AVRUPA ĠNSAN HAKLARI MAHKEMESĠ

Transkript

1 AVRUPA ĠNSAN HAKLARI MAHKEMESĠ ĠKĠNCĠ DAĠRE KABUL EDİLEBİLİRLİK HAKKINDA KARAR BaĢvuru No /10 Ramazan Cem GÜRDENİZ / TÜRKİYE T.C. Adalet Bakanlığı, Bu gayriresmi çeviri, Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü, Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığı tarafından yapılmıģ olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiģ olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koģulu ile Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığına atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir. 1

2 Başkan, Guido Raimondi, Yargıçlar, IĢıl KarakaĢ, Peer Lorenzen, András Sajó, Helen Keller, Paul Lemmens, Robert Spano, ve Daire Yazı İşleri Müdürü Stanley Naismith in katılımıyla Daire olarak toplanan Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi (Ġkinci Dairesi), 18 Mart 2014 tarihinde gerçekleģtirdiği müzakereler neticesinde, 3 Eylül 2010 tarihli baģvuruyla ilgili olarak yukarıda belirtilen tarihte aģağıdaki kararı vermiģtir: OLAY 1. BaĢvuran Ramazan Cem Gürdeniz, T.C. vatandaģı olup 1958 doğumludur ve Ankara da ikamet etmektedir. BaĢvuran, ulusal mahkemeler önünde itham edildiği olayların meydana geldiği 2003 ve 2004 yıllarında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı nda Albay olarak görev yapmaktaydı. BaĢvuran halen hapiste bulunmaktadır. BaĢvuran, AĠHM önünde Ankara da görev yapan avukatlar ġ. Nazlıoğlu Erol ve Y. Katı tarafından temsil edilmiģtir. A. Somut Olayın Koşulları 2. Dosyada mevcut olan davanın olayları aģağıdaki gibi özetlenebilir:

3 1. Başvuranın tutukluluğu ve başvuran aleyhine yürütülen ceza yargılaması 3. Ġstanbul Cumhuriyet Savcılığı, 2010 yılında, tümü Silahlı Kuvvetler mensubu general veya subay olan birçok kiģi hakkında, Balyoz (Fransızca da "la masse" ya da Ġngilizce de "sledgehammer") olarak adlandırılan bir suç örgütüne üye oldukları gerekçesiyle ceza soruģturması baģlatmıģtır. Savcılık, bu kiģileri, 2002 ve 2003 yıllarında seçilmiģ hükümeti devirmek amaçlı askeri darbe yapmakla ve söz konusu dönemde yürürlükte bulunan mülga Türk Ceza Kanunu nun 147. maddesi ile tedbir alınan eyleme teģebbüs etmekle itham etmiģtir (Balyoz Davası ile ilgili daha detaylı bilgi ve bu davaya iliģkin eylem planları için bkz. Doğan / Türkiye (Kabul Edilebilirlik Hakkında Karar), No /10, 10 Nisan 2012 ve Çakmak / Türkiye (Kabul Edilebilirlik Hakkında Karar), No /10, 19 ġubat 2013). 4. BaĢvuranın 23 ġubat 2010 tarihinde Ġstanbul Cumhuriyet savcısı ("savcı") tarafından Balyoz operasyon planı hakkında ifadesi alınmıģtır. 5. BaĢvuran, 24 ġubat 2010 tarihinde Ġstanbul Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesi hâkiminin önüne çıkarılmıģ, ifadesinin alınmasının ardından, tutuklanmasına karar verilmiģtir. 6. Ġstanbul 9. Ağır Ceza Mahkemesi, 31 Mart 2010 tarihinde baģvuranın serbest bırakılmasına karar vermiģtir. 7. Ġstanbul savcılığı 6 Temmuz 2010 tarihli bir iddianame ile mülga Türk Ceza Kanununun 61. maddesi ile birleģtirilmiģ 147. maddesine (Bakanlar Kurulunu güç kullanmak suretiyle devirme teģebbüsünü önleyen) dayanarak aralarında baģvuranın da bulunduğu çok sayıda kiģi hakkında Ġstanbul 10. Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemesine dava açmıģtır. Savcılık, baģvuranı askeri bir darbe ile hükümeti devirmeyi amaçlayan Balyoz operasyonu planına iģtirak etmekle itham etmiģtir. Savcılık bu bağlamda, baģvuranın, nihai hedefinin sıkıyönetim yasasının uygulanmasına destek

