TÜRKĠYE DE FĠYATLAR GENEL DÜZEYĠNE ĠLĠġKĠN MALĠYE TEORĠSĠNĠN DOĞRUSAL OLMAYAN ZAMAN SERĠSĠ MODELLERĠ BAKIMINDAN ĠNCELENMESĠ

Transkript

1 TC YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠKTĠSAT ANABĠLĠM DALI ĠKTĠSAT DOKTORA PROGRAMI DOKTORA TEZĠ TÜRKĠYE DE FĠYATLAR GENEL DÜZEYĠNE ĠLĠġKĠN MALĠYE TEORĠSĠNĠN DOĞRUSAL OLMAYAN ZAMAN SERĠSĠ MODELLERĠ BAKIMINDAN ĠNCELENMESĠ Özgür Ömer ERSĠN TEZ DANIġMANI Prof. Dr. Melike BĠLDĠRĠCĠ ĠSTANBUL 009

2

3 ÖZ TÜRKĠYE DE FĠYATLAR GENEL DÜZEYĠNE ĠLĠġKĠN MALĠYE TEORĠSĠNĠN DOĞRUSAL OLMAYAN ZAMAN SERĠSĠ MODELLERĠ BAKIMINDAN ĠNCELENMESĠ Özgür Ömer Ersin Nisan, 009 FTPL eorisinde, fiyalar genel düzeyinin belirlenmesinde zamanlararası büçe kısıı önem aşımakadır. Niekim reel borç sokunun gelecek faiz dışı fazlaların bugünkü değerine eşilendiği kısıa, gelecek faiz dışı fazlalarının beklenen bugünkü değeri iç borç sokunu karşılamaka yeersiz kaldığında, eşdeğerliğin sağlanması fiya seviyesinde gerçekleşen değişimler kanalıyla sağlanmakadır. FTPL eorisinin es edilmesine ilişkin yazında doğrusal modeller ağırlıka olup, Cochrane (1998) ve Canzoneri ve diğ. (001) çalışmaları akip edilerek Cochrane (1998) gözlemsel eşdeğerlik probleminin konrol edilmesi amaçlanmaka, bu kapsamda VAR modellerinden hareke edilmekedir. Davig ve Leeper (005) ve Sims ve Zha (006) çalışmalarında ise FTPL eorisi doğrusal olmayan rejim geçişli modellere genelleşirilmişir. Çalışmada, Davig ve Leeper (005) ve Sims ve Zha (006) çalışmalarından farklı olarak FTPL eorisinin, rejimler arası geçişin eşik manığını içeren ve içsel geçiş fonksiyonları ile anımlandığı STAR ailesi ve ANN modelleri ile modellenmesi hedeflenmişir. Bu yaklaşımda, FTPL eorisinde önem aşıyan rasyonel bekleniler ve am öngörü dengesi varsayımları ve maliye poliikalarında büçe gerçekleşmelerinden hareke edilmesi rol oynamışır. Çalışmada, STAR ve ANN modellerinin yerleşik göseriminden hareke edilmişir. Deerminisik ANN modellerinin sokasik yapıya genelleşirilmesinde Lai ve Wong (001) SANN modelinden hareke edilirken, SANN model kurulum aşamalarında STAR modelleri için gelişirilen ekonomerik yönemler esas alınmışır. Türkiye ekonomisinde faiz ödemeleri oranı serisi örneklemi için LSTAR, MLSTAR ve SANN modelleri ile modellenerek mali baskınlığın kriz dönemlerinde önemli rol oynadığı görülmüşür. Türkiye de FTPL eorisi örneklemi için LSTAR, LSTVAR, ve SANN modelleri ile incelenmiş, maliye poliikalarının serve ekilerinin doğrusal-olmayan yapıda gerçekleşiği ve enflasyon oranı ve iç borç soku büyüme oranının karşılıklı ekileşimlerinin farklı rejimler alında asimerik yapı sergilediği görülmüşür. Bu çerçevede, Türkiye de fiyalar genel düzeyine ilişkin poliikaların oluşurulmasında iç borçlanma ve mali baskınlığın fiyalar genel düzeyi üzerindeki doğrusal olmayan serve ekilerinin göz önünde bulundurulması gerekiği sonucuna varılmışır. Anahar Kelimeler : FTPL, Enflasyon, Mali Baskınlık, Ricardocu Eşdeğerlik, TAR, STAR, MLSTAR, LSTVAR, SANN, Sokasik Yapay Sinir Ağları. iii

4 ABSTRACT ANALYSIS OF FISCAL THEORY OF PRICE LEVEL WITH NONLINEAR TIME SERIES MODELS IN TURKEY Özgür Ömer ERSĠN April, 009 In FTPL heory, price level is deermined by ineremporal budge conrain. If he expeced value of discouned fuure primary surpluses fails o ofse he domesic deb sock, he equaion is saisfied hrough he changes in price level. The emprical sudies mainly focus on linear models in which, following Cochrane (1998) and Canzoneri ve diğ.(001), VAR models have an imporan significance o overcome he observaional eqivalence problem of Cochrane (1998), Sims and Zha (006) and Davig and Leeper (005) exended FTPL heory o regime swiching nonlinear models. The sudy depars from Sims and Zha (006) and Davig and Leeper (005). FTPL heory is modeled by he nonlinear STAR and ANN models wih implici hreshold logic wih ransiion funcions as a funcion of hreshold and ransiion variables. In he derivaion, raional expecaions and perfec foresigh equilibrium assumpions and he naure of fiscal policies ha are conduced by budge realizaions play significan role. STAR and ANN models are represened wihin nesed funcional forms. Lai and Wong (001) SANN model is followed o generalize ANN models o sochasic ANN models. Furher, he economeric mehodology developed for STAR models is evaluaed for SANN model. In Turkish economy, ineres paymens are modeled for sample wih LSTAR, MLSTAR and SANN models and observed ha fiscal dominance plays a significan role especially for economic crises periods. FTPL heory is invesigaed for period wih LSTAR, LSTVAR and SANN models and concluded ha wealh effecs of fiscal policies occur nonlinearly, and inerrelaions beween inflaion rae and domesic deb growh rae exibi asymmeric characerisics under differen regimes. Accordingly, in policy formaions aiming he sabilizaion of price level in Turkey, nonlinear wealh effecs of domesic deb and fiscal dominance should be aken ino consideraion. Keywords : FTPL, Inflaion, Fiscal Dominance, Ricardian Equivalence, TAR, STAR, MLSTAR, LSTVAR, SANN, Sochasic Neural Nework. iv

5 ÖNSÖZ Bu çalışmanın hazırlanmasında kakılarından dolayı danışmanım hocam Prof. Dr. Melike Bildirici ye eşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. Çalışmam süresince karşılaşığım güçlüklerde değerli önerileri ile çalışmanın önemli gelişim kaydemesinde değerli hocam Prof. Dr. Mehme Genceli ye minnearım. Yorumları ve bana ayırdığı zamanı için sayın Doç. Dr. Hüseyin Taşan a eşekkürlerimi sunarım. Prof. Dr. Fazıl Güler e çalışmam sırasında yardımlarından dolayı eşekkür ederim. Çalışmamda hep yanımda olan sevgili aileme sabır ve desekleri için eşekkürlerimi sunarım. Desekleri için Nükhe Pola a eşekkür ederim. İsanbul; Mayıs, 009 Özgür Ömer Ersin v

