Direkt Yabancı Sermaye Yatırımları

Transkript

1 Direkt Yabancı Sermaye Yatırımları Prof.Dr. F.Nuray ALTUĞ Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. İktisat Bölümü, İktisat Politikası Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yeterli yerel sermayeden yoksun ülkelerin sermaye birikimi yüksek ülkelerdeki yatırımcıları kendi ülkelerindeki direkt yabancı sermaye yatırımlarına yöneltmek amacıyla, kimi zaman inanılması bile güç ''Yabancı Sermayeyi Teşvik Tedbirleri'' aldıkları ve rekabet güçlerini arttırma çabası içinde oldukları görülmektedir. Rekabet bu teşvikler yönünden komşu ülkeler arasında daha da serttir (Romanya -Bulgaristan; Romanya -Yunanistan; SSCB'den kopan ülkeler v.b.). Kısa süreli fon akımının daha bir globalleştiği dünya da, ekonomik gücünü, gerektiğinde derhal politik güce dönüştüren Uluslararası Sermaye Şirketlerinin; kısa ya da uzun süreli tüm sermaye (fon) operasyonları kuramsal ve kurumsal çerçevede yoğun ilgi görmektedir. Yabancı sermaye, bir ülkenin karşılığını ödemeksizin veya daha sonra ödemek kaydıyla dış ülkelerden sağladığı iktisadi kaynaklardır (1). Yabancı özel sermaye, ülkeye gelen yabancı sermayenin o ülkenin devletine değil vatandaşlarına ait olduğunu gösterir (2). Özel yabancı sermaye; doğrudan yabancı sermaye yatırımları (direkt yatırımlar) ve portföy yatırımları olarak ikiye ayrılır (3). Doğrudan yabancı sermaye yatırımları, sermaye ile birlikte sermayeye eklenen karlar, makine -teçhizat, Iisans - patent, teknik bilgi (know how) gibi hizmetler şeklindedir. Yabancı firmaların diğer ülkelerde karlı alanlarda firma kurmaları veya mevcut bir firmayı satın almaları şeklinde gerçekleşmekte ve yatırımın yönetim ve denetimi yabancıların elinde bulunmaktadır. Portföy yatırımları ise sermaye sahiplerinin faiz geliri ve temettü elde etmek için menkul kıymetlere yatırım yapmalarıdır. Bu nedenle de daha yüksek faiz geliri ve temettü veren alanlara sermaye hareketi olacaktır. Direkt yatırımlar portföy yatırımlarından farklı olarak, ülkelerarası sermaye transferinin piyasa işlemi olmaksızın bir ülkeden diğerine aktarılması şeklindedir. Başka ülkelerde yatırım yapmayı uyaran faktör genellikle portföy yatırımları gibi yani yüksek gelir sağlamak, lehte vergi İndirimleri gibi yüksek kazançları elde etmek ve riski farklılaştırmak, bölmektir. Uluslararası olarak güçlü firmalar hem ihracatı ve dış üretimleri, satış kolaylıkları kadar ulusal firmalardan karlılıklarındaki farklılaşmanın çok az olmasıyla da ayrılırlar (4). Ulusal sınırları aşan şirketler, bir veya daha fazla ülkede; fabrikalar, maden ocakları, plantasyon alanları ve satış ofisleri gibi varlıklarını kendileri kontrol eden teşebbüslerdir (5). Ekonomilerde, özellikle az gelişmiş ekonomilerde dünya kaynaklarının maksimum etkinlikte ve minimum israfta kullanımını olası hale getirirler. Bu şirketlerin yükselişi, uluslararası mal ve faktör piyasalarında, özellikle bilgi piyasasındaki çarpıklıkların sonucudur. Ticareti yapılmayan teknoloji ve ticareti engelleyen devlet ekonomik politikalarının sonucu olarak daha büyük