DENİZ YOLU TAŞIMACILIĞI

Transkript

1 Ünite 4 Öğr. Gör. Selçuk KAHVECİ Bu ünitede, Kargo Hizmetleri mevzuatı işlenecektir. Uluslararası anlamda en yaygın kullanılan taşıma türüdür. Taşıma modları arasında en düşük maliyetli ve güvenli olanıdır. Dünya ticaretinin yaklaşık % 90 ının denizyolu ile gerçekleştiriliyor olması, Türkiye de de dış ticarette taşımacılığın yaklaşık % 90 ının deniz yolu ile yapılması, denizyolu taşımacılığının önemini göstermektedir. Denizyolu taşımacılığı sınırları ortadan kaldırır, uluslararası rekabet yoğun olarak hissedilir. Temel elemanları deniz araçları ve limanlar olan denizyolu taşımacılığının ülke ekonomisine katkısı büyüktür. Dünya ticaret hacmindeki artış, ekonomik taşıma hizmetine duyulan ihtiyacı da beraberinde getirmektedir. Deniz taşımacılığı, bu ihtiyaca en ekonomik karşılığı verebilen taşıma sistemidir. 1

2 Diğer taraftan, deniz taşımacılığının kendi içinde sağladığı hız, kapasite, konfor, güvenlik unsurları bakımından gelişmeler, ekonomik ilişkilerin verimini ve boyutunu etkileyen faktörler olmuştur. Deniz taşıma sistemleri, ilk tesis masrafı yüksek, ancak özellikle taşıma kapasitesinin genişliği, teknolojik gelişmelerle güvenli ve hızlı bir hizmet düzeyinin yakalanması, uzun mesafe ulaştırmada ve genellikle yük taşımacılığında, deniz taşımacılığını diğer taşıma sistemlerine kıyasla üstün duruma getirmektedir. Deniz taşımacılığındaki düşük maliyet ve yüksek performans ithalat-ihracat maliyetlerini de aynı yönde olumlu etkiler. Fiyatlar ihracatla aynı oranda azaltılabilir ve böylece rekabet gücü artar. Ama ithalat için ödenen navlun ücretlerinin ihracat için ödenen navlun ücretlerinden düşük olması emtia ücretlerini de düşüreceğinden bu ülke ekonomisinin enflasyonunu olumsuz yönde etkiler. Özellikle uzun mesafe taşımalarda kara taşımacılığı maliyetleri daima artarken, deniz taşımacılığı maliyetlerinin yalnızca kısa mesafeler için biraz yüksek, ancak uzun mesafe taşımacılıkta maliyetlerin son derece düşük olduğu, kara ve deniz taşımacılığı maliyetleri arasında diferansiyel bir ilişkinin varlığı belirlenmiştir. Denizyolu taşımacılığı sınırları ortadan kaldırır, uluslararası rekabet yoğun olarak hissedilir. Temel elemanları deniz araçları ve limanlar olan denizyolu taşımacılığının ülke ekonomisine katkısı büyüktür. 2

3 Yüklerin elleçlenerek taşımaların başlayıp sona erdiği limanlarda, taşımaları yapan gemilerin yurtiçi, yurtdışı ve transit taşımacılıkla gerek sanayi ham maddesini oluşturan yükleri bir seferde büyük miktarlarda taşıyabilme özelliği nedeniyle, gerekse taşıma maliyetinin demiryoluna göre 3.5, karayoluna göre 7 ve havayoluna göre 22 kat daha ucuz olması nedeniyle denizyolu taşımacılığının önemli avantajları bulunmaktadır Genel tanım ile limanlar; rıhtım veya su alanlarına demirleyebilme olanaklarını kapsayan, teknelerin bağlanıp kaldırılması veya demirleyebilmesi, hizmet görmesi ve yükün karada/denizde teslimine kadar korunması için tesisleri ve olanakları bulunan, tekneden kıyıya, tekneden tekneye, kıyıdan tekneye yük ve insan naklinin gerçekleştirildiği sınırlandırılmış kara ve deniz alanlarıdır., bulundukları ülkelerin, bölgelerin ve hinterlantların sosyal, ekonomik ve kültürel yönden, diğer ülkeler ve diğer bölgeler ile etkileşim içinde gelişmesinde, çok önemli bir rol oynamaktadırlar. Esas itibariyle hinterlantlarında üretilen malların diğer bölgelere veya dünyanın çeşitli yönlerindeki ekonomik pazarlara ulaştırılmasında ya da dünyadaki diğer ekonomik merkezlerden gelen malların hinterlantlarına dağıtılmasında limanlar, stratejik birer düğüm noktasıdır günümüzde önemli bir lojistik merkez haline gelmiştir. Bu niteliğe bürünmede şu etmenler etkili olmuştur: Taşıma modları arasında aktarma işlevine yönelerek hızlandırma ve kesintisiz hale getirme. Temel işlev (yükleme, boşaltma ve depolama) dışındaki hizmetleri (kılavuzluk, römorkaj, terminal operasyonu, vb) üçüncü kişilere yaptırtma (outsourcing). 3

