T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HASEKİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ BİYOKİMYA VE KLİNİK BİYOKİMYA LABORATUVARI Şef Uzm. Dr. Nezaket EREN

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HASEKİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ BİYOKİMYA VE KLİNİK BİYOKİMYA LABORATUVARI Şef Uzm. Dr. Nezaket EREN"

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HASEKİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ BİYOKİMYA VE KLİNİK BİYOKİMYA LABORATUVARI Şef Uzm. Dr. Nezaket EREN KLİNİK BİYOKİMYADA ÖLÇÜM BELİRSİZLĞİ (Uzmanlık Tezi) Dr. Meltem GÜNGÖR İstanbul-008 1

2 ÖNSÖZ Uzmanlık eğitimi gördüğüm Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi nin Başhekimi Sayın Op. Dr. Haldun ERTÜRK e, asistanlık eğitimimde bana emeği geçen hocam Şişli Eğitim ve Araştırma Hastanesi Biyokimya Laboratuvarı Şefi Sayın Uzm. Dr. Nezaket EREN e, bilimsel düşüncede yol gösterici olan hocam Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi Şef Yardımcısı Sayın Dr. Macit KOLDAŞ a şükranlarımı sunarım. Tez çalışmamdaki yardımlarından dolayı Uzm. Dr. Alev KURAL ve Uzm. Dr. Hatice SEVAL e uzmanlık eğitimim süresince yardım ve desteklerinden ötürü laboratuarımızda görevli tüm uzman doktorlarımıza teşekkürlerimi sunarım. Uzmanlık eğitimim süresince beraber çalışmaktan mutluluk duyduğum değerli asistan arkadaşlarıma, teknisyen kadrosuna, hemşire arkadaşlara ve personele teşekkürlerimi sunarım. Eğitimim için beni daima destekleyen sevgili aileme de minnettarlığımı bildiririm. Dr. Meltem GÜNGÖR

3 İÇİNDEKİLER SAYFA 1-GİRİŞ VE AMAÇ 1 -GENEL BİLGİLER.1. Temel İstatistik Kavramlar.. Laboratuvarda Elde Edilen Sonuçların Kalitesi ve Güvenilirliği Validasyon İzlenebilirlik Ölçüm Belirsizliği Belirsizliğin Gelişim Süreci Ölçüm Belirsizliğinin Hesaplanması Ölçüm Belirsizliğinin Değerlendirilmesinde Yeni Gelişmeler Kontrol Kartları Verilerinden Belirsizlik Değerlendirme Dış Kalite Kontrol Verilerinden Belirsizlik Değerlendirme 3 3-MATERYAL VE YÖNTEM Materyel Çalışma Prensibi Cihaz Reaktifler Kalibratörler Yöntemler Belirsizlik Kaynaklarının Tespiti ve Birleşik Belirsizliğin Hesaplanması 6 4-BULGULAR 9 A) Glukozun Ölçüm Belirsizliği 9 B) Tiroit Uyarıcı Hormonun Ölçüm Belirsizliği 39 C) Aspartat Transaminazın Ölçüm Belirsizliği 4 D) Kontrol Kartları Verilerinden Belirsizlik Değerlendirme 44 E) Dış Kalite Kontrol Verilerinden Belirsizlik Değerlendirme 47 5-TARTIŞMA VE SONUÇ 50 6-ÖZET 56 7-SUMMARY 58 8-KAYNAKLAR 60 3

4 KISALTMALAR ALA: American Association for Laboratory Accreditation BIPM: The International Bureau of Weights and Measures CIPM: The International Committee for Weights and Measures CV: Coefficient of Variation EA: European Cooperation for Accreditation EU: European Union EUROLAB: European Federation of National Associations of Measurement, Testing and Analytical Laboratories EUROMET: European Collaboration in Measurement Standards GUM: Guide to the Expression of Uncertanity in Measurement IEC: International Electrotechnical Commission IFCC: International Federation of Clinical Chemistry ISO: International Organization for Standardization IUPAC: International Unıon of Pure and Applied Chemistry IUPAC: International Union of Pure and Applied Chemistry IUPAP: International Union of Pure and Applied Physics JCGM: Joint Comiıttee For Guides In Metrology NAVLAP: National Voluntary Laboratory Accreditation Program NCLS: The National Conference of Standards Laboratories NIST: National Institute of Standards and Technology NORAMET: North American Collaboration in Measurement Standards NPL: The National Physical Laboratory NRC: The National Research Council OIML: International Organization of Legal Metrology 4

5 TAG 4: ISO Technical Advisory Group on Metrology TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurulu TÜRKAK: Türk Akreditasyon Kurumu UME: Ulusal Metroloji Enstitüsü VIM: International Vocabulary of Basic and General Terms in Metrology WG 3: Working Group 3 5

6 1-GİRİŞ VE AMAÇ Ölçüm sonuçlarının doğru değerlendirilmesi sonuçların güvenilirliğine bağlıdır. Ölçülen aynı büyüklüğün değeri ölçümden ölçüme farklılık gösterir. Her ölçümün sonucunda verilen sayı mutlaka belli bir şüphe içerir. O yüzden ölçüm sonucu verilirken ölçülen veya hesaplanan değerin belirsizliği her zaman verilmelidir (1). Herhangi bir alanda yapılan ölçümlerin doğruluğunu sağlamak ve artırmakla ilgilenen bilim dalına metroloji denir. Metroloji hataların belirlenmesi, hesaplanması ve azaltılması ile sonuçların belirsizliğinin hesaplanması ve ifade edilmesini kapsar. Doğruluk ve belirsizlik ters ilişkilidir.yüksek doğruluk düşük belirsizliğe, düşük doğruluk ise yüksek belirsizliğe işaret eder (). Uluslararası Temel ve Genel Metroloji Terimleri Sözlüğü nde (VIM; International Vocabulary of Basic and General Terms in Metrology) ölçüm belirsizliği: ölçülen büyüklüğe mantıklı bir şekilde atfedilebilecek bütün değerlerin dağılımını karakterize eden ve ölçüm sonucuyla ilişkili olan bir parametredir denilmektedir. Belirsizliğin bu tanımı ölçülen büyüklüğü mantıklı bir şekilde içereceğine inanılan bütün değerlerin içinde bulunduğu aralığa vurgu yapmaktadır. Böylelikle belirsizlik ölçüm sonucunun doğruluğuna olan güveni artırmaktadır (3). Genel anlamda ölçüm sonucu, ölçülen bir büyüklük için yaklaşık bir değer veya tahmindir. Dolayısıyla ölçüm sonucu ancak belirli bir güven seviyesindeki ölçüm belirsizliği ile beraber verildiğinde tamamlanmış olur (4). 1

7 Bir metotla doğru ve anlamlı sonuç elde etmek için öncelikle metot validasyonu yapılmış olması gerekir. Metot validasyonu verileri ölçüm belirsizliğinin değerlendirilmesine temel oluşturabilir (5). Belirsizliği de kapsamak üzere ölçüm sonuçlarının kalitelerinin devamlılığı kalite kontrol çalışmaları ile takip edilir (6). Bu calışmada belirsizlik hesabının nasıl yapılacağını glukoz, aspartat tranaminaz ve TSH (tiroit uyarıcı hormon) ölçümleri üzerinden göstermenin yanında iç ve dış kalite kontrol verilerinden yararlanılarak yapılabilen belirsizlik tahmininden bahsetmek istedik. -GENEL BİLGİLER.1.-TEMEL İSTATİSTİK KAVRAMLAR Aritmetik ortalama: Bir veri dizisinde ölçümsel değerlerin toplamının veri sayısına bölümüdür. Gaussian Dağılımı (Normal dağılım): Simetrik ve çan eğrisi şeklindeki dağılım eğrisidir. Dağılım aritmetik ortalamaya göre simetriktir. Her iki yandaki uzantılar, verilerin ortalamadan farklarının standart katları şeklinde belirtiliyorsa, dağılım eğrisi normal dağılım olarak adlandırılır. Kesinlik (precision: tekrarlanabilirlik): Belirlenmiş koşullarda elde edilen, birbirinden bağımsız sonuçların birbirine yakınlığını gösteren parametredir. (ISO ). Varyasyon (değişkenlik) katsayısı standart sapmanın ortalamaya göre yüzde kaçlık değişim gösterdiğini belirtir ve değişkenliği standardize ettiği için tekrarlanabilirliğin

8 değerlendirilmesinde kullanılır.(%cv ( Coefficient of Variation) =%Relative Standard Deviation = (standart sapma/ortalama) *100). Rastgele hatayı değerlendirir (7). Doğruluk (Accuracy): Bir sonucun gerçek veya gerçek olduğu kabul edilen değere ne kadar yaklaştığının ölçütüdür. ISO de doğruluk, gerçeklik (trueness) ve kesinlik (precision) ile ifade edilir denmektedir. Hem sistematik hem de rastgele hata ile ilşkilidir. Gerçeklik (Trueness): Bir seri tekrar ölçümden elde edilen ortalama değerin gerçek veya gerçek olduğu kabul edilen değere ne kadar yaklaştığının ölçütüdür. Sistematik hatayı değerlendirir. (ISO 575-1) Şekil 1 Bias: Bir seri tekrar ölçümden elde edilen ortalama değerle gerçek veya gerçek olduğu kabul edilen değer arasındaki farktır. Bias sistematik hatayı verir. (ISO 575-1) Analitik hata: Deneysel işlemlerde doğruluğu ve kesinliği etkileyen iki tip analitik hata bulunmaktadır. Bunlar; sistematik hatalar ve rastgele hatalardır (7). Sistematik hatalar: Analiz sonucunu sabit ve belirli düzeyde değiştiren, nedeni bilinen ve ölçülebilen kesin değerlere sahip hatalardır. Sistematik hatalar analiz sonucunun doğruluğunu etkilerler. Bütün değerler belirli oranda belirli yönde saptığı için ortalama değer doğru değerden farklı çıkar. Bu tip hatalar cihazdan, kişiden ve yöntemden 3

9 kaynaklanabilir. Cihazın yetersizliği, kalibrasyon yanlışlığı, azalan voltaj veya kirlenme sonucunda oluşan direnç artışından kaynaklanan hatalar cihazdan gelen sistematik hatalardır. Cihazları kalibre ederek ve bireysel dikkat göstererek cihazdan ve kişiden kaynaklanan hatalar en aza indirilebilinir. Ancak yöntemden gelen hatayı belirlemek güçtür. Bir analizde tekrarlanabilirlik iyi ise, aynı cihaz ve yöntem kullanılarak yapılan deneylerden elde edilen sonuçlar birbirine yakın çıkar. Sonuçların bu şekilde çıkması deneyde hata olmadığını göstermez (7). Rastgele hatalar: Her fiziksel ve kimyasal ölçümde bulunan, düzeltilemeyen ve kontrol edilemeyen birçok değişkene bağlı hatalardır. Odanın sıcaklığı, basıncı ve nemindeki hafif oynamalar, titreşimler, cihaz okumasının her defasında farklı açılardan yapılması gibi faktörler rasgele hata kaynaklarıdır. Bu hatalar, analizin kesinliğine etki ederler ve sonuçların ortalama değer etrafında dağılmasına neden olurlar. Rastgele hatalar birçok belirsizliğin sonucu ortaya çıkmaktadır. Bütün belirsizliklerin aynı yönde olma olasılığı, istatistiksel açıdan farklı yönde olma olasılığına göre daha azdır. Dolayısıyla hataların birbirini götürerek daha az hata elde etme olasılığı daha fazladır. Rastgele hataların dağılımı normal dağılım eğrisine uyar. Buna göre pozitif ve negatif hataların meydana gelme olasılığı birbirine eşit olduğundan eğri simetrik ve ortalaması sıfırdır. Rasgele hata ne kadar çok ise standart sapma o kadar büyük, dolayısıyla kesinlik o kadar düşüktür. Örnekleme alınan birim sayısı çok ise (n>30) hataların büyük sayılar kanunu na göre birbirlerini götüreceği ve sonuçlar üzerine pek yansımayacağı kabul edilir (7). Ölçüm Belirsizliği: Toplam belirsizliği hesaplarken öncelikle tek tek bütün belirsizlik kaynaklarından gelen belirsizliği irdeleyip ayrı ayrı katkılarına değer biçmek gerekir. Her bir bileşenden gelen belirsizlik standart dağılım olarak ifade edilir ve buna standart belirsizlik denir. Bütün belirsizlik bileşenlerinin birleştirilmesiyle birleşik standart belirsizlik hesaplanır. Genişletilmiş belirsizlik, birleşik standart belirsizliğin k faktörü ile çarpılmasından elde edilir ve böylelikle %68 olan birleşik standart belirsizliğin güven aralığı artırılmış olur. Yaklaşık %95 lik bir güven aralığı için k= alınır (3). 4

10 ..-LABORATUVARDA ELDE EDİLEN SONUÇLARIN KALİTESİ VE GÜVENİRLİLİĞİ Akreditasyon; yapılan test ve analizlerin güven sağlayabilmesi için laboratuvarın teknik yeterliliğinin uluslararası tanınmış ve yetkili bir kuruluş tarafından gerekli kriterlere göre değerlendirilmesi, onaylanması ve sonrasında denetlenmesi faaliyetidir. Türkiye de yetkili kuruluş Türk Akreditasyon Kurumu dur (TÜRKAK) ve akreditasyona esas standart, EN ISO /IEC 1705 ten yararlanılarak hazırlanan TS EN ISO/IEC 1705 tir. Standardın en son revizyonu 1 Mayıs 005 tarihinde yürürlüğe girmiştir (8). Laboratuvar sonuçlarının kalite ve güvenilirliği için önemli üç aşama yerine getirilmelidir: metod validasyonu yapılmalı, izlenebilirlik tamamlanmalı ve ölçüm belirsizliği hesaplanmalıdır. Ardından kalite kontrol çalışmaları ile takip yapılmalıdır (8,9)...1-VALİDASYON Bir metodun veya ölçüm prosedürünün belirlenen amaçlara uygunluğunun deneysel çalışmalarla elde edilen objektif delillerle doğrulanmasına validasyon denir (ISO /IEC 1705). Validasyon çalışması üç şekilde olabilir: Tam validasyon: Prosedürün ilgili bütün performans parametreleri incelenir. Kısmi Validasyon: Performans parametrelerinin bazıları incelenir. Konfirmasyon: Standardize metodlar (önceden valide edilmiş) için kullanılır. Tekrar validasyona gerek yoktur. Laboratuvar ortamında doğruluk ve tekrarlanabilirlik test edilir (9). 5