4 sağlamaya elveriģli, Türkiye de bir seferberlik olacak Ģekilde, Deniz Kuvvetlerinin, Yunanistan ve Türkiye arasında çatıģma konusu olan Ege Denizi ndeki adalar, küçük adalar ve kayalıklar konusunda Yunanistan ile gerilim yaratılmasında katkısından faydalanılacak olan Suga eylem planının uygulanması için görevlendirildiğini belirlemiģtir. 8. Gölcük te Harp Filosu Komutanlığı nda 6 Aralık 2010 tarihinde bir arama gerçekleģtirilmiģtir. Bu arama Balyoz operasyon planı ile iliģkili çok sayıda ek belgenin ele geçirilmesini sağlamıģtır. 9. Ġstanbul Ağır Ceza Mahkemesi, 11 ġubat 2011 tarihli duruģmada, 6 Aralık 2010 tarihinde yapılan arama sırasında ele geçirilen ve baģvuranın suçlu olduğu yönünde Ģüpheleri kuvvetlendiren belgelerdeki tamamlayıcı bilgileri dikkate almıģ ve savcının talebi üzerine baģvuranın tutuklanmasına karar vermiģtir. 10. BaĢvuran, tahliye edilmek amacıyla Ağır Ceza Mahkemesi nezdinde birçok baģvuruda bulunmuģtur. BaĢvuran genellikle kendisinin itham edilmesine neden olan dijital belgelerin, aslında çok sayıda silahlı kuvvetler subayının suçlanması dolayısıyla da bertaraf edilmesi için oluģturulmuģ ya da tahrif edilmiģ dosyaları içerdiğini savunmaktadır. BaĢvuran kendisiyle birlikte diğer suçlananlarla, savcılık tarafından sunulan ve Ģahsına yönelik suçlamaları destekleyen bu delil unsurlarının geçersizliğinin ispatı amacıyla Ağır Ceza Mahkemesine karģı bir bilirkiģi raporu sunmuģtur. 11. Ġstanbul Ağır Ceza Mahkemesi, savcılık görüģünü takip ederek, mevcut delil durumu, atılı suçun cezai niteliği ve baģvuran üzerinde yoğunlaģan kuvvetli suç Ģüphelerine dayanarak baģvuruları reddetmiģtir. 12. Ġstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesi, 21 Eylül 2012 tarihinde Balyoz davasındaki yargı kararını kabul ederek, diğerlerinin arasında baģvuranı, mülga Türk Ceza Kanununun 61. maddesiyle birleģtirilmiģ 147. maddesi gereğince 18 yıl hapis cezasına mahkûm etmiģtir.

5 13. Yargıtay 9 Ekim 2013 tarihli bir karar ile baģvuranın Ġstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesinin kararı hakkındaki temyiz baģvurusunu reddetmiģtir. 2. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Kurulu Keyfi Tutukluluk Hakkında Çalışma Grubunun Görevlendirilmesi 14. BirleĢmiĢ Milletler Ġnsan Hakları Kurulu Keyfi Tutukluluk Hakkında ÇalıĢma Grubu («keyfi tutukluluk hakkında çalıģma grubu»)1 Mayıs 2013 tarihinde Balyoz davası çerçevesinde tutuklu olan aralarında baģvuranın da bulunduğu 250 kiģiye iliģkin no. 6/2013 sayılı görüģünü kabul etmiģtir. Bu görüģ aģağıda belirtildiği Ģekildedir: «(...) 2. ÇalıĢma Grubu, özgürlük kısıtlamasının aģağıdaki hallerde keyfi olduğunu değerlendirmektedir: a) Özgürlük kısıtlamasını haklı göstermek için çeģitli yasal dayanakların ileri sürülmesinin açıkça imkânsız olduğu durumlarda (bir kiģinin kendisine uygulanabilir bir af yasasına rağmen (kategori I) ya da cezasının infazı sonrası tutukluluk halinin devamı durumu gibi) ; b) Özgürlük kısıtlamasının, Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 7, 13, 14, 18, 19, 20 ve 21 maddeleri ve Medeni ve Siyasi Haklara ĠliĢkin Uluslararası SözleĢme nin 12, 18, 19, 21, 22, 25, 26 ve 27. maddeleri (kategori II) ile güvence altına alınan hak ve özgürlüklerin kullanılması sonucundan kaynaklandığı durumlarda; c) Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde ve ilgili Devletlerce kabul gören uygun uluslararası belgelerde düzenlenen adil yargılanma hakkına iliģkin uluslararası normların tamamen ya da kısmen yerine getirilmemesi durumunun özgürlükten yoksun bırakmaya keyfilik kazandıracak kadar ağır olması halinde (kategori III); d) Ġltica hakkı talep edenler, göçmenler veya mülteciler idari ve yargısal bir değerlendirme yapma veya çözüm yolu bulma ihtimali yok iken uzun süreli idari gözaltı uygulamasına maruz bırakıldıklarında ( Kategori IV); e) Özgürlükten yoksun bırakma, doğuģtan gelen özellikler, milliyet, etnik ve sosyal köken, dil, din, ekonomik durum, siyasi veya diğer görüģler, toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim, engellilik hali veya diğer özel durumlardan ötürü ayrımcılık yapılması nedeni ile uluslararası hukuku ihlal ediyor ise ( Kategori V).

