçebilme gücüdür. Churchill (2001), geçerliliği: Bir ölçme aracının, ölçmek istenilen yapı doğrultusunda bireyler (denekler) arasındaki farklılığı belirleyebilme derecesi olarak tanımlamaktadır. Araştırmada kullanılan ölçeğin içerik geçerliliğinin sağlanması için ilk olarak alanda yapılan önceki çalışmalar incelenmiştir. Araştırmanın amacına uygun ölçekler ve ölçeklerin alt bölümleri incelenerek, araştırmada kullanılması muhtemel ifadeler belirlenmiştir. Araştırmada kullanılan ölçeğin tamamı bir kaynaktan alınmamış olsa da, her bir bölüm ayrı bir ölçek olarak değerlendirildiğinde, ölçmede kullanılan tüm ölçekler daha önceki araştırmalarda kullanılmış ve çalıştığı yani ilgili amaca hizmet ettiği görülmüştür. Bu açıdan ölçeğin içerik geçerliliğinin sağlanması konusunda önemli bir tedbir olarak görülebilir. Ölçeğin içerik geçerliliğinin sağlanması için yapılan ikinci çalışma, gastronomi ve turizm alanında çalışan on akademisyen ile görüşmeler yapılmasıdır. Ölçekte kullanılması muhtemel tüm ifadeler için görüşler alınmış, kullanılmasını uygun gördükleri veya görmedikleri veya eklenmesi gereken ifadelerin olup olmadığı konusunda derinlemesine incelemelerde bulunulmuştur. Alınan görüşler doğrultusunda ölçeğin son haline ulaşılmıştır. Anket formunda bulunan ifadelerden, açık uçlu, demografik özellikleri ve harcamaları belirlemeye yönelik sorular haricindeki ifadelerin hepsinde beşli likert tipi cevaplar kullanılmıştır. Cevapların puanlanması birden beşe doğru yapılmıştır. Hiç önemli değil, kesinlikle düşünmüyorum gibi olumsuz cevaplar bir olarak puanlanmış, çok önemli ve kesilikle düşünüyorum gibi cevaplar beş olarak puanlanmıştır. Anket formunda yer alan sorular olumlu cümle yapısına sahiptir. Dolayısıyla cevapları ters kodlanan bir soru olmamıştır. Hazırlanan anket formu İngilizce, Almanca, Rusça ve Fransızca olmak üzere dört yabancı dile uzmanlar tarafından tercüme edilerek kullanılmıştır. 60

71 3.6 Verilerin Analizi Araştırma sonucu elde edilen veriler kodlanarak istatistik paket programı ile tasniflenmiş ve analiz edilmiştir. Verilerin analizinde ilk olarak tanımlayıcı ve ardından çıkarımsal istatistik analizler kullanılmıştır. Bulgular bölümünde ilk olarak ölçekte bulunan tüm bölümler için yüzde ve frekans dağılımları ile merkezî eğilim ölçüleri kullanılarak analiz yapılmıştır. İkinci olarak destinasyonun gastronomi imajının belirlenmesinde kullanılan ölçeğin varsa alt boyutlarını belirleyebilmek için faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi bağımsız bir teknik olarak, tüm değişkenlerin eşzamanlı olarak değerlendirilmesini ve farklı kategoriler olarak gruplanmasını sağlamaktadır. Söz konusu kategoriler, bağımlı bir değişkeni tahmin etmek için değil sadece veri setini açıklamak için kullanılırlar (Hair, Anderson, Tatham ve Black, 1998). Veri analizinin üçüncü bölümünde bireysel özelliklerin, ziyaretçilerin Türkiye nin gastronomi imajını algılamada, bilgi kaynağı kullanımında ve gastronomi turizmi aktivitelerine katılmada etkili olup olmadığı belirlemek için Bağımsız Gruplar T-Testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi kullanılmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise değişkenler arasındaki ilişkileri görebilmek amacıyla Çoklu Regresyon Analizi kullanılmıştır. Çoklu Regresyon Analizi bir İnterval ölçekli bağımlı değişken üzerinde etkili olan birden fazla bağımsız değişkenin etkisini incelemeye yarayan bir analizdir (Zikmund, 2003, s. 576). Ziyaretçilerin Türkiye destinasyonunu tekrar ziyaret etme niyeti üzerinde etkili olan unsurları belirlemek amacıyla, destinasyonun gastronomi imajının ve ziyaretçilerin kullandıkları bilgi kaynaklarının ziyaret etme niyeti üzerindeki etkisi regresyon analizi ile incelenmiştir. 3.7 Ölçeğin Güvenirliliğinin Test Edilmesi Güvenirlik kavramı yapılan her ölçüm için gereklidir, çünkü güvenirlik bir test yada ankette yer alan soruların birbirleri ile olan tutarlılığını ve kullanılan ölçeğin ilgilenilen sorunu ne derece yansıttığını ifade eder (Kalaycı, 2006, s.403). Güvenirlik analizinde kullanılan modellerden biri de Alfa Modelidir (Cronbach Alpha Coefficient). Alfa (α) katsayısına bağlı olarak ölçeğin güvenirliği aşağıdaki gibi yorumlanır: 0.00 α < 0.40 ise ölçek güvenilir değildir, 61

72 0.40 α < 0.60 ise ölçeğin güvenirliği düşük, 0.60 α < 0.80 ise ölçek güvenilir, ve 0.80 α < 1.00 ise ölçek yüksek derecede güvenilir bir ölçektir (Kalaycı, 2006, s.405). Araştırmada kullanılan ölçeğin güvenirliğini test etmek için hesaplanan Alfa katsayısı 0,902 dir. Yukarıdaki açıklamalar dikkate alındığında araştırmada kullanılan ölçeğin oldukça güvenilir olduğu gözlenmiştir. 62

73 BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUM Araştırmanın bu bölümünde paket program kullanılarak incelenen verilerden elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Bulgular bölümü araştırma soruları temel alınarak düzenlenmiştir. Araştırmanın temelini oluşturan altı soruya sırasıyla cevap verebilmek amacıyla bulgular bölümünde araştırma sorularına ve bu doğrultuda geliştirilen hipotezlere sırasıyla yer verilmiştir. 4.1 Katılımcıların Demografik Özelliklerine Ait Bulgular Araştırmaya katılan toplam 407 ziyaretçi vardır. Tablo 4 te araştırmaya katılan ziyaretçilerin demografik özellikleri yer almaktadır. Katılımcıların cinsiyetleri incelendiğinde kadın ve erkek gruplarının neredeyse eşit olduğu görülmektedir. Katılımcıların %50,1 i erkek ve %49,9 u kadındır. Cinsiyet açısından bir yığılma olmadığı görülmektedir. Ziyaretçilerin yaşları açık uçlu bir soru ile sorulmuştur. Araştırmaya katılan ziyaretçilerin yaşları 16 ile 80 arasından değişmektedir. Katılımcıların yaşları incelendiğinde, katılımcıları dört gruba ayıracak şekilde alt ve üst sınırlar belirlenerek grup sayılarının oldukça yakın olması sağlanmıştır. Katılımcıların açık uçlu şekilde yanıtladıkları yaşlarına ait ayrıntılı bilgiler çalışmanın ekler kısmında sunulmuştur. Katılımcıların çok genç yaşlarda olmadığı görülmektedir. Katılımcıların sadece %25,1 i 28 yaş ve altındadır. Genellikle orta yaştaki ziyaretçiler Türkiye destinasyonunda seyahat etmektedir. 63

74 Tablo 4 Katılımcıların Demografik Özelliklerine Ait Bulgular Demografik Özellikler f % Cinsiyet ,0 Erkek Kadın ,1 49,9 Yaş Eğitim Durumu Çalışma Durumu Lise Mezunu veya Daha az Ön lisans Lisans Lisans Üstü Tam zamanlı çalışan Yarı zamanlı çalışan Öğrenci Emekli Çalışmayan Ev Hanımı ,1 24,6 24,8 25,5 8,4 25,1 39,7 26,8 50,4 12,5 5,9 22,6 4,2 4,4 Ziyaretçilerin eğitim durumları yöneltilen diğer bir demografik özellik sorusudur. Katılımcıların %8,4 ü lise veya düşük bir okuldan mezun, % 25,1 i ön lisans, %39,7 si lisans ve %26,8 i lisans üstü mezunudur. Türkiye destinasyonuna eğitim seviyesi yüksek ziyaretçilerin geldiği görülmektedir. Katılımcıların %50,4 ü tam zamanlı çalışan, %12,5 i yarı zamanlı çalışan, %5,9 u öğrenci %22,6 sı emekli, % 4,2 si çalışmayan ve %4,4 ü ise ev hanımıdır. Araştırmaya katılanlara milliyetleri sorulmuş ve Tablo 5 de görüleceği üzere %3,7 si Kanadalı, %2,2 si Norveçli, %2 si Hindistanlı, %17,4 ü Almanyalı, %4,4 ü Rusyalı, %2,7 si Fransalı, %4,9 u İtalyalı, %8,6 sı İngiltereli, %0,7 si Macaristanlı, %3,9 u Hollandalı, %1 i Çek Cumhuriyetli, %0,2 si Beyaz Rusyalı, %8,8 i Avusturalyalı, %17 si Amerikalı, %7,4 ü İspanyalı, %0,5 i Güney Koreli, %1,2 si Japonyalı, %1,2 si Güney Afrikalı, %0,5 i Filistinli, %1,7 si Singapurlu, %0,5 i Malezyalı, %1,5 i İsveçli, %0,5 i Danimarkalı, %3,2 si Brezilyalı, %0,7 si Meksikalı, %0,5 Kolombiyalı, %0,5 i Yunanistanlı, %0,2 isi Filipinli, %0,5, Portekizli ve %1,7 si Ukraynalıdır. 64

75 Tablo 5 Katılımcıların Milliyetlerinin Dağılımı Katılımcıların Milliyetleri f % Kanadalı 15 3,7 Norveçli 9 2,2 Hindistanlı 8 2,0 Almanyalı 71 17,4 Rusyalı 18 4,4 Fransalı 11 2,7 İtalyalı 20 4,9 İngiltereli 35 8,6 Macaristanlı 3,7 Hollandalı 16 3,9 Çek Cumhuriyetli 4 1,0 Belaruslu 1,2 Avusturalyalı 36 8,8 Amerikalı (ABD) 69 17,0 İspanyalı 30 7,4 Güney Koreli 2,5 Japonyalı 5 1,2 Güney Afrika 5 1,2 Filistinli 2,5 Singapurlu 7 1,7 Malezyalı 2,5 İsveçli 6 1,5 Danimarkalı 2,5 Brezilyalı 13 3,2 Meksikalı 3,7 Kolombiyalı 2,5 Yunanistanlı 2,5 Filipinli 1,2 Portekizli 2,5 Ukraynalı 7 1,7 Toplam Türkiye Destinasyonunun Gastronomi İmajına Ait Bulgular İlk olarak destinasyonun gastronomi imajını belirlemek amacıyla kullanılan ölçeğe ait bulgular sunulmuştur. Destinasyonun gastronomi imajı 21 ifade ile test edilmiş. Tablo 6 katılımcıların Türkiye destinasyonunun gastronomi imajı ile ilgili algılarını belirlemeye yönelik ifadelere verilen cevapları göstermektedir. Katılımcılara yöneltilen anket formunda yukarıda yazılı 21 ifadeye ne derecede katıldıkları sorulmuştur. Türkiye destinasyonunun hangi gastronomik özellikleri ile algılandığını görebilmek amacıyla, bir destinasyonun sahip olabileceği gastronomi turizmi çekicilikleri listelenmiş ve Türkiye nin listedeki 65

76 çekiciliklere sahip olma durumuna ziyaretçilerin ne derecede katıldıkları sorulmuştur. Her bir destinasyon çekiciliğine verilen cevaplar değerlendirilmiştir. Türkiye destinasyonunun gastronomi imajını belirlemek amacıyla kullanılan ölçekte ilk çekicilik dünyaca ünlü mutfak kültürüdür. Katılımcılar bu çekiciliği değerlendirdiklerinde %45,9 oranında katıldıklarını % 25,8 oranında ise kesinlikle katıldıklarını ifade etmişlerdir. Türkiye nin dünyaca ünlü mutfak kültürü sunabilme durumunu değerlendiren ziyaretçilerin en çok tekrarladıkları cevap katılıyorum seçeneği olup cevapların ortalaması ise 3,90 şeklindedir. Türkiye yi ziyaret eden katılımcılar Türkiye nin dünyaca ünlü bir mutfak kültürüne sahip olduğunu düşünmektedirler. Türkiye nin gastronomi imajının bileşenlerinden birisinin ünlü bir mutfak kültürü olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye ünlü bir mutfak kültürüne sahip olmakla birlikte yine de, katılımcıların % 70 i bu düşünceye sahiptir. Destinasyonun gastronomi imajını en iyi yansıtabileceği düşünülebilecek özelliklerden birisi olan bu ifade Türkiye nin gastronomiyi tanıtma alanında daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Türkiye destinasyonunun yemek ve şarapları ile ünlü bölgelere sahip olma durumunu değerlendiren katılımcılar %45,2 oranında destinasyonun bu çekiciliği sunduğuna katılmakta, %19,2 si kesinlikle katılmakta olduğunu ifade etmişlerdir. Katılımcıların %30,5 i ise kararsız olduğunu belirtmiştir. Söz konusu çekicilikte en çok tekrarlanan değer katılıyorum ifadesi olup ortalama 3.78 dir. Dikkate değer bir şekilde kararsız ziyaretçiler olmasının sebebi, Türkiye nin dünyaca ünlü şarap bölgelerinin olmaması ve aslında üzüm ve şarap üretiminin anavatanı olarak görülen Anadolu topraklarında yakın zamanlarda şarapçılığa önem verilmemesi olabilir. Çok çeşitli yiyecekler şeklinde ölçekte yer alan diğer çekicilik için verilen yanıtlar incelendiğinde, katılımcıların %49,7 sinın katıldığı, % 24,3 ünün kesinlikle katıldığı, %17,9 unun kararsız olduğu ve %8,1 inin katılmadığı görülmektedir. Bu çekicilik için verilen cevapların ortalaması 3,90 ve en çok tekrarlanan değer ise katılıyorum seçeneğidir. Türkiye destinasyonunun çok çeşitli yiyecekler sunduğunu düşünen katılımcıların oranı toplamda %74 olup Türkiye için iyi bir gösterge olarak değerlendirilebilir. 66

77 Tablo 6 Türkiye Destinasyonunun Gastronomi İmajının Belirlenmesine Ait Bulgular Türkiye nin sunduğu x s çekicilikler N:407 f % f % f % f % f % Dünyaca ünlü mutfak kültürü 4 1,0 22 5, , , ,8 3,90,88 Yemek ve şarapları ile ünlü bölgeler 2,5 19 4, , , ,2 3,78,82 Çok çeşitli yiyecekler , , , ,3 3,90,86 Yiyeceklerde yüksek kalite 2,5 18 4, , ,6 4,10,85 Yeme içme ilgili paket turlar 40 9, , , , ,1 3,21 1,09 Dışarıda yemek yemek için 6 1,5 31 7, , , ,7 3,91,96 makul fiyatlar Çok sayıda ilgi çekici restoran 4 1,0 9 2, , , ,8 3,95,82 Eşsiz kültürel deneyimler 6 1,5 6 1,5 30 7, ,6 4,36,80 Restoranlara kolay ulaşım imkanı 5 1,5 24 5, , , ,8 3,92,91 Çeşitli özellikli restoranlar 5 1,2 40 9, , , ,9 3,68,95 Bölgesel olarak üretilen yiyecek ve içecekler 3,7 17 4, , , ,2 4,09,84 Turistik işletmelerde güleryüzlü çalışanlar 6 1,5 9 2,2 39 9, , ,9 4,30,85 Restoranlarda İngilizce yazılmış mönü kartları 11 2,7 26 6, , , ,0 3,84,98 Sokak pazarlarını ziyaret etme imkanı 2,5 28 6, , , ,2 3,99,88 Eşsiz seyyar yiyecek ve içecek satıcıları 8 2,0 34 8, , , ,1 3,74,98 Çeşitli yeme içme aktiviteleri, mutfak kursları ve çiftlik ziyaretleri 34 8, , , , ,7 3,23 1,14 Mutfak ve turizm üzerine geniş bilgiler 16 3,9 32 7, , , ,0 3,45,95 Etkileyici yiyecek ve içecek sunumları 10 2,5 22 5, , , ,0 3,94,92 Egzotik yemek hazırlama teknikleri 6 1,5 34 8, , , ,2 3,60,92 Lezzetli yiyecek içecekler 5 1,2 6 1, , , ,3 4,24,80 Dünyaca ünlü yiyecek ve içecekler 3,7 10 2, , , ,6 4,31,82 N: 407 1: Kesinlikle Katılmıyorum 5: Kesinlik Katılıyorum 67

78 Yiyeceklerde yüksek kalite çekiciliği için katılımcıların yanıtları incelendiğinde %15 karasız, %44,5 katılıyorum ve %35,6 kesinlikle katılıyorum oranları karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu çekicilik için verilen yanıtların ortalaması 4,10 olup en yüksek ortalamaya sahip dördüncü çekicilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye nin zengin bir mutfak kültürüne sahip olması, tarımsal üretimde güçlü bir ülke olması ve turizm endüstrisinde yer alan aşçıların Türk mutfak kültürünü yansıtmada başarılı oldukları düşünülebilir ve kaliteli yiyeceklerin temel kaynakları olarak değerlendirilebilir. Destinasyonun katılımcılar tarafından değerlendirilen diğer bir çekiciliği de yeme içme ilgili paket turlardır. Türkiye nin yeme içme ilgili paket turlar sunabilme durumu incelendiğinde, katılımcıların bu duruma %9,8 inin kesinlikle katılmadığı, %10,1 inin katılmadığı, %40,5'inin karasız olduğu, %28,5 inin katıldığı ve %11,1 inin kesinlikle katıldığı görülmektedir. Söz konusu çekicilik için en çok tekrarlanan cevabın kararsız ve ortalamanın 3,21 olduğu göze çarpmaktadır. Söz konusu çekicilik gastronomi imajı ölçeğinde en düşük ortalamaya sahiptir. Bu durum Türkiye nin yeme içme ile ilgili paket turlar sunmada biraz yetersiz olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte yeme içme ile ilgili paket turların iyi bir şekilde tanıtılamadığı sonucuna da varmak mümkün olabilir. Katılımcıların cevaplarının standart sapması incelendiğinde 1,08 ile diğer ifadelere göre daha yüksek bir standart sapma görülmektedir. Bu durum katılımcıların bu konudaki görüşlerinin ve imajlarının bir birinden oldukça farklı olduğunu göstermektedir. Türkiye nin yeni gastronomi turları geliştirmeye ve pazarlama çalışmalarında bu konuya biraz daha ağırlık vermeye ihtiyaç duyduğu düşünülebilir. Dışarıda yemek yemek için makul fiyatlar her ziyaretçi için önemli bir destinasyon özelliğidir. Çünkü gastronomi turizmini kültürü tanımanın önemli bir şekli olarak tanımlayan yaklaşım, ziyaretçilerin destinasyonlarda mümkün olduğunca yerel lezzetleri tüketmeleri gerektiğini savunmaktadır. Yiyecek ve içecek işletmelerindeki makul fiyatlar söz konusu aktivitelere katılımı arttıran bir unsurdur. Türkiye destinasyonunun dışarıda yemek yemek için makul fiyatlar sunabilme durumunu değerlendiren katılımcılar, %81,7 oranında destinasyonun makul fiyatlar sunduğunu belirtmişlerdir. Bu çekiciliğin katılımcılar tarafından verilen cevaplarının ortalaması 3,91 ve en çok tekrarlanan cevap ise katılıyorum seçeneğidir. Türkiye destinasyonunun dışarıda yemek yemek için makul fiyatları olan bir ülke olduğu sonucuna varmak mümkündür. Bu durum Türkiye de gastronomi turizminin gelişmesi için rekabet açısından önemli bir fırsat sunmaktadır. 68