11 Validasyon için en uygun performans karakteristiklerine karar verilir ve bunlar test edilir. Önemli performans özellikleri şunlardır (9,10): Doğruluk (Accuracy) Tekrarlanabilirlik (Presizyon) Hassasiyet (Sensitivite) Özgünlük (Spesifite/ Selektivite) Doğrusallık (Linearite) En küçük tayin sınırı (LOD=Limit of detection) En küçük belirleme sınırı (LOQ=Limit of quantitation) Dayanıklılık (Robustness) Ölçüm Aralığı (Analitik sınır) Doğruluk (Accuracy) :Bir sonucun gerçek veya gerçek olduğu kabul edilen değere ne kadar yaklaştığının ölçütüdür. ISO de doğruluk, gerçeklik (trueness) ve kesinlik (precision) ile ifade edilir denmektedir. Hem sistematik hem de rastgele hata ile ilşkilidir. Tekrarlanabilirlik: Belirlenmiş koşullarda elde edilen, birbirinden bağımsız sonuçların birbirine yakınlığını gösteren parametredir. (ISO ). Varyasyon (değişkenlik) katsayısı standart sapmanın ortalamaya göre yüzde kaçlık değişim gösterdiğini belirtir ve değişkenliği standardize ettiği için tekrarlanabilirliğin değerlendirilmesinde kullanılır.(%cv (Coefficient of Variation) = %Relative Standard Deviation = (standart sapma/ortalama) *100). Rastgele hatayı değerlendirir. Çalışma içi, gün içi ve günlerarası tekrarlanabilirlik hesaplaması yapılmalıdır(7). Analitik hassasiyet (sensivite): Analitin konsantrasyonundaki değişime karşılık ölçüm sinyalinde meydana gelen değişikliktir. Kalibrasyon eğrisinin eğimi, analitik hassasiyetin göstergesidir (VIM 1993)(9). 6

12 (VIM: International Vocabulary of Basic and General Terms in Metrology) Analitik özgünlük (Spesifite=Selektivite): Metodun kompleks bir karışımda, benzer davranış gösteren diğer maddelerle etkileşmeksizin sadece ölçülecek analiti belirleme yeteneğidir. (IUPAC, 001) IUPAC spesifite yerine selektivite terimini önermektedir (9). (IUPAC: International Unıon of Pure and Applied Chemistry) Bozucu Etkiler (interferans): Yöntemin herhangi bir basamağında ölçüme etki eden maddelerin yarattığı etkiye bozucu etki (interferans; girişim) denir. Bozucu etkenler çoğunlukla lipemi, hemoliz, ilaçlar, patolojik durumlarda miktarı artan maddelerdir. Bu durumun varlığını tespit etmek için örneklerde analiz yapıldıktan sonra, bozucu etkisi incelenecek maddeler örneklere ilave edilir. Ölçüm tekrarlanır (7). Analitik sınır: Laboratuvara uygulanacak bir yöntemin, gelen numunelerin %95- %99 unu ölçebilmesi gerekir. Bu aralık yöntemin analitik sınırını teşkil eder. Yöntemin kalibrasyon eğrisi çizilerek linearite sınırları belirlenir ve bu sınırların analitik sınırı kapsaması hedeflenir (7). Linearite (Doğrusallık): Kantitatif bir metod için linearite çalışılırken istenilen aralığı kapsayacak analit konsantrasyonları ölçülür. Elde edilen veriler ile konsantrasyonların regresyon analizi yapılır. Konsantrasyon bulunan verilerin bir fonksiyonu olarak ifade edilmiş olur (y=f(x)).doğrusal bir ilişkinin fonksiyonu y=ax+b şeklindedir. Ölçümler doğrusal ilişkinin devam ettiği konsantrasyon aralığında yapılabilir (7,10). LOD (Limit of detection); Gözlenebilirlik sınırı: Analit sinyalinin geri plan gürültüden ayrılabilmesi için gereken en az analit miktarıdır. Bir dizi kör ölçümünün ortalamasının üç standart sapma fazlasıdır. X kör = kör ölçümlerinin ortalaması 7

13 S kör = kör ölçümlerinin standart sapması LOD= X kör + 3 S kör LOQ (Limit of quantitation); Belirlenebilirlik sınırı: Analitin güvenilir bir şekilde doğru ölçümün yapılabilmesi için gerekli en düşük miktardır. Uygun bir standart kullanılarak bulunabilir. Kalibrasyon eğrisinin en alt noktasıdır. Bir görüşe göre bir dizi kör ölçümünün ortalamasının on standart sapma fazlasıdır (9,10). X kör = kör ölçümlerinin ortalaması S kör = kör ölçümlerinin standart sapması LOD= X kör + 10 S kör Dayanıklılık (Robustness; ruggedness): Yöntemin deneysel olarak yaratılan minör sapmalara karşılık sonuçlardaki değişikliklere direncidir. Prosedürün deneysel değişiklikler (ph, sıcaklık, reaktif konsantrasyonu, operatör ) için limitleri tanımlanmalıdır (9). Validasyon için en uygun performans karakteristiklerine karar verilmesi: Serumda kolesterol tayininde: Doğruluk, tekrarlanabilirlik, linearite önemlidir. LOD, LOQ önemli değildir Saflık tayininde: LOD, LOQ, spesifite önemlidir. Doğruluk, tekrarlanabilirlik az önemli, linearite önemsizdir. Doping kontrolünde: LOD, LOQ çok önemlidir. Linearite önemli değildir (9). Laboratuvarda kullanılan bir yöntem ne zaman valide edilmelidir? Bir yöntem laboratuvarda ilk defa uygulanacağı zaman, Bir analiz için yeni bir yöntem geliştirildiği zaman, 8

14 Kullanılmakta olan yöntemde değişiklik yapıldığında, İki yöntemi karşılaştırmak için, Uzun süre kullanılmayan bir yöntem yeniden kullanılacağı zaman valide edilmelidir (11)...-İZLENEBİLİRLİK Ölçüm cihazında okunan değerin bir veya daha fazla kademede beyan edilen bir referansla (bir ulusal veya uluslararası standart) ile karşılaştırılmasıdır. İzlenebilirlik ulusal veya uluslararası standartlarla sağlanmalıdır (8). SI-Birimler sisteminde izlenebilirlik; Ulusal Metroloji Enstitüsü, BIMP ye (Uluslararası Ölçüler ve Tartılar Bürosu) üye diğer kuruluşlar, Akredite Kalibrasyon laboratuarı gibi kuruluşlardan gelen sertifikalı referans malzemeler veya bunlara karşı hazırlanmış kalibratörler ile sağlanabilir (8). Ölçüm sonucunun hesaplandığı denklem, kullanılan reaktiflerin birimleri, sabit ortam şartlarının değerlerinin birimleri standarttaki ile uygun olmalıdır (izlenebilir olmalıdır). Ölçüm sonucu, bilinmeyenin standart kalibrasyon değeriyle karşılaştırılmasından elde edilir. Ölçüm sonucunun belirsizliği bu karşılaştırmadan gelen belirsizlik ile standarttan gelen belirsizliğin birleşimidir (9)...3-ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ..3.1-BELİRSİZLİĞİN GELİŞİM SÜRECİ Belirsizlik ölçüm sonucunun amaca uygunluğuna karar vermek ve benzer sonuçlarla tutarlı olup olmadığını görmek için önemlidir. Yıllarca ölçüm sonucunun belirsizliğini değerlendirmede ve ifade etmede birçok değişik yaklaşım kullanılmıştır. Ölçüm belirsizliğini ifade etmede uluslararası bir fikir birliği bulunmayışından dolayı ölçüm sahasında en yüksek otorite olan Uluslararası Ağırlık 9

15 ve Ölçü Komitesi (CIPM; the International Committee for Weights and Measures); Uluslararası Ağırlık ve Ölçü Bürosu (BIPM; the International Bureau of Weights and Measures) dan ulusal metroloji enstitüleriyle işbirliği yaparak bu konuda bir tavsiye oluşturmasını istedi. BIPM tarafından toplanan Belirsizliğin İfadesi İçin Çalışma Grubu, INC-1 (1980) Tavsiyeleri ni oluşturdu. Bu, 1981 de CIPM tarafından doğrulanıp 1 (CI- 1980) Tavsiyeleri ve daha sonra yenilenip 1 (CI-1986) Tavsiyeleri oluşturuldu (1). INC-1 (1980) Tavsiyeleri [Recommendation INC-1 (1980)] Deneysel belirsizliğin anlatımı: 1) Sayısal değerinin hesaplanma şekline göre belirsizlik bileşenleri iki ayrı gruba ayrılabilir: Tip A: İstatistiksel yöntemlerle değerlendirilen grup. Tip B: İstatistiksel olmayan yöntemlerle değerlendirilen grup. Kategori A ve B şeklindeki sınıflandırma ile önceden kullanılan random ve sistematik belirsizlikdeki sınıflandırma arasında her zaman bir benzerlik yoktur. Sistematik belirsizlik terimi yanıltıcı olabilir ve sakınılması gerekir. Herhangi bir detaylı belirsizlik raporu bütün bileşenlerin tam listesini sayısal değerlerini elde etme yöntemleriyle birlikte içermelidir. ) Kategori A daki komponentler hesaplanmış varyans s i ile(veya hesaplanmış" standart sapma" s i ile), serbestlik derecesi sayısı ise v i ile karakterize edilmiştir. 3) Kategori B deki bileşenler ilgili varyanslara yaklaşık olduğu düşünülen u j şeklinde ifade edilir. u j varyans gibi ve u j standart sapma gibi değerlendirilir (varyans, standart sapmanın karesidir). 4) Birleşik belirsizlik varyansların birleştirilmesinin olağan metoduyla elde edilen sayısal değerle tanımlanır. Birleşik belirsizlik ve onun bileşenleri, standart sapma şeklinde ifade edilir. 5) Birleşik belirsizliğin genişletilmek üzere bir faktörle çarpıldığı durumlarda faktör mutlaka belirtilmelidir. 10

16 INC-1 (1980) Tavsiyeleri bir özet olup ayrıntı içermemektedir. Sonuç olarak CIPM bu tavsiyeler üzerinden ayrıntılı bir klavuz hazırlaması için Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu (ISO ; International Organization for Standardization) na talepte bulundu. Çünkü ISO, endüstriyel ve ticari alanlardan gelen gerekleri daha kolay yansıtabilirdi. Kendisine sorumluluk verilen ISO teknik tavsiye grubu (ISO Technical Advisory Group on Metrology ; TAG 4) bir rehber hazırlamak üzere Çalışma Grubu 3 ü (Working group 3) kurdu. Hazırlanan rehberin amacı ölçüm belirsizliğinin nasıl hesaplanması gerektiğini anlatmak ve ölçüm sonuçlarının uluslararası karşılaştırılmasına temel oluşturmaktır (1). Ölçüm Belirsizliğinin İfade Rehberi (GUM) ISO/ TAG 4 / WG 3 ün çalışmasının sonucu olarak ölçüm belirsizliğinin ifade rehberi (Guide to the Expression of Uncertanity in Measurement; GUM) ortaya çıkmıştır. Bu rehber 1993 de yayınlanmıştır ve 1995 de yeniden düzenlenerek, yeniden yazılmıştır. ISO tarafından ISO/TAG 4 ün gelişmesini destekleyen yedi kuruluş adına yayınlanmıştır : BIPM (International Bureau of Weights and Measures) Uluslararası Ölçü ve Ağırlık Bürosu IEC (International Electrotechnical Commission) Uluslararası Elektroteknik Komisyonu IFCC (International Federation of Clinical Chemistry) Uluslararası Klinik Kimya Federasyonu ISO (International Organization for Standardization) Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) Uluslararası Saf ve Uygulamalı Kimya Birliği IUPAP (International Union of Pure and Applied Physics) Uluslararası Saf ve Muamele Edilmiş Fizik Birliği 11

17 OIML (International Organization of Legal Metrology) Uluslararası Yasal Metroloji Organizasyonu ISO rehberinin (GUM) esas amacı birçok sahada çeşitli doğruluk (accuracy) seviyelerinde takip edilen ölçümlerde belirsizliğin sunumu ve değerlendirilmesinin genel kurallarını vermektir. Sonuç olarak GUM un prensipleri; aşağıda sayılanlar dahil olmak üzere ölçümle alakalı geniş bir alan dağılımında uygulanabilir : Üretimde kalite kontrolünü ve güvencesini sağlamak. Kanunları ve düzenlemeleri zorlamak ve onlara uymak. Bilimdeki ve mühendislikdeki temel araştırmaları, uygulamadaki gelişmelerle birleştirmek Ulusal standartlarda izlenebilirliği (traceability) sağlamak için ulusal ölçüm sistemi içerisinde uygulanan testleri, cihazları ve standartları kalibre etmek. Uluslararası ve ulusal fiziki referans standartları ve referans materyalleri geliştirmek, devam ettirmek ve karşılaştırmak GUM un geniş kesimde kabul edilmesi: GUM, Amerika Birleşik Devletlerinde ve diğer ülkelerde geniş kabul görmüştür. Ölçüm belirsizliğinin sunumu ve değerlendirilmesindeki GUM yöntemi, tüm diğer ülkelerdeki şirketlerde olduğu gibi Amerika Birleşik Devletleri nde de geniş bir şekilde uyarlandı üyeye sahip Ulusal Standart Laboratuvarları Konferansı (NCLS: The National Conference of Standards Laboratories) GUM u temel alarak ölçüm belirsizliklerinin saptanmasını ve raporlanmasını konu alan pratik tavsiyeler hazırlamış ve Recommended Practise RP-1 olarak geniş bir dağıtım yapmıştır. ISO, 1995 de GUM un Fransızca çevirisini yayınlamıştır. Almanca ve Çince çevirileri de yine 1995 de, İtalyanca çevirisi 1997 de yayınlanmıştır. GUM un Estonyaca, Macarca, İtalyanca, Japonca, İspanyolca ve Rusça çevirileri de yapılmıştır. 1

