SINIF ÖĞRETMENLERİNİN FEN ÖĞRETİMİ DERSİNE YÖNE- LİK ÖZ YETERLİLİK İNANÇLARI VE GÖRÜŞLERİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 43, p , Spring I 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date SINIF ÖĞRETMENLERİNİN FEN ÖĞRETİMİ DERSİNE YÖNE- LİK ÖZ YETERLİLİK İNANÇLARI VE GÖRÜŞLERİ ELEMENTARY TEACHER S SELF-EFFICACY BELIEFS REGARDING SCIENCE TEACHING LESSON AND OPINIONS Dr. Aytül GÖKULU MEB Fen Bilgisi Öğretmeni Gülay KOÇ MEB Sınıf Öğretmeni Öz Bu araştırma sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlik algı düzeylerini belirleyerek cinsiyete, mesleki kıdeme, en son mezun olduğu okul durumuna göre değişip değişmediğini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini eğitim ve öğretim yılında Çanakkale ilinde farklı ilkokullarda görev yapan 111 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin 72 si kadın, 39 u erkektir. Çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri uygulanılmıştır. Verilerin toplanması aşamasında, Riggs ve Enocs tarafından hazırlanan Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Öğretiminde Öz Yeterlilik İnançları ölçeğinin Bıkmaz (2002) tarafından Türkçeye uyarlanmış versiyonu kullanılmıştır. Toplanan verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılarak frekans, t-testi ve Anova analizi yapılmıştır. Ayrıca çalışmada daha derinlemesine inceleme yapılabilmek amacıyla gönüllü sekiz öğretmenle mülakat yapılmıştır. Mülakat sonuçları analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik öz yeterlik inançlarının genel durumunu ölçeğin üst ve alt boyutundan alınabilecek puanlar bazında incelendiğinde çalışmaya katılan öğretmenlerinin öz-yeterlik düzeyinin olumlu yönde olduğu görülmektedir. Ayrıca, öğretmenlerin fen alanındaki öz yeterlik algısı ve sonuç beklentisi cinsiyete, kıdeme göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Ancak öğretmenlerin en son mezun olduğu okul yani eğitim fakültesi ya da eğitim yüksekokulu mezunu olma durumuna göre anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur. Sonuç olarak, eğitim fakültesi mezunu sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançlarının eğitim yüksekokulu mezunu olanlara göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Öz Yeterlilik İnancı, Fen Öğretimi, Sınıf Öğretmenleri Abstract This study was carried out to identify how the level of elementary teachers self

2 384 Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ efficacy beliefs changed in terms of some variables such as branch, gender, seniority and the type of the last graduation of the school. Sample of the study was the 111 elementary teachers who were studying education semesters in Çanakkale. 72 teachers who were participating to the study were female and 39 were male. Qualitative and quantitative methods were used in the study. While the gathering the data the Scale of Self-efficacy Belief in Science Teaching developed by Riggs and Enochs (1990) and studied in terms of validity and reliability by Bıkmaz (2002) was used. The data gathered in this study were evaluated with SPSS 20, percent and frequency values were calculated and analyses of one-way ANOVA, t- tests were applied. Also, it was interviewed with eight elementary teachers in order to make deep investigation. According to the findings of this study, teachers perception of self-efficacy does not differentiate in respect to gender, seniority; it differentiates in respect to the type of the last graduation of the school. It was found that elementary teachers self-efficacy beliefs and outcome expectation points who were graduate faculty were higher according to teachers who were graduate college and there were significant differences between self efficacies points in favor of teachers who were graduate faculty. Keywords: Self Efficacy Beliefs, Science Education, Elementary Teachers Giriş Gerek yurt içinde yapılan LYS, TEOG gibi gerekse de uluslararası alanda yapılan PİSA, TİMMS gibi merkezi ölçme sonuçları göstermektedir ki, Türkiye deki öğrencilerin fen bilimlerinde sahip oldukları akademik başarıları oldukça düşüktür. Fen bilimleri eğitiminde başarıyı artırmak için her kademede fen eğitimi yapan öğretmenlerin sahip oldukları bilgi, beceri ve mesleki donanımlarının da iyi olması gerekmektedir. Fen eğitiminin temeli, sınıf öğretmenleri tarafından ilk olarak 1., 2. ve 3. Sınıflarda Hayat Bilgisi dersi olarak daha sonra da 4. Sınıfta Fen Bilimleri dersi olarak verilmektedir yaş arası bu öğrenci gurubunda Fen Bilimleri dersine