4 günümüzde önemli bir lojistik merkez haline gelmiştir. Bu niteliğe bürünmede şu etmenler etkili olmuştur: Liman terminaline geçiş (hizmette üretimi artırmak amacıyla, salt bir yük türüne, konteyner, ro/ro, yolcu, akaryakıt, vb) ya da salt bir yük grubuna (dökme yük, kimyasallar, vb) odaklanmış, organize liman ünitesine yönelme. Ülke ticaretini kontrol etme. ticaretin gelişmesine katkı yapmalarının yanı sıra ticaret merkezlerinin gelişmesine de yardımcı olmaktadırlar. Bölgedeki ticaret hacmi arttıkça, yük çeşitliliği de buna paralel olarak artacak bu da bölgenin bir ticaret merkezi olma yolunda önemli katkı sağlayacaktır. ın ülkelerin dış ticaret kapısı olma özelliğini de göz ardı etmemek gerekmektedir., sadece taşımacılığın alt yapıları değil, aynı zamanda endüstriyel, faaliyetlerin temeli olarak da görev yaparlar. Bu yönleriyle limanlar, yalnızca ulusal ekonomiler için değil, aynı zamanda küresel ticaretteki mal akışlarının ihtiyaç duyulan bölgelere ulaştırılmasında lojistik bir merkez durumundadırlar. Böylelikle limanlar, deniz ticaretinin ana unsurlarından birisi olmalarının yanı sıra deniz ticareti talebinin yaratılmasında etkin rol oynamaktadırlar. Liman ve terminal hizmetlerinin etkin olarak verilebilmesi kara ve demir yoluyla gelen eşyaların gemi ambarlarına yerleştirilmesi ve gemi ambarlarındaki eşyanın taşıma araçlarına en seri ve en güvenilir bir biçimde aktarılmasına bağlıdır. Liman hizmetleri sadece rıhtım veya iskelelere yanaşan gemilere verilen hizmetleri kapsamaz. da verilen hizmetler temelde ikiye ayrılır. Gemiye verilen hizmetler Eşyaya veya yüke verilen hizmetler 4

5 Gemiye Verilen Hizmetler: Kılavuzlama (kılavuzluk hizmeti) Römorkör, murinbot ve servis motoru hizmeti Palamar, şamandıra hizmetleri Yanaşma yeri, demir yeri kirası Gemi ambar ve gladoralarının açılıp kapatılması Yükleme boşaltma donanımlarının hazırlanması Malzeme, kumanya, su hizmetleri Gemiden çöp, balast suyu alınması Eşyaya Verilen Hizmetler: Yükleme - boşaltma hizmetleri Gemi veya gemi içinde aktarma (shifting) hizmetleri Gemiden gemiye aktarma (limbo) hizmetleri Terminal hizmetleri Ardiye hizmetleri Diğer liman hizmetleri Deniz ulaştırmasında yük ve yolcu taşımacılığında düzensiz hat (tarifesiz) deniz taşımacılığı düzenli hat (tarifeli) deniz taşımacılığı olmak üzere iki ana türden söz etmek mümkündür. Düzensiz Hat Taşımacılığı Uzun dönemde sabit bir rotası olmayan, uzun mesafelere ana olarak dökme yük taşıyan ve bir veya birden fazla limandan yine bir veya birden fazla limana sefer yapan gemilerle gerçekleştirilen deniz taşımacılığı olarak belirtilebilir. Düzensiz hat taşımacılığı hizmeti düzensiz olarak gerçekleştirilen seferler halinde büyük miktarlarda yük taşıyan bir ulaştırma sistemi olarak da ifade edilebilir. 5