6 (...) 72. Belgeleri inceleyen ve değerlendiren ÇalıĢma Grubu, 250 kiģi ile ilgili tek bir görüģ oluģturacaktır. Zira bu kiģilere isnat edilen suç, hükümeti devirmek amacıyla yapılacağı iddia edilen balyoz darbesine dâhil olmalıdır. Kaynağın iddiaları da bu bireylerin bir grup olduğu yönündedir. 73. Hükümet, kaynağın ortaya attığı yargı sürecinde usul ihlalleri olduğuna iliģkin iddia da dâhil birtakım iddialara cevap vermemiģtir. Hükümet kendisine kaynak tarafından yapıldığı belirtilen bu ihlallerin kabul etme veya bu iddiaları çürütme yahut bunlara itiraz etme fırsatını değerlendirmemiģtir. Hükümetten gelen bilgiler yukarıda atıfta bulunulanlar ile sınırlı olduğundan, ÇalıĢma Grubu, kaynağın sunduğu bilgiler temelinde dava ile ilgili görüģ oluģturacaktır. çalıģma Grubu, yeniden gözden geçirilmiģ çalıģma yöntemleri uyarınca, dava ile ilgili kendisine sunulan bilgiler temelinde görüģ oluģturabilecek pozisyondadır Kaynak, hükümetin sanıkların fazla gecikmeden yargılanma haklarını ihlal ettiğini iddia etmektedir. Bu bağlamda, ÇalıĢma Grubu, adil yargılama hakkı, adaletin gecikmeden tecelli etmesini ifade ederken, makul sürenin ne kadar olduğunu her bir davadaki koģullar ve davanın karmaģıklığı ile sanığın devam eden tutukluluk haline periyodik olarak itiraz etme hakkının uygulanabilirliğine göre değiģtiğine iģaret etmektedir. ÇalıĢma Grubu kararlarını dava bazında verir. Hükümet, sanıklara, tutulmalarının (tutuklanmalarının) yasaya uygunluğu ile ilgili itirazda bulunabilmeleri için ve kefaleten serbest bırakılma hususunda etkin bir yol sağlandığını göstermemiģtir. Hükümet, mahkemelerin, sanıkların tutukluluk hallerin devamını gerekçelendiren yasal ve fiili dayanakları ortaya koyan kararlar ile sanıkları kefaleten serbest bırakmak yerine tutukluluk hallerinin devamına hükmeden kararların orantılılığını gözden geçiren periyodik değerlendirme yazılarını göstermemiģtir. ÇalıĢma Grubu, bunun, Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar SözleĢmesi'nin 9. Maddesinin 3. Fıkrası ile Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 9. Maddesi'nin ihlal edildiği sonucunun çıkarılması için yeterli dayanak sağladığı görüģündedir. 75. Kaynak, yargılama sırasında sanıkların adil yargılama haklarının defalarca ve ciddi bir biçimde ihlal edildiğini iddia etmektedir. ÇalıĢma Grubu kaynak tarafından sunulan tüm belgeleri ve hükümetten gelen yanıtı incelemiģtir. Hükümet verdiği yanıtta, kaynağın, Türk hukukunda davanın delillerin doğruluğunun değerlendirildiği ilk aģamasında, usule aykırılıklar yaģandığına iliģkin iddialarını tartıģmamıģ veya mahkemenin, savunma makamınca sunulan, dijital verilerin doğruluğunu çürüten 3

7 bilirkiģi raporunu değerlendirmeye almayı reddettiği iddiasına karģı çıkmamıģtır. Ayrıca, hükümet, verdiği yanıtta, mahkemenin, savunmanın iki kilit tanığı dinletme taleplerini reddetmesi hususuna da karģı çıkmamıģtır ki bu tanıklardan yapılacağı iddia edilen darbeyi engellediğini iddia etmektedir. 76. Hükümet, sanıkların soruģturma dosyasındaki gizli belgelere (materyallere) eriģiminin kısıtlanmasının uluslararası insan hakları belgeleri uyarınca meģru olduğunu ileri sürmektedir. Bu bağlamda, ÇalıĢma Grubu, böylesi kısıtlamaların, eğer eriģimi kısıtlanan belgeler daha sonra yargılamada sanığın aleyhine kullanılmıyor ise ve bunlar aleyhe bir nitelik taģımıyor ise, kısıtlanmasının meģru olduğuna iģaret etmektedir. Ancak bu davada Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar SözleĢmesi'nin 14. Maddesinin 3(b) bendini ihlal eder Ģekilde, milli güvenlik gerekçe gösterilerek, sanığın, iddia makamı tarafından kullanılan birinci derece delillere ve aleyhe olması mümkün delillere eriģmeleri engellenmiģtir. 77. Hükümet, mahkeme salonuna yerleģtirilen mikrofonlar sayesinde hükümeti duruģma sırasında avukat- müvekkil arasındaki gizli konuģmaları dinlediğini reddetmemiģtir. Bu yolla, 14. maddenin 3(b) bendini ihlal edilmiģ, sanıklar, mahkeme salonunda duruģma sırasında müdafileri ile özel olarak konuģma haklarından yoksun bırakılmıģlardır. 78. ÇalıĢma Grubu, dava ile ilgili belirtilen durumlar ıģığında, yukarıda ifade edilen yargılama sırasındaki kanuni prosedüre iliģkin ihlallerin Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar SözleĢmesi'nin 9. maddesi ve 14. maddesinin 3. fıkrası ile Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 9, 10 ve 11. maddelerini ihlal ettiği sonucuna varmıģtır. Bu nedenle, 250 dilekçe sahibinin özgürlüklerinden yoksun bırakılması, ÇalıĢma Grubu'nun kendisine iletilen davaları değerlendirirken atıfta bulunduğu kategorilerden III. Kategori'nin kapsamına girmektedir. Görüş 79. Yukarıdakiler ıģığında, Keyfi Tutuklamalar ÇalıĢma Grubu aģağıdaki görüģe varmıģtır; Balyoz davasında tutuklu yargılanan 250 sanığın özgürlüklerinden yoksun bırakılması keyfidir ve Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar SözleĢmesi'nin 9. ve 14. Maddeleri ile Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 9, 10 ve 11. Maddelerini ihlal etmektedir. Söz konusu özgürlüklerden yoksun bırakma durumu, ÇalıĢma Grubu'nun kendisine