79 Türkiye nin çok sayıda ilgi çekici restorana sahip olma durumunu değerlendiren katılımcılar, %23,6 oranında kararsız, %47,4 oranında katılmakta ve %25,8 oranında kesinlikle katılmakta olduklarını belirtmişlerdir. Türkiye destinasyonu ilgi çekici restoranlara sahip bir destinasyon olarak değerlendirilebilir. Bu durum diğer birçok sonuç gibi Türkiye nin gastronomi turizmi potansiyelinin olduğunun bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Türkiye destinasyonunun önemli bir çekiciliği de eşsiz kültürel deneyimler olarak ölçekte yer almıştır. Türkiye nin bu çekiciliğe sahip olma durumuna ziyaretçilerin %39 u katılıyorum %50,6 sı ise kesinlikle katılıyorum seçeneğini işaretlemişlerdir. Bu çekiciliği değerlendiren ziyaretçilerin cevaplarının ortalaması 4,36 ve en çok tekrarlanan cevap ise kesinlikle katılıyorum seçeneğidir. Türkiye kültürel deneyimler sunabilen önemli bir destinasyon olarak değerlendirilmektedir. Gastronomi turizmi sunabilmenin temel kaynağı olarak görülen kültürel zenginlik, bu ölçekte en yüksek ortalama cevaba sahip çekicilik olarak değerlendirildiğinden, Türkiye destinasyonunun gastronomi turizmi destinasyonu olabilme fırsatı olduğunu göstermektedir. Restoranlara kolay ulaşım imkanı açısından değerlendirilen destinasyon, %19,9 unun kararsız, %45 2 sini katıldığı ve %27,8 inin kesinlikle katıldığı bir ziyaretçi profilini karşımıza çıkarmaktadır. Türkiye de turistik bölgelerin genellikle alt yapı açısından iyi bir noktada olması, yiyecek ve içecek işletmelerine ziyaretçilerin kolay ulaşabilmesini sağlamaktadır. Türkiye nin bu konuda da iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Türkiye destinasyonunun çeşitli özellikli restoranlar çekiciliğini değerlendiren katılımcılar %29,5 oranında kararsız, %38,6 oranında katılmakta ve %20,9 oranında ise kesinlikle katılmakta olduklarını belirtmişlerdir. Bu çekicilik için verilen cevapların ortalaması 3,68 ve en çok tekrarlanan cevap ise katılıyorum seçeneğidir. Diğer çekicilikler ile kıyaslandığında Türkiye çeşitli özellikli restoranlarını artırmaya ihtiyaç duyan bir destinasyon olarak değerlendirilebilir. Bölgesel olarak üretilen yiyecek ve içecekler gastronomi turizmi açısından önemli bir çekicilik olarak değerlendirildiğinde, Türkiye destinasyonunun bu açıdan iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Ziyaretçiler bu çekicilik için %14 kararsız, %47,9 katılmakta ve %33,2 ise kesinlikle katılmakta olduğunu belirtmişlerdir. Ziyaretçilerin bu çekicilik için verdikleri cevapların ortalaması 4,09 ve en çok tekrarlanan cevapları ise katılıyorum seçeneğidir. 69

80 Turistik işletmelerde güleryüzlü çalışanlar ifadesini değerlendiren katılımcıların %37,8 i katıldığını ve %48,9 u kesinlikle katıldığını ifade etmişlerdir. Bu ifadeye verilen cevapların ortalaması 4,30 ile en yüksek üçüncü ortalama olup, en çok tekrarlanan cevap ise kesinlikle katılıyorum seçeneğidir. Turizm sektörü emek yoğun ve insan ilişkilerinin ön planda olduğu bir hizmet sektörü olduğundan, işletmelerdeki çalışanlar memnuniyet açısından oldukça önemli bir faktördür. Türkiye destinasyonunun sunmuş olduğu çekicilikler arasında güler yüzlü personeller, yiyecek ve içecek işletmelerinden ziyaretçilerin oldukça memnun ayrılmasına katkı sağlamaktadır. Türkiye bu açıdan da oldukça iyi bir noktada olarak değerlendirilmiştir. Restoranlarda İngilizce yazılmış mönü kartları için katılımcılar %22,1 oranında kararsız, %41,8 oranında katılmakta olduklarını ve %27,0 oranında ise kesinlikle katıldıklarını belirtmişlerdir. Türkiye deki bütün işletmelerde İngilizce menüler bulunmasa da turistik bölgelerde genellikle İngilizce menüler bulunmaktadır. Menülerin en azından İngilizce olması hem ziyaretçiler hem de işletmeciler için kolaylık sağlamaktadır. Türkiye destinasyonunu ziyaret eden katılımcılar destinasyonda sokak pazarlarını ziyaret etme imkanlarını değerlendirmişlerdir. Türkiye de sokak pazarlarını ziyaret etme fırsatı için katılımcıların %15,2 si kararsız, %48,2 si katılıyorum ve %29,2 si kesinlikle katılıyorum şeklinde cevap vermişlerdir. Bu çekicilik için cevapların ortalaması 3,99 ve en çok tekrarlanan cevap ise katılıyorum seçeneğidir. Türkiye de sokak pazarları yabancı ziyaretçiler tarafından da fark edilerek ilgi görmüştür. Katılımcıların yaklaşık %80 inde sokak pazarlarının varlığı konusunda olumlu bir imaj gelişmiştir. Türkiye de seyyar yiyecek ve içecek satıcılarını değerlendiren katılımcılar, % 27,3 karasız, %38,3 katılıyorum ve %24,1 kesinlikle katılıyorum seçeneklerini kullanmışlardır. Türkiye destinasyonunun seyyar satıcılar bakımından çok olumlu bir imaja sahip olmadığı görülmektedir. Seyyar yiyecek satışlarının yasal düzenlemelerle kısıtlanmış olması seyyar yiyecek satışının Türkiye de az olmasına sebep olmaktadır. Çeşitli yeme içme aktiviteleri, mutfak kursları ve çiftlik ziyaretleri çekiciliği katılımcılar tarafından %8,4 kesinlikle katılmıyorum, %15,5 katılmıyorum, %36,9 kararsızım, %23,6 katılıyorum ve %15,7 kesinlikle katılıyorum seçenekleriyle değerlendirilmiştir. Çekiciliğin cevaplarının ortalaması 3,23 ve en çok tekrarlanan cevap ise kararsızım seçeneğidir. Türkiye destinasyonu gastronomi turizminin önemli aktiviteleri olan yeme içme aktiviteleri, mutfak kursları ve çiftlik ziyaretleri açısından çok olumlu bir imaja sahip 70

81 değildir. Katılımcıların yarısından fazlası olumsuz veya kararsız görüş bildirmiştir. Söz konusu aktivitelerin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Mutfak ve turizm üzerine geniş bilgiler çekiciliği katılımcılar tarafından, % 3,9 kesinlikle katılmıyorum, %7,9 katılmıyorum, %40,3 kararsız, %34,9 katılıyorum ve %13,0 kesinlikle katılıyorum seçenekleriyle cevaplanmıştır. Çekiciliğe verilen cevapların ortalaması 3,45 ve en çok tekrarlanan seçenek ise kararsızım cevabıdır. Katılımcıların imajları Türkiye destinasyonunun mutfak kültürü ve turizm konusunda yeterince bilgi akışı sağlayamadığını göstermektedir. Mutfak kültürü ve turizm konusunda çok fazla bilgi bulunmamasının sebebi, destinasyonda gastronomi turizminin pazarlamada öncelikli bir turizm çeşidi olmamasından kaynaklanabilir. Ancak unutulmamalıdır ki, gastronomi turizminin ön plana çıkarılmadığı alanlar için gastronomi öğelerinin tanıtımda çok fazla kullanılması, ziyaretçilerin destinasyona geldiklerinde beklentilerinin karşılanmamasına neden olabilir. Dolayısıyla ilk olarak turizm çeşidinin geliştirilmesi bununla eş zamanlı olarak bilgilendirme çalışmalarının yapılması ve ardından tanıtım faaliyetlerinin yapılması daha etkili bir seçim olabilir. Etkileyici yiyecek ve içecek sunumları çekiciliği, %14,5 kararsız, %50,6 katılıyorum ve % 27 kesinlikle katılıyorum şeklinde cevaplanmıştır. Türk mutfak kültürünün zenginliği, yiyeceklerin çeşitliliği, Türk aşçıların yetenekli olmaları gibi etkenler ziyaretçilere yiyecek ve içeceklerin sunumunu etkileyici hale getirmektedir. Egzotik yemek hazırlama teknikleri çekiciliği, %8,4 katılmıyorum, %36,4 kararsız, %36,6 katılıyorum ve %17,2 kesinlikle katılıyorum şeklinde cevaplanmıştır. Bu çekicilik için verilen cevapların ortalaması 3,6 ile diğer çekiciliklere göre biraz düşük düzeydedir. Türk mutfak kültüründe kullanılan yemek hazırlama tekniklerinin ilgi çekici unsurlar barındırmasına rağmen çok egzotik olarak algılanmadığı görülmektedir. Lezzetli yiyecek ve içecekler çekiciliği, %10,8 kararsız, %45,2 katılıyorum ve %41,3 kesinlikle katılıyorum şeklinde cevaplanmıştır. Bu çekicilik için verilen cevapların ortalaması 4,24 olup, en yüksek ortalamalardan birisidir. Bu durum Türk yiyecek ve içeceklerinin ziyaretçiler tarafından çok lezzetli bulunduğunu göstermektedir. Lezzetli bir mutfak imajına sahip olduğunun düşünülmesi, Türkiye destinasyonunda gastronomi turizminin geliştirilmesi için bir avantaj olarak değerlendirilebilir. Dünyaca ünlü yiyecek ve içecekler çekiciliği, %11,3 kararsız, %35,9 katılıyorum ve %49,6 kesinlikle katılıyorum şeklinde cevaplanmıştır. Bu çekicilik için verilen cevapların 71

82 ortalaması 4,31 olup, en yüksek ortalamalardan birisidir. Ayrıca en çok tekrarlanan cevap ise kesinlikle katılıyorum seçeneğidir. Türkiye nin dünyaca ünlü yiyecek ve içeceklere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum gastronomi turizminin gelişmesine zemin hazırlayacak önemli bir sonuçtur. Türkiye yi ziyaret eden katılımcılar, Türkiye destinasyonunun gastronomi imajını toplam 21 ifade (değişken) ile değerlendirmiştir. Destinasyonun gastronomi imajını ölçmek için kullanılan ifadelerin katılımcılar tarafından kaç değişik boyutta algılandığını belirlemek amacıyla Faktör Analizi yapılmıştır. Ölçeğin varsa alt boyutlarını belirleyebilmek için açıklayıcı faktör analizi yapılmıştır. Alt boyutların daha önceki çalışmalarla aynı doğrultuda olup olmadığını sorgulamak amacı ile hareket edildiği durumlarda doğrulayıcı faktör analizi yapılabilir. Gastronomi imajı ölçeğinin alt boyutlarını belirlemek amacıyla faktör analizi uygulanmadan önce veri setinin faktör analizine uygunluğu test edilmiştir. Gastronomi imajı ölçeğinin güvenirliği Cronbach Alpha katsayısı hesaplanarak test edilmiş ve hesaplanan değer 0,883 olmuştur. Verilerin faktör analizine uygunluğunun test edilmesi için, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterliliği ve Bartlett küresellik testi uygulanmıştır. Sipahi, Yurtkoru ve Çinko (2008) e göre verilerin faktör analizine uygun olması için KMO değeri 0,50 nin üzerinde ve Barltlett testi de 0,05 önem derecesinde anlamlı olması gerekmektedir. Hesaplanan KMO değeri 0,50 nin üzerinde ve Bartlett testi de 0,05 önem derecesinde anlamlı olduğundan verilerin faktör analizi için uygun olduğuna karar verilmiştir (KMO: 0,849 ve p:0.000). Temel bileşenler yöntemi ve Varimax döndürme yöntemi kullanılarak yapılan analizde örnekleme yeterliliği ölçüsü 0,50 nin altında kalan, faktör altında tek ve uygunsuz olan ifadeler sonuçlarda kullanılmadığı faktör analizinde özdeğerleri 1 ve üzerinde bulunan 3 faktör elde edilmiştir. Faktörlerin güvenirlik analizleri yapıldığında bir faktör için hesaplanan alfa değerinin 0,70 in altında olduğu gözlemlenmiş ancak soru/değişken sayısının az olduğu ölçeklerde faktör içi güvenirlik sınırının 0,60 alınabileceği göz önüne alındığında bütün faktörler sonuçlarda değerlendirilmiştir. Faktör analizi sonucunda 17 ifadenin oluşturduğu 3 faktör elde edilmiştir. Faktörler sırasıyla Mutfak Kültürü ve Yiyecekler Gastronomi Aktiviteleri ve Yiyecek İçecek İşletmeleri olarak adlandırılmıştır. Faktörlerin iç tutarlılıklarının hesaplanması sonucu ortaya çıkan alfa değerleri sırasıyla 0,857; 0,746 ve 0,647 dir. 72

83 Tablo 7 Gastronomi İmajının Alt Boyutları Faktörün Adı ve Önermeler Faktör Yükleri Açıklanan Varyans (%) Güv. (α) Faktör 1: Mutfak Kültürü ve Yiyecekler 31,991,857 Dünyaca ünlü mutfak kültürü.,677 Yemek ve şarapları ile ünlü bölgeler.,515 Çok çeşitli yiyecekler.,745 Yiyeceklerde yüksek kalite.,797 Çeşitli özellikli restoranlar.,660 Bölgesel olarak üretilen yiyecek ve içecekler.,518 Etkileyici yiyecek ve içecek sunumları.,555 Lezzetli yiyecek ve içecekler.,690 Faktör 2: Gastronomi Aktiviteleri 9,123,746 Yeme içme ilgili paket turlar.,565 Seyyar yiyecek ve içecek satıcıları.,590 Çeşitli yeme içme aktiviteleri, mutfak kursları ve,798 çiftlik ziyaretleri Mutfak ve turizm üzerine geniş bilgiler.,776 Egzotik yemek hazırlama teknikleri.,678 Faktör 3: Yiyecek İçecek İşletmeleri 8, Restoranlara kolay ulaşım imkanı.,572 Turistik işletmelerde güleryüzlü çalışanlar.,603 Restoranlarda İngilizce yazılmış mönü kartları.,674 Sokak pazarlarını ziyaret etme imkanı.,657 Toplam Açıklanan Varyans (%) 50,2,883 Kaiser-Meyer-Olkin Örnekleme Yeterliliği Ölçüsü.849 Bartlett Küresellik Testi p.000 Ki Kare 3352,6 Mutfak kültürü ve yiyecekler faktörü incelendiğinde mutfak kültürü, şarap bölgeleri ve restoranlar gibi ifadeleri içerdiği görülmektedir. Bu nedenle mutfak kültürü, faktör isminde yer almıştır. Bununla birlikte, temelinde yiyecek ve içeceklerin ziyaretçileri etkilemesi yer alan, çeşitli yiyecekler, yiyeceklerde yüksek kalite, etkileyici yiyecek ve içecek sunumları ile lezzetli yiyecek ve içecekler şeklindeki ifadelerin faktör altında toplanması, bu faktör isminde yiyeceklerin yer almasını sağlamıştır. 73

84 Gastronomi aktiviteleri faktörü altında toplanan ifadeler incelendiğinde, bir destinasyonda ziyaretçilerin katılabilecekleri yeme içme ilgili paket turlar, eşsiz seyyar yiyecek ve içecek satıcıları, çeşitli yeme içme aktiviteleri, mutfak kursları ve çiftlik ziyaretleri gibi çeşitli gastronomi turizmi aktivitelerini içerdiği görülmektedir. Yiyecek İçecek İşletmeleri faktörü altında toplanan ifadeler, ziyaretçilerin hizmet aldığı işletmelerle ilgili ifadeleri içermesi, faktörün isminin yiyecek ve içecek işletmeleri olarak belirlenmesini sağlamıştır. Destinasyon imajı üzerine yapılan araştırmalar incelendiğinde, birçok destinasyon imajı ölçeğinde destinasyon ismi anıldığında ziyaretçinin aklına gelen ilk üç kelimenin sorulduğu görülmektedir. Türkiye destinasyonunun gastronomi imajını belirlemeyi amaçlayan araştırmada, aynı şekilde kullanılan bir bölüm yer almış ve ziyaretçilerden Türkiye ile ilgili ilk üç yiyecek ve içeceği yazmaları istenmiştir. Türkiye ile ilgili ilk üç yiyecek ve içeceği yazmaları istenen ziyaretçilerin cevapları Tablo 8 de yer almaktadır. Ziyaretçilerin, Türkiye ile ilgili aklına gelen ilk yiyecek ve içeklere bakıldığında 138 kez kebap (%33,9), 33 kez rakı (%8,1,) 29 kez döner (%7,1) ve 26 kez patlıcan (%6,4) kelimelerinin kullanıldığı görülmektedir. Türkiye ile ilgili ilk sırada akla gelen yiyecek ve içecekler Türkiye nin bütün bölgelerinde bulunabilen ve sıklıkla sofralarda yer alan yiyeceklerdir. Kebap en çok tekrarlanan yiyecek olduğundan Türkiye yi temsil eden yemek olarak nitelendirilebilir. Aslında kebap Adana, Şanlıurfa ve Gaziantep şehirlerinden tüm ülkeye yayılan ve tüm ülkedeki restoranlarda ziyaretçilerin karşısına çıkabilen bir yemektir. Restoranların çeşitleri üzerine bir inceleme yapılmamış olması özellikle kebabın çok hatırlanan bir yiyecek olmasının ardındaki nedenleri belirlemeye imkan vermemektedir. Türkiye ile ilgili akla gelen yiyecek ve içeceklerde ziyaretçilerin ikinci kelimede yer verdiği ürünlere bakıldığında, kebap ve rakıdaki yoğunluğun azaldığı, fazla tekrarlanan yiyeceklerin sayısının arttığı görülmektedir. Ancak yine de kebap ve rakı en çok tekrarlanan ürünlerdir. İkinci kelimede yer alan yiyecek ve içecekler 65 kez tekrarlanan kebap (%16), 27 kez tekrarlanan rakı (56,6), 20 kez tekrarlanan baklava (%4,9), 22 kez tekrarlanan koyun eti (%5,4), 18 kez tekrarlanan Türk lokumu (%4,4), 17 kez tekrarlanan balık, 15 kez tekrarlanan döner (%3,7), 14 er kez tekrarlanan humus ve patlıcan mezesi (%3,4 oranlarında) ve 13 kez tekrarlanan testi kebabı olarak karşımıza çıkmaktadır. İkinci sırada yer verilen yiyecekler arasında ekmek, ayran, mantı, yoğurt ve pide diğer çok tekrarlanan ürünlerdir. 74

