SUYA ERİŞİM HAKKI SUYUN MALİYETİ FİYATLANDIRILMASI VE BELEDİYE UYGULAMALARI

Transkript

1 TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi 259 SUYA ERİŞİM HAKKI SUYUN MALİYETİ FİYATLANDIRILMASI VE BELEDİYE UYGULAMALARI Turhan ÇAKAR Tüketici Hakları Derneği Genel Başkanı Ankara, Türkiye ÖZET Su, tüm canlı ve insan yaşamının kaynağıdır. Temel bir insan hakkı olan ve tüketicilerin en temel gereksinmesi olan suyun sağlıklı, yeterli bir şekilde sağlanması sosyal devletin ve belediyelerin en başta gelen görevidir. Ancak, bazı belediyelerce sağlıklı su sağlanması konusunda gerekli önlemlerin zamanında alınmaması nedeniyle sorunlara yaşanmaktadır. Ülkemizde kamu yararına, tüketici haklarına uygun olarak suyun en ucuz, gerektiğinde hiç geliri olmayan tüketicilere ücretsiz olarak sunulması gerekirken, piyasa mantığı ile hareket edilmektedir. Türkiye de su fiyatları, fiyatların oluşumundaki kıstaslar belediye meclislerinin aldığı keyfi kararlar ile belirlenmektedir. Bu anlayış ile fiyatı arttırılan suya dar gelirli, yoksul tüketicilerin ulaşması zorlaşmakta, hiç geliri olmayan tüketiciler için suya ulaşım olanaksızlaşmaktadır. GİRİŞ Su tüm canlıların ve yaşamın biricik kaynağıdır. İnsanların, hayvanların ve bitkilerin canlılığını (varlıklarını) sürdürebilmesi için yeterli ve temiz (sağlıklı) suya gereksinimleri vardır. Su, her şeyden önce bir insan hakkıdır. Bununla birlikte, evrensel tüketici haklarının başında tüketicilerin en temel gereksinmesi olan yeterli ve sağlıklı suya erişim hakkı vardır. Birleşmiş milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen, Tüketicinin Korunmasına İlişkin Temel Esasların 38.maddesinde hükümetlerin tüketicinin sağlığı ile birinci derecede ilgili olan suya öncelik vermesi gerektiği belirtilmektedir. Bu anlamda sosyal devletin, ilgili kamu kuruluşlarının ve belediyelerin en başta gelen görev ve sorumluluklarından birisi tüketiciye, yurttaşa yeterli, sağlıklı, ucuz, hiç geliri olmayanlara ise ücretsiz su sağlamaktır. Uluslararası Tüketici Örgütünün önerisiyle Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda 9 Nisan 1985 tarihinde oy birliği ve 39/248 nolu Genel Kurul kararı ile kabul edilen Tüketicinin