6 Düzensiz Hat Taşımacılığı Düzensiz hat taşımacılığında kuru yük olarak başta çelik, kömür, alüminyum, tahıl, gübre vb hammadde ve önemli sanayi kollarına yönelik ürünler taşınmaktadır. Düzensiz hat taşımacılığında taşınan önemli yük grupları olan kuru dökme yüklerin yanı sıra, dünya ticaretinde oldukça önemli yeri olan ham petrol, petrol ürünleri ve kimyasal yükler olarak adlandırılan sıvı dökme yüklerin de önemli ölçüde limanlar arasında taşımacılığı yapılmaktadır. Düzenli Hat Taşımacılığı Önceden belirlenmiş ve ilan edilmiş sefer programlarına bağlı olarak belirli limanlar arasında genel yükler için sunulan düzenli hizmetlerdir. Düzenli hat deniz taşımacılığında taşınan yükler genel yüklerdir. Genel yük olarak tabir edilen, ağırlıklı olarak bitmiş ürün ya da yarı bitmiş ürün özelliğine sahip ve genellikle son tüketiciye ulaştırılmak üzere taşınan çok sayıda ve farklı yüklerdir. ( ;Elektronik ürünler, mobilya, tekstil, dondurulmuş gıdalar vb.) Düzenli Hat Taşımacılığı Yük elleçleme maliyetleri toplam taşımacılık maliyetlerinin dörtte birini oluşturup, düzenli hat taşımacılığı operatörlerinin ekonomik olarak hizmetlerini sunmalarını zorlaştırarak kar oranlarının düşmesine neden olmuştur. Bu süreçte deniz taşımacılığında oldukça önemli bir yenilik olarak anılan konteynerin bulunmasıyla birlikte düzenli hat taşımacılığında yeni gelişmeler yaşanmıştır. Konteynır Taşımacılığı Konteynır taşımacılığı ulaştırma endüstrisinde bir devrime yol açmıştır. Konteynırlar taşıma zinciri boyunca önemli ekonomilere yol açarak yüklerin daha ucuz bir şekilde ve daha uzak noktalara taşınmasına izin vermiştir. Konteynırın iki nokta arasında taşınması sırasında denizlerde genellikle konteynır gemileri, kara da ise kamyon ve trenler olmak üzere birçok ulaştırma modu kullanılmaktadır. 6

7 Taşıma Belgeleri Konşimento (B/L) Orijinal konşimento bir yükleme konşimentosudur. Eşyanın gemiye yüklenmesini müteakip taşıyıcı veya acentesi tarafından düzenlenen ve eşyanın gemiye yüklendiği kaydını taşıyan taşıma belgesine denir. Bu nedenle "teslim alma belgesi" de denebilir. Bu belge ile yük üzerinde taşıma hizmetinden doğan hak ve sorumluluklar taşıyana geçer. Dolayısıyla konşimentoda taşıma, teslim alma ve teslim etme koşulları bulunur. Konşimento kıymetli evrak hükmüne haiz bir belgedir. Taşıma Belgeleri Konşimento (B/L) Kaptana ya da taşıyıcıya verilmesi gereken diğer belgelerin de eksiksiz ve tam olarak verilmesi gerekir. Bu belgeleri genel olarak şu şekilde sıralayabiliriz. Menşe şehadetnamesi ATR belgesi Fatura Çeki listesi Yükün manifestosu İlgili gümrük beyannamesi İthalat izin belgeleri Bitki ve sağlık sertifikaları vb. Taşıma Belgeleri Özet Beyan Gümrük Mevzuatına göre; özet beyan, taşıt aracı ve gümrüğe sunulan eşya ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı ve taşıyıcı veya temsilcisi tarafından yapılan beyandır. Özet beyan, eşyanın gümrüğe sunulmasını izleyen ilk iş günü mesai bitimine kadar ilgili gümrük idaresine verilir. Eşya Takibi Geminin sefere çıkmasından itibaren, eşya varış limanına varana kadar günlük takibi yapılır ve herhangi bir problemin ortaya çıkması hâlinde ya da gecikme durumunda müşteriye ve taşıyıcı acentelere haber verilir. Eşyanın sevkiyatı ile ilgili geminin adı, acentesi, sefere çıkış tarihi, rotası vb. bilgiler varış yerine iletilir. İlgili gümrük memuru tescil edilen özet beyan ve eklerini karşılaştırır; uygun sonuç alırsa onay işlemini yapar. Uygun sonuç alınmaması hâlinde onay işlemi yapılmayarak belgeler iade edilir. 7