85 Tablo 8 Türkiye İle İlgili Akla Gelen İlk Üç Yiyecek İçecek Türkiye İle ilgili Akla 1. Kelime 2. Kelime 3. Kelime Toplam Gelen Yiyecek İçecek f % f % f % Cevapsız 2 0,5 6 1,5 28 6,9 36 Köfte 15 3,7 9 2,2 14 3,4 38 Zeytin 2 0,5 2 0,5 16 3,9 20 Musakka ,0 4 1,0 12 Türk Lokumu 12 2,9 18 4,4 16 3,9 46 Kebap , ,0 33 8,1 236 Ayran 7 1,7 10 2,5 17 4,2 34 Karnıyarık 3 0,7 1 0,2 4 Mantı 12 2,9 11 2,7 15 3,7 38 Rakı 33 8,1 27 6,6 26 6,4 86 Beyaz peynir 3 0,7 7 1,7 3 0,7 13 Türk kahvesi 10 2,5 2 0,5 12 Çay 6 1,5 8 2,0 3 0,7 17 Yaprak sarma 3 0,7 3 Meze 13 3,2 2 0,5 11 2,7 26 Mercimek çorba 3 0,7 5 1,2 7 1,7 15 Baklava 13 3,2 20 4,9 17 4,2 50 Döner 29 7,1 15 3,7 10 2,5 54 Ekmek 5 1,2 11 2,7 12 2,9 28 Kayısı 4 1,0 4 Humus 5 1,2 14 3,4 6 1,5 25 Patlıcan ve mezesi 26 6,4 14 3,4 13 3,2 53 Yeşillik 3 0,7 3 Dürüm 3 0,7 1 0,2 3 Şarap 3 0,7 7 1,7 13 3,2 23 Salata 4 1,0 1 0,2 3 0,7 8 Domates sosu 1 0,2 1 Lahmacun 3 0,7 3 0,7 1 0,2 7 Testi kebap 7 1,7 13 3,2 20 Balık/Taze Balık 5 1,2 17 4,2 7 1,7 29 Karpuz 2 0,5 1 0,2 3 Limon 2 0,5 3 0,7 5 İncir 3 0,7 3 0,7 6 Nar 3 0,7 3 Hünkar Beğendi 1 0,2 1 Yoğurt 4 1,0 10 2,5 24 5,9 38 Cacık 4 1,0 5 1,2 9 75

86 Tablo 8 Devam Türkiye İle ilgili Akla Gelen İlk Üç Yiyecek İçecek Türkiye İle ilgili Akla Gelen Yiyecek İçecek 1. Kelime 2. Kelime 3. Kelime Toplam f % f % f % Pide 4 1,0 11 2,7 10 2,5 25 Koyun eti 4 1,0 22 5,4 15 3,7 41 Meyve sebze 5 1,2 5 Saç tava 2 0,5 2 Dondurma 4 1,0 4 1,0 8 Tavuk 1 0,2 4 1,0 5 1,2 10 Acı biber 7 1,7 2 0,5 9 Pirinç/Pirinç Pilavı 5 1,2 7 1,7 9 2,2 21 Antep Fıstığı 1 0,2 11 2,7 12 Peynir Kızartması 2 0,5 2 Pizza 2 0,5 4 1,0 6 Domates 3 0,7 3 Lavaş 2 0,5 2 0,5 4 Baharatlar 3 0,7 1 0,2 3 0,7 7 Tavuk şiş 2 0,5 5 1,2 3 0,7 10 İskender 2 0,5 2 Sarımsak 2 0,5 2 Ali nazik 2 0,5 2 İncir tatlısı 1 3 0,7 4 Dolma çeşitleri 3 0,7 3 Künefe 1 0,2 4 1,0 5 Çorbalar 3 0,7 2 0,5 5 Üzüm suyu 3 0,7 3 Börek 1 0,2 1 0,2 2 Helva 1 0,2 1 0,2 2 Bira 2 0,5 2 Gözleme 3 0,7 3 Bamya 1 0,2 1 Menemen 1 0,2 1 Bal 4 1,0 4 TOPLAM Türkiye ile ilgili akla gelen yiyecek ve içeceklerde ziyaretçilerin üçüncü kelimede yer verdiği yiyecek ve içeceklerde yine kebap ve rakı ilk sıraları alırken yoğurdun üçüncü sırada yer alması yeni bir durumdur. Üçüncü kelimede yer alan yiyecek ve içecekler 33 kez tekrarlanan kebap (%8,1), 26 kez tekrarlanan rakı (%6,4), 24 kez tekrarlanan yoğurt 76

87 (%5,9), 17 kez tekrarlanan baklava (%4,2), 17 kez tekrarlanan ayran (%4,2), 16 kez tekrarlanan Türk lokumu (%3,9), 16 kez tekrarlanan zeytin (%3,9), 15 kez tekrarlanan koyun eti (%3,7), 15 kez tekrarlanan mantı (%3,7), 14 kez tekrarlanan köfte (3,4) ve 13 kez (%3,2) tekrarlanan şarap şeklindedir. Üçüncü kelimede yer alan yiyeceklerde Türk mutfak kültürünün önemli unsurları olan yoğurt ve zeytinin sıklıkla yer alması cevaplardaki yiyecek çeşitliliğinin artması bakımında önemli bir göstergedir. Ziyaretçilerin Türkiye ile ilgili akla gelen ilk üç kelimeyi yazmaları istenilen bölümde yazılan tüm kelimeler dikkate alındığında, 407 ziyaretçinin toplam 1221 kelime yazma imkanı vardır. Bu kelimeler arasında kebap 236 kez tekrar edilerek ilk sırada, rakı 86 kez tekrar edilerek ikinci sırada, döner 54 kez tekrar edilerek üçüncü sırada, patlıcan 53 kez tekrar edilerek dördüncü sırada ve baklava 50 kez tekrar edilerek beşinci sırada yer almıştır. Türkiye önemli bir tarım ülkesi olmasına rağmen önemli tarım ürünlerinden zeytin ve antep fıstığının fazla tekrar edilen yiyecekler arasında olmaması ve fındığın hiçbir ziyaretçi tarafından yazılmamış olması dikkat çekici sonuçlar arasındadır. Ziyaretçilerin Türkiye destinasyonunun yiyecek ve içecekleri ile yeme ve içme imkanları hakkındaki algılarının belirlenmesi amacıyla çalışmada ziyaretçilere yöneltilen dört soru yer almaktadır. Ziyaretçilere ilk yöneltilen soru, Gelecekte Türkiye yi sunmuş olduğu yeme ve içme imkanları için tekrar ziyaret etmeyi düşünüyor musunuz? şeklinde olmuştur. Bu sorunun amacı, ziyaretçilerin Türkiye nin gastronomisini ne derecede önemsedikleri ve gelecekteki ziyaretlerinde gastronominin etkisini anlayabilmektir. Gelecekte Türkiye destinasyonunu yeme ve içme imkanları için ziyaret etmeyi kesinlikle düşünmeyen katılımcıların oranı %2,0, ziyaret etmeyi düşünmeyen ziyaretçilerin oranı %9,8, karasız katılımcıların oranı %20,1, ziyaret etmeyi düşünen katılımcıların oranı %47,7 ve ziyaret etmeyi kesinlikle düşünen katılımcıların oranı ise %20,4 tür. Bulgularda görüldüğü üzere Türkiye yi gelecekte yiyecek ve içecekleri için ziyaret etme isteği olan ziyaretçilerin oranı %68 olup, bu durum Türkiye nin gastronomi imajı için olumlu bir gösterge olarak kabul edilebilir. Ziyaretçilerin tatil satın alma karar sürecinde destinasyonların çeşitli çekicilikleri rol oynamaktadır. Gastronomi de ziyaretçilerin tatil satın alma kararına etki eden faktörler arasında değerlendirilmektedir. Bu durumun Türkiye destinasyonu için hangi noktada olduğunu belirlemek amacıyla katılımcılara yönetilen soru Türkiye ye tatil kararınızda 77

88 Türk mutfağı ne kadar etkiliydi? şeklindedir. Katılımcılar bu soruyu %3,7 oranında hiç önemli değil, %7,6 oranında önemli değil, %31,0 oranında ne önemli ne de önemsiz, %44,5 oranında önemli ve %13,3 oranında çok önemli şeklinde cevaplamışlardır. Bu soruya verilen cevapların ortalaması 3,56 dır. Görüldüğü üzere Türk mutfağı ziyaretçilerin satın alma karar sürecinde oldukça etkili bir faktör değildir. Bu durum Türkiye destinasyonunu ziyaret için yabancıların, Türkiye tatillerindeki motivasyon faktörleri arasında gastronominin ilk sırada yer almadığı sonucuna varılmasını sağlayabilir. Tablo 9 Katılımcıların Türkiye Hakkındaki Algı ve Düşüncelerine Ait Dağılım Ziyaretçilerin Türkiye x s Hakkındaki Düşünceleri f % f % f % f % f % Gelecekte Türkiye yi sunmuş 8 2,0 40 9, , , ,4 3,74 0,95 olduğu yeme ve içme imkanları için tekrar ziyaret etmeyi düşünüyor musunuz? 1. Kesinlikle Düşünmüyorum 2. Düşünmüyorum 3. Karasızım 4.Düşünüyorum 5. Kesinlikle düşünüyorum Türkiye ye tatil kararınızda Türk 15 3,7 31 7, , , ,3 3,56 0,94 mutfağı ne kadar etkiliydi? 1.Hiç Önemli Değil 2. Önemli Değil 3.Ne Önemli Ne de Önemsiz 4. Önemli 5. Çok Önemli Türkiye deki ziyaretinizde genel olarak yiyecek ve içeceklerden ne kadar memnun kaldınız? 2 0,5 13 3,2 33 8, , ,4 4,19 0,75 1.Hiç Memnun Kalmadım 2. Memnun Kalmadım 3.Ne memnunum Ne de Memnun değilim 4. Memnun Kaldım 5. Çok Memnun Türkiye nin sunmuş olduğu yeme ve içme imkanları sebebiyle, çevrenizdeki kişilere Türkiye yi ziyaret etmelerini tavsiye eder misiniz? , , ,8 4,53 0,55 1. Kesinlikle Düşünmüyorum 2. Düşünmüyorum 3. Karasızım 4.Düşünüyorum 5. Kesinlikle Düşünüyorum Katılımcıların Türkiye deki seyahatleri boyunca yiyecek ve içeceklerden ne derce memnun kaldıklarının sorulduğu bölümde, katılımcıların %52,8 i memnun kaldıklarını, %35,4 ü çok memnun kaldıklarını ifade etmişlerdir. Ziyaretçiler oldukça memnun kaldıkları Türkiye destinasyonunu aynı zamanda yakın çevrelerine tavsiye edeceklerini de belirtmişlerdir. Türkiye nin sunmuş olduğu yeme ve içme imkanları sebebiyle, çevrenizdeki kişilere Türkiye yi ziyaret etmelerini tavsiye eder misiniz? sorusuna katılımcıların %40,3 ü tavsiye etmeyi düşündüğünü ve %56,8 i kesinlikle tavsiye etmeyi düşündüğünü ifade etmiştir. Türkiye ziyaretçilerin oldukça memnun kaldığı yiyecek ve 78

89 içecekler sunabilen bir ülke olmakla beraber, ziyaretçilerin çevrelerine yeme ve içme imkanları için kesinlikle tavsiye edeceği bir destinasyondur. Türkiye destinasyonunu ziyaret eden katılımcıların gastronomi turizmine katılım durumlarını gösteren bilgiler Tablo 10 da sunulmuştur. Ziyaretçilerin seyahatleri sırasında katılmış oldukları gastronomi turizmi aktiviteleri, ziyaretçilerin gastronomiye verdikleri önemi yansıtabilecek göstergelerdendir. Katılımcılara bölgeye özgü yiyecek ve içecekleri servis eden restoranlarda yeme aktivitesine katılma durumları sorulmuştur. Katılımcıların %23,8 i ara sıra, %36,4 ü sık sık ve %31,4 ü her zaman katıldıklarını ifade etmişlerdir. Katılımcıların yerel restoranları ziyaret etmede istekli oldukları anlaşılmaktadır. Tablo 10 Katılımcıların Gastronomi Turizmi Aktivitelerine Katılma Durumlarının Dağılımı Tatil amaçlı seyahatlerde ziyaretçilerin katıldığı Asla Nadiren Ara sıra Sık sık Her zaman aktiviteler f % f % f % f % f % Bölgeye özgü yiyecek ve içecekleri servis eden restoranlarda yemek. Eve götürmek için bölgesel yiyecek ve içecekleri satın almak. Yüksek kaliteli restoranlarda yemek yemek. 9 2,2 25 6, , , ,4 3,88, , , ,14 1, , , , , ,7 3,43 1,47 Yerel içecekleri tüketmek , , , ,9 3,92,99 Şarap satış ofislerini ve şarap evlerini ziyaret etmek. Yöresel yemek tariflerinin bulunduğu kitapları alıp eve götürmek. Bölgeye özgü barlara gitmek. Yemeye alışık olduğum yiyecek ve içeceklerin satıldığı restoranlarda yemek , , , , ,2 2,75 1, , , , ,8 12 2,9 2,19 1, , , , , ,4 3,28 1, , , ,3 33 8,1 2,92 1,15 Tatilleri sürecince eve götürmek için bölgesel yiyecek ve içecekler satın alma için verilen cevaplara bakıldığında katılımcıların %11,1 inin asla, %17,9 unun nadiren, %31 inin ara 79 x s

90 sıra, %26 sının sık sık ve %14 ünün her zaman cevaplarını işaretlediği görülmektedir. Bulgular ziyaretçilerin beraberlerinde çok fazla yiyecek ve içecek taşımadıklarını göstermektedir. Bu durum ziyaretçilerin ilgisinden kaynaklanabileceği gibi, uçak ve havaalanlarının kurallarından da kaynaklanıyor olabilir. Uçaklarda yiyecek ve içecek taşımanın kısıtlanmasının yanında birçok ülkenin de sınırlardan yiyecek ve içecek sokulması ile ilgili çeşitli kanunları bulunmaktadır. Bu faktörlerin yanı sıra havayolu şirketlerinin yolcuların yük kapasitesini kısıtlamaları başka bir faktör olabilir. Yüksek kaliteli restoranlarda yemek yeme aktivitesi özellikle gurme turlarının ayrılmaz bir parçasıdır. Bununla birlikte gastronomiye ilgi duyan ziyaretçiler destinasyonun en güzel lezzetlerine ulaşmak için kaliteli restoranları tercih etmektedir. Araştırmada katılımcıların %7,4 ü asla, %13,2 si nadiren, %32,2 si ara sıra, % 27,5 i sık sık ve %19,7 si her zaman cevaplarıyla bu aktiviteye seyahatleri esnasında katılma durumlarını bildirmişlerdir. Yüksek kaliteli restoranlar, gastronomiye önem veren kişilerin ziyaret ettiği işletmeler olarak değerlendirildiğinde, katılımcıların %47 sinin yeme ve içmeye önem verdiği anlaşılmaktadır. Katılımcıların seyahatleri esnasında yerel içecekleri tüketme eğilimi incelendiğinde, %20,4 ara sıra, %37,8 sık sık ve %32,9 her zaman cevapları görülmektedir. Katılımcılar çoğunlukla seyahatleri esnasında yerel yiyecekleri deneyimlemektedir. Şarap satış ofislerini ve şarap evlerini ziyaret etme konusunda katılımcıların cevapları %23,1 asla, %23,8 nadiren, %23,1 ara sıra %14,7 sık sık ve %15,2 her zaman şeklindedir. Şarap ve şarap üretim tesislerine ilgi sadece bir kesim ziyaretçide karşılaşılabilecek bir durum olabilir. Türkiye ye gelen ziyaretçilerin de şarap konusunda oldukça ilgili olmadığı görülmektedir. Bu durum sadece Türkiye destinasyonu için değerlendirilmemelidir, çünkü tüm dünya genelinde şarapla ilgili bireylerin oranı toplum içinde çok yüksek değildir. Ayrıca unutulmamalıdır ki şarap Türkiye nin gastronomi imajı içinde çok önemli bir yere sahip değildir. Katılımcıların büyük bir kısmının yöresel yemek tariflerinin bulunduğu kitapları satın almadığı görülmektedir. Yemek tariflerinin internet üzerinde çokça olması ve seçeneklerin sonsuz denebilecek sayıda olması kişileri yemek kitapları almaktan uzaklaştırıyor olabilir. Bölgeye özgü barlara gitme aktivitesi için katılımcılar % 7,9 asla, %18,9 nadiren, %28,5 ara sıra %26,3 sık sık ve%18,4 her zaman cevaplarını kullanmışlardır. Eğlence ve dinleme amacıyla tatilde bulunan kişilerin özellikle yerel bar işletmelerini ziyaret etmesi olası bir durumdur. Ancak her şey tatil sisteminin, bu gibi aktiviteleri engelleyici etkisi 80