6 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No. ÖZ... iii ABSTRACT... iv ÖNSÖZ... v ĠÇĠNDEKĠLER... vi TABLOLAR LĠSTESĠ... ix ġekġller LĠSTESĠ... x KISALTMALAR... xi 1. GĠRĠġ FĠYAT SEVĠYESĠNĠN BELĠRLENMESĠNE ĠLĠġKĠN MALĠYE TEORĠSĠ Para ve Maliye Poliikalarında Serve Ekilerine Genel Bir Bakış Ricardocu Eşdeğerlik Teoremi Vergiler ve Devle Tahvilleri Arasındaki İkame ve Ricardocu Eşdeğerlik- Eşdeğersizlik Tarışması Ricardocu Eşdeğerlik Teoreminin Varsayımları ve Bu Varsayımlara İlişkin Bazı Tarışmalar Fiya Seviyesinin Belirlenmesine İlişkin Maliye Teorisi Modeli Hanehalkından Harekele FTPL Modeli Kamu Kesiminden Harekele FTPL Modeli....4 FTPL Teorisinde Akif ve Pasif Maliye Poliikaları ve Ricardocu ve Ricardocuolmayan Rejimler Hoş Olmayan Parasal Arimeik ve Baskın-Maliye Rejimleri Akif ve Pasif Para ve Maliye Poliikaları Karışımları Ricardocu-Kuuplu-Olmayan Poliikalar ve Akif Maliye Poliikaları Tarışması FTPL Teorisi ile İlişkili Doğrusal Ekonomeri Yazınına Genel Bir Bakış FTPL Teorisi ile İlişkili Doğrusal-Olmayan Ekonomeri Yazınına Genel Bir Bakış FTPL Teorisi ve Rejim Geçişli Modeller FTPL Teorisi, Maliye Poliikalarının Sürdürülebilirliği ve TAR Ailesi Modelleri DOĞRUSAL OLMAYAN ZAMAN SERĠLERĠ MODELLERĠ T(A)R Eşik (Oo)regresif Modeli ST(A)R Yumuşak Geçiş (Oo)regresif Modelleri LST(A)R Lojisik Yumuşak Geçiş (Oo)regresif Modeli EST(A)R Üsel Yumuşak Geçiş (Oo)regresif Modeli LST(A)R Karesel Lojisik Yumuşak Geçiş (Oo)regresif Modeli LST(A)R3 Karesel Lojisik Yumuşak Geçiş (Oo)regresif Modeli ST(A)R Modellerinde Model Oluşurma Süreci vi

7 Doğrusallığın ST(A)R Tipi Doğrusal Olmamaya Karşı Sınanması ST(A)R Tipi Doğrusal Olmama Tesinden Harekele LST(A)R ve EST(A)R Model Seçimi Yerleşik Yapıda Birden Fazla Geçiş Fonksiyonlu STAR Modelleri MRSTAR ve TVSTAR Modelleri Model MRSTAR ve TVSTAR Modellerinin Eklemeli STAR Göserimi MRST(A)R Modelinde Rejimlerin İncelenmesi Yerleşik STAR Modellerinde Model Oluşurma Süreci Eklemeli Yapıda Birden Fazla Geçiş Fonksiyonlu STAR Modelleri MLSTAR Modeli MLST(A)R Modelinde Rejimlerin İncelenmesi MLST(A)R Modelinde Model Oluşurma Süreci STOKASTĠK YAPAY SĠNĠR AĞLARI Sokasik Yapay Sinir Ağlarına Genel Bir Bakış Doğrusal Olmayan Zaman Serisi Modelleri ve Hiyerarşik Uzman Karışımı Modeli Jordan ve Jacobs HME Modeli HME Modeli ve Zaman Serisi Analizi HME, STAR ve SANN Modellerine Genel Bir Bakış SANN Modeli SANN Modellerinin ST(A)R Modelleri Çerçevesinde İncelenmesi STAR Modelleri Çerçevesinde Gelişirilen SANN Modellerine Genel Bir Bakış Çok Rejimli Yumuşak Geçişli Ooregresif (MRSTAR) Modelinden Harekele Sokasik Yapay Sinir Ağı Modelinin İncelenmesi Yumuşak Geçişli Ooregresif (STAR) Modelinden Harekele Sokasik Yapay Sinir Ağı (SANN) ve İyileşirilmiş Sokasik Yapay Sinir Ağı (ANN) Modelleri Ooregresif Sokasik Yapay Sinir Ağı (AR-NN) Modeli NN-STR Yapay Sinir Ağı Yumuşak Rejim Geçişi Modeli Deerminisik ANN Modellerinden Harekele ANN Modellerinin Sokasik Yapıya Genelleşirilmesi Sokasik Yapay Sinir Ağı Modelinin Doğrusal Olmayan Ekonomerik Yönemler İle Modellenmesi Doğrusal Olmayan Ekonomeri Yazınında ANN Modellerinde Model Mimarisi Seçimine Genel Bir Bakış ANN Modellerinde Gizli Birim Adei ve Girdi Seinin Seçilmesi için Aşamalı Tes Süreçlerine Genel Bakış STAR Modellerinden Harekele SANN Modelinin Kurulma Aşamaları Doğrusal Kısımda Opimum Girdi Seinin Belirlenmesi Doğrusal Olmayan Kısımda Girdi Seinin Belirlenmesi Doğrusal Olmayan Kısımda Nöron Adeinin Belirlenmesi TÜRKĠYE DE FĠYAT SEVĠYESĠNE ĠLĠġKĠN MALĠYE TEORĠSĠNĠN ANALĠZĠ Faiz Ödemeleri Oranı Serisi İçin Tek Değişkenli Modeller Tek Değişkenli Model için Verinin İncelenmesi Doğrusal Model STAR Tipi Doğrusal Olmama Tesi İki Rejimli LSTAR Modeli STAR Modelinin Haa Terimlerinde Doğrusal Olmama Tesi vii

8 5.1.6 İki Geçiş Fonksiyonlu MLSTAR Modeli SANN Modeli Çok Değişkenli Analiz Çok Değişkenli Model için Veri Seinin İncelenmesi Enflasyon ve İç Borç Büyüme Oranları için Doğrusal Model STAR Modelleri Enflasyon Oranı İçin İki Rejimli STAR Modeli İç Borç Soku Büyüme Oranı İçin İki Rejimli STAR Modeli LSTVAR Modeli SANN Modelleri Enflasyon Oranı İçin SANN Modeli İç Borç Büyüme Oranı İçin SANN Modeli SONUÇ KAYNAKÇA EKLER... 6 Ek 1. Tek Değişkenli Modelin Kökleri... 6 Ek. Kapeanios Shin Snell (003) Birim Kök Tesi... 6 Ek 3. LSTVAR Siseminde Asimeriye İlişkin Bir Ölçü ÖZGEÇMĠġ viii

9 TABLOLAR LĠSTESĠ Sayfa No. Tablo 5.1: Birim Kök Tesleri Tablo 5.: Normallik Tesleri Tablo 5.3: Doğrusal Modelde Bilgi Krierleri ile Gecikme Uzunluğu Seçimi Tablo 5.4: STAR Tipi Doğrusal Olmama Tesi Tablo 5.5: STAR Tipi Ookorelasyon Tesi Tablo 5.6: Tek Geçiş Fonksiyonlu STAR Modelinde Doğrusal Olmama Tesi Tablo 5.7: Doğrusallık Tesleri ile Opimum Girdi Sei, Nöron Adei ve Nöronlarda Yer Alan Girdi Selerinin Seçimi Tablo 5.8: Bir Adım Öesi İçin Tahmin Gücü Karşılaşırması: RMSE Değerleri Tablo 5.9: Diebold Mariano Tesleri Tablo 5.10: Birim Kök Tesleri... 0 Tablo 5.11: Doğrusal Modelde Bilgi Krierleri ile Gecikme Uzunluğu Seçimi Tablo 5.1: STAR Tipi Doğrusal Olmama Tesi Tablo 5.13: Enflasyon Oranı için LSTAR Modelinde Modellenmemiş Doğrusal Olmama Tesi Tablo 5.14: STAR Tipi Doğrusal Olmama Tesi Tablo 5.15: STVAR Modeli İçin Doğrusallık Tesi Tablo 5.16: Enflasyon Oranı Modeli Doğrusallık Tesleri ile Opimum Girdi Sei, Nöron Adei ve Nöronlarda Yer Alan Girdi Selerinin Seçimi... 4 Tablo 5.17: Enflasyon Oranı Modeli Doğrusallık Tesleri ile Opimum Girdi Sei, Nöron Adei ve Nöronlarda Yer Alan Girdi Selerinin Seçimi... 9 ix