karşı geliştirilen merak, bilgi, beceri ve olumlu tutum öğrencilerin ileriki yaşamlarında görecekleri fen eğitimini pozitif yönde etkileyecektir. Yeni fen eğitimi sisteminde fen derslerinin etkili bir şekilde öğrencilere öğretilebilmesi için ilk kademede sınıf, orta kademede fen öğretmenlerinin fen alanında yeterli bilgi ve beceri düzeyine sahip olmaları gerekmektedir. Bu nedenle, yeni eğitim sisteminin ön gördüğü gibi öğretmenlerin öğrenci merkezli, öğrencinin aktif olduğu, öğretmenlerin onlara rehberlik ettiği öğretim ortamları hazırlayabilmeli ve araştıran, sorgulayan, yorum yapan bireyler yetiştirebilmelidirler(özkan, Tekkaya ve Çakıroğlu, 2002). Eğitim- öğretim süreci içinde de öğretmenin kendine güveni tam olmalıdır (Sünbül, 1996). Nitelikli bir öğretmen alan bilgisi, genel kültür, formasyon eğitiminin yanı sıra öz yeterlilik duygusu da taşımalıdır (Yılmaz ve Çimen, 2008). Bandura ya (1986) göre Öz-yeterlik inancı kişilerin bir performansı gerçekleştirebilmek için gerekli olan eylemleri yerine getirebilme ve bu eylemleri organize edebilme kapasiteleri hakkındaki yargıları şeklinde tanımlanmaktadır. İnsanların sahip oldukları öz yeterlilik inançları onların bir olay ya da durumu algılayışını, gösterdiği performansı ve motivasyonu etkilemektedir (Bandura, 1995). Bu nedenle öğretmenlerin sahip oldukları öz yeterlilikleri öğrenim sürecini etkilemekte dolayısı ile de öğrencilerin bilgiyi öğrenme durumu etkilenmektedir. Öğretmenin kendi alanında öz yeterlilik inancının yüksek olması öğrencinin başarısını da olumlu yönde etkilemektedir (Schunk, 1991) Öğretmenlerin sahip olduğu öz yeterlilik inançlarının öğrencilerin akademik başarısını etkilediği birçok araştırmacı tarafından belirtilmektedir ((Brophy and Good, 1984; Ashton and Ross, 1994; Goddard, Hoy and Woolfolk- Hoy,2000; Saraçoğlu ve Yenice, 2009). Çünkü öz yeterlilik inancı yüksek olan öğ-

3 Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 385 retmen sınıf içerisinde pozitif bir öğrenme ortamı hazırlar, öğrencilerin fikirlerini dinler onları destekler ve onların ihtiyaçlarını göz önünde bulundurur (Ashton & Webb; 1986). Yurt içinde ve yurt dışında, gerek aday öğretmenlerin gerekse de mesleğini icra eden öğretmenlerin sahip oldukları öz yeterlilik inançlarını araştıran çalışmalar yapılmıştır. Literatürde yapılan çalışmaların genellikle çeşitli branşlardaki aday öğretmenlerin öz yeterlilik algıları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir (Emmer & Hickmen, 1991; Schoon & Boone,1998; Morrell & Carroll, 2003; Akkoyunlu ve Orhan, 2003; Yaman, Koray ve Altunçekiç, 2004; Akbaş ve Çelikkaleli, 2006; Yılmaz, Köseoğlu ve Soran, 2006; Kahyaoğlu ve Yangın, 2007; Özdemir, 2008; Gurvitch & Metzler, 2009; Gömleksiz ve Serhatlıoğlu, 2013). Mesleğini yapan çeşitli branşlardaki öğretmenlerin öz yeterlilik algıları inceleyen çalışmalar ise aday öğretmeler üzerinde yapılan çalışmalara göre daha az sayıda olduğu dikkat çekmektedir ( Soodak & Podell, 1998; Tschannen-Moran & Hoy, 2001; Özçallı, 2007; Ekici, 2006; Gençtürk ve Memiş, 2010). Aşağıda bu çalışmalarla ilgili bazı örnekler verilmiştir. Saraçoğlu ve Yenice (2009) yaptıkları çalışmada fen bilgisi ve sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik özyeterlik inanç düzeylerinin branş, cinsiyet, mesleki kıdem, haftalık ders yükü, hizmet içi eğitim alma durumu, mesleğinden memnun olma durumu, görev yaptıkları okulun sosyoekonomik düzeyi ve görev yaptıkları okulun çalışma ortamından memnun olma durumu gibi değişkenlere göre nasıl değiştiğini araştırmışlardır. İlişkisel tarama modelinde olan bu araştırmada Riggs ve Enochs (1990) tarafından geliştirilen ve Hazır-Bıkmaz (2004) tarafından geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan Fen Öğretiminde Öz-yeterlik İnancı Ölçeği ve araştırmacılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda, öğretmenlerin fen öz-yeterlik algısı cinsiyete, kıdeme, ders yüküne, hizmet içi eğitim alma ile çalışma ortamından memnun olma durumuna göre değişiklik göstermezken, branşlara ve mesleğinden memnun olma durumuna göre değişmektedir. Araştırmacılar, öğretmenlerin ders yükü arttıkça, fen öz-yeterlik inançlarının düştüğünü belirmişlerdir. Gençtürk ve Memiş (2010) yaptıkları çalışmada ilköğretim okulunda görev yapan öğretmenlerinin öğretmenlik mesleğine yönelik öz-yeterlik algıları ve iş doyumlarının demografik yönlerden incelemişlerdir. Çalışmada korelasyonal ve karşılaştırma türü ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Çalışmaya Zonguldak