91 unutulmamalıdır. Her şey dahil sisteminde konaklayan ziyaretçiler tesiste yerel yiyecek ve içecekleri tüketseler de konaklama tesisinin dışına pek çıkmayabilirler. Yemeye alışık olduğum yiyecek ve içeceklerin satıldığı restoranlarda yeme için katılımcılar %13,5 asla, %22,1 nadiren, %31 ara sıra, %25,3 sık sık ve %8,1 her zaman seçenekleri ile cevap vermişlerdir. Ziyaretçiler için yerel yiyecek ve içeceklerin birer fırsat olmasının yanında bir tehlike unsurunun da olduğunu unutmamak gerekir. Seyahatleri esnasında gıda kaynaklı rahatsızlık yaşamaktan korkan ziyaretçiler tanıdık ve bildik işletmeleri ve yiyecekleri tercih edebilirler. 4.3 Katılımcıların Kullanmış Oldukları Bilgi Kaynaklarına Ait Bulgular Araştırmaya katılan ziyaretçilerin kullanmış oldukları bilgi kaynaklarına dair bulgular Tablo 11 de sunulmuştur. Ziyaretçilerin kullanmış oldukları bilgi kaynaklarının destinasyon paydaşları tarafından bilinmesi, gelecekteki tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde doğru iletişim kanallarının seçilmesinde faydalı olabilecek bir husustur. Katılımcıların %38,6 sı otomobil kulüplerini çok önemsiz bir bilgi kaynağı olarak nitelendirmiştir. Otomobil kulüplerini önemsiz olarak değerlendiren katılıcıların oranı %21,9, ne önemli ne de önemsiz olarak değerlendirenlerin oranı %22,1, önemli olarak değerlendirenler %14,5 ve çok önemli olarak değerlendirenler ise %2,9 oranındadır. Bu sonuçlardan anlaşıldığı üzere otomobil kulüpleri ziyaretçiler için önemli bir bilgi kaynağı değildir. Broşürler ve seyahat rehberi, ziyaretçilerin kullanılabileceği diğer bir bilgi kaynağı olarak araştırmada yer almıştır. Bu bilgi kaynağını önemli olarak değerlendiren katılımcıların oranı %47,2 çok önemli olarak değerlendirenlerin oranı ise %17,4 tür. Broşürler ve seyahat rehberi için verilen cevapların ortalaması 3,59 ve en çok tekrarlanan cevap ise önemli seçeneğidir. Broşürler ve seyahat rehberleri ziyaretçiler için önemli sayılabilecek bir bilgi kaynağıdır. Türkiye destinasyonunu ziyaret eden katılımcıların %23,3 ü seyahat kitaplarını ne önemli ne de önemsiz olarak değerlendirirken, önemli olarak değerlendirenler %45,7 ve çok önemli olarak değerlendirenlerin ise %17,9 olduğu görülmektedir. Seyahat kitaplarının katılımcılar için nispeten önemli sayılabilecek bir bilgi kaynağı olduğu görülmektedir. Tablo 11 Katılımcıların Kullandıkları Bilgi Kaynaklarının Dağılımı 81

92 Ziyaretçilerin Kullandığı Bilgi Kaynakları x s f % f % f % f % f % Otomobil kulüpleri , , , ,5 12 2,9 2,21 1,18 Broşür/Seyahat rehberi 29 7,1 37 9, , ,4 3,58 1,09 Seyahat kitapları 16 3,9 37 9, , , ,9 3,64 1 Gazete/ Seyahat Dergileri 25 6, , , , ,6 3,44 2,27 Arkadaşlar/ Aile üyeleri 23 5,7 22 5, , , ,0 4,02 1,15 Bölgesel/Ulusal turizm ofisleri 41 10, , , , ,3 3,30 1,13 Geçmiş deneyimler 26 6,4 19 4, , , ,3 4,11 2,28 Destinasyon tarafından gönderilen mailler , , , ,8 2,94 1,22 Seyahat acentesi , , , ,7 3,46 2,83 Televizyon/Filmler /Seyahat kanalı Otellerin ve restoranların web sayfaları Sosyal medya (Facebook, Twitter, Blogs, Tripadvisor) Destinasyonun web sitesi İnternet araması/arama motorları 40 9,8 29 7, , , ,3 3,41 1, ,9 30 7, , , ,65 1, , , , ,4 3,55 1, ,1 35 8, , , ,3 3,67 1, ,1 19 4,7 40 9, ,3 4,01 1,11 1.Hiç Önemli Değil 2. Önemli Değil 3. Ne Önemli Ne de Önemsiz 4. Önemli 5. Çok Önemli Katılımcıların %6,1 i gazete ve seyahat dergilerini çok önemsiz, %14,5 i önemsiz, %28 i ne önemli ne de önemsiz, %40,8 i önemli ve %10,6 sı çok önemli bir bilgi kaynağı olarak değerlendirmektedir. Verilen cevapların ortalaması 3,35 ve en çok tekrarlanan cevap ise katılıyorum seçeneğidir. Bulgular değerlendirildiğinde gazete ve seyahat dergilerinin ziyaretçiler için ne önemli ne de önemsiz bir bilgi kaynağı olduğu görülmektedir. Katılımcıların %15 i arkadaşlar ve aile üyelerini ne önemli ne de önemsiz, %29 u önemli ve %45 i çok önemli bir bilgi kaynağı olarak değerlendirmektedir. Arkadaşlar ve çevre çok önemli bir bilgi kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Katılımcıların %10,1 i bölgesel ve ulusal turizm ofislerini çok önemsiz, %12,5 i önemsiz, %24,1 i ne önemli ne de önemsiz, % 43 ü önemli ve %10,3 ü çok önemli bir bilgi kaynağı olarak değerlendirmektedir. Turizm ofisleri ziyaretçilerin güvenebildikleri bir merkez olarak görülebilir. Ziyaretçiler tatilleri esnasında ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeleri bu 82

93 ofislerden sağlayabilmektedirler. Turizm ofislerinde yerel gastronomi hakkında bilgilerin yer alması gastronomi turizmi açısından önemli bir husustur. Katılımcıların çok büyük bir bölümü yaklaşık %80 i geçmiş deneyimleri önemli bir bilgi kaynağı olarak görmektedir. Bilgi araştırması konusundaki teorilerin de ele aldığı bu konuda, genel eğilimin ilk olarak içsel bilgi kaynaklarını kullandığı yönündedir. Deneyimler içsel bilgi kaynağı olarak bireylerin ilk başvurduğu bilgi kaynağıdır. Bu durum bulgularda açıkça görülmektedir. Destinasyon tarafından gönderilen mailler katılımcılar tarafından önemli bir bilgi kaynağı olarak görülmemektedir. Seyahat Acenteleri ile Televizyon, Filmler ve Seyahat Kanalı bilgi kaynakları katılımcılar tarafından önemli bilgi kaynakları olarak değerlendirilmiştir. Ancak çok önemli olarak değerlendirilmediğini belirtmek gerekmektedir. Katılımcıların %7,9 u otellerin ve restoranların web sayfalarını çok önemsiz, %7,4 ü önemsiz, %23,1 i ne önemli ne de önemsiz, % 34,6 sı önemli ve %27 si çok önemli bir bilgi kaynağı olarak değerlendirmektedir. Otellerin ve restoranların web sayfaları ziyaretçilerin işletmeyi ve aktivitelerini tanıyabilmesine fırsat vermektedir. Modern dünyada internet birçok alanda etkili olmaya başlamıştır. İnternet bilgi kaynağı olarak hizmet vermesinin yanında, kullanıcıların içerik geliştirdiği mecraların da kurulmasına fırsat vermiştir. Kullanıcıların geçmiş deneyimlerini ve günlük yaşamından kesitler paylaştığı sosyal medya aynı zamanda ziyaretçilerin destinasyon hakkında bilgi edindikleri bir kanaldır. Katılımcıların büyük bir kısmı sosyal medyayı önemli bir bilgi kaynağı olarak görmektedir. Günümüzde araştırmacılar tarafından özellikle ziyaretçilerin turistik bölgeler ve işletmeler hakkında yorumlarının bulunduğu sayfalar, çok önemli bilgi kaynakları olarak görülmektedir. Destinasyonun web sitesi ve internet araması/arama motorları katılımcıların önemli olarak nitelendirdiği bilgi kaynaklarıdır. Tablo 12 de katılımcıların genel olarak bilgi kaynaklarının Türkiye yi ziyaret etme kararlarında ne kadar etkili olduğu görülmektedir. Bilgi kaynaklarının Türkiye yi ziyaret etme kararlarında ne önemli ne de önemsiz olduğunu ifade edenlerin oranı % 12,3, önemli olduğunu ifade edenlerin oranı %48,4 ve çok önemli olduğunu ifade edenlerin oranı ise %36,1 dir. Ziyaretçiler destinasyon hakkında bilgi araştırması yaptıklarında, araştırmaları sonucunda elde ettikleri bilgiler satın alma kararını etkilemektedir. Dolayısıyla Türkiye ve gastronomi konusunda aydınlatıcı ve teşvik edici içeriklerin oluşturulması çok önemlidir. 83

94 Tablo 12 Katılımcıların Bilgi Kaynakları Hakkındaki Düşüncelerinin Dağılımı Ziyaretçilerin Bilgi Kaynakları Hakkındaki Düşünceleri Genel olarak bilgi kaynakları Türkiye yi ziyaret etme kararınızda ne kadar etkiliydi? x s f % f % f % f % f % 12 2,9 1 0, , , ,1 4,14,86 1.Hiç Önemli Değil 2. Önemli Değil 3.Ne Önemli Ne de Önemsiz 4. Önemli 5. Çok Önemli 4.4 Katılımcıların Harcamalarına Ait Bulgular Tablo 13 araştırmaya katılan ziyaretçilerin turistik harcamaları ile yiyecek ve içecek harcamaları görülmektedir. Katılımcıların harcamalarla ilgili bölümü yanıtlamamıştır. Hesaplamalar sadece cevap veren katılımcıların bilgileri dikkate alınarak yapılmıştır. Türkiye deki seyahatlerinin toplam maliyetini bildiren ziyaretçilerin oranı %79,9 dur. Tatil harcamalarının ortalaması Amerikan Doları dır. Türkiye deki yiyecek ve içecek harcamaları bölümünü cevaplayan katılımcıların oranı %71,5 tir. Katılımcıların ortalama yiyecek ve içecek harcamaları ise 575 Amerikan dolarıdır. Tablo 13 Katılımcıların Turistik Harcamaları Ziyaretçilerin Harcama Grupları f % Türkiye de Tatil Harcamaları Cevapsız Cevaplayan Ortalama Tatil Harcaması: 3.058,9 $ ,1 79,9 Yiyecek İçecek Harcamaları Cevapsız Cevaplayan ,5 71,5 Ortalama Yiyecek ve İçecek Harcaması: 575,3 $ Türkiye destinasyonunda tatillerini geçiren ziyaretçilerin Türkiye deki tüm tatil harcamaları ile yiyecek ve içecek harcamaları oranlandığında, yiyecek ve içecek harcamalarının toplam tatil harcamalarını %18,8 ini oluşturduğu görülmektedir. 84

95 4.5 Hipotezlerin Test Edilmesi ile Elde Edilen Bulgular Araştırmanın bir numaralı hipotezinin test edilmesi için çoklu doğrusal regresyon analizi uygulanmıştır. Bir numaralı hipotezin test edilmesinde, elde edilen gastronomi imajı alt boyutları kullanılmıştır. Faktör analizi sonucunda oluşan alt boyutlar istatistik programı tarafından yeni birer değişken olarak veri dosyasına eklenmiştir. H1: Destinasyonun gastronomi imajı ile turistlerin ziyaret etme istekleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. Ziyaretçilerin gastronomi imajı algılarının, destinasyonu yiyecek ve içecekleri için tekrar ziyaret etme niyeti üzerinde bir etkisinin olup olmadığı regresyon analizi ile test edilmiştir. Regresyon modelinde bağımlı değişken olarak tekrar ziyaret etme niyeti yer almaktadır. Bağımsız değişkenler olarak gastronomi imajı ölçeğinin üç faktörü kullanılmıştır. Regresyon modelinin sonuçları incelenmeden önce modelin ve değişkenlerin regresyon analizi için uygunluğu kontrol edilmiş, regresyon analizinin varsayımları test edilmiştir. Yapılan ilk çoklu doğrusal regresyon analizinde, faktör 3 ün Anova test sonuçları anlamlılık seviyesinin 0,05 seviyesinden yüksek olduğunu göstermiştir (p 0,055). Anova testi sonucu, faktör 3 ün bağımlı değişkeni tahmin edebilmek için istatistiksel olarak uygun olmadığını göstermektedir. Bu durum sonucunda faktör 3 modelden çıkarılarak tekrar analiz yapılmıştır. Çoklu doğrusal regresyonun ilk varsayımı değişkenler arasında doğrusal bir ilişkinin varlığıdır. Değişkenler arasındaki doğrusal ilişkinin görülebilmesi için korelasyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda tekrar ziyaret etme niyeti ile faktör bir arasında ve tekrar ziyaret etme niyeti ile faktör iki arasında 0,01 anlamlılık düzeyinde doğrusal bir ilişki tespit edilmiştir. Regresyon analizi sonucunda elde edilen Anova tablosunda p değeri 0,000 olduğundan H1 hipotezi kabul edilmiştir. Bu durum bağımlı değişkenin bağımsız değişkenler tarafından açıklanabileceğini göstermektedir. Regresyon analizinin ikinci varsayımı bağımsız değişkenler arasında bir ilişkinin olmamasıdır. Çoklu bağlantı problemi olarak anılan bu durum için faktör 1 ve faktör 2 arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla korelasyon analizi yapılmış ve anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir. Regresyon analizinin diğer bir varsayımı, hata terimlerinin normal dağılım özelliği taşımasıdır. Hata terimlerinin dağılımını gözlemlemek için regresyon analizi yapılırken gösterilmesi istenen Normal Dağılım P-P Plot grafiği incelendiğinde, normal dağılımdan 85

96 çok uzak bir durum tespit edilmemiştir. Bu sonuç en son sınanan varsayım olarak araştırmadaki çoklu doğrusal regresyon analizinin uygulanabilirliğini kanıtlamaktadır. Şekil 7. Normal P-P Plot grafiği- hipotez bir. Regresyon analizi sonuçları Tablo 14 te görülmektedir. Elde sonuçlar bağımlı değişken ile bağımsız değişkenler arasında anlamlı bir ilişkinin olduğunu göstermektedir. İlişkinin gücünü anlamak için hesaplanan R 2 değerine bakıldığında, tekrar ziyaret etme niyetinin gastronomi imajı ile sadece %14,2 sinin açıklanabileceği görülmektedir. Gastronomi imajının, ziyaretçilerin Türkiye yi yiyecek ve içecekleri için tekrar ziyaret etme niyetleri üzerinde bir etkisinin olduğu anlaşılmaktadır. Tekrar ziyaret etme niyetinin %14,2 si ziyaretçilerin algıladığı gastronomi imajına bağlıdır. 86

97 Tablo 14 Regresyon Analizi Sonuçları- Hipotez Bir Değişkenler β t p R R 2 Model 85,154,000,376,142 Mutfak Kültürü ve Yiyecekler,347 7,531,000 Gastronomi Aktiviteleri,146 3,162,002 H2: Bilgi kaynağı çeşidi ile turistlerin destinasyonu tekrar ziyaret etme niyeti arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmada test edilen ikinci hipotez, ziyaretçilerin kullanmış olduğu bilgi kaynakları ile destinasyonu tekrar ziyaret etme niyetleri arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Regresyon analizine başlandığında incelenen Anova tablosu sonucunda, istatistiksel olarak bağımlı değişken ile bağımsız değişkenler arasında bir ilişkini olabileceği gözlemlenmiştir (p:0,000). Aynı sonuçlar bilgi kaynaklarından sadece dördünün, bağımlı değişkeni açıklama gücü olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla diğer bilgi kaynakları analizden çıkarılmış ve analiz tekrar uygulanmıştır. Bağımlı değişken ile bağımsız değişkenler arasındaki doğrusal ilişki olup olmadığını görebilmek için yapılan korelasyon analizinde, değişkenler arasında anlamlı doğrusal ilişki tespit edilmiştir. Doğrusal ilişki varsayımı sağlanmıştır. Diğer bir varsayım için çoklu bağlantı durumu kontrol edilmiştir. Yapılan korelasyon analizinde bağımsız değişkenler yani bilgi kaynakları arasında bir ilişki tespit edilmiştir. Ancak çoklu bağlantı durumu için kontrol edilen VIF değerlerinin hiç biri 10 dan büyük olmadığı için, çoklu bağlantı problemi olmadığı düşünülebilir. Böylece ikinci varsayım da sağlanmıştır. Regresyon analizi sonuçları Tablo 15 te görülmektedir. Ziyaretçilerin destinasyonu yiyecek ve içecekleri için tekrar ziyaret etme niyetleri üzerinde etkili dört bilgi kaynağı vardır. Bu bilgi kaynaklarının tekrar ziyaret etme niyetini açıklama gücü R 2 katsayısı ile görülmektedir. Dört bilgi kaynağı şu şekildedir: Otomobil kulüpleri, gazete/ seyahat dergileri, geçmiş deneyimler ve sosyal medya. Dört bilgi kaynağı, ziyaretçilerin Türkiye yi yiyecek ve içecekleri için tekrar ziyaret etme niyetinin %14,3 ünü açıklamaktadır. Bir başka değişle ziyaretçilerin tekrar ziyaret etme niyeti %14,3 oranla bilgi kaynaklarına bağlıdır. 87

98 Tablo 15 Regresyon Analizi Sonuçları- Hipotez İki Değişkenler β t p R R 2 Model 13,857,000,379,143 Otomobil kulüpleri,120 2,429,016 Gazete/ Seyahat Dergileri -,169-3,231,001 Geçmiş Deneyimler,245 4,683,000 Sosyal Medya,214 4,159,000 Regresyon analizinin diğer bir varsayımı hata terimlerinin normal dağılım özelliği taşımasıdır. Hata terimlerinin dağılımını gözlemlemek için regresyon analizi yapılırken gösterilmesi istenen Normal Dağılım P-P Plot grafiği incelendiğinde, normal dağılımdan çok uzak bir durum tespit edilmemiştir. Bu sonuç en son sınanan varsayım olarak, araştırmadaki çoklu doğrusal regresyon analizinin uygulanabilirliğini kanıtlamaktadır. Şekil 8. Normal P-P Plot grafiği- hipotez iki. H3: Turistlerin demografik özellikleri ile destinasyonun algılanan gastronomi imajı arasında anlamlı bir ilişki vardır. 88