10 ġekġller LĠSTESĠ x Sayfa No. ġekil 3.1: Farklı Gamma Değerleri İçin Lojisik Geçiş Fonksiyonu... 6 ġekil 3.: Farklı Değerleri için Üsel Geçiş Fonksiyonu ġekil 3.3: LSTAR Geçiş Fonksiyonu ġekil 3.4: ST(A)R Modellerinde Model Oluşurma Süreci ġekil 3.5: MLST(A)R Modelinde Model Seçim Süreci ġekil 4.1: İki Kamanlı Hiyerarşik Uzman Ağı ġekil 4.: Üç Kamanlı Basi HME ġekil 4.3: TAR Modelinin Tek Gizli Kamanlı ve İki Nöronlu bir ANN Modeli Biçiminde Göserimi ġekil 4.4: Tek Gizli Kamanlı ve Doğrusal Kısayollu Sokasik ANN Modeli ġekil 4.5: İki Rejimli bir LSTAR Modelinin Tek Gizli Kamanlı Bir SANN Modeli Biçiminde Göserimi ġekil 4.6: J Ade Nöron İçeren Tek Değişkenli bir Sıçrama Bağlanılı Ağ (JCN) Modeli ġekil 4.7: McNelis NN- STR Modeli ġekil 4.8: Doğrusal Olmama Tesleri Çerçevesinde SANN Model Mimarisi Seçim Süreci ġekil 5.1.a: Faiz Ödemeleri Oranı, ġekil 5.1.b: foo Serisinin Hisogramı ġekil 5..a: Faiz Ödemeleri Oranı Doğal Logariması, ln(foo) Serisi, ġekil 5..b: Logarimik Faiz Ödemeleri Oranı Serisi Hisogramı ġekil 5.3.a: Faiz Ödemeleri Oranı Serisine İlişkin lnfood1 Serisi, ġekil 5.3.b: lnfood1 Serisinin Hisogramı ġekil 5.4: AR Modeli, Eki Tepki Analizi ġekil 5.5: LSTAR Modeli Geçiş Fonksiyonu ġekil 5.6: LSTAR Geçiş Fonksiyonunun Her Gözleme Karşılık Gelen Değerleri. 181 ġekil 5.7: LSTAR Modeli GIRF Fonksiyonları: 1 Sd. Sapmalık Poziif Şok ġekil 5.8: LSTAR Modeli, Farklı Şoklar Alında GIRF Fonksiyonları ġekil 5.9: LSTAR Modelinde Rejimler Arası Asimeri ġekil 5.10: SANN Modelinde Geçiş Fonksiyonları ve Faiz Ödemeleri Oranı Serisi 196 ġekil 5.11: ln(tefe) ve ln(ib) Serileri, ġekil 5.1: ln(tefe) ve ln(ib) Serilerinin Birinci Farkları, ġekil 5.13: Enflasyon Oranı Bağımlı Değişkenli LSTAR Modeli Geçiş Fonksiyonu... 1 ġekil 5.14: İç Borç Bağımlı Değişkenli LSTAR Modeli Geçiş Fonksiyonu ġekil 5.15.a: LSTVAR Modeli Enflasyon Oranı Vekörü GIRF Fonksiyonları... 1 ġekil 5.15.b: LSTVAR Modeli İç Borç Büyüme Oranı Vekörü GIRF Fonksiyonları ġekil 5.16.a: Poziif Şoklarda Asimeri... 3 ġekil 5.16.b: Negaif Şoklarda Asimeri... 3 ġekil 5.17: Farklı Şok büyüklüklerine Asimerik Tepki... 3

11 KISALTMALAR ADF AIC ANN ARCH BP DFÖ DM DW ESTAR FCSTAR FOO FTPL GA GIRF HME HQ IRF ĠB ĠFÖ JB JCN KSS LM LNFOO LNFOOD1 LSTAR LSTAR() LSTAR(3) LSTVAR MAE MAPE MDL MIC MLP-ANN MLSTAR MML MRSTAR MSEP MSE NCSTAR : İyileşirilmiş Dickey Fuller : Akaike Bilgi Krieri : Yapay Sinir Ağı : Ooregresif Koşullu Heeroskedasisie : Haa Geri Yayma : Ne Dış Borç Faiz Ödemeleri : Diebold Mariano Eşi Tahmin Tuarlılığı Tesi : Durbin-Wason Ookorrelasyon Tesi : Üsel Yumuşak Geçişli Ooregresyon : Esnek Değişkenli Yumuşak Geçişli Ooregresyon : Faiz Ödemeleri Oranı : Fiscal Theory of Price Level : Geneik Algorima : Genelleşirilmiş Eki Tepki Fonksiyonu : Hiyerarşik Uzman Karışımı Modeli : Hannan-Quinn Bilgi Krieri : Eki Tepki Fonksiyonu : İç Borç Soku : Ne İç Borç Faiz Ödemeleri : Jarque-Berra Normallik Tesi : Sıçrama Bağlanılı Yapay Sinir Ağı : Kapeanios Shin Snell Doğrusal Olmayan Birim Kök Tesi : Lagranj Çarpanı : Faiz Ödemeleri Oranının Doğal Logariması : Faiz Ödemeleri Oranının Doğal Logarimasının Birinci Farkı : Lojisik Yumuşak Geçişli Ooregresyon :. Derece Lojisik Yumuşak Geçişli Ooregresyon : 3. Derece Lojisik Yumuşak Geçişli Ooregresyon : Lojisik Yumuşak Geçişli Vekör Ooregresyon : Oralama Mulak Haa : Tahminin Oralama Mulak Haası : En Küçük Açıklayıcı Uzunluk Bilgi Krieri : Mallow Bilgi Krieri : Çok Kamanlı Persepron Yapay Sinir Ağı : Çok Lojisikli Yumuşak Geçişli Ooregresyon : Minimum Mesaj Uzunluğu Bilgi Krieri : Çok Rejimli Yumuşak Geçişli Ooregresyon : Tahminin Haa Kareleri Oralaması : Oralama Haa Kareleri : Nöron Değişkenli Yumuşak Geçişli Ooregresyon xi

12 NLARX NN-STR PP PRESS RBF-ANN RET RESET RMSE SANN SETAR SIC SK SMSTAR SSM STAR STVAR SW TAR TEFE TVSTAR VAR WCSTAR : Doğrusal Olmayan Dışsal Değişkenli Ooregresif : Sinir Ağı Yumuşak Geçişli Regresyon : Phillips Perron Birim Kök Tesi : Tahmin Kareleri Toplamı Bilgi Krieri : Radyal Baz Fonksiyonu Yapay Sinir Ağı : Ricardocu Eşdeğerlik Teoremi : Ramsey Model Tanılama Haası Tesi : Oralama Haa Karelerinin Karekökü : Sokasik Yapay Sinir Ağı : Kendinden Uyarımlı Eşik Ooregresyon : Schwarz Bilgi Krieri : Eğiklik Basıklık Tesi : Kayan Oralamalı Yumuşak Geçişli Ooregresyon : İsaisiksel Basamaklı Eliminasyon : Yumuşak Geçişli Ooregresyon : Yumuşak Geçişli Vekör Ooregresyon : Shapiro Wilk Normallik Tesi : Eşik Ooregresyon : Topan Eşya Fiya Endeksi : Zamana Göre Değişen Yumuşak Geçişli Ooregresyon : Vekör Ooregresyon : Ağırlıklandırılmış Değişkenli Yumuşak Geçişli Ooregresyon xii

13 1. GĠRĠġ İkisa yazınında birçok önerme değişkenlerin doğrusal olmayan yapılarıyla yakından ilişkilidir. Ekonomilerde para ve maliye poliikalarının ekileri eksik isihdam veya am isihdam alında farklılaşmakadır. Dezenflasyon poliikalarının maliyeleri yüksek enflasyon seviyelerine nazaran düşük enflasyon seviyelerine yaklaşıkça armakadır. Emek piyasasında ücre ayarlanmaları ve isihdam-ücre arasındaki Phillips ilişkisi gibi birçok çıkarsama doğrusal olmayan özellikleriyle öne çıkmakadır. Bu kapsamda İkisa poliikalarında ekonominin içinde bulunduğu durumların göz önünde bulundurulması önem aşımaka, belli eşik seviyelerinin aşılmasıyla ikisadi ilişkilerin yönü değişmeke; ilişkinin yönü aynı kalsa da ilişkinin gücünün farklılaşması söz konusu olabilmekedir. Fiyalar genel düzeyine ilişkin maliye eorisinde (FTPL) emel eşkil eden Leeper (1991) modelinde, bir para poliikası kuralına ek olarak bir maliye poliikası kuralı Ricardocu ve Ricardocu olmayan rejimler alında incelenmekedir. Woodford (1994, 1995, 1998a, 1998b), Sims (1994) ve Cochrane (1998a) FTPL modellerinde zamanlararası büçe kısıı her iki rejimde de geçerli kabul edilirken, rejimlerin ayır edilmesinde hangi kuralın diğer kuralı veri aldığı önem aşımakadır. Ricardocu olmayan rejimlerde gelecek faiz dışı fazlaların iç borçları karşılamaka yeersiz kalması durumunda zamanlararası büçe kısıı eşdeğerliği fiyalar genel düzeyinde ayarlanmalar kanalıyla gerçekleşmekedir. Cochrane (1998a, 1998b) FTPL eorisinin es edilmesinde gözlemsel eşdeğerlik problemine dikka çekmekedir. Faiz dışı fazlaların bağımlı değişken olduğu bir regresyon modelinde, kamu yükümlülüklerinin parameresinin poziif olarak ahmin edilmesi her iki rejim olan Ricardocu ve Ricardocu olmayan rejimlerde de mümkündür. Canzoneri ve diğ. (001), FTPL eorisinin es edilmesinde doğrusal VAR modellerinin emel alınarak gözlemsel eşdeğerlik probleminin konrol alına alınabileceğine dikka çekilmekedir. Bu yaklaşımda, paramere ahminlerinin değil IRF fonksiyonlarının incelenerek kamu yükümlülüklerinin gelecek faiz dışı fazlalarda gerçekleşen şoklar sonucunda negaif bir paika akip eiği ekonomilerde poliikaların Ricardocu yapıda olduğu sonucuna varılmakadır. Öe yandan, faiz dışı fazlalar kamu yükümlülüklerine epkisiz olduğunda Ricardocu olmayan poliika sonucuna 1