2 260 Suya Erişim Hakkı Suyun Maliyeti Fiyatlandırılması Korunmasına İlişkin Temel Esasların ( United Nations Guidelines On Consumers Protection ) 40.maddesi kapsamında, Hükümetler, Uluslararası İçme Suyu İkmali ve Temizlik On Yılı için belirlenen amaçlar ve hedefler dahilinde, içme sularının ikmali, dağıtımı ve kalitesini iyileştirecek ulusal politikaları oluşturmalı veya güçlendirmelidir. Uygun seviyelerde hizmet, kalite ve teknoloji, eğitim programları ihtiyacı ve toplum katılımının önemi gibi seçeneklere önem verilmelidir. denilmektedir. Ancak, ülkemizde hükümetler ve belediyelerin bugüne kadar konuya ilişkin gerekli ve yeterli önlemleri aldıklarını söyleyemeyiz. Bugün, başkent Ankara da içinde olmak üzere bir kısım kentlerde içme ve kullanma suyu sorunu devam etmektedir. Örneğin, Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından zamanında gerekli önlemlerin alınmaması ve yatırımların yapılmaması nedeniyle içinde yaşadığımız 2007 yılında bu sorun net bir şekilde ortaya çıkmış ve 2007 yılı yazında Ankaralılar su kesintisine ve susuzluğa mahkum edilmişlerdir. Diğer taraftan, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 2006 yılı verilerine göre, kırsal kesimde yaşayanların %1 dolayında kısmının susuz, %9 dolayında kısmının ise yeterli ve sağlıklı içme suyuna ulaşamadığı anlaşılmaktadır. Konunun diğer çok önemli bir boyutu ise suyun maliyeti ve fiyatlandırılmasıdır. Bu konuda, özellikle 24 Ocak 1980 kararlarından sonra serbest pazar ekonomisine geçiş dönemi ile birlikte suyun en temel insan hakkı, tüketici hakkı olduğu göz ardı edilmiş, sosyal devlet anlayışı ve kamu yararı terk edilmiştir. Hükümetler ve belediyeler suyu herhangi bir ticari meta gibi görerek tüketici haklarına ve kamu yararına aykırı bir fiyatlandırma politikası uygulamaktadırlar yılları arasında uygulanan 5237 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda kamu yararı ve sosyal devlet anlayışı ön planda iken 24 Ocak 1980 tarihli serbest piyasa politikaları gereğince tarihinde yayımlanan 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu ile Büyükşehir Belediyelerinde uygulanan 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun kar-zarar ve ticari işletme anlayışı taşımaktadır. Örneğin, tarihli ve mükerrer nolu Resmi Gazetede yayımlanan 5035 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 41.maddesi ile değiştirilen 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununun 44.maddesine konulan bir hüküm ile 1980 öncesi konutlardan alınmayan çevre temizlik vergisi alınmaya başlanmıştır. Ayrıca, 1980 öncesi alınmayan ancak, 2560 sayılı İSKİ Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 13. ve 23.maddeleri uyarınca alınmaya başlanan, ancak, daha sonra açılan bir iptal davasının hukuksal sonuçlarından kurtulmak için 5491 nolu Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 8.maddesi ile alınmaya devam edilen, fakat, çevre temizliği konusunda mükerrer vergi niteliğini kaybetmeyen ( Ayrıca, çevre temizlik vergisi alındığı için ) atık su bedeli tüketicinin konutlarda kullandığı suyun bedelini arttıran haksız bir uygulama çeşididir. Bunun yanı sıra, tarihinde kabul edilen 3305 sayılı Kanun ile Değiştirilen 2560 Sayılı Kanunun 23.maddesinde, su fiyatı belirlenirken %10 dan aşağı olmayacak şekilde bir kar oranının esas alınacağı belirtilmektedir. Buna göre, Büyükşehir Belediyelerine, %10 dan aşağı olmayacak şekilde kar etme hakkı ve yetkisi verilmiştir. Dikkat edilecek olursa, kar oranı belirlenirken de tavan değil tabanda bir sınırlama getirilmiştir. Bu yetkiye dayanarak Büyükşehir Belediyeleri istedikleri oranda kar elde edebileceklerdir.

3 T. Çakar 261 Belediyelerde alınan kararlar doğrultusunda değişik belediyeler değişik şekillerde suyun tüketiciye (konutlara) satış fiyatlarını kademelendirmekte ve fiyatları yüksek tutmaktadırlar. Kademelendirmenin bir nedeni suyun tasarruflu bir şekilde kullanılmasını sağlamak olabilir. Tabi ki suyu tasarruflu kullanmak zorundayız. Ancak, bu anlamda kademelendirmenin doğru bir şekilde belirlenmesi gerekir. Örneğin, dört kişilik bir ailenin 30 günlük yeterli su tüketimi baz alınarak kademelendirme bu noktadan başlatılabilir. Bu kıstas Türkiye ortalamasına göre 18m 3 tür. Ankara da dört kişilik bir ailenin ortalama su tüketimi ise 25m 3 tür. Diğer taraftan, su sayaçlarının 45 günlük periyotlardaki okuma dönemleri ile de tüketiciler ister istemez en alt kademenin üzerinde su tüketmek durumunda kaldıklarından su fiyatları katlanarak artmaktadır. Bu da yetmezmiş gibi tüketilen sudan alınan atık su bedelleri ve %8 KDV de eklenince su fiyatları özellikle de düşük gelir düzeyinde olanların örneğin asgari ücretlilerin durumunu zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, güneydoğudaki iller başta olmak üzere birçok kentimizdeki yoksul ve dar gelirli tüketicilerin yaşadığı kesimlerde kaçak su kullanımı yaygınlaşmaktadır. Bununla birlikte, belediyelerin aldığı abonelik ücretleri çok yüksek miktarlardadır. Ayrıca, belediyeler (özellikle ASKİ) su saatinin arızalanması, 10 yıllık periyodik muayene dönemlerinde tüketicilere gereksiz yere yeni sayaç aldırma, tüketiciden sökme takma bedeli, mükerrer su bedeli, haksız güvence bedeli, arızalı ya da kullanılmayan su sayacından su bedeli alma gibi yöntemlere başvuruda bulunarak adeta tüketicilere kan kusturmaktadırlar. Ölçüler ve Ayarlar Yasasına göre su sayaçlarının 10 yıllık periyodik muayene döneminde mekanik sayaçların yerine tüketicinin isteği, onayı olmadan ve yasal zorunluluk yok iken ASKİ tarafından haksız yere taktırılan çok daha pahalı olan elektronik su sayacı takma işleminin iptaline ilişkin hem Tüketici Hakları Derneği hem de Ankara Barosu tarafından Ekim 2005 tarihinde açılan iki davada Ankara 7.İdare Mahkemesince tarihinde yürütmeyi durdurma kararı verilmiş olup dava devam etmektedir. ASKİ bu girişimler üzerine haksız uygulamadan geri dönüş yapmıştır. Ancak diğer haksız uygulamalar devam etmektedir. Ayrıca, ASKİ tarafından suyun kademelendirilmesi ve 45 günlük okuma dönemine ilişkin uygulamanın iptali için Tüketici Hakları Derneği tarafından 26/03/2007 tarihinde Ankara İdare Mahkemesinde açılan iptal davası devam etmektedir. SUYUN FİYATLANDIRILMASI VE BELEDİYE UYGULAMALARI Türkiye de özellikle Büyükşehir belediyeleri başta olmak üzere bir çok belediyenin konutlarda suyun fiyatlandırılmasında değişik kademelendirme uygulamasına gittikleri görülmektedir. Bu kademelendirmeleri belirlerken her belediye yönetimi kendi anlayışlarına göre bir kıstas oluşturmaktadır.