ilinden 373 öğretmen katılmıştır. Araştırmada, Tschannen-Moran & Woolfolk Hoy un (2001) geliştirdiği Öğretmen Öz-Yeterlik Ölçeği ve Minnesota İş Doyum Ölçeği nin kısa formu kullanılmıştır. Öğretmenlerin özyeterlik algılarında ve iş doyumlarında cinsiyet ve mezun oldukları okula göre anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Ancak, kıdem ve branş bakımından anlamlı fark olduğu bulunmuştur. Bazı demografik faktörler ile öz-yeterlik ve iş doyumu arasında ise düşük oranda anlamlı ilişki gözlemlenmiştir. Tschannen-Moran and Hoy (2001), öğretmenlerin öz yeterliliklerini incelemişlerdir. Araştırmacı tarafından geliştirilen geliştirdiği Öğretmen Öz-Yeterlik Ölçeği kullanılmıştır. Çalışmaya 225 öğretmen katılmıştır. Çalışmanın sonucunda öğretmenlerin kıdemleri ile öz yeterlilik algıları arasında düşük bir ilişki olduğu bulunmuştur. Ancak okul araç gereçleri, idarecilerin öğretmenlere desteği ile öğretmenlerin öz yeterlilik algıları arasında yüksek bir ilişki olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca araştırmacılar, ilkokul öğretmenlerinin öz yeterlilik algılarının ortaokul ve lise öğretmenlerinden daha yüksek olduğunu tespit etmişlerdir.

4 386 Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ Lent, Brown ve Larkin (1984) göre öğrencilere kazandırılan fen bilimleri öğretimi öz yeterlik inancının onların fen ile ilgili akademik başarılarını, bu alandaki yeteneklerini ve fen bilimleri ile ilgili meslek seçimini etkilediğini belirtmişlerdir. Öğretmenlerin alanında sahip olduğu öz yeterlilik inancının yetiştirdiği öğrencilere de kazandırdığı düşünülürse, eğitimde öğretmenlerin öz yeterlilik inançları büyük önem taşımaktadır (Schunk, 1991). Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin Fen bilimleri öğretim programının hedeflerine uygun öğretim yapabileceklerine ilişkin öz yeterlilik inançlarının yeterli düzeyde olması gerekmektedir. Çünkü öğretmenlerin sahip oldukları öz-yeterlilik inançları verilen öğretimin niteliğini, öğrencinin öğretilen bilgileri anlamasını ve öğretmenin kullandığı yöntem, teknik ve materyallerin kullanımı etkilemektedir (Klausmeier & Alen; 1978). Öğrencilerin ilkokuldan itibaren aldıkları fen eğitimi onların ileriki fen eğitimlerinde önemli bir etkide bulunacağından dolayı sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik düzeylerinin tespit edilmesi, eğitim fakültelerinde öğretmen eğitimindeki uygulamalara ve MEB de hizmet içi eğitimdeki uygulamalara bir ışık tutacağı için önemlidir. Bu nedenle çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen eğitimine yönelik öz yeterlik algıları nitel ve nicel yöntemler kullanılarak incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz-yeterlik algı düzeylerini belirlemektir. Çalışmada aşağıda belirtilen şu sorulara cevap aranmaktadır. 1. Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inanç düzeyleri nedir? 2. Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır? 3. Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inançları mesleki deneyimlerine göre farklılaşmakta mıdır? 4.Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inançları en son mezun oldukları okula göre farklılaşmakta mıdır? 5. Sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkındaki görüşleri nelerdir? 2. Yöntem Araştırmada nicel ve nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli, daha önce var olan ya da hala varlığı süregelen bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yöntemidir (Karasar, 2006). Nitel araştırma yöntemlerinden ise görüşme yapılmıştır. Görüşme nitel araştırmalarda en sık kullanılan veri toplama araçlarından biridir (Karasar, 2006). Çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkında görüşlerinin tespit edilmesi amacıyla yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanmıştır Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, eğitim-öğretim yılında Çanakkale ilinde görev yapan sınıf öğretmenleri oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemini bu ilde görev yapmakta olan sınıf öğretmenleri arasından basit tesadüfî örneklem yöntemi aracılığıyla seçilen 111 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada öncelikle Çanakkale ilindeki 19 ilkokul içerisinden rastgele 6 ilkokul seçilmiştir. Ardından bu okullarda görev yapan öğretmenler ile anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaya 39 u erkek ve 72 sı kadın olmak üzere toplam 111 sınıf öğretmeni katılmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik bilgileri Tablo 1 de verilmiştir.