8 iletilen davaları değerlendirirken atıfta bulunduğu kategorilerden III. Kategori'nin kapsamına girmektedir. 80. ÇalıĢma Grubu oluģturduğu görüģ neticesinde, Türkiye Hükümeti'nden bu 250 kiģinin durumunun Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar SözleĢmesi ve Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi uyarınca düzeltilmesini talep etmektedir. ÇalıĢma Grubu, dava ile ilgili tüm durumlar dikkate alındığında, yeterli bir durum düzeltmesinin Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar SözleĢmesi'nin 9. maddesinin 5 fıkrası uyarınca icrası zorunlu tazminat hakkı vermekle olacağı kanaatindedir. (...)» B. İlgili İç Hukuk 1. Anayasa Mahkemesi ne Bireysel Başvuru Sayılı Kanun ile anayasa değiģikliğinin kabul edilmesinin ardından yasa 13 Mayıs 2010 tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıģ ve referandumun ardından 23 Eylül 2012 tarihinde yürürlüğe girmiģtir ve Türk Anayasa Mahkemesi ne bireysel baģvuru, Türk hukuk sisteminde baģlatılmıģtır. 16. Anayasa Mahkemesi önündeki usul, Hasan Uzun / Türkiye ((kabul edilebilirlik hakkında karar) No /13, 30 Nisan 2013) kararında açıklanmıģtır. 2. Ceza Kanunu 17. Söz konusu dönemde yürürlükte olan Mülga Türk Ceza Kanunu nun 147. maddesi aģağıdaki Ģekilde düzenlenmiģtir: «Türkiye Cumhuriyeti Ġcra Vekilleri Heyetini cebren iskat veya vazife görmekten cebren menedenlerle bunları teģvik eyleyenlere ağırlaģtırılmıģ müebbet ağır hapis cezası hükmolunur.» 18. Aynı kanunun 61. maddesine göre, bir kimse iģlemeği kasdeylediği bir cürümü vesaiti mahsusa ile icraya baģlayıp da ihtiyarında olmayan esbabı maniadan dolayı o cürümün husulüne muktezi fiilleri ikmal edememiģ ise kanunda yazılı olmayan yerlerde fiil, ağırlaģtırılmıģ müebbet

9 ağır hapis cezasını müstelzim olduğu takdirde müteģebbis hakkında on beģ seneden 20 seneye ve müebbet ağır hapis cezasını müstelzim olduğu takdirde on seneden on beģ seneye kadar ağır hapis cezası hükmolunur. Sair hallerde o cürüm için kanunen muayyen olan ceza, yarısından üçte ikisine kadar indirilir. 3. Ceza Muhakemesi Kanunu 19. Ceza Muhakemesi Kanunu nun 91. maddesinin 2. fıkrası aģağıdaki Ģekildedir: «Gözaltına alma, bu tedbirin soruģturma yönünden zorunlu olmasına ve kiģinin bir suçu iģlediğini düģündürebilecek emarelerin varlığına bağlıdır.» 20. Tutuklanma, Ceza Muhakemesi Kanunu nun 100. ve devamındaki maddeler ile düzenlenmiģtir maddeye göre kuvvetli suç Ģüphesinin varlığını gösteren olguların ve bir tutuklama nedeninin bulunması halinde, Ģüpheli veya sanık hakkında tutuklama kararı verilebilir. ġüpheli veya sanığın kaçması, saklanması veya kaçacağı Ģüphesini uyandıran somut olgular varsa, Ģüpheli veya sanığın davranıģları, delilleri yok etme, gizleme veya değiģtirme, bazı suçların iģlendiği hususunda kuvvetli Ģüphe sebeplerinin varlığı halinde, tutuklama nedeni var sayılabilir bunlar özellikle Devletin güvenliğine karģı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin iģleyiģine karģı suçlar, 100. maddenin 3. fıkrasında tutukluluk gerekçesinin varlığı olarak değerlendirilmektedir. 21. Ceza Muhakemesi Kanunu nun 101. maddesinde, tutukluluğa kovuģturmanın ilk aģamasında tek hâkim tarafından Cumhuriyet savcısının talebiyle, karar aģamasında ise, savcı talebiyle ya da re sen yetkili bir mahkeme tarafından karar verileceği düzenlenmiģtir. Tutukluluk ve tutukluluk halinin devamına hükmeden kararlar için itiraz söz konusu olabilmektedir. Buna iliģkin kararların hukuki ve olgusal olarak gerekçelendirilmesi gerekmektedir.