18 GUM yöntemleri çok sayıda bölgesel metroloji ve ilişkili kuruluşları tarafından uyarlanmıştır. Bu kuruluşlar aşağıda sıralanmıştır : NORAMET (North American Collaboration in Measurement Standards) Ölçüm Standartlarında Kuzey Amerikan İşbirliği NAVLAP (National Voluntary Laboratory Accreditation Program) Ulusal Gönüllü Laboratuvar Akreditasyon Programı ALA (American Association for Laboratory Accreditation) Amerikan Laboratuvar Akreditasyon Birliği EUROMET (European Collaboration in Measurement Standards) Ölçüm Standartlarında Avrupa Birliği EUROLAB (European Federation of National Associations of Measurement, Testing and Analytical Laboratories) Avrupa Analitik Laboratuvarlar Birliği EA (European Cooperation for Accreditation) Avrupa Akreditasyon Birliği EU (European Union) Avrupa Birliği Daha sonra GUM; Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü (NIST; National Institute of Standards and Technology) ve NIST in dünyadaki tüm kardeş ulusal metroloji kuruluşları tarafından benimsenmiştir. Kanada daki Ulusal Araştırma Konseyi (the National Research Council; NRC), İngiltere deki Ulusal Fizik Laboratuvarı (the National Physical Laboratory; NPL) gibi kuruluşlar bunlar arasındadır (1). GUM, Amerikan Ulusal Standardı olarak Amerikan Ulusal Standart Enstitüsü (the American National Standards Institute) tarafından da benimsenmiştir. Bunun resmi tanımlaması ANSI/NCLS Z dir. NIST in GUM u benimsemesi önemli bir öngörü idi. NIST in bir çok sonucuna belirsizlik eklenmiş olmasına rağmen henüz belirsizliğin ifade konusunda NIST içinde 13

19 birlik yoktu. NIST Ad Hoc Committee on Uncertainty Statements adında bir komite 199 yılında kurularak GUM un NIST de uygulanma şekli üzerinde çalışıldı. Ad Hoc Committee üyesi iki kişi (bunlar aynı zamanda GUM un hazırlanmasında başlıca rolleri olan kişilerdi) NIST Teknik Not 197 yi hazırladılar (NIST Technical Note 197 ; TN 197 ; Barry N. Taylor and Chris E. Kuyatt) (1,4). Metrolojide Rehberlerin Birleşik Komitesi: (JCGM:Joint Comiıttee For Guides In Metrology) Sonradan GUM un ve onun diğer kardeş rehberi olan VIM ın (International Vocabulary of Basic and General Terms in Metrology; Uluslararası metroloji terimleri sözlüğü) gözden geçirilmesi için yeni bir komite oluşturulmuştur. Bu komite (JCGM); ILAC(International Laboratory Accreditation Cooperation; Uluslararası Laboratuar Akreditasyonu İş Birliği) BIPM, IEC, IFCC, ISO, IUPAC, IUPAP ve OIML nin bir araya gelmesinden oluşmaktadır (1). ULUSLARARASI STANDART KAYNAKLARI: World Health Organisation (WHO) International Organisation for Standards (ISO) The joint European Standards Organisation (CEN/CENLAC) European Community (EC) International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) Ve TÜRKAK Ulusal Ölçüm Standardı, bir ülkede resmi olarak tanınmış ve ülkedeki diğer tüm ölçüm standartları için değeri referans teşkil eden, en üst seviye doğruluğa sahip temel standarttır. Ulusal ölçüm standartlarının oluşturulması, yoğun bir araştırma ve geliştirme gerektirir. Türkiye'de ulusal ölçüm standartları UME (Ulusal Metroloji Enstitüsü) 14

20 tarafından oluşturulur ve devamlılığı sağlanır. UME, 11 Ocak 199'de TÜBİTAK Bilim Kurulu kararıyla Marmara Araştırma Merkezi bünyesinde kurulmuştur. 1 Ocak 1997 tarihinde UME, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi'nden ayrılmış ve doğrudan TÜBİTAK Başkanlığı'na bağlı olarak faaliyetlerini yürütmeye başlamıştır. UME ve Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK), 15 Şubat 00 tarihinde imzaladıkları bir protokolle, kalibrasyon ve test laboratuvarlarının akreditasyonu ve bu laboratuvarlar tarafından yapılan ölçümlerin izlenebilir kılınması konularında işbirliği yapmaya karar vermişlerdir. Türkiye de akrediyasyon başvuruları TÜRKAK a yapılmaktadır (13)...3.-ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİNİN HESAPLANMASI Belirsizlik hesabı yapılırken bir dizi işlem aşama aşama yerine getirilir: 1) Ölçülen Büyüklüğün Tanımı: İlk olarak ölçülen büyüklük tanımlanır. Ölçülenin ne olduğu açıkça belirtilip ölçümde kullanılan denklem ortaya konur. ) Belirsizlik Kaynaklarının Tespiti: Denklemde yer alan parametrelerden gelen belirsizlikler başta olmak üzere bütün belirsizlik kaynakları tespit edilir. Belirsizlik kaynakları bir neden sonuç grafiği üzerinde gösterilir. 3) Standart Belirsizliklerin Hesabı: Her bir belirsizlik bileşeninden gelen belirsizlik standart belirsizlik (u(x)) olarak hesaplanır. Sayısal değerinin hesaplanma şekline göre belirsizlik bileşenleri iki ayrı gruba ayrılabilir: Tip A: İstatistiksel yöntemlerle değerlendirilen grup: Bu gruba giren belirsizlik bileşenleri standart sapma olarak nitelendirilir. 15

21 Tekrarlanan ölçümlerden elde edilen bir dizi sonuç rastgele hata sebebi ile birbirinden az da olsa fark gösterir. Her bir değerin ortalamadan farklarının dağılımı kabaca ölçümün belirsizliğini verir. Dağılım ne kadar büyükse belirsizlik de o kadar fazladır. Standart sapma (s) büyüdükçe dağılım yaygınlaşır. Standart sapma ortalamadan sapmaların karelerinin toplamının serbestlik derecesine (n-1) bölümünün kareköküdür. n>30 ise (n-1) yerine n alınır (n=ölçüm sayısı)(,7,1). s = i n = 1 ( x x ) i ( n 1 ) Standart belirsizlik (u(x)), ortalamanın standart sapmasına (standart hata=s/ n) eşittir (5). u ( x) = s / n Birleşik belirsizlik formülünde u(x)/xort şeklinde (ortalamaya oranlı; rölatif) yer bulacak olan bu standart belirsizliği formülde pratik olarak RSD/ n şeklinde almak mümkündür (Relative Standart Deviation=s/Xort). Böylece standart belirsizliği ortalamaya oranlayarak rölatif (birimsiz ; ortalamaya oranlı) standart belirsizliği bulmuş oluruz. Tip B: İstatistiksel olmayan yöntemlerle değerlendirilen grup: Bu gruba giren belirsizlik bileşenleri ilgili standart sapmaya yaklaşık olduğu düşünülen u j olarak nitelendirilir (1). Önceden hesaplanmış bir belirsizlik değeri, sonra bunu kullanan kişi tarafından bir belirsizlik hesabına eklenirken Tip B belirsizlik olarak değerlendirilir. Kullanıcı bu değeri doğrudan bir rapordan (bir kalibrasyon sertifikası, kite ait bilgiler, kalibratörün sertifika değeri gibi) elde eder ve ilgili standart sapmaya yaklaşık olduğu düşünülen standart belirsizliğe (u(x)) dönüştürür (,5,1). Bunun için kullanıcı edindiği bu bilginin hangi dağılıma sahip olabileceğine karar verir ve standart belirsizliğe dönüştürürken o dağılımın özelliğine göre muamale eder (14). 16

22 Şekil -Tip B Belirsizliği değerlendirmede kullanılan üç dağılım tipi Şekil de μ ortalamayı ve taralı alanlar artı eksi bir standart belirsizliği göstermektedir (ort ± u(x)). Normal dağılım için ± u(x) dağılımın %68 ini, dikdörtgen dağılım için dağılımın %58 ini ve üçgen dağılım için dağılımın %65 ini kapsar (14). Normal Dağılım: a) Eğer bir belirsizlik, dağılım tarif edilmeden standart sapma (s), rölatif standart sapma ( s/xort ), veya varyasyon katsayısı (% CV) olarak verilmişse bu dağılım kullanılır[(u(x) = s ; u(x) = x ( s/xort ) ; u(x) =x (%CV/100)]. b) Belirsizlik belli bir güven aralığında verildiğinde kullanılır. Verilen belirsizlik aşağıdaki formülden elde edilmiştir. U x = t n s Burada t değeri belli bir güven seviyesinde belli bir değer alır. %95 güven seviyesi için (yeterli serbestlik derecesinin olduğu varsayılırsa) t=1,96 dır. Tip B belirsizlik 1,96 ya bölünerek standart belirsizliğe (u(x)) çevrilir. Verilen belirsizlikte k faktörü belirtilmişse u(x)= U X / k hesabıyla bulunur. k= değeri yaklaşık %95 lik güven seviyesine denk gelir. Dikdörtgen Dağılım: Sertifikada verilen belirsizlik hiçbir güven seviyesi belirtilmeden x±a şeklinde verilmişse standart belirsizlik u(x)=a / 3 olarak bulunur. Üçgen Dağılım: Değerler ortalama değere yakın olduklarında ve uç noktalarda olma olasılıkları az olduğunda dağılım üçgen dağılıma uyar. Sertifikada verilen değer 17

23 6 ya bölünür. Cam malzeme kullanımının tekrarlarında uç değerler muhtemel olmadığından sertifika değeri üçgen dağılım kabul edilebilir (3,5,14). 4) Birleşik Belirsizliğin Hesaplanması : Kural-1: y=( p+q-r+...) ise uc ( y( p, q;r..)) = u( p) + u(q) + u( r) y değeri p, q, r değerlerinin toplam ve çıkarmalarından oluşuyorsa y nin birleşik belirsizliği ( uc ) birinci kuralla hesaplanır. Kural-: y= p / (q r...) ise uc( y) = y u p ( ) p u q + ( ) q +.. y değeri p, q, r değerlerinin çarpım ve bölümlerinden oluşuyorsa y nin birleşik belirsizliği ikinci kuralla hesaplanır. Bazı durumlarda ise kuralları sırayla uygulayarak birleşik belirsizlik bulunur. q y = p + r Örneğin yukarıdaki ifadenin birleşik belirsizliğini bulmak için önce q ve r den gelen belirsizlikler birleştirilir (kural ), ardından bu belirsizlik, p den gelen belirsizlikle birleştirilir (kural 1)(3).. Çalışmamızda hesaplanan belirsizlik durumları birinci kurala uyduğundan bu kural kullanılmıştır. Çalışmada rölatif (birimsiz; ortalamaya oranlı) standart belirsizlikler birleştirilerek birleşik belirsizlik bulunmuştur. 18

24 5) Genişletilmiş Belirsizliğin Hesaplanması Rastgele etkilerin değerlendirilmesi için yapılan ölçümlerde yeterli serbestlik derecesi (=n-1; n:gözlem sayısı) sağlanmış ise yaklaşık %95 güven seviyesi için k faktörü alınır. Birleşik belirsizlik k= ile çarpılarak genişletilmiş belirsizlik (Ux) bulunur. Serbestlik derecesi 6 veya bunun altında ise iki yönlü Student t tablosundaki t değeri k faktörü olarak kullanılır (3). Tablo 1 de altı ve daha düşük serbestlik dereceleri için t değerleri yer almaktadır. Tablo 1: Student t 95% güven seviyesinde (-yönlü) Sebestlik derecesi(n-1) (t) 1 1,7 4,3 3 3, 4,8 5,6 6,5 6) Belirsizliğin Raporlanması Hesaplamalar sonunda bulduğumuz Ux (genişletilmiş belirsizlik) birimsizdir. Herhangi bir sonuç (X) rapor edilirken sonuç=x± (Ux)X şeklinde rapor edilir. Böylece önceden yöntem için hesaplanmış birimsiz (rölatif; ortalamaya oranlı) genişletilmiş belirsizlik, X sonucu ile çarpılarak o sonuca ait genişletilmiş belirsizlik bulunmuş olur. 19