5 Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 387 Tablo 1: Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik bilgiler Frekans (f) yüzde (%) Erkek 39 %35 Cinsiyet Kadın 72 %65 Kıdem 1-10 yıl 30 % yıl 25 % yıl 32 %29 30 üzeri 24 %21 Mezun Eğitim Fakültesi 74 %67 Olduğu okul Eğitim Yüksekokulu 32 % Veri toplama aracı Çalışmada veri toplama aracı olarak Riggs ve Enocs tarafından hazırlanan Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Öğretiminde Öz Yeterlilik İnançları ölçeğinin Bıkmaz (2002) tarafından Türkçeye uyarlanmış versiyonu kullanılmıştır. Ölçeğin tümü için güvenirliği.85, öz-yeterlik inancı alt boyutu için.89, sonuç beklentisi alt boyutu için.69 dur. Ölçekte toplam 21 madde vardır. Ölçeğin, öz-yeterlik inancı 5 i olumlu, 8 i olumsuz olmak üzere 13 maddeden, sonuç beklentisi alt boyutu ise 7 si olumlu, 1 i olumsuz olmak üzere 8 maddeden oluşmaktadır. Ölçek 5 li likert tipi bir ölçektir. Yarı yapılandırılmış görüşme formunda ise sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkında görüşlerinin tespit edilmesi amacıyla gönüllü öğretmenlere üç açık uçlu soru yöneltilmiştir. Sorular aşağıda verilmiştir. 1. İlkokul fen bilimleri dersinde kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz? Neden? 2. Hangi fen konularının anlatımında ya da deneylerinin yapımında zorluk çekiyorsunuz? Neden? 3. Fen bilimleri dersinde bir zorlukla karşılaştığınızda bunun üstesinden nasıl geliyorsunuz? BULGULAR VE TARTIŞMA 1. Öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inanç düzeyleri nedir? Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inançlarının genel durumunu tespit edebilmek için ölçekten aldıkları puanların dağılımı Tablo- 1 de verilmektedir. Tablo da ayrıca ölçeğin üst ve alt boyutundan alınabilecek en yüksek ve en düşük puanlar da belirtilmiştir. Tablo-2. Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inancına ait puanların genel dağılımı Ölçeğin boyutu n X Ss Min-Max puanlar Olası puanlar Öz yeterlilik inancı Sonuç beklentisi Tablo 1 de görüldüğü gibi sınıf öğretmenlerinin ölçekten aldıkları puanlarının aritmetik (öz yeterlikte 46 >39 ve sonuç beklentisinde 27>24). Bu durumda sınıf öğretmenlerinin öz-yeterlik düzeyinin olumlu yönde olduğu söylenebilir. Literatürde yapılan

6 388 Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ başka çalışmalarda incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik algılarının genellikle olumlu yönde olduğu görülmektedir (Saraçoğlu ve Yenice, 2009; Gençtürk ve Memiş, 2010). 2. Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır? Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını araştırmak amacıyla t-testi yapılmıştır. Sonuçlar tablo- 3 de verilmiştir. Tablo-3 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının cinsiyetlerine göre dağılımı Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD t p Kadın Erkek Sonuç beklentisi n X SD t p Kadın Erkek Yapılan t- testi analizi sonucuna göre sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu (t=-1,19 ve p>.005) ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu (t=.013 ve p>.005) puanlarında cinsiyete göre anlamlı bir fark yoktur. Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançlarının cinsiyetten bağımsız olduğunu söylenebilir. Elde edilen bulgular literatürde yapılan diğer bazı çalışmalarla da benzerli göstermektedir. (Savran ve Çakıroglu 2001; Zengin 2003;Yaman, Koray ve Altunçekiç 2004; Hamurcu 2006, Akbas ve Çelikkaleli, 2006; Kahyaoglu ve Yangın, 2007, Özdemir, 2008, Saraçoğlu ve Yenice 2009, Gençtürk ve Memiş 2010, Klassen ve Chiu 2010, Yenice, 2012). 3. Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inançları mesleki deneyimlerine göre farklılaşmakta mıdır? Tablo-4 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının mesleki deneyimlerine göre dağılımı Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD F p Kıdem 1-10 yıl yıl yıl üzeri

7 Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 389 Sonuç beklentisi n X SD F p 1-10 yıl Kıdem yıl yıl üzeri Tablo-4 de görüldüğü gibi sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu puanlarında kıdeme göre anlamlı bir fark yoktur. Bu nedenle öz yeterlilik inancı ile kıdemin birbirinden bağımsız olduğu söylenebilir. Bu çalışmanın sonucu Chacon (2005), Ekici (2006), Çimen (2007), Yenice ve Saraçoğlu (2009) tarafından yapılan çalışmalar ile paralellik göstermektedir. Bu çalışmalarda da öğretmenlerin kıdemleri ile öz yeterlilik inançları arasında belirgin bir fark bulamamıştır. Ancak kıdem ile öz yeterlilik inançları arasında düşük de olsa bir ilişki ortaya çıkan çalışmalar literatürde bulunmaktadır. Örneğin Tschannen-Moran and Hoy (2001) yaptıkları çalışmada belirtilen değişkenler arasında düşük bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Memiş ve Gençtürk (2010) yaptıkları çalışmada sınıf öğretmenlerinin kıdem ile öz yeterlilik algıları arasında anlamlı bir fark bulmuşlardır. 