14 varılmaka, bu çerçevede zamanlararası büçe kısıının sağlanması için fiyalar genel düzeyinin arması gerekeceğine dikka çekilmekedir. FTPL eorisi, Davig, Leeper ve Chung (005), Davig ve Leeper (005) ve Sims ve Zha (006) çalışmalarında doğrusal olmayan Markov Geçişli (MS) modellere genelleşirilmekle beraber FTPL eorisinin MS modelleri ile modellendiğinde oraya çıkan anımlama problemine dikka çekilmekedir. Niekim Ricardocu olmayan rejimlere geçiş bir olasılık olarak anımlandığında FTPL eorisinde önem aşıyan rasyonel hanehalkı ve am öngörü varsayımları alında her dönemde Ricardocu olmayan poliikalara geçiş söz konusu olabileceğinden Ricardocu ve Ricardocu- olmayan rejimler ayrışırılamamakadır. Rasyonel hanehalkının karar alma fonksiyonlarında poliikaların geleceke değişebileceğine ilişkin bir olasılık yerleşik olduğunda, para veya maliye şokları her zaman (her dönemde) serve ekileri yaramakadır 1. Maliye disiplininin kalıcı olması durumunda oluşan Ricardocu kayısızlık rejiminde kamu harcamalarındaki bir arış Devle ahvilleri ile finanse edildiğinde kamu yükümlülüklerindeki bu arışın geleceke vergi arışına karşılık geleceği bilinmeke, kamu yükümlülüklerindeki arışlar ekonomilerde reel ekilere sebep olmamakadır. FTPL eorisinin doğrusal olmayan modellere genelleşirilmesinde doğrusal olmayan yapıda MS modelleri emel alınmakla beraber FTPL eorisinin eorik çerçevesi ve varsayımları ile uyumsuzluklara sahipir. Doğrusal olmayan yönemlere maliye eorisi kapsamında sıklıkla başvurulduğu bir diğer alan ise maliye poliikalarının sürdürülebilirliği ile ilgilidir. FTPL eorisinde önem aşıyan zamanlararası büçe eşdeğerliğinin sağlanmasının es edilmesinde birim kök eslerinin öne çıkığı Hamilon ve Flavin (1986) çalışması, Aresis ve diğ. (004) arafından Caner ve Hansen (001) doğrusal olmayan eşik ooregresif (TAR) birim kök eslerine genişleilmiş; Chorareras, Kapeanios ve Ucum (004), Bahmani (007), Sollis (004), Ono (008), Considine ve Gallagner (004) ve Bajo-Rubio, Diaz-Roldan ve Eseve (006) çalışmalarında STAR ipi doğrusal olmayan yapıya genelleşirilmişir 3. 1 Troy Davig, Eric M. Leeper, Hess Chung, Moneary and Fiscal Policy Swiching, The Federal Reserve Bank of Kansas Ciy Economic Research Deparmen Working Paper Series, RWP 05-1, (005): 1. Davig ve diğ., 005, age, Aresis ve diğ. (004) çalışmasını akiben gelişen yazında fiya seviyesine oranlanmış reel mali değişkenlerden hareke edilmekedir. Zamanlararası büçe eşdeğerliğinde seriler reel anımlandığında fiya seviyesinde değişimler gözlemlenememekedir. Yaklaşımda zamanlarararası büçe kısıında ayarlanmanın nominal değerlerde değişim kanalıyla gerçekleşiği FTPL eorisinden bağımsız hareke emekle beraber maliye poliikalarının TAR ipi doğrusal olmayan yapıya genelleşirilmekedir. Buna ek olarak yaklaşımda serilerin ek değişkenli analizi önem aşıdığından, çok değişkenli analize genelleşirilmemekedir.

15 Çalışmada, Davig, Leeper ve Chung (005), Davig ve Leeper (005) ve Sims ve Zha (006) çalışmalarından farklı olarak FTPL eorisinin es edilmesi için rejimler arası geçişin eşik manığını içeren ve içsel geçiş fonksiyonları ile anımlandığı doğrusal olmayan modeller olan STAR ailesi ve ANN modelleri emel alınmışır. Bu yaklaşımda, FTPL eorisinde önem aşıyan rasyonel bekleniler ve am öngörü dengesi varsayımları ve maliye poliikalarında büçe gerçekleşmelerinden hareke edilmesi önem aşımakadır. Çalışmada incelenen FTPL modelinde, Canzoneri ve diğ. (001) doğrusal VAR ve Davig ve Leeper (005) MS-VAR yaklaşımlarından farklı olarak iç borç soku ve fiyalar genel düzeyi serilerinden hareke edilmekedir. Bu yaklaşım çerçevesinde doğrusal olmayan yapıda STAR ve ANN modellerinden hareke edilmesinin diğer sebebi FTPL modelinde fiya seviyesinde her dönemde ayarlanmanın es edilmesinin önem aşıması dolayısıyla modellerde rejimlerde kalıcılık olmamasıdır. Çalışmada, maliye disiplininin doğrusal olmayan TAR ve STAR ipi birim kök esleri ile incelendiği Aresis ve diğ. (005) Chorareras, Kapeanios ve Ucum (004), Bahmani (007), Sollis (004), Ono (008), Considine ve Gallagner (004) ve Bajo- Rubio, Diaz-Roldan ve Eseve (006) çalışmalarından önemli farkı maliye poliikalarına ilişkin seriler için doğrusal olmayan birim kök reddedilse de doğrusal olmayan STVAR ve SANN modellerinden harekele FTPL eorisi çerçevesinde zamanlararası büçe kısıında ayarlanmanın fiyalar genel düzeyi kanalıyla gerçekleşiğine, dolayısıyla seriler durağan kabul edilmekle beraber mali baskınlığın önemli reel ekilerinin reddedilemeyeceğine dikka çekilmesidir. Çalışmada, FTPL eorisinin es edilmesinde STAR ve ANN modellerinin yerleşik modeller olduğundan hareke edilerek gerçeke deerminisik ve paramerik olmayan ANN modellerinin sokasik ve paramerik çerçevede modellenmesi önem aşımakadır. FTPL eorisinin es edilmesinde STAR modelleri ve STVAR modelleri SANN modellerine genişleilerek aynı zamanda doğrusal olmayan mali zaman serilerinin modellenmesinde iyileşme sağlanması amaçlanmışır. ANN modellerinin paramerik yapıda incelenmesinde STAR ve ANN modellerinin yerleşik göseriminden hareke edilmişir. Deerminisik ANN mimarisinin sokasik yapıya genelleşirilmesinde Sokasik ANN (SANN) modelinin gelişirildiği Lai ve Wong (001) çalışmasından farklı olarak, STAR modelleri için gelişirilen ekonomerik yönemler esas alınmışır. Çalışmada incelenen SANN modelinde Lai ve Wong SANN modelinden farklı olarak akivasyon fonksiyonları kesikli göserge fonksiyonu yerine sürekli lojisik fonksiyon olarak anımlanmışır. Model oluşurulma aşamalarında Luukkonen ve diğ. (1988) ve Eirheim ve Teräsvira (1996) STAR ipi doğrusal 3