4 262 Suya Erişim Hakkı Suyun Maliyeti Fiyatlandırılması SUYUN FİYATLANDIRILMASINDA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN UYGULAMALARINA ÖRNEKLER SUYUN KADEMELENDİRİLMESİ Belediye 1.Kademe 2.Kademe 3.Kademe ANKARA 0-10m m 3 30m 3 ve üstü 0.77YTL/ m YTL/ m YTL/ m 3 GAZİANTEP 0-12 m m m 3 ve üstü YTL/ m YTL/ m YTL/ m 3 DİYARBAKIR 0-20m m 3 31 m 3 ve üstü 0.97YTL/m YTL/ m YTL/ m 3 (Atık su bedeli dahil) (Atık su bedeli dahil) (Atık su bedeli dahil) ERZURUM 0-40m 3 40m 3 ve üstü YTL/m YTL/m 3 ANTALYA 0-25 m 3 26m 3 ve üstü YTL/ m YTL/ m KAYSERİ Kademe yok YTL/ m 3 KONYA Kademe yok YTL/ m 3 ADANA Kademe yok YTL/m 3 SUDAN ALINAN DİĞER BEDELLER VE KESİNTİLER Belediye Atıksu Oranı ÇTV KDV Okuma (Tahakkuk) (%) (YTL/m3) (%) Dönemi (Gün) ANKARA GAZİANTEP DİYARBAKIR ERZURUM ANTALYA KAYSERİ KONYA ADANA

5 T. Çakar 263 ÜLKEMİZDE SU TÜKETİM GİDERLERİNE BİR ÖRNEK: ANKARA Ülkemizde kişi başına günlük ortalama su tüketiminin 100 litreden fazla olduğu belirtilmektedir. Kişi başına günlük su tüketiminin İstanbul da 125 litre, Ankara da ise 140 litre dolayında olduğu belirtilmektedir. 4 Kişilik Bir Ailenin Türkiye Koşullarına Göre Ortalama Su Tüketimi 1 Kişinin 1 Gündeki Ortalama Su Tüketimi : 100litre 1 Kişinin 30 Gündeki Ortalama Su Tüketimi : 3 ton 1 Kişinin 45 Gündeki Ortalama Su Tüketimi : 4,5 ton 4 Kişilik Ailenin 30 Gündeki Ortalama Su Tüketimi : 12 ton 4 Kişilik Ailenin 45 Gündeki Ortalama Su Tüketimi : 18 ton ANKARADA ORTALAMA SU TÜKETİMİ 1 Kişinin 1 Günde Ortalama Su Tüketimi : 140 litre 1 Kişinin 30 Günde Ortalama Su Tüketimi : 4.2 ton 1 Kişinin 45 Günde Ortalama Su Tüketimi : 6.3 ton 4 Kişilik Ailenin 30 Gündeki Ortalama Su tüketimi :16.8 Ton 4 Kişilik Ailenin 45 Günde Ortalama Su Tüketimi : 25.2 ton ASKİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN KONUTLARDAKİ TARİHLİ SU VE ATIKSU TARİFESİ TÜKETİM SU BEDELİ ATIKSU BEDELİ TOPLAM (m 3 ) ( YTL/ m 3 ) ( YTL/ m 3 ) ( YTL/ m 3 ) ve yukarı