4.Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inançları mezun oldukları okula göre farklılaşmakta mıdır? Tablo-5 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının mezun oldukları üniversite/yüksekokula göre dağılımı Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD t p Eğitim Fakültesi Eğitim yüksek okulu Sonuç beklentisi n X SD t p Eğitim Fakültesi Eğitim Yüksek Okulu Yapılan t- testi analizi sonucuna göre sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu (t=-.640 ve p<0.05) ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu (t=1.66 ve p<0.05) puanlarında eğitim fakültesi ya da eğitim yüksek okulu mezunu olma durumuna göre anlamlı bir fark vardır. Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançlarının yüksek okul veya fakülte mezunu olma durumuna bağlı olduğu söylenebilir. Literatür incelendiğinde mezun olunan fakülte ya da yüksek okul tipinin öz yeterlilik üzerine etkisinin incelendiği bir çalışma görülmemiştir. Ancak,

8 390 Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ Yılmaz ve Çavaş (2006) tarafından yapılan çalışmada, aday sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öz yeterlilik inançlarının mezun oldukları lise tipinden bağımsız olduğu sonucuna ulaşılmıştır. 5. Sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkındaki görüşleri nelerdir? Sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri öğretimi hakkında görüşlerinin derinlemesine tespit edilmesi amacıyla 8 gönüllü öğretmenlere üç açık uçlu soru yöneltilmiştir. Bunlar; İlkokul fen bilimleri dersinde kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz? Neden?, Hangi fen konularının anlatımında ya da deneylerinin yapımında zorluk çekiyorsunuz? Neden? ve Fen bilimleri dersinde bir zorlukla karşılaştığınızda bunun üstesinden nasıl geliyorsunuz? Sorulan sorulardan sonra elde edilen veriler aşağıda yorumlanmıştır. Soru 1: İlkokul fen bilimleri dersinde kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz? Tablo-6 Sınıf öğretmenlerinin birinci soruya verdiği cevaplar Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu n(4) n(4) Yeterli hissediyorum. 4 2 Az yeterli olduğumu hissediyorum. 1 3 Gerek mülakat sorusuna verilen cevaplardan gerekse de ankete verilen cevaplardan da görüldüğü gibi öğretmenler kendilerini fen bilimleri öz yeterlilik açısından yeterli görmektedirler. Bezer şekilde, Abazaoğlu, Yıldırım ve Yıldızhan (2014) tarafından yapılan çalışma da çeşitli branşlarda görev yapan öğretmenlerin alanlarında kendilerini %65- %70 oranında yeterli ya da çok yeterli gördükleri sonucuna ulaşılmıştır. Hamurcu (2006) tarafından yapılan çalışma sonucunda da sınıf öğretmeni adaylarının fen eğitimi konusunda kendilerini yeterli düzeyde görmedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Tablo- 7 Birinci soruya verilen cevabın nedenleri Eğitim fakültesi mezunu Eğitim yüksek okul mezunu Cevaplar f f Yeterli cevabını verenler 4 2 İlköğretim fen bilimleri 3 2 müfredatının basit olması İlkokul öğrencisi seviyesine uygun ders anlatabilecek düzeyde bilgisinin 1 - olduğunu düşünme Az yeterli cevabını verenler Fen konusunda temelinin iyi olmaması 1 2 Öğrencinin seviyesine uygun fen anlatımı yapamama - 1 Tabloda yer alan görüşler incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin kendini yeterli bulmalarına kaynak olarak müfredatın basit olmasını belirtmişlerdir. Ayrıca öğrencinin seviyesine uygun fen anlatabileceğini düşündüğü için kendilerini yeterli

9 Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 391 olarak belirtmişlerdir. Ancak kendini yeterli olarak belirten öğretmenlerden birinin yaptığı açıklama şu şekildedir; Müfredat eğer eskiden olduğu gibi ağır olsaydı, kendimi yeterli görmeyebilirdim ancak müfredat basit ve kendimi yeterli buluyorum. Kendini yeterli bulmayan öğretmenlerin fen bilimlerinde temellerinin yeterli olmamasını ve öğrencinin seviyesine inemediklerini söylemişlerdir. Bu şekilde cevap veren öğretmenlerin genellikle yüksek okul mezunu öğretmenlerden oluştuğu görülmüştür. Buradan yüksek okul öğretmenlerinin yeterli fen dersi eğitimi almamasından kaynaklandığı söylenebilir. Bu sonuçlar tablo-5 de ulaşılan öz yeterlilik düzeyinin fakülte mezunları lehine görülen anlamlı farklılığı desteklediği görülmüştür. Akyüz (1992) de belirttiği gibi yüksek okul bitiren öğretmenlerinin düşük ÖSS puanı ile üniversiteye girerek, yoğunlaştırmış bir program uygulanıp, iki yıl içinde mezun edilip atandıkları için gerekli yeterliliğe ulaşamadıkları bu çalışmada da ortaya çıkmıştır. Soru 2: Hangi fen konularının anlatımında ya da deneylerinin yapımında zorluk çekiyorsunuz? Tablo-8 Sınıf öğretmenlerinin ikinciye soruya verdiği cevaplar Cevaplar