10 C. İlgili Uluslararası Hukuk 1. Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi 22. KiĢisel ve Siyasal Haklar Uluslararası SözleĢmesi nin 9. maddesi aģağıdaki gibidir: "1. Herkes kiģi özgürlüğü ve kiģi güvenliği hakkına sahiptir. Hiç kimse keyfi olarak gözaltına alınamaz veya tutulamaz. Hiç kimse hukukun öngördüğü sebepler ve usuller dıģında özgürlüğünden yoksun bırakılamaz. 2. Gözaltına alınan bir kimse, gözaltına alınma sebepleri hakkında gözaltına alındığı sırada ve kendisine isnat edilen suçlar konusunda derhal bilgilendirilir. 3. Cezai bir fiilden ötürü Gözaltına alınan veya tutulan bir kimse derhal bir yargıç veya hukuken yargılama yetkisine sahip diğer bir görevli önüne çıkarılır ve bu kimse makul bir sürede yargılanma veya salıverilme hakkına sahiptir. Yargılanan bir kimsenin tutuklanması genel bir kural olamaz; yargılamanın her aģamasında tutuklunun salıverilmesine karar verilebilir; salıverilme bu kimsenin duruģmaya gelmesini sağlamak ve mahkûm edilmesi halinde hükmün infazını temin etmek için teminata baģlanabilir. 4. Gözaltına alınarak veya tutularak özgürlüğünden yoksun bırakılan bir kimse, tutulmasının hukukîliği hakkında hemen karar verebilecek ve eğer tutulması hukuki deģilse salıverilmesine hükmedebilecek bir mahkemeye baģvurma hakkına sahiptir. 5. Hukuka aykırı olarak Gözaltına alınmaktan veya tutulmaktan mağdur olan bir kimse icrası mümkün bir tazminat hakkına sahiptir." 23. Yine aynı sözleģmenin 14. maddesi aģağıda yer aldığı Ģekildedir : "1. Herkes mahkemeler ve yargı yerleri önünde eģittir. Herkes, hakkındaki bir suç isnadının veya hak ve yükümlülükleri ilgili bir hukuki uyuģmazlığın karara

11 baģlanmasında, hukuken kurulmuģ yetkili, bağımsız ve tarafsız bir yargı yeri tarafından adil ve aleni olarak yargılanma hakkına sahiptir. Davayı izleyenler ve basın mensupları, demokratik bir toplumdaki genel ahlak, kamu düzeni (ordre public) veya ulusal güvenlik nedeniyle veya tarafların özel yaģamlarının menfaatinin gerektirmesi halinde veya mahkemenin görüģüne göre alenîliğin adaletin gerçekleģmesine zarar vereceği özel Ģartların kesinlikle gerektirdiği ölçüde, duruģmalardan tamamen veya kısmen çıkarılabilir; ancak bir ceza davasında veya hukuk davasında verilen hüküm, gençlerin menfaati veya aile uyuģmazlıkları veya çocuğun velayeti ile ilgili davalar aksini gerektirmedikçe aleni olarak tefhim edilir. 2. Hakkında suç isnadı bulunan bir kimse, hukuka göre suçluluğu kanıtlanıncaya kadar masum sayılma hakkına sahiptir. 3. Hakkında bir suç isnadı bulunan bir kimsenin bu isnadın karara baģlanmasında, tam bir eģitlik içinde asgari Ģu haklara sahiptir: a) Hakkındaki suç isnadının niteliği ve nedenleri konusunda ayrıntılı bir Ģekilde ve anlayabileceği bir dilde derhal bilgilendirilme; b) Savunmasını hazırlamak ve kendi seçtiği avukatla görüģmek için yeterli zamana ve kolaylıklara sahip olma; c) Sebepsiz yere gecikmeden yargılanma; d) DuruĢmalarda hazır bulundurulma ve kendisini bizzat veya kendi seçeceği bir avukat aracılığıyla savunma; eğer avukatı bulunmuyorsa sahip olduğu haklar konusunda bilgilendirilme; adaletin yararı gerektirdiği her durumda kendisine bir avukat tayin edilme ve eğer avukata ödeme yapabilecek yeterli imkânı yoksa ücretsiz olarak avukat tayin edilme; e) Aleyhindeki tanıkları sorguya çekme veya çektirme ve lehindeki tanıkların mahkemeye çıkmalarını ve aleyhindeki tanıklarla aynı koģullarda sorguya çekilmelerini sağlama;

12 f) Mahkemede konuģulan dili anlamıyor veya konuģamıyorsa, bir çevirmenin yardımından ücretsiz olarak yararlanma; g) Kendisini suçlandırıcı tanıklık yapmaya veya bir suçu itirafa zorlanmama. 4. Küçüklerin yargılanmasında, küçüklerin yaģlarını ve yeniden eğitilmelerinin yararını göz önünde tutacak bir yargılama usulü izlenir. 5. Bir suçtan ötürü mahkûm olan bir kimse, mahkûmiyetinin ve aldığı cezanın daha yüksek bir yargı yeri tarafından hukuka göre incelenmesini isteme hakkına sahiptir. 6. Bir kimse bir suçtan ötürü nihai bir kararla mahkûm olduğunda ve bu mahkûmiyeti adli hata bulunduğu gerekçesiyle bozulduğunda veya kendisi bağıģlandığında, eğer mahkûmiyet kararının verildiği tarihte bilinmeyen olayların ortaya çıkarılamamıģ olmasının nedenleri kısmen veya tamamen kendisine yüklenebileceği kanıtlanmadıkça, bu tür bir mahkûmiyetin sonucu olarak ceza çeken bir kimseye hukuka uygun olarak tazminat ödenir. 7. Bir ülkenin hukukuna ve ceza yargılama usulüne uygun olarak daha önce kesin biçimde mahkûm olan veya beraat eden bir kimse aynı suçtan ötürü ikinci kez yargılanamaz ve cezalandırılamaz." 2. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 24. Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nin 9. maddesi aģağıdaki hükmü içermektedir: " Hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez." 25. Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nin 10. maddesi, aģağıdaki gibi yazılmıģtır: " Herkesin, hak ve yükümlülükleri belirlenirken ve kendisine bir suç yüklenirken, tam bir Ģekilde davasının bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından hakça ve açık olarak görülmesini istemeye hakkı vardır."