16 olmama esleri ile benzer yapıda olan Teräsvira, Lin ve Granger (1993) ve Whie (1989a, 1989b) ANN ipi doğrusal olmama esleri esas alınmışır. STAR ipi model seçim süreçlerinin SANN modeli için incelenmesinde ikiden fazla rejim içeren eklemeli STAR modelleri için önerilen model kurulum süreci emel alınmışır. Çalışmada incelenen SANN modelinde ilk aşamada bilgi krierleri emel alınarak opimum doğrusal model oluşurulmakadır. İkinci aşamada, Teräsvira ve diğ. (1993), Whie (1989a, 1989b), Anders ve Korn (1999) ANN ipi doğrusal olmama esleri uygulanarak haa erimlerinde ANN ipi doğrusal olmama LM esleri ile incelenmekedir. Tes sürecinde doğrusal olmayan kısmın Taylor yaklaşırımı gizli kamanda yer alan nöron adeinden bağımsızdır. Farklı girdi kombinasyonları için elde edilen modellerin Taylor yaklaşırımları bir döngü çerçevesinde bir bilgi krieri emel alınarak karşılaşırılarak doğrusal olmayan opimum girdi sei kümesi belirlenmekedir. Üçüncü aşamada, bir nöronlu bir SANN modeli doğrusal modele karşı sınanmaka, farklı girdi kombinasyonları içeren ek nöronlu modeller içerisinde opimum model doğrusallığın en güçlü reddedildiği nokada belirlenmekedir. Dördüncü aşamada, ek nöronlu SANN modeli iki nöronlu modele karşı sınanmakadır. Doğrusallığın ilk reddedilemediği nokada model kurulum döngüsünden çıkılarak opimum SANN modeli belirlenmekedir 4. Yaklaşım çerçevesinde STAR modellerinin ahmin gücünün iyileşirilmesine ek olarak ANN modellerinin doğrusal olmayan ekonomerik yönemler çerçevesinde modellenmesi ile İkisa poliikalarında bir poliika aracı olarak kullanılması amaçlanmakadır. FTPL Teorisi Bölüm de incelenecekir. FTPL eorisi çerçevesinde bir modelin sunulduğu bölümde, FTPL eorisi ve mali sürdürülebilirlik modellerine ilişkin ekonomeri yazınının incelenmesi ve FTPL eorisinin TAR ailesi ve SANN doğrusal olmayan yönemlere genelleşirilmesi amaçlanmakadır. Bölüm 3 e TAR ailesi modelleri ve bu modellerin oluşurulması ve ahminine yönelik doğrusal olmayan ekonomerik yönemlerin incelenmesi amaçlanmışır. Bu amaç doğrulusunda, STAR modellerinin ANN modellerinde yerleşik göserimleri incelenmişir. 4 Benzer çerçevede, Medeiros ve diğ. (00), Teräsvira ve diğ. (006) çalışmaları öne çıkmakadır. Çalışmadaki yaklaşımda, Medeiros ve diğ. (00), Teräsvira ve diğ. (006) AR-NN model kurulum aşamalarından farklı olarak doğrusal olmayan kısımdaki girdi sei (örn. ooregresif gecikme uzunluğu) doğrusal kısım girdi seinden daha fazla eleman içerebilmekedir. Medeiros ve diğ. (00), Teräsvira ve diğ. (006) yaklaşımında ise doğrusal olmayan kısım için girdi sei seçimi, doğrusal kısım için seçilen girdi sei içerisinden gerçekleşirilmekedir. Dolayısıyla, AR-NN modelinde doğrusal olmayan kısımda yer alan girdi sayısı her zaman doğrusal kısımda yer alan girdi sayısından düşükür. Çalışmada incelenen SANN modelinde ise doğrusal olarak açıklayıcı gücü olmamasına karşın bazı girdilerden doğrusal olmayan yapıda bilgi alınması modelin önemli bir farkıdır. 4

17 ANN modeli ikiden fazla rejimin modellenmesine olanak anıyan yerleşik yapılı MRSTAR ve TVSTAR modelleri ile orak göserimlere sahip olmakla beraber yerleşik yapılı bir STAR modeli olan MRSTAR modelinin eklemeli yapıdaki ANN modelinden önemli farkları söz konusudur. Bölümde, rejimlerin eklenmesiyle küçük modelden büyük modele hareke edilen eklemeli STAR modelleri incelenmişir. Eklemeli STAR yapısı için incelenen doğrusal olmayan model kurulum esleri SANN modelinin oluşurulmasında emel alındığından önem aşımakadır. Bölüm 4 e, deerminisik ANN modellerinin Jordan ve Jacobs (1994) Hiyerarşik Uzman Karışımları (HME) modellerinden harekele sokasik yapıya genişleildiği Lai ve Wong (001) SANN modeli incelenmişir. Bölümde, SANN modeli Lai ve Wong yaklaşımından farklı olarak STAR modelleri için gelişirilen modelleme yönemleri emel alınmışır. Bölüm 5 e Türkiye ekonomisinde mali değişkenler için ek değişkenli ve çok değişkenli iki uygulama değerlendirilmişir. FTPL eorisinin doğrusal olmayan yapıda es edilmesinin amaçlandığı çalışmada STAR ve SANN modelleri incelenmişir. Bu modellere ilişkin bazı erimler mühendislik yazınından ödünç alınmışır. Çalışmada bazı kavramlar am ürkçe karşılıklara sahip olmadığından doğrudan çevrilmiş, ingilizce karşılıkları ise paranez içinde verilmişir. Çalışmadaki erimlere ilişkin benimsenen bu yaklaşımda anlam kaybından kaçınmaya çalışmamız önemli rol oynamışır. 5

18 . FĠYAT SEVĠYESĠNĠN BELĠRLENMESĠNE ĠLĠġKĠN MALĠYE TEORĠSĠ İkisa yazınında, fiya seviyesinin belirlenmesinde Mikar Teorisi önemli bir yere sahipir. Mikar Teorisinde, nispi fiyalardaki değişimlerin emel belirleyicisi para arzı olup fiya seviyesi parasal bir olgudur 5. Mikar Teorisinde, fiya seviyesinin para arzı arafından belirlenmesinde maliye poliikalarının Ricardocu yapıda olması önem aşır 6. Fiya Seviyesinin Belirlenmesine İlişkin Maliye Teorisinde (FTPL) ise Ricardocu eşdeğerliğin sağlanmadığı ekonomilerde, kamu borçları serve ekileri kanalıyla reel ekiler yaramakadır. FTPL Teorisinde, baskın maliye poliikaları alında serve ekileri gerçekleşeceğinden fiya seviyesi zamanlararası büçe kısıı arafından belirlenmekedir 7. Çalışmanın bu kısmında, FTPL Teorisinin Türkiye ekonomisi için es edilmesinin hedeflendiği çalışmamızda, öncelikle FTPL Teorisinin incelenmesi amaçlanmakadır. Bu amaç doğrulusunda, FTPL Teorisi ve FTPL Teorisinde önem aşıyan Ricardocu Eşdeğerlik Teoreminin incelenmesi hedeflenmişir..1 Para ve Maliye Poliikalarında Serve Ekilerine Genel Bir BakıĢ Para poliikalarının fiya seviyesi üzerindeki ekilerinin incelendiği bir çok çalışmada, para poliikalarının başarılı sonuç verebilmesi maliye poliikalarının Ricardocu eşdeğerliği gözemesiyle yakından ilişkilidir. Para poliikalarının başarısında Ricardocu eşdeğerliğin öneminin vurgulandığı emel çalışmalar Modigliani ve Ando (1960, 1963), Modigliani (1971), Modigliani (1986), Sciovszky (1941), Haberler (1946), Pigou (1943) ve Painkin (1956) çalışmalarıdır. Bu çalışmalarda, maliye ve para poliikalarının serve ekilerine vurgu yapılarak, para ve maliye poliikalarının sonuçlarının farklılaşacağına dikka çekilmekedir. Maliye poliikaları kapsamında serve ekilerinin vurgulandığı Painkin (1956) ve Modigliani (1986) çalışmalarında, hükümelerin vergi finansmanı yerine borçlanmaya başvurulmasının 5 Mikar eorisinde fiya seviyesi parasal bir olgudur. MV=PY eşdeğerliğinde mübadele hızı (V) ve GSMH nın (Y) sabi olduğu varsayılırsa, fiya seviyesindeki arışlar para arzındaki arışlarla açıklanmakadır. Finansal buluşlar sonucunda zaman içinde para anımının değişeceği göz önünde bulundurulmakadır. 6 Ricardocu rejim kavramı Woodford (1994, 1995) çalışmalarından devralınmışır. Bu kavram, Leeper (1991) arafından pasif maliye poliikası rejimi olarak adlandırılırken, Sargen (198) çalışmasında Ricardiyen-kuuplu rejim olarak adlandırılmakadır. 7 Michael Woodford, Doing Wihou Money: Conrolling Inflaion in a Pos-Moneary World, Review of Economic Dynamics, c. 98, s. 1, (1998b):