Fakülte mezunu Yüksek okul mezunu n(5) n(5) Gökyüzü ve uzay 2 3 Maddenin yapısı - 1 Canlılar dünyası 1 1 Hiç birinde zorlanmıyorum 2 0 Öğretmenlerin konu anlatımlarında en çok gökyüzü ve uzay konularının anlatımında zorlandıklarını belirtmişleridir. Maddenin yapısı ünitesi içerisinde ısı ve sıcaklık kavramlarının anlatımında zorlandığını belirten öğretmenler olmuştur. Benzer bir sonuç aday öğretmenler üzerinde yapılan bir çalışma da gözlemlenmiştir. Aday öğretmenlerin ısı ve sıcaklık kavramlarını ifade etmekte zorlandıkları ve kavram yanılgıları olduğu literatürde belirtilmiştir ( Kaptan ve Korkmaz, 2001; Gökulu, 2015) Deney yapımında ise yine bu konularda sıkıntı yaşadıklarını belirtmişlerdir. Mülakatta dikkat çeken bir nokta şu olmuştur. Kendisini yeterli olarak gören yüksek okul mezunu öğretmenlerin de yeteli hissetmeyenler gibi anlatımında zorluk çektiği ya da deneylerin yapımında zorlandığı konular nelerdir sorusuna cevap vermişlerdir ve hiç birinde zorlanmıyorum cevabını veren olmamıştır. Fakülte mezunu öğrenmelerden de dördü kendini yeterli gördüğü halde zorlandıkları konular olduğunu belirmişlerdir. Yalnızca iki tanesi hiç birinde zorlanmadığını belirtmiştir.

10 392 Tablo-8 İkinci soruya verilen cevabın nedenleri Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu n(5) n(5) Yeterli bilgiye sahip olmama - 2 Konu ile ilgili deney yapacak uygun malzemenin olmaması 2 1 Konun soyut olması 1 2 Hiç birinde zorlanmıyorum 2 0 Bu soruya verilen cevaplar incelendiğinde yüksek okul mezunu ve kendini yeterli hisseden öğretmenlerin zorlanma sebebi olarak konu ile ilgili deney yapacak uygun malzemenin olmaması ve konun soyut olmasını belirtmişlerdir. Kendini yeterli gören bu öğretmenlerden hiçbiri zorlanmadığını belirtmemiştir. Kendini yeterli görmeyen 3 öğretmenin de ikisinin yeterli bilgiye sahip olmama birini de konun soyut olması şeklinde cevap verdiği görülmüştür. Fakülte mezunu öğretmenlerden kendini yeterli olarak belirten dört öğretmenden yalnızca ikisi hiçbirinde zorlanmadığını belirtirken diğer ikisinin Konu ile ilgili deney yapacak uygun malzemenin olmaması nedeni ile zorlandığını belirmiştir. Kendini yeterli görmeyen öğretmenin ise konu soyut olduğu zaman anlatmakta zorlandığını belirmiştir. Literatürde de aday sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri dersine karşı öz yeterlilik inançları ile ilgili yapılan çalışmalar göstermektedir ki bazı aday öğretmenlerin fen deneylerin yapımında kendilerini yetersiz hissettikleri ve laboratuar çalışmaları yapımında korku ve endişe duydukları belirtilmiştir (Ergül, 2009; Küçükyılmaz ve Duban, 2006). Gömleksiz, Kan ve Biçer (2010) tarafından yapılan çalışmada, sınıf öğretmenlerinin fen eğitimi konusunda kendilerini yeterli hissettikleri ancak zaman zaman sıkıntı yaşadıkları belirtilmiştir. Soru 3: Fen bilimleri dersinde bir zorlukla karşılaştığınızda bunun üstesinden nasıl geliyorsunuz? Tablo-9 Sınıf öğretmenlerinin üçüncü soruya verdikleri cevaplar Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu n(5) n(5) İnternetten konu ile ilgili videolardan deneylerden yaralanıyorum 2 2 Sınıf öğretmeni arkadaşlardan ya da fen bilimleri öğretmeni arkadaşlardan - 1 yardım istiyorum Kaynak kitaplardan yardım alıyorum. 1 1 Yardım almaya ihtiyaç duymuyorum. 2 1 Üçüncü soruya verilen cevaplar incelendiğinde yüksek okul mezunu ve kendini yeterli hisseden iki öğretmenden birinin yardıma ihtiyaç duymadığını birinin de internetten ve videolardan yararlandığı görülmüştür. Kendini yeterli görmeyen birinin internetten, birinin kaynak kitaplardan, birinin de sınıf öğretmeni ya da fen

11 Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 393 bilimleri öğretmenlerinden yardım istediklerini belirtmişlerdir. Fakülte mezunu öğretmenlerden kendini yeterli olarak belirten dört öğretmenden ikisinin yardıma ihtiyaç duymadığını, diğer ikisin de internetten videolardan yararlandığını belirtmişlerdir. Kendini yeterli görmeyen öğretmenin ise kaynak kitaplardan yaralandığını belirmiştir. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz-yeterlik algı düzeylerini incelemek amacıyla yapılmıştır. Örneklem sayısının fazla olmaması nedeni ile elde edilen bulguların desteklenmesi amacıyla çalışmada nitel ve nicel yöntemlerin birlikte kullanılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inançlarının genel durumunu ölçeğin üst ve alt boyutundan alınabilecek puanlar bazında incelendiğinde çalışmaya katılan öğretmenlerinin özyeterlik düzeyinin olumlu yönde olduğu görülmektedir. Çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutunun cinsiyete göre değişmediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançlarının cinsiyetten bağımsız olduğunu görülmüştür. Çalışmada sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutunun kıdeme göre değişmediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle öz yeterlilik inancı ile kıdemin birbirinden bağımsız olduğu görülmüştür. Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyutu puanlarında en son mezun oldukları okul yani eğitim fakültesi ya da eğitim yüksek okulu mezunu olma durumuna göre anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre geliştirilen öneriler şu şekildedir; Öğretmenlerin öz yeterlilik inançlarını etkileyen farklı değişkenler ele alınarak araştırma yapılabilir. Milli eğitim bakanlığı tarafından öğretmenlerin alanları ile ilgili sahip oldukları öz yeterliliklerini geliştirmek amacı ile hizmet içi eğitim kursları açılabilir. Özellikle iki yıllık eğitim fakültesi mezunu öğretmenlere daha fazla destek verilerek eksik hissettikleri alanlarda kendilerini geliştirmelerine imkân sağlanabilir. Öğretmenlerin öz-yeterlik inançlarını etkileyen faktörleri tespit etmek amacıyla daha büyük örneklem gruplarla görüşme ve gözlem gibi derinlemesine veri toplanan çalışmalar yapılabilir. KAYNAKÇA Abazaoğlu, İ., Yıldırım, O ve Yıldızhan, Y. (2014). Türkiyenin öğretmen profili. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/2. p Akbaş, A., ve Çelikkaleli, Ö. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançlarının cinsiyet, öğrenim türü ve üniversitelerine göre incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1). Akkoyunlu, B., ve Orhan, F. (2003). Bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi (BÖTE) bölümü öğrencilerinin bilgisayar kullanma öz yeterlik inancı ile demografik özellikleri arasındaki ilişki. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 2(3), Akyüz, Y. (1992). Tarihi Süreç İçerisinde Türkiye de Öğretmen Yetiştirme Sorunu, Öğretmen Yetiştirmede Koordinasyon, MEB., Yayını, Ankara, s( ).

12 394 Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ Ashton, P.T. & Webb, R.B. (1986). Making a Difference: Teachers sense of efficacy and student achivement. New York: Longman. Bandura, A. (1986). Social foundation of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Bandura, A. (1995). Self-efficacy in changing societies. New York: Cambridge University Press. Brophy, J. E., & Good, T. L. (1984). Teacher behavior and student achievement (No. 73). Institute for Research on Teaching, Michigan State University. Chacon, C. T. (2005). Teacher Perceived Efficacy Among EFL Teachers in Middle Schools in Venezuela.Teaching and Teacher Education, 21(3), Çimen, S. (2007). İlköğretim Öğretmenlerinin Tükenmişlik Yaşantıları ve Yeterlik Algıları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli. Ekici, G. (2006). Meslek lisesi ögretmenlerinin ögretmen öz-yeterlik inançları üzerine bir araştırma. Egitim Arastırmaları Dergisi, 6(24): Emmer, E. & Hickmen, J. (1991). Teacher efficacy in classroom managementdiscipline. Educational and Psychological Measurement, 51, Enochs, L. G.& Riggs, I. M. (1990). Further development of an elementary science teaching efficacy belief instrument: A preservice elementary scale.school science and mathematics, 90(8), Ergül, N. R. (2009). Elementary pre-service teachers opinions on teaching science. Bulgarian Journal of Science and Education Policy, 3(2), Gençtürk, A. ve Memiş, A. (2010). İlköğretim okulu öğretmenlerinin özyeterlik algıları ve iş doyumlarının demografik faktörler açısından incelenmesi.ilköğretim Online, 9(3). Gerçek, C., Yılmaz, M., Köseoğlu, P., ve Soran, H. (2006). Biology teaching self-efficacy beliefs of the teacher candidates. Ankara University, Journal of Faculty of Educational Sciences, 39(1), Gurvitch, R., & Metzler, M. W. (2009). The effects of laboratory-based and field-based practicum experience on pre-service teachers' selfefficacy.teaching and Teacher Education, 25(3), Goddard, R. D., Hoy, W. K., & Hoy, A. W. (2000). Collective teacher efficacy: Its meaning, measure, and impact on student achievement. American Educational Research Journal, 37(2), Gökulu, A. (2015). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Isı, Sıcaklık, Hal Değişimi Kavramlarını Anlama Seviyelerine İlişkin Bir Çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2). Gömleksiz, M. N. ve Serhatlıoğlu, B (2013). Okul öncesi öğretmenlerinin özyeterlik inançlarına ilişkin görüşleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/7. p Gömleksiz, M. N., Kan, A. Ü., & Biçer, S. (2010). Sınıf öğretmenlerinin Fen ve Teknoloji dersini yürütmeye yönelik özyeterlikleri. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(2), Hamurcu, H. (2006 ). Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimine yönelik özyeterlik inançları. Eğitim Araştırmaları, 24, Hazır-Bıkmaz, F. (2004). Sınıf öğretmenlerinin fen öğretiminde öz-yeterlilik inancı ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 161. Internet ten tarihinde elde edilmiştir.