25 ..3.3-ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE YENİ GELİŞMELER ISO 1705 Standardına göre akredite olmak isteyen laboratuarlar için ölçüm belirsizliğinin ifadesi önemli bir meseledir. EURACHEM rehberi Nisan 000 den itibaren çeşitli internet sitelerinden yoğun bir şekilde indirilmiştir. Rehbere olan yoğun ilginin sebebi geleneksel kimyasal ölçümlerin temel prensiplerine ilişkin pratik örnekleri sunması olabilir. Rehberin neredeyse üçte ikisini bu örnekler kaplamaktadır. GUM rehberinde önerilen Tip A ve Tip B belirsizlik değerlendirmelerine EURACHEM rehberinde yer verilmiş ve birçok örnekle değişik belirsizlik bileşenlerinin birleştirilmesi gösterilmiştir. Rehberden edinilen fikir bir neden-sonuç grafiği ile bütün belirsizlik kaynaklarının belirlenmesi ve sonra tamamının hesaplanıp birleştirilmesidir. Bu yöntem, laboratuvarda yapılan belirsizlik değerlendirmesi için en uygun yöntem gibi görünebilir. Fakat ölçümü ifade eden matematik formülün analitik yöntemi bütünüyle tarif etmediği durumlarda belirsizlik tahmini azaltılmış olur. Sıklıkla bütün belirsizlik kaynakları -meselâ örneklemeden ve çevresel etkilerden gelenler- hesaba katılmaz çünkü değerlendirilmeleri zordur. Personel çevre metot Sonuç+ Belirsizlik İzlenebilirlik cihaz örnekleme Şekil 3 Şekil 3 te görülen beş çizgili neden sonuç grafiği ISO 1705 standardındaki bazı önemli bölümlere vurgu yapmaktadır. EURACHEM rehberi esas olarak metotla ve cihazla 0

26 ilgilenmektedir, dolayısıyla belirsizliği olduğundan düşük tahmin etmektedir. Bu durumda ölçüm yapan için diğer belirsizlik bileşenlerinin etkisi bir soru işareti olarak kalır. Belirsizlik değerlendirmesi laboratuvarlar için akreditasyonda önemlidir ve bir ticari kaygıdır. Laboratuvarın belirsizlik değerlendirmesi şüpheden arınmış olmalıdır. Belirsizliğin ifadesindeki zorluklar ve doğru değerlerin gerekliliği göz önüne alınarak belirsizlik değerlendirmesine yeni teklifler getirilmiştir. Bu teklifler kesinlik çalışmalarından elde edilen deneysel verilerin kullanımını içermektedir. ISO/DTS 1748 standardı tekrarlanabilirlik, tekrarüretilebilirlik ve gerçeklik (trueness) değerlendirmelerinin kullanımını önermektedir. Doğruluk (accuracy) çalışmaları esnasında elde edilen bu bilgilerin belirsizliğin değerlendirilmesinde kullanılması anlamlı görülmektedir. Deneysel çalışmanın tek bir laboratuvarda veya çeşitli laboratuvarlarda planlanmasına göre doğruluk çalışması laboratuvar içi validasyona veya laboratuvarlar arası karşılaştırmalara dayanır. ISO/DTS 1748 standardı laboratuvarlar arası verilere dayanmaktadır. Laboratuvar içi veriler de laboratuvarda uygulanan metodun yeteneğini tam olarak yansıtır. Hangi tip verinin seçileceğini analitik yöntemin kullanım amacı belirler. Analitik yöntemi bir tek laboratuvarda kullanmak amaçlanıyorsa sadece laboratuvar içi değişen durumlar (günler, çalışma serileri, personel) etkili olacağından tek laboratuvardan alınan veriler kullanılacaktır. Toplam varyans, diğer deyişle ara kesinlik, durum içi ve durumlar arası (günler, çalışma serileri, personel) varyansların toplamıdır. Analitik yöntem bir çok laboratuvarda uygulanacaksa durumlar, laboratuvardan laboratuvara değişecektir. Böyle bir modelde tek laboratuvardaki durumlar arası varyans durum içi varyansa (repeatability) indirgenebilir veya ondan çok farklı değildir. Toplam varyans diğer değişle tekrarüretilebilirlik laboratuvarlar arası varyans ve laboratuar içi varyansın (tekrarlanabilirlik) toplamına eşittir. Laboratuvar içi veya laboratuvarlar arası çalışmaların tek farkı deneyin planlanması ve durumlar arası ifadesine verilen anlamdır. ISO/DTS 1748 deki tavsiyelere göre β-tahmini değerlendirmemizde kullandığımız varyans durumlar arası varyans ve durum içi varyansların toplamı olan ara kesinlik varyansı ile tahmin edilen biasın varyansının toplamına eşittir. Bu da şu anlama gelir ki β- 1

27 tahmini için müsamaha aralığının standart sapmasını ölçümün standart belirsizliği olarak değerlendirebiliriz (15) KONTROL KARTLARI VERİLERİNDEN BELİRSİZLİK DEĞERLENDİRME İç kalite kontrol için kullanılan kontrollerin değerlerinin bir ortalaması ve bir standart sapması vardır. Kontrol kartlarında; ortalama değer, ortalamadan iki standart sapma altı ve üstü değerde olan uyarı sınırları ile ortalamadan üç standart sapma altı ve üstü değerde olan ret sınırları vardır. Uyarı sınırları içerisinde 1000 ölçümden 950 tanesi ve ret sınırları içerisinde 1000 ölçümden 997 tanesi vardır. Buradan şu sonuca ulaşılabilir: Ret sınırları %99.7 güven seviyesinde bir ölçüm belirsizliği değerlendirmesi sağlarken uyarı sınırları da %95 güven seviyesinde bir ölçüm belirsizliği değerlendirmesi sağlar (16). Kontrol materyalinden belli bir sayıda (n) ölçüm yapıldıktan sonra ortalama ve standart sapma (β-tahmini için müsamaha aralığının standart sapması) hesaplanır. Standart sapma bize ölçümün standart belirsizliğini verir. Buna başka belirsizlik eklemeyeceğimiz için standart belirsizliğimiz doğrudan birleşik belirsizliktir (u c ). Birimden kurtarmak için ortalamaya oranlanır ve yüzde olarak ifade etmek için 100 ile çarpılır (3,15,16). uc s = Xort 100% Genişletilmiş belirsizliğin hesabı için güven seviyesi %68 olan u c, uygun k faktörü ile çarpılır (3).

28 DIŞ KALİTE KONTROL VERİLERİNDEN BELİRSİZLİK DEĞERLENDİRİLMESİ Dış kalite kontrol iki ya da daha fazla laboratuvarın katıldığı ve her bir laboratuvarın yaptığı ölçümlerin kalitesini nesnel biçimde ortaya koymak için özdeş materyallerin her birinde çalışılıp verilerin değerlendirmeye tutulduğu organizasyondur (17). xlab X HEDEF z = SD z skoru bir laboratuvarın sonucunun hedef değerden farkının tüm laboratuvarların sonuçlarıyla elde edilen standart sapmaya oranlanmasıyla bulunur. Laboratuvarın performansı z skoruna göre değerlendirilir. -< z <+ aralığı kabul edilebilir aralıktır. -3< z <- veya +< z <+3 aralıkları uyarı oluşturur. z<-3 veya z > 3 değerleri kabul edilemez. Dış kalite kontrol verileri laboratuvarlar arası karşılaştırmayı mümkün kılar. Burada laboratuvardan laboratuvara değişen durumlar arası değişiklikler devreye girer. Toplam varyans diğer değişle tekrarüretilebilirlik ; laboratuvarlar arası varyans ve laboratuvar içi varyansın (tekrarlanabilirlik) toplamına eşittir. β-tahmini değerlendirmemizdeki varyans, tekrarüretilebilirlik varyansı ile tahmin edilen biasın varyansının toplamına eşittir. Böylece laboratuvarların sonuçlarının β-tahmini için müsamaha aralığının standart sapmasını, ölçümün standart belirsizliği olarak değerlendirebiliriz. Buna başka belirsizlik eklemeyeceğimiz için standart belirsizliğimiz doğrudan birleşik belirsizliktir (u c ). Birimden kurtarmak için ortalamaya oranlarız ve yüzde olarak ifade etmek için 100 ile çarparız (3,15,16). uc s = Xort 100% Genişletilmiş belirsizliğin hesabı için güven seviyesi %68 olan u c, uygun k faktörü ile çarpılır (3). 3

29 3-MATERYAL VE YÖNTEM 3.1-MATERYAL Laboratuarımıza gelen serum örneklerinden hazırladığımız serum havuzundan yapılan ölçümlerin belirsizliği hesaplandı. Bunun yanında laboratuvarımızın iki aylık döneme ait iç kalite kontrol verilerinden belirsizlik değerlendirmesi yapıldı ve hesapla bulunan sonuçlarla karşılaştırıldı. Ayrıca laboratuvarımıza ait bazı dış kalite kontrol verileri de belirsizlik açısından irdelendi. 3.-ÇALIŞMA PRENSİBİ Hazırlanan serum havuzundan Abbott Architect c16000 klinik kimya analizöründe hekzokinaz son nokta (end point) metoduyla glukoz, kinetik metotla aspartat aminotransferaz (AST), kemilüminesan mikropartikül enzim immünolojik ölçümle tiroit uyarıcı hormon (TSH) analiz edilmiştir. 3.3-CİHAZ Abbott firmasına ait Architect c16000 klinik kimya ve i000 SR hormon analizörlerinde çalışılmıştır. 3.4-REAKTİFLER Tüm çalışmalarda Abbott Diagnostics firmasından temin edilen orijinal ticari kitler kullanılmıştır. Glukoz için geri kazanım (recovery) hesaplaması yapılırken eklenen madde olarak farklı bir ticari firmanın sistem kalibratörü kullanılmıştır. 3.5-KALİBRATÖRLER Glukoz kalibrasyonu ve belirsizlik hesabında Abbott Diagnostics firmasından temin edilen çoklu biyokimya kalibratörü ve TSH kalibrasyonu ve belirsizlik hesabında aynı firmadan temin edilen TSH kalibratörü, kullanılmıştır. AST ölçümü için kalibratör kullanılmamış, firmanın kendi laboratuvarında belirlediği faktörle çalışılmıştır. 4

30 3.6-YÖNTEMLER Hekzokinaz Yöntemi: ATP molekülü ve Mg + iyonu varlığında hekzokinaz enzimi numunedeki glukozu, glukoz-6-fosfata çeçirir. Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz enzimi NAD + varlığında glukoz-6-fosfatı, 6-fosfoglukonata çevirir. Bu reaksiyonda NAD nin indirgenmesiyle oluşan NADH miktarı numunedeki glukoz miktarıyla doğru orantılıdır. NADH ın 340 nm deki absorbansı ölçülür. Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz enzimi mayadan elde edilmişse kofaktör olarak NADP +, bakteriden elde edilmişse NAD + kullanılır. Bu yöntem üzerine kurulu bir referans metod geliştirilmiş ve doğrulanmıştır (validasyonu yapılmıştır) (18). AST Ölçümü İçin Enzimatik Yöntem : Aspartat aminotransferaz enzimi L- Aspartat ın transaminasyonunu geri dönüşümlü olarak katalizler. Yeterli miktarda L- Aspartat ve α-ketoglutarat varlığında AST okzaloasetat ve L-Glutamat oluşturur. Açığa çıkan okzaloasetat NADH varlığında malat dehidrogenaz (MD) enzimiyle L-Malat a indirgenir ve NAD + oluşur (Şekil 4). NADH ın 340 nm deki azalan absorbansıyla reaksiyon takip edilir ve dakikadaki absorbans değişiminden AST aktivitesi bulunur (18). Şekil 4 TSH Ölçümü İçin İmmünkemilüminesan Yöntem: Architect TSH kitiyle yapılan ölçümde ilk adımda numune, anti-β TSH antikor kaplı paramanyetik mikropartiküller ve tetkik dilüenti ile birleştirilir. Numunedeki TSH, anti-β TSH antikor kaplı mikropartiküllere tutunur. Yıkamadan sonra, akridinyum işaretli anti-α TSH antikorları ikinci adımda ilave edilir. Ardından reaksiyon karışımına Pre-Trigger ve Trigger çözeltileri eklenir, elde edilen kemilüminesan reaksiyon relatif ışık üniteleri olarak ölçülür. 5

31 Numunedeki TSH miktarı ile optik sistemle tespit edilen relatif ışık ünitesi arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. 3.7-BELİRSİZLİK KAYNAKLARININ TESPİTİ VE BİRLEŞİK BELİRSİZLİĞİN HESAPLANMASI Glukoz, AST ve TSH için belirsizlikler GUM ve EURACHEM rehberleri esas alınarak belirsizlik kaynakları bulunup hesaplanmıştır. Tespit ettiğimiz belirsizlik kaynakları şöyledir: 1-Kitten gelen belirsizlik (Tip B): Kitin tarifesinde kite ait çalışma içi, çalışmalar arası, günler arası tekrarlanabilirlikten elde edilen CV [(Coefficient of Variation) =Relative Standard Deviation = (standart sapma/ortalama)] değerleri bulunmaktadır. Kite ait en büyük RSD, bize kite ait en yüksek belirsizlik tahminini sağlar. Bunu biz kendi hesabımıza katarken Tip B belirsizlik olarak değerlendiririz. RSD birimden arındırılmıştır (birimsiz; rölatif=oranlanmış). RSD değeri hiçbir güven seviyesi belirtilmeksizin verildiği için dikdörtgen dağılım kabul edilir ve kitten gelen birimsiz standart belirsizlik RSD nin 3 e bölünmesiyle bulunur (RSD/ 3). -Kalibratörden gelen belirsizlik (Tip A): Kalibratörün tarifesinde kalibratöre ait sertifika değeri verilmemiştir. Eğer verilseydi bu değer Tip B belirsizlik olarak değerlendirilecekti. Bunun yerine bu çalışmada kalibratör on defa arka arkaya çalışılıp ortalama, standart sapma ve RSD hesaplanmıştır. Kalibratörden gelen birimsiz standart belirsizlik RSD nin n e bölünmesiyle bulunur (RSD/ n, n=çalışma tekrarı). 3-Kalibrasyon kayma belirsizliği (Tip A): Kalibrasyon eğrisindeki kayma belirli değeri aştığında yeniden kalibrasyon yapmak gerekir. Kalibrasyon eğrisinin kaymasından gelen belirsizlik maksimum kayma değerinin 3 e bölünmesiyle (dikdörtgen dağılım) bulunur. Biz çalışmamızda kalibratör hasta gibi çalışıldığında kalibratör 6