99 Araştırmada test edilen üçüncü hipotez, ziyaretçilerin bireysel özellikleri ile destinasyonun gastronomi imajını algılamaları arasındaki ilişkiyi nitelendirmektedir. Bireysel özellikler gastronomi imajını algılamada etkili midir? Sorusunun cevabı aranmaktadır. Söz konusu ilişki için bağımsız gruplar T-Testi ve Anova testi uygulanmıştır. Ortalamaları karşılaştırılan grupların sayısı iki olduğu durumlarda T-Testi kullanılmış, ikiden fazla olduğu durumlarda Anova testi kullanılmıştır. Gastronomi imajı değişkeni için faktör analiziyle elde edilen alt boyutlar kullanılmıştır. Yapılan bağımsız gruplar T-Testi sonucunda gastronomi imajının algılanmasında cinsiyetler arasında bir farklılığın olmadığı anlaşılmıştır. Gastronomi imajının algılanmasında ziyaretçilerin eğitim düzeylerinin etkisini görebilmek amacıyla Anova testi yapılmıştır. Test sonucunda, gastronomi aktiviteleri ve yiyecek içecek işletmeleri boyutlarının algılanmasında eğitim düzeyine göre anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (Gastronomi Aktiviteleri p:0,003 ve Yiyecek İçecek İşletmeleri p:0,040). Boyutların algılanmasındaki farklılığın kaynağını tespit edebilmek amacıyla Tukey Testi kullanılmıştır. Tukey testi sonuçlarına göre, önlisans mezunu ziyaretçilerin ortalaması lisans ve lisansüstü mezunlarına göre daha yüksektir. Ön lisans mezunu katılımcılar, Gastronomi Aktiviteleri ve Yiyecek İçecek İşletmeleri faktörlerini daha olumlu algılamaktadırlar. Gastronomi imajının algılanmasında ziyaretçilerin yaşlarının etkisini görebilmek amacıyla Anova testi yapılmıştır. Test sonucunda ziyaretçilerin yaş grupları arasında gastronomi imajını algılama açısından anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Gastronomi imajının algılanmasında ziyaretçilerin çalışma durumlarının etkisini görebilmek amacıyla Anova testi yapılmıştır. Test sonucunda Mutfak Kültürü ve Yiyecekler ile Gastronomi Aktiviteleri boyutlarının algılanmasında ziyaretçilerin çalışma durumlarına göre anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (Mutfak Kültürü ve Yiyecekler p:0,015 ve Gastronomi Aktiviteleri p:0,014). Gruplar arasındaki farklılık ise tespit edilememiştir. Ziyaretçilerin çalışma durumlarını gösteren grupların frekansları incelendiğinde grup üye sayısının 20 nin altında olan iki grup (çalışmayan ve ev hanımları) görülmektedir. Analizlerin istatistiksel olarak değerlendirilebilmesini zorlaştıran bu durum nedeniyle, ziyaretçilerin çalışma durumu sonraki testlerde kullanılmamıştır. Sonuç olarak, Türkiye destinasyonunun gastronomi imajının algılanmasında sadece ziyaretçilerin eğitim durumlarının etkisi tespit edilmiştir. 89

100 H4:Turistlerin demografik özellikleri ile bilgi kaynakları kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmada test edilen dördüncü hipotez, ziyaretçilerin bireysel özellikleri ile bilgi kaynakları kullanımı arasındaki ilişkiyi nitelendirmektedir. Bireysel özellikler bilgi kaynakları kullanımında etkili midir? Sorusunun cevabı aranmaktadır. Söz konusu ilişki için bağımsız gruplar T-Testi ve Anova testi uygulanmıştır. Ortalamaları karşılaştırılan grupların sayısı iki olduğu durumlarda T-Testi kullanılmış, ikiden fazla olduğu durumlarda Anova testi kullanılmıştır. Bilgi kaynakları ölçeği 14 değişkenden oluşmaktadır. Tüm değişkenlere daha önce yer verilmiştir. Yapılan bağımsız gruplar T-Testi sonucunda bilgi kaynakları kullanımında cinsiyetler arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (Seyahat Acentesi p: 0,039 ve Sosyal Medya p:0,045). Her iki bilgi kaynağı kullanımında kadın katılımcıların ortalamaları yüksektir. Kadınlar, destinasyon ve destinasyonun yiyecek ve içecekleri hakkında bilgi edinmek amacıyla seyahat acentelerini ve sosyal medyayı erkeklere göre daha fazla kullanmaktadır. Ziyaretçilerin bilgi kaynaklarını kullanımında ziyaretçilerin yaşlarının etkisini görebilmek amacıyla Anova testi yapılmıştır. Test sonucunda Bölgesel/Ulusal Turizm ofisleri, Geçmiş Deneyimler Sosyal Medya ve İnternet Araması/Arama Motorlarının bilgi kaynağı olarak kullanılmasında, ziyaretçilerin yaş gruplarına göre anlamlı bir farklık tespit edilmiştir (sırasıyla p:0,006 p:0,007 p:0,000 p:0,002). Bilgi kaynaklarının kullanılmasındaki farklılığın kaynağını tespit edebilmek amacıyla Tukey Testi kullanılmıştır. Tukey testi sonuçlarına göre, yaş grubu Bölgesel/Ulusal Turizm ofislerini bilgi kaynağı olarak ve yaş gruplarına daha fazla kullanmaktadır. Geçmiş deneyimler yaş grubu tarafından, yaş grubuna göre daha fazla kullanılmaktadır yaş grubu Sosyal Medyayı diğer tüm yaş gruplarına göre daha az kullanmaktadır. İnternet Araması/Arama Motorlarının kullanımı ve yaş gruplarında, ve yaş gruplarına göre daha fazladır. Ziyaretçilerin bilgi kaynaklarını kullanımında, ziyaretçilerin eğitim durumlarının etkisini görebilmek amacıyla Anova testi yapılmıştır. Test sonucunda bölgesel/ulusal turizm ofisleri, destinasyon tarafından gönderilen mailler, seyahat acentesi, otellerin ve restoranların web sayfaları ve sosyal medyanın bilgi kaynağı olarak kullanılmasında, ziyaretçilerin eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklık tespit edilmiştir (sırasıyla p:0,005 p:0,000 p:0,007 p:0,019 p:0,012). Bölgesel/ulusal turizm ofislerinin bilgi kaynağı olarak 90

101 kullanılmasında ön lisans mezunları ile lisansüstü mezunları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Bilgi kaynaklarının kullanılmasındaki farklılığın kaynağını tespit edebilmek amacıyla Tukey Testi kullanılmıştır. Tukey testi sonuçlarına göre ön lisans mezunu ziyaretçiler bölgesel/ulusal turizm ofislerini, lisansüstü mezunu ziyaretçilere göre daha fazla kullanmaktadır. Destinasyon tarafından gönderilen mailler, lise ve daha öncesi mezunu ziyaretçiler tarafından diğer ziyaretçilere göre daha fazla kullanılmaktadır. Seyahat acentesinin bilgi kaynağı olarak kullanımı, lisansüstü mezunu katılımcılarda diğer gruplara göre daha azdır. Ön lisans ve lisansüstü mezunu katılımcılar diğer gruplara göre otellerin ve restoranların web sayfalarını ve sosyal medyayı daha fazla kullanmaktadır. Sonuç olarak bireysel özelliklerin, destinasyon ve destinasyonun yiyecek ve içecekleri hakkında bilgi edinmek amacıyla kullanılan kaynaklar üzerinde etkisi olduğu görülmüştür. Özellikle genç ziyaretçiler internet ve sosyal medyayı diğer yaş gruplarındaki ziyaretçilere göre daha fazla kullanmaktadır. H5: Turistlerin demografik özellikleri ile gastronomi turizmine katılım eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmada test edilen beşinci hipotez, ziyaretçilerin bireysel özellikleri ile gastronomi turizmine katılım eğilimleri arasındaki ilişkiyi nitelendirmektedir. Bireysel özellikler gastronomi turizmine katılım üzerinde etkili midir? Sorusunun cevabı aranmaktadır. Ziyaretçilerin gastronomi turizmine katılım eğilimleri üzerinde ziyaretçilerin yaşlarının etkisini görebilmek amacıyla Anova testi yapılmıştır. Yerel içecekleri tüketme ve bölgeye özgü barlara gitme aktivitelerine katılımda yaş grupları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Yerel içecekleri tüketme aktivitesi için hesaplanan değer p:0,024 ve bölgeye özgü barlara gitme aktivitesi için hesaplanan değer p:0,000 olmuştur. Gruplar arasındaki farklılık ise yaş grubunun her iki aktiviteye daha fazla katılmasından kaynaklanmaktadır. Genç ziyaretçiler yerel içecekleri tüketme ve bölgeye özgü barlara gitme aktivitelerini daha fazla tercih etmektedirler. Ziyaretçilerin gastronomi turizmi aktivitelerine katılma durumlarının eğitim düzeylerine göre farklılaştığı Anova testi sonucunda tespit edilmiştir. Ziyaretçilerin bölgeye özgü yiyecek ve içecekleri servis eden restoranlarda yeme ve yerel içecekleri tüketme aktivitelerine katılımları ile eğitim durumları arasında anlamlı bir farklılık gözlenmiştir (p:0,000 ve p:0,016). Tukey testi sonuçları lisansüstü eğitime sahip ziyaretçilerin, bölgeye özgü yiyecek ve içecekleri servis eden restoranlarda yeme aktivitesine lise ve daha öncesi 91

102 mezunu ile ön lisans eğitimine sahip ziyaretçilere göre daha fazla katıldığını göstermektedir. Yerel içecekleri tüketme aktivitesine katılımlar incelendiğinde, lise ve daha öncesi mezunu katılımcıların diğer katılımcılara göre bu aktiviteye daha az katıldığı görülmektedir. Yapılan bağımsız gruplar T-Testi sonucunda gastronomi turizmi aktivitelerine katılma eğiliminde cinsiyetler arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (bölgeye özgü barlara gitmek p:0,037). Bölgeye özgü barlara gitme aktivitesine katılımda cinsiyetler arasındaki farklılık, erkeklerin aktiviteye daha fazla katılmalarından kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak gastronomi turizmi aktivitelerine katılım eğilimi ile demografik özellikler arasında anlamlı ilişkiler görülmektedir. Özellikle genç ziyaretçilerin ve erkeklerin bölgeye özgü barlara gitme aktivitesini diğer gruplara göre daha fazla tercih ettiği görülmektedir. 92

103 SONUÇ VE TARTIŞMA Türkiye destinasyonunun gastronomi imajını en iyi yansıtabilecek değerlendirmelerden birisi olan dünyaca ünlü mutfak kültürünü bir çekicilik olarak sunabilme gücünün olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Türkiye nin dünyaca ünlü bir mutfak kültürüne sahip olduğunu düşünen ziyaretçilerin oranı oldukça yüksektir. Bununla birlikte çok zengin bir mutfak kültürüne sahip olduğuna inanılan Türkiye destinasyonunun, mutfak kültürünü daha fazla tanıtmasına imkan verilmeli ve sağlanmalıdır. Ayrıca bundan sonraki çalışmalarda ziyaretçilerin destinasyon imajını etkileyebilecek pazarlama araçlarının ve bilgi kaynaklarının incelenerek mutfak kültürüne nasıl ve ne sıklıkta yer verildiğinin belirlenmesi destinasyonun pazarlama çalışmalarının daha etkili olmasına katkı sağlayabilir. Okumuş vd. (2007) çalışmalarında Türkiye nin mutfak kültürünü pazarlama çalışmalarında kullanmadığını tespit etmişlerdir. Durumun iyileştirilmesi için mutfak kültürü öğelerinin kullanımı gereklidir. Türkiye nin yemek ve şarapları ile özel bir kültüre ve ürünlere sahip bölgelerinin çok iyi tanınmadığı görülmektedir. Bu durum bölgesel pazarlama faaliyetlerinin eksikliğinden kaynaklanabilir. Bununla birlikte bu araştırma söz konusu durumu ayrıntılı olarak tespit edemediğinden, bu konuda Türkiye nin durumunu değerlendirebilmek için yeni araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye destinasyonun gastronomi imajını belirleyecek daha önce bir çalışma yapılmadığı gibi, bölgesel imaj çalışmalarının eksikliği de fark edilmektedir. Türkiye destinasyonun sahip olduğu potansiyelin iyi bir şekilde analiz edilmesi ve pazarlama faaliyetlerinde bölgesel unsurların da kullanılması faydalı olabilir. Ayrıca dünyada örneklerine rastlanılan bölgesel işaretleme çalışmalarına Türkiye de yer verilmeli ve yasal zemininin hazırlanmasına başlanmalıdır. Fransa örneğinde olduğu gibi bir yiyecek veya içeceğin belirli bir isimle ve/veya bölge ile adlandırılması için taşıması gereken özelliklerin belirlenmesi ve yasallaşması bölgesel ürünlerin özelliklerini korumaya ve artırmaya yardımcı olabilir. Sahip olunun varlık veya özelliklerin belirlenmesinin ilk adımı olan envanter çalışması ise Türkiye de daha etkili bir şekilde yapılabilir. 93

104 Türkiye destinasyonunun ziyaretçilere sunmuş olduğu yiyecek ve içeceklerin kalitesi ziyaretçilerin büyük bir çoğunluğu tarafından iyi olarak değerlendirilmektedir. Kaliteli yiyecek ve içecekler, gastronomi turizminin en önemli ve en gerekli çekicilik faktörüdür. Çünkü gastronomi turizmi, bir destinasyonun sahip olduğu kaliteli gastronomik ürünlerle ve zengin mutfak kültürü ile başlamaktadır ve bu şekilde var olabilir. Türkiye destinasyonun sunmuş olduğu yiyecek ve içeceklerin yüksek kaliteli olduğu algısı, Türkiye nin gastronomi alanında önemli bir potansiyele sahip olduğunun göstergesi olarak değerlendirilebilir. Gastronomi turizminin dünya genelinde daha popüler hala gelmeye başlaması da göz önüne alındığında, Türkiye destinasyonun gelecek için iyi bir potansiyele sahip olduğu ve bunu fırsata dönüştürmek için gerekli çalışmaların yapılabileceği düşüncesine varılabilir. Türk mutfak kültürünün lezzeti ve zenginliği ile dünyada önemli bir noktada olduğunu ifade eden diğer çalışmalarla (Cömert ve Özkaya, 2014; Şahin ve Ünver, 2015) örtüşen bir sonuç görülmektedir. Gastronomi turizmi aktiviteleri düşünüldüğünde belki de ilk sıralarda değerlendirilebilecek olan aktivitelerden birisi gastronomi turlarıdır. Bir destinasyon gastronomiye çok önem veren ve biraz ilgi duyan veya sadece alternatifler arayan ziyaretçiler için önemli bölgelerine ve önemli yiyecek ve içecek üretimi alan veya işletmelerine ziyaretleri içeren paket turlar sunabilmelidir. Türkiye destinasyonunun gastronomi turları sunabilmede ve/veya tanıtabilmede biraz yetersiz olduğu sonucuna varabilmek mümkündür. Gastronomi turizmi alanında potansiyele sahip bölge veya şehirler için acenta ve tur operatörleri tarafından paket turların organize edilmesine ihtiyaç vardır. Bununla birlikte tanıtım materyallerinde ve çalışmalarında söz konusu gastronomi turlarına yer verilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye, yiyecek ve içecek fiyatları açısından ziyaretçiler tarafından makul bir destinasyon olarak değerlendirilmektedir. Çok sayıda yiyecek ve içecek işletmesinin olması, Avrupa ülkelerinin para biriminin Türk lirasına göre daha değerli olması ve konvertibilitesinin yüksek olması gibi durumlar Türkiye de yiyecek ve içecek fiyatlarının ziyaretçiler tarafından makul olarak değerlendirilmesinin nedenleri arasında sayılabilir. Makul fiyatlar, tüketicilerin ilgili ürünleri satın almasını kolaylaştıran bir faktördür. Türkiye sahip olduğu makul fiyatlar ile gastronomi turizmi aktivitelerini geliştirmek için rekabet avantajına sahiptir. Bu avantajın kaybedilmemesi için turizm alanında bölgesel işaretlemelerle birlikte fiyat açısından da homojenliğe yakın bir durum yaratılmaya çalışılması önemlidir. 94

105 Türkiye yiyecek ve içecek endüstrisinde sürekli zenginleşen ve gelişen bir arza sahip bir ülkedir. Yiyecek ve içecek işletmelerinin sayısının ve kalitesinin artmakta olmasının kentleşme, yeni iş fırsatları, çalışan kesimin kentlerde birikmesi, ekonomik gelişme ile dışarıda yemek yiyen kişi sayısının artması ve zaman tasarrufu yapmaya çalışan kişilerin artması gibi birçok sebebi olabilir. Gelişen ve büyüyen yiyecek ve içecek endüstrisi Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçiler tarafından da fark edilmektedir. Ziyaretçiler tarafından algılanan Türkiye imajında ilgi çekici restoranların varlığı olumlu şekilde görülmekte olup, bu durum gastronomi turizminin gelişmesinde katkısı olacak bir fırsat olarak görülebilir. Gastronomiyi önemli bir faktör olarak gören ziyaretçiler Türkiye ye geldiklerinde çeşitli restoranları ziyaret etme imkanına sahiptir. Destinasyonun önemli bir rekabet fırsatına daha sahip olduğu sonucuna da varmak mümkündür. Gastronomi turizmi destinasyonu olabilme yolundaki ilk gereklilik olarak değerlendirilen zengin kültürel miras ve dolayısıyla sunulabilecek kültürel deneyimler açısından oldukça olumlu bir imaja sahip olan Türkiye, birçok yönüyle olduğu gibi büyük bir potansiyel ve güce sahip bir ülke olduğunu araştırma sonuçlarıyla bir kez daha göstermiştir. Araştırmada Türkiye destinasyonun sahip olduğu çekiciliklerde en yüksek ortalamayla değerlendirilmiş kültürel deneyimler, Türkiye nin gelecek için gastronomi turizmi alanında önemli bir aktör olma fırsatına sahip olduğunu göstermedir. Türkiye çeşitli özellikli restoranlar sunabilme açısından çok güçlü olarak algılanmamaktadır. Bu durum büyük şehirler ayrı olarak değerlendirildiğinde, turistik bölgelerde genellikle çok çeşitli restoran tip ve büyüklükleri ile karşılaşılmaması olarak görülebilir. Bu durum işletme zenginliğinin çok çeşitli olmaması ve dolayısıyla zayıf bir yön olarak değerlendirilebilir. Ancak başka bir bakış açısıyla ise bölgesel olarak düşünüldüğünde, yöresel yiyecek sunan işletmelerin çok çeşitli olmaması belirli bir standardın ve yöresel yiyeceklerin korunduğunu da gösterebilir. Destinasyonlardaki restoran çeşitliliğinin ve sunulan yiyecek ve içeceklerin kalitesinin korunması ile ilgili ilkeler belirlenebilir, ancak bu kararların alınmasında ve gastronomi turizminin geliştirmesi stratejilerinin belirlenmesinde destinasyondaki tüm paydaşların görüşlerinin alınması önemlidir. Gastronomi turizmi sadece bir veya birkaç bölge için geliştirilebilir bir turizm çeşidi olabileceği gibi, elbette potansiyelin ve turistik ürünlerin imkanı doğrultusunda ülkenin birçok bölgesinde de geliştirilebilir. Bölgesel olarak üretilen yiyecek ve içecekler açısından 95