6 264 Suya Erişim Hakkı Suyun Maliyeti Fiyatlandırılması ANKARA DA 4 KİŞİLİK BİR AİLENİN SU TÜKETİM GİDERİ Türkiye deki ortalama su tüketim miktarını baz alarak Ankara daki 4 kişilik bir ailenin bir dönemdeki ( 45 günlük) su tüketim giderlerinin mevcut kademelendirmeye göre hesaplanması Tüketim (m 3 ) : 18 Su bedeli (YTL) : Atıksu bedeli ( YTL) : Şube Yolu ( YTL) : 0.61 Çevre Temizlik Vergisi (YTL) : 3.06 KDV tutarı (YTL) : 3.12 Toplam (YTL) günlük tahakkuk dönemine göre kademelendirmenin başlangıcı 18 m 3 üzerinden yapılsaydı 4 kişilik ailenin yapacağı ödeme ne olurdu? Tüketim (m 3 ) : 18 Su bedeli (YTL) : Atıksu bedeli ( YTL) : 6.93 Şube Yolu ( YTL) : 0.61 Çevre Temizlik Vergisi (YTL) : 3.06 KDV Tutarı (YTL) : 1.96 Toplam (YTL) Ankara da suyun fiyatlandırılmasında baz olarak alınan kademelendirmenin Türkiye koşullarındaki normal ve gerçek tüketime göre yapılmamasından ve okuma döneminin ( tahakkuk ) 45 günlük olmasından dolayı 4 kişilik bir ailenin su tüketiminden bir dönem için ( 45 gün) haksız yere ya da fazladan alınan su bedeli : =15.73YTL dir. Bir yıl içerisinde ise yaklaşık 126YTL fazladan ve haksız yere su bedeli alınmaktadır. Buna göre Ankara da yaşayan asgari ücretli bir işçinin aylık net ücretinin yaklaşık %7 si ASKİ ye su bedeli olarak ödenmektedir.

7 T. Çakar 265 Ankara daki su tahakkuk döneminin 45 günden 30 güne indirilmesi durumunda mevcut kademelendirmeye göre 4 kişilik bir ailenin su tüketim bedeli ne olurdu? Tüketim (m 3 ) : 12 Su bedeli (YTL) : Atıksu bedeli ( YTL) : 5.83 Şube Yolu ( YTL) : 0.61 Çevre Temizlik Vergisi (YTL) : 2.04 KDV Tutarı (YTL) : 1.50 Toplam (YTL) Bir yıllık ortalama su bedeli : 12x21.64=259.68YTL Buna göre, Ankara da 4 kişilik bir ailenin mevcut durumunda yapmış olduğu yıllık fazladan ve haksız ödeme: 42.15x8=337.2, =77.52YTL dir. Ankara daki ortalama su tüketimini ( 16.8m 3 /Ay) ve mevcut tahakkuk dönemi ( 45 gün) ile kademelendirmeyi dikkate aldığımızda Ankara da yaşayan 4 kişilik bir ailenin su tüketim gideri ne olurdu? Tüketim (m 3 ) : 25.2 Su bedeli (YTL) : 37.8 Atıksu bedeli ( YTL) : 18.9 Şube Yolu ( YTL) : 0.61 Çevre Temizlik Vergisi (YTL) : 4.28 KDV Tutarı (YTL) : 4.93 Toplam (YTL) Bir yıllık ortalama su bedeli : 66.52x8=532.16YTL dir. Buna göre, Ankara da yaşayan asgari ücretli bir çalışanın gelirinin %10.61 i ASKİ ye su bedeli olarak ödenmektedir.

