YÖNETMELİKTE YAPILAN SON DEĞİŞİKLİK KAPSAMINDA İŞ KAZALARINDA SÜRESİNDE BİLDİRİLMEYEN SİGORTALILIKTAN DOĞAN SORUMLULUĞA İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME

Transkript

1 YÖNETMELİKTE YAPILAN SON DEĞİŞİKLİK KAPSAMINDA İŞ KAZALARINDA SÜRESİNDE BİLDİRİLMEYEN SİGORTALILIKTAN DOĞAN SORUMLULUĞA İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME Süleyman TUNÇAY * 1-GİRİŞ: Kişiler, gerek normal yaşantılarını devam ettirirlerken gerekse de mesleklerini ifa ederlerken hayatlarını, sağlıklarını ve gelirlerini tehlikeye düşürebilecek veya değiştirebilecek bazı risklerle karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu itibarla sosyal risk kavramı gelecekte vukuu bulması muhtemel ancak belirsiz bir olguyu ifade etmektedir. Bu bakımdan çalışma hayatında aktif bir rol oynayan sigortalılar açısından karşılaşılabilecek risklerden bir tanesi de iş kazası olaylarıdır. İş kazaları sigortalıların mesleklerini ifa ederken karşılaştıkları risk grubu içinde yer aldığından niteliği açısından mesleki bir risk olup ani bir etki sonucu ortaya çıkmaları nedeniyle de zamansal süreç bakımından kısa vadeli bir risktir. Hayatın olağan akışı içerisinde insan yaşamının kutsallığı ilkesi açısından bakıldığında hem istihdam eden, hem istihdam edilen, hem de olaya müdahil olan üçüncü şahıslar tarafından arzu edilmeyen bir durum olmakla birlikte; iş kazaları iş hayatında bir vakıa olarak karşımıza çıkmaktadır. İşte yaşanan bu vakıalar, bu kişilerin sosyal güvenliğe olan ihtiyaçlarını gün yüzüne çıkartmaktadır. Bu yüzden sosyal güvenlik mevzuatımızı düzenleyen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda iş kazaları da risk faktörleri arasında sayılarak, bu Kanunla güvence altına alınmış, yapılan düzenlemelerle sigortalılar bu risk faktörüne karşı korunmaya çalışılmıştır sayılı Kanun kapsamında kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından sigortalı sayılan kişiler için sigortalılık ihtiyari değil zorunludur. Yani sigortalılık tarafların istek ve tercihlerine bırakılmamış olup Kanunun * Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi 267

2 belirlediği durumların ortaya çıkmasıyla, kendiliğinden kazanılan bir nitelik olarak kabul edilmiştir. Sigortalılık statüleri bakımından ise bir veya birkaç işverene hizmet akdi ile bağlı olarak çalışanlar, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Bunlar için hizmet akdine dayalı olarak çalışmak sigortalı sayılmak için gerekli ve yeterlidir. Sigortalılık niteliğinin kazanılması için başka bir işleme gerek bulunmamaktadır. Böyle olmakla birlikte çalışma olgusunun ortaya konabilmesi ve ispatı için çalışan kişilerin kayıt altına alınmaları gerekir. Bu da çalışan kişilerin Kuruma bildirilmesi ve sigortalılığın tescil edilmesi suretiyle gerçekleştirilir. İş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık gibi olaylar nedeniyle sigortalıya Kurumca yapılacak sosyal güvenlik yardımlarının belirlenmesinde sigortalılığın bildirimi çok önemlidir. Sigortalılık niteliği fiilen çalışmaya başlamakla kazanılmakla birlikte bazen bu olaylarla karşı karşıya kalan sigortalılar, kayıt dışı çalıştırıldıkları için hizmetlerinin tespitinin mümkün olmaması halinde yasa ile kendilerine tanınmış sosyal güvenlik haklarından mahrum kalabilmektedirler. İşyerinde çalıştırdığı kişileri, Kuruma bildirme yükümlülüğü 5510 sayılı Kanuna göre işverenin yükümlülükleri arasında yer almaktadır. Bu bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren para cezası ile cezalandırıldığı gibi bazı olaylar nedeniyle Kurumun uğradığı zararları da tazmin etmesi bakımından da sorumlu tutulmuştur. 2- SİGORTALILIĞIN BİLDİRİM SÜRELERİ: 2.1- İşe Başlamadan Önce Sigortalılığın Bildirimi: 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında hizmet akdine tabi olarak sigortalı sayılanların, Kuruma bildirilmesinde genel kural bu kişilerin çalışmaya başladıkları tarihten en az bir gün önce Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi ile bildirilmeleridir. Bu bildirim yükümlülüğünü yerine getirmesi görevi 5510 sayılı Kanuna göre işverene aittir. Bu sigortalıların, sigortalı işe giriş bildirgelerinin işe başlamadan en az bir önce Kuruma verilmemesi halinde, 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereğince idari para cezası uygulanır. 268