19 hanehalkı arafından bir serve arışı olarak algılanacağından hareke edilmeke, maliye poliikaları sonucunda oluşacak ne serve ekisinin asarruflarda bir azalma ve ükeimde bir arışa sebep olabileceğini oraya komuşur. Serve ekilerinin para poliikaları kapsamında incelendiği Sciovszky (1941), Haberler (1946), Pigou (1943) ve Painkin (1956) çalışmalarında, reel para balanslarında gerçekleşen bir değişim sonucunda gerçekleşen reel balans ve Pigou ekileri arışılmakadır. Nominal para arzında veya fiya seviyesinde bir değişimle gerçekleşiğimde oluşacak serve ekileri ükeim ve üreim üzerinde reel ekiler doğurmakadır. Reel balans ekisi olarak adlandırılan bu durum, Keynesyen İkisa Teorisinde önemli yere sahip olan likidie uzağıyla yakından ilişkilidir. Keynesyen yaklaşımda, bir ekonomide nominal faiz oranı sıfıra yaklaşığında para poliikası ekinliğini yiireceğine ve likidie uzağına düşüleceğine vurgu yapılırken, reel balans ekileri alında serve ekileri oluşuğunda likidie uzağı geçerliliğini yiirmekedir 8. Aiyagari ve Gerler (1985), Sargen (198), Sargen ve Wallace (1981) ve Leeper (1991), fiya seviyesine ilişkin modellerde Ricardocu eşdeğerliğin a-priori olarak kabul edilmesinin doğuracağı sakıncaları vurgulamakadır. Bu çalışmalarda, Ricardocu eşdeğerliğin geçersiz olması durumunda maliye poliikalarının baskın yapıda olacağı, dolayısıyla para poliikaları çerçevesinde hedeflenen sonuçlar ile gerçekleşen nihai sonuçlar arasında önemli farklar olacağı vurgulanmışır 9. Sargen ve Wallace (1981), fiya seviyesinin para poliikası arafından konrol edilmesinde maliye poliikalarından kaynaklanan güçlükleri arışmakadır. Sargen-Wallace ın hoş olmayan monearis arimeiğinde, Ricardocu-olmayan ekonomilerde para poliikası maliye poliikasının baskısı alındadır. Sonuça, enflasyon arışının konrol alına alınması için uygulanan sıkı para poliikası, belli bir eşiğin aşılması sonucunda mali baskıya eslim olarak borçları moneize emekedir. Dolayısıyla, oluşan hoş olmayan monearis arimeike, 8 Likidie uzağının oluşması için, sıfır nominal faiz oranına gelindiğinde, nominal faiz oranında arık bir azalış gerçekleşemeyeceğinden, para poliikasının ekinliği oradan kalkmakadır. (Benhabib ve diğ., 001, age).; Peer N. Ireland, The Real Balance Effec, Boson College Economics Deparmen Working Papers in Economics, 001: hp://escholarship.bc.edu/econ_papers/11 [ ]. 9 Ricardocu eşdeğerliğin sağlanmaması halinde de fiya seviyesinin konrol edilebileceği gibi maliye yönlü poliikalarla fiya isikrarının sağlanabileceğine yönelik yazın 1980 lerde Sims (1988), Woodford (1991) çoklu denge çalışmaları ve Leeper (1991), Woodford (1994, 1995) FTPL Teorisi çalışmaları ile farklı bir boyu kazanmakadır. Öe yandan, Cochrane (1998, 1999, 001, 003) çalışmalarında FTPL Teorisi yeni bir yapı kazanmışır. Bu çalışmalarda, FTPL çıkarımlarının oluşması yalnız ve yalnız Ricardocu eşdeğerliğinin sağlanmadığı ekonomikler için geçerli değildir. Niekim MV=PT eşdeğerliği gibi zamanlarlarası büçe kısıı da her iki rejim olan Ricardocu ve Ricardocu-olmayan rejimlerde sağlanmaka, fiya seviyesi zamanalarası büçe kısıı arafından belirlenmeke, mikar eorisi eşiliği için veri kabul edilmekedir. 7

20 başlangıça yüksek enflasyon ile mücadele emek için girişilen sıkı para poliikası, sonuça daha yüksek enflasyon arışlarına sebep olmakadır 10. Sargen (198), kamu borçlanmalarının serve ekileri yaraacağına, dolayısıyla kamu borçlarının enflasyonis sonuçlar doğurmaması için vergilerle deseklenmesi gerekliliğine dikka çekmekedir. Sargen, vergi derseğinin sağlandığı ekonomileri Para-Baskın ekonomiler olarak adlandırmakadır 11. Aiyagari ve Gerler (1985), devle ahvilleri ile Makroikisa poliikalarının ekileri arasındaki bağlanıya dikka çekerek, para poliikalarının fiya seviyesine yönelik sonuçlarının, maliye poliikalarının Devle ahvillerine yönelik kararlarıyla doğrudan bağlanılı olduğunu oraya koymakadır 1. Aiyagari ve Gerler (1985), Ricardocu eşdeğerliğin sağlandığı ekonomileri Ricardocu-kuuplu ekonomiler olarak adlandırırken, Ricardocu eşdeğerliğin sağlanmadığı ekonomiler Ricardocu-kuuplu-olmayan ekonomiler olarak adlandırmakadır 13. Leeper (1991) FTPL modelinde, enflasyonis sonuçların oluşması için borçlar gelecek faiz dışı büçeleri arafından finanse edilmekedir. Bu kapsamda, enflasyonu düşürmeye yönelik akif para poliikaları beklenenin aksine daha yüksek enflasyon oranlarıyla sonuçlanmakadır. Leeper (1991), akif veya pasif para ile akif veya pasif maliye poliikalarının ekileşimlerine ilişkin gelişirdiği modelinde, enflasyonis sonucun oluşması için borçların moneize edilmesi gerekmemekedir. Leeper (1991), akif ve pasif para ve maliye poliikalarının ekilerinin Ricardocu eşdeğerliğin geçersiz olduğu ekonomilerde farklılaşığını; Ricardocu olmayan ekonomilerde fiya seviyesinin konrol alına alınabileceğini ve zamanlararası büçe fonksiyonu arafından belirlenebileceğini gösermekedir Thomas Sargen, Neil Wallace, Some Unpleasan Monearis Arimeic, Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarerly Review, c. 5, s. 3, (1981): Thomas Sargen, The Ends of Four Big Inflaions, Inflaion: Causes and Effecs, ed. R.E. Hall, (Chicago: Universiy of Chicago Press, 198): Rao Aiyagari, Mark Gerler, The Backing of Governmen Bonds and Monearism, Journal of Moneary Economics, s. 16, (1985): Aiyagari ve Gerler (1985) arafından serve ekileri kapsamında değerlendirilen bir diğer husus büyüme eorilerine ilişkindir. Niekim Solow (1973) büyüme eorisinde, Painkin (1956) çerçevesinde oraya çıkan serve ekileri sonucu oluşan ükeimdeki arış ve asarrufaki azalışların, aynı zamanda oplam üreimin sermaye oluşumuna ayrılan kısmındaki azalışlara sebep olabileceğine değinmekedir. Bu kapsamda, serve ekileri uzun vadede ikisadi kalkınmayı olumsuz ekileyebilmekedir. 14 Eric M. Leeper, Equilibria under Acive and Passive Moneary and Fiscal Policies, Journal of Moneary Economics, s. 7, (1991):

21 Leeper (1991) akif maliye poliikası anımı, Aiyagari ve Gerler Ricardocu-kuupluolmayan 15 maliye poliikası, Sargen ve Wallace (1981) baskın maliye poliikası 16 ve Woodford (1994) Ricardocu-olmayan maliye poliikası 17 anımlarıyla benzer yapıdadır. Çalışmada, Ricardocu Eşdeğerlik Teoremi (RET) incelenecekir. RET eoremi çerçevesinde Ricardocu ve Ricardocu olmayan poliika anımlarının, FTPL kapsamında akif ve pasif poliika ve Ricardocu, Ricardocu-olmayan rejim anımlarına genişleilerek arışılması hedeflenmekedir.. Ricardocu EĢdeğerlik Teoremi Barro (1974) arafından gelişirilen Ricardocu Eşdeğerlik Teoreminde (RET), Devle ahvillerinin ne serve ekisi yaraıp yaramayacağı sorgulanmışır 18. İkisa yazınında yoğun bir ilgi alanına kavuşmuş olan RET eoreminin önemli sonucu, borçlanma ve vergilerin birbirleri ile am ikame olmasıdır 19. Kamu harcamalarının finansmanı vergilerden borçlara kaydırıldığında, reel faiz oranı, özel yaırımlar, ükeim ve büyüme gibi reel değişkenler üzerinde reel ekilerinin olmayacağı vurgulanmakadır 0. Barro (1974) RET Teoreminde, cari yükümlülüklerin gelecek vergilerinin bugünkü değere indirgenmesiyle sağlanacak zamanlararası büçe kısıı alında, devle ahvilleri ne serve olarak kabul edilemeyeceğinden borç sokunun nispi fiyalar üsündeki reel ekileri gerçekleşmemesi varsayımı alında maliye poliikalarının nispi fiyalar üzerindeki ekisi oradan kalkmakadır. Sonuça, Devle ahvilleri ne serve ekilerine sebep olmazken, maliye şokları reel ekilerle sonuçlanmamakadır 1. Ricardocu eşdeğerliğin geçerli olduğu ekonomilerde para poliikası, Sargen ve Wallace (1981), Leeper (1991), Aijagari ve Gerler (1985), Woodford (1994) çalışmalarında oraya konan Ricardocu-olmayan mali baskınlıkan 15 Çev. Polar-Non-Ricardian Policy. 16 Çev. Dominan Fiscal Policy. 17 Çev. Non-Ricardian Fiscal Policy. 18 Rober J. Barro, Are Governmen Bonds Ne Wealh?, Journal of Poliical Economy, c. LXXXII, (1974): Rober J. Barro, Reflecions on Ricardian Equivalence, NBER Working Paper Series, no. 550, (1996), Naional Bureau of Economic Research. 0 Rober J. Barro, On he Deerminaion of Public Deb, Journal of Poliical Economy, c. 87, s. 5, (1989): Barro (1974, 1979) çalışmalarında Devle ahvillerinin ne serve ekilerinin rasyonel bekleniler alında geçersizliği oraya konmakadır. İkisa yazınında RET Teoreminin Ricardo-Barro Teoremi olarak da adlandırılmakadır. Buchanan (1976), Barro (1974) arafından değinilen eoremin Ricardo (1951) çalışmasında değinildiğine dikka çekmekedir. Barro (1996), Rikardocu Eşdeğerlemeye Yansımalar çalışmasında eoremi Ricardo ya dayandırmakadır. 9

22 bağımsız olduğundan, enflasyonun parasal bir olgu olması ve fiya seviyesinin belirlenmesinde mikar eorisinin öne çıkması söz konusu olmakadır. Bu sonucun oluşması için RET eoreminin varsayımları, i. maksimizasyon yapan hanehalkı, ii. mükemmel sermaye ve varlık piyasaları, iii. sonsuz ufuk, iv. nesillerarası akarım, v. rasyonel bekleniler, vi. miras bağları ve diğerkamlıkır. RET varsayımları alında, hanehalkı devle ahvillerindeki arışı ne serveleri olarak algılamamasının sebebi, cari borçların gelecek harcanabilir gelirlerindeki azalışlara karşılık gelmesinden kaynaklanmakadır. Gelecekeki vergiler sonucu oluşacak harcanabilir gelirlerdeki azalışların şimdiki devle borçlarına am olarak karşılık gelecek şekilde ayarlandığı nokada Ricardocu eşdeğerliğin sağlandığı kabul edilmekedir 3. Dolayısıyla, devle ahvillerinin ne serve olarak algılanması için, vergi akımlarının beklenen değerinin azalması, diğer bir deyişle, vergi akımlarının beklenen değerinin devle ahvillerinin cari değerinin alında kalması gerekmekedir Vergiler ve Devle Tahvilleri Arasındaki Ġkame ve Ricardocu EĢdeğerlik- EĢdeğersizlik TarıĢması RET Teoremi, Barro (1974), Devle Tahvilleri Ne Serve midir? çalışmasını akiben, İkisa yazınında önemli yer kazanmışır. Buchanan (1976), Barro (1974) çalışmasını Ricardo ya ilişkin geçmiş yazını göz ardı emekle eleşirmeke, Ricardo (1813) çalışmasında vergiler ve kamu borçları arasındaki eşdeğerliğe dikka çekilmekedir 5 6. Barro (1996) ise Çev: Alruizm. Diğerkamlık, başkalarının yararını da kendi yararı kadar gözeme ya da diğer insanlara maddi veya manevi kişisel çıkar gözemeksizin yararlı olmaya çalışma ve bencillik karşıı harekeler de bulunma olarak anımlanır. (Kaynak: Türk dil kurumu sözlüğü). 3 Paul Evans, Consumers Are No Ricardian: Evidence from Nineeen Counries, Economic Inquiry, s. 31, (1993): Barro, 1974, age, James M. Buchanan, Barro on he Ricardian Equivalence Theorem, Journal of Poliical Economy, c. 84, (1976): O Driscoll (1977), Buchanan eleşirisini eleşirmeke, Ricardo nun yaklaşımını yansımadığına dikka çekmeke, Buchanan ın yaklaşımının kendi orodoks görüşünü yansıığına değinmekedir. Öe yandan, Barro (1974) çalışması değişmezlik önermesinin gerçeke gerçekleşmesinde oluşabilecek güçlüklere dikka çekmekedir. Dolayısıyla, Barro arafından gelişirilen ve ancak Ricardo ya ilişkin yazınla ilişkilendirilecek RET eoremi Ricardo-Barro Teoremi olarak değerlendirilmekedir. 10

23 Ricardo eşdeğerliğinin gerçeke Ricardo dan önce Smih (1790) arafından arışıldığına dikka çekmekedir 7. Barro (1974) ve Buchanan (1976), mali şoklar alında dahi Ricardocu eşdeğerliğin sağlanmasına vurgu yapılmışır. Ani bir savaş kararı bir mali şok sonucu oluşan finansman ihiyacında borç ve vergi arasında ikame öne çıkmakadır: Başlangıça hiç borcu olmayan bir ülkede savaş gerçekleşmiş ve oraya yıllık olarak 0 milyonluk bir harcama çıkmışsa bu harcama üç yönemle karşılanabilir; birincisi, vergilerin barış dönemine kadar yıllık 0 milyon arırılması; ikincisi yıllık harcamalar için paranın borçlanılması veya fonlanması [ ]; üçüncüsü harcamaya karşılık borçlanılması olmalıdır, faka faizlere ek olarak, vergilere karşılık gelmesi ve kalanan faizlerle birikimli olarak ararak sonuça borca eşi olması [ ] ikisadi açıdan üç yönem arasında bir fark bulunmamakadır. [ ] 0000 pounda sahip bir adam, 0 yıl boyunca 1000 poundluk vergiyle aynı baskı alına girmediğine yönelik kandırılamaz [ ] Yıllık 50 pound vergilendirilse, kaderini (geriye kalan vergiyi) oğluna miras bırakmakadır. (Ricardo, 1951, ss ) Bu çerçevede, Ricardocu eşdeğerliğin iki özelliğinden birincisi, fonlamanın kaynağına yönelik eşdeğerlikir. Niekim fonlamanın vergilerle, borçlanmayla veya para basımıyla gerçekleşmesi açısından ikame edilebilirlik kapsamında bir eşdeğerlik söz konusu olup vergi ve borcun nispi ağırlığının değişmesi cari dönemde bir fark yaramamalıdır. Bu çerçevede, üç farklı yönem olan vergilendirme, borçlanma veya fonlamayla borçlanmanın gerçeke eşdeğer yapıdadır 8. İkincisi, cari veya gelecek vergilelendirmeleri arasında bir zamansal eşdeğerlik ile ilişkilidir: [ ] (emsili birey) sadece 1000 pound vergi ödese de; ve geri kalan borçdan feraga eiğini düşünse de; oğluna vergi sonrası bırakmasıyla, vergilendirilmemiş 0000 bırakması arasında ne fark vardır? (Ricardo, 1951, ss. 187) RET eoreminde, bir ağırlıklandırma kapsamında gelecek ve cari döneme ilişkin finansman kaynakları arasında am ikame edilebilirlik oraya çıkmakadır 9. Bu çerçevede, Barro (1974) babadan oğla geçen, alruisik bağlara sahip üs üse gelen nesillerden oluşan bir modelden hareke emekedir. Ricardocu durumun oluşması için vergilerle Devle borçları arasında zamanlararası am ikame gerçekleşmesi gereklidir. O Driscoll (1977), Ricardo (1813) ün RET eoreminde olduğu çerçevede kesin bir ilişkiyi vurgulamadığına değinmişir. Birincisi, Barro nun vurguladığı ikame özelliğinin aksine, Ricardo, üç finansman yönemi içerisinde birincisi olan ek seferde vergilendirmenin ercih edilmesini önermekedir 30 (Ricardo, 1951, ss ). İkincisi, Ricardo (1813), eşdeğerliği 7 Bu çerçevede, Barro (1974, 1979) ve Buchanan (1976) RET eşdeğerliğinin anaakım ikisa yazınında ele alınan genel çerçevesini oluşurmuşur; Barro, 1996, age, Barro, 1996, age, 5. 9 Barro (1974) arafından oraya konan değişmezlik önermesiyle aynı yapıdadır. 30 O Driscoll, Gerald P. Jr, The Ricardian Nonequivalence Theorem, Journal of Poliical Economy, c. 85, s. 1, (1977):