uluslararası uzmanlaşma ortaya çıkmaktadır, ve uluslararası karşılaştırmalı avantajlarda daha büyük patlamaya neden olacaktır. Bu nedenle ulusal sınırlan aşan bu şirketler, dünya refahını arttırıcı -iyileştirici olarak çalışırlar. Diğer taraftan ulusal sınırları aşan bu şirketlerin en önemli özelliği az gelişmiş ülkelere emperyalist sızma, bağımlılığı arttırma, bağımlı gelişme sürecini derinleştirmeleridir. Bu potansiyel çatışma içinde ulusal sınırları aşan şirketlerin çok yönlü anlaşmalar ve organizasyonları, umulan ekonomik yararlar doğrultusunda, ulusal devletin uluslararası ürün yapısını iyileştirme doğrultusunda kullanarak arttıracağı umut edilir. Diğer bir deyişle direkt yabancı sermaye yatırımlarının mülkiyetlerinin ve teknolojilerinin kontrolünde sermayeleri ve pazarlama becerileriyle kalkınma çabalarına eşsiz katkı yapabilecekleri umulur. Bunun yanında hızlı gelişmenin bir çok temel konu ve pozisyonda politik

2 ekonomide; bağımsız ekonomik ve politik birim olarak gelişmekte olan ekonomilerin gelişme sürecinde, hem ulusal hem de uluslararası düzeyinde ve pozisyonunda, sınıf formasyonunda, sınıf çatışmalarında derin problemler yaratacağına dikkat çekilmektedir. Bazı yorumcular ulus devletin tedrici ölümü olduğunu ve gerçek global ekonominin gelişmesi olduğunu belirtmektedirler. Direkt yabancı yatırımcılar yönünden üzerinde durulması gereken soru, niçin ulusun vatandaşlarının direkt yabancı sermaye yatırımlarını kabul etmek yerine diğer uluslardan borçlanarak reel yatırımları kendilerinin yapmadıklarıdır. Çok büyük şirketler olan direkt yabancı sermaye, genellikle monopolistik ve oligopolistik piyasalarda, üstün üretim bilgisi ve yönetim becerisiyle, kolaylıkla ve karlı şekilde diğer ülkelerden direkt kontrolle yönetilmektedir. Özel üretim tekniklerine sahip yabancı sermaye, diğer ülke üreticilerine Iisans vermektense, ticari gizlerini, patentleri, sürekli kalite ve hizmet üzerindeki tam kontrolü sürdürebilmeyi ister. Genellikle çok çabuk değişen ileri teknoloji monopollerinde çalıştıklarından yabancı sermayenin diğer ülke üreticileriyle lisans anlaşmalarına girmeyi arzu etmesi, çok hızlı yenileşme nedeniyle mantıklı da olmamaktadır. Bu durum IBM, Xerox, Gillette, Toyota ve daha bir çok yabancı direkt yatırımlar için geçerlidir (6). Ulusal ülke borçlanarak reel yatırımları kendi yapmayı; yönetim becerisindeki yetersizliği, kolaylıkla ve karlı şekilde bu yatırımları yönetemeyeceği için seçmemektedir. Direkt yabancı sermaye yatırımları gittiği ülkeye teşebbüs, teknoloji, risk taşıma ve organizasyon aktarımı, işletmecilik becerisi ve know how ile birlikte rekabet faktörü de götürmektedir (7). Direkt yabancı sermaye yatırımları için diğer önemli bir neden hammadde gereksiniminin kontrolünü elde etmek ve bu yolla mümkün olduğunca düşük maliyette kesintisiz arzı sağlayabilmektir. Gelişmekte olan ekonomilerde ve bazı mineral zengini gelişmiş ekonomilerdeki direkt yabancı sermaye yatırımlarının çoğu bu şekildedir. Bu şekilde Amerikan direkt yatırımları Kanada, Jamaika, Venezuella, Avustralya ve diğer