13 26. Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nin 11. maddesi aģağıdaki hükümleri içermektedir: "1. Kendisine bir suç yüklenen herkes, savunması için gerekli olan tüm güvencelerin tanındığı açık bir yargılama sonunda, yasaya göre suçlu olduğu saptanmadıkça, suçsuz sayılır. 2. Hiç kimse iģlendiği sırada ulusal ya da uluslararası hukuka göre bir suç oluģturmayan herhangi bir eylem veya ihmalden dolayı suçlu sayılamaz. Kimseye suçun iģlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez." 3. Keyfi Tutuklamalar Çalışma Grubu 27. BM Ġnsan Hakları Komisyonu'nun 1991/42 sayılı Tavsiye Kararı ile kurulmuģ olan Keyfi Tutuklamalar ÇalıĢma Grubu, Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nde belirtilen normlar ve ilgili Devletler tarafından kabul edilen ilgili belgeler anlamında, keyfi olarak özgürlüklerden yoksun bırakma durumlarını soruģturmakla yükümlüdür. Komisyon, 1997/50 sayılı Tavsiye Kararı yla, iltica ve göç talep edenlerin idari gözetime iliģkin konuları da kapsamak amacıyla, ÇalıĢma Grubu nun görevlerini ve yetki alanını belirlemiģtir. Ġnsan Hakları Komisyonu, altıncı oturumunda, ÇalıĢma Grubu nun yetki alanını keyfi tutuklamalar hakkında geniģletmiģ ve söz konusu yetki alanının geniģliğini onaylayan 6/4 sayılı Tavsiye Kararı nı kabul etmiģtir. Konsey, 30 Eylül 2010 tarihli 15/18 sayılı Tavsiye Kararı yla, ÇalıĢma Grubu nun yetki süresini yeni bir üç yıllık dönem için uzatmıģtır. 28. ÇalıĢma Grubu önünde incelenen yargılama için, bk. Peraldi / Fransa ((kabul edilebilirlik hakkında karar), No. 2096/05, 7 Nisan 2009). ġġkâyetler 29. BaĢvuran öncelikle, SözleĢme nin 5. maddesinin 1. fıkrasını öne sürerek, kendisine göre, cezai bir suç iģlemekle suçlanması için makul

14 sebeplerin bulunmaması nedeniyle, SözleĢme ihlal edilerek yakalanmasından ve gözaltına alınmasından Ģikayet etmektedir. BaĢvuran, savcılık tarafından ileri sürülen suçlamalara dayanak oluģturan delil unsurlarının doğru olmadığını ve kendi nazarında, hakkaniyete uygun olmayan ceza yargılaması çerçevesinde verilen özgürlüğünden mahrum bırakılması kararının keyfi olduğunu savunmaktadır. 30. BaĢvuran, ardından SözleĢme nin 5. maddesinin 3. fıkrasını ve 4. fıkrasını ileri sürerek, tutukluluğunun süresinden Ģikayet etmektedir. BaĢvuran ayrıca, tutukluluk halinin devamı kararına yerel mahkemeler tarafından gösterilen gerekçelerin yetersizliğinden Ģikâyetçidir. 31. BaĢvuran, SözleĢme nin 6. maddesini ileri sürerek, kendisi aleyhinde yürütülen ceza yargılamasının süresinden Ģikâyet etmektedir. 32. BaĢvuran, yine SözleĢme nin 6. maddesi açısından, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme önünde hakkaniyete uygun olarak yargılanmadığını iddia etmektedir. Bu bağlamda baģvuran, mahkemeyi, davayı savunma haklarına riayet etmeden yürütmekle suçlamaktadır. 33. BaĢvuran diğer taraftan, savunmasının hazırlanması için gerekli kolaylıklardan yararlanamadığı ve ispat yükü taģıyan bütün unsurlara eriģim sağlayamadığı gerekçeleriyle, SözleĢme nin 6. maddesinin 3. fıkrasının a), b) ve c) bentlerinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir. BaĢvuran, aleyhinde ileri sürülen suçlamanın niteliği ve sebebi hakkında kendisine mümkün olan en kısa süre içerisinde bilgi verilmediğini iddia etmektedir. 34. BaĢvuran, son olarak SözleĢme nin 6. maddesinin 2. fıkrasını ileri sürerek, masumiyet karinesi ilkesinin ihlal edilmesinden Ģikayet etmektedir.

15 HUKUKĠ DEĞERLENDĠRME I. SÖZLEġME NĠN 5. MADDESĠNĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 35. BaĢvuran, SözleĢme nin 5. maddesinin 1. fıkrasını ileri sürerek, yakalanması ve tutuklanması sırasında cezai bir suç iģlediğine dair makul sebepler bulunmasıyla ilgili herhangi bir delil unsuru bulunmadığını savunmaktadır. BaĢvuran, kendisine göre hakkaniyete uygun olmayan bir ceza yargılaması çerçevesinde tutukluluk halinin devamına karar verilmesinin, söz konusu maddeye aykırılık teģkil ettiğini eklemektedir. Ayrıca baģvuran, SözleĢme nin 5. maddesinin 3. ve 4. fıkraları açısından, tutuklu kaldığı süreden ve yerel mahkemelerin tutukluluk halinin devamı kararını haklı gösterdikleri gerekçelerin yetersizliğinden Ģikâyet etmektedir. Davanın olaylarının hukuki değerlendirmesinde uzman olan Mahkeme (Glor / İsviçre, No /04, 48, AĠHM 2009), bu Ģikâyetleri sadece SözleĢme nin 5. maddesinin 1. ve 3. fıkraları açısından incelemenin gerekli olduğu kanısındadır. 36. Bu bağlamda, SözleĢme nin 35. maddesinin 2. fıkrasının b) bendi ile ilgili olan içtihadın kriterlerini hatırlatmak uygundur. Bu hüküm aģağıdaki gibidir: "2. Mahkeme, 34. madde uyarınca sunulan bireysel baģvuruları aģağıda sayılı hallerde ele almaz: ( ) b) BaĢvuru, Mahkemece daha önce incelenmiģ ya da uluslararası diğer bir soruģturma veya çözüm merciine daha önceden sunulmuģ bir baģka baģvuruyla esasen aynı olup yeni olgular içermiyorsa." 37. Bu hükümden, aynı davaya iliģkin uluslararası yargılamaların artmasını engellemeyi amaçlayan SözleĢme nin, uluslararası bir