8 266 Suya Erişim Hakkı Suyun Maliyeti Fiyatlandırılması Ankara daki su tahakkuk döneminin 45 günden 30 güne indirilmesi, kademelendirmenin ise Ankara daki ortalama su tüketimi olan 16.8m3/Ay dan başlatılması durumunda 4 kişilik bir ailenin yapacağı ödeme ne olurdu? Tüketim (m 3 ) : 16.8 Su bedeli (YTL) : Atıksu bedeli ( YTL) : 6.47 Şube Yolu ( YTL) : 0.61 Çevre Temizlik Vergisi (YTL) : 2.86 KDV Tutarı (YTL) : 1.83 Toplam (YTL) Buna göre bir yıllık ortalama su bedeli: 24.71x12=296.52YTL Ankara daki ortalama su tüketimini ( 16.8m 3 / Ay) dikkate aldığımızda suyun fiyatlandırılmasında baz olarak alınan mevcut kadelemelendirme ve 45 günlük tahakkuk dönemi nedeniyle, 4 kişilik bir ailenin yapmış olduğu yıllık fazladan ve haksız ödeme: (YTL) (YTL)= YTL dir. Buna göre, Ankara da yaşayan 4 kişilik bir aile bir yıl içerisinde fazladan ve haksız olarak ASKİ ye YTL ödemektedir. ASKİ EN ÇOK ŞİKAYET EDİLEN KAMU KURULUŞU Tüketici Hakları Derneği olarak Ankara da Çankaya, Yenimahalle, Keçiören, Altındağ, Mamak, Etimesgut, Gölbaşı, Sincan Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerinden Tüketici Hakları Derneği olarak yaptığımız bir araştırmada en çok şikayet edilen kamu kuruluşları arasında ASKİ nin olduğunu gördük. ASKİ nin yapmış olduğu haksız uygulamalar sona ermiyor, devam ediyor. Yapılan haksız uygulamaların sonucunda da tüketiciler mağdur ediliyor. ASKİ, açıkça, Tüketicinin Korunması Hakkında Yasaya aykırı davranarak tüketicilerin haklarını hiçe sayıyor, zarara uğratıyor. Tüketicilerin ASKİ hakkında Kaymakamlıklardaki Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerine yapmış olduğu şikayetlerin hangi konularda yoğunlaştığı aşağıda belirtilmiştir. Kaymakamlıklardaki Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerinin tüketici lehine vermiş oldukları kararların hemen hepsine ASKİ tarafından Tüketici mahkemesinde dava açılmıştır. Ancak, tüketici mahkemeleri tüketici lehine karar vererek tüketicilerin zararlarının giderilmesini sağlamışlardır. Yargı Kararlarına Örnekler 1. Altındağ Kaymakamlığı Tüketici Sorunları Hakem Heyeti Başkanlığı nın Hüseyin Temizyürek adlı tüketiciye gelen yüksek su faturası nedeniyle, arızalı su sayacından alınan haksız su bedelinin tüketiciye iade edilmesi kararına karşı tüketici mahkemesinde ASKİ nin açmış olduğu davaya Ankara 2.Tüketici Mahkemesi

9 T. Çakar 267 tarafından 2007/646 karar no ve 2007/117 Esas no ile ret kararı verilerek hakem heyetinin kararı onanmıştır. 2. Keçiören Kaymakamlığı Tüketici Sorunları Hakem Heyeti Başkanlığı nın, Necla Şahin adlı tüketicinin kendi talebi ve onayı olmadan ASKİ tarafından evindeki mekanik su sayacı sökülerek yerine elektronik sayaç takılması nedeniyle, tüketiciden haksız yere alınan bedelin iade edilmesine ilişkin vermiş olduğu karara karşı, ASKİ nin tüketici mahkemesinde açmış olduğu davaya Ankara 7.Tüketici Mahkemesi tarafından 2006/ 256 Esas ve 2006/7 32 karar no ile ret kararı verilerek Tüketici Sorunları Hakem Heyeti nin kararı onanmıştır. Yukarıdaki yargı kararlarına benzer bir çok yargı kararı bulunmaktadır. ASKİ NİN YANLIŞ VE HAKSIZ UYGULAMALARI Yukarıda isimleri belirtilen Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerine 2005, 2006, 2007 yıllarında tüketiciler tarafından ASKİ hakkında binlerce şikayet yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. ASKİ Hakkında Yapılan Şikayetler Arızalı su sayacına hatalı - haksız kıyas yoluyla yüksek tutarda fatura düzenlenmesi ve yüksek su bedeli alınması Mükerrer su bedeli alınmasına ilişkin fatura düzenlenmesi Kullanılmayan su sayacından su bedeli alınması Kanalizasyon bağlantısı olmadığı halde haksız yere atık su bedeli alınması Yanlış okunan su sayacından haksız yere yüksek su bedeli alınması Haksız yere güvence bedeli alınması Süzme sayaç kullanan tüketicilerden haksız yere yüksek su bedeli alınması HAKEM HEYETLERİNİN VERDİĞİ KARARLAR ASKİ nin yukarıda belirtilen yanlış ve haksız uygulamaları nedeniyle Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri nin verdiği kararlar şunlardır: Arızalı sayaçtan alınan haksız su bedelinin tüketiciye iade edilmesi kararı Fazla gelen su faturasının iptali kararı Mükerrer düzenlenen su faturasının iptali ve düzeltilmesi kararı Kullanılmayan su sayacından alınan su bedelinin tüketiciye iade edilmesi kararı

10 268 Suya Erişim Hakkı Suyun Maliyeti Fiyatlandırılması Verilmeyen kanalizasyon hizmetine ödenen haksız atık su bedelinin tüketiciye iade edilmesi kararı Yanlış okunan sayaçtan alınan haksız su bedelinin tüketiciye iade edilmesi kararı Haksız yere alınan güvence bedelinin tüketiciye iade edilmesi kararı Süzme sayaç kullanımından alınan haksız bedelin tüketiciye iade edilmesi kararı Yukarıda belirtilen gerek Derneğimize gerekse tüketici sorunları hakem heyetlerine yapılan şikayetler devam etmektedir. Genellikle, bu tür şikayetlerde 4822 Sayılı Yasa ile Değişik 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Yasa nın Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri başlıklı 22.maddesinin 5.bendine göre, uyuşmazlık konusu miktar belli bir sınırın altında olduğunda; örneğin, 2007 yılında 792YTL bedelin altındaki uyuşmazlıklarda tüketici sorunları hakem heyetlerine başvuru zorunluluğu bulunmaktadır. (Tüketicilerin ASKİ ye ilişkin şikayetlerindeki uyuşmazlık konusu miktar genellikle 792YTL bedelin altındadır.) Bu uyuşmazlıklarda heyetin vereceği kararlar tarafları bağlar. Bu kararlar İcra ve İflas Kanununun ilamların yerine getirilmesi hakkındaki hükümlerine göre yerine getirilir. Taraflar bu kararlara karşı onbeş gün içinde tüketici mahkemesine itiraz edebilirler. İtiraz, tüketici sorunları hakem heyeti kararının icrasını durdurmaz. Ancak, talep edilmesi şartıyla hakim, tüketici sorunları hakem heyeti kararının icrasını tedbir yoluyla durdurabilir. Tüketici sorunları hakem heyeti kararlarına karşı yapılan itiraz üzerine tüketici mahkemesinin vereceği karar kesindir. Tüketicilerin haklı olduğu ve mağdur edildiği konularda tüketici sorunları hakem heyetlerinin verdiği kararlar hakkında ASKİ tarafından tüketici mahkemelerine itiraz edilerek tüketicilerin daha uzun bir süre yani dava sonuçlanıncaya kadar mağdur edilmesine neden olunmaktadır. ASKİ nin itiraz davaları genellikle reddedildiği halde aynı haksız uygulamaların sürdürülmesi düşündürücüdür. KIRK KATIR MI KIRK SATIR MI? Başkentin su sorunu çıkmaza girmiştir. Olayın neresinden bakarsanız bakın başkentliler ve kamu zarara uğrayacaktır. Melih GÖKÇEK 13 yıldan beri Başkentin Belediye Başkanlığı görevini yürütmektedir. Bu zaman içerisinde doğru ve uygun seçenekler bulunduğu halde ağır ihmalinin ve kişisel zafiyetlerinin sonucunda hem Başkenti susuz bırakmış hem de başkentin ve başkentlinin su sorununu çözmek bir tarafa çıkmaza sokmuştur. DSİ nin 1968 yılında hazırlattığı master planlarında belirtilen Işıklı Barajlar Sisteminin birincisi 1993 de, ikincisi 2000 de, üçüncüsü de 2010 da Ankara ya su vermeye başlayacaktı. Ancak, bu barajlar yapılmadı. Bu da yetmiyormuş gibi DSİ nin Aralık 2005 tarihinde yayınladığı Hirfanlı ve Kesikköprü Baraj Gölleri ve Havzalarında Kirlilik Araştırması Raporunun 213.sayfasında içme suyu olarak kullanılamaz, başka seçenekler aranmalıdır denilen Kızılırmak suyu için Sayın GÖKÇEK içilebilir diyerek, bir TV programında da yanında getirdiği, ancak Kızılırmak suyu olup olmadığı belli olmayan suyu bakın ben içiyorum diyerek sorunu sürekli çarpıtıp başkentlilerin kafasını karıştırmaya devam etmektedir.

11 T. Çakar 269 Gerçekleri dile getiren, yaptığı yanlışlıklara karşı çıkan demokratik kitle örgütü temsilcilerini de kadrolu eylemci diye sözüm ona suçlamaya çalışmaktadır. Acaba dünyanın kaç ülkesinin başkentinin Melih GÖKÇEK gibi bir belediye başkanı vardır? Gerçekleri çarpıtmayı, kafaları karıştırmayı, zeytinyağı gibi üste çıkmayı, hem suçlu hem de güçlü olmayı başarabilen, her şeyin en iyisini kendisinin bildiğini sanan, bunları yaparken de yüzü hiç kızarmayan, oldukça rahat, hazırcevap, laf cambazı bir belediye başkanı sanırım hiçbir ülkenin başkentinde yoktur. Böyle yetenekli bir belediye başkanı da Türkiye nin Başkenti Ankara ya nasip olmuş,ne mutlu bize!... BAŞKENTLİLERİ UYARIYORUZ İvedik Arıtma Tesisleri Kızılırmak Suyunu Arıtamaz Kızılırmak Nehri üzerinde kurulu bulunan Kesikköprü Baraj Gölünden getirilecek olan ve kimyasal, biyolojik, mikrobiyolojik yönden yüksek kirlilik oranına sahip olan suyu İvedik Arıtma Tesislerinin arıtabilecek teknolojik yeterliliğe sahip olmadığı ASKİ de yıllarca teknik sorumlu ve yönetici olarak görev yapmış olan uzmanlar tarafından belirtilmektedir. Ankara ya Kesikköprü den gelecek olan suyun İvedik Arıtma Tesislerini bozacağı, arıtma tesislerinin bozulmasının başka sorunlara yol açacağı ve Ankara ya daha kötü su verilmesine neden olabileceği de belirtilmektedir. Nitekim, DSİ Raporunun 212.sayfasında Kızılırmak nehrinin doğal yapısı itibariyle klorür,sülfat ve sertlik değerleri çok yüksektir. Bu parametreler içme ve kullanma açısından çok önemlidir ve ileri arıtma teknikleri kullanmadan düşünmek mümkün değildir. denilmektedir. Gene aynı raporun 213. sayfasında Hirfanlı ve Kesikköprü Baraj Göllerinde Bacillariophyceae familyasından sulara hoş olmayan tat ve koku veren synedra sp. ve Asterionella sp. gibi alglerin ilkbahar aylarında yoğunluğu artmaktadır. Aynı zamanda filtre tıkayıcı özellikleri olan bu algler arıtma tesislerinde filtrasyon problemlerine yol açmaktadır. denilmektedir. Kaldı ki, Kırıkkale nin aynı suyu kullanması nedeniyle şu anda İvedik Arıtma Tesislerinden daha ileri olduğu söylenen Kırıkkale deki arıtma tesislerinin yetersizliğinden dolayı çok daha yüksek teknolojiye sahip bir arıtma sistemi için Kırıkkale Belediyesi tarafından ihale açılmıştır. İvedik Arıtma Tesislerinde suyun sertliği giderilemeyeceğinden, sert su nedeniyle sabun, deterjan sarfiyatı artacaktır. Çamaşır ve bulaşık makinesi gibi cihazlar arızalanacaktır. Su tesisatları ve sistemlerinin kısa sürede kireç taşı bağlamasıyla boru kesitleri daralacaktır. Her iki durumda da tüketiciler ekonomik zarara uğrayacaktır. Arıtma tesisleri, kimyasal, biyolojik ve mikrobiyolojik yönden yüksek kirlilik oranına sahip olan Kesikköprü baraj suyunu arıtamayacağından tüketicilerin, çocukların sağlığı risk ve tehlike altına girecektir. Bu durumda tüketiciler Kızılırmak suyunu içme suyu olarak kullanamayacakları için zorunlu olarak damacana ve diğer sulara yönelerek ayrıca önemli bir ekonomik zarara ve sıkıntıya uğrayacaklardır. Bu durum hazır su pazarının teşvik edilmesine ve tüketicilerin soyulmasına neden olacaktır.

12 270 Suya Erişim Hakkı Suyun Maliyeti Fiyatlandırılması Yüksek Arıtma Teknolojisi Uygulanırsa Su Fiyatları Artar Eğer, İvedik Arıtma Tesisleri yerine yüksek teknoloji gerektiren arıtma sistemi getirilirse - ki sistemin 1 yıldan önce de devreye girmesi olanaklı değildir- bu sistemin çok pahalı olması nedeniyle su fiyatları artacaktır. Bu durumda da başkentliler zaten çok pahalı olan suyu daha pahalı almak zorunda kalacağından zarara sokulacaktır. Dar gelirli, yoksul tüketicilerin ise pahalı suya ulaşması iyice zorlaşacaktır. Eğer, Gerede Sistemi uygulansaydı 238milyon dolar harcanacaktı. Oysa, Kızılırmak nehrinin ise 700milyon dolara ulaşacağı belirtilmektedir. Bu da kamunun ve tüketicilerin zarara sokulması demektir. Çözüm, Gerede Sisteminin biran önce Ankara ya getirilmesidir. SONUÇ VE ÖNERİLER Yaptığımız bu hesaplamalarda atık su bedelini ve çevre temizlik vergisini de dikkate aldığımızda haksızlığın çok yüksek boyutlara vardığını görürüz. Çünkü bu iki vergi aynı kapsamda olup iki değişik ad altında alınan vergilerdir. Ankara da ve diğer belediyelerde sudan belli oranlarda atık su bedeli alınması ve ayrıca çevre temizlik vergisi altında bir verginin alınması tüketici haklarına ve kamu yararına aykırıdır. Eğer, bir yasal düzenleme ile getirilen fiyat uygulamaları yurttaşın, tüketicinin mağduriyetine, sıkıntıya düşmesine, hizmetten yararlanmasına bir engel oluşturuyorsa o düzenlemenin hukuksal ve sosyal devlet anlayışı ile kamu yararına ve tüketici haklarına uygun olduğunu düşünmek yanlış olur. Bu uygulamalar sonucunda ortaya çıkan su fiyatları yüksek ve özellikle de dar gelirli yoksul tüketicilerin mağdur edilmesine neden olmaktadır. Su fiyatları, tüketici haklarına ve kamu yararına aykırı olarak piyasa mantığı ile belirlenmektedir. Tabi ki belediyeler ya da su ile ilgili kuruluşların zarar etmesini de düşünmüyoruz. Bunu söylerken, büyükşehir belediyelerinde uygulanan İSKİ Genel Müdürlüğü kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 23.maddesindeki Su satışı, kanalizasyon tesisi bulunan yerlerdeki kullanılmış suların uzaklaştırılması, septik çukurların boşaltılması giderleri için ayrı tarifler yapılır. Bu tariflerin tespitinde yönetim ve işleme giderleri ile, amortismanları doğrudan gider yazılan ( aktifleştirilmeyen ) yenileme, ıslah ve tevsi masrafları ve % 10 dan aşağı olmayacak nisbetinde bir kar oranı esas alınır. hükmünde belirtilen %10 dan aşağı olmayacak nispetinde bir kar esası alınır. hükmünün, en temel tüketici hakkı ve kamusal hizmet olan suyun fiyatlandırılması uygulaması üzerindeki olumsuz etkisinin yurttaş ve tüketici hakları, sosyal devlet anlayışı ve kamu yararı açısından kabul edilmesi düşünülemez. Çünkü kar oranı belirlenirken tavan sınırlaması değil taban sınırlaması getirilmiştir. Böyle bir sınırlama ile belediye meclisleri kar oranlarını istedikleri gibi arttırabilmektedir. Bir kamu kuruluşunun kendi görev alanıyla ilgisi olmayan başka alanlara yatırım yapması ve parasını dağıtması düşünülemez. Kaldı ki bu doğru da değildir. Ancak, ASKİ nin yılları arasında kendi görev ve sorumluluk alanı ile pek ilgisi olmayan devlet yolu, köprülü kavşak, yaya alt ve üst geçidi, stadyum, spor salonu, piknik alanları gibi konularda yaklaşık 350milyon dolarlık harcama yaptığı Kurumda çalışan yetkililerce belirtilmektedir. Bununla birlikte, ASKİ çalışanları tarafından, ASKİ nin esas işi olan içme suyu, kanal ve yağmur suyu işleri yerine Belediyenin her türden başka işlerini yaptığı, ASKİ nin 200milyon dolarının

13 T. Çakar 271 EGO ya, 400milyon dolarının ise Anakent Belediyesine kullandırıldığı belirtilmektedir. Demek ki tüketicilerden çok yüksek kar edilmemiş olsaydı, ASKİ tarafından kendi alanıyla ilgisi olmayan başka işler ve harcamalar yapılamazdı. ASKİ nin bu uygulaması da savlarımızı doğrulamakta ve gerçekleri ortaya koymaktadır. Bugünkü koşullarda, su fiyatlarının belirlenmesinin belediye meclislerinin inisiyatifine bırakılması tüketicilerin aleyhine sonuçlanmasına neden olmaktadır. Sonuç olarak, tüketici haklarını ve kamu yararını dikkate alacak olursak, atık su bedeli ve kademelendirme kaldırılmalı ya da kademelendirme 4 kişilik ailenin 30 günlük ortalama su tüketiminin belirlendiği sınırdan başlatılmalıdır. 45 günlük okuma dönemi 30 güne indirilmelidir. Su fiyatları belediye meclisleri tarafından değil, içerisinde tüketici örgütleri, ilgili meslek kuruluşları, üniversite temsilcilerinin de yer alacağı bağımsız bir kurul tarafından belirlenmelidir. KAYNAKÇA İSKİ Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun DSİ nin 2005 yılı Raporu TÜRK-İŞ in Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Tarafından Kabul Edilen Tüketicinin Korunmasına İlişkin Temel Esaslar konulu yayını Çeşitli Büyükşehir Belediyelerinin fiyat uygulamalarına ilişkin verileri Çeşitli Tüketici Sorunları Hakem Heyeti ve Tüketici Mahkemesi Kararları Cumhuriyet Gazetesinin 162, 163, 164, 165 sayılı Ankara Dergisi ekleri Tüketicinin Korunması Hakkında Yasa Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 5035 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tüketici Hakları Derneğinin dava dilekçeleri Ankara 7.İdare Mahkemesi kararı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün verileri

14