ekonomilerde kendi madenlerine sahipken bazı yabancılar da Amerika'da bazı kömür madenlerine sahiptir. Uluslararası ticarete empoze edil.en tarifeler ve tarife dışı engeller gibi diğer bazı sınırlamalardan sakınmak veya hükümetlerin direkt yabancı yatırımları teşvik etmek için sağladıkları sübvansiyon avantajlarını elde etmek, direkt yabancı sermaye yatırımlarını uyaran nedenlerdir. Amerikan firmaları tarafından Avrupa Birliği ülkelerine yapılan büyük ölçekli yatırımlar ile gelişmekte olan ekonomilerde imalat sektörlerine yapılan yatırımlar bu nedenle yapılan yatırımlardır (8). Direkt yabancı sermaye yatırımlarını uyaran diğer bir neden, kardan hisse almak için yabancı oligopolistik piyasalara girmek ya da gelecekteki rekabetlerinden sakınmak ve olası İhracat kayıplarından sakınmak için ümit vadeden firmayı almak suretiyle gerçekleştirilen direkt yabancı sermaye yatırımlarıdır. II. Dünya Savaşı sonrası oluşan uluslararası telefon ve veri aktarımı gibi iletişimde ve jet taşımacılığı gibi taşımacılıkta yaşanan çok hızlı gelişmeler direkt yabancı sermaye yatırımlarının yönetim merkezinin, dünya üzerindeki şubelerinin operasyonları üzerinde direkt kontrole izin vermiş ve teşvik unsuru olmuştur. Dünya üzerinde yabancı direkt yatırımların bölgesel dağılımı; coğrafi yakınlığa.veya tesis edilmiş ticaret ilişkilerine dayanmaktadır. Örneğin ABD'nin direkt yabancı sermaye yatırımları Bangladeş, Pakistan, Filipinler, Suudi Arabistan ve Latin Amerika iken Avrupa Birliği direkt yatırımları daha çok Afrika ' da Gana, Morokko, Latin Amerika ' da Brezilya, Asya'da Hindistan, Sri Lanka ve Vietnam, Doğu Avrupa'da eski komünist ülkelere ve Japon direkt sermaye yatırımları ise Güney Kore, Singapur, Tayvan ve Tayland'adır (9).

3 Tablo 1 Belli İş Kollarında Ulusal Sınırları Aşan Büyük Şirketlerin 1985 Yılı İtibariyle Başlıca İş Alanlarında Dağılımları İş Alanları Sayı Toplam Satış % (Milyar ABD $) Maden Petrol ve Gaz Yiyecek, İçecek, Tütün Kağıt, Baskı Kimyasal Temel Metaller Makine Teçhizat Motorlu Araçlar Diğerleri TOPLAM Kaynak Colman David -Fred Nixon, age, p.346. Ulusal tasarruflar, yatırım talebi potansiyeline göre yetersiz olduğunda veya ulusal tasarruflar yeterli de olsa yatırım malları İthalatı için döviz yetersizliği nedeniyle dış tasarruflara olan gereksinim direkt yabancı sermaye yatırımları, dış yardımlar veya dış borçlanmaya gidilmesine yol açar ( 10). Gelişmekte olan ekonomilerin kalkındırmayı hızlandıracak aşamaya geçmeleri için itişe ihtiyaçları olduğu genel kabul görmüştür. Rostow, ülkelerin kalkış aşamasında yatırımlarının gayri safi milli hasılalarının % 10'u veya daha fazla olmasının önemi üzerinde durmuştur (11). Gelişmekte olan ekonomilerin karşılaştığı iki açık; tasarruf ve döviz açığından hangisi sınırlayıcı etken ise kalkınma oranı ona bağlıdır (12). Bu nedenle dış yabancı sermaye, gelişmekte olan ekonomilerin kalkınmasında önemli rol oynar. Dış yatırımlar, sermaye birikiminde gelir ve kapasite arttırıcı iç yatırımlar gibi görev yapar, ülke içi İstihdam düzeyinin yükselmesine neden olurlar.karların ana