106 ziyaretçilere iyi fırsatlar sunan Türkiye, ülkenin birçok bölgesinde gastronomi turizminin geliştirilebileceği bir destinasyondur. Ülkenin genel tanıtımı ile birlikte bölgesel tanıtıma ve bölgesel gastronomi turizmi stratejilerine önem verilmelidir. Gastronomi turizminde de diğer turizm çeşitlerinde olduğu gibi ziyaretçilerin hizmet aldığı çalışanlar, müşteri memnuniyetinde önemli bir faktör olmakla beraber işletmenin ve ülkenin imajına etki etmekte olan bir unsur olarak değerlendirilebilir. Araştırma sonuçları göstermiştir ki, Türkiye destinasyonu turizm endüstrisinde güler yüzlü çalışanlara sahiptir. Hizmet kalitesinin sağlanmasında çok önemli bir yeri olduğu varsayılan çalışanlar açısından olumlu bir imaja sahip Türkiye, gastronomi turizminin gelişmesinde gerekli olan işgücü ihtiyacına şimdiden sahip bir destinasyon olarak değerlendirilebilir. Yabancı ziyaretçiler tarafından ilgi gören bölgelerde yiyecek ve içecek işletmelerinin menülerinde ziyaretçilerin anlayabileceği şekilde yemeklerin isimlerini ve içeriklerini sunmaları gerekmektedir. İngilizce veya diğer dillerde hazırlanacak menüler için destinasyon yetkilileri işletmelere yardımcı olmalıdır. Yabancı dil bilgisi iyi olmayan kişiler tarafından yapılan çevirilerin kullanıldığı işletmeler ziyaretçilerin yanlış öğrenmelerine ve aynı zamanda farklı bir imajı algılamalarına neden olabilir. Bölgedeki yetkili kurumlar ve sivil toplum kuruluşları, bölgesel yiyecek ve içeceklerin farklı dillerdeki kullanımlarını inceleyerek doğru çevirilerin kullanılmasını sağlamalıdır. Aynı zamanda işletmelere sunulacak bu hizmet ile birlikte bölgede yiyecek ve içecek isimleri açısından bir homojenlik sağlanabilir. Bir destinasyonun üretmiş olduğu yiyecek ve içecekleri alıcılara ulaştırabileceği yerlerden birisi de sokak pazarlarıdır. Destinasyondaki yerel halk ürettikleri ürünleri ziyaretçilere ve işletmelere pazarlar sayesinde kolaylıkla ulaştırabilir. Lezzetli ve doğal ürünler yerel ekonomiye maksimum katkıyı sağlayacak şekilde satılmış olurlar. Gastronomi turizminin önemli bir aktivitesi olan pazar ziyaretleri ve alışverişi, bölgeye gelen ziyaretçilere en iyi bölgesel lezzetleri ulaştıracak ve yerel halka da en yüksek katkıyı sağlayacak şekilde düzenlenebilir. Seferihisar örneğinde olduğu gibi, sadece yerli halkın kendi ürettiği ürünleri satabileceği ücretsiz pazarlar kurulabilir. Böyle bir yaklaşım yerel gastronomik öğelerin korunarak ziyaretçilere ulaşmasını ve gastronomi turizminin gelişmesine katkı sağlayabilir. Bir ülke yiyecek ve içecek işletmelerinin yanından çeşitli festivaller, yemek kursları ve yiyecek ve içecek üretimine ziyaretçileri dahil ederek mutfak kültürünü tanıtabilir. 96

107 Ziyaretçilere ilgilerini çeken yiyecek ve içeceklere yakın olmaları fırsatı verilerek ve yemek yapma öğretilerek ziyaretçilerin destinasyonun mutfak kültürünü benimsemeleri ve yaşadıkları yere döndüklerinde bu kültürü yaşamaları sağlanabilir. Bir destinasyona gelen ziyaretçileri mutfak kültürü ile etkileyen destinasyon, sadece tatil esnasında değil ziyaretçilerin yaşamlarının geri kalanında da o mutfak kültürünün öğelerini tüketmelerini sağlayabilir. Böylece destinasyonda üretilen yiyecek ve içeceklerin üretimi ve satışı dolayısıyla ekonomik katkısı artırılmış olur. Ayrıca çiftlik ziyaretleri ve kırsal turizm olanakları geliştirilerek, destinasyonda ürün çeşitliliği sağlanabilir, ziyaretçilere çiftliklerde destinasyonun kültürünü ve yiyecek ve içeceklerini derinlemesine inceleme fırsatı sunulabilir. Türkiye, gastronomi ve turizm ile ilgili geniş bilgiler sunma açısından çok başarılı bir şekilde değerlendirilmemiştir. Dolayısıyla Türk mutfağı pazarlama faaliyetlerinde kullanılmasa da, en azından ziyaretçilere ve tüm dünyaya Türk mutfak kültürü tanıtılmaya çalışılmalıdır. Günümüzde Türk mutfak kültürü ile ilgili araştırmaların sayısı artmakta ve kamu kurumları çeşitli envanter çalışmaları yapmaktadır. Yürütülen bu çalışmalar sonucunda elde edilen bilgilerin yaygınlaştırılmasına önem verilmeli ve çeşitli dillere çevrilerek dünyaya Türk mutfak kültürü tanıtılmaya çalışılmalıdır. Gastronomi turizmi, ziyaretçinin yiyecek ve içeceklerin tüketim veya üretim aşamalarına katılımını da içerdiğinden, yemek pişirme ve hazırlama faaliyetlerinde ziyaretçilerin de etkin şekilde yer almasını içeren gastronomi turizmi aktiviteleri geliştirilerek ziyaretçilerin Türk mutfağı hakkında daha fazla bilgi sahibi olmaları sağlanabilir. Türkiye nin alglanan gastronomi imajı incelendiğinde, imaj ölçeğinde özellikle mutfak kültürü potansiyelini gösteren ifadeler gerçekten çok olumlu şekilde değerlendirilmiştir. Bu çekicilikler, lezzetli yiyecekler, ünlü yiyecekler, kültürel deneyim, bölgesel yiyecekler ve sokak pazarlarıdır. Bu durum Türkiye destinasyonunun gastronomi turizmi potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Ancak gastronomi turizminin uygulamalarına bakıldığında, Türkiye nin imajının daha az olumlu olduğu görülmektedir. Yeme içme ilgili paket turlar, seyyar yiyecek ve içecek satıcıları, çeşitli yeme içme aktiviteleri, mutfak kursları ve çiftlik ziyaretleri ile yemek ve şarapları ile ünlü bölgeler olarak sıralanabilecek çekiciliklerde Türkiye nin daha az olumlu gastronomi imajı dikkat çekmektedir. Bu durum Türkiye nin potansiyelini iyi değerlendiremediğini ve gastronomi turizminin gelişmediğinin düşünülmesine neden olmaktadır. 97

108 Türkiye destinasyonunda seyahat eden ziyaretçiler, Türk mutfak kültürünün birçok yiyecek ve içeceği ile karşılaşmaktadır. Ziyaretçilerin Türkiye ye dair hatırladıkları yiyecek ve içecekler Türkiye destinasyonunun en önemli gastronomi imajı öğeleridir. Türkiye nin gastronomi imajının incelendiği araştırmada, Türkiye yi ziyaretçilerin algısında temsil eden yiyecek ve içecekler gözler önüne serilmektedir. Türkiye ile ilgili ziyaretçilerin aklına gelen ilk yiyecekler kebap, döner, patlıcan, baklava, Türk lokumu, koyun eti, mantı, yoğurt ve balık olup içecek ise rakıdır. En çok tekrarlanan yiyecek ve içeceklerde patlıcan da yer almaktadır. Ziyaretçilerin yaz aylarında gerçekleştirdikleri ziyaretlerinde, bir yaz sebzesi olan patlıcan ile bolca karşılaştıkları anlaşılmaktadır. Balık ve taze balık ifadeleri ziyaretçilerin anketlerde yer verdiği diğer dikkat çeken bir yiyecektir. Deniz ürünleri bakımından zengin kaynaklara sahip Türkiye de genellikle kıyı bölgelerde sıklıkla tüketilen balığın yabancı ziyaretçiler tarafından sevilmesi ve dikkat çekmesi Türkiye için olumlu bir durum olarak değerlendirilebilir. Ancak, Türkiye geçmiş yıllara göre daha az tarımsal nüfusa sahip olmasına rağmen, birçok tarım ürünü yetiştirilen bir ülkedir. Tarımsal üretimde nispeten iyi sayılabilecek bir ülkenin gastronomi imajında patlıcandan başka meyve ve sebzeler yer almamaktadır. Bu durum önemli bir eksikliktir. Tarım ürünlerinin arasında özellikle dünyada önemli bir üretim hacmine sahip olan Türkiye için fındığın akla gelen yiyecek içeceklerde hiç yer almaması ve antep fıstığının çok az yer alması yine Türkiye için olumsuz bir durum olarak değerlendirilebilir. Türkiye destinasyonunun gastronomi imajında yer alması istenen yiyecek ve içecekler ile ilgili çalışmaların yapılmasına ihtiyaç vardır. Türkiye nin yer aldığı Anadolu toprakları dünyanın en eski medeniyetlerine ev sahibi yapmış bir coğrafyadır. Dünyanın en eski medeniyetlerine ev sahipliği yaparken dolayısıyla birçok alanda da ilklerin yaşandığı bir yerdir. Üzüm ve şarap üretiminin bilinen en eski alanlarından birisi olan Anadolu, günümüzde üzüm ve şarap üretimi açısından çok geride kalmıştır. Roma imparatorluğu zamanında Avrupa ya ilk asma kökünün Anadolu dan gittiği ileri sürülürken, Anadolu nun bu konuda Avrupa dan geri kalması ekonomik fırsatlardan yoksun kalınmasına neden olmaktadır. Katma değerin yüksek olduğu üzüm ve şarap üretiminde özellikle ihracatı destekleyici ekonomik planlara ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye destinasyonundaki seyahatlerinde ziyaretçiler yiyecek ve içeceklerden oldukça memnun kalmışlardır. Türk mutfağının oldukça zengin oluşu ve lezzetli öğeler barındırması ayrıca birçok ziyaretçi için kabul edilebilir lezzetler sunması, ziyaretçilerin 98

109 yiyecek ve içeceklerden oldukça memnun kalmasını sağlıyor olabilir. Ziyaretçilerin yiyecek ve içeceklerden memnun olmaları, gelecekte Türkiye yi tekrar ziyaret etmelerinde etkili olarak görünmektedir. Türkiye yi tekrar ziyaret etmek isteyen ziyaretçilerin oranı oldukça yüksek olarak gözlemlenmiştir. Ayrıca ziyaretçilerin neredeyse tamamı Türkiye destinasyonunu yakınlarına tavsiye edebileceklerini ifade etmişlerdir. Türkiye destinasyonu ziyaretçilerin oldukça memnun kaldığı ve kesinlikle çevrelerine tavsiye edecekleri bir destinasyondur. Bu durum, Türkiye destinasyonunun dünyada en önemli altıncı destinasyon olmasını açıklamakta ve gelecekte de çekiciliğini devam ettireceğini göstermektedir. Bir kez ziyaret eden kişileri kazanan, tekrar gelmelerini ve çevrelerine tavsiye etmelerini sağlayan bir destinasyon olan Türkiye gastronomisi ile de ziyaretçileri memnun edebilmektedir. Türkiye gastronomi turizmi için birçok fırsat barındıran bir ülke olarak değerlendirilebilir. Ziyaretçilerin destinasyon seçim süreçlerine etki eden birçok faktör olabilmektedir. Ziyaretçilerin seyahate çıkma sebeplerine bağlı olmakla birlikte gastronomi de destinasyon seçim kararı üzerinde etkili bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Türkiye destinasyonunu ziyaret eden katılımcılar, Türk mutfağını destinasyon seçim kararlarında çok etkili bir faktör olarak görmemektedirler. Gastronominin seçim kararındaki etkisinin yüksek olmaması, ziyaretçilerin tatile çıkış amaçlarının gastronomi ile ilgili olmamasından kaynaklanıyor olabilir. Bu durum Türkiye destinasyonuna gastronomi turizmi için gelen ziyaretçilerin çok fazla olmadığı ve Türkiye nin gastronomi turizmi merkezi bir destinasyon olarak görülmediği sonucuna varılmasını sağlayabilir. Gelecekteki araştırmalarda, Türkiye ye gelen ziyaretçilerin seyahat motivasyonlarını ve bu motivasyonlar içinde gastronominin sıralamasını belirleyebilecek çalışmalara yer verilebilir. Ayrıca ziyaretçilerin destinasyon seçim kararı sürecinde gastronomi ile ilgili araştırmalara yer verip vermediklerinin de araştırılması faydalı olabilir. Türkiye ye gelen ziyaretçilerin, seyahatleri boyunca gastronomi turizmi aktivitelerine katılma durumları sorulduğunda, ziyaretçilerin yerel yiyecek ve içecek işletmelerine meraklı olduğu görülmektedir. Long (2004) ün ifade ettiği gibi gastronomi turizmi; ziyaretçilerin diğer kültürü yiyecek ve içeceklerle tanımasıdır. Yerel işletmeleri tercih eden ziyaretçi kitlesi, destinasyonun gastronomisine meraklı kişiler olarak tanımlanabilir. Gastronomi turizminde, ikincil motivasyon faktörü gastronomi olan ziyaretçi grubu Türkiye destinasyonuna çekilebilecek potansiyel talep olarak görülebilir. 99

110 Ziyaretçiler bazen mecburen bazen de ilgilerinden dolayı yerel mutfakları deneyimlemek durumundadırlar. Ancak Türkiye yi ziyaret eden katılımcıların önemli bir kısmı yerel yiyecekleri tükettiklerini ifade etmişlerdir. Gastronomiye ilgi duyan kişilerin yerel yiyecek ve içecekleri tüketmeleri her zaman beklenen bir durumdur. Ancak unutulmamalıdır ki gastronomi için yola çıkmamış ziyaretçiler dahi, yerel ürünlerle karşılaştıklarında bu ürünleri denemekten geri durmamaktadırlar. Ziyaretçilere yeni bir deneyim yaşatabilmenin etkili bir yolunun da yerel yiyecek ve içeceklerin sunulması olduğu unutulmamalıdır. Ziyaretçilerde, yöresel yemek tariflerinin bulunduğu kitapları satın alma eğilimi yüksek değildir. Bu nedenle Türk mutfağının önemli yemekleri için reçeteler hazırlanarak çeşitli dillere çevrilmesi ve yemek yapımı videolarının yayınlanması, Türk mutfağını tanıtmada faydalı etkinlikler olabilir. Ziyaretçiler otellerin ve restoranların web sayfalarını önemli bir bilgi kaynağı olarak görmektedir. Ziyaretçiler tarafından sıklıkla incelenen web sayfalarında bulunulan bölgeyi ve kültürünü tanıtan bölümlerin olmasında fayda vardır. Avrupa da birçok örneği görülen sadece bir otel işletmesinin geliştirmiş olduğu uygulamalar ve web sayfası bölümleri ile bulunulan alandaki birçok bilgiye ulaşabilmek mümkün olmaktadır. Web sayfası ve uygulama ile, turistik alanlar ve binalar veya ören yerleri hakkında bilgi edinme, bulunulan alandaki ulaşım araçları hakkında bilgi edinme ve fotoğraflarla görebilme imkanı sunulmaktadır. Benzeri uygulamaların Türkiye destinasyonunda da sıklıkla kullanılması için gerekli çalışmaların yapılması, sunulan hizmetin kalitesinin artırılması açısından önem arz etmektedir. Tanıtım ve bilgilendirme ugulamaları ve web sayfalarının yöresel yiyecek ve içeceklere de yer vermesi sağlanabilir. Ziyaretçilerin seyahat öncesi bilgi araştırması sürecinde yer alan önemli unsurlardan birisi de arama motorlarıdır. Bireyler karar verme sürecinde destinasyon ve/veya işletmeler hakkında daha fazla bilgi edinmek için internet üzerinde araştırmalar yapmaktadır. Bu araştırmalar bireyleri çeşitli sayfalara yönlendirebilir. Bu araştırmalarda ön sıralarda yer alabilecek web sayfaları oluşturulmaya çalışılmalı ve ön sıralarda yer alan sayfalarda Türkiye ve Türk mutfağı ile ilgili içeriklerin oluşturulmasına katkı sağlanabilir. Ziyaretçilerin destinasyon seçiminde bilgi kaynaklarının oldukça etkili olduğu araştırma sonuçlarında görülmüştür. Ancak her ziyaretçi aynı bilgi kaynağını kullanmamaktadır. Ayrıca her bilgi kaynağı çok fazla kullanılmamaktadır. Örneğin, otomobil kulüpleri ve destinasyon mailleri ziyaretçiler tarafından önemli birer bilgi kaynağı olarak 100

111 görülmemektedir. Ancak arkadaşlar ve aile, deneyimler ve internet aramaları katılımcılar tarafından oldukça önemli bilgi kaynakları olarak nitelendirilmektedir. Dolayısıyla hedef kitlenin kullandığı bilgi kaynaklarının doğru analiz edilmesi, pazarlama hedeflerine ulaşma konusunda oldukça önem arz etmektedir. Gastronomi turizmi doğası gereği zengin bir kültürel mirasa sahip ülke ve medeniyetlerin sunabildiği bir turizm çeşididir. Dolayısıyla zengin bir mutfak kültürüne sahip Türkiye, gastronomi turizmi alanında önemli bir potansiyele ve güce sahiptir. Gastronomi turizmi aktivitelerinin geliştirilmeye başlanması ile birlikte dikkat edilmesi gereken bir konu da, bu turizm aktivitelerinin ve potansiyelin iyi tanıtılması durumudur. Bazı konularda tanıtım açısından eksiklik, potansiyelin gelişmesini ve arz ve talebin artmasını engelleyebilir. Ancak tersi durumlarda da, tam olarak geliştirilmeyen turizm ürünlerinin ve potansiyelinin tanıtım ve reklam faaliyetlerinde fazla yer almaması gerekmektedir. Eğer gastronomi öncelikli bir çekicilik değilse tanıtım materyallerinde çok fazla kullanılmamalı, çünkü yapılan tanıtımın ardından ziyaretçilerin bu öğelere ulaşamadıkları durumlar memnuniyetsizlik yaratmaktadır. Destinasyonun ziyaretçiler tarafından algılanan gastronomi imajı, ziyaretçilerin destinasyonu yiyecek ve içecekleri için tekrar ziyaret etme niyetini etkilemektedir. Dolayısıyla destinasyonu ziyaret eden kişilerin sahip olduğu gastronomi imajı ziyaretçilerin tekrar destinasyona gelmelerini veya destinasyonu bir daha tercih etmemelerini etkileyen bir faktördür. Destinasyonların gastronomi imajlarını geliştirme çabaları sonuçsuz değildir. Destinasyon hakkında bilgi edinmek amacıyla kullanılan bilgi kaynaklarının, ziyaretçilerin destinasyonu yiyecek ve içecekleri için tekrar ziyaret etme niyetleri üzerinde etkili olduğu araştırmanın diğer bir önemli sonucu olarak değerlendirilebilir. Kullanılan bilgi kaynaklarının, ziyaretçilerin destinasyonu ziyaret etme niyeti üzerindeki etkisi dikkate alındığında, gastronomi turizmi geliştirme çabalarında kullanılacak bilgi kaynaklarının seçimine dikkat edilmelidir. Gastronomi turizminin bir destinasyonda kullanılması için bir çerçevenin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Gastronomi turizmini geliştirmek ve uygulamak için bir mekanizma gereklidir. Paydaşların katılımı sağlanmalıdır. Destinasyon paydaşlarının ortak kararları ve hareketleri, geliştirilmek istenen gastronomi aktivitelerinin temellerinin sağlam atılmasını sağlayacaktır. 101

112 Gastronomi turizminin geliştirilmesi için coğrafi ve ekonomik olarak gelişebilme potansiyeli olan bölgelere odaklanma daha etkin bir yaklaşım olabilir. Destinasyonda, kamu kurumları, seyahat acenteleri ve yiyecek içecek işletmeleri arasında güçlü işbirlikleri geliştirilmelidir. Uzun dönemli stratejik planlar yapılmalı ve bu planlar doğrultusunda bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri düzenlenmelidir. Böylece destinasyonda kalite standartları belirlenebilir ve devamlılığı sağlanabilir (Boyne ve Hall, 2003; Ontario, 2008; Harrington & Ottenbacher, 2010). Destinasyonların geliştirdikleri stratejilerin başarıya ulaşmasında en önemli faktörlerin başında, gastronomi turizmi kaynaklarının iyi tanımlanması ve etkili kullanılması gelmektedir. Bununla birlikte kamu kurumlarının gücü ve imkânları, gastronomi turizminin pazarlama faaliyetlerine kanalize edilebilir. Türkiye gastronomi turizmi potansiyeline sahip ancak gastronomi turizmi gelişmemiş bir destinasyondur. Türkiye nin gastronomi imajı, gastronomi turizminin Türkiye de kesinlikle gelişebileceğini göstermektedir. Gastronomi tek başına ziyaretçi çekebilmesi ile birlikte farklı amaçla ziyarette bulunan kişilerin deneyimlerine de katkı sağlamaktadır. Dolayısıyla Türkiye de gastronomi üzerine yapılan inceleme ve araştırmalar destinasyondaki tüm turizm endüstrisini etkileyebilmektedir. Türk mutfak kültürününün daha iyi tanıtılması için farklı araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. İleriki araştırmalarda türk mutfak kültürünün restoran ve oteller gibi çeşitli turisttik işletmelerde nasıl yansıtıldığının araştırılması gerekmektedir. Algılanan imajın belirlenmesinin yanı sıra yansıtılan imajın da belirlenmesi gerekmektedir. Araştırmaların sonuçlarına göre yansıtılan imajın içeriği üzerine değerlendirmeler ve yeni çalışmalar yapılabilir. Türkiye de restoran işletmelerinin çeşitlerini, büyüklüklerini, atmosferini ve menülerini inceleyen araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. İşletmelerde sunulan hizmetler ile yiyecek ve içecekler belirlenmeli, elde edilen sonuçlarda görülen eksiklikler doğrultusunda yerel yiyecek ve içeceklerin daha fazla kullanılması için çalışmalar yapılmalıdır. Türk mutfağını hedef pazarlarda tanıtılması için yeni projeler geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Aynı zamanda Türk mutfak kültürüne ait yiyecek ve içeceklerin uluslararası alanda tüketilebilir şekillerde üretilmesi ve sunulması için araştırmalara ve projelere ihtiyaç duyulmaktadır. 102

113 KAYNAKLAR Alant, K., & Bruwer, J. (2004). Wine tourism behaviour in the context of a motivational framework for wine regions and cellar doors. Journal of Wine Research, 15(1), Alebaki, M., & Iakovidou, O. (2011). Market segmentation in wine tourism: A comparison of approaches. Tourismos, 6(1), Alexandre-Balthazar-Laurent Grimod de La Reynière, (1804). Almanach des gourmands. Antun, J. M., Frash, R. E., Costen, W., & Runyan, R. C. (2010). Accurately assessing expectations most important to restaurant patrons: the creation of the DineEX scale. Journal of Foodservice Business Research, 13(4), doi: / Au, N., & Law, R. (2002). Categorical classification of tourism dining. Annals of Tourism Research,29(3), Baloglu, S., & Brinberg, D. (1997). Affective images of tourism destinations. Journal of Travel Research, 35(4), doi: / Baloglu, S., & Mangaloglu, M. (2001). Tourism destination images of Turkey, Egypt, Greece, and Italy as perceived by US-based tour operators and travel agents. Tourism Management, 22(1), 1-9. doi: /S (00) Baloglu, S., & McCleary, K. W. (1999a). A model of destination image formation. Annals of Tourism Research, 26(4), doi: /s (99) Baloglu, S., & McCleary, K. W. (1999b). US international pleasure travelers images of four Mediterranean destinations: A comparison of visitors and nonvisitors. Journal of Travel Research, 38(2), doi: /

114 Batra, A. (2008). Foreign tourists motivation and information source(s) influencing their preference for eating out at ethnic restaurants in Bangkok. International Journal of Hospitality & Tourism Administration, 9(1), doi: / Beerli, A., & Martín, J. D. (2004a). Factors influencing destination image. Annals of Tourism Research, 31(3), doi: /j.annals Beerli, A., & Martín, J. D. (2004b). Tourists characteristics and the perceived image of tourist destinations: A quantitative analysis-a case study of Lanzarote, Spain. Tourism Management, 25(5), doi: /j.tourman Bertella, G. (2011). Knowledge in food tourism: the case of Lofoten and Maremma Toscana. Current Issues in Tourism, 14(4), Beritelli, P., Bieger, T., & Laesser, C. (2007). The impact of the internet on information sources portfolios. Journal of Travel & Tourism Marketing, 22(1), Bessiere, J. (1998). Local development and heritage: Traditional food and cuisine as tourist attractions in rural areas. Sociologia Ruralis, 38(1), doi: / Bessière, J. (2013) Heritagisation, a challenge for tourism promotion and regional development: an example of food heritage. Journal of Heritage Tourism, 8(4), Bessiere, J., & Tibere, L. (2013). Traditional food and tourism: French tourist experience and food heritage in rural spaces. Journal of the Science of Food and Agriculture, 93(14), Birdir, K., & Akgöl, Y. (2015). Gastronomi turizmi ve Türkiye yi ziyaret eden yabancı turistlerin gastronomi deneyimlerinin değerlendirilmesi. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 3(2), Bitsani, E., & Kavoura, A. (2012). Connecting Oenological and gastronomical tourisms at the Wine Roads, Veneto, Italy, for the promotion and development of agrotourism. Journal of Vacation Marketing, 18(4), doi: /

115 Boniface, P. (2003). Tasting Tourism: Travelling for Food and Drink. Hampshire: Ashgate. Boo, S., & Busser, J. A. (2005). The hierarchical influence of visitor characteristics on tourism destination images. Journal of Travel & Tourism Marketing, 19(4), doi: /j073v19n04_05 Boyne, S., & Hall, D. (2004). Place promotion through food and tourism Rural branding and the role of websites. Place branding, 1(1), doi: /palgrave.pb Boyne, S., Hall, D., & Williams, F. (2003). Policy, support and promotion for food-related tourism initiatives: A marketing approach to regional development. Journal of Travel and Tourism Marketing, 14(3-4), Boyne, S., Williams, F., & Hall, D. (2002). On the trail of regional success: Tourism, food production and the Isle of Arran Taste Trail. In A. Hjalager and G. Richards (ed.) Tourism and Gastronomy (92-131). London: Routledge. Bramwell, B., & Rawding, L. (1996). Tourism marketing images of industrial cities. Annals of Tourism Resarch, 23(1), doi: / (95) Brunori, G., & Rossi, A. (2000). Synergy and coherence through collective action: Some insights from wine routes in Tuscany. Sociologia Ruralis, 40(4), doi: / Bucak, T., & Ateş, U. (2014). Gastronomi turizminin il turizmine etkisi: Çanakkale örneği. The Journal of Academic Social Science Studies, 28, Burnett, J. (1989). Plenty and want: a social history of food from 1815 to the present day (3rd ed.) London: Routledge. Cambourne, B., & Macionis, N. (2003). Linking food, wine and tourism: The case of the Australian capital region. In C.M. Hall, L. Sharples, M.A. Mitchell, N. Macionis and B. Cambourne, Food Tourism Around the World ( ). Oxford: Butterworth- Heinemann. Canadian Tourism Commission. (2003). How-to guide: Develop a culinary tourism product

116 Carlsen, J. (2004). A review of global wine tourism research. Journal of Wine Research, 15(1), Chang, T.C., & Yeoh, B.S.A. (1999). New-asia-singapore: communicating local cultures through global tourism. Geoforum 30(2), Charters, S., & Ali Knight, J. (2000). Wine Tourism-A thirst for knowledge?. International Journal of Wine Marketing, 12(3), Charters, S., & Ali-Knight, J. (2002). Who is the wine tourist?. Tourism Management, 23(3), Chen, J.S., & Gürsoy, D. (2000). Cross-cultural comparison of the information sources used by first-time and repeat travelers and its marketing implications. International Journal of Hospitality Management, 19(2), Chon, K. S. (1990). The role of destination image in tourism: A review and discussion. Tourism Review, 45(2), Citta del Vino (2011). Osservatorio sul Turismo del Vino, IX Rapporto annuale. Censis, Servizi: Associazone Nazionale. RAPPORTO%20FINALE%20OK_0.pdf Cohen, E., & Avieli, N. (2004). Food in Tourism: Attraction and Impediment. Annals of Tourism Research, 31(4), Corigliano, A. (2002). The route to quality: Italian gastronomy networks in operations. In A.M. Hjalager and G. Richards (Eds.), Tourism and Gastronomy ( ). London: Routledge. Correia, A., Oom do Valle, P., & Moço, C. (2007). Why people travel to exotic places. International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 1, Counihan, C., & Van Esterik, P. (Eds.), (2008). Food and culture: A reader (2nd ed.). London; New York: Routledge. Crompton, J. (1979). An assessment of the image of Mexico as a vacation destination and the influence of geographical location upon the image. Journal of Travel Research, 17(4),

117 Cömert, M., & Özkaya, F.D. (2014). Gastronomi Turizminde Türk Mutfağının Önemi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 2(2), Crouch, G.I., & Ritchie, J.R.B. (1999). Tourism, competitiveness and social prosperity. Journal of Business Research, 44, Csergo, J. (1996). The emergence of regional cuisines. In J. L. Flandrin (Eds.), Food A culinary history ( ). New York, Columbia University Press. Culinary Tourism. (2011). Culinary (Gastronomic) Tourism. Cusack, I. (2000). African cuisines: recipes for nation building? Journal of African Cultural Studies, 13(2), Çağlı, I. B. (2012). Türkiye de yerel kültürün turizm odaklı kalkınmadaki rolü: gastronomi turizmi örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Demhardt, I. J. (2003). Wine and tourism at the Fairest Cape : Post-apartheid trends in the Western Cape Province and Stellenbosch (South Africa). Journal of Travel and Tourism Marketing, 14, Deveci, B., Türkmen, S., & Avcıkurt, C. (2013). Kırsal turizm ile gastronomi turizmi ilişkisi: Bigadiç Örneği. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 3(2), Du Rand, G.E., & Heath, E. (2006). Towards a framework for food tourism as an element of destination marketing. Current Issues in Tourism, 9, Du Rand, G. E., & Heath, E., & Alberts, N. (2003). The role of local and regional food in destination marketing. Journal of Travel & Tourism Marketing, 14 (3-4), Du Rand, G., Heath, E., & Alberts, N. (2003b). The role of local and regional food in destination marketing: A South African situation analysis. In C. M. Hall (Eds.), Wine, Food and Tourism Marketing (77-96). New York: The Haworth Hospitality Press. Dünya Turizm Örgütü (2016). Dünya Turizm Hareketleri, Barometreler (14), 01/18/2016.ttp://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_barom16_01_january_exce rpt.pdf 107

118 Echtner, C. M., & Ritchie, J. R. B. (1991). The meaning and measurement of destination image. Journal of Tourism Studies, 2(2), Echtner, C. M., & Ritchie, J. R. B. (1993). The measurement of destination image: An empirical assessment. Journal of Travel Research, 31(4), Engel, J., Blackwell, R.D., & Miniard, P. (1995). Consumer Behavior, 8th Edition, Dryden, Fort Worth, TX. Enright, M., & Newton, J. (2005). Determinants of tourism destination competitiveness in asia pacific: comprehensiveness and universality. Journal of Travel Research 43(4), doi: / Enteleca Research and Consultancy (2000). Tourist s Attitudes Towards Regional and Local Food. Prepared for the Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, and The Countryside Agency by Enteleca Research and Consultancy Ltd. London: Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, and The Countryside Agency. Everett, S., & Aitchison, C. (2008). The role of food tourism in sustaining regional identity: A case study of Cornwall, South West England. Journal of Sustainable Tourism, 16(2), Everett, S. & Slocum, S.L. (2013). Food and tourism: an effective partnership? A UKbased review. Journal of Sustainable Tourism, 21(6), Fields, K. (2002). Demand for the gastronomy tourism product: motivational factors. In A. Hjalager, & G. Richards (Eds.), Tourism and gastronomy (37-50). London: Routledge. Finkelstein, J. (1989). Dining out: A sociology of modern manners. Cambridge, England: Polity. Fischler, C. (1980). Food habits, social change and the nature/culture dilemma. Social Science Information, 19(6), Fischler, C. (1988). Food, self and identity. Social Science Information, 27(2), Fodness, D., & Murray, B. (1997). Tourist information search. Research, 24(3), Annals of Tourism 108

119 Fodness, D., & Murray, B. (1998). A typology of tourist information search strategies. Journal of Travel Research, 37, Fodness, D., & Murray, B. (1999). A model of tourist information search behavior. Journal of Travel Research, 37, Fox, R. (2007). Reinventing the gastronomic identity of Croatian tourist destinations. International Journal of Hospitality Management, 26(3), Frochot, I. (2003). An analysis of regional positioning and its associated food images in French tourism regional brochures. Journal of Travel and Tourism Marketing, 14, (3/4), Gallarza, M. G., Saura, I. G., & Garcia, H. C. (2002). Destination image: Towards a conceptual framework. Annals of Tourism Research, 29(1), Gartner, W. (1993). Image formation process. Journal of Travel and Tourism Marketing, 2 (2/3), Gardner K, & Wood, R.C. (1991). Theatricality in food service work. International Journal of Hospitality Management, 10(3), Getz, D., & Brown, G. (2006). Critical success factors for wine tourism regions: a demand analysis. Tourism Management, 27 (1), doi: /j.tourman Gökdeniz, A., Erdem, B., Dinç, Y., & Uğuz, S. Ç. (2015). Gastronomi turizmi: Ayvalık ta yerli turistler üzerinde görgül bir araştırma. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(1), Göynüşen, S. E. (2011). Edirne deki gastronomik kültürün kentin pazarlama ve markalaşmasına etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. Graziani, J. (2003). Travel spending leads to 5,000 more restaurants in AAA Tourbook Guides online /Articles.asp?ArticleID=273&SectionID=4&CategoryID=8&SubCategoryID=31 Gross, M. J., Brien, C., & Brown, G. (2008). Examining the dimensions of a lifestyle tourism destination. International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 2,

120 Gunn, C. (1993). Tourism planning. New York, Taylor & Francis. Gürsoy, D., & Umbreitb, W. T. (2004). Tourist information search behavior: cross-cultural comparison of European union member states. Hospitality Management, 23, 55-70, Haas, R. (2002). The Austrian country market: A European case study on marketing regional products and services in a cyber mall. Journal of Business Research 55, doi: /S (00) Hall, C. M., & Mitchell, R. (2001). Wine and food tourism. In: N. Douglas, N. Douglas and R. Derrett (eds.) Special Interest Tourism: Context and Cases ( ). New York, NY: John Wiley and Sons. Hall, C. M., Sharples, L., Mitchell, R., Macionis, N. & Cambourne, B. (eds.) (2003). Food Tourism Around the World. Boston: Butterworth-Heinemann Hall, C. M., & Mitchell, R. (2006). Chapter 16 - Gastronomy, food and wine tourism, In Dimitrios Buhalis Carlos Costa (Eds.), Tourism Business Frontiers ( ). Butterworth-Heinemann, Oxford Hall, C.M., & Macionis, N. (1998). Wine Tourism in Australia & New Zealand. In Butler, R.W., Hall, C.M., & Jenkins, J. (Eds) Tourism & Recreation in Rural Areas ( ). John Wiley & Sons: Chichester. Hall, C.M., & Sharples, L. (2003). The consumption of experiences or the experience of consumption? An introduction to the tourism of taste. In C.M. Hall, L. Sharples, R. Mitchell, N. Macionis, & B. Cambourne (Eds.), Food tourism around the World (1-24). Oxford: Butterworth-Heinemann, Elsevier. Hall, C.M., & Mitchell,R. (2005). Gastronomic tourism: Comparing food and wine tourism experiences. In. Marina Novelli (Eds.), Niche Tourism (73-88). Butterworth- Heinemann, Oxford. Hall, M., & Mitchell, R. (2000). We are what we eat. Food, tourism and globalization (Abstract). Tourism, Culture and Communication, 2(1),

121 Hamlacıbaşı, F. Ü. (2008). Yiyecek turizmi ve yiyecek turizmi açısından Bozcaada nın kaynakları. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale. Hammitt, W., Aybar-Damali, B., & McGuire, F. A. (2011). Recreation and Tourism Research Design. In Turk, E., Uysal, M., & Hammitt, W. (eds.) Research Methods for Leisure, Recreation and Tourism. United Kingdom: CABI Harringon, R., & Herzog, C. (2007). Chef John Folse: a case study of vision, leadership & sustainability. Journal of Hospitality & Tourism Education, 19(3), doi: / Harrington, R. J. (2005). Defining gastronomic identity. Journal of Culinary Science & Technology, 42-3, Harrington, R. J., & Ottenbacher, M. C. (2010). Culinary tourism-a case study of the gastronomic capital. Journal of Culinary Science & Technology, 8(1), Hashimoto, A., & Telfer, D. J. (2006). Selling Canadian culinary tourism: Branding the global and the regional product. Tourism Geographies 8 (1), doi: / Hassan, M.W., & Hall, C.M. (2003). The demand for Halal food among Muslim travellers in New Zealand. In C.M. Hall, L. Sharples, R. Mitchell, N. Macionis and B. Cambourne (eds) Food Tourism Around the World (81-101). Oxford: Butterworth- Heinemann. Haven-Tang, C., & Jones, E. (2005). Using local food and drink to differentiate tourism destinations through a sense of place. Journal of Culinary Science & Technology, 4(4), Henderson, J. C. (2009). Food tourism reviewed. British Food Journal, 111(4), Henderson, J.C. (2004). Food as a tourism resource: a view from Singapore. Tourism Recreation Research, 29 (3), doi: /

122 Hillel, D., Belhassen, Y., & Shani, A. (2013). What makes a gastronomic destination attractive? Evidence from the Israeli Negev. Tourism Management, 36, Hjalager, A-M. (2002). A topology of gastronomy tourism, in A-M. Hjalager and G. Richards (eds.). Tourism and Gastronomy. London: Routledge. Hjalager, A. M., & Corigliano, M. A. (2000). Food for tourists-determinants of an image. International Journal of Tourism Research, 2, doi: / (200007/08)2:4<281::AID-JTR228>3.0.CO;2-Y Hjalager, A-M., & Richards, G. (eds) (2002). Tourism and Gastronomy. London: Routledge. Horng, J., & Tsai, C.T. (2012). Exploring Marketing Strategies for Culinary Tourism in Hong Kong and Singapore. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 17(3), Horng, J.S., & Tsai, C.T. (2010). Government websites for promoting East Asian culinary tourism: A cross-national analysis. Tourism Management, 31(1), DOI: /j.tourman Ignatov, E., & Smith, S. (2006). Segmenting canadian culinary tourists. Current Issues in Tourism, 9, (3) Ignatov, E. (2003). The Canadian Culinary Tourists. Master of Arts thesis in Recreation and Leisure Studies, University of Waterloo, Waterloo, Ontario, Canada. =1&isAllowed=y INE. (2010). Balance del Turismo en Espan a An o Instituto de Estudios Turı sticos, Abril İlhan, İ. (2006). Gastronomi, Ders Notları. Jamal, T. B., & Getz, D. (1995). Collaboration theory and community tourism planning. Annals of Tourism Research, 22(1), doi: / (94) Jones, A., & Jenkins, I. (2002). A Taste of Wales Blas Ar Gymur: Institutional malaise in promoting Welsh food tourism products. In: A.-M. Hjalager and G. Richards (eds.) Tourism and Gastronomy ( ). New York, NY: Routledge. 112

123 Johns, N., & Kivela, J. (2001). Perceptions of the first time restaurant customer. Food Service Technolog, 1(1), doi: /j x Josiam, B., Mattson, M., & Sullivan, P. (2004). The Historount: heritage tourism at Mickey s Dining Car. Tourism Management 25 (4), Kalaycı, Ş. (2006). Faktör Analizi. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Kalaycı, Ş (Editör). (ikinci baskı). Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Karim, M. S. Ab. (2006). Culinary tourism as a destination attraction: An empirical examination of the destination s food image and information sources. (Published Doctoral Thesis, Oklahoma State University). Karlsson, S. E. (2005). The social and the cultural capital of a place and their influence on the production of tourism a theoretical reflection based on an illustrative case study. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 5 (2), doi: / Kastenholz, E. (2010). Cultural proximity as a determinant of destination image. Journal of Vacation Marketing, 16(4), doi: / Kearns, G., & Philo, C. (1993). Preface. In G. Kearns & C. Philo (Eds). Seling Places: The city as cultural capital past and present (ix-x). Oxford. Pergamom Press, Oxford. Kesici, M. (2012). Kırsal turizme olan talepte yiyecek ve içecek kültürünün rolü. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(23), Khoo, L.S., & Badarulzaman, N. (2014). Factors determining George Town as a city of gastronomy. Tourism Planning & Development, 11(4), , Kim, H., & Richardson, S. L. (2003). Motion Picture impacts on destination images. Annals of Tourism Research, 30(1), doi: /s (02) Kim, N., & Lee, M. (2012). Other customers in a service encounter: examining the effect in a restaurant setting. Journal of Services Marketing, 26(1),

124 Kim, Y. G., & Eves, A. (2012). Construction and validation of a scale to measure tourist motivation to consume local food. Tourism Management, 33(6), Kim, Y., Eves, A., & Scarles, C. (2009). Building a model of local food consumption on trips and holidays: a grounded theory approach. International Journal of Hospitality Management, 28(3), doi: /j.ijhm Kivela, J., & Johns, N. (2003). Restaurants, gastronomy and tourists: A novel method for investigating tourists dining out experiences, Tourism, 51(1), (Abstract) Kivela, J., & Crotts, J. C. (2006). Tourism and gastronomy: gastronomy s influence on how tourists experience a destination. Journal of Hospitality and Tourism Research, 30(3), doi: / Kivela, J., & Crotts, J.C. (2005). Gastronomy Tourism. Journal of Culinary Science & Technology, 4(2-3), Kivela, J., & Crotts, J. (2009). Understanding travelers experiences of gastronomy through etymology and narration. Journal of Hospitality & Tourism Research, 33, doi: / Kline, S. F. (2011). Proposal writing. In Turk, E., Uysal, M., & Hammitt, W. (eds.) Research Methods for Leisure, Recreation and Tourism. United Kingdom: CABI Kotler, P., Haider, D. H., & Rein, I. (1993). Marketing Places. New York: The Free Press. Krider, R. E., Arguello, A., Campbell, C., & Mora, J. D. (2010). Trait and image interaction: In ecotourism preference. Annals of Tourism Research, 37(3), doi: /j.annals Labensky, S. R., Hause, A.M. & Labensky, S. (2003). Culinary Fundamentals, Prentice Hall. On Cooking: A Textbook of Lan, L. W., Wu, W., & Lee, Y. (2012). Promoting food tourism with Kansei cuisine design. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 40, , Li, M., Cai, L. A., Lehto, X. Y., & Huang, J. (2010). A missing link in understanding revisit intention the role of motivation and image. Journal of Travel & Tourism Marketing, 27(4), doi: /

125 Lin, Y.C., Pearson, T. E., & Cai, L. A. (2011). Food as a form of destination identity: A tourism destination brand perspective. Tourism and Hospitality Research, 11, doi: /thr Long, L. (2004). Culinary tourism. Lexington, Kentucky: The University Press of Kentucky. Long, L. (ed.) (2003). Culinary Tourism: Food, Eating and Otherness. Lexington: University of Kentucky Press. López-Guzmán T. L. & Sánchez-Cañizares, S. M. (2012). Gastronomy, tourism and destination differentiation: a case study in Spain. Review of Economics & Finance, 2, Destination%20Differentiation--%20Case%20Study%20in%20Spain.pdf MacLaurin, T.L. (2001). Food safety in travel and tourism. Journal of Travel Research, 39 (3), doi: / Macionis, N. (1998). Wine and food tourism in the australian capital territory: exploring the links. International Journal of Wine Marketing, 10(3), Marks, D. (2011). Competitiveness and the market for central and eastern european wines: a cultural good in the global wine market. Journal of Wine Research, 22(3), McIntosh, R., & Goeldner, C. (1990). Tourism: Principles, Practices, Philosophies (6th ed.), New York: John Wiley & Sons. McKercher, B., Okumus, F., & Okumus, B. (2008). Food tourism as a viable market segment: it s all how you cook the numbers. Journal of Travel & Tourism Marketing, 25(2), doi: / Mitchell, R., & Hall, M. (2003). Consuming tourists: food tourism consumer behaviour, In C.M. Hall, L. Sharples, R. Mitchell, N. Macionis, & B. Cambourne (Eds.), Food tourism around the world (60-80), Butterworth-Heinemann, Oxford Moutinho, L. (1987). Consumer Behavior in Tourism. European Journal of Marketing, 21(10),

126 Nield, K., Kozak, M., & LeGrys, G. (2000).The role of food service in tourist satisfaction. International Journal of Hospitality Management, 19(4), doi: /s (00) Okumus, B., Okumus, F., & McKercher, B. (2007). Incorporating local and international cuisines in the marketing of tourism destinations: The cases of Hong Kong and Turkey. Tourism Management, 28(1), doi: /j.tourman Oliveira, A. P. (2000). Turismo e desenvolvimento: Planejamento e organizac ao. Sao Paulo: Atlas Ottenbacher, M.C., & Robert, J. H. (2013). A Case Study of a Culinary Tourism Campaign in Germany: Implications for Strategy Making and Successful Implementation. Journal of Hospitality & Tourism Research, 37(1), doi: / Pendergast, D. (2006). Tourist gut reactions: Food safety and hygiene issues. In J. Wilks, D. Pendergast, & P. Leggat (Eds.), Tourism in turbulent times: Towards safe experiences for visitors, ( ). Amsterdam: Elsevier. Perdue, R.R. (1985). Segmenting state information inquirers by timing of destination decision and previous experience. Journal of Travel Research, 23(3), doi: / Pike, S., & Ryan, C. (2004). Destination positioning analysis through a comparison of cognitive, affective, and conative perceptions. Journal of Travel Research, 42(4), doi: / Povey, G. (2011). Gastronomy and tourism. In Robinson, P.(ed.) Heitmann, S.(Ed.) Dieke, P.(Ed.) Research Themes for Tourism, Oxon GBR: CABI Publishing: Oxford. Quan, S., &Wang, N. (2004). Towards Structural model of the tourist experience: an illusstration from food experience in tourism. Tourism Management, 25(3), Raitz, K., & Dakhil, M. (1989). A Note about Information Sources for Preferred Recreational Environments. Journal of Travel Research, 27(4), doi: /

127 Rao, H., Monin, P., & Durand, R. (2003). Institutional change in toque ville: Nouvelle cuisine as an identity movement in French gastronomy. The American Journal of Sociology, 108(4), Remmington, M., & Yuskel, A. (1998). Tourist satisfaction and food service experience: results and implications of an empirical investigation. Anatolia, 9(1), doi: / Reynolds, P.( 1993). Food and tourism: towards an understanding of sustainable culture. Journal of Sustainable Tourism, 1(1), doi: / Richards G. (2002). Gastronomy: An Essential Ingredient in Tourism Production and Consumption, in Hjalager, A.M. and Richards, G. (eds.), Tourism and Gastronomy, London: Routledge, Ritchie J.R.B., Tung V.W.S., & Ritchie R.J.B. (2011). Tourism experience management research: emergence, evolution and future directions. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 23(4), Sánchez-Cañizares, S. M., & López-Guzmán, T. (2012). Gastronomy as a tourism resource: profile of the culinary tourist. Current Issues in Tourism, 15(3), Santich, B. (2004). The study of gastronomy and its relevance to hospitality education and training. International Journal of Hospitality Management, 23(1), doi: /s (03) Sarıışık, M., & Gülçin Özbay, G. (2015). Gastronomi turizmi üzerine bir literatür incelemesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 26(2), Scarpato, R. (2002). Gastronomy as a tourist product: the perspectives of gastronomy studies. In A-M Hjalager and G. Richards (eds.). Tourism and Gastronomy. London: Routledge. Scarpato, R. (2002). Perspective of gastronomy studies. In Hjalager, A, and Richard, G. (Eds), Tourism and Gastronomy. Routledge. London,

128 Schmidt, J., & Spreng, R. (1996). A proposed model of external consumer information search. Journal of Academy of Marketing Science, 24(3), doi: / Schul, P., & Crompton, J. L. (1983). Search behavior of international vacationers: travelspecific lifestyle and sociodemographic variables. Journal of Travel Research, 22 (2), doi: / Selwood, J. (2003). The lure of food: Food as an attraction in destination marketing in Manitoba, Canada. In C.M. Hall, L. Sharples, R. Mitchell, N. Macionis and B. Cambourne (eds) Food Tourism around the World ( ). Oxford: Butterworth Heinemann. Sharples, L. (2003). The world of cookery-school holidays, In C. Michael Hall, Liz Sharples, Richard Mitchell, Niki Macionis and Brock Cambourne (edt.), Food Tourism Around The World ( ). Butterworth-Heinemann, Oxford, , Shenoy, S. S. (2005). Food tourism and the culinary tourist, Phd. Thesis, Clemson University. Sims, R. (2009). Food, place and authenticity: Local food and the sustainable tourism experience. Journal of Sustainable Tourism, 17, Smith, S. L. J., & Xiao, H. (2008). Culinary tourism supply chains: a preliminary examination. Journal of Travel Research, 46(3), doi: / Smith, S., & Costello, C. (2009). Culinary tourism: satisfaction with a culinary event utilizing importance-performance grid analysis. Journal of Vacation Marketing, 15, DOI: / Snepenger, D. J., Meged, K., Snelling, M., & Worrall, K. (1990). Information search strategies by destination-naive tourists. Journal of Travel Research, 29(1), doi: / Snepenger, D., & Snepenger, M., (1993). Information search by pleasure travelers. In: Kahn, M.A., Olsen, M.D., Var, T. (Eds.), Encylopedia of Hospitality and Tourism. Van Nostrand Reinhold, New York, NY,

129 Song, H., & Hsu, C. H. C. (2013). The image of taiwan as a travel destination: perspectives from mainland china. Journal of Travel & Tourism Marketing, 30(3), Sönmez, S., & Sirakaya, E. (2002). A distorted destination image? The case of Turkey. Journal of Travel Research, 41(2), doi: / Sparks, B., Bowen, J., & Klag, S. (2003). Restaurants and the tourist market. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 15(1), Srinivas, N. (1990). Pre-purchase external information search for information. In V.Ziethaml (Eds.), Review of Marketing ( ). Chicago: American Marketing Association. Statistics New Zealand (2004). Activities undertaken and attractions visited by overseas visitors, December Stringfellow, L., MacLaren, A., Maclean, M., & O Gorman, K. (2013).Conceptualizing taste: food, culture and celebrities. Tourism Management, 37, Symons, M. (1999). Gastronomic authenticity and sense of place. In Proceedings of the 9th Australian Tourism and Hospitality Research Conference, Council for Australian University Tourism and Hospitality Education Part Two (J. Molloy and J. Davies Eds.), , Bureau of Tourism Research. Şahin, G. G., & Ünver, G. (2015). Destinasyon Pazarlama Aracı Olarak Gastronomi Turizmi: İstanbul un Gastronomi Turizmi Potansiyeli Üzerine Bir Araştırma. Journal of Tourism and Gastronomy Studies 3(2), Telfer, D. J., & Hashimoto, A. (2003). Food tourism in the Niagara region: The development of a nouvelle cuisine. In: C.M. Hall, L. Sharples,R. Mitchell, N. Macionis and B. Cambourne (eds.) Food Tourism Around the World ( ). Boston: Butterworth-Heinemann. Telfer, D. (2000). Tastes of Niagara: building strategic alliances between tourism and agriculture. International Journal of Hospitality and Tourism Administration, 1(1), doi: /J149v01n01_05 119

130 Telfer, D., & Wall, G. (1996). Linkages between tourism and food production. Annals of Tourism Research, 23(3), Tellstrom, R., Gustafsson, I.-B., & Mossberg, L. (2005). Local food cultures in the Swedish rural economy. Sociologia Ruralis, 45(4), doi: /j x Tikkanen, I. (2007). Maslow s hierarchy and food tourist in Finland: five cases. British Food Journal, 109 (9), Tribe, J. (2005). The Economics of Recreation, Leisure, and Tourism, 3rd Ed. London: Elsevier. Updhyay, Y., & Sharma, D. (2014). Culinary preferences of foreign tourists in India. Journal of Vacation Marketing, 20(1), doi: / Uyar, H., & Zengin, B. (2015). Gastronomi turizminin alternatif turizm çeşidi olarak değerlendirilmesi bağlamında gastronomi turizm indeksinin oluşturulması. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(17), Vega, C., & Ubbink, J. (2008). Molecular gastronomy: a food fad or science supporting innovative cuisine? Trends in Food Science and Technology, 19, Vogt, C.A. & Fesenmaier, D.R. (1998). Expanding the functional information search. Annals of Tourism Research, 25(3), Wang, C., & Hsu, M. K. (2010). The relationships of destination image, satisfaction, and behavioral intentions: An integrated model. Journal of Travel & Tourism Marketing, 27(8), Warde, A., & Martens, L. (2000). Eating Out. Cambridge University Press, Cambridge. Wijaya, S., King, B., Nguyen, T.H., & Morrison, A. (2013). International visitor dining experiences: A conceptual framework. Journal of Hospitality and Tourism Management, 20, Wilkie, L. & Dickson, P. (1985). Shopping for appliances: Consumer s strategies and patterns of information search. Cambridge, MA: marketing Science Iinstitute. 120

131 Wilkins, J., & Hill, S. (2011). Archestratus: The Life of Luxury, 2nd ed, Prospect Books, Totnes. Wolf, E. (2002). Culinary tourism: Tasty economic proposition. Wolf, E. (2006). Culinary tourism: The hidden harvest. Dubuque, IA: Kendall/Hunt. Yuksel, A., & Yuksel, F. (2002). Measurement of tourist satisfaction with restaurant service: A segment-based approach. Journal of Vacation Marketing, 9(1), Yurtseven, H. R. (2011). Sustainable gastronomic tourism in Gökçeada (Imbros): local and authentic perspectives. International Journal of Humanities and Social Science, 1(18), Zhang, H., Xiaoxiao F., Liping A. C., & Lin L. (2014). Destination image and tourist loyalty: A Meta-analysis. Tourism Management, 40, Zikmund, William G. (2003). Business Research Methods, 7 th Edition, Ohio: South- Western Pub. 121

132 EK1: HAVAALANI İZİN BELGESİ 122