32 konsantrasyonundan maksimum kayma değerini glukoz için % ve TSH için %7 olarak aldık (u kalibrasyon kayma =kalibrasyon kayma/ 3 ) (19). 4-Geri kazanım (Recovery) belirsizliği (Tip A): Geri kazanım çalışması, gerçeklik (trueness) değerlendirmesi için yapılır. Geri kazanım, Rm (method recovery) simgesi ile gösterilebilir. Rm nin 1 eşit olması beklenir. (Rm = ortalama Rm ) Geri kazanım çalışması üç farklı şekilde yapılabilir: a) Numune ile benzer matrikse ve konsantrasyona sahip sertifikalı referans materyal (CRM) kullanılarak: CRM en az 10 defa arka arkaya çalışılır. C obs, 10 okumanın ortalama konsantrasyonudur ve C CRM referans materyalin sertifika değeridir. Rm ve geri kazanım belirsizliği (urm) aşağıdaki gibi bulunur: C Rm = C obs CRM u( R m ) = R m u( C C obs obs ) u( C + C CRM CRM ) b) İçinde analit olmayan uygun matrikse sahip numuneden belirli bir hacim bilinen miktarda analit içeren numuneye eklenerek: C obs, eklemeden sonraki 10 defa arka arkaya yapılan okumanın ortalaması ve C spike analit içeren numunenin konsantrasyonudur. Rm ve geri kazanım belirsizliği (urm) aşağıdaki gibi bulunur: C Rm = C obs Spike u( R m ) = R m u( C C obs obs ) u( C + C spike spike ) 7

33 c) İçinde bilinen miktarda analit olan uygun matrikse sahip numuneden belirli bir hacim bilinen miktarda analit içeren numuneye eklenerek : C spike eklenen konsantrasyonu, C obs eklemeden sonra 10 defa arka arkaya yaptığımız okumadan bulduğumuz ortalama konsantrasyonu, C örnek ise üzerine ekleme yaptığımız numuneden kaynaklanan konsantrasyonu ifade eder. Rm ve geri kazanım belirsizliği (urm) aşağıdaki gibi bulunur: C Rm = obs C C spike örnek u( R m ) = R m u( C C obs obs C C örnek örnek ) u( C + C spike spike ) Hesaplanan urm birimsizdir. Rm nin 1 den anlamlı olarak farklı olup olmadığını anlamlılık testi yaparak görebiliriz. Rm 1 den farklı değilse u(rm) (geri kazanım belirsizliği) birleşik belirsizlik hesabına eklenir. Rm 1 den anlamlı olarak farklı ise anlamlı bias vardır ve düzeltilmesi gerekir. Anlamlılık testi için t hesap değeri hesaplanır, t-tablosundan uygun serbestlik derecesi (=n-1; n: çalışma sayısı) ve yeterli güven seviyesi için t tablo değeri bulunur. t = 1 R m u(r m ) t hesap < t tablo ise Rm nin 1 den anlamlı olarak farklı olmadığına karar verilir (5,0). 8

34 5-Tekrarlanabilirlikten gelen belirsizlik (Tip A): Aynı örnekten arka arkaya yapılan 10 ölçüm sonucunun standart sapmasının n e bölümü (ortalamanın standart sapması) tekrarlanabilirlikten gelen standart belirsizliktir. Birimsiz (rölatif) standart belirsizliğe dönüştürmek için ortalamaya bölünür.( CV=RSD=s/Xort ) s 1 u ( x) = = n Xort RSD n Birleşik Belirsizlik: Hesaplanan bütün birimsiz standart belirsizlikler birleştirilerek birimsiz birleşik belirsizlik (u c ) bulunur. uc = + ( u. kit) + ( u. kalibratör) + ( u. kalibrasyon. kayma) + ( u. rec) ( u. tekrar ) Genişletilmiş Belirsizlik (U): u c, uygun k faktörü ile çarpılarak genişletilmiş belirsizlik bulunur. U = k uc 4-BULGULAR A-GLUKOZUN ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ 1-Kitten gelen belirsizlik (Tip B): Kitin tarifesinde yer alan en yüksek %CV (%RSD) çalışma içi %CV = 1,98 dir (dikdörtgen dağılım). 0,0198 u( kit) = = 0,

35 -Kalibratörden gelen belirsizlik (Tip A): Glukoza ait iki düzey kalibratör 10 defa arka arkaya çalışıldı (Tablo ). Tablo: Glukoz kalibratörlerinin tekrarlanabilirliği Ölçüm no Kalibratör-1 (97 mg/dl) Kalibratör- (44 mg/dl) Ortalama 98,3 46 Standart sapma (s) 0,781,79 RSD ( s/ortalama) 0,0079 0,0065 Her iki seviye kalibratörün RSD leri havuz formülüyle birleştirilirek RSD havuz bulundu. RSDhavuz = RSD 1 ( n 1) + RSD ( m 1) ( n 1) + ( m 1) RSDhavuz = (0,0079) (10 1) + (0,0065) (10 1) + (10 1) (10 1) = 0,0074 RSDhavuz 0,0074 u( kalibratör) = = = 0, n + m 0 3-Kalibrasyon kayma belirsizliği (Tip A): Glukoz çalışmamızda kalibratör hasta gibi çalışıldığında maksimum kayma değerini % olarak aldık (kalibratör1=97 mg/dl; kalibratör = 44 mg/dl; kayma=(98,3-97)/97=0,013). 0,0 u( kalibrasyon. kayma) = = 0,

36 4-Geri kazanım ( Recovery ) belirsizliği (Tip A): Geri kazanım çalışması için başka bir ticari firmadan elde edilen sistem kalibratörü (c.i.f.a.s.) 5mL lik cam pipet kullanılarak sulandırılmıştır. u( R m ) = Rm u( C C obs obs C C örnek örnek ) u( C + C spike spike ) 4.1 Eklenen konsantrasyon belirsizliği = u (Cspike) Ticari sistem kalibratörü c.i.f.a.s. ın sulandırma belirsizliğini bulmak için 5mL lik, 0,05mL çözünürlükteki pipetin hacim belirsizliği bulunur. u( pipet5) = u pipet5. kalibrasyon + u pipet5çöz + u pipet5temp Pipetin kalibrasyonundan gelen belirsizlik : Üreticinin beyan ettiği maksimum sapma değeri ±0,030mL dir. Güven seviyesi belirtilmediğinden dikdörtgen dağılım kabul edilir. 0,030mL u( pipet5. kalibrasyon) = = 0, 017mL 3 Pipetin çözünürlüğünden gelen belirsizlik : Pipette çekilen hacim okunurken yapabileceğimiz en yüksek hata çözünürlüğün yarısı kadardır. Yapabileceğimiz hatanın güven seviyesini bilmediğimiz için dikdörtgen dağılım kabul edilip çözümürlüğün yarısı 3 e bölünerek çözünürlük belirsizliği bulunur. 0,05mL u( pipet5. çözünürlük) = = 0, 0144mL 3 Ortam sıcaklığının hacim üzerine etkisinden gelen belirsizlik : Ortam sıcaklığının ±5 o C değiştiği kabul edilmiştir. ΔT = ±5 o C α SU =,1*10-4 ml/ml o C 31

37 u( pipet5. temp) = pipet. hacmi αsu ΔT 3 5mL,1 10 = 4 o ml / ml C 5 3 o C = 0,00303mL 5 ml lik pipetin toplam hacim belirsizliği : u( pipet5) = u pipet5. kalibrasyon + u pipet5çöz + u pipet5temp u( pipet5) = (0,017) + (0,0144) + (0,00303) = 0, 04mL Seyreltmeden gelen birimsiz belirsizlik : u( pipet5) 0,04mL u( c. i. f. a. s. seyreltme) = = = 0,00448 pipetin. hacmi 5mL 4.1.-Serum havuzundan ml ve hazırlanan sistem kalibratörü c.i.f.a.s. dan 1 ml çekilip karıştırılarak geri kazanım çalışması yapıldığı için kullanılan bu ve 1 ml lik pipetlerden gelen belirsizlik de eklenen konsantrasyon belirsizliğine dahildir. ml lik 0,0 ml çözünürlükteki pipet için üreticinin beyan ettiği en yüksek sapma değeri ±0,010 ml dir. u( pipet) = u pipet. kalibrasyon + u pipetçöz + u pipettemp u( pipet) = 0, ,0 /, u( pipet.) = 0, 0083mL 3

ANALİTİK YÖNTEMLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2004

ANALİTİK YÖNTEMLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2004 ANALİTİK YÖNTEMLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2004 1 Laboratuvarlarda yararlanılan analiz yöntemleri performans kalitelerine göre üç sınıfta toplanabilir: -Kesin yöntemler

Detaylı

Erciyes Dağı. Rakım??? Tıbbi Laboratuvarlarda Ölçüm Belirsizliği

Erciyes Dağı. Rakım??? Tıbbi Laboratuvarlarda Ölçüm Belirsizliği Erciyes Dağı. Rakım??? 3916 m?????? Tıbbi Laboratuvarlarda Ölçüm Belirsizliği DOÇ. DR. CEVAT YAZICI ERCİYES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ BİYOKİMYA A. D. SUNUM PLANI Laboratuvar branşlarının işlevi ve değişimler

Detaylı

ANALİTİK ÖLÇÜM YÖNTEMLERİNİN LABORATUVARA KURULMASI İLE İLGİLİ HESAPLAMALAR. Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2005

ANALİTİK ÖLÇÜM YÖNTEMLERİNİN LABORATUVARA KURULMASI İLE İLGİLİ HESAPLAMALAR. Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2005 ANALİTİK ÖLÇÜM YÖNTEMLERİNİN LABORATUVARA KURULMASI İLE İLGİLİ HESAPLAMALAR Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2005 1 Yöntem Seçiminde Göz Önünde Bulundurulacak Özellikler 1 *Yönteme ilişkin

Detaylı

KROM (Cr +6 ) ANALİZ YÖNTEMİ VALİDAYON RAPORU VE BELİRSİZLİK HESAPLARI

KROM (Cr +6 ) ANALİZ YÖNTEMİ VALİDAYON RAPORU VE BELİRSİZLİK HESAPLARI Doküman No: R.LAB.5.4.04 Rev.No/Tarih : 00/ Yayın Tarihi: 08.07.2011 Sayfa: 1 / 1 KROM (Cr +6 ) ANALİZ YÖNTEMİ VALİDAYON RAPORU BELİRSİZLİK HESAPLARI Doküman No: R.LAB.5.4.04 Rev.No/Tarih : 00/ Yayın Tarihi:

Detaylı

JET-A1 YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-9900.2014.

JET-A1 YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-9900.2014. JET-A1 YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-9900.2014.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 8 Aralık 2014 Gebze/KOCAELİ Bu yeterlilik

Detaylı

TOPRAKTA PH TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-400.2014.

TOPRAKTA PH TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-400.2014. TOPRAKTA PH TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-400.2014.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 24 Aralık 2014 Gebze/KOCAELİ

Detaylı

KİMYASAL ANALİZ KALİTATİF ANALİZ (NİTEL) (NİCEL) KANTİTATİF ANALİZ

KİMYASAL ANALİZ KALİTATİF ANALİZ (NİTEL) (NİCEL) KANTİTATİF ANALİZ KİMYASAL ANALİZ KALİTATİF ANALİZ (NİTEL) KANTİTATİF ANALİZ (NİCEL) KANTİTATİF ANALİZ Bir numunedeki element veya bileşiğin bağıl miktarını belirlemek için yapılan analizlere denir. 1 ANALİTİK ANALİTİK

Detaylı

SUDA ph TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-240.2013.

SUDA ph TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-240.2013. SUDA ph TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-240.2013.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 6 Ocak 2014 Gebze/KOCAELİ Bu yeterlilik

Detaylı

KARŞILAŞTIRMA İSTATİSTİĞİ, ANALİTİK YÖNTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI, BİYOLOJİK DEĞİŞKENLİK. Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2005

KARŞILAŞTIRMA İSTATİSTİĞİ, ANALİTİK YÖNTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI, BİYOLOJİK DEĞİŞKENLİK. Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2005 KARŞILAŞTIRMA İSTATİSTİĞİ, ANALİTİK YÖNTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI, BİYOLOJİK DEĞİŞKENLİK Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2005 1 Karşılaştırma istatistiği Temel kavramlar: Örneklem ve evren:

Detaylı

METOT VALİDASYONU VE VERİFİKASYONU. Sedat Abuşoğlu Konya

METOT VALİDASYONU VE VERİFİKASYONU. Sedat Abuşoğlu Konya METOT VALİDASYONU VE VERİFİKASYONU Sedat Abuşoğlu Konya İki Tanım Validasyon (CLSI): Bir sistem veya yöntemin beklendiği şekilde çalıştığını kanıtlama eylemi veya sürecidir. Validasyon (WHO-BS/95.1793):

Detaylı

TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ PROSEDÜRÜ PR15/KYB

TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ PROSEDÜRÜ PR15/KYB TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI PR15/KYB Sayfa No: 1/17 1. AMAÇ VE KAPSAM Bu prosedürün amacı, Daire Başkanlığı, TS EN ISO/IEC

Detaylı

ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİNİN HESAPLANMASI PROSEDÜRÜ

ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİNİN HESAPLANMASI PROSEDÜRÜ Doküman No: P.LAB.5.4.6.01 Rev.No/Tarih : 00/- Yayın Tarihi: 08.07.2011 Sayfa: 1 / 1 1.0. AMAÇ VE KAPSAM Çevre Analizleri Laboratuarında TS EN ISO/IEC 17025:2005 Deney ve Kalibrasyon Laboratuarlarının

Detaylı

SUDA PH TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-190.2014.