16 mahkemenin daha önceden inceleme konusu olmuģ bir baģvuruyu Mahkeme nin yeniden ele alabileceğini göz ardı ettiği anlaģılmaktadır. (Celniku / Yunanistan, No /04, 39, 5 Temmuz 2007). Bu kural, Mahkeme nin davayı incelediği tarihte esas hakkında verilmiģ bir kararın önceden bulunması unsuru dikkate alınarak, baģvuruların sunuldukları tarihlerden bağımsız olarak uygulanmaktadır. 38. Bu bağlamda SözleĢme organlarının verdiği kararlar, bir baģvurunun daha önceden baģka bir uluslararası bir mahkeme önüne sunulmuģ olmasının, Mahkeme nin yetkisini bertaraf etmek için kendi içerisinde yeterli bir sebep olmadığını ve denetim organının niteliği, bu organ tarafından izlenen yöntem ve verdiği kararların sonucu, SözleĢme nin 35. maddesinin 2. fıkrasının b) bendi bakımından olması gerektiği gibiyse, Mahkeme nin yetkisinin bertaraf edildiğini göstermiģtir (Loukanov / Bulgaristan, No /93, 12 Ocak 1995 tarihli Komisyon Kararı, Karar ve Raporlar (KR) 80-B, s. 108 ve Varnava ve diğerleri / Türkiye, No /90 ve /90, 14 Nisan 198 tarihli Komisyon Kararı, KR 93-B, s. 5). 39. Mahkeme, Keyfi Tutuklamalar ÇalıĢma Grubu nun ele aldığı davayı daha önce incelediğini ve SözleĢme nin 35. Maddesinin 2. Fıkrasının b) bendi anlamında bu ÇalıĢma Grubunun, "uluslararası soruģturma yapan ve yönetmelik hazırlayan bir yargı makamı olduğu sonucuna vardığını hatırlatmaktadır (daha önce anılan karar Peraldi). 40. Dolayısıyla somut olayda Mahkeme nin, baģvuranın SözleĢme nin 5. maddesinin 1. ve 3. fıkralarına iliģkin olarak ileri sürdüğü Ģikayetlerin, BirleĢmiĢ Milletler, Keyfi Tutuklamalar ÇalıĢma Grubu na sunulan Ģikayetlerle "esasen aynı" olup olmadığını belirlemesi gerekmektedir. 41. Mahkeme bu hususla ilgili olarak, bir baģvurudaki olgular, taraflar ve Ģikâyetler aynı olduğunda, söz konusu baģvurunun "esasen aynı" olarak değerlendirildiğini hatırlatmaktadır (Savda / Türkiye, No /05, 68, 12 Haziran 2012).

17 42. Mevcut davada Mahkeme, baģvuranın SözleĢme nin 5. maddesinin 1. ve 3. fıkralarına iliģkin Ģikayetlerinin ve ÇalıĢma Grubu na sunulan bildirinin, Balyoz Davası çerçevesinde 250 kiģinin tutuklanmasına ve özellikle bu kiģilerin keyfi olarak tutuklandıkları ve aģırı uzun süre tutuklu kaldıkları hususuna dair olduğunu gözlemlemektedir. Mahkeme öncelikle, ÇalıĢma Grubu nun, temel olarak baģvuran aleyhinde açılan ceza davasının içerdiği unsurlar olmak üzere birçok unsura dayanarak, ilgilinin keyfi olarak tutuklanıp tutuklanmadığı ve tutukluluk süresi hakkında karar verdiğine dikkat çekmektedir. 43. Mahkeme, görüģlerinde, ÇalıĢma Grubu nun "[söz konusu] devletler tarafından kabul edilen ( ) ilgili uluslararası belgelerde ortaya konan adil yargılama hakkına iliģkin uluslararası normların tamamen veya kısmen ihlal edilmesi durumunun özgürlükten yoksun bırakmaya keyfilik kazandıracak kadar ağır [olması] halinde, ( ) özgürlükten mahrum bırakmanın keyfi [olduğu]" kanaatine vardığını tespit etmektedir. 44. Mahkeme, mevcut davada, ÇalıĢma Grubu nun, Balyoz Davası nda tutuklanan, baģvuranın da aralarında bulunduğu 250 sanığın özgürlüğünden mahrum bırakılmasının, keyfi olduğuna ve bu durumun, KiĢisel ve Siyasi Haklar Uluslararası SözleĢmesi nin 9. ve 14. maddeleri ile Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nin 10. ve 11. maddelerine aykırılık teģkil ettiğine karar verdiğini tespit etmektedir. ÇalıĢma Grubu, keyfi tutuklama hakkında bu sonuca ulaģmak için, adil yargılanma hakkının genel bir analizi çerçevesinde baģvuranın davasını incelemiģtir. Dolayısıyla inceleme, baģvuranın Mahkeme önüne sunduğu SözleĢme nin 5. maddesine iliģkin Ģikâyetleri kapsamıģtır. Bu yüzden Mahkeme, somut olayın kendine özgü koģullarını dikkate alarak, olguların, tarafların ve Ģikâyetlerin aynı olduğunu değerlendirmektedir. 45. Mahkeme ye sunulan SözleĢme nin 5. maddesinin 1. ve 3. fıkralarına iliģkin Ģikâyetlerin, keyfi tutuklama hakkında ÇalıĢma Grubu nun yukarıda belirtilen görüģünün temelinde bulunan Ģikâyetlerle