ülkeye transferi ise alıcı ülke ulusal gelirini ve ödemeler dengesini olumsuz etkileyecektir. Ulusal sınırları aşan şirketler kapitalist sistemin ürettiği çok güçlü ekonomik kurumlardır. Ve güçleri genellikle ölçeklerinin sonucudur. Ulusal sınırları aşan şirketler büyük oranda deniz aşırı piyasalara direkt yabancı sermaye yatırımı olarak gitmektedir. Direkt yabancı sermayelerle ilgili bu veriler bize global ekonominin büyümesiyle ilgili bilgi de sağlamaktadır. Özel Yabancı Sermaye Yatırımlarının Gelişim Yabancı yatırımlar uluslararası ekonominin 1. Dünya Savaşı ' na kadar olan döneminde önemli rol oynamışlardır. Bu yatırımların büyük kısmı portföy tipidir. 1914'lerde uluslararası sermayenin % 50'sinden fazlasını Büyük Britanya yatırımları oluşturmaktadır. Bu dönemde Büyük Britanya yatırımlarının % 90'ı portfôy tipidir (13). Bu yatırımlar faiz farklılıklarına dayanır.ingiltere bu dönemde iç yatırımlarını aşan tasarruf fazlasına sahiptir. Genç, büyüyen ekonomiler sermaye yatırımları için yüksek gelir alanları oluşturmuşlardır. Diğer iki büyük ödünç veren ülke Fransa ve Almanya için de durum İngiltere gibidir. ABD yatırımcılarının farklı ve dinamik yapısı, faiz farklılıkları dışındaki yatırımlara yönelmelerine neden olmuştur. 1. Dünya Savaşı''dan önce de ABD'nin sermaye İhracında hakim unsur direkt yatırımlardır. İki dünya savaşı arası dönemde portföy yatırımlarının önemi azalmıştır. Yerine, gün geçtikçe büyüyen öneme sahip direkt yatırımlar, devlet yardımları ve ödünçler önem kazanmıştır.

4 Direkt yatırımlarda en önemli rolü oynayan ekonomi ABD'dir. ABD'nin direkt yatırımlar içinde büyüyen hissesi gelişmiş ülkelere gitmiştir. Bu yatırımlar Avrupa'da AET ülkelerine ve daha çok Kanada'ya yapılmıştır. 1958'e kadar Batı Avrupa, özellikle AET ülkeleri, ABD'nin direkt yatırımlarının alıcısı olmuşlardır. Kanada, tabii nedenlerle ABD direkt yatırımlarının en büyük alıcısıdır. Kanada pazarı, Amerika geniş pazarının eklentisi görünümündedir. ABD'nin direkt yatırımlarını, kredi değerliliği yüksek büyük şirketler yapmaktadır. Avrupa'daki ABD yatırımlarının ancak % 10'u Amerikan sermayesi ile finanse edilmiştir. Direkt yatırımların mahalli piyasalardan borçlanılarak oluşturulduğu ya da daha önce gerçekleştirilmiş yatırımların karlarıyla direkt yatırımlara gidildiği görülmektedir. ABD en büyük direkt yatırımcı olmakla birlikte, ABD'nin yatırım yaptığı Batı Avrupa ülkeleri de ABD'e yatırım yapmışlardır. 1964'te ABD direkt yatırımları, AET ülkelerinde 807 milyar dolar ve aynı yıllarda AET ülkelerinin ABD'de yaptığı yatırımlar 165 milyar dolardır yılları arasında görülen sermaye hareketleri tek yanlı transferler, bağış unsuru taşıyan ödünçler 38 milyar dolar civarında hesaplanmaktadır. Ülkeler arası ve uluslar arası kuruluşlar aracılığıyla ödünçler toplam 25, 7 milyar dolar, ABD direkt özel yatırımları (tekrar yatırılan karları da içermektedir.) toplam olarak 12,6 milyar dolar kadar olduğu hesaplanmaktadır. Savaş sonrası sermaye ihraç hacminin 1920'lerdeki sermaye akımı hacminden yüksek olduğu şüphe götürmemekle birlikte