TÜRKİYE İÇİN KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ (KİEM) MODEL ÖNERİSİ

Transkript

1 Orta Doğu Teknik Üniversitesi TÜRKİYE İÇİN KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ (KİEM) MODEL ÖNERİSİ EDİTÖRLER Dr. Ali ARİFOĞLU, Erkan ER, Gülgün AFACAN, Özlem AŞIK e-devlet Araştırma ve Uygulama Merkezi Şubat 2009

2 Copyright 2009 METU EDMER. Bu raporun her hakkı saklıdır. Yayıncıdan yazılı izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, kısmen ya da tamamen hiçbir şekil ve teknikle basılı, bilgisayar ya da internet ortamında çoğaltılamaz, aktarılamaz, yeniden üretilemez, basılamaz, yayınlamaz ve dağıtılamaz. 2 Copyright 2009 METU EDMER

3 PROJE ADI TÜRKİYE İÇİN KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ (KİEM) MODEL ÖNERİSİ AMAÇ BİLGİ TOPLUMU STRATEJİSİ EKİ EYLEM PLANI 2 NOLU EYLEMİ KAPSAMINDA KURULMASI ÖNGÖRÜLEN KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ İÇİN BİR MODEL VE YOL HARİTASI ÖNERMEK. PROJE EKİBİ PROJE YÖNETİCİSİ- DR. ALİ ARİFOĞLU ODTÜ EDMER YRD. DOÇ. DR. ERHAN EREN ODTÜ ENFORMATİK ENSTİTÜSÜ ERKAN ER ODTÜ EDMER GÜLGÜN AFACAN ODTÜ EDMER ÖZLEM AŞIK DPT AYŞE KULA MEB UĞUR TERZİOĞLU CISCO BERRİN BENLİ INTEL ŞENİZ CİRİTÇİ, EMRE TEKER MICROSOFT TARİH Şubat 2009 SÜRÜM 1.0 3

4 Orta Doğu Teknik Üniversitesi e-devlet Araştırma ve Uygulama Merkezi (ODTÜ EDMER) koordinasyonunda hazırlanan Türkiye için Kamu İnternet Erişim Merkezleri(KİEM) Model Önerisi için kurumları adına katkıda bulunan Sn. Sefa KÖKSAL (MEB), Sn. Musa Aykaç (İstanbul Büyükşehir Belediyesi), Sn. Ahmet Elmas (İstanbul Büyükşehir Belediyesi), Sn. Hüseyin Gür (İstanbul Büyükşehir Belediyesi), Sn. Mehmet Emin Yavuz (İstanbul Büyükşehir Belediyesi) ve Başak Saral a (Habitat için Gençlik Derneği) teşekkür ederiz. 4 Copyright 2009 METU EDMER

5 İÇERİK İÇERİK... 5 ŞEKİL LİSTESİ... 6 ÇİZELGE LİSTESİ... 8 KISALTMALAR LİSTESİ GİRİŞ / GEREKÇE AMAÇ - KAPSAM ÖZET GEREKÇE KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ (KİEM LER) KİEM NEDİR? NEDEN KİEM? DÜNYADA KİEM UYGULAMALARI TÜRKİYE DE KİEM VE BENZERİ UYGULAMALARI KİEM DEĞERLENDİRME KİEM DÜNYA ÖRNEKLERİ DEĞERLENDİRME TÜRKİYE ÖRNEKLERİ DEĞERLENDİRMESİ KİEM -TÜRKİYE VE DÜNYA KARŞILAŞTIRMA ÖZETİ ANKET SORUNLAR KİEM MODELLERİ KİOSK MODELİ GEZİCİ MODEL TOPLU KULLANIM MODELİ MİNİ MODEL TÜRKİYE İÇİN MODEL ÖNERİSİ MODEL KİEM YÖNETİM/EŞGÜDÜM BİRİMİ KURUM-İÇİ ÖRGÜTLENME YAPISI SERVİSLER KİEM PORTALİ TÜRKİYE KİEM BÜTÇE VE FİNANSMAN ÖNERİSİ KİEM İÇİN TALEP YARATMA YOL HARİTASI İZLEME DEĞERLENDİRME KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ SONUÇ GELECEK DÖNEMDE YAPILACAK ÇALIŞMALAR EKLER EK A KİEM ÖRNEKLERİ ŞABLONU EK B KİEM KULLANICI TALEP ANKET SORULARI REFERANSLAR

6 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 2-1 Türkiye Hanehalkı Bilgisayar ve İnternet Kullanım Oranları Şekil 2-2 Kent-Kir Ayriminda Bilgisayar Ve Internet Kullanım Oranlari Şekil 2-3 TTMlerin Yerleşim Yerlerine Dağılım Oranlari Şekil 2-4 Amerika TTMlerin Kurulum Yeri Oranları Şekil 2-5 Tayvan Telemerkez Kullanıcılarının Memnuniyet Oranları Şekil 2-6 Ların İşletim Harcama Kalemleri ve Karşılama Yolları Şekil 2-7 BBBO Projesi Kullanıcı Yaş Profili Şekil 2-8 BBBO Projesi Kullanıcı Cinsiyet Profili Şekil 2-9 BBBO Projesi Kullanıcı Eğitim Profili Şekil 2-10 BBBO Projesi Kullanıcı Gelir Profili Şekil 2-11 Belnet İnternet Evleri Kullanıcı Profili Şekil 3-1 Dünya KİEM Örnekleri Hizmet Dağılımı Şekil 3-2 Eğitim Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-3 Dünya Örnekleri * Eğitim Hizmeti Sayısı Şekil 3-4 e-devlet Hizmet Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-5 Dünya Örnekleri * e-devlet Hizmet Sayısı Şekil 3-6 Dünya Örnekleri * Çoklu-Ortam Hizmet Sayısı Şekil 3-7 Çoklu-Ortam Hizmet Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-8 Dünya Örnekleri * Ofis Hizmetleri Sayısı Şekil 3-9 Ofis Hizmetleri Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-10 Erişim ve İletişim Hizmet Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-11 Dünya Örnekleri * Erişim ve İletişim Hizmetleri Sayısı Şekil 3-12 Dünya Örnekleri * Bilgisayar Kullanım Danışmanlık Hizmet Sayısı Şekil 3-13 Dünya Örnekleri * Web Tasarım Hizmet Sayısı Şekil 3-14 Dünya Örnekleri * İş Bulma ve Kariyer Hizmet Sayısı Şekil 3-15 Küçük İşletme Hizmet Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-16 Dünya Örnekleri * Küçük İşletme Hizmet Sayısı Şekil 3-17 Dünya Örnekleri * Elekt. Yayın. Hizmet Sayısı Şekil 3-18 Dünya Örnekleri * Bilgisayarda Yazma Hizmet Sayısı Şekil 3-19 e-ticaret Hizmet Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-20 Dünya Örnekleri * e-ticaret Hizmet Sayısı Şekil 3-21 Çevrimiçi Bilgi Servisi Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-22 Dünya Örnekleri * Çevrimiçi Bilgi Servisi Sayıları Şekil 3-23 Dünya Örnekleri * Basılı Ref. ve Kütüp. Hizmet Sayıları Şekil 3-24 Dünya Örnekleri * Kurulum Bölgeleri Şekil 3-25 Yönetimde Rol Alan Kurumlar Şekil 3-26 Yönetim Sahibi Kurum(lar) Şekil 3-27 İşletimde Rol Alan Kurumlar Şekil 3-28 İşletim Sahibi Kurum(lar) Şekil 3-29 Mali Kaynak Yüzdeleri Şekil 3-30 Mali Kaynak * Dünya Örnekleri Şekil 3-31 Türkiye KİEM Örnekleri Hizmet Dağılımı Şekil 3-32 Türkiye Örnekleri * Hizmetler Şekil 3-33 Eğitim Hizmeti Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-34 Ofis Hizmet Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-35 Erişim ve İletişim Hizmet Çeşitleri * Hizmet Sayısı Copyright 2009 METU EDMER

7 Şekil 3-36 Çevrimiçi Bilgi Servis Çeşitleri * Hizmet Sayısı Şekil 3-37 KİEM Kurulum Bölgesi Oranları Şekil 3-38 Yöneten Kurum * KİEM Projesi sayısı Şekil 3-39 İşleten Kurum * KİEM Projesi sayısı Şekil 3-40 KİEM Projesi * Mali Kaynak Şekil 3-41 Cinsiyet Dağılımı Şekil 3-42 Eğitim Durumu Şekil 3-43 İş Profili Şekil 3-44 Evde Bilgisayar Sahipliği Şekil 3-45 Kullanım Amacı Şekil 3-46 Evinde Bilgisayarı Olanlar için: Kullanım Amacı Şekil 3-47 Evinde Bilgisayarı Olmayanlar için: Kullanım Amacı Şekil 3-48 Tercih Nedeni Şekil 3-49 Evinde Bilgisayarı Olanlar için: Tercih Nedeni Şekil 3-50 Evinde Bilgisayarı Olmayanlar için: Tercih Nedeni Şekil 3-51 Kullanım Sıklığı Şekil 3-52 Tercih Edilen Saat Aralığı Şekil 3-53 Tercih Edilen Servisler Şekil 3-54 Merkezlerin Kullanım Sorunları Şekil 3-55 Merkezlerin Yönetim Sorunları Şekil 3-56 Merkezlerin İşletim Sorunları Şekil 3-57 Merkezlerin Altyapı Sorunları Şekil 3-58 Merkezlerin Mali Sorunları Şekil 4-1 Malmö Şehrinde Tren Garında Bulunan Kiosklar Şekil 5-1 Türkiye KİEM Model Önerisi - Genel Yapı Şekil 5-2 KİEM Yönetim ve Eşgüdüm Yapısı İç Organizasyonu Şekil 5-3 Alımlar için İş Akışı Model Önerisi Şekil 5-4 KYEB İstişare Kurulu Şekil 5-5 KİEM İşletimi ve Yönetim Sahibi Kurum için Örgütlenme Şeması Şekil 5-6 KİEM Servisleri Önceliklendirme Şekil 5-7 Portal Yerelleşme Yapısı Şekil 5-8 Lale Bahçesi Portali Eğitim Kategorisi Örneği Şekil 5-9 KİEM Portali Sağlık Kategorisi Örneği Şekil 5-10 Yalova Belediyesi Benim Mahallem Programı Şekil 5-11 Portal Gelişim Aşamaları Şekil 5-12 Toplu Kullanım Modeli Maliyet Dağılımı Şekil 5-13 Toplu Kullanım Modeli İşletim Gideri Oranları Şekil 5-14 Toplu Kullanım Modeli Gelir Dağılımı Şekil 5-15 KİEM Mini Modeli Maliyet Dağılımı Şekil 5-16 Mini Model Gider Oranları Şekil 5-17 KİOSK Modeli Maliyet Dağılımı Şekil 5-18 Gezici KİEM Modeli Maliyet Dağılımı Şekil 5-19 Gezici KİEM Modeli İşletim Gideri Oranları Şekil 5-20 Türkiye KİEM Yol Haritası Şekil 5-21 İzleme/Değerlendirme Mekanizması Şekil 5-22 İzleme/ Denetim Biriminin İşleyişi

8 ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge 2-1 KİEM Sınıflandırma Faktörleri Çizelge 2-2 Dünya KİEM Örneklerinde Sunulan Servisler Çizelge 2-3 Sayısal Uçurum Verileri Çizelge 2-4 İncelenen Dünya KİEM Örnekleri Çizelge 2-5 Amerika TTMlerin Teknik Altyapı Bileşenleri Çizelge 2-6 Amerika TTMlerde Sunulan Servisler Çizelge 2-7 Amerika TTMlere ait Bütçe Kalemleri Çizelge 2-8 Macaristan Telecottage'ların Teknik Altyapı Bileşenleri Çizelge 2-9 Macaristan Telecottage'larda Nüfus - Bilgisayar Sayısı Oranları Çizelge 2-10 Macaristan Telecottage larda Sunulan Servisler Çizelge 2-11 Macaristan Telecottage'lara ait Bütçe Kalemleri Çizelge 2-12 Macaristan Telecottage'lardan Beklenen Etki ve Etki Göstergeleri Çizelge 2-13 Pfnet Projesi Kullanıcı Yaş Dağılım Oranları Çizelge 2-14 Pfnet Projesine Bağışta Bulunan Kuruluşlar ve Bağış Miktarları Çizelge 2-15 Pfnet Projesine Fon Sağlayan Diğer Kuruluşlar Çizelge 2-16 SriLanka Telemerkezlere ait Teknik Altyapı Bileşenleri Çizelge 2-17 SriLanka Telemerkezlerde Sunulan Servisler Çizelge 2-18 Tayvan Telemerkezlerde Sunulan Servisler Çizelge 2-19 Avustralya Telemerkezler için Belirlenen 4 Yıllık Bütçe Çizelge 2-20 Senegal Telemerkezlerde Kullanıcı Yaş Dağılım Oranları Çizelge 2-21 Uganda Telemerkez Kullanım Amaç Oranları Çizelge 2-22 UK Çevrimiçi Merkezlerde Kullanıcı Yaş Dağılım Oranları Çizelge 2-23 UK Çevrimiçi Merkezlerde Kullanıcı Meslek Dağılım Oranları Çizelge 2-24 AMIC@ Servis Ücretleri Çizelge 2-25 İncelenen Türkiye KİEM Örnekleri Çizelge 2-26 KİEM'leri Bilgisayar Sayıları Çizelge 2-27 KİEM'ler için Eğitim İçeriği Çizelge 2-28 Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi'nin Kapsadığı İller Çizelge 2-29 BBBO Proje MAliyetleri Çizelge 2-30 Belnet Kurulum Standartları Kriterleri Çizelge 2-31 Belnet İnternet Evleri Kullanım İstatistikleri Çizelge 2-32 Belnet İnternet Evleri Yatırım Harcamaları Çizelge 2-33 Belnet İnternet Evleri Aylık Ortalama İşletim Giderleri Çizelge 2-34 İnternet Kafe Kurulum Maliyeti Çizelge 3-1 Dünya KİEM Örneklerinde Sunulan Hizmetler Çizelge 3-2 Türkiye KİEM Örneklerinde Sunulan Hizmetler Çizelge 3-3 Türkiye KİEM Uygulamaları Yönetici Kurumlar Çizelge 3-4 Dünya KİEM Uygulamaları Sorunlar Çizelge 5-1 KİEM Modelleri Kurulum Örnekleri Çizelge 5-2 KİEM İşletimi ve Yönetiminden Sorumlu Kurum Örnekleri Çizelge Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 5 Yıllık Kurulum Maliyeti Çizelge Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 1 Aylık İşletim Gideri Çizelge Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 5 Yıllık Toplam Gider Çizelge Adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 1 Aylık Gelir Kalemleri Copyright 2009 METU EDMER

9 Çizelge Adet 10 Kullanıcılı Toplu KİEM Modeli için 5 Yıllık Gelir Hesaplaması Çizelge Adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 5 Yıllık Toplam Gelir Çizelge Adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 5 Yıllık Gelir- Gider Farkı Çizelge Kullanıcılı Mini Modeli için 5 Yıllık Kurulum Maliyeti Çizelge Kullanıcılı KİEM Mini Modeli için 1 Aylık İşletim Gideri Çizelge Kullanıcılı KİEM Mini Modeli için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet 3 Kullanıcılı KİEM Mini Modeli için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet 3 Kullanıcılı KİEM Mini Modeli için 5 Yıllık Toplam Gider Çizelge 5-17 Kiosk Modeli 5 Yıllık Kurulum Maliyeti Çizelge Adet KİOSK Modeli için 1 Aylık İşletim Gideri Çizelge 5-19 KİOSK Modeli için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet KİOSK Modeli için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet KİOSK Modeli için 5 Yıllık Gider Dağılımı Çizelge Adet Gezici Model için 5 Yıllık Kurulum Maliyeti Çizelge Adet Gezici Modeli için 1 Aylık İşletim Gideri Çizelge 5-24 Gezici KİEM Modeli için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet Gezici Model için 5 Yıllık İşletim Gideri Çizelge Adet KİOSK Modeli için 5 Yıllık Gider Dağılımı Çizelge 5-27 Yıllara Göre KİEM Kullanıcı Sayıları Çizelge 5-28 KİEM Kullanıcı Sayısı Varsayımları Çizelge Yıl İçinde Kurulacak KİEM Sayıları Çizelge 5-30 KİEM Altyapı Başarı Faktörleri Çizelge 5-31 KİEM Servisleri Başarı Faktörleri Çizelge 5-32 KİEM Planlama Başarı Faktörleri Çizelge 5-33 KİEM Yönetimi Başarı Faktörleri Çizelge 5-34 KİEM İşletimi Başarı Faktörleri Çizelge 5-35 KİEM Finansman Başarı Faktörleri Çizelge 5-36 KİEM Kullanımı Başarı Faktörleri Çizelge 5-37 KİEM ve Eylem Planı Eşgüdümü başarı faktörleri

10 KISALTMALAR LİSTESİ ADSL : Bakışımsız Sayısal Abone Hattı AGDK : Araştırma, Geliştirme ve Değerlendirme Komisyonu AMIC@ : Bilgi, İletişim ve Öğrenme için belediye sınıfları AusAid : Avustralya Hükümeti Destekleme Vakfı BBBÖP : Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi BİT : Bilişim ve İletişim Teknolojileri BT : Bilgi Teknolojileri CIUEM : Eduardo Mondlane Üniversitesi Bilişim Merkezi CMC : Toplum Çoklu Ortam Merkezleri CNAP /CCNA : Bilgisayar Ağı Uzmanlığı eğitimleri CV : Özgeçmiş DEASA : Güney Afrika Uzaktan Eğitim Derneği DemNet : Macaristan Demokrasi Ağ Programı DfES : Eğitim ve Beceriler Birimi DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DTM : Dijital Toplum Merkezleri ECDL : Avrupa Bilgisayar Yeterlilik Sertifikası EDMER : e-devlet Araştırma ve Uygulama Merkezi EU : Avrupa Birliği FAO : Tarım ve Gıda Örgütü GAUVO : Güney Afrika Ulusal Vatandaşlık Organizasyonu HEM : Halk Eğitim Merkezi ICTA : SriLanka Bilişim ve Teknoloji Kurumu IDRC : Uluslararası Araştırma Ve Geliştirme Merkezi İBB : İstanbul Büyükşehir Belediyesi KİEM : Kamu İnternet Erişim Merkezleri KYEB : KİEM Yönetim ve Eşgüdüm Birimi MEB : Milli Eğitim Bakanlığı MEM : Mesleki Eğitim Merkezi NII : Tayvan Gelişim Programı ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi OECD : Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü PC : Kişisel Bilgisayar PFNet : The People First Network Projesi PTT : Türkiye Posta Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü RCDF : Kırsal Bilişim Gelişim Fonu RCTS : Uzaktan Toplum Hizmet Merkezleri 10 Copyright 2009 METU EDMER

11 RDEC : Araştırma, Geliştirme ve Değerlendirme Komisyonu RDVA : Kırsal Kesim Gönüllüleri Derneği SAFRI : Güney Afrika da Alman İşletmeciler Girişimi STK : Sivil Toplum Kuruluşları T.C. : Türkiye Cumhuriyeti TTM : Toplum Teknoloji Merkezleri UCC : Uganda Bilişim Komisyonu UNDP : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu UNOPS : Birleşmiş Milletler Proje Organizasyonu USA : Güney Afrika Evrensel Hizmet Kurumu USAID : Birleşmiş Milletler Uluslararası Gelişim Kurumu VGK : e-srilanka Telemerkez Programı VoIP : IP üzerinden ses iletişimi kullanan protokol YG21 : Yerel Gündem 21 Gençlik Meclisleri 11

12 1. GİRİŞ / GEREKÇE 1.1. AMAÇ - KAPSAM Bu rapor, Dünya ve Türkiye bazında KİEM Uygulamalarını analiz etmek ve Türkiye çapında kurulacak kamu internet erişim merkezleri için bir model ve yol haritası önermek amacıyla Orta Doğu Teknik Üniversitesi e-devlet Araştırma ve Uygulama Merkezi ODTÜ EDMER koordinatörlüğünde gerçekleştirilmiş bir çalışmadır ÖZET Türkiye için Kamu İnternet Erişim Merkezleri model önerisi kapsamında ilk adım olarak dünya çapında 17 farklı uygulama ve Türkiye çapında 4 farklı uygulama incelenmiştir. İncelemeler sırasında uygulamalar ile ilgili göze alınan kıstaslar uygulamalar bazında sunulan servisler, yönetim ve işletim yapısı, çalışan personel profili, teknik altyapı, kurulum yeri, kullanıcı profili ile birlikte değerlendirme adına sürdürülebilirlik, başarı kriterleri ve karşılaşılan güçlükler olmuştur. İkinci aşama olarak dünya ve Türkiye KİEM örnekleri ile ilgili sunulan hizmetler, kurulum bölgeleri, yönetim ve işletim yapısı ile finansman üzerine ayrı ayrı dünya ve Türkiye bazında değerlendirme analizleri gerçekleştirilmiştir. İnceleme ve değerlendirmeler sonucunda olası KİEM Modelleri açıklanmış ve Türkiye çapında kurulacak olan KİEMler için nasıl bir yol planı izlenmesi gerektiği açıklanmıştır GEREKÇE Devlet Planlama Teşkilatı Bilgi Toplumu Dairesi tarafından koordine edilmekte olan E- Dönüşüm Türkiye Projesi kapsamında bireylerin e-dönüşümünü sağlamak amacıyla bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaştırılması ve vatandaşların bu teknolojileri kullanımının arttırılması hedefleri belirlenmiştir. Bu doğrultuda Bilgi Toplumu Stratejisi eki Eylem Planında Kamu İnternet Erişim Merkezleri (KİEM) eylemine yer verilmiş ve eylemin hayata geçirilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı görevlendirilmiştir. Türkiye e-dönüşüm sürecini hızlandırma temel amacı ile kurulmuş olan ODTÜ EDMER, KİEM projesi için yol haritası belirlemek adına Türkiye İçin Kamu İnternet Erişim Merkezleri (KİEM) Model Önerisi projesini başlatmıştır. Mart 2008 de başlayan proje çalışmalarını Ekim 2008 de tamamlanmıştır. 12 Copyright 2009 METU EDMER

13 2. KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ (KİEM ler) 2.1. KİEM NEDİR? Vatandaşların bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimlerini sağlamayı hedefleyen halka ait birimler olan Kamu İnternet Erişim Merkezleri nin (KİEM lerin) temelleri 1985 de İsveç te atılmıştır. İlk KİEM kurucusu emekli petrol mühendisi Henning Albrechs dir. Albrechsten tarafından kendine ait ofisindeki 19 bilgisayarla sağlanarak, halka bilgisayar kullanmayı öğretimi gerçekleştirilmiştir. Sonrasında İskandinav ülkelerinde hızlı bir şekilde yayılan KİEMler, 90lı yıllar ve devamında yerel desteklerin yanı sıra ve USAID, UNESCO, Dünya Bankası, OECD, FAO gibi uluslararası örgütlerin destekleri ile dünya çapında önemli bir strateji olarak belirlenmiştir. Literatürde KİEMler ile ilgili çeşitli adlandırmalara rastlanmaktadır, en sık rastlanan isim telemerkez olup, diğer adlandırmalar arasında; toplum teknoloji merkezleri (community technology centers), telekulübe (telecottage), sayısal toplum merkezleri (digital community centers), toplum çoklu ortam merkezleri (community multi-media centers) ve çevrimiçi merkezler (online centers) olarak sayılabilir. KİEM için genel bir tanım yapmak gerekirse; KİEMler bilgi ve iletişim teknolojilerine erişim imkânı bulunmayan vatandaşlara söz konusu teknolojilerin öğretilmesini ve vatandaşların bu teknolojileri kullanmalarını destekleyen, bununla birlikte sunmakta olduğu diğer hizmetler ile genel olarak toplumda sosyal ve ekonomik etki yaratmayı ve eğitim kazanımlarını hedefleyen toplum servisleri olarak nitelendirilebilir. Temel amacı sayısal uçurumun azaltılması ve toplumun sosyo-ekonomik açıdan gelişmesini sağlamak olan KİEM lerin hedeflediği başlıca kazanımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Kırsal kesime teknoloji altyapısı sağlamak, Bilgi ve iletişim teknolojileri erişimini arttırmak, Halkın ilgi ve ihtiyaçları çerçevesinde iletişim, eğitim ve diğer servisleri sağlamak, Halkı özellikle mesleki açıdan bilgilendirerek, bilgi transferi ve bu sayede ekonomik gelişim sağlamak, İşletmelerin gelişimi için altyapı, teknoloji ve destek imkânları sağlamak, e-devlet uygulamalarının yaygınlaştırılmasını ve kullanımını sağlamak. Çeşitli faktörler çerçevesinde, KİEMler için farklı sınıflandırmalar gerçekleştirilmiştir. Sınıflandırmaya neden olan faktörler ve kapsadıkları sınıflar Çizelge 2-1 de gösterilmiştir. ÇİZELGE 2-1 KİEM SINIFLANDIRMA FAKTÖRLERİ Faktör Kurulum bölgesine göre (nüfus, gelişmişlik, vb) İçerdiği Servislere göre Organizasyon yapısına göre Sınıflandırma Kır Kent Teknoloji merkezleri Çok amaçlı merkezler Salt Ağ içerisinde Şube modeli 13

14 KİEMler için kurulum bölgeleri kırsal ya da kentsel olarak belirlenmekte ve bölgede yaşayan nüfus göz önüne alınarak gerekli altyapılar sağlanmaktadır. KİEMlerin genellikle altyapı açısından kapsadığı bileşenler; İletişim teknolojileri (İnternet, , faks, telefon), Donanım birimleri (Bilgisayar ve çoklu ortam donanımı), Yazılımlar (İşletim sistemi, ofis programları, eğitim yazılımları, oyun yazılımları) ve Ofis donanımından oluşmaktadır. Sayısal uçurumun azaltılmasını hedefleyen, toplum gelişimini destekleyerek ekonomik ve sosyal açıdan gelişmeye katkıda bulunan KİEMler, çeşitli içerik ve servisler ile halka hizmet vermektedir. Diğer bir deyişle, KİEMler bilgisayar hizmetleri yanında halka alternatif servisler sağlamakta, böylece halkın ilgi ve ihtiyaçlarına farklı yönlerde cevap vermeye çalışarak KİEMlere olan vatandaş talebini arttırmakta ve merkezler için gelir kaynağı olmaktadır. Dünya örnekleri incelendiğinde internet erişim merkezlerinde sunulmakta olan 14 farklı servise rastlanmış ve en yaygın olanların Eğitim Hizmetleri, İletişim Hizmetleri ve Ofis Hizmetleri olduğu bilgisine ulaşılmıştır. KİEM lerde sunulan tüm servisler Çizelge 2-2 de verilmiştir: ÇİZELGE 2-2 DÜNYA KİEM ÖRNEKLERİNDE SUNULAN SERVİSLER 1. Eğitimler 8. İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri 2. e-devlet Hizmetleri 9. Küçük İşletme Hizmetleri 3. Çoklu Ortam Hizmetleri 10. Elektronik Yayıncılık 4. Ofis Hizmetleri 11. Bilgisayarda Yazma işlemleri (typing) 5. Erişim ve İletişim Hizmetleri 12. E-Ticaret Hizmetleri 6. Bilgisayar Kullanım Danışmanlık 13. Online Bilgi Servisleri Hizmetleri 7. Web Tasarım Hizmetleri 14. Basılı Referans Kaynaklar - Kütüphane Hizmeti KİEMler ile ilgili olarak yönetim yapısı incelendiğinde, tek bir kurum tarafından yönetilenler olduğu gibi, çoğunlukla karma bir yaklaşım modeli yani yönetimde birden fazla kurum türünün söz sahibi olduğu görülmektedir. Söz edilen kurumlar; kamu, sivil toplum kuruluşları, özel şirket ya da uluslararası kuruluşlar olabilmektedir. KİEMlerin sağladığı servis miktarı ve büyüklüğü ile doğru orantılı olarak personel sayısı değişiklik göstermektedir. Genellikle bir yönetici tarafından koordine edilen merkezlerde, az sayıda gönüllü ya da ücretli personel de bulunmaktadır. İşletimden sorumlu kuruluş kamu, sivil toplum örgütü, özel sektör tek başına olabileceği gibi bu kurumların ortaklıkları şeklinde de olabilmektedir. KİEMlerin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla kullanılan en yaygın yöntem, KİEM de verilen ücretli hizmetler sayesinde elde edilen gelir olarak gözlenmiştir. Bu amaçla kullanılan diğer yöntemler ise; devlet bütçesi, özel sektör katkısı/işletmesi, uluslararası fonlar ve bağışlardan sağlanan gelirler ile belediye kaynaklarından sağlanan maddi desteklerdir. 14 Copyright 2009 METU EDMER

15 2.2. NEDEN KİEM? İşletimi ve yönetimi doğru bir şekilde gerçekleştirilen KİEM ler halk ve ülke geneli açısından birçok faydayı beraberinde getirmektedir. Bilgiye Dayalı Ekonomi: Geçmişten günümüze, toplumlara yön veren ekonomi farklı gelişim aşamalarından geçmiştir: toprak ve kas gücüne dayalı tarım ekonomisinden sonra sanayi ekonomisi çağa adını vermiş ve şu anki bilgi çağı günümüzün ekonomisi olmuştur. Bilgiye dayalı ekonomi, bilgiye erişen ve bilgi üreten toplumların sosyal ve ekonomik anlamda ilerlemesine fırsat sağlarken bilginin önemini kavrayamayan toplumların gelişen toplumlara göre oldukça geride kalması kaçınılmaz olmuştur. Bilgi ekonomisine giden yolda bilgi teknolojileri araç olarak kullanılmakta iken, beyin gücü yani insan bilgiye erişerek bilgi üreten önemli faktör olarak görev almaktadır. Bilgi toplumu olma yolunda KİEMler insan öğesi ile bilgi teknolojilerini bir araya getirecek önemli unsurlar olarak görülmektedir. Diğer taraftan bilgi ve iletişim teknolojileri toplumun tüm kesimleri tarafından kullanıldığı ve bir ağ etkisi yarattığı zaman ekonomiye katkıları daha hızlı ve somut olmaktadır. Özellikle kamu tarafından yapılan yatırımların ve hayata geçirilen e-devlet projelerinin talep tarafını oluşturan vatandaşlar ve işletmeler bu teknolojilerin sunduğu fırsatlardan yararlandıkça yapılan yatırımların topluma ve ekonomiye katkısı daha fazla olacaktır. Bu yaklaşımla Bilgi Toplumu Stratejisinde stratejik önceliklerden biri vatandaşların gündelik ve iş hayatlarında bilgi ve iletişim teknolojilerinden faydalanmalarını öngören sosyal dönüşüm olarak tanımlanmış, vatandaşların kendilerine sunulan çeşitli çevrimiçi hizmetlerden faydalanması yoluyla ekonomik ve sosyal faydanın sağlanması benimsenmiştir. Türkiye nin bilgi toplumu olma yolunda hedeflerini ortaya koyan Bilgi Toplumu Stratejisinin ekinde yer alan Eylem Planında ise özellikle toplumda bu tür teknolojilere erişimi kısıtlı olan ve teknolojileri kullanma yetkinliği bulunmayan bireylere hizmet vermek üzere kamu internet erişim merkezlerinin açılmasını amaçlayan bir eylem tasarlanmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımından ekonomik ve sosyal fayda sağlamak olarak tanımlanan etkin kullanım, hâlihazırda söz konusu teknolojileri en fazla kullanan öğrenci, çalışan ve işsizlerin Stratejide odak kitle olarak belirlenmesini ve bu kitlenin bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimlerinin artırılmasını gerektirmiştir. Bu nedenle kısa vadede toplumsal dönüşümde itici gücü oluşturacak odak kitleye yönelik olarak kışlalar, küçük sanayi siteleri, organize sanayi bölgeleri, halk eğitim merkezleri (HEM) ve mesleki eğitim merkezlerinde (MEM) kamu internet erişim merkezlerinin açılmasına önem verilmiştir. Diğer taraftan, toplumun tüm bireylerine ulaşmak ve dezavantajlı kesimleri de sayısal dünyaya dâhil etmek açısından merkezlerin ülke çapına yaygınlaştırılması gerekmektedir. Sayısal Uçurum: İnternet ve bilgi teknolojilerine erişim konusunda tüm vatandaşlar aynı imkânlara sahip değildir. Toplumda farklı coğrafi alanlarda yaşayan, farklı sosyo-ekonomik düzeydeki kişiler arasında internet ve bilgi teknolojileri kullanım oranları konusundaki eşitsizlik sayısal uçurumu doğurmuştur. Ayrıca, BİT kullanımı uluslararası düzeyde de 15

16 Oranlar (%) farklılıklar göstermektedir. AB-25 ülkeleri ile Türkiye kıyaslandığında teknoloji kullanım konusunda 2005 yılına ait Çizelge 2-3 de ki uluslararası boyuttaki sayısal uçurum verileri sunulmaktadır: ÇİZELGE 2-3 SAYISAL UÇURUM VERİLERİ İnternet Kullanımı(Nisan-Haziran) Türkiye 2005 (%) AB (%) yaş grubunda İnternet kullanan bireylerin oranı yaş grubunda İnternet kullanan kentli bireylerin oranı yaş grubunda İnternet kullanan kırsal kesimden bireylerin oranı yaş grubunda İnternet kullanan erkeklerin oranı yaş grubunda İnternet kullanan kadınların oranı yaş grubunda İnternet kullanan bireylerin oranı Kaynak: Eurostat, Türkiye İstatistik Kurumu İnternet kullanımı konusundaki istatistikler, Türkiye ile AB-25 ülkeleri ortalaması arasında büyük farkların olduğunu göstermektedir yılında Nisan-Haziran dönemlerinde yaş grubunda İnternet kullanan bireylerin oranı Türkiye de %14 iken, AB-25 ülkelerinde %51 dir. Aynı yaş grubunda kırsal/kentsel ve erkek/kadın arasında da farklılıklar gözlenmektedir. Türkiye de kentlerdeki halkın %19 u, AB-25 ülkelerinde kentli halkın %57 si internet kullanmıştır. Kırsal kesimdeki halkın internet kullanımı Türkiye ve AB-25 ülkeleri için sırasıyla %6 ve %46 dır. Cinsiyet açısından Türkiye de internet kullanan birey oranları %19 erkek, %9 kadın iken AB-25 ülkeleri internet kullanıcıları %55 erkek, %47 kadından oluşmaktadır yaş grubuna bakıldığında Türkiye nin %28, AB-25 ülkelerinin %80 internet kullanıcı oranına sahip olduğu görülmektedir. Türkiye, bireysel internet kullanımı bakımından AB-25 ülkeleri ortalamasını yakalamak adına oldukça mesafe kaydetmelidir. Türkiye çapında hanelerde bilişim teknolojileri kullanımı konusunda Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2005, 2007 ve 2008 yıllarında yapılan araştırmalar sonucunda Şekil ,8 Kent 44,6 Bölge 22,1 19,7 Kır Bilgisayar Kullanımı İnternet Kullanımı ŞEKIL 2-1 TÜRKIYE HANEHALKI BILGISAYAR VE İNTERNET KULLANIM ORANLARI 1 deki veriler elde edilmiştir: 2005 yılında Türkiye hanelerde bilgisayar kullanım oranı %17,65 iken bu oran 2008 de %38,1 e yükselmiştir. Benzer şekilde internet kullanımında da artış yaşanmış, 2005 de %13,93 olan internet kullanım oranı 2008 yılında %35,8 olarak belirlenmiştir. TÜİK 2008 Yılı 16 Copyright 2009 METU EDMER

17 Oranlar (%) Hane halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları verileri çerçevesinde kent-kır ayrımında bilgisayar ve internet kullanımı oranları Şekil 2-2 de verilmiştir ,65 13,93 29,46 26,67 38,1 35, Yıllar ŞEKIL 2-2 KENT-KIR AYRIMINDA BILGISAYAR VE INTERNET KULLANIM ORANLARI Bilgisayar Kullanımı İnternet Kullanımı Kentsel ve kırsal bölgelerde bilgisayar ve internet kullanım oranlarına bakıldığında bölgeler arası ciddi farklılıkların olduğu gözlenmektedir. Kentlerde bilgisayar kullanım oranı %46,8 iken, kırsal bölgelerin bilgisayar kullanım oranı %22,1 dir. İnternet kullanım oranları kentsel bölgeler için %44,6 iken kırsal bölgeler için %19,7 olmuştur. KİEM lerin (1) kırsal ile kentsel bölgeler arasında internet kullanım oranındaki ciddi farklılıkların azaltılması, (2) Türk halkı bilgi teknolojileri kullanım oranlarının dünya standartlarını yakalaması konularında çok büyük faydalar sağlaması beklenmektedir. Sonuç olarak, KİEM lerin sağlayacağı faydalar 3 ana başlık altında aşağıdaki gibi özetlenebilir: 1. Direkt Fayda-Parasal Getiri: a. Sağlanacak istihdam ile işsizliğin azaltılmasına destek olmak, b. Kendi maliyetini kotararak (ücretli verilecek eğitim-ofis hizmetleri, reklam gelirleri bağış gelirleri), e-dönüşüm Türkiye Projesi nin bütçesine destek olmak, 2. Dolaylı Fayda - Verimlilik, Maliyette Azalma, Operasyonel Mükemmeliyet: a. Vatandaşın e-devlet hizmeti için kamu kurumlarına gitmemesi sayesinde oluşacak insan kaynağı verimliliği, b. Vatandaş memnuniyet anketlerinin/analizlerinin hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi, c. Küçük işletmeler için iletişim ve ofis hizmetlerinin sağlanabilmesi, d. Mobil çalışanlar için ofis dışında iken bulabilecekleri internet erişiminin sağlayacağı verimlilik, e. Küçük işletmeleri için yerel insan kaynağı bulunabilmesinin kolaylaştırılması 3. Stratejik Fayda: a. Dijital uçurumun azaltılması b. Vatandaşları e-dönüşümün bir parçası haline getirerek e-dönüşüm farkındalığının arttırılması, 17

18 c. e-dönüşüm Türkiye Projesi ne hız kazandırma, d. Kamu hizmetlerinde kanal çeşitliliği 18 Copyright 2009 METU EDMER

19 2.3. DÜNYADA KİEM UYGULAMALARI Bu araştırma kapsamında incelenen 17 dünya örneği ve dahil oldukları ülkeler Çizelge 2-4 de verilmiştir. Dünya örnekleri, izleyen alt bölümlerde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. İncelenen tüm örnekler için, algılamayı kolaylaştırmak amacıyla tek tip şablon kullanılmıştır (bkz. EK-A). ÇİZELGE 2-4 İNCELENEN DÜNYA KİEM ÖRNEKLERİ KİEM ADI ÜLKE D 1 Amerika Toplum Teknoloji Merkezleri (TTM) ABD D 2 Telekulübeler Macaristan D 3 People First Network (PFnet) Solomon Adaları D 4 e-sri Lanka Telemerkezler Sri Lanka D 5 Tayvan Telemerkezler Tayvan D 6 Avustralya Telemerkez Network Avustralya D 7 Meksika Dijital Toplum Merkezleri Meksika D 8 Senegal Telemerkezler Senegal D 9 Uganda Telemerkezler Uganda D 10 UNESCO Toplum Çoklu-ortam Merkezleri Latin Amerika, Afrika ve Güney Asya D 11 UK Çevrimiçi Merkezler (Online Centres) İngiltere D 12 Uzaktan Hizmet Toplum Merkezleri Kanada D 13 Kitimat Toplum Becerileri Geliştirme Merkezi Kanada (British Columbia) D 14 Mozambik Telemerkezler Mozambik D 15 Daimlerchrysler Uzaktan Eğitim Destekleme Merkezi Lesoto D 16 Gaseleka Telemerkezler Güney Afrika D 17 Bilgi, İletişim ve Öğrenme İçin Belediye Sınıfları - AMIC@ lar Paraguay Amerika Toplum Teknoloji Merkezleri (American CTCs) [9] Giriş Ülke çapında vatandaşların teknolojiye erişimindeki eşitsizlikleri azaltmayı hedefleyen Toplum Teknoloji Merkezleri (TTM) ile ilgili çalışmalar 1980 de başlatılmıştır. TTMler, öğrenme destekli bir ortamda halka düşük ücretli ya da ücretsiz teknoloji erişimi sağlamaktadır. Amerika Toplum Teknoloji Merkezleri, ülkenin tüm vatandaşları için eşit olanak ve katılımı hedefleyen yapı taşları olarak belirlenmiştir. Merkezler, meslek becerisi geliştirme, hayat boyu öğrenme ve toplum yapılanması kazanımlarını sunmaktadır. Ayrıca, kültürel aktiviteler, elektronik haberleşme, toplumsal olaylar ve konferanslar için merkezler bir aşama olarak kabul edilmektedir. TTMler, büyük çoğunlukla daha geniş programların parçası olabilmekte ve toplu yerlerde, resmi kurumlarda, kar amacı gütmeyen kurumlarda, okullarda, konaklama yerlerinde ve kütüphanelerde bulunabilmektedir. Her merkez 19

20 genellikle bilgisayar ve internet erişimi sağlamakta, diğer merkez servisleri ile ağ bağlantısı kurmakta, eğitimler sunmakta ve geniş yelpazede bilgi teknolojileri ve uygulamalar içermektedir Personel Profili Amerika Toplum Teknoloji Merkezleri TTM lerde çalışmakta olan personel, ücretli personel ve gönüllü çalışanlar olmak üzere iki kategoridedir. Personel kategorilerinin görevleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Ücretli personel: TTMlerde en az 1 ücretli personel çalışmaktadır. Ücretli personel; işletim, koordinasyon ve öğretici rollerinden birini ya da hepsini üstlenmiştir. Gönüllü çalışan: Gönüllü çalışanlar eğitim danışmanı, resepsiyon memuru, sekreter, sosyal yardımcı, yazılım değerlendirme ve temizlik görevlerini üstlenmektedir. Ücretli personel ve gönüllü çalışanlara ek olarak bölgedeki eğitim kurumları ve sosyal kurumlardaki çalışanlar da TTMlerde eğitmen ve danışman olarak görev almışlardır Yer Seçimi Toplum Teknoloji Merkezleri, kırsal, kentsel ve kent yakınında kurulmuş olup, halkın kolaylıkla ulaşabileceği şekilde yerleşim birimleri merkezlerinde konumlandırılmıştır yılında yapılan değerlendirme çalışmasında, TTMlerin ülke çapında kırsal, kentsel ve kent yakını yerleşim yerlerine dağılım oranları belirlenmiştir. Çalışmaya ait grafik Şekil 2-3 de verilmiştir.ttm ler %75 oranla en çok kentsel alanlarda faaliyet göstermektedir, bunu %19 oranla kırsal kesim izlemektedir. %6 oranla kent yakını bölgeler TTM lerin en az hizmet verdiği bölgelerdendir. ŞEKIL 2-3 TTMLERİN YERLEŞIM YERLERİNE DAĞILIM ORANLARI TTM kurulumu için bağımsız binalar kullanılmış veya halka ait birimler içerisinde gerekli alanlar ayrılmıştır. Kurulum yerlerinin oranları Şekil 2-4 de verilmiştir. ŞEKIL 2-4 AMERİKA TTMLERİN KURULUM YERİ ORANLARI 20 Copyright 2009 METU EDMER

21 Ülke çapında bağımsız merkezler %25, birim içerisinde bulunan merkezler ise %75 oranındadır. Birim içerisindeki merkezler; %34 oranında iskânsız (geniş programların bir parçası şeklinde), %21 oranında kurum (okul, kütüphane, hastane, müze) bünyesinde ve %20 oranında toplum gelişim birimlerinde iskâna sahip kurulmuşlardır Teknik Altyapı Toplum Teknoloji Merkezleri nin kurulumu için gerekli altyapı 3 kategoride sınıflandırılmaktadır: donanım altyapısı, yazılım altyapısı ve iletişim teknolojileri. Her bir altyapı kategorisi ve bileşenleri Çizelge 2-5 de belirtilmiştir: ÇİZELGE 2-5 AMERİKA TTMLERİN TEKNİK ALTYAPI BİLEŞENLERİ Donanım Altyapısı Yazılım Altyapısı Temel donanım Bilgisayar Çevre Birimleri Yazıcı Veri Depolama Birimleri Fotokopi Makinesi Sarf Malzemeleri Opsiyonel donanım Tarayıcı Mikrofon Kamera Kulaklık Fotoğraf Makinesi Hoparlör İşletim Sistemi İnternet Tarayıcı Programları Ofis Programları e-posta Programları Veritabanı Yazılımları Web Geliştirme Programları Grafik Yazılımları Yardımcı Yazılımlar İletişim Teknolojileri İnternet Yerel Ağ Amerika TTM lere ait donanım altyapısı temel ve opsiyonel donanım olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Temel donanım TTMlerin sağladığı tüm servisler için kullanılmakta iken, opsiyonel donanım tarayıcı hizmetleri ve çoklu ortam hizmetlerinin sağlanabilmesi için bulundurulmaktadır. TTMler için gerekli yazılım altyapısı; temel olarak işletim sistemi, ofis programları, internet tarayıcılar ve e-posta programları yanında halkın ileri düzey bilgisayar işlemlerini gerçekleştirmek amacıyla veritabanı yazılımları, web geliştirme programları ve grafik yazılımlarından oluşmaktadır. İletişim teknolojileri kategorisinde TTMlerin internet erişimi sağlama hedefini gerçekleştirme amaçlı internet ve yerel ağ yer almaktadır Yönetim Yapısı Merkezlerle ilgili idari görevlerin sürdürülmesi için merkez yönetim kurulu oluşturulmaktadır. Yönetim kurulu üye sayısı 5 ile 15 arasında değişmektedir. Yönetim kurulu belirli aralıklarla bir araya gelerek planlama, mali gözetim ve fonlama görevlerini yürütmektedir. Yönetim kurulu üyeleri ve üyelerin profilleri şöyledir: Merkez koordinatörü: Toplum Teknoloji Merkezi kurma hedefi olan girişimcidir. Kurum başkanı ya da çalışanı, öğretmen ya da mülk sahibi merkez koordinatörü olabilmektedir. 21

22 Halktan temsilciler: Merkez kurulacak bölgede yerleşik olan halk temsilcileri, bölge insanının ilgi ve ihtiyaçları konusunda bilgi vermektedir. Yerel işletmecilerden temsilciler: Yerel işletmeciler, TTM kurulumu ve geliştirilmesi için bilgi ve deneyimlerini paylaşmaktadır. Örneğin, yerel teknoloji şirketi, yazılım ve donanım hakkında bilgiler paylaşabilmekte; yerel insan kaynakları firması merkez için çalışan seçimi ve çalışan eğitimi konusunda bilgi ve deneyimlerini sunabilmektedir. Eğitim alanından temsilciler: Okullar, üniversite, kütüphane ve müzelerdeki eğitimcilerden oluşabilecek temsilciler, merkezlerde sunulacak eğitim hizmetlerini planlama ve merkezlerde eğitim verme gibi görevleri üstlenmektedir. Uzmanlar: Merkezler, farklı gelişim aşamalarında uzmanlara ihtiyaç duyabilmektedir. Örneğin, merkez muhasebe kurumu için muhasebe uzmanı gerekli planlama ve çalışmalar nedeniyle yönetim kurulumunda bulunur. Her bir merkez için, aşağıdaki üç işletim modelinden merkez için ideal olanı seçilebilmektedir: Kar Amacı Gütmeyen Bir Kurum Bünyesinde işletilen merkezlerde, alt komite oluşturularak merkezlerin işletim görevleri bu komiteye verilmiştir. Yerel Halk Tarafından İşletimi konusunda işletim ile ilgili kurallar belirlenerek merkezin yürütülmesi ile görevlendirilen kişinin kar amacı gütmemesi beklenmektedir. Kurucu Tarafından İşletilmesi ile ilgili olarak kurum bünyesinde işletimi ya da özerk olarak işletimi konusunda kurulum maliyetini karşılamış olan merkez kurucusu söz sahibidir Servisler Toplum Teknoloji Merkezlerinde sunulmakta olan başlıca servisler Çizelge 2-6 da özetlenmiştir. ÇİZELGE 2-6 AMERİKA TTMLERDE SUNULAN SERVİSLER Eğitim Servisleri Erişim ve İletişim Hizmetleri İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri Eğitimsel Bilgisayar Oyunları Ofis Programları Eğitimleri Temel Bilgisayar Eğitimi Okuma / Yazma Eğitimleri İnternet Bilgisayar Destekli Eğitimler Açık Lise Sertifika Kursları Dil Kursları Mesleki Gelişim Eğitimleri Faks Kariyer Gelişimi İşgücü Gelişimi İş Arama ve Bulma İş Hazırlığı Ofis Hizmetleri Çıktı Fotokopi e-ticaret Hizmetleri e-ticaret Teknik Destek Finansal Okur Yazarlık 22 Copyright 2009 METU EDMER

23 Eğitim Servisleri bünyesinde halka sağlanan çeşitli eğitim türleri bulunmaktadır. Okul öncesi ve aile ile ilgili eğitimlerde, ebeveynleri ile birlikte merkezlere gelen çocuklar çizim ve bilgisayar oyunları gibi aktiviteler yapmaktadır. Okul sonrası aktivitelerde, öğrencilere ders desteği amaçlı yazılımlar, oyunlar, internette araştırma imkânları sunulmaktadır. Yetişkin eğitimleri olarak temel bilgisayar eğitimi, okuma yazma eğitimi, açık lise sertifikası, İngilizce dil sertifikası kursları verilmektedir. Erişim ve İletişim Hizmetleri ile halka İnternet erişimi sağlanarak, vatandaşların bilgisayar ve iletişim teknolojilerine aşina olmaları ve teknolojinin sunduğu avantajları kavramaları, bu sayede kendi becerilerini ortaya çıkarmaları hedeflenmektedir. İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri ile ihtiyacı olan vatandaşa uzman kadro ile eğitim verilmektedir. Kariyer ve İşgücü Gelişimi amacıyla temel bilgisayar eğitimi ve ofis programları eğitimi verilmektedir. İş Arama ve Bulma, İş Hazırlığı konularında özgeçmiş (CV) yazımı ve mülakat teknikleri ile ilgili destekler verilmektedir. Ofis Hizmetleri bünyesinde çıktı ve fotokopi servisleri merkezlerde sunulmaktadır. e-ticaret Hizmetleri olarak bölge işletmecilerine merkez bilgisayar imkânları sunularak, küçük işletmeler desteklenmektedir. Girişimci ve işletmecilere finansal okuryazarlık servisleri ve e-ticaret imkânları da sunulmaktadır. Ayrıca vatandaşlara bilgisayar kullanımı danışmanlık hizmetleri ve elektronik yayıncılık hizmetleri de TTM lerde sunulmaktadır Kullanıcı Profili Toplum Teknoloji Merkezleri tüm yaştan kullanıcılar için popülerlik kazanmıştır. TTM kullanıcıları; çocuklar, gençler, yetişkinler, orta yaşlılar, yaşlılar ve engellilerden oluşmaktadır Maliyetler Toplum Teknoloji Merkezleri ile ilgili maliyetler, yatırım harcamaları ve işletim harcamaları olmak üzere iki kategoride sınıflandırılmıştır. Yatırım harcamaları ve işletim harcamalarının kapsamakta olduğu bütçe kalemleri Çizelge 2-7 de gösterilmiştir. ÇİZELGE 2-7 AMERİKA TTMLERE AİT BÜTÇE KALEMLERİ Yatırım Harcamaları İşletim harcamaları Bina ile ilgili harcamalar Teknik altyapı harcamaları Ofis donanım harcamaları Enerji depozito harcamaları Personel maaş ve sigorta ücretleri Kira Enerji (su, elektrik, gaz gibi) Haberleşme giderleri Yazılım ve bilgisayar malzeme harcamaları Tanıtım ve sosyal hizmet harcamaları Donanım satın alma ve yenileme giderleri Eğitim materyalleri için yapılan harcamalar 23

24 Yatırım harcamaları merkez kurulumunda gerekli olan kurulum ücretlerini, işletim harcamaları ise merkez faaliyetleri yürütülürken gerekli olan giderleri içermektedir. Yatırım harcamaları olarak; TTMlerin kurulumu için gerekli olan bina ile ilgili harcamalar, donanım, yazılım, internet gibi teknik altyapı harcamaları, ofis donanımı için gerekli mobilya ve ofis araçları için harcamalar ile elektrik, telefon, su gibi enerji depozito harcamaları belirlenmiştir. TTMlerin işletimi için çeşitli harcama kalemleri bulunmaktadır. Bunlar genellikle TTM lerin sürdürülebilirliğinin sağlanması için gereken aylık harcamalardan oluşmaktadır. İşletim harcamaları olarak merkezlerde çalışan personele ödenecek olan maaş ve sigorta ücretleri, merkez kirası, enerji kullanım ücretleri, haberleşme giderleri, yazılım ve donanım satın alma harcamaları, merkezlerin tanıtım ve sosyal hizmetleri için ayrılan harcamalar ve merkezlerde verilecek eğitimlerde kullanılacak materyaller için yapılacak harcamalar olarak belirlenmiştir Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri TTMler için belirlenmiş başarı kriterleri 4 ana gruptan oluşmaktadır: Kullanıcı Bazında Erişim Göstergeleri, Kullanıcı Bazında Eğitim Göstergeleri, TTM Bazında Göstergeler ve Toplum Bazında Göstergeler. Bu 4 ana grup aşağıda verilen alt göstergeleri içermektedir: Kullanıcı Bazında Erişim Göstergeleri Erişim sayısı Kullanıcı ile ilgili demografik bilgiler( yaş, ırk, cinsiyet, eğitim seviyesi) Teknolojiye sadece TTMlerde erişen öğrenci sayısı Aktiviteler için harcanan süreler Kullanıcıların TTMlere bakış açıları Kullanıcı Bazında Eğitim Göstergeleri Kurs sayıları ve türleri Her bir kurstaki öğrenci sayısı Öğrencilerin kurslardan memnuniyeti Öğrencilerin bilgisayar becerileri Öğrencilerin motivasyonu Öğrencilere etkileri ( kariyer, okul performansı, eğitim durumu, dil becerileri, sosyal davranışlar ve teknoloji kullanımı açısından) TTM Bazında Göstergeler Kurulan ya da geliştirilen TTM sayısı TTM başına düşen Bilgisayar sayısı 24 Copyright 2009 METU EDMER

25 Donanım, yazılım ve çevre birimleri sayıları ve türleri İnternet bağlantı sayısı ve türleri Toplum Bazında Göstergeler Gerçekleşen ortaklık sayı ve türleri Mali destekleme ve bağışların sayı ve türleri Toplum ortakları için kazanımlar Sürdürülebilirlik Toplum Teknoloji Merkezleri nin sürdürülebilirliği amacıyla aşağıdaki faaliyetler yürütülmektedir: Merkez ile ilgili Planlamalar: Planlama çalışmaları merkezlerin sürdürülebilirliği açısından önemli bir temel aşama olarak belirlenmiştir. Merkezlerle ilgili planlamalarda, planlama sürecine merkezin ortakları ve kullanıcıları dâhil edilerek gerekli çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Hedefler oluşturulurken, toplumda merkezin etkilerini gösterecek hedefler belirlenmektedir. TTM de verilecek teknoloji hizmetleri için, bölge insanının teknoloji ihtiyaç analizi yapılarak, merkezde sunulacak uygun teknolojiler belirlenmektedir. Merkez hizmetleri planlama aşamasında sınırlı tutulup, ilerleyen zaman diliminde merkezin başarı ya da başarısızlıkları göz önüne alınarak, verilen servislerin genişletilmesi ya da geliştirilmesine karar verilmektedir. Merkezde verilecek eğitimlerle ilgili zaman ve kaynak planı detaylı bir şekilde yapılmaktadır.. Hizmet verecek personel için yapılacak harcamalar planlama aşamasında etkin bir şekilde planlanmaktadır. Mali Destekler: Toplum teknoloji merkezlerinin mali açıdan da sürdürülebilirliği gerekmektedir. Bu amaçla merkezler için fon bulma çalışmaları yürütülmüş ve özel şirketlerce donanım, yazılım, servis sağlama gibi bağış şeklinde destekler sağlanmıştır. Ayrıca, gönüllü olarak merkezlerde eğitim danışmanı, resepsiyon memuru, sekreter, sosyal yardımcı, yazılım değerlendirme ve temizlik gibi görevlerde çalışılması merkezlerin mali yükünü azaltmıştır Karşılaşılan Güçlükler Program ile ilgili ve TTMlerin işletimi ile ilgili yaşanan güçlükler şöyle açıklanmaktadır; Merkezlerin yeterince kullanılmaması Merkezlerin kullanıcı ve otoritelerden yeterli ilgiyi görmemesi Personel işe alımı ve çalıştırılması ile ilgili problemler 25

26 İşletim sırasında ortaklar arasında görev paylaşımı ve koordinasyon eksikliği nedeniyle yaşanan sorunlar Zamanlama sıkıntıları Teknolojik altyapı eksikliği Macaristan Telecottage lar [4] Giriş Telecottage lar, vatandaşların BİT e erişimlerinin yanı sıra gerekli desteği ve bilgiyi sağlayan yerel toplum servis merkezleri olarak tanımlanmaktadır. Macaristan Telecottage faaliyetleri, ilk olarak 1994 yılında Nagymágocs köyüne kurulan internet erişim merkezi ile başlamıştır yılında Macaristan Demokrasi Ağ Programı (DemNet) çerçevesinde, Birleşmiş Milletler Uluslararası Gelişim (USAID) fon desteği ile 31 telecottage kurulmuştur yılında Macaristan Telecottage Derneği tarafından geliştirilen Ulusal Telecottage Gelişim Strateji ve Programı, Ulusal Bilişim Teknolojileri Gelişim Stratejisi planının parçası olarak, merkez sayısının her yıl iki katına çıkarılması hedeflenmiştir. Macaristan Telecottage Derneği ülke çapındaki geniş sivil toplum örgütlerinden olup, kamu kurumları ve özel kurumlar ile iyi ilişkiler içerisindedir. Kamu kurum örneği olarak; Macaristan BİT Bakanlığı; telecottage ağını bilgi toplumu dönüşümünde önemli bir nokta olarak görmekte ve desteklemektedir. Özel sektör örneği olarak; Microsoft, merkezler için yazılım destekleri sağlamaktadır Personel Profili Telecottage da gerçekleşen görev ve sağlanan servis kapasitesine göre tam zamanlı bir ya da iki kişiden oluşan personel, ya da ikiden fazla grup şeklinde personel çalışmaktadır. Personelden beklenenler; altyapının kullanılırlığını garanti etmesi, halkın istek ve taleplerine cevap vermesi, servisler ve kullanıcılar arasında aracı rol oynayarak kullanıcıların doğru bilgi, kişi ya da kuruma ulaşmalarını sağlamasıdır Yer Seçimi Macaristan da toplam 3145 yerleşim yeri bulunmakta ve bunlardan 2361 ini nüfusu 2000 den az olan kasaba ve köyler oluşturmaktadır. Nüfusun %17 si, 1000 kişiden az nüfuslu kırsal yerleşimlerde yaşamaktadır. Telecottageların çoğu kırsal kesimde, 5000 den az nüfuslu köy ve beldelerde kurulmuştur. Telecottagelar halkın kolay ulaşabileceği, merkezi konumda ve şehirlerde ana caddeden görülebilecek şekilde konumlandırılmıştır. Binanın uygunluğuna gereksinimler göz önünde bulundurularak karar verilmiştir. Ayrıca, gezici telecottagelar da faaliyet göstermektedir. 26 Copyright 2009 METU EDMER

27 Teknik Altyapı Macaristan Telecottage ların kurulumu için gerekli altyapı 3 ana kategoride sınıflandırılmaktadır: donanım altyapısı, yazılım altyapısı ve iletişim teknolojileri. Her bir altyapı kategorisi ve bileşenleri Çizelge 2-8 de belirtilmiştir: ÇİZELGE 2-8 MACARİSTAN TELECOTTAGE'LARIN TEKNİK ALTYAPI BİLEŞENLERİ Donanım Altyapısı Yazılım Altyapısı Sunucu Yazıcı Çevresel Birimler Fotokopi Makinesi Faks Cihazı Projektör İşletim Sistemi Yardımcı Yazılımlar İletişim Yazılımları Eğitim ve Kültür Yazılımları Yazılım Geliştirme Programları Bilgisayar Tarayıcı Güç Kaynağı Telefon Kamera Çoklu Ortam Birimleri Ofis Programları İletişim Teknolojileri Geniş Bant Yerel Ağ Güvenlik Yazılımları Oyun Yazılımları İş Destek Yazılımları Özel Telecottage Ağ Erişim Yazılımları Telecottage ların kurulumu için gerekli teknik altyapı sunulan servislerin gerçekleştirilebilmesi açısından önem taşımaktadır. Bilgisayar, ofis donanımları, çevresel birimler, çoklu ortam birimleri ile iletişim donanımı telecottageların temel iskeletini oluştururken, yazılım altyapısı ve iletişim teknolojileri sunulan servisleri destekler niteliktedir. İşletim sistemi temel yazılımının yanında özellikle eğitim hizmetlerinin temel ve ileri düzeyde sağlanabilmesi için ofis programları, oyun yazılımları, eğitim ve kültür yazılımları ve yazılım geliştirme için programlar bulunmaktadır. Yönetim ve işletimi desteklemek açısından ise yardımcı yazılımlar, güvenlik yazılımları ve ağ erişim yazılımları yer almaktadır. Telecottagelar da geniş bant yer ağ bağlantısı sağlanmaktadır. Macaristan da arasında nüfusa sahip yerleşimlerde kurulan telecottagelar için belirlenmiş en uygun bilgisayar sayısı ve bilgisayar başına düşen kullanıcı sayısı Çizelge 2-9 da belirtilmiştir. ÇİZELGE 2-9 MACARİSTAN TELECOTTAGE'LARDA NÜFUS - BİLGİSAYAR SAYISI ORANLARI Nüfus Kullanıcı Sayısı / Bilgisayar Sayısı En Uygun Bilgisayar Sayısı Telecottage lardaki bilgisayar sayıları kurulan bölgenin nüfusu ile orantılıdır nüfusa sahip bölge için 3-4 adet bilgisayar kurulumu uygun görülürken nüfusa sahip bölge için ideal 27

28 bilgisayar sayısı olarak belirlenmiştir. Benzer şekilde kullanıcı başına düşen bilgisayar sayıları da bölge nüfusuna bağlı olarak değişmektedir nüfuslu bölgede 150 kullanıcıya 1 bilgisayar düşmekte iken nüfuslu bir bölgede 400 kullanıcıya 1 bilgisayar düşmektedir Yönetim Yapısı Telecottage lar 1994 yılında kurulmuş olan Macaristan Telecottage Derneği tarafından yönetilmektedir. Derneğin ana amacı, ülke çapında internet erişim merkezlerinin kurularak sayılarının arttırılması ve sürdürülebilir olmalarının sağlanmasıdır. Her bir Telecottage için aşağıdaki üç işletim türünden merkez için ideal olan seçilmektedir: Kamu Kurumu Bünyesinde İşletim Sivil Kuruluşlar tarafından İşletimi Özel Şirketlerce İşletimi Telecottage ların işletimi genellikle kar amacı gütmeyen sivil kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Çoğu telecottage kırsal kesimde yer almakta ve dar gelirli halkın kullanımını hedeflemektedir. Bu nedenlerle, sadece telecottage larda verilen servis gelirleri ile merkezlerin harcamalarını karşılayarak bireysel sürdürülebilirliğini sağlamak zor hale gelmiştir. Çözüm olarak yerel yönetim kaynakları merkezler için gerekli yer, personel ve mali destekleri sağlamaktadır. Ayrıca kamudan Macaristan BİT Bakanlığı ile özel sektörden olarak Microsoft merkezler için mali destek vermektedir Servisler Macaristan Telecottage larda verilen ana servisler özet olarak Çizelge 2-10 da sunulmuştur: ÇİZELGE 2-10 MACARİSTAN TELECOTTAGE LARDA SUNULAN SERVİSLER Temel Bilgisayar Eğitimi Bilgisayar Destekli Eğitimler Eğitim Servisleri Erişim ve İletişim Hizmetleri Referans Kaynaklar Ofis Programları Eğitimleri Dil Kursları İnternet Erişimi Ansiklopedi Dergi Açık Lise Sertifika Kursları Eğitimsel Bilgisayar Oyunları Faks Kitap Gazete Ofis Hizmetleri Çıktı Fotokopi Çevrimiçi Bilgi Servisleri Tarım, hayvancılık, vs gibi özel alanlarında bilgi sunma Turist bilgilendirme servisleri Toplum Destek Hizmetleri Bilgisayar Kullanımı Danışmanlık Hizmetleri İş Bulma Destekleri Çoklu Ortam Servisleri Çoklu Ortam Hizmetleri Bilgisayar Oyunları Telecottage larda sunulan en temel servis İnternet erişimidir. Merkezlerin bir diğer temel hedefi ise eğitim servisleri sağlamaktır. Bu amaçla kullanıcılara temel bilgisayar dersleri, ofis programları eğitimleri ve dil kursları da verilmektedir. Eğitim hizmetleri ayrıca öğrenciler için derse yardımcı bilgisayar destekli eğitimleri de kapsamaktadır. Merkezlerde yöre insanının ya da bölgeye gelen turistin ilgi alanına yönelik çeşitli bilgi servislerine 28 Copyright 2009 METU EDMER

29 erişilebilmektedir. Örneğin tarım, yerel reklam, tercüme gibi servisler yöresel vatandaşlara hitap etmekte, turist bilgilendirme servisleri de yöreye gelen turistin ihtiyaçlarına cevap vermektedir. Merkezler, toplumun talep göstermesi için bilgisayar kullanım danışmanlık hizmetleri ve iş bulma destekleri de sunmaktadır. Merkezlere gelen vatandaşlar faks, çıktı, fotokopi gibi ofis hizmetlerine ve ansiklopedi, kitap, gazete gibi referans kaynaklara ulaşabilmektedir. Ayrıca merkezler çoklu ortam hizmetleri ve bilgisayar oyunları da sunmaktadır Kullanıcı Profili Telecottage lardan yararlanmakta olan 3 tür kullanıcı bulunmaktadır: Yerel kullanıcılar, online kullanıcılar ve destek grubu. a) Yerel kullanıcı: Telecottage kapasite kullanımını belirleyen ve etkileyen bireysel kullanıcı. b) Online kullanıcı: Telecottage aracılığı ile halka hizmet sağlayan kurum. c) Destek Grubu: Servis sağlayıcı ya da servis destekleyici kullanıcı Maliyetler Macaristan Telecottage ile ilgili maliyetler, yatırım harcamaları ve işletim harcamaları olmak üzere iki kategoride sınıflandırılmıştır. Ortalama bir merkezin kurulumu için ortalama $ yatırım harcaması yapılmaktadır. Yatırım harcamaları ve işletim harcamalarının kapsamakta olduğu bütçe kalemleri Çizelge 2-11 de gösterilmiştir: ÇİZELGE 2-11 MACARİSTAN TELECOTTAGE'LARA AİT BÜTÇE KALEMLERİ Yatırım Harcamaları İşletim harcamaları Bina ile ilgili harcamalar Teknik altyapı harcamaları Ofis donanım harcamaları Danışmanlık ve Planlama Harcamaları Ulaşım gibi diğer harcamalar Personel maaş ve sigorta ücretleri Kira Enerji (su, elektrik, gaz gibi) İletişim giderleri Yazılım ve bilgisayar yenileme harcamaları Danışmanlık harcamaları Satın alma ve yenileme giderleri Muhasebe, sigorta ve banka ücretleri Yatırım harcamaları merkezin kurulumunda gerekli olan kurulum ücretlerini, işletim harcamaları ise merkez faaliyetleri yürütülürken gerekli olan giderleri içermektedir. Yatırım harcamaları olarak; telecottageların kurulumu için gerekli olan bina ile ilgili harcamalar, donanım, yazılım, internet gibi teknik altyapı harcamaları, ofis donanımı için gerekli mobilya ve ofis araçları için harcamalar, danışmanlık- planlama harcamaları ve ulaşım harcamaları belirlenmiştir. İşletim harcamaları olarak ise merkezlerde çalışan personele ödenecek olan maaş ve sigorta ücretleri, merkez kirası, enerji kullanım ücretleri, iletişim 29

30 giderleri, yazılım ve donanım yenileme harcamaları, danışmanlık harcamaları, olası satın alma ve yenileme giderleri ile muhasebe, sigorta ve banka ücretleri için yapılacak harcamalar olarak belirlenmiştir Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Telecottagelar için Çizelge 2-12 deki kazanımlar hedeflenmiş olup, her bir kazanım için karşılık gelen göstergeler belirtilmiştir. ÇİZELGE 2-12 MACARİSTAN TELECOTTAGE'LARDAN BEKLENEN ETKİ VE ETKİ GÖSTERGELERİ Beklenen Etki Gösterge Merkez fırsatlarından toplumun tamamının Kapasite ve kullanım göstergeleri yararlanması Bilgiye daha etkin erişim, bilgi kaynaklarının artışı Bilgi yöntemlerinin varlığı ve kullanımı, toplumdaki bilgi artışı Yeni beceriler öğrenme Eğitim programlarına katılan kullanıcı sayısı, öğrenilen beceriler İş fırsatları hakkında bilgilere erişim İş bulan kişi sayısı Artan toplum organizasyonu Sivil toplum örgütü sayısı ve örgüt üye sayıları, Toplum faaliyet ve ilgi artışları Toplum programları sayıları ve katılımcı sayıları Dış ortaklıkların gelişimi İşbirliği yapılan dış paydaş sayısı Kaynakların açığa çıkarak daha etkin kullanımı Yerel kaynakların belirlenmesi ve halkın kullanımına açılması Çizelge 2-12 ile ilgili erişilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir: Macaristan telecottagelar toplumun tamamını hedeflemiş olup, merkezin sunduğu fırsatlardan tüm halkın yararlanması planlanmıştır. Hedeflenen bu etki telecottage ların kullanıcı kapasitesi ve kullanım göstergeleri ile ölçülmektedir. Kullanıcılar için bilgi kaynaklarının artması ve bu sayede halkın bilgiye daha etkin erişim sağlamaları beklenmektedir. Netice olarak bilgi kullanım oranları ve toplumdaki bilgi artışı bu hedeflere ait göstergelerdir. Halk, telecottage lar aracılığıyla yeni beceriler öğrenebilecek, ayrıca eğitime katılan kullanıcı sayısı ve öğrendikleri bilgiler ölçülebilecektir. Kullanıcıların iş fırsatları konusunda edindiği tecrübelerin ölçülmesi konusunda iş bulan kişi sayısı gösterge olarak belirlenmiştir. Telecottagelar sayesinde halk arasındaki etkileşimin artması ve bu sayede sivil toplum örgütleri ve üyelerin sayısında, artış olması beklenmektedir. Etkileşim ayrıca toplum faaliyetlerinin ve ilginin armasını da sağlayacak ve bu artış toplum programları ile bu programlarda yer alan katılımcı sayısı ile ölçülecektir. Diğer taraftan, dış ortaklıkların gelişmesi planlanmış ve işbirliği yapılan dış paydaş sayısı gösterge olarak belirlenmiştir. Son olarak özellikle yerel belediyeler tarafınca telecottagelar için yeni kaynakların bulunması ve kullanıma açılması hedeflenmiştir. Her bir telecottage ın hedeflenen etkileri göstermesi için bazı minimum standart ve gereksinimleri karşılaması beklenmektedir; 30 Copyright 2009 METU EDMER

31 Minimum servis şartları açısından telecottageların; Halkın kullanımına açık telefon, fotokopi, tarayıcı, yazıcı bulundurması, Çoklu ortam bilgisayar kullanımı, ofis sistemlerinin kullanımı, İnternet erişimi ve servisi sağlaması, Temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar oyunlarını kapsaması, Bilgisayar kullanım danışmanlığı, halk bilgi talebi, yönetim yardımı destekleri sağlaması beklenmektedir. Minimum teknik gereksinimler bazında telecottagelarda; Nüfus yoğunluğuna uygun sayıda ve gereksinimlere uygun teknik özelliklere sahip bilgisayarın bulunması, Bilgisayarların yerel ağa bağlı olması, ayrıca yeterli çevre birimi ile ihtiyaçlara ve servislere uygun yazılımların bulunması, Yeterli sayı ve kalitede telefon hattı ile tüm bilgisayarların geniş bant İnternet erişimi bulunması gereklidir. Telecottagelar için minimum çalışma gereksinimleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Yönetici, profesyonel personel ve teknisyen, Açıkça görülebilir levha, çalışma saatleri ve ücret bilgileri, İnternet sitesi sahipliği, Açılma saatleri, Kullanım yönetmeliği ve kuralları, Düzenli ve şeffaf yönetim, Sistematik çalışma değerlendirmesi Sürdürülebilirlik Mali açıdan Telecottage ların sürdürülebilirliği için kullanıcılardan merkezlerin kullanımı ve merkezlerdeki servisler için belirli bir ücret alınmıştır. Bunun yanında, kullanıcılara sunulan eğitimlerden bazılarının ücretli verilmesi planlanmıştır. Ayrıca dış kurum olarak United States Agency for International Development (USAID) merkezleri mali açıdan desteklemiştir. Telecottage lar yöredeki işletmeler için yeni iş fırsatları da sağlayarak, merkezlerin sürdürülebilirliğini desteklemiştir. Tanıtım açısından Telecottage ların halk tarafından benimsenmesi ve bu şekilde kullanılırlığının devamı için bazı tanıtım çalışmalarında bulunulmuştur. Merkezler basın ve medyada halka tanıtılmış ve merkezleri tanıtıcı materyaller dağıtılmıştır. Kullanım açısından merkezlerin teknik altyapısı belirli aralıklarla yenilenerek, halkın kullanımına güncel yazılım ve donanım bileşenleri sunulmuştur. 31

32 Karşılaşılan Güçlükler Macaristan Telecottage lar ile ilgili karşılaşılan güçlükler şöyledir: Başlangıçta otoritelerden yeterli desteğin alınamaması Mali kaynak bulmada yaşanan güçlükler Projenin ilerleyişinin takip edilmesi zorluğu Tanıtımda yaşanan zorluklar PFnet Solomon Adaları [5] [6] Giriş Solomon Adaları 850 adadan oluşan ve Pasifik Adaları içerisinde yer alan en fakir ülkelerden birdir. Halkın büyük çoğunluğunun maddi durumu oldukça düşüktür. Kırsal kesimi baz alan The People First Network (PFnet) projesi ile birlikte eşit ve sürdürülebilir bir gelişim hedeflenmekte, bu sayede vatandaşlar ve topluluklar arasında iletişimi destekleme, bilgi ve deneyim paylaşımı sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda, ülke çapında kurulan e-posta istasyonları ile halkın e-posta sistemlerine erişmeleri için gerekli altyapı sağlanmıştır yılında pilot proje olarak başlatılan PFnet, Kırsal Kesim Bakanlığı tarafından kurulmuş bir sivil toplum kuruluşu olan Kırsal Kesim Gönüllüleri Derneği (RDVA) tarafından yürütülmektedir. Projenin finansal ve teknik desteği Birleşmiş Milletler Gelişim Programı (UNDP), UNOPS, Yeni Zelanda, Japonya, Britanya ve Çin Hükümetleri, Avrupa Birliği (EU) ve AusAid fonundan sağlamaktadır Personel Profili Ülke çapında kurulmuş olan e-posta istasyonları adı verilen merkezlerde 2 asistan ve 1 e- posta operatörü görev almaktadır. Görevliler, vatandaşlara e-posta gönderme ve okuma konusunda cüzi ücretler karşılığında teknik destek sağlamaktadır Yer Seçimi PFnet birbiriyle iletişimde olan iki ana birim içermektedir: İlki başkent Honiara da kurulmuş olan 1 İnternet Kafe, diğeri ülke çapında hizmet veren 25 e-posta istasyonu. İnternet Kafe, kendine ait binasında hizmet vermekte olup, mali açıdan kendine yeterlidurumdadır. Köydeki vatandaşlara hizmet olarak diğer bölgelerdeki vatandaşlara e- posta gönderme, İnternete erişim ve eğitim olanakları sağlanmaktadır. Proje ile ülkenin kırsal ve uzak ücra bölgeleri hedeflenerek e-posta istasyonları kurulmuş ve istasyonlar arası ağ yapısı oluşturulmuştur. E-osta istasyonları kendilerine has binaların ve bunun yanı sıra okul ve hastane gibi halka ait yerlerde hizmet vermektedir. 32 Copyright 2009 METU EDMER

33 Teknik Altyapı Başkent Honiara daki İnternet Kafe 25 iş istasyonu ile hizmet vermektedir. e-posta istasyonlarında basit ama güçlü bir teknoloji sunulmakta, bu teknoloji kısa dalga radyo, son kullanıcı bilgisayarı ve güneş enerjisinden oluşmaktadır. Gün içerisinde planlanmış saatler içerisinde her bir e-posta istasyonu Honiara daki hub istasyonuna otomatik olarak bağlanmaktadır. Bu saatlerde, istasyon ile hub arasında ve hub ve İnternet arasında e-posta transferi gerçekleşmektedir. Proje kapsamındaki genel teknik altyapı detayları şöyledir: Tekrarlayıcı (repeater) olmadan km erişim alanı 2 kbps, 4:1 metin sıkıştırma kapasitesi, Güvenli(şifrelenmiş) Kapalı Ağ 1 Adet Merkez İstasyonu (100+ istasyon kapasiteli) Güç Kaynağı - 80 W lık Güneş Paneli Yönetim Yapısı People First Network projesi Kırsal Kesim Gönüllüleri Derneği (RDVA) tarafından belediyelerin sahipliğinde yürütülmektedir. Belediye, işletmen ve PFnet proje yöneticileri arasında tarafların rollerini (teknik destek, bakım, güvenlik, sahiplik) ve gelirin paylaşımını belirleyen 3-yönlü bir anlaşma yapılır. Belediyeler, merkez operatörünün atanması, yer seçimi ve merkezin etkin bir şekilde hizmet vermesi konularından sorumludur Servisler Başkentte kurulmuş olan İnternet Kafe de İnternet erişimi, e-posta hizmetleri ve eğitimler sunulmaktadır. Kırsal kesimde faaliyet göstermekte olan e-posta istasyonlarında sunulan hizmetler şöyledir: e-posta Gönderme/Alma Yerel Haberlerin Gazetelere ve Ulusal Radyolara Gönderilmesi Çıktı Hizmetleri Operatör Tarafından Bilgisayarda Yazım İşlemleri Yerel ve Dış Haberler Hakkında Bilgi Edinme Kullanıcı Profili Kullanıcıların çoğunluğunu öğrenciler ve genç nüfus oluşturmaktadır. Ayrıca kamu çalışanı, öğretmenler ve uzmanlar da sık olarak merkezleri kullanmaktadır. Merkezlerdeki kullanıcı yaş dağılım oranları Çizelge 2-13 de verilmiştir: 33

34 ÇİZELGE 2-13 PFNET PROJESİ KULLANICI YAŞ DAĞILIM ORANLARI Yaş Aralığı Dağılım Oranı Yaş Aralığı Dağılım Oranı Yaş Aralığı Dağılım Oranı % 0, % % 7, % 3, % 16, % 6, % 9, % 19, % % 10, % 6, % 3,6 Kullanıcıların yaş aralığına karşılık gelen dağılım oranlarına bakıldığında en çok kullanımın %19,5 oranla yaş aralığında, en az kullanımın ise %0,4 oranla yaş aralığında olduğu görülmektedir Maliyetler Pfnet projesi, 2001 yılında UNDP ve UNOPS un Kırsal Kesim Geliştirme Bakanlığı ile oluşturduğu SIDAPP programı ile başlatılmıştır den bu yana Kırsal Kesim Gönüllüleri Vakfı (RDVA) ve Kırsal Kesim Geliştirme Bakanlığı ile yürütülmeye devam edilmektedir. Projeye bağış sağlayan ve fon desteği sağlayan kuruluşlar Çizelge 2-14 ve Çizelge 2-15 de verilmiştir: ÇİZELGE 2-14 PFNET PROJESİNE BAĞIŞTA BULUNAN KURULUŞLAR VE BAĞIŞ MİKTARLARI Bağışta Bulunan Kuruluş Bağış Miktarı ($) UNDP 125K Japon Hükümeti 140K Yeni Zelanda 125K Britanya hükümeti 60K Çin Hükümeti 20K Pan Asia Networking 9K ÇİZELGE 2-15 PFNET PROJESİNE FON SAĞLAYAN DİĞER KURULUŞLAR Diğer Fon Sağlayan Kuruluşlar EU Micro Projects Programme EU Rural Fisheries Enterprise Project EU Solomon Islands Association of Rural Training Centres AusAid Community Peace and Restoration Fund Sonuç ve Değerlendirme PfNet projesi ile ilgili sonuç ve değerlendirme ilgili detaylar alt bölümlerde verilmiştir: Başarı Kriterleri Katılım: Yerel yönetimlerin planlama, lokasyon, yerleştirme ve yönetime katılımı. Bütünsel Yaklaşım Uygun teknik Altyapı Küçük ama Geniş bir Yaklaşım Popüler Uygulamalar Gelişim Programından Destek Sağlama 34 Copyright 2009 METU EDMER

35 Sürdürülebilirlik Pfnet projesinin sürdürülebilirlik konusunda finansal yeterlilik, teknik kapasite yeterliliği ve kurumlar tarafından sahiplenme şeklinde 3 ana stratejisi bulunmaktadır. İlk olarak, halkın ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte olan, kullanım açısından uygun teknoloji içeren ve halkın karşılayabileceği ücretler gerektiren merkezlerin işletim sürekliliği yüksek olmaktadır. Ayrıca bu tür merkezlerde elde edilen gelirler merkez giderlerini karşılamakta ve donanım yenilenmesini sağlamaktadır. İkinci olarak, Pfnet birçok kamu kurumuyla ortaklık sağlayarak, merkezlerin ekonomik ve sosyal gelişmelerini arttırmaktadır. Örneğin, Eğitim bakanlığı ile ortaklık kurularak kırsal kesimdeki çiftçilere uzaktan eğitim verilmiştir. Ayrıca özel sektörle de ortaklıklar sağlanarak telekomünikasyon konusunda destek elde edilmiştir. PFnet hizmetlerinin, kullanıcıların geçimini desteklemek amacıyla mesleki aktiviteleri de kapsaması sağlanmalıdır. Bu amaçla insanlara bilgiye ve olanaklara erişmenin yeni yolları öğretilmeli ve bilinç oluşturulmalıdır. İş tabanlı hizmetler, PFnet in kullanımını büyük oranda arttıracaktır Karşılaşılan Güçlükler PFnet projesinin başlangıç aşamasında projenin yararlılığının otoritelere anlatılmasında zorluklar yaşanmıştır. Yararlı olmasının kavranamamasından dolayı 25 e-posta istasyonun sürdürülebilirliği için finansal destek sağlanması zorlaşmıştır. Ayrıca, kalifiye teknik personel sayısında yeterlilik sağlanamamıştır. Avustralya ve Yeni Zelanda da diğer yerel projelerde sağlanan daha iyi iş imkânları, kalifiye personel kaybına neden olmuştur SriLanka Telemerkezler [2] [3] Giriş e-srilanka Telemerkez Programı (VGK), nüfusun %80 ini oluşturan, kırsal kesimde yaşayan ve %90 ı fakir olan halkın bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimini sağlamayı hedeflemektedir. Kırsal kesimde yer alan ve nüfusu 2000 ile 5000 arasında bulunan yerleşimlerde kurulan telemerkezlerde internet ve bilgisayar erişimi olmayan halka eğitimler, özellikle uzaktan eğitimler ve çok çeşitli hizmetler verilmesi hedeflenmektedir. Programa ait bileşenler aşağıdaki şekilde verilmiştir: VGK Kurulumu ve İşletimi (5 yıl) Devlet ödenekleri Donanım ve yazılım yatırımları Yönetim desteği Uzaktan Eğitim, Kurs Ve Eğitim Destekleri Uzaktan Eğitim Pilot Uygulama 35

36 Eğitmenlerin eğitimleri ve kırsal kesime ödenekler VGKların akademik amaçlı kullanımı Bilgisayar okuryazarlığının arttırılması Personel Profili Telemerkezlerin işletme yetkisi yerel iş adamlarına, hükümet dışı yardım kuruluşlarına, yerel kamu hizmeti veren birimlerin (kütüphane, okul, vs) yöneticisine verilebilir. Ayrıca yerel yönetimlerden de işletime yönelik destekler verilebilmektedir. Kırsal kesimdeki okullarda eğitim veren kişiler okullardaki öğretmenlerden seçilmekte ve bu öğretmenlere özel eğitim verilmektedir Yer Seçimi Telemerkezlerin kurulumu için aşağıdaki kriterler belirlenmiştir: En az 2000 en çok 5000 nüfuslu küçük kırsal bölge olması, Her bilgisayar için -en az- 20 metrekarelik çalışma alanı olması, Özürlü insanların ulaşımının kolay olması, Çevre bölgede en az 300 öğrencisi bulunan orta dereceli okulların varlığı, Güvenilir elektrik kaynağı sağlayabilecek elektrik şebekesinin bulunması, En azından 15 toptancıya sahip sabit pazar merkezlerine yakınlığı. Paralel bir şekilde yürütülecek olan eğitim programları için kentsel bölgeler de projeye dâhil edilmiştir Teknik Altyapı Bir telemerkez kurulumu için gerekli olan minimum teknik gereksinimler, yazılım ve donanım altyapısı olarak Çizelge 2-16 da detayları ile verilmiştir. ÇİZELGE 2-16 SRİLANKA TELEMERKEZLERE AİT TEKNİK ALTYAPI BİLEŞENLERİ 4 Bilgisayar Donanım Altyapısı Yazılım Altyapısı Bilgisayarlardan Birinin CD Yazıcıya Sahip Olması Tüm Bilgisayarların İnternet Bağlantısına Sahip Olması Telefon Ekipmanı VoIP Faks/Fotokopi/Tarayıcı Klima Linux İşletim Sistemi Yerel Portal Web Sitesi Editörü Telemerkez Yönetim Yazılımı Chat Yazılımı PDF Dosya Okuyucu Video konferans Yazılımı Ofis Yazılım Paketi Web Sitesi Tarayıcısı Kullanıcı Takip Yazılımı Grup etkileşimi için yazılım Çizelge 2-15 de ayrıntılandırıldığı gibi SriLanka telemerkezlerin altyapı bileşenleri donanım ve yazılım altyapısı olarak 2 kategoridedir. Donanım olarak her bir telemerkezde internet bağlantısına sahip 4 bilgisayar olması, 1 bilgisayarın CD yazıcıya sahip olması 36 Copyright 2009 METU EDMER

37 gerekmektedir. Ayrıca telemerkezlerde telefon, faks gibi iletişim donanımı, tarayıcı, fotokopi ofis donanımları ile klima bulunmaktadır. Yazılım altyapısı açısından temel olarak Linux işletim sistemi, ofis yazılımları ve web sitesi tarayıcısı bulunmaktadır. Eğitim ve bilgilendirmeyi destekleme amaçlı yerel portal ve pdf dosya okuma yazılımı; etkileşimi destekleme amaçlı video konferans, chat ve grup etkileşimi yazılımları bulunmaktadır. Telemerkezlerin yönetim ve işletimi için telemerkez yönetim yazılımı ile kullanıcı takip yazılımı sağlanmıştır Yönetim Yapısı VGK nın işletim yetkisi yerel iş adamlarına, hükümet dışı yardım kuruluşlarına, yerel kamu hizmeti veren birimlerin(kütüphane, okul, vs) yöneticisine verilebilir. Proje kapsamında çeşitli görevlere sahip 4 ayrı grup oluşturulmuştur: (1) VGK Operatörleri, (2) VGK Destek Üniteleri, (3) Eğitimleri Belgelendirme Planı için Yönetim Birimi, (4) Bağımsız Gözlem ve Değerlendirme Ünitesi. VGK Operatörleri, yeterlilik sağlamış VGK Destek Üniteleri ile VGK nın işletilmesiyle ilgili görev ve sorumluluk paylaşımı yaparak 5 yıl boyunca birlikte çalışmaktadır. VGK Destek Ünitelerinin temel görevi, hedef kitleye yönelik hizmet zorunluluklarının yerine getirilip getirilmediğini gözlemektir. Yerel VGK operatörleri, okul yönetimlerinin VGK imkânlarından eğitim bağlamında yararlanmalarını sağlamak için (her okul günü sabahtan 4 saat) yönlendirmelerde ve teşviklerde bulunacaklardır. Bu şekilde okul yönetimi ve veliler VGK hizmetlerinin okullardaki eğitim açısından değerini anlayabileceklerdir. Eğitim Belgeleri nin yönetimi dışarıdan alınan hizmetle karşılanacaktır ve gerekli bütçe ICTA (SriLanka Bilişim ve Teknoloji Kurumu) tarafından sağlanacaktır. Eğitim sonucunda belge verilmesi bilişim teknolojilerinin sunduğu değer konusunda farkındalığın artmasını sağlayacaktır. Bağımsız bir Gözlem ve Değerlendirme Ünitesi, VGK işleyişini, VGK Destek Ünitesi nin aktivitelerini ve Eğitim Belgelendirme işleyişini periyodik aralıklarla uygulama sürecini denetleyecektir Servisler SriLanka Telemerkezlerde geniş bir yelpazede kullanıcılara çeşitli servisler verilmektedir. Verilen bu servisler ana olarak eğitim servisleri, iletişim hizmetleri, e-devlet hizmetleri, uzaktan eğitim servisleri, e-ticaret servisleri ve merkezlere ulaşım için araç servisi şeklindedir. Sıralanan bu hizmetlerin detaylı listesi Çizelge 2-17 de verilmiştir: 37

38 ÇİZELGE 2-17 SRİLANKA TELEMERKEZLERDE SUNULAN SERVİSLER Temel Bilgisayar Eğitimi Ofis Programları Eğitimleri Eğitim Servisleri Erişim ve İletişim Hizmetleri Ofis Hizmetleri Uzaktan Eğitimler Bilgisayar Destekli Eğitimler İnternet Erişimi e-posta Çıktı Fotokopi Bilgisayar Sertifika Kursları Operatörler için eğitimler Faks Belge Tarama Sosyal Hizmetler e-devlet Hizmetleri Uzaktan Eğitim e-ticaret Hizmetleri e-ticaret Teknik Destek Girişimciliği Destekleme SriLanka Telemerkezler de eğitim servisleri olarak kullanıcılar için temel bilgisayar eğitimleri, ofis programları, uzaktan eğitimler, bilgisayar sertifika kursları, bilgisayar destekli eğitimler sunulmakta iken telemerkez operatörleri için eğitmen eğitimleri verilmektedir. Erişim ve iletişim hizmetleri olarak internet erişimi, faks ve e-posta sunulmakta iken ofis hizmetleri olarak çıktı alma, belge tarama ve fotokopi servisleri sunulmaktadır. Ayrıca telemerkezlerde e-devlet hizmetleri, e-ticaret hizmetleri de yer almaktadır. e-ticaret hizmetleri olarak işletmelere bilgisayar temelli teknik destek sağlanmakta ve işletmelerin girişimciliği desteklenmektedir Kullanıcı Profili Program kırsal kesimde yaşayan ve gelir seviyesi düşük olan vatandaşlar hedeflemektedir Maliyetler Her bir telemerkez için aşağıdaki harcama detayları belirtilmiştir: Donanım ve yazılım maliyeti: 5,300 $ İlk 5 yıl boyunca aylık bağlantı ücreti: 200 $ İlk 3 yıl boyunca öğretmen eğitimi ve okul yardımı: 4,200 $ Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Başarı kriterleri iki ana başlıkta toplanmaktadır: Etki ve Sürdürülebilirlik. Projenin yeterli maddi imkânı olmayan kırsal kesime hitap ederek buradaki halkın teknolojiyi benimsemesi ve kullanması etkileri oluşturulmaya çalışılmaktadır. Projenin kazançlarının devamı için projenin sürdürülebilirliği önemli bir başarı kriteridir Sürdürülebilirlik Sürdürülebilirliği sağlamak için ilk 4 yıllık çalışma süresi boyunca, merkezler ve bilgisayarlar arasındaki bağlanabilirliği&iletişim maliyetlerini karşılamak ve VGK 38 Copyright 2009 METU EDMER

39 Destek Ünitelerine yönetim hizmeti ücreti vermek amacıyla (miktarını belirli aralıklarla düşürülecek şekilde) ödenek ayrılacaktır. VGK ların sürdürülebilirliği, Eğitim aktiviteleri altında kullanıcılar için mevcut ilave fonlarla desteklenmeye çalışılacaktır. Sürdürülebilirliği sağlamak için, telecentre operatörlerine ve kullanıcılarının eğitimine yönelik, -bilgisayar laboratuarı, video etkileşim odası ve geri oynatım(play-back) odasına sahip- 8 e-öğrenme merkezinden oluşan bir ağ oluşturma planlanmaktadır. Bu şekilde akademik programların ICT kullanması da desteklenecektir. Okul yetkililerinin VGK nın sunduğu servislerden faydalanmasını sağlayarak, VGK ların eğitim anlamında kullanılma sürdürülebilirliğini desteklemek amaçlanmaktadır Karşılaşılan Güçlükler VGK Programının üstesinden gelmesi gereken 4 ana güçlük şöyle sıralanmıştır: Kullanım ve hizmet ücretlerinin düşürülerek, halkın bilinçlendirilmesi ve merkezlerden kazanımların arttırılarak vatandaşların bilişim teknolojilerini kullanım oranının artması sağlanmalıdır. Ülkenin teknik altyapısının ülke tarafından karşılanabilecek ücretler karşılığında geliştirilmesi gerekmektedir. Kırsal kesime hizmet vermek yaratıcılık ve özel teşvik edicilik gerektirmektedir. Kuruluşlarla gerçekleştirilen ortaklık ve kuruluş desteklerinin hayata geçirilmesi konusunda zorluklar yaşanmıştır. Ayrıca, okullarda gerçekleştirilen sabah 4 saatlik eğitimlerde kullanım yoğunluğu düşük olmuştur. Genel anlamda, karşılaşılan en büyük sorun, VGK hizmetlerinden en yüksek seviyede verim alınamaması olmuştur Tayvan Telemerkezler [8] Giriş Tayvan Hükümeti sayısal uçurumun kapatılması amacıyla, 1997 de NII Promotion Programını başlatmıştır. Bu program kapsamında Araştırma, Geliştirme ve Değerlendirme Komisyonu (AGDK) kurulmuş ve programın yönetimi bu komisyona verilmiştir. AGDK çalışmaya başladığında Merkezi Telemerkez Kurulum Stratejisi ni benimsemiştir. Yani merkezi ihaleler düzenleyerek bilgisayar, ağ ekipmanları, destek, Internet ücreti ve eğitim hizmetleri satın almıştır. Yerel idareleri ise yer bulma, elektrik, işgücü, operasyon ve tanıtım maliyetlerini karşılamakla görevlendirilmiştir ten sonra ise iyileştirme çalışmalarını derleyerek Dağıtık Telemerkez Kurulum Stratejisi benimsenmiştir. Buna göre, ihaleler açmak yerine yerel idarelerin telemerkez proje önerileri ile gelmeleri istenmiştir. Söz konusu proje önerilerini hazırlarken maliyetlerin ve ihtiyaçların karşılanmasında yerel halk ve özel sektör ile işbirliği yapılması özendirilmiştir. Bu proje önerilerini değerlendirmek için AGDK bir değerlendirme komitesi 39

40 kurmuştur. Bu model ile kırsal alana daha rahat ve hızlı telemerkez kurulumları yapılabilmektedir. Açılan telemerkez lerin sahiplenilmesi de daha üst seviyelere çıkmış durumdadır Personel Profili Yerel yönetimler ve STK lar; işletim, yönetim, bakım ve tanıtımdan sorumludur. Üniversitelerde oluşturulan gruplar gönüllü çalışmalarla telemerkezlere destek vermişlerdir Yer Seçimi Ülke çapında toplam 140 telemerkez kırsal kesimde halkın ortak kullandığı yerlere; kütüphanelere, okullara, kamu merkezlerine, turist merkezlerine ve ulusal parklara kurulmuştur. Ayrıca kentlerde ücretsiz internet hizmetleri veren merkezler; havaalanlarına, tren istasyonları, kütüphaneler, kültür merkezlerine kurulmuştur Teknik Altyapı Telemerkez modelleri üç şekildedir: Kırsal kesim için bilgisayar modeli, kiosk modeli ve ücretsiz internet merkezleri modeli. Bilgisayar Modeli için kullanılan teknik altyapı; 2 Bilgisayar, 1 yazıcı, 1 web kamera, İnternet bağlantısından oluşmaktadır. Kiosk modeli için kullanılan altyapı ankesörlü telefon yapısına benzer şekilde duvara monte edilen bilgisayardan oluşmaktadır. Kiosk kullanımı için kullanıcıların ID kart edinmeleri gerekmektedir. Merkezi yönetilebildikleri için bakım maliyetleri düşüktür ve kullanım istatistiklerinin elde edilebilmesi mümkündür. Özel bir telekom şirketi bu faaliyetin yönetimini üstlenmiştir. Ücretsiz internet merkezi modelleri 10 ile 50 arasında bilgisayar ve internet bağlantısını kapsamaktadır. Internet erişimini teşvik edebilmek için zengin, online içeriğin oldukça önemli olduğu görülmüştür. AGDK bu amaçla 6500 adet yerel birimi tek bir portal altında kendi portallerini geliştirmeleri için teşvik etmiştir. ( Bu portal yerel içerik ve hizmetlerin vatandaşlara sunulduğu bir nokta haline gelmiştir. AGDK yerel idarelerin portale içerik sağlamaları için teşvik sistemi de uygulamıştır Yönetim Yapısı Programın 1. aşamasında Bilgisayar Telemerkezlerin işletimi için özel sektörden ihale teklifleri kabul edilmiş ve 121 merkez kurularak uygun görülen şirketlerin merkezleri işletimine RDEC tarafından onay verilmiştir. Telemerkezler için hükümet teknik altyapı 40 Copyright 2009 METU EDMER

41 sağlarken, şirketler işletim harcamalarını karşılamıştır. Teknik bakım, kalifiye çalışan eksikliği ve yerel yönetimlerle koordinasyon eksiklikliği gibi sorunlar nedeniyle 2002 itibarıyla yalnızca 30 merkez çalışır durumda kalmıştır. Programın 2. aşamasında, ilk aşamada yaşanan olumsuzluklar nedeniyle telemerkezlerin merkezden yönetilmesinden vazgeçilmiş, yerel yönetimlere telemerkezlerin yönetimi, işletimi, bakımı ve tanıtımıyla ilgili görevler verilmiştir. RDEC tarafından oluşturulan izleme grubu telemerkezlerin inceleme ve değerlendirme süreçlerinde görev almaktadır. Ayrıca 2004 yılından itibaren telemerkezlerin işletimi konusunda yerel yönetimler yanında sivil toplum kuruluşları da görev almaya başlamıştır yılında 70, 2004 yılında 33 ve 2005 yılında 37 telemerkez kurulmuş olup merkezlerin işletimleri halen yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşları tarafından sürdürülmektedir Servisler Tayvan Telemerkezlerde sunulan servisler 3 kategoridedir: Eğitim Hizmetleri, İnternet ve Erişim Hizmetleri ve Ofis Hizmetleri. Her bir kategoriye ait detaylar Çizelge 2-18 de verilmiştir: ÇİZELGE 2-18 TAYVAN TELEMERKEZLERDE SUNULAN SERVİSLER Eğitim Servisleri Erişim ve İletişim Hizmetleri Ofis Hizmetleri Temel Bilgisayar Eğitimi Mesleki Eğitimler Mesleki eğitim ile ilgili öğretim materyalleri Üniversite, uzman grup ya da özel sektörden sağlanan eğitim materyalleri İnternet Erişimi Çıktı Tayvan telemerkezlerde eğitim servisleri olarak temel bilgisayar eğitimi ve mesleki eğitimler sunulmakta, bu eğitimler mesleki eğitim öğretim materyalleri ve üniversite, uzman grup ya da özel sektörden sağlanan eğitim materyalleri ile desteklenmektedir. Eğitimlerin yanısıra internet erişimi ve çıktı hizmetleri telemerkezlerde sunulmaktadır Kullanıcı Profili Kullanıcılar; çoğunlukla öğrenciler, ev hanımları ve çeşitli meslek gruplarındaki kişilerden (işçiler, çiftçiler gibi) oluşmaktadır. Kullanıcıların telemerkezlerden memnuniyet oranları belirlenmiş olup bu çalışmaya ait bulgular Şekil 2-5 de verilmiştir. ŞEKİL 2-5 TAYVAN TELEMERKEZ KULLANICILARININ MEMNUNİYET ORANLARI 41

42 Buna göre kullanıcıların %70 inin orta, %23 ünün yüksek ve %7 sinin düşük derecede memnun oldukları ortaya çıkmıştır. Ayrıca genel olarak, yerel idareler tarafından işletilen telemerkez lerde kullanıcı memnuniyetinin daha yüksek seviyede olduğu belirlenmiştir Maliyetler Proje ile ilgili harcamalar kurulum ve işletim harcamaları şeklinde belirtilmiştir. Projenin 1. aşaması için 1 Milyon Amerikan doları harcandığı bilgisine ulaşılmıştır Sonuç ve Değerlendirme AGDK nın çıkardığı temel dersler şöyle belirtilmiştir: a) Telemerkez lerin ilk açılışında devletin finansal desteği ve özel sektörün hibeleri oldukça önemlidir. Fakat başarı için yerel halk ve idarelerin desteği mutlak bir ihtiyaçtır. b) Telemerkez ihtiyacının belirlenmesi ve merkezlerin hayata geçirilmesinin yerel idareler tarafından projelendirilmesi modeli olumlu sonuçlar vermiştir. Bu model ile özellikle kırsal alana ulaşmak çok daha rahat bir şekilde gerçekleştirilebilmiştir. c) Devlet/Üniversite/Özel Sektör birlikteliği önemli bir başarı kriteridir. Yerel üniversitelerden özellikle eğitim, teknik destek, içerik geliştirme konularında destek alınması çok faydalıdır. d) Devlet periyodik çalıştaylarla telemerkez yöneticileri arasında tecrübe paylaşımı ortamı oluşturmalı ve telemerkez performans değerlendirme sistemi oluşturulmalıdır Başarı Kriterleri Tayvan Telemerkezler için en önemli başarı kriteri kullanıcıların memnuniyeti olmuştur. Ayrıca kullanıcı sayısı ve telemerkezlerde verilen haftalık servis saati de önemli başarı kriterlerindendir Sürdürülebilirlik Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Karşılaşılan Güçlükler Programın 1. aşamasındaki Bilgisayar modelinin uygulanmasında şu güçlüklerle karşılaşılmıştır. Bilgisayarlar düzgün kullanılmadığı için kısa sürede kullanılamaz hale gelebilmiştir. Uzak bölgedeki bilgisayarların bakım maliyetleri yüksektir. Hükümet, uzun sürede etkili bakım konusunda sıkıntı yaşamıştır. Teknik ve bilgisayar eğitimi konusunda yeterli nitelikte işgücüne ulaşılamamıştır. Yetişkin kesimin bilgisayar eğitimi konusunda güçlükler yaşanmıştır. Yerel yönetimle yeterli ortaklık sağlanamamıştır. Merkezleri mali açıdan destekleyici kaynakların bulunmasında zorlanılmıştır. 42 Copyright 2009 METU EDMER

43 Avustralya Telemerkezler [7] Giriş Batı Avustralya, Avustralya nın en büyük eyaletidir. Telemerkez Network çalışması ilk olarak Batı Avustralya Eyaleti Yükseköğretim Kurumu tarafından başlatılmıştır. Öncelikle pilot proje yapılmasına karar verilmiş ve Milli Eğitim Bakanlığı projenin 2 yıllık maliyetlerini karşılamayı kabul etmiştir. Pilot proje sonunda, bu telemerkez ağının sadece eğitimsel ihtiyaçlara cevap vermekle kalmaması, birçok devlet ve yerel hizmetleri de barındırması gereği anlaşılmıştır. İlerleyen safhalarda, eyaletin İskandinav modelini uygulamaya karar vermesi ile uygulama sorumluluğu Eyalet İş&Eğitim Departmanına verilmiştir. Halka eğitim sağlayan bu noktaların aynı zamanda birçok kişiyi iş sahibi yapması planlanmıştır. 38 noktadan oluşan telemerkez ağının 100 e çıkarılması için Mayıs 1997 de yapılan plan uygulanmaktadır Personel Profili Telecentre Koordinatörü: Girişimcilik yeteneği ve koordinatörlükle ilgili profesyonel anlamda bir tecrübesinin bulunması gerekmektedir. Teknik bilgiye sahip olması şartı olmamakla beraber tercih edilme sebebidir. Destek Personeli: Belirli bir uzmanlığa sahip yerel bölgedeki insanlar yarı zamanlı destek personeli olarak çalıştırılmaktadır. Gönüllüler: Zamanını Telecentre lara yardım etmek için ayıran ve karşılığında ücretsiz eğitim alarak yeteneklerini geliştirme fırsatı bulan kullanıcılardır Yer Seçimi Telemerkezler kırsal kesimde yer almaktadır Teknik Altyapı İnternet erişimi, TV ve tek-yönlü video/çift-yönlü işitsel iletişim (videoconferencing), Özel Ekstranet e erişim, Güncel bilgi işlem hizmetleri ve yazılımlar, BİT Destek donanımı Yönetim Yapısı Telemerkez yönetimi ile ilgili tüm süreçler Kalite Yönetimi standartlarına uygun bir şekilde yürütülmektedir. Telemerkez Açılış Kiti, Sık Sorulan Sorular Kitapçığı, Telemerkez Açılış Başvuru Formu, Telemerkez İş Planı Hazırlama Aracı, Çalışan Sorumluluk Listesi, Performans Değerlendirme Sistemi gibi süreçlerle ilgili bilgi edinme ve başvurular online olarak yapılabilmektedir. 43

44 Yerel Seviyede: Her bir telemerkez yasal yolla atanmış bir Yönetim Kurulu tarafından yönetilmektedir. Kaynak ve Performans Sözleşmesi ndeki gereksinimleri karşılamak amacıyla, Yönetim Kurulu, Destek Ünitesiyle mutabakat zaptı imzalamak zorundadır. Telemerkez işletmeninin Yönetim Kurulu nun her türlü sorusuna cevap vermesi gerekmektedir. Destek Üniteleri, Yönetim Kurullarının gerekli inisiyatifi aldıklarından ve görevlerini yerine getirdiklerinden emin olmak amacıyla tüm telemerkezleri ziyaret etmektedir. Yönetim Kurulları belirli aralıklarla görüşmek ve yıllık toplantılara katılmak zorundadır. Bölgesel Seviyede: Batı Avustralya toprakları çok geniş olduğu için, telemerkezlerin yönetimi bölgesel düzeyde de ele alınmıştır. Bölgesel olarak üzerinde durulan hizmetleri geliştirmek ve belirlenen plana uymak için, mevcut 4 bölge Bölgesel Koordinatörler tarafından denetlenmektedir. Kendi alanlarında çalışmaya devam edenler arasından seçilen Bölgesel Koordinatörler in ana görevleri: Günlük destek sağlama, Yeni personel için eğitim sağlama, Yönetim Kurulları için çalıştaylar düzenleme, Yeni hizmetler için ihtiyaçları ve fırsatları belirleme, Kaynak araştırması yapma, Devlet Seviyesinde: Her bir telemerkez, ana ofisleri Ticaret ve Sanayi Bakanlığında bulunan Destek Üniteleri tarafından desteklenmektedir. Destek Ünitesinin ana görevleri: Bölgesel Koordinatörleri atama, Fonlama için teklifte bulunma, Anketler yapma, Reklam ve duyuruları gerçekleştirmedir Servisler Internet tabanlı hizmetler: internet erişimi, e-posta hizmetleri, internet tasarım, sohbet odaları, özel aktiviteler (Online Avusturyalılar Günü, Internet Olympathon, vb.) Bilgisayar tabanlı hizmetler: Konferans/seminer sunum materyali hazırlanması. Fotokopi, faks, çıktı alma, hizmetleri. Devletin bilgi hizmetlerine erişim sağlama. 44 Copyright 2009 METU EDMER

45 Üniversitelerle bağlantısı sağlanmış Telecentre larda öğrenciler derslerini işleyebilir ve çalışmalarını tamamlayabilirler. Video konferans ve internet aracılığıyla kullanıcılar mesleki gelişim programlarından yararlanabilirler. Uydu alıcısı aracılığıyla ulusal ve uluslararası düzeyde konferanslara katılım sağlanabilir. Masaüstü yayınlama araçları kullanarak yerel gazeteler dergiler hazırlanabilir. Çocuk, genç ve yetişkinler için kulüp portalleri Günlük bilgi, turistik bilgi, kütüphane, gazete gibi bilgi kaynaklarına tek noktadan ulaşım imkânı veren halk portali Web tabanlı Yaşam Boyu Eğitim içerikleri Yerel aktiviteler için e-bilet satışı Kullanıcı Profili Öğrenciler Online dersler almakta, ödev ve araştırmalarını yürütmektedir. Doktorlar ve Hemşireler Video konferans ve internet aracılığıyla mesleki alanları ile ilgili gelişim kursları almaktadır. Girişimciler Online konferanslara katılabilmekte, bu sayede iş becerilerini geliştirebilmektedir. İlgi grupları ve klüp üyeleri - yerel gazetelerini online yayınlayabilmektedir. Turist ve ziyaretçiler İnternet kullanarak bilgi ve iletişim amaçlı kullanmaktadır Maliyetler Hükümet, Telemerkez işletim şartlarına uyan Telemerkez ler için yıllık bütçe tahsis etmektedir. Yeni servis ve hizmetler için ek bütçe ihtiyacı ihtimaline karşı başvurulabilecek fonlar hakkında bilgi verilmektedir. Her bir telemerkez için 4 yıl boyunca periyodik olarak verilecek bütçe Çizelge 2-19 daki gibidir: ÇİZELGE 2-19 AVUSTRALYA TELEMERKEZLER İÇİN BELİRLENEN 4 YILLIK BÜTÇE Yıl Kaynak Toplam 1 $30,000 Donanım, $20,000 Maaş $50,000 2 $20,000 Maaş $20,000 3 $20,000 Maaş, $20,000 Donanımın Yenilenmesi $20,000 (+$20,000) 4 $20,000 Maaş, $5,000 Teknolojinin Güncellemesi $20,000 (+$5,000) Çizelge 2-19 da gösterildiği gibi telemerkezler için verilecek toplam kaynak en fazla ilk yıla aittir. İlk yıl donanım için $ kaynak donanım satın alımı için sağlanmaktadır. 3. ve 4. yıllarda donanım ve teknoloji güncellenmesi amaçlı kaynak sağlanabilmektedir. Her yıl $ olan maaş gideri 4 yıl içerisinde değişiklik göstermemektedir. 45

46 Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Bir telemerkezin başarılı olması için belirlenen bileşenler aşağıdaki gibidir: Erişimi kolay bir lokasyon İnsanlarla diyaloğu iyi bir telemerkez koordinatörü Güçlü ve aktif bir komite Destekleyici bir toplum İşletmecinin halktan seçimi Destek Ağı ve Merkezi Destek Ünitesi Düzenli Kalite Kontrolleri Sürdürülebilirlik Önemli paydaşlarla iletişimi sıkı tutma sürdürülebilirlik açısından önemli rol oynamaktadır. Genel operasyonlar için kapsamlı bir stratejik plan hazırlanmalıdır. Bu plan en azından yıllık aktiviteleri içermelidir. Gönüllüleri işin içine daha çok katmak ve desteklerini sürekli kılmak için stratejiler geliştirilmelidir Karşılaşılan Güçlükler Planlama yapılmadan kurulan telemerkezlerin sürdürülebilirliği konusunda güçlükler ile karşılaşılmıştır Meksika Dijital Toplum Merkezleri (DTM) [1] Giriş Dijital Toplum Merkezleri (DTM), Meksika halkının internete erişimi için kurulmuş noktalardır. DTM ağı, Milli e-meksika Sistemi stratejisinin bir parçası olarak Meksika toplumunun bilgi ve iletişim teknolojilerinden faydalanabilmesi için oluşturulmuştur. Meksika Hükümeti nin bu çalışma ile ilgili stratejik hedefi, ülkenin gelecekte karşılaşacağı zorluklara karşı hazırlıklı olabilmesi için tüm Meksikalıların yeni teknolojileri günlük hayatlarına adapte etmesidir Personel Profili Facilitator ya da Promoter adı verilen DTM sorumluları; merkezlerin yönetim ve bakımı ile beraber kullanıcılara bilgisayar ve internet kullanımı ile ilgili eğitim ve danışmanlık sağlamadan sorumludurlar. DTM sorumluları aşağıdaki becerilere sahip olmalıdır: Yaş, eğitim durumu ve sosyal statüden bağımsız olarak herkese eğitim verebilecek, (bu konuda DTM sorumlularına eğitim de verilmektedir) 46 Copyright 2009 METU EDMER

47 Toplumun gelişimine destek verebilecek, Liