Erdal Nebol. Yeditepe Üniversitesi. Yeditepe Üniversitesi TEDARİK ZİNCİRİ LOJİSTİK YÖNETİMİ

Transkript

1 Erdal Nebol Yeditepe Üniversitesi Tanyeri Uslu Yeditepe Üniversitesi Ezgi Uzel TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ

2 Yay n No : 3028 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Ocak 2015 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fotokopi, faksimile ve ya baflka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Baskı - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir/ STANBUL Kapak Tasar m : Müge Mete Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No: 16136) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...XIV 1. TEDARİK ZİNCİRİ LOJİSTİK, LOJİSTİK OPERASYONLAR VE LOJİSTİK STRATEJİLER TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ: PAZARLAMA VE DAĞITIM TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ: ÜRETİM TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ: TEDARİK VE SATIN ALMA STOK YÖNETİMİ DEPOLAR VE DEPOCULUK PAKETLEME MALZEME ELLEÇLEME TAŞIMA SİSTEMLERİ SATIŞ SONRASI HİZMETLER, BAKIM VE ONARIM, TERSİNE LOJİSTİK TEDARİK ZİNCİRİ AĞI: DAĞITIM PLANLAMASI VE YER SEÇİMİ TEDARİK ZİNCİRİ KURUMSAL ENTEGRASYONU BİLİŞİM SİSTEMLERİ YALIN LOJİSTİK GLOBAL LOJİSTİK EK A: EMNİYET STOKU HESAPLAMASI - BİR ÖRNEK EK B: DAĞITIM MODELİ ÇÖZÜMÜ KAYNAKLAR DİZİN...363

4 IV TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ

5 TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ V İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 TEDARİK ZİNCİRİ 1.1. Niçin Tedarik Zinciri? Tedarik Zinciri ve Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik Zinciri Yapısı İş Modelleri...7 BÖLÜM 2 LOJİSTİK, LOJİSTİK OPERASYONLAR VE LOJİSTİK STRATEJİLER 2.1. Lojistik Fonksiyonlar Müşteri Siparişi İşlemleri Stok Yönetimi Satın Alma Siparişi İşlemleri Üretim Siparişleri Yönetimi Taşıma Depo (Ambar) ve Depo Kullanımı Malzeme Elleçleme ve Paketleme Satış Sonrası Hizmetler Lojistik Şebeke Yönetimi Lojistik Hizmet Sunucuları Üçüncü Parti Lojistik Dördüncü Parti Lojistik Lojistik Operasyonlar Mal Akışı...21

6 VI TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ Bilgi Akışı Planlama ve Planlama Amaçlı Bilgiler Operasyon Amaçlı Bilgiler Lojistik Stratejiler Yalın Lojistik Stratejisi Çevik Lojistik Stratejisi Karma Strateji (Yalın ve Çevik)...30 BÖLÜM 3 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ: PAZARLAMA VE DAĞITIM 3.1. Pazarlama-Dağıtım Döngüsünün Tedarik Zinciri İçindeki Rolü Müşteri Gereksinmeleri ve Müşteri İstekleri Müşteri Hizmetleri Temel Müşteri Hizmeti Müşteri Tatmini Müşteri Çözümü Pazarlama Fonksiyonları ve Aktörler Alışveriş-Ticaret Grubu Lojistik Grubu Kolaylaştırıcılar ve Aktive Ediciler Dağıtım Yapısı ve Pazarlama Kanalları Pazarlama Kanalları Kanal Fonksiyonlarının Ayrımı Dağıtım Stratejileri Kanallar ve Kanal İlişkileri Kanal Tasarımı ve Dağıtım Kanalı Oluşturulması Fiyat Fiyat ve Kapsamı Fiyat Değişimleri...56

7 İÇİNDEKİLER VII BÖLÜM 4 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ: ÜRETİM 4.1. Üretimde Lojistik Kavramlar Üretim Kısıtları Üretim Hacmi ve Ölçek Ekonomisi Çeşitlilik, Ürün Gamı ve Esneklik Üretim Süresi ve Önsüre Üretim Stratejileri Stok için Üretim Sipariş Üzerine Üretim Sipariş Üzerine Montaj Üretimin Lojistik Destekleri Satış Tahminleri Üretim Planlama Malzeme Elleçleme Tedarik Örnek Üretim Planlama Problemi Tam-Zamanında-Üretim (JIT), Toyota Üretim Sistemi ve Yalın Üretim Yalın Üretim Sisteminin İşleyişi Yalın Üretim Sistemi İlkeleri...76 BÖLÜM 5 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ: TEDARİK VE SATIN ALMA 5.1. Satın Alma ve Tedarik Organizasyonlar Nasıl Satın Alma Yaparlar? Satın Alma Karar Süreci Satın Alma Biçimleri Planlı Alımlar ve Erken Alımlar Satın Almanın Amaçları ve Sorumlulukları...86

8 VIII TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ 5.4. Tedarik ve Satın Alma Yaklaşımları ve Eğilimler Klasik ve Modern Satın Alma Satın Alma Modelleri Tedarikçi Seçimi ve Tedarikçi Performans Değerlendirmesi Elde Etme Maliyeti Satın Almak veya Üretmek Kararını Etkileyen Faktörler Al veya Yap Kararı İçin Bir Karar Çerçevesi (Bir Yaklaşım) Elektronik Tedarik Satın Alma Planlaması ve Tedarik Operasyonları Gereksinmelerin Belirlenmesi Tedarik Miktar ve Zamanının Belirlenmesi Tedarikçi Seçimi Satın Alma Şartlarının Belirlenmesi ve Tedarikçi Anlaşmaları Satın Alma Siparişi İçeriye Taşıma Mal ve Hizmet Kabulü Tam Zamanında Üretim (JIT- Just In Time) Sistemleri ve Tedarik BÖLÜM 6 STOK YÖNETİMİ 6.1. Stok Bulundurma Nedenleri Genel Stok Kavramları Stok Tipleri Ürün ve Malzeme Talepleri Stok Maliyeti Önsüre Stok Politikası Müşteri Hizmet Düzeyi Emniyet Stoğu...121

9 İÇİNDEKİLER IX Ortalama Stok Stok Grafiği Stok Planlaması Yok Satmak ve Emniyet Stoku Bağımsız Talepli Stokların Planlaması Sipariş Zamanı ve Sipariş Noktası Sipariş Miktarı Emniyet Stoku Miktarı Bağımlı Talepli Stoklar ve Malzeme İhtiyaç Planlaması Tam Zamanında Üretim (JIT) Malzeme İhtiyaç Planlaması (MIP) MIP nin Faydaları Tedarikçi Kontrolünde Envanter Yönetimi (VMI) Tedarikçi Kontrolünde Envanter Yönetimi Nasıl Çalışır? Tedarikçi Kontrolünde Envanter Yönetiminin Avantaj ve Dezavantajları Kamçı Etkisi (Bullwhip Effect) ABC Analizi BÖLÜM 7 DEPOLAR VE DEPOCULUK 7.1. Depo Tipleri Üretimi Destekleme Depoları Yükleme ve Dağıtım Depoları Ürün Ayrıştırma ve Birleştirme Depoları Son Şekillendirme ve Son Montaj Depoları Stok Biriktirme Depoları İade Depoları Bölge Depoları Antrepolar...164

10 X TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ 7.2. Sahipliklerine Göre Depolar Depo Fonksiyonları Stok Hareketleri ile İlgili Fonksiyonlar Stok Saklama İşlemleri Bilgi Akışı Fonksiyonu Stok Sayımı İşlemleri Katma Değer Hizmetleri Depo Planlaması Depo Yeri Seçimi Depo Büyüklüğü Depo Sayısı Depo Tasarımı Öncelikli Belirlemeler Depo Yerleşimi ve Akış Planı Depo Donanımı Depo Yönetimi Depo Personeli Depo Yönetim Sistemleri Güvenlik BÖLÜM 8 PAKETLEME 8.1. Tüketiciye Yönelik Paketleme Lojistik Paketleme Paketleme Sistemleri ve Paket Malzemeleri Seçimi BÖLÜM 9 MALZEME ELLEÇLEME 9.1. Malzeme Elleçlemede Lojistik Hedefler Malzeme Elleçleme Yöntemleri ve Elleçleme Araçları...194

11 İÇİNDEKİLER XI Manuel Sistemler Mekanize Sistemler Otomatize Sistemler Kombine Sistemler Özel Sistemler BÖLÜM 10 TAŞIMA SİSTEMLERİ Giriş Taşımacılık ve İşlevleri Taşıma Sistemlerinin Katılımcıları Taşıma Şekilleri Taşımacılıkta Performans Taşımacılık Ekonomisi Taşımacılığın Maliyet Yapısı Taşımacılıkta Ekonomik Faktörler Taşımacılıkta Fiyatlandırma Stratejileri Taşımacılık Kipleri ve Taşıma Araçları Karayolu Kipi Demiryolu Kipi Denizyolu Kipi Havayolu Kipi Boru Hatları Diğer Kipler Taşımacılık Kiplerinin Karşılaştırması ve Kipler Arası Rekabet Terminaller Taşımacılıkta Aracı Kuruluşlar Taşımacılıkta Dokümantasyon Taşıyıcı Değerlendirme...221

12 XII TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ BÖLÜM 11 SATIŞ SONRASI HİZMETLER, BAKIM VE ONARIM, TERSİNE LOJİSTİK Satış Sonrası Müşteri Hizmetleri Satış Sonrası Hizmet Türleri Hizmet Kalitesi Satışa Sunulmuş Ürünlerin Kontrolü Satılmış Ürün İadesi ve Tersine Lojistik Bakım ve Onarım Atık ve Çöplerin Toplanması BÖLÜM 12 TEDARİK ZİNCİRİ AĞI: DAĞITIM PLANLAMASI VE YER SEÇİMİ Tedarik Zinciri Ağı ve Amaçları Dağıtım Planlaması Tesis Yeri Seçimi Üretim Tesisi Yeri Seçimi Depo Yeri Seçimi Terminal Yeri Seçimi, BÖLÜM 13 TEDARİK ZİNCİRİ KURUMSAL ENTEGRASYONU Entegrasyon Zorunluluğu Tedarik Zinciri Kurumsal Entegrasyonu Değer Yaratır Değer ve Müşteri Ekonomik Değerler Pazar Değeri Müşteriye Uygunluk Tedarik Zinciri Entegrasyonu Kurum İçi Entegrasyon...260

13 İÇİNDEKİLER XIII Kurumlar Arası Entegrasyon Entegrasyonun Ölçüsü ve Limitleri Tedarik Zinciri Yönetimi BÖLÜM 14 BİLİŞİM SİSTEMLERİ Bilişim Sistemleri Tedarik Zinciri Bilişim Sistemleri İşlevleri Tedarik Zinciri Bilişim Sistemlerinin Tarihçesi Özel ve Profesyonel Yazılımlar Profesyonel Yazılımların Gelişimi Tedarik Zinciri Entegre Bilişim Sistemi Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP) Destekleyici Çevre Uygulamalar İleri Üretim Planlaması (APS- Advanced Planning Systems) Müşteri İlişkileri Yönetimi Depo Yönetim Sistemleri Taşıma Sistemleri Yönetimi Bilişim Sistemleri Dış Kaynak Kullanımı BÖLÜM 15 YALIN LOJİSTİK İş Uygulama Biçimlerinde Yeni Eğilimler Yalın Düşünce Yalın Lojistik BÖLÜM 16 GLOBAL LOJİSTİK Global Pazarlara Giriş Süreci Firmaların Global Pazara Giriş Kararları...314

14 XIV TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ Global Pazara Giriş Stratejileri İhracat (Exporting) Sözleşmeye Dayalı Giriş Yöntemleri Franchising Sözleşmeli Üretim Anahtar Teslim Projeler Yönetim Sözleşmesi Yöntemi (Management Contract) Montaj Operasyonları Yatırıma Dayalı Pazara Giriş Stratejileri Ortak Girişimler (Joint Venture) Uluslararası Birlişme ve Satın Almalar (Mergers and Acquisitions) Doğrudan Yatırım (Direct Investment) Global Dış Kaynaklanma - İthalat (Importing) Serbest Ticaret Bölgeleri INCOTERMS Her Taşıma Türünde Kullanılabilecek Ticaret Terimleri Denizyolu ve İç Su YoluTaşımacılığında Kullanılabilecek Ticaret Terimleri Global Lojistikte Kullanılan Belgeler Global Lojistikte Yaşanan Sorunlar EK A: EMNİYET STOKU HESAPLAMASI - BİR ÖRNEK EK B: DAĞITIM MODELİ ÇÖZÜMÜ KAYNAKLAR DİZİN...363

15 ÖNSÖZ Tedarik zinciri yönetimi, yakın zamanda ortaya çıkmış ve hızla popüler olmuş bir terimdir. Teknolojinin de katkısıyla hızla değişen sosyo-ekonomik ortam nedeniyle, iş uygulamalarının yeni bir felsefe ile yeniden düşünülmesi gereği ortaya çıkmıştır. Yeryüzündeki bütün üretici ve ticari kuruluşların birbirine bağlı iki temel hedefi vardır; mal veya hizmet üretmek ve bu faaliyetler sonucunda kar etmek. Üretilen mal ve hizmetlerin sonunda ulaştığı nokta tüketici müşterilerdir. Üretilen mal ve hizmetler, ancak ve ancak, son noktada, tüketici müşteriler tarafından istendiği, tercih edildiği ve tüketildiği sürece anlamlıdır ve kar sağlayabilir. Müşterinin tüketmek veya kullanmak istemediği bir ürün veya hizmet, değer sizdir. Ayrı bireyler şeklinde müşteri artık, istediği mal veya hizmeti seçmekte veya alıp almamak biçimindeki tercihleri ile, ekonomik faaliyetleri yönlendiren bir güç olmuştur. Değişen bu ortamda, yalnızca müşterinin değer vereceği mal veya hizmetleri üreten kuruluşlar, kar hedefine ulaşabileceklerdir ve ayakta kalıp faaliyetlerini sürdürebileceklerdir. Sonuç olarak, üretici ve ticari kuruluşların hedefi mal veya hizmet üretmek değil, müşteri için değer yaratmak biçiminde değişmektedir. Müşteri için değer yaratmak ekonomik kuruluşların tek başlarına başarabilecekleri bir iş değildir. Bu nedenle, değer yaratma işleminin, kaynağından başlamak üzere bir süreç olarak düşünülmesine ve sürecin bütününde yer alan tüm kuruluşların birlikteliği ve işbirliğine gereksinme vardır. Profesör Martin Christopher in meşhur ifadesi ile Gelecekte kurumlar arasındaki rekabet ürettikleri ürünlerde veya tüketilen ülkelerde değil, kullanıldıkları tedarik zincirleri arasında olacaktır Bir dizi üretim ve ticari işlemlerden oluşan bir ekonomik faaliyetin bir ucunda hammadde, diğer ucunda tüketici ve tüketici gereksinmeleri vardır. Hammaddeden tüketiciye kadar uzanan bu ilişkiler zinciri Tedarik zinciri olarak anılmaktadır. Bu kavramın, orijinal kaynağı olan Supply Chain teriminden esinlenilerek zaman zaman arz zinciri olarak da anılmaktadır. Günümüzde her iki terim de eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Henüz tartışma konusu olan bu iki kavramdan birisi, zamanla tercih edilecek ve hem akademik ortamda hem de iş ortamında benimsenecektir. Burada, doğru kavramın hangisi olduğu üzerinde durulmadan, bugünkü ortamda genel olarak kullanılmakta olan Tedarik Zinciri terimi kullanılacaktır.

16 XVI TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK YÖNETİMİ Lojistik, bu tedarik zincirinin bir bölümüdür ve zincirin halkalarını birbirine bağlar. Lojistiğin daha iyi anlaşılabilmesi için, karmaşık bir yapısı olan tedarik zincirinin iyi anlaşılması gereklidir. Tedarik zincirini anlatabilmek için, bu kitapta, tedarik zinciri önce birbirinden farklı yapılarda olan ve farklı davranışlar gösteren üç ana bölüme ayrılmıştır; baştan sona doğru sıralarsak, hammaddeden üreticiye uzanan Satın alma ve tedarik, hammaddeyi ürüne dönüştüren Üretim ve ürünleri tüketici ve son kullanıcılara ulaştıran pazarlama ve dağıtım. Tedarik zincirinin nihai hedefi son kullanıcı yani son müşteridir. Bu nedenle, tedarik zincirinin açıklanmasına sondan yani pazarlama-dağıtım bölümünden başlanmaktadır, üretim ve satın alma bölümleri ile tedarik zincirinin başlangıcına gidilmektedir. Tedarik zincirinin anılan üç bölümün açıklanması ile, bu bölümlerin işleyebilmesi için ve bu bölümlerin birbirine bağlanabilmesi için gerekli olan bazı lojistik fonksiyonlara ihtiyaç olduğu anlaşılacaktır. Bunların başlıcaları, bilgi iletişimi ve haberleşme, taşıma ve stok yönetimidir. Bu fonksiyonların açıklanmasını, malzeme elleçleme ile stokların saklandığı ambarlar ele alınacaktır. Kitabın diğer bir bölümünde ise, birbirinden farklı yer, zaman ve kuruluşlarca gerçekleştirilen farklı faaliyetlerden bir zincir oluşturulabilmesini sağlayacak olan entegrasyon konusu incelenecektir. Kitabın son bölümünde ise Global Lojistik konusu ele alınacaktır.