8 Sefere Çıkma Gemi her şeyden önce sözleşmede belirlenen zamanda sefere çıkmak zorundadır. Çarter sözleşmelerinde çoğu kez geminin yüklemesi bittikten sonra mümkün olan en kısa zamanda varma limanına doğru hareket edeceği şart koşulur. Navlun sözleşmesinde hüküm bulunmayan hâllerde geminin sözleşme gereğince ne zaman yola çıkacağı hususunda kanunda bir hüküm yoktur. "Gemi kalkmaya hazır olunca kaptan ilk elverişli fırsatta yola çıkmaya mecburdur." diyen kanun (TTK 977 fk 1) kaptanın yükümlülüğünü düzenlemektedir. Sefere Çıkma En elverişli yoldan kastedilen sadece en kısa yol demek değildir. Bunun yanında ayrıca süratin ve hatta ondan da önce emniyetin göz önüne alınması gerekir. Sözleşme ile belirlenen veya en elverişli yoldan ayrılma (sapma = deviation) kural olarak sözleşmeye aykırı bir harekettir. Ortaya tazmin borcu çıkarır. Ancak bazı durumlarda geminin haklı olarak belirlenen rotadan sapması tazminat borcunu ortaya çıkarmaz. Sefere Çıkma Geminin rotasını değiştirmesinde etkili olan ve tazminat borcu doğurmayan hâller aşağıdaki gibi sıralanabilir. Beklenmeyen bir durumun (savaş veya şiddetli fırtına gibi) yolculuğun ilk belirlenen rotasından yani sözleşme ile belli veya en elverişli rota üzerinden takibine engel teşkil ediyorsa (TTK 996) İnsan hayatını kurtarmak için rotanın değiştirilmesi gerekiyorsa (TTK1091) Sefere Çıkma Geminin rotasını değiştirmesinde etkili olan ve tazminat borcu doğurmayan hâller aşağıdaki gibi sıralanabilir. Rotanın değiştirilmesi mal kurtarmak amacıyla veya başka haklı bir sebeple yapılıyorsa (TTK 1091) Örneğin; izleyen bir yolculuk için yakıt almak amacıyla bir limana uğramak için gerçekleşen sapma gibi. 8

9 Gemi Limana Gelmeden Önce Yapılan İşlemler Gemi acenteleri de gemi limana gelmeden önce taşıtana (gönderene-ihracatçıya), gemi kaptanına, alıcıya (ithalatçıya) çeşitli konular hakkında bilgi ve hizmet sunar. Gemi Limana Gelmeden Önce Yapılan İşlemler Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. Proforma liman masraflarını hesaplayarak armatöre gönderir. Limanın durumu (tıkanıklık, rıhtımların fiziki durumu vb.) hakkında bilgi verir. Çalışma zamanları, tatil vb. hususlarda donatanı aydınlatır. Limanın durumu ve çalışma zamanları konusundaki bilgilerin değerlendirilmesi için ayrıntılı olarak gönderilmesini sağlar. Gemi Limana Gelmeden Önce Yapılan İşlemler Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. Haberleşme ve bilgilendirme çalışmaları yapar. Hemen her gün bilgilendirme çalışmasını yapmak donatanı olumlu yönde etkiler. Geminin isteklerinin sağlanması (harita, kumanya, su, kılavuz, yakıt vb.) Kiracıya ya da yükleyiciye gemi pozisyonu hakkında bilgi verir. Yükleme - boşaltmayı organize ve koordine etmek için gerekli tedbirleri alır Kaptana yanaşma ve demirleme şartları hakkında bilgi verir Ünite 4 Teşekkürler Öğr. Gör. Selçuk KAHVECİ 9