3 2.2- İşe Başlanıldığı Gün Sigortalılığın Bildirimi: 5510 sayılı Kanunda yer alan genel kural gereği hizmet akdine tabi olarak çalışanların, işe başlamadan en az bir gün önce Kuruma bildirimleri zorunlu tutulmakla birlikte niteliği gereği bazı işlerin geçici süreli işlerden olması ve bu işlerde çalıştırılacak kişilerinde genelde piyasadan temin edilen geçici elamanlar olması nedeniyle bu kurula istisna getirilmiştir. Buna göre inşaat, balıkçılık ve tarım işlerinde işe başlatılacak olan sigortalıların, sigortalı işe giriş bildirgelerinin en geç çalışmaya başladığı gün Kuruma verilmesi halinde bu işe giriş bildirgeleri yasal süresi için verilmiş olarak kabul edilecektir. İşe başladığı gün sigortalı işe giriş bildirgesi verilen işyerlerinde bu bildirgenin yasal süresinde verildiğinin kabulü için inşaat işyerlerinde iş kolu kodunun (41XX, 42XX, 43XX), balıkçılık işyerlerinde iş kolu kodunu (03XX), tarım işyerlerinde iş kolu kodunun (01XX), hayvancılık işyerlerinde iş kolu kodunun (011X) işyeri tescil numaralarında edilmesi gereklidir Diğer İstisnai Durumlar: Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilecek işyerlerinde ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar verilen sigortalı işe giriş bildirgeleri yasal süresinde verilmiş olarak kabul edilecektir. Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde Kuruma bildirilmeleri halinde yasal süresinde bildirilmiş olarak kabul edileceklerdir. Kamu idarelerinde Maliye Bakanlığı vizesine tabi olarak, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışacak olanların, vize işleminin gerçekleştiğine dair yazının, ilgili kamu idaresine intikal ettiği tarihi izleyen iki iş günü içinde bildirilmeleri halinde yasal süresinde bildirilmiş olarak kabul edileceklerdir. 269

4 3- İŞVERENİN SORUMLULUĞU VE KURUMUN RÜCU HAKKI: 5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatında 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık statüsüne tabi olanların hangi sürelerde Kuruma bildirilmesi gerektiğine ilişkin gerekli düzenlemelere yer verilmiştir. Bildirim yükümlülüğü işveren tarafından yerine getirilmesi gerekli bir yükümlülüktür. Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen işveren Kuruma karşı çeşitli yönlerden sorumlu tutulmuştur. Bu sorumluluklardan birisi de meydana gelen iş kazası olaylarında ortaya çıkan bir sorumluluktur. Bu sorumluluk hali 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesine dayalı bir sorumluluk halidir. İş kazasına maruz kalan sigortalıya Kurum tarafından her türlü sosyal güvenlik yardımı yapılır. Bu sosyal güvenlik yardımları arasında sigortalının hekime muayene ettirilmesi, tıbbi ilaç ve malzemelerin sağlanması gibi sağlık yardımları, iş göremezlik nedeniyle işin kaldığı sürelerdeki gelir kayıplarını telafi etmek amacıyla verilen geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezliğe uğraması halinde bağlanan gelir yer alır. Bu yardımlar sigortalının kendisine yapılan yardımlardır. Birde iş kazası nedeniyle ölen sigortalının hak sahiplerine yapılacak yardımlarda vardır. İş kazası nedeniyle yapılan tüm bu masrafların rücu sorumluluğu bulunan işverene tazmin ettirilmesine ilişkin yasal dayanaklardan bir tanesi de yukarıda ifade edildiği gibi 23 üncü maddedir sayılı Kanunun 23 üncü maddesinde, Sigortalı çalıştırmaya başlandığının süresi içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirgenin sonradan verildiği veya sigortalı çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihten önce meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık halleri sonucu ilgililerin gelir ve ödenekleri Kurumca ödenir. 1 Geçici iş göremezlik, sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama halidir. Geçici iş göremezlik ödeneği, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde Kanunda belirtilen geçici iş göremezlik sürelerinde verilen ödenektir. Sürekli iş göremezlik geliri iş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine yapılan sürekli ödemeyi ifade eder. 270