18 esasen aynı olması dolayısıyla, SözleĢme nin 35. maddesinin 2. fıkrasının b) bendinin uygulanmasıyla, bu Ģikâyetlerin kabul edilemez bulunduğuna karar vermek uygundur. II. SÖZLEġME NĠN 6. MADDESĠNĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 46. BaĢvuran diğer taraftan, birçok bağlamda SözleĢme nin 6. maddesinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir. BaĢvuran öncelikle, kendisi aleyhinde yürütülen ceza davasının süresinden Ģikâyet etmektedir. BaĢvuran ardından, hâkimlerin bağımsızlık ve tarafsızlık ilkelerine bağlı kalmadıklarını, kendisine isnat edilen suçlamaların niteliği ve sebepleri hakkında kendisine en kısa süre içerisinde bilgi verilmediğini, savunmasını hazırlamak için gerekli kolaylıkların sağlanmadığını ve yeterli zaman verilmediğini ve kendisine lehinde delil sunma imkânı verilmediğini ileri sürmektedir. BaĢvuran son olarak, masumiyet karinesi ilkesinin ihlal edildiği gerekçesiyle, SözleĢme nin 6. maddesinin 2. fıkrasının tanınmadığından Ģikâyet etmektedir. 47. Mahkeme, iç hukuk yollarının tüketilmesinin normal olarak Mahkeme ye baģvuru yapıldığı tarihte değerlendirildiğini tespit etmektedir. Bununla birlikte Mahkeme nin birçok defa belirttiği gibi, bu kural, her somut olayın kendine özgü koģulları tarafından haklı gösterilebilen bazı istisnalarla uygulanmaktadır (Baumann / Fransa, No /96, 47, 22 Mayıs 2001). Mahkeme, konusu aģırı uzun yargılama olan baģvurularla ilgili bazı üye Devletlere karģı yürütülen davalarda, iç hukuk yollarının tüketilip tükedilmediği konusunun, baģvurunun sunulduğu sırada değerlendirilmesine dair genel ilkeden özellikle uzaklaģtığını hatırlatmaktadır (Fakhretdinov ve diğerleri / Rusya (kabul edilebilirlik hakkında karar), No /09, 67576/09 ve 7698/10, 23 Eylül 2010 ve Reinhold Taron / Almanya (kabul edilebilirlik hakkında), No /07, 29

19 Mayıs 2012). Mahkeme, Türkiye ye karģı yürütülen mülkiyet hakkına bağlı konuları içeren bazı davalarda da aynı tutumu sergilemiģtir (İçyer / Türkiye (kabul edilebilirlik hakkında karar), No /02, 73-87, 12 Ocak 2006, Altunay / Türkiye (kabul edilebilirlik hakkında karar), No /07, 17 Nisan 2012 ve Arıoğlu ve diğerleri / Türkiye (kabul edilebilirlik hakkında karar), No /05, 6 Kasım 2012). 48. Mahkeme, Hasan Uzun (daha önce anılan) Kararı nda Anayasa Mahkemesi önünde yapılan bireysel baģvuru yolunun temel sonuçlarını ve baģvurunun yapılmasına imkân veren kaynakları incelediğini hatırlatmaktadır. Mahkeme, bu davada verdiği kararda, söz konusu baģvuru yolunun ilke olarak SözleĢme ye iliģkin Ģikâyetlere uygun karar düzeltme imkânları teģkil etmediğini söylemeye izin veren herhangi bir unsur bulunmadığı kanaatine varmıģtır. 49. Yukarıda belirtilenler ıģığında, somut olayda Mahkeme, baģvuranın, Yargıtay ın verdiği 9 Ekim 2013 tarihli kararın ardından Anayasa Mahkemesi ne bireysel baģvuruda bulunmuģ olması gerektiği kanaatindedir. 50. Ġç hukuk yollarının tüketilmediği gerekçesiyle, SözleĢme nin 6. maddesine iliģkin Ģikâyetlerin, SözleĢme nin 35. maddesinin 1. fıkrasının uygulanmasıyla, kabul edilemez bulunduğuna karar verilmesi gerekmektedir. Bu gerekçelerle, Mahkeme, oy çokluğuyla, baģvurunun kabul edilemez olduğuna karar vermiştir. Stanley Naismith Yazı ĠĢleri Müdürü Guido Raimondi BaĢkan

20