karşılaştırmada bulunmak sağlıklı değildir (14). Özel sermaye akımının coğrafi dağılımından sadece ABD'ninkiler bilinmektedir dönemi boyunca, ABD'nin direkt sermaye ihracının % 38'i Kanada'ya, % 17'si Batı Avrupa'ya, geri kalanının % 25'i Latin Amerika'ya, diğer ABD direkt yatırımları ise Ortadoğu'ya yapılmıştır. Başlıca yatırımlar petrol alanlarına, imalat sanayisine gitmiştir. Britanya direkt yatırımları l. Dünya Savaşı başlangıcında milli gelirinin dörtte biri olarak tahmin edilmektedir. Ve ilk yatırımları Avrupa'da İspanya, Portekiz ve Yunanistan'da yapılmış, bunları Güney Amerika maden yataklarına yatırımlar izlemiştir yıllarında İngiltere'nin en çok yatırım yaptığı ülkeler, Avustralya, Brezilya, diğer Güney Amerika ülkeleri, Hindistan, ABD'dir. Daha sonraları Arjantin, Güney Afrika ve Kanada yabancı yatırım sahaları olmuştur (15) dönemi içinde OECD ülkelerinden az gelişmiş ülkelere doğru olan sermaye akımı içinde toplam özel yatırımların payı % 43, dönemi İçinde % 35, 1966 yılında toplam özel yatırımların toplam akım içinde payı % 35 olmuştur (16) ve 1970'lerde gelişmekte olan ülkelerde net direkt yabancı yatırımlar yükselmiştir. Direkt yatırım akımı 1960'ların başında ortalama 2 milyar dolar yükselme göstermiş, bu ortalama döneminde 13 milyar dolar düzeyine çıkmıştır 'te ilk petrol şoku, ticari banka ödünçlerinin hızla genişlemesine neden olmuş ve direkt yatırımların önemini nisbi olarak azaltmıştır. Özellikle petrol ihraç etmeyen ülkeler geniş cari işlem açıklarını dış ödünçlerle finanse etmişlerdir.1973 'te direkt yabancı yatırım akımı, petrol ihraç etmeyen gelişmekte olan ülkelerin rezerv birikiminin ve cari zararlarının % 20'sini finanse etmiş, daha sonraki yıllarda bu oran % 12 civarında olmuştur. Bu akım girişi reel rakamlarla 1 0,5 milyar dolar civarındadır, fakat 1982 durgunluğunda ve 1983 'te azalma göstermiştir (17). Finansman bileşimindeki kaymanın sonucu olarak bu ülkelerin borçlanmalarının yapısında önemli değişme görülmekte, petrol ihraç etmeyen ülkelerin toplam dış borçlanmaları içinde direkt yatırımların 1973 'te % 26,5 'tan 1983 'te % 17'ye düştüğü, özel finansal kuruluşlardan sağlanan kamu ve kamu garantili borçların payının ise % 10'dan % 25'e yükseldiği görülmektedir. Genel yapı tek tek ülke deneyimleri çeşitliliğini maskelemektedir. Bu direkt yatırımlara yönelik çevre ve politikaların farklılığının sonucudur. Bu yatırımların çoğu geniş iç pazarlara, ulusal iç kaynak zenginliğine veya ihracata yönelik üretimde önemli gelişmeye sahip birkaç küçük ülkede yoğunlaşmıştır. ABD, gelişmekte olan ülkelerdeki direkt özel yatırımların başlıca kaynağıdır. Son yıllarda İngiltere ve Fransa ile birlikte

5 nisbi önemi azalırken Almanya ve Japonya'dan direkt yatırım akımı hızla yükselmiştir (18). Bununla birlikte 1982'de ABD yatırımlarının toplam yatırımların yarısı olduğu hesaplanmıştır. Tablo 2 Seçilmiş Ülke Gruplarında Direkt Yabancı Yatırımlar Ortalama Yıllık Akım Değeri Milyar $ Akım Payları % Olarak Ülke Grupları Sanayileşmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Latin Amerika ve Karayip Afrika Asya Ortadoğu Diğerleri TOPLAM Kaynak: IBRD, agk,p.126 Direkt yatırımların getiri alımı düzensiz bir gelişme göstermektedir. Gelişmekte olan ekonomilerden direkt yatırımlardan toplam net temettü (kar payı) ve net faiz ödemeleri 1973'te 9,5 milyar dolardan 1981'de 26,5 milyar dolara yükseldiği fakat 1983'te 18 milyar dolardan az olduğu görülür. Dünya durgunluğunun sonucu olarak kar hızla düşmüştür dönemindeki yükselme petrol ihraç eden ülkelerden kaynaklanmaktadır. Daha sonraki düşme, düşük petrol fiyatlarının yansıması ve bazı petrol ihracatçısı ülkelerin ekonomik zayıflığından kaynaklanmaktadır. Tablo 2' den görüleceği gibi döneminde toplam direkt yabancı yatırımlar içinde sanayileşmiş ülkelere giden yabancı sermaye % 79'Iuk paya sahipken döneminde bu oran % 63' düşmüştür. Tablo 3 ABD'de Yabancı Direkt Sermaye Yatırımları(Yatırımcı Ülkelerin Ödeme Dengesi Girişi-Milyar $) Bütün Ülkeler İngiltere Japonya Hollanda Kanada Almanya İsviçre Toplam (0.9) (1.0) Kaynak: Mc Culloch, age, p.261 Aynı dönemde gelişmekte olan ülkelere giden yatırımlar % 18'den % 27'ye yükselmiş, direkt yabancı yatırımlar 6,6 milyar dolardan % 49,4 milyar dolara yükselmiştir. Son zamanlarda teknolojide ve iş yaşamında meydana gelen değişiklikler yatırım stratejilerinin de gözden geçirilmesine neden olmuştur. Geçmiş son yıllarda ABD'nin gelişmekte olan ülkelerde imalat sanayi direkt yatırımları istikrarlı bir şekilde yükselmiş, son zamanlarda yılık toplam 3 milyar dolar civarına ulaşmıştır. Bu rakam

6 gelişmiş ekonomilerden gelişmekte olan ekonomilere giden sermaye akımının ortalama % 22'si civarındadır. Ve bu yatırımlar ağırlıklı olarak (% 60) Latin Amerika'ya, Doğu Asya'ya (% 30) gitmektedir. Diğer ülkelerdeki imalat sanayi alanlarına giden yabancı sermaye direkt yatırımları; 1 derece ithal ikamesi uygulayan ülkelerde yerel piyasalar için üretim yapan alanlara, 2. derece ithalat platformları olarak ifade edilen alanlara giden olmak üzere ayrılmaktadır. İlkine örnek olarak Meksika, Brezilya, Arjantin'de kurulan motorlu araçlar ve teçhizat firmaları, ikincisine ise Tayland ve Malezya ' da kurulan elektronik parçaları imalatı gösterilebilir. İkincisi genellikle ucuz, vasıfsız fakat eğitilebilir yoğun emeğin bulunduğu direkt yabancı sermaye alıcısı ülkelerdir. Bununla birlikte indirilen korumacılık ve uluslararası rekabete açılma ve yeni teknolojilerin endüstriyel ülke emek verimliliğini arttırması, direkt emek maliyetlerinin sağladığı avantajların taşımacılık maliyetiyle kaybolması, gelişmekte olan ekonomiler imalat sanayilerinde direkt yabancı sermaye yatırımları stratejisinin tekrar gözden geçirilmesine neden olmuştur (19). Tablo 4 Bölgelere ve Seçilmiş Ülkelere Göre Direkt Yabancı Sermaye Yatırımlarının 1980,1990,1995 Yıllan İtibariyle Giriş ve Çıkışları (Milyar $) ÇIKIŞ GİRİŞ Gelişmiş Ülkeler $ ABD* İngiltere Japonya Almanya Fransa Hollanda Kanada Gelişmekte Olan Ülkeler Asya Çin Singapur Endonezya Malezya Latin Amerika Meksika Brezilya Afrika Merkezi/Doğu Avrupa DÜNYA Kaynak: UNCTAO, Dünya Yatırım Raporu,1996.

7 ABD'de yapılan yabancı sermaye yatırımları da dönemine oranla döneminde beş kat yükselmiş, yabancı firmalar Amerikalıların günlük yaşamının ayrılmaz parçası haline gelmişlerdir. Direkt yatırımların ABD'ye hızla girişi, yabancıların Amerikan iş sektörünün en azından % 10'unun mülkiyetine sahip olmalarıyla sonuçlanmıştır (20). Amerikalı yatırımcılar uzun yıllar için uluslararası finansal piyasalarda hem borç verici hem alıcı olarak hakim durumdadırlar. Fakat ABD direkt yatırımlarında motivasyon çok daha farklı bir özellik gösterir. Amprik çalışmalar İmalat sanayi direkt yatırım aktivitelerinde araştırma -geliştirme(r&d) harcamalarının ve reklam harcamalarının rekabet avantajı yarattığını göstermektedir. Bu nedenle firmalar yabancı ortamda karlı şekilde çalışabilmektedir. Yukarıdaki Tablo 4 seçilmiş bölge ve yıllara göre yapılan direkt yatırımları göstermektedir yılı için ABD, en büyük direkt yabancı sermaye yatırımcısı ve alıcısı ülke olarak görülmektedir. ABD'yi; İngiltere, Japonya, Almanya ve Fransa, Hollanda ile Kanada izlemektedir.yabancı direkt sermaye alıcıları olarak ABD'yi İngiltere, Fransa, Kanada, Almanya ve Hollanda ile Japonya izlemektedir yılı itibariyle gelişen ülkelerden sermaye çıkışı gelişmiş ülkelerden 12 defa küçük ve direkt yabancı sermaye girişleri dörtte bir küçüktür. Bütün gelişen ülkelere yabancı direkt sermaye giriş dağılımının üçte ikisinin Asya'ya ve en büyük hissenin Çin'e, üçte birinin Latin Amerika'ya gittiği görülmekte, en küçük hisse ise Afrika ve Merkezi / Doğu Avrupa'ya girmektedir. İki yönlü direkt yabancı sermaye yatırım akımını; diğer bazı endüstriler diğer ekonomilerde çok daha etkin iken bir ekonomide de bazı endüstrilerin diğerlerine göre daha gelişmiş olması ile açıklamak mümkündür. Japonya'da otomobil endüstrisinin çok gelişmiş olmasıyla ABD'de Kompüter endüstrisinin çok gelişmiş olması örnek olarak gösterilebilir. Direkt yabancı sermaye yatırımları bir çok ülkede varlığa sahip, şubeleri üzerinde etkin kontrol uygulayan ve servet çıkarı ile yönetim politikalarını belirleyen kuruluşlardır. II.Dünya Savaşı sonrası dünya ekonomisinin temel elementlerinden biri olarak görülmekle birlikte çok uzun zaman için varlıkları görülen şirketlerdir. Muscovy Company (1555), The East India Company (1600), The Hudson's Bay Company ve diğer bir çok büyük şirket bir ülkeden daha fazla ekonomide faaliyette bulunmuşlardır (21). Ulusal sınırları aşan şirketlerin hızla yaygınlaşmasında, dünya ekonomisinin entegrasyonunda, global alışveriş piyasalarının yaratılmasında bir grup endüstri ve aktivitede hakimiyete sahip direkt yabancı sermaye yatırımları önemli rol oynamışlardır. Sermaye akımı yatırımcılar için bazı riskler içerir. Yabancı bir adalet sistemine dahil olmak, kredi değerlilikleriyle ilgili gerçekçi bilgiye sahip olamamak, yabancı direkt sermaye yatırımlarına karşı yabancı ülke hükümetinin politik tutumu -politik risk, kamulaştırma olasılığının yüksekliği, vergi ayrımcılığı ile karşı karşıya olmak gibi riskler yanında direkt yatırım yapılan ülkenin parasının depresiye olması ya da devalüe olması gibi oluşumlar paranın geri -ana ülkeye dönmesinde büyük kayıplara neden olduğundan direkt yatırıma giden ülkenin dikkate alması gereken ekonomik risk faktörünü oluşturmaktadır. Direkt yabancı sermaye kaynak ülkeden alıcı ülkeye hareket ettiğinde, beklenti; sermayenin kaynağı ülkede sermayenin emeğe oranla getirisini yükselteceği ve alıcı ülkede sermayenin emeğe oranla getirisinin azalacağıdır. Gelirin dağılımı her iki ülkede etkilenecektir ve niçin her iki ülkede direkt yatırımlarla ilgili çıkarın zıt olduğunu görmek kolay olacaktır. Bu, ABD' de emek sendikalarının son zamanlarda niçin ABD direkt sermaye yatırımlarına karşı olduğunu açıklamaktadır. Bu durum, ABD'de sermayenin getirisine oranla ücretleri azaltma eğilimindedir. Kaynak verici ülkede emeğe oranla sermaye daha az bol hale gelmektedir (Heckscher -Ohlin Analizi). Diğer taraftan yabancı sermaye alıcısı ülkelerdeki sermaye sahipleri de direkt sermaye girişinin, kendi sermayelerinin getirisi ve milli gelirden alacakları pay azalacağı için karşısında olabilmektedirler.

8 1- BulutoğluKenan, 100 Soruda Türkiye'de Yabancı Sermaye, Birinci Baskı, Gerçek Kitabevi, 1970, p Karluk Rıdvan, Türkiye'de Yabancı Sermaye Yatırımları, Ekonomi Yayınları Dizisi, No : 13, İst. 1983, p Bannock Graham -R.E. Baxter -Ray Rees, The Penguin Dictionary of Economics, Great Britain Penguin Books, Second Edition, 1978, p Salvatore Dominic, International Economics -sixth edition, Prentice Hall International, 1998, p Colman David, Fred Nixon, Economics of Change in Less Developed Countries, Third Edition, Harvester Wheatsheaf, 1994.D Salvatore Dominic. age. p Karluk Rıdvan, age, p Salvatore Dominic, age, p Salvatore Dominic, age, p Geniş bilgi için bkz. Altuğ F. Nuray, ''Gelişmekte.Olan Ülkeler Yönünden Dış Borçlanmanın Ekonomik Önemi ve Türkiye'nin Dış Borçlanması'', T.C. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Yayın No ,1986,P Rostow W. W. ''Kendini Besleyen Gelişmeye Götüren Kalkış'' -İktisadi Kalkınma, Seçme Yazılar (çev. D. Demirgil), ODTÜ Yayınları, Kindleberger Charles -Bruce Harrick, Economic Development, Third Edition, Mc Grawhill Kogakusha Ltd. 1977, p Södersten Bo, International Economics, Mc Millian Student Editions, Fletcher and Son Ltd, Norwich 1971 p Awomaviç Dragoslav, Debt Servicing Capacity; Postwar Growth in International Indebtedness, John Hopkins Press, Baltimore 1959, p.l&. 15- Zeytinoğlu Erol, Az Gelişmiş Memleketlerin Kalkınmasında Yabancı Özel Sermaye Yatırımları ve Türkiye, İstanbul 1966, p Sodörsten Bo, age, p Goldsburgh David, ''Foreign Direct Investment in Developing Countries -Trends, Policy and Prospectes'', Finance and Development, March 1985, p IBRD. '' A Brief Chronology of Official Development Flows''. World Economic Development World Development Indicators Published The World Bank, p Miller Robert R., Determinants of US Manufacturing Investment Abroad'' -Intematıonal Economics And International Economic Policy, Second Edition, Mc Graw Hill International Edition D Mc Culloch Rachel, ''Foreign Direct Investment in the United States''- International Economic Policy - Second Edition, Mc Graw Hill Intemational Editionsl995.p Ingram James C. -Robert M Dunn, Jr., International Economics -Third Edition, John Wiley & Sons, Inc, P.234