SUDA PH TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-190.2014. SUDA PH TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELERI LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-190.2014.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 23 Aralık 2014 Gebze/KOCAELİ Bu

Detaylı

10. VALİDASYON VE KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARINA DAYANAN YAKLAŞIM (TEK_LAB VALİDASYON YAKLAŞIMI)

10. VALİDASYON VE KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARINA DAYANAN YAKLAŞIM (TEK_LAB VALİDASYON YAKLAŞIMI) 10. VALİDASYON VE KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARINA DAYANAN YAKLAŞIM (TEK_LAB VALİDASYON YAKLAŞIMI) 2:00 /4:55:00 10.1 Temel Bilgiler, Ana Denklem, Mutlak ve Bağıl Miktarlar, Pratik Uygulamaya Genel Bakış VALİDASYON

Detaylı

Analitik Kimya. (Metalurji ve Malzeme Mühendisliği)

Analitik Kimya. (Metalurji ve Malzeme Mühendisliği) Analitik Kimya (Metalurji ve Malzeme Mühendisliği) 1. Analitik Kimya Maddenin bileşenlerinin belirlenmesi (teşhisi), bileşenlerinin ayrılması veya bileşenlerinin bağıl miktarlarının tayiniyle ilgilenir.

Detaylı

Yöntemin Geçerliliği (Validasyon)

Yöntemin Geçerliliği (Validasyon) VALİDASYON Prof. Dr. A. Olcay Sağırlı Yöntemin Geçerliliği (Validasyon) Geçerlilik, (Validasyon) cihazın, metodun veya ölçüm prosedürünün belirlenen amaçlara uygunluğunun objektif olarak test edilerek

Detaylı

Temel İstatistik. Y.Doç.Dr. İbrahim Turan Mart Tanımlayıcı İstatistik. Dağılımları Tanımlayıcı Ölçüler Dağılış Ölçüleri

Temel İstatistik. Y.Doç.Dr. İbrahim Turan Mart Tanımlayıcı İstatistik. Dağılımları Tanımlayıcı Ölçüler Dağılış Ölçüleri Temel İstatistik Tanımlayıcı İstatistik Dağılımları Tanımlayıcı Ölçüler Dağılış Ölçüleri Y.Doç.Dr. İbrahim Turan Mart 2011 DAĞILIM / YAYGINLIK ÖLÇÜLERİ Verilerin değişkenlik durumu ve dağılışın şeklini

Detaylı

SUDA ASKIDA KATI MADDE TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI

SUDA ASKIDA KATI MADDE TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI SUDA ASKIDA KATI MADDE TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-210.2014.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 23 Aralık 2014 Gebze/KOCAELİ

Detaylı

TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-120.2013.02. Koordinatör: Dr.

TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-120.2013.02. Koordinatör: Dr. ATIK SUDA KİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-120.2013.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 6 Ocak

Detaylı

BUĞDAY UNUNDA NEM, KÜL, YAĞ, PROTEİN VE SEDİMANTASYON İNDEKSİ TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU

BUĞDAY UNUNDA NEM, KÜL, YAĞ, PROTEİN VE SEDİMANTASYON İNDEKSİ TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU BUĞDAY UNUNDA NEM, KÜL, YAĞ, PROTEİN VE SEDİMANTASYON İNDEKSİ TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-500.2015.01 Koordinatör:

Detaylı

GIDA MADDELERİNDE NEM, KÜL, YAĞ VE PROTEİN TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU

GIDA MADDELERİNDE NEM, KÜL, YAĞ VE PROTEİN TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU GIDA MADDELERİNDE NEM, KÜL, YAĞ VE PROTEİN TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-500.2014.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ

Detaylı

1.ULUSAL LABORATUVAR AKREDĠTASYONU VE GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU VE SERGĠSĠ 16-18 Mayıs 2013 KALĠBRASYON (5N+1K) İbrahim AKDAĞ

1.ULUSAL LABORATUVAR AKREDĠTASYONU VE GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU VE SERGĠSĠ 16-18 Mayıs 2013 KALĠBRASYON (5N+1K) İbrahim AKDAĞ 1.ULUSAL LABORATUVAR AKREDĠTASYONU VE GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU VE SERGĠSĠ 16-18 Mayıs 2013 KALĠBRASYON (5N+1K) İbrahim AKDAĞ E-Posta: ibrahim@uzmanakreditasyon.com Web: http: // www.uzmanakreditasyon.com Konusunda

Detaylı

DENEY VEYA KALİBRASYON LABORATUVARLARININ TS EN ISO/IEC 17025:2005 STANDARDINA GÖRE DENETİMİ VE AKREDİTASYONU

DENEY VEYA KALİBRASYON LABORATUVARLARININ TS EN ISO/IEC 17025:2005 STANDARDINA GÖRE DENETİMİ VE AKREDİTASYONU 583 DENEY VEYA KALİBRASYON LABORATUVARLARININ TS EN ISO/IEC 17025:2005 STANDARDINA GÖRE DENETİMİ VE AKREDİTASYONU Şahin ÖZGÜL ÖZET Deney veya kalibrasyon laboratuarları kendi sözcük dağarcıklarını özenle

Detaylı

İÜ ONKOLOJİ ENSTİTÜSÜ KALİTE KONTROL ve TEST KALİBRASYON PROSEDÜRÜ

İÜ ONKOLOJİ ENSTİTÜSÜ KALİTE KONTROL ve TEST KALİBRASYON PROSEDÜRÜ Sayfa No : 1 / 6 1. Amaç Tıbbi Biyokimya Laboratuvarında rastgele ve sistematik hataları önlemek, doğru ve güvenilir test sonuçları elde etmek için iç ve dış kalite kontrol yöntemleri, bakım-kalibrasyonu

Detaylı

Kaynak: EURACHEM / CITAC Guide CG 4 Quantifying Uncertainty in Analytical Measurement Second Edition QUAM:2000.1

Kaynak: EURACHEM / CITAC Guide CG 4 Quantifying Uncertainty in Analytical Measurement Second Edition QUAM:2000.1 Metot Validasyonu HAKAN ÇELIK HIDROJ EOLOJ I YÜKSEK MÜHENDISI Kaynak: EURACHEM / CITAC Guide CG 4 Quantifying Uncertainty in Analytical Measurement Second Edition QUAM:2000.1 Metodun uygulanan laboratuvar

Detaylı

Belirsizlik 5N+1K. Akreditasyon Danışmanlık. Nedir? gösteren bir özelliktir. Ölçüm sonucunun kalitesinin bir göstergesidir. makul bir. Neden?

Belirsizlik 5N+1K. Akreditasyon Danışmanlık. Nedir? gösteren bir özelliktir. Ölçüm sonucunun kalitesinin bir göstergesidir. makul bir. Neden? Akreditasyon Danışmanlık Belirsizlik 5N+1K Nedir? Ölçüm belirsizliği ölçüm sonucu ile birlikte verilen ve ölçüm değerlerinin dağılımını gösteren bir özelliktir. Ölçüm sonucunun kalitesinin bir göstergesidir.

Detaylı

Laboratuvar Tıbbında İzlenebilirlik

Laboratuvar Tıbbında İzlenebilirlik Laboratuvar Tıbbında İzlenebilirlik Medikal Metroloji Çalıştayı TÜBİTAK-UME, İstanbul Dr. Diler Aslan Pamukkale Üniversitesi 13 Şubat 2013, İstanbul İçerik Adlandırma,Tanım, kavram, sektör, segment: Tıbbi

Detaylı

FUEL OIL YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Koordinatör: Dr.

FUEL OIL YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Koordinatör: Dr. FUEL OIL YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-9900.2014.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 8 Aralık 2014 Gebze/KOCAELİ Bu yeterlilik

Detaylı

TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI KALİTE KONTROL PROSEDÜRÜ PR17/KYB

TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI KALİTE KONTROL PROSEDÜRÜ PR17/KYB TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI PR17/KYB Sayfa No: 1/6 1. AMAÇ ve KAPSAM Bu prosedürün amacı, Daire Başkanlığında deney hizmetleri

Detaylı

2.ULUSAL LABORATUVAR AKREDĠTASYONU VE GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU VE SERGĠSĠ 30-31Ekim 2014 METOT VALĠDASYONU VE ÖNEMĠ (5N+1K)

2.ULUSAL LABORATUVAR AKREDĠTASYONU VE GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU VE SERGĠSĠ 30-31Ekim 2014 METOT VALĠDASYONU VE ÖNEMĠ (5N+1K) 2.ULUSAL LABORATUVAR AKREDĠTASYONU VE GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU VE SERGĠSĠ 30-31Ekim 2014 METOT VALĠDASYONU VE ÖNEMĠ (5N+1K) İbrahim AKDAĞ E-Posta: ibrahim@uzmanakreditasyon.com Web: http: // www.uzmanakreditasyon.com

Detaylı

RGKLM-2015/02 BAL NUMUNESİ (HMF-NEM) LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA(LAK) TESTİ SONUÇ RAPORU

RGKLM-2015/02 BAL NUMUNESİ (HMF-NEM) LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA(LAK) TESTİ SONUÇ RAPORU RGKLM-2015/02 BAL NUMUNESİ (HMF-NEM) LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA(LAK) TESTİ SONUÇ RAPORU 1 Laboratuvarlar arası karşılaştırma test numunesinin hazırlanması ve çevrimin organizasyonunda görev alan

Detaylı

KULLANICI TARAFINDAN TESTİN DOĞRULANMASI (VERİFİKASYON) Dr. Murat Öktem Düzen Laboratuvarlar Grubu

KULLANICI TARAFINDAN TESTİN DOĞRULANMASI (VERİFİKASYON) Dr. Murat Öktem Düzen Laboratuvarlar Grubu KULLANICI TARAFINDAN TESTİN DOĞRULANMASI (VERİFİKASYON) Dr. Murat Öktem Düzen Laboratuvarlar Grubu Kaynaklar CLSI EP5-A2: Evaluation of Precision Performance of Quantitative Measurement Methods (2004)

Detaylı

Örnek 4.1: Tablo 2 de verilen ham verilerin aritmetik ortalamasını hesaplayınız.

Örnek 4.1: Tablo 2 de verilen ham verilerin aritmetik ortalamasını hesaplayınız. .4. Merkezi Eğilim ve Dağılım Ölçüleri Merkezi eğilim ölçüleri kitleye ilişkin bir değişkenin bütün farklı değerlerinin çevresinde toplandığı merkezi bir değeri gösterirler. Dağılım ölçüleri ise değişkenin

Detaylı

İstatistik ve Olasılık

İstatistik ve Olasılık İstatistik ve Olasılık Ders 8: Prof. Dr. İrfan KAYMAZ Tanım Tahmin (kestirim veya öngörü): Mevcut bilgi ve deneylere dayanarak olayın bütünü hakkında bir yargıya varmaktır. Bu anlamda, anakütleden çekilen

Detaylı

Ulusal Metroloji Enstitüsü GENEL METROLOJİ

Ulusal Metroloji Enstitüsü GENEL METROLOJİ Ulusal Metroloji Enstitüsü GENEL METROLOJİ METROLOJİNİN TANIMI Kelime olarak metreden türetilmiş olup anlamı ÖLÇME BİLİMİ dir. Metrolojinin Görevi : Bütün ölçme sistemlerinin temeli olan birimleri (SI

Detaylı

TANIMLAR. Dr. Neriman AYDIN. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı

TANIMLAR. Dr. Neriman AYDIN. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı TANIMLAR Dr. Neriman AYDIN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı In-vitro tanı Sürekli doğru sonuç Amaca uygun Zamanında Uygun maliyet In-vitro tanı elemanları Kitler

Detaylı

3.ULUSAL LABORATUVAR AKREDİTASYONU VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU VE SERGİSİ Mayıs 2016 METOT VALİDASYONU (5N+1K)

3.ULUSAL LABORATUVAR AKREDİTASYONU VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU VE SERGİSİ Mayıs 2016 METOT VALİDASYONU (5N+1K) 3.ULUSAL LABORATUVAR AKREDİTASYONU VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU VE SERGİSİ 11-12-13 Mayıs 2016 METOT VALİDASYONU (5N+1K) İbrahim AKDAĞ E-Posta: ibrahim@uzmanakreditasyon.com Web: http: // www.uzmanakreditasyon.com

Detaylı

TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-250.2013.02. Koordinatör: Dr.

TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-250.2013.02. Koordinatör: Dr. SUDA ELEKTROLİTİK İLETKENLİK TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-250.2013.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 6 Ocak 2014

Detaylı

LABORATUVAR AKREDİTASYON BAŞKANLIĞI

LABORATUVAR AKREDİTASYON BAŞKANLIĞI TÜRK AKREDİTASYON KURUMU LABORATUVAR AKREDİTASYON BAŞKANLIĞI Soner Karataş Standardı ve EA 2/17 Revizyon Değişiklikleri 08 Ekim 2015 İstanbul 1 Kapsam Akreditasyon ve Uluslararası Durum ISO 17025 Standardının

Detaylı

SUDA ASKIDA KATI MADDE (AKM) TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI

SUDA ASKIDA KATI MADDE (AKM) TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI SUDA ASKIDA KATI MADDE (AKM) TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-260.2013.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 6 Ocak 2014

Detaylı

GIDA MADDELERİNDE NEM, KÜL, YAĞ, PROTEİN ve GLÜTEN TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU

GIDA MADDELERİNDE NEM, KÜL, YAĞ, PROTEİN ve GLÜTEN TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU GIDA MADDELERİNDE NEM, KÜL, YAĞ, PROTEİN ve GLÜTEN TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-190.2013.02 Koordinatör:Dr. Fatma

Detaylı

TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-200.2013.02. Koordinatör: Dr.

TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-200.2013.02. Koordinatör: Dr. İÇME SUYUNDA ANYON TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KARG3RM200.2013.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 6 Ocak 2014 Gebze/KOCAELİ

Detaylı

Metroloji ve Kalibrasyon Nedir? Ne İçin Gereklidir? Metroloji ve Kalibrasyonun, yaşamımızdaki önemini ve gerekliliğini vurgulamak için aşağıdaki

Metroloji ve Kalibrasyon Nedir? Ne İçin Gereklidir? Metroloji ve Kalibrasyonun, yaşamımızdaki önemini ve gerekliliğini vurgulamak için aşağıdaki Metroloji ve Kalibrasyon Nedir? Ne İçin Gereklidir? Metroloji ve Kalibrasyonun, yaşamımızdaki önemini ve gerekliliğini vurgulamak için aşağıdaki soruları cevaplamamız bu konuda bakış açımızın gelişmesini

Detaylı

Klinik Mikrobiyoloji Laboratuarında Validasyon ve Verifikasyon Kursu 12 Kasım 2011 Cumartesi Salon C (BUNIN SALONU) Kursun Amacı:

Klinik Mikrobiyoloji Laboratuarında Validasyon ve Verifikasyon Kursu 12 Kasım 2011 Cumartesi Salon C (BUNIN SALONU) Kursun Amacı: Klinik Mikrobiyoloji Laboratuarında Validasyon ve Verifikasyon Kursu 12 Kasım 2011 Cumartesi Salon C (BUNIN SALONU) Kursun Amacı: Katılımcılara; klinik mikrobiyoloji laboratuarlarında doğru, geçerli ve

Detaylı

ALETLİ ANALİZ YÖNTEMLERİ

ALETLİ ANALİZ YÖNTEMLERİ ALETLİ ANALİZ YÖNTEMLERİ Analiz Çeşitleri ve Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Gökçe MEREY Analiz Nitel (Kalitatif) Analiz: Bir örnekte hangi bileşen ve/veya bileşenlerin (atom, iyon, molekül) olduğunun tayinine

Detaylı

TÜRK AKREDİTASYON KURUMU

TÜRK AKREDİTASYON KURUMU TÜRK AKREDİTASYON KURUMU LABORATUVAR AKREDİTASYON BAŞKANLIĞI KALİBRASYON LABORATUVARLARININ AKREDİTASYONU Soner KARATAŞ Laboratuvar Akreditasyon Başkan V. 13.02.2013 TÜBİTAK UME 1 AKREDİTASYON Akreditasyon

Detaylı

Klinik Mikrobiyoloji Testlerinde Doğrulama (verifikasyon) ve Geçerli Kılma (validasyon)

Klinik Mikrobiyoloji Testlerinde Doğrulama (verifikasyon) ve Geçerli Kılma (validasyon) Klinik Mikrobiyoloji Testlerinde Doğrulama (verifikasyon) ve Geçerli Kılma (validasyon) Kaynaklar Mikrobiyolojik prosedürleri doğrulama / geçerli kılmaya ilişkin aşağıdaki uluslararası kaynaklar önerilir

Detaylı

MALZEME TEST MAKİNASI KUVVET KALİBRASYONU KARŞILAŞTIRMA RAPORU

MALZEME TEST MAKİNASI KUVVET KALİBRASYONU KARŞILAŞTIRMA RAPORU MALZEME TEST MAKİNASI KUVVET KALİBRASYONU KARŞILAŞTIRMA RAPORU Dr. Bülent AYDEMİR Cemal VATAN Dr. Haldun DİZDAR 19.09.2014 TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ Kuvvet Laboratuarları İÇİNDEKİLER 1. Giriş...

Detaylı

UME-EM-10-11 AKIM TRANSFORMATÖRÜ KARŞILAŞTIRMASI RAPORU

UME-EM-10-11 AKIM TRANSFORMATÖRÜ KARŞILAŞTIRMASI RAPORU UME-EM-10-11 AKIM TRANSFORMATÖRÜ KARŞILAŞTIRMASI RAPORU 01.12.2011 Özlem YILMAZ, Hüseyin ÇAYCI TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ Güç ve Enerji Laboratuvarı İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 TABLOLAR LİSTESİ...

Detaylı

METOTLARIN GEÇERLİ KILINMASI (VALİDASYON) PROSEDÜRÜ

METOTLARIN GEÇERLİ KILINMASI (VALİDASYON) PROSEDÜRÜ TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI PR16/KYB Sayfa No: 1/20 1. AMAÇ VE KAPSAM: Bu prosedürün amacı; Daire Başkanlığı nda gerçekleştirilen

Detaylı

Kalibrasyon/Deney Sonuçlarının Raporlanması ve Yorumlanması

Kalibrasyon/Deney Sonuçlarının Raporlanması ve Yorumlanması Kalibrasyon/Deney Sonuçlarının Raporlanması ve Yorumlanması Saliha TURHAN Kalite 13, 6. Kontrol, Metroloji, Test Ekipmanları ve Endüstriyel Yazılım Fuarı İstanbul, 16/11/2013 İçerik Sonuçların raporlanması

Detaylı

Analitik Kalite Güvence: Minimum gereksinimler

Analitik Kalite Güvence: Minimum gereksinimler Analitik Kalite Güvence: Minimum gereksinimler Hamide Z Şenyuva 8 9 Ekim 2008, İzmir İçerik Giriş- Analitik Kalite Güvence neden önemli? Formal Kalite Güvence Sistemleri Metot validasyonu İç Kalite Kontrol

Detaylı

İÇ KALİTE KONTROL VE KONTROL DİYAGRAMLARI

İÇ KALİTE KONTROL VE KONTROL DİYAGRAMLARI Akreditasyon Danışmanlık Konusunda 25 yıllık bilgi ve deneyimini sizinle paylaşmak için! İÇ KALİTE KONTROL VE KONTROL DİYAGRAMLARI İbrahim AKDAĞ Kimya Mühendisi ATAKENT 3.ETAP B.32 Blok D.14 Atakent Mah.

Detaylı

Laboratuvar Performansının Sürekliliği (Kalite Kontrol)

Laboratuvar Performansının Sürekliliği (Kalite Kontrol) Laboratuvar Akreditasyon Danışmanlık Ltd. Şti. Konusunda 25 yıllık bilgi ve deneyimini sizinle paylaşmak için! İÇ KALİTE KONTROL VE KONTROL DİYAGRAMLARI İbrahim AKDAĞ Kimya Mühendisi ATAKENT MAH. AKASYA

Detaylı

I. Analitik duyarlılık ve özgüllük II. Klinik duyarlılık ve özgüllük III. Kesinlik tekrarlanabilirlik IV. Doğruluk V. Doğrusallık (lineerite)

I. Analitik duyarlılık ve özgüllük II. Klinik duyarlılık ve özgüllük III. Kesinlik tekrarlanabilirlik IV. Doğruluk V. Doğrusallık (lineerite) SORU 1 IVD/CE belgesi olan kantitatif HBV DNA PCR testi satın alma aşamasında yöntem doğrulama (verifikasyon) yapmak istiyorsunuz. Hangi parametreleri mutlaka kontrol etmek isterseniz? I. Analitik duyarlılık

Detaylı

Laboratuvar Akreditasyonu

Laboratuvar Akreditasyonu Akreditasyon Laboratuvar, muayene ve belgelendirme kuruluşlarının ulusal ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğin onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesi

Detaylı

İSTATİSTİK HAFTA. ÖRNEKLEME METOTLARI ve ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN TESPİTİ

İSTATİSTİK HAFTA. ÖRNEKLEME METOTLARI ve ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN TESPİTİ ÖRNEKLEME METOTLARI ve ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN TESPİTİ HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Örneklemenin niçin ve nasıl yapılacağını öğreneceksiniz. Temel Örnekleme metotlarını öğreneceksiniz. Örneklem

Detaylı

Bornova Vet.Kont.Arst.Enst.

Bornova Vet.Kont.Arst.Enst. Analitik Kalite Güvence: Minimum gereksinimler Hamide Z Şenyuva 8 9 Ekim 2008, İzmir İçerik Giriş- Analitik Kalite Güvence neden önemli? Formal Kalite Güvence Sistemleri Metot validasyonu İç Kalite Kontrol

Detaylı

Laboratuvar Akreditasyonu

Laboratuvar Akreditasyonu Laboratuvar Akreditasyonu Akreditasyon, Laboratuvarların, Muayene Belgelendirme ve Yeterlilik Deneyi Sağlayıcı Kuruluşlarının Ulusal ve Uluslararası Kabul Görmüş Teknik Kriterlere Göre Değerlendirilmesi,

Detaylı

TANIMLAYICI İSTATİSTİKLER

TANIMLAYICI İSTATİSTİKLER TANIMLAYICI İSTATİSTİKLER Tanımlayıcı İstatistikler ve Grafikle Gösterim Grafik ve bir ölçüde tablolar değişkenlerin görsel bir özetini verirler. İdeal olarak burada değişkenlerin merkezi (ortalama) değerlerinin

Detaylı

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Gürültü-Titreşim Parametrelerinde Dikkat Edilecek Hususlar İş Hijyeni Ayhan ÖZMEN İSG Uzmanı Fizik Mühendisi İSGÜM Şubat

Detaylı

Hediye Özgen YALÇIN Kimyasal Faktörler Birim Sorumlusu Kimya Yüksek Mühendisi Şubat,2015

Hediye Özgen YALÇIN Kimyasal Faktörler Birim Sorumlusu Kimya Yüksek Mühendisi Şubat,2015 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ ASTM D 4490 Practice for Measuring the Concentration of Toxic Gases or Vapors Using Detector Tubes-Renk Karşılaştırma

Detaylı

UME DE AC AKIM ÖLÇÜMLERİ

UME DE AC AKIM ÖLÇÜMLERİ VII. UUSA ÖÇÜMBİİM KONGRESİ 543 UME DE AC AKIM ÖÇÜMERİ Mehedin ARİFOVİÇ Naylan KANATOĞU ayrettin ÇINAR ÖZET Günümüzde kullanılan yüksek doğruluklu çok fonksiyonlu kalibratör ve multimetrelerin AC akım

Detaylı

ITS-90 ÖLÇEĞİNİN 100 C / 1000 C SICAKLIK ARALIĞINDA ISILÇİFT KARŞILAŞTIRMASI

ITS-90 ÖLÇEĞİNİN 100 C / 1000 C SICAKLIK ARALIĞINDA ISILÇİFT KARŞILAŞTIRMASI ITS-90 ÖLÇEĞİNİN 100 C / 1000 C SICAKLIK ARALIĞINDA ISILÇİFT KARŞILAŞTIRMASI Narcisa ARİFOVİÇ Ahmet DİRİL TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü, P.K: 54 41470 Gebze-Kocaeli TÜRKİYE Tel: 262 679 50 00 *E-Mail:

Detaylı

TÜRKAK ve Akreditasyon Çalışmaları

TÜRKAK ve Akreditasyon Çalışmaları TÜRKAK ve Akreditasyon Çalışmaları Erdinç MALHATUN Türk Akreditasyon Kurumu Laboratuvar Akreditasyon Başkanlığı Başdenetçi 1 TÜRK AKREDİTASYON KURUMU Mustafa Kemal Mahallesi 2125. Sokak No:1 Çankaya/Ankara

Detaylı

Bir Normal Dağılım Ortalaması İçin Testler

Bir Normal Dağılım Ortalaması İçin Testler Bir Normal Dağılım Ortalaması İçin Testler İÇERİK o Giriş ovaryansı Bilinen Bir Normal Dağılım Ortalaması İçin Hipotez Testler P-değerleri: II. Çeşit hata ve Örnekleme Büyüklüğü Seçimi Örnekleme Büyüklüğü

Detaylı

LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK)

LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) Konu: HACİM (Mikropipet) KALİBRASYONU Organizatör: JERA ELEKTRONİK SAN.TİC.LTD.ŞTİ. TARİH: 02.05.2013 Sayfa : 1 / 7 1. AÇIKLAMA Bu Laboratuvarlararası karşılaştırma

Detaylı

İstatistik ve Olasılık

İstatistik ve Olasılık İstatistik ve Olasılık - I Prof. Dr. İrfan KAYMAZ Tanım Tahmin (kes1rim veya öngörü): Mevcut bilgi ve deneylere dayanarak olayın bütünü hakkında bir yargıya varmak7r. ü Bu anlamda, anakütleden çekilen

Detaylı

Mühendislikte İstatistiksel Yöntemler

Mühendislikte İstatistiksel Yöntemler Mühendislikte İstatistiksel Yöntemler BÖLÜM 7 TAHMİNLER Yrd. Doç. Dr. Fatih TOSUNOĞLU 1 Tahmin (kestirim veya öngörü): Mevcut bilgi ve deneylere dayanarak olayın bütünü hakkında bir yargıya varmaktır.