24 bazı dönemlerde açıklayıcı bir araç olarak kabul emekle beraber, RET eşdeğerliliğinin gerçekleşmesine şüpheyle yaklaşmakadır 31, [ ] ikisadi açıdan üç finansman yönemi arasında bir fark bulunmamakadır (Ricardo, 1813, s ). [ ] Faka, vergi ödeyen insanlar asla onları (gelecek vergilerini) öyle ahmin edemezler, ve dolayısıyla, özel kararlarını bu doğruluda oluşurmazlar.[ ]Bu vergilerin yalnız şu anki durumumuza ilişkin bir baskı yaraacağını, bu vergilerin kalıcılıklarına ilişkin belirsizlik gözönünde bulundurulduğunda, düşünemeyiz poundu olan bir adamı, 50 poundluk yıllık vergiler ile 1000 poundluk ek bir verginin aynı olduğuna kandırmamız zordur. (Ricardo, 1951, s. 187) Barro (1974) çalışmasında ele alınan RET eorisinde emel varsayımlar olan am öngörü, rasyonel bekleniler, sonlu yaşama sahip bireylerin gerçeke miras bağları ve diğerkamlık, nesillerarası karar alma varsayımlarının sağlanmaması durumunda, borçların serve ekileri yaraacağına dikka çekmekedir. Buna ek olarak, Ricardo nun vergilerde kalıcılık çıkarımı, Tobin (1971) vergilerde yapışkanlık önermesiyle benzer yapıdadır. Dolayısıyla, RET eoreminin geçerli olması için değinilen varsayımların sağlanması önem aşımakadır... Ricardocu EĢdeğerlik Teoreminin Varsayımları ve Bu Varsayımlara ĠliĢkin Bazı TarıĢmalar Barro (1974) arafından gelişirilen RET eoreminin emel varsayımları olan mükemmel sermaye ve varlık piyasaları, maksimizasyon yapan hanehalkı, sonsuz ufuk, miras bağları ile nesillerarası akarım alında diğerkam davranış ve rasyonel bekleniler varsayımları birçok çalışmada eleşirilmekedir. Bu çalışmalarda, RET eoreminin varsayımlarının yumuşaılmasıyla Ricardocu olmayan sonuçların gerçekleşebileceği oraya konmakadır. Bu çalışmalar içerisinde, Feldsein (1988) belirsizlik ile sonsuz ufuk ve diğerkamlık varsayımlarından hareke emekedir. Feldsein (1988), RET eoreminde nesillerarası diğerkamlık geçerli olsa da, gelirlerdeki belirsizlik alında açık finansmanının vergi finansmanına ikame edilmesi veya fonlanmamış bir sosyal güvenlik programının her zaman ne serve olacağı sonucuna ulaşmışır 3. Abel ve Bernheim (1991), RET eoremi varsayımları içerisinde nesillerarası bağları eleşirmiş, nesillerarası bağların güçsüz olması durumunda RET eoreminin güçlü 31 O Driscoll (1977), gerçeke Ricardo nun eorisinin Ricardocu Eşdeğersizlik olarak değerlendirilmesi gerekiğini vurgulamakadır. 3 Marin Feldsein, The Effecs of Fiscal Policies When Incomes Are Uncerain: A Conradicion o Ricardian Equivalence, The American Economic Review, c. 78, s.1, (1988):

25 kayısızlık sonucunun yumuşayacağını, dolayısıyla Ricardocu eşdeğerliğe şüpheyle yaklaşılması gerekliliğini vurgulamışır 33. Webb (1981), RET eoreminin rasyonel bekleni ve mükemmel piyasalar varsayımlarının yumuşaılmasından hareke emiş, Akerloff (1970) arafından gelişirilen kredi piyasasında asimerik bilgi ve ahlaki problem yaklaşımı ahvil piyasalarına uyarlamışır. Modelde, özel bonolar ve hazine ahvilleri piyasası arasında ekinlik farkı mevcuur. Hanehalkı, bono finansmanlı bir vergi indirimini akiben, Devle ahvilleri piyasasından farklı olarak ödeyememe riskinin olduğu kredi piyasasında özel borçlarını ödemeyi ercih ederler. Sonuça, Devle ahvillerinden kaynaklanan bir serve ekisi oluşmakadır 34. Srawczynski (1995), am öngörü, rasyonellik, nesillerarası bağlar ve diğerkamlık varsayımlarından hareke emişir. Yaşlı ve genç olmak üzere iki nesilli modelinde, herhangi bir neslin gelirinde belirsizlik olduğu varsayılırsa, RET eoreminin sonuçlarının aksayacağı vurgulanmışır. Srawczynski (1995), gelire ilişkin belirsizliğin yaşlı nesilde gerçekleşmesi halinde, RET eşdeğerliğinin başarısızlığının genç nesle nazaran daha güçlü gerçekleşeceği, bu durumun oluşmasında eksra ükeimin marjinal faydasının birinci nesil için daha yüksek olmasının ekili olduğu gösermişir 35. Barsky, Mankiw ve Zeldes (1986), belirsizlik alında marjinal ükeim eğiliminin (mpc) farklılaşacağını vurgulamışır. Modelde, cari ve gelecekeki vergi ve Devle ahvillerine ilişkin algılama farkları vardır. Geleceğe ilişkin belirsizlik alında risk söz konusudur. Tahvillerle finanse edilen vergiler azalırsa, hanehalkının cari dönemdeki mpc si, gelecekeki vergi arırımı sonrasında oluşacak mpc sinden farklıdır. Bu durumun oluşmasında gelecekeki gelirlere ilişkin belirsizlik önem aşır. Gelecekeki gelirlerin devamlılığına yönelik risk algısı vurgulanarak, Devle ahvilleri cari dönemde serve ekileri yaraacağı sonucuna ulaşılmışır 36. Benassy (007), Barsky ve diğ. (1986) eleşirisinden hareke eiği çalışmasında Keynesyen çarpan ekisini zamanlararası analize genişleerek çarpan ekisinin geçerli olması için Ricardocu-olmayan poliikaların önemini vurgulamışır. Model, nesillerarası bir dinamik 33 Andrew B. Abel, Douglas Bernheim, Fiscal Policy wih Impure Inegeneraional Alruism, Economerica, c. 59, s. 6, (1991): Douglas C. Webb, The Ne Wealh Effec of Governmen Bonds when Credi Markes are Imperfec, The Economic Journal, c. 91, s. 36, (1981): Michel Srawczynski, Income Uncerainy and Ricardian Equivalence, The American Economic Review, c. 85, s. 4, (1995): Rober Barsky, Gregory Mankiw, Sephen Zeldes, Ricardian Consumers wih Keynesian Propensiies, The American Economic Review, c. 76, s. 4, (1986):