13 Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 395 Hazır-Bıkmaz, F.(2002). Fen Öğretiminde Öz-yeterlik İnancı Ölçeği. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 1(2) Kahyaoğlu, M. ve Yangın, S. (2007). İlköğretim öğretmen adaylarının mesleki öz yeterliklerine ilişkin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), Kaptan, F. ve Korkmaz, H. (2001). Fen eğitiminde probleme dayalı öğrenme yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(20). Karasar, N. (2006). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Klassen, R. M., & Chiu, M. M. (2010). Effects on teachers' self-efficacy and job satisfaction: Teacher gender, years of experience, and job stress. Journal of educational Psychology, 102(3), 741. Klausmeier, H.S., ve Allen, P.S. (1978). Cognitive development of children and youth a longitudinal study. New York: Academic Press. Küçükyılmaz, E.A.& Duban. N. (2006). The opinions of primary teacher candidates on taking measures to increase science teaching self-efficacy beliefs. Yüzüncüyıl Ünv. Eğitim Fak. Dergisi, cilt III, sayı II. Lent, R. W., Brown, S. D., & Larkin, K. C. (1984). Relation of self-efficacy expectations to academic achievement and persistence. Journal of counseling psychology, 31(3), 356. M.E.B. Komisyon Çalışması,(1999). Öğretmen Yeterlilikleri, Ankara. Morell, P. D. & Caroll, J. B. (2003). An extended examination of pre service elementary teachers science teaching self efficacy. Scholl Science and Mathematics, 103(5), Saraçoğlu, A. S. ve Yenice, N. (2009). Fen bilgisi ve sınıf öğretmenlerinin özyeterlik inançlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 5 (2), Savran, A., & Çakıroğlu, J. (2001). Preserve biology teachers' perceived efficacy beliefs in teaching biology. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(21). Schunk, D.H. (1991). Self-efficacy and academic motivation. Educational Psychologist, 26, Sünbül, A. M. (1996). Öğretmen niteliği ve öğretimdeki rolleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 2(4), Soodak, L.C. & Podell, D. M. (1998). Teacher efficacy and the vulnerability of the difficult-to-teach student. Advances in Research on Teaching, 7, Tschannen-Moran, M. & Woolfolk Hoy, A. (2001). Teacher Efficacy: Capturing An Elusive Concept, Teaching and Teacher Education, Cilt 17, Özkan, Ö., Tekkaya, C. ve Çakıroğlu, J. (2002). Fen Bilgisi Aday Öğretmenlerin Fen Kavramlarını Anlama Düzeyleri. Fen Öğretimine Yönelik Tutum ve Öz-yeterlik İnançları, 5, Özdemir, S. M. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 14(2), Özçallı, S. (2007). Öz yeterlik inancı ve yansıtıcı düşünce yetkinliği açısından hizmet içi eğitim programının öğretmenlerin mesleki gelişimi üzerindeki olası etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Yaman, S., Koray, Ö. C. ve Altunçekiç, A. (2004) Fen bilgisi öğretmen adaylarının öz-yeterlik inanç düzeylerinin incelenmesi üzerine bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3),

14 396 Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ Yenice, N. (2012). Öğretmen adaylarının özyeterlik düzeyleri ile problem çözme becerilerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 39(39). Yılmaz, M., & Çimen, A. G. O. (2008). Biyoloji eğitimi tezsiz yüksek lisans öğrencilerinin biyoloji öğretimi özyeterlik inanç düzeyleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1). Yılmaz, H., & Çavaş, P. H. (2008). The effect of the teaching practice on preservice elementary teachers science teaching efficacy and classroom management beliefs. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 4(1), Zengin, U. (2003). İlköğretim öğretmenlerinin öz-yeterlik algıları ve sınıf içi iletişim örüntüleri. D.E.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.