Detaylı

ISO 17025 Laboratuvar Akreditasyonu Teknik Kriterleri

ISO 17025 Laboratuvar Akreditasyonu Teknik Kriterleri Akreditasyon Danışmanlık Konusunda 25 yıllık bilgi ve deneyimini sizinle paylaşmak için! ISO 17025 Laboratuvar Akreditasyonu Teknik Kriterleri İbrahim AKDAĞ Kimya Mühendisi ATAKENT 3.ETAP B.32 Blok D.14

Detaylı

LAK-B-2014-01 BASINÇ KALİBRASYONU KONUSUNDA LABORATUVARLARARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ

LAK-B-2014-01 BASINÇ KALİBRASYONU KONUSUNDA LABORATUVARLARARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ BASINÇ KALİBRASYONU KONUSUNDA LABORATUVARLARARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ 1. AÇIKLAMA Bu Laboratuvarlararası karşılaştırma ölçümü akredite olmuş kalibrasyon laboratuvarların BASINÇ alanında gerçekleştirdiği

Detaylı

Analitik Kalite Güvence: Minimum gereksinimler

Analitik Kalite Güvence: Minimum gereksinimler Analitik Kalite Güvence: Minimum gereksinimler Dr. Hamide Z Şenyuva 16 17 Ekim 2007, Bursa İçerik Giriş- Analitik Kalite Güvence neden önemli? Formal Kalite Güvence Sistemleri Metot validasyonu İç Kalite

Detaylı

MOTORİN YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Koordinatör:Dr. Fatma AKÇADAĞ

MOTORİN YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Koordinatör:Dr. Fatma AKÇADAĞ MOTORİN YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No:KAR-G3RM-9900.2014.02 Koordinatör:Dr. Fatma AKÇADAĞ 8 Aralık 2014 Gebze/KOCAELİ MotorinYeterlilik

Detaylı

Merkezi Yığılma ve Dağılım Ölçüleri

Merkezi Yığılma ve Dağılım Ölçüleri 1.11.013 Merkezi Yığılma ve Dağılım Ölçüleri 4.-5. hafta Merkezi eğilim ölçüleri, belli bir özelliğe ya da değişkene ilişkin ölçme sonuçlarının, hangi değer etrafında toplandığını gösteren ve veri grubunu

Detaylı

BKİ farkı Standart Sapması (kg/m 2 ) A B BKİ farkı Ortalaması (kg/m 2 )

BKİ farkı Standart Sapması (kg/m 2 ) A B BKİ farkı Ortalaması (kg/m 2 ) 4. SUNUM 1 Gözlem ya da deneme sonucu elde edilmiş sonuçların, rastlantıya bağlı olup olmadığının incelenmesinde kullanılan istatistiksel yöntemlere HİPOTEZ TESTLERİ denir. Sonuçların rastlantıya bağlı

Detaylı

P704. Revizyon No : 05 Yürürlük Tarihi : 17.12.2014. Yeterlilik Deneyleri ve Laboratuvarlar Arası Karşılaştırma Programları Prosedürü

P704. Revizyon No : 05 Yürürlük Tarihi : 17.12.2014. Yeterlilik Deneyleri ve Laboratuvarlar Arası Karşılaştırma Programları Prosedürü P704 Revizyon No : 05 Yürürlük Tarihi : 17.12.2014 Yeterlilik Deneyleri ve Laboratuvarlar Arası Karşılaştırma Programları Prosedürü Sayfa 1 / 6 1. AMAÇ Bu prosedürün amacı, TÜRKAK tarafından akredite olmak

Detaylı

İÇME SUYUNDA METAL TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

İÇME SUYUNDA METAL TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 17 İÇME SUYUNDA METAL TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Fatma AKÇADAĞ Emrah UYSAL ÖZET TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) Kimya Grubu Laboratuvarları yeterlilik testlerinin önemini

Detaylı

ANALİZE DAYALI KADEME UYGULAMALARINA İLİŞKİN REHBER

ANALİZE DAYALI KADEME UYGULAMALARINA İLİŞKİN REHBER Bu rehber; Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik) ile Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi ve Raporlanması Hakkında Tebliğ (Tebliğ) kapsamında analiz gerektiren kademe uygulamalarına

Detaylı

TİTREŞİM UYARICISI KALİBRASYONU KARŞILAŞTIRMASI SONUÇ RAPORU

TİTREŞİM UYARICISI KALİBRASYONU KARŞILAŞTIRMASI SONUÇ RAPORU TİTREŞİM UYARICISI KALİBRASYONU KARŞILAŞTIRMASI SONUÇ RAPORU UME-G2TI-2013-01 TÜBİTAK UME TİTREŞİM LABORATUVARI 21 Ekim 2013 UME-G2TI-13-01 Titreşim Uyarıcısı Kalibrasyonu Karşılaştırması Sonuç Raporu

Detaylı

YETERLİLİK DENEYLERİ VE LABORATUARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA PROGRAMLARI PROSEDÜRÜ Doküman No.: P704 Revizyon No: 04 Yürürlük Tarihi:

YETERLİLİK DENEYLERİ VE LABORATUARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA PROGRAMLARI PROSEDÜRÜ Doküman No.: P704 Revizyon No: 04 Yürürlük Tarihi: Doküman Adı: YETERLİLİK DENEYLERİ VE LABORATUARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA PROGRAMLARI PROSEDÜRÜ Doküman No.: Revizyon No: 04 Yürürlük Tarihi: 30.12.2011 Hazırlayan: Kontrol: Onay: Halil İbrahim ÇETİN Gökhan

Detaylı

NAT Yöntem onayı. Dr. A. Arzu Sayıner Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD

NAT Yöntem onayı. Dr. A. Arzu Sayıner Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD NAT Yöntem onayı Dr. A. Arzu Sayıner Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD Yöntem onayı (minimum) Doğruluk Ticari test (Verifikasyon) Tekrarlanabilirlik (intra-,inter-assay) Doğrusallık

Detaylı

Tibbi Laboratuvarlarda ISO Akreditasyon Süreci: Sorunlar ve Çözümleri Teknik Uzman Gözüyle

Tibbi Laboratuvarlarda ISO Akreditasyon Süreci: Sorunlar ve Çözümleri Teknik Uzman Gözüyle Tibbi Laboratuvarlarda ISO 15189 Akreditasyon Süreci: Sorunlar ve Çözümleri Teknik Uzman Gözüyle Dr. Diler Aslan Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı IFCC Diyabet Biyobelirteçlerinin

Detaylı

LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) M1 SINIFI KÜTLE KALİBRASYONU

LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) M1 SINIFI KÜTLE KALİBRASYONU LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) Konu: M1 SINIFI KÜTLE KALİBRASYONU Organizatör: JERA ELEKTRONİK SAN.TİC.LTD.ŞTİ. TARİH: 02.05.2013 Sayfa : 1 / 6 1. AÇIKLAMA Laboratuvarlararası karşılaştırma

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Fatih TOSUNOĞLU Erzurum Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

Yrd. Doç. Dr. Fatih TOSUNOĞLU Erzurum Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Mühendislikte İstatistiksel Yöntemler Yrd. Doç. Dr. Fatih TOSUNOĞLU Erzurum Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü 1 Araştırma sonuçlarının açıklanmasında frekans tablosu

Detaylı

BALDA 13 C İZOTOP TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-590.2014.

BALDA 13 C İZOTOP TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI. Rapor No: KAR-G3RM-590.2014. BALDA 13 C İZOTOP TAYİNİ YETERLİLİK TESTİ RAPORU TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ REFERANS MALZEMELER LABORATUVARI Rapor No: KAR-G3RM-590.2014.02 Koordinatör: Dr. Fatma AKÇADAĞ 23 Aralık 2014 Gebze/KOCAELİ

Detaylı

ATB-TA-014 Yeterlilik Testi Raporu. Adapazarı Ticaret Borsası Özel Gıda Kontrol Laboratuvarı

ATB-TA-014 Yeterlilik Testi Raporu. Adapazarı Ticaret Borsası Özel Gıda Kontrol Laboratuvarı Adapazarı Ticaret Borsası Özel Gıda Kontrol Laboratuvarı ATB-TA-014 FINDIK FÜRESĐ NUMUNESĐNDE AFLATOKSĐN ANALĐZĐ YETERLĐLĐK TESTĐ SONUÇ RAPORU 19/11/2015 ADAPAZARI TĐCARET BORSASI ÖZEL GIDA KONTROL LABORATUVARI

Detaylı

4.ULUSAL LABORATUVAR AKREDİTASYONU VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU VE SERGİSİ NİSAN 2018 METOT VALİDASYONU (5N+1K)

4.ULUSAL LABORATUVAR AKREDİTASYONU VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU VE SERGİSİ NİSAN 2018 METOT VALİDASYONU (5N+1K) 4.ULUSAL LABORATUVAR AKREDİTASYONU VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU VE SERGİSİ 25-27 NİSAN 2018 METOT VALİDASYONU (5N+1K) İbrahim AKDAĞ E-Posta: ibrahim@uzmanakreditasyon.com Web: http: // www.uzmanakreditasyon.com

Detaylı

Spesifikasyona Uygunluk Bildirimi ile İlgili Rehber

Spesifikasyona Uygunluk Bildirimi ile İlgili Rehber Spesifikasyona Uygunluk Bildirimi ile İlgili Rehber ILAC-G8:03/2009 çevirisidir. Bu doküman paydaşlarla paylaşılmak amacıyla çevrilmiş olup TÜRKAK ın herhangi bir ek görüşünü içermemektedir. Çeviri hataları,

Detaylı

Tıbbi Laboratuvarlarda Standardizasyon-İzlenebilirlik: Harmonizasyon

Tıbbi Laboratuvarlarda Standardizasyon-İzlenebilirlik: Harmonizasyon Tıbbi Laboratuvarlarda Standardizasyon-İzlenebilirlik: Harmonizasyon Mehmet ŞENEŞ S.B. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Biyokimya Bölümü Türk Biyokimya Derneği Laboratuvar Yönetimi Sempozyumu

Detaylı

DIŞ KALİTE KONTROL. İbrahim AKDAĞ Kimya Mühendisi

DIŞ KALİTE KONTROL. İbrahim AKDAĞ Kimya Mühendisi Akreditasyon Danışmanlık DIŞ KALİTE KONTROL ( LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA VE YETERLİLİK TESTLERİ) 12.02.2018-İSTANBUL İbrahim AKDAĞ Kimya Mühendisi ATAKENT MAH. AKASYA SK. NO:3-G D.14 34303 KÜÇÜKÇEKMECE-İSTANBUL

Detaylı

ANTALYA Kalibrasyon Merkezi

ANTALYA Kalibrasyon Merkezi TÜRKAY KALİBRASYON MEHMET ÇOLAK ANTALYA Kalibrasyon Merkezi LABORATUVAR SORUMLUSU ! Terimler ve Kavramlar? Standart Sapma Metroloji Kalibrasyon Ölçüm Belirsizliği İzlenebilirlik Ölçme Doğrulu Tolerans

Detaylı

Mühendislikte İstatistik Yöntemler

Mühendislikte İstatistik Yöntemler .0.0 Mühendislikte İstatistik Yöntemler İstatistik Parametreler Tarih Qma.3.98 4..98 0.3.983 45 7..984 37.3.985 48 0.4.986 67.4.987 5 0.3.988 45.5.989 34.3.990 59.4.99 3 4 34 5 37 6 45 7 45 8 48 9 5 0

Detaylı

Klinik Laboratuvarlarda Kalite Spesifikasyonlarının Yeniden Belirlenmesi ve Biyolojik Varyasyon

Klinik Laboratuvarlarda Kalite Spesifikasyonlarının Yeniden Belirlenmesi ve Biyolojik Varyasyon Klinik Laboratuvarlarda Kalite Spesifikasyonlarının Yeniden Belirlenmesi ve Biyolojik Varyasyon Abdurrahman Coşkun Acıbadem Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Sunum

Detaylı

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... v GİRİŞ... 1 1. İSTATİSTİK İN TARİHÇESİ... 1 2. İSTATİSTİK NEDİR?... 3 3. SAYISAL BİLGİDEN ANLAM ÇIKARILMASI... 4 4. BELİRSİZLİĞİN ELE ALINMASI... 4 5. ÖRNEKLEME... 5 6. İLİŞKİLERİN

Detaylı

LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) DİJİTAL TERAZİ KALİBRASYONU

LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) DİJİTAL TERAZİ KALİBRASYONU LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMÜ (LAK) Konu: DİJİTAL TERAZİ KALİBRASYONU Organizatör: JERA ELEKTRONİK SAN. TİC. LTD.ŞTİ. TARİH: 15.04.2016 Sayfa : 1 / 6 1. AÇIKLAMA Laboratuvarlararası karşılaştırma

Detaylı

METROLOJİ NEDİR? Metrolojinin Temel Amacı Nedir?

METROLOJİ NEDİR? Metrolojinin Temel Amacı Nedir? METROLOJİ NEDİR? Diğer bütün bilim alanları ile ilişkisi olan "Metroloji", ölçme sistemleri ve birimlerle ilgili ölçme bilimidir. Metroloji üç ana başlıkta incelenebilir; 1. Bilimsel Metroloji: Uluslararası

Detaylı

(Kimyasal) Ölçüm Sonuçları

(Kimyasal) Ölçüm Sonuçları Laboratuvar Akreditasyon Danışmanlık Ltd. Şti. Konusunda 2o+10 yıllık bilgi ve deneyimini sizinle paylaşmak için! DIŞ KALİTE KONTROL ( LABORATUVARLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA VE YETERLİLİK TESTLERİ) İbrahim

Detaylı

ISO/IEC 17025:1999 KAPSAMINDA AKREDİTASYONA TEKNİK HAZIRLIK:

ISO/IEC 17025:1999 KAPSAMINDA AKREDİTASYONA TEKNİK HAZIRLIK: ISO/IEC 17025:1999 KAPSAMINDA AKREDİTASYONA TEKNİK HAZIRLIK: TEKNİK YETERLİLİK Akreditasyon sürecinde laboratuvar uzmanından beklenen asli görev teknik yeterliliğin sağlanmasıdır.teknik yeterlilik kavramı

Detaylı

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü...

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü... T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sayı : 95966346/010.06.02 Konu : Genelge 2015/14... 09.10.2013 tarih ve 28790 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliği

Detaylı

ULUSAL VE ULUSLAR ARASI ÇOKLU VE ĐKĐLĐ KARŞILAŞTIRMA KURALLARI (PROTOKOL VE DEĞERLENDĐRME)

ULUSAL VE ULUSLAR ARASI ÇOKLU VE ĐKĐLĐ KARŞILAŞTIRMA KURALLARI (PROTOKOL VE DEĞERLENDĐRME) ULUSAL VE ULUSLAR ARASI ÇOKLU VE ĐKĐLĐ KARŞILAŞTIRMA KURALLARI (PROTOKOL VE DEĞERLENDĐRME) Dr. Vahit CIFTCI 16.04.00 Akışkan Besleme, Kontrol ve Debi Ölçümleri Metrolojisi Paydaşlar Toplantısı - GEBZE

Detaylı