5 Yukarıdaki fıkrada belirtilen hallerde, Kurumca yapılan ve ileride yapılması gerekli bulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, 21 inci maddenin birinci fıkrasında yazılı sorumluluk halleri aranmaksızın, işverene ayrıca ödettirilir. hükümleri yer almıştır. İşyerinde hizmet akdine tabi olarak çalıştırılan kişi, Kuruma hiç bildirilmemiş olabilir. Böyle bir durumda sigortasız olarak çalıştırılan kişinin geçirdiği iş kazasının ihbar, şikayet vs. yollarla Kuruma intikal etmesi halinde meydana gelen iş kazası nedeniyle işveren 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesi gereğince sorumlu tutulacaktır. Örnek 1: tarihinde bir fabrikada işen giren ve çalıştığı preste tarihinde bir iş kazasına maruz kalan A şahsının, sigortasız olarak çalıştırılmış olduğunun tarihinde yapılan şikayet dilekçesine istinaden yapılan denetim sonucu Kurumca tespit edilmiş olduğunu kabul edelim. Bu durumda işveren kanunun 23 üncü maddesi gereği sorumlu tutulabilecektir. Verilen bu örnekteki A şahsının işyerinde sigortasız olarak çalıştırıldığı, işyerinde tarihinde yapılan yerel denetimde tespit edilmiş olsa, bu kişi tarihinde iş kazasına maruz kalmış olsaydı bu kez 23 üncü madde hükmü uygulanamayacaktı. Çünkü A şahsı süresinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemekle birlikte iş kazası, sigortasız olarak çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihten sonraki bir tarihte meydana gelmiştir sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin uygulanabilmesi için karşılaşılabilecek diğer bir olasılık; işyerinde sigortasız olarak çalıştırılan kişinin sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresi dışında Kuruma verilmiş olması ve meydana gelen iş kazasının sigortalının Kuruma bildirildiği tarihten önce meydana gelmiş olması ihtimalidir. Örnek 2: Örnek 1 de yer alan A şahsının tarihinde bir iş kazasına maruz kaldıktan sonra sigortalı işe giriş bildirgesinin tarihinde yasal süresi dışında verilmiş olması halinde 23 üncü madde hükmü uygulanacaktır. Verilen bu örnekteki A şahsının geçirdiği iş kazası tarihinde değil de tarihinde 271

6 meydana gelmiş olsaydı bu kez 23 üncü madde hükmü uygulanamayacaktı. Çünkü sigortalı işe giriş bildirgesi yasal süresi dışında Kuruma verilmiş olsa bile iş kazası bildirim tarihinden sonraki bir tarihte meydana gelmiştir. Uygulamada karşılaşılacak durumlardan bir tanesi de sigortalının bildirilmesi gereken yasal süre içinde bir iş kazasına maruz kalmasıdır. Bu durum işe başlatıldığı gün yada işe başlatıldıktan sonraki sürelerde bildirilmesi halinde işe giriş bildirgesi yasal süresinde verilmiş olarak kabul edilecek sigortalılar için geçerli olan bir durumdur. Bu durum tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan tebliğin 6 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan Sigortalının bildirilmesi gereken yasal süre içerisinde meydana gelen iş kazalarında, Kanunun 23 üncü madde hükmü uygulanmaz. hükmü ile düzenlenmiştir. Ancak Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde yer almayan bu hüküm 17/04/2012 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan yönetmelik değişikliği ile giderilmeye çalışılmıştır. Yapılan yönetmelik değişikliği ile 12/05/2010 tarihli sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 45 inci maddesine eklenen altıncı fıkra ile Sigortalının bildirilmesi gereken kanuni süre içerisinde meydana gelen iş kazalarında, Kanunun 23 üncü maddesi hükmü uygulanmaz. hükmü konulmuştur. Böyle bir durumda iş kazasının, sigortalı işe giriş bildirgesinin Kuruma verildiği tarihten önce mi?, sonra mı?, sigortasız çalıştırıldığı Kurumca tespit edildiği tarihten önce mi?, sonra mı? meydana gelmiş olmasının artık bir önemi yoktur. Çünkü iş kazasının meydana geldiği tarihte yasayla işverene tanınmış olan bildirim yükümlülüğü süresi henüz dolmamıştır. Örnek 3: Özel bina inşaatı işyerinde duvar ustası olarak günü işe başlayan ve işe başladığı gün bir iş kazasına maruz kalan A şahsının, sigortalı işe giriş bildirgesinin tarihinde Kuruma verilmiş olması halinde 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesi hükmü uygulanamayacaktır. Burada gözden kaçırılmaması gerekli olan bir husus işe giriş tarihinin meydana gelen iş kazası nedeniyle sorumluluktan kurtulmak için bildirim süresine göre ayarlanması durumudur. Yönetmelik ve tebliğde yer alan hüküm gereği 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin uygulanıp uygulanmayacağının belirlenmesi bakımın- 272

7 dan, iş kazasının sigortalının bildirim süresi içinde meydana gelmiş olması ve sigortalı işe giriş bildirgesinin de süresi içinde Kuruma verilmesi halinde bir tereddüt bulunmamaktadır. Ancak iş kazası, sigortalının bildirim süresi içinde meydana gelmiş olmakla birlikte, sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresi dışında Kuruma verilmesi halinde 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin uygulanıp uygulanmayacağı hususunda açık bir hüküm öngörülmemiştir. 4- SONUÇ: 5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatta bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde hizmet akdine tabi olarak çalışan sigortalıların bildirim süreleri belirlenmiştir. Bu hususta genel kural sigortalıların, işe başlamadan önce bildirilmeleridir. Ancak niteliği gereği bazı işyerleri ve işlerde çalışan sigortalılar için işe başladığı gün veyahut da işe başladıktan sonra bildirim yapılması halinde bu bildirimlerinde süresinde yapılmış olacağı kabul edilerek bu kurala bazı istisnalar getirilmiştir sayılı Kanunda bu bildirimin yerine getirilmesi yükümlülüğü işverene aittir. Bu bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren, meydana gelecek bir iş kazası halinde Kurumca yapılmış ve ileride yapılacak her türlü masrafın karşılanması bakımından Kuruma karşı sorumlu tutulmuştur. İşverenin bu sorumluluğu 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesine dayalı bir sorumluluktur. Bu maddeye dayalı sorumlulukta işverenin, olayın meydana gelmesinde kusurlu bir davranışının bulunup bulunmamasının hiçbir önemi yoktur sayılı Kanunun 23 üncü maddesinde iş kazası nedeniyle işverenin sorumluluğunun belirlenmesi bakımından sigortalının hiç bildirilmemesi veyahut da yasal süresi dışında bildirilmesi halleri düzenlenmiş iken tebliğin 6 ncı maddesinin üçüncü fıkrasına konulan hüküm ile sigortalının bildirilmesi gereken yasal sürede meydana gelen iş kazası haline değinilmiş olup yönetmelikte yer almayan bu hüküm 17/04/2012 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan yönetmelik değişikliği ile giderilmeye çalışılmıştır. Ancak yine de iş kazası, sigortalının bildirim süresi içinde meydana gelmiş olmakla birlikte, sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresi dışında Kuruma verilmesi halinde 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin uygulanıp 273

8 uygulanmayacağı hususuna değinilmemiştir. Bu durumda ileride ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların önüne geçilebilmesi için söz konusu eksikliğin bir an önce giderilmesi yerinde olacaktır. KAYNAKÇA Olgaç Cüneyt; Tunçay Süleyman ve Bulut Mehmet (2011). Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Kısa Vadeli Sigorta Kolları Uygulamaları Ankara : Bilge Yayınevi Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ). 2009/37 sayılı Genelge. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ). 2011/50 sayılı Genelge. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ). Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği Ankara: Resmi Gazete (27579 Sayılı). Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ). Kısa Vadeli Sigorta Kolları Uygulama Tebliği, Ankara: Resmi Gazete (27011 Sayılı). Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( İş Kazası Ve Meslek Hastalığı Sigortası Bakımından İşverenin, Üçüncü Kişilerin Ve Sigortalıların Sorumluluğu İle Peşin Sermaye Değerlerinin Hesaplanmasıyla İlgili İşlemler Hakkında Tebliğ, Ankara: Resmi Gazete (27011 Sayılı). T.C.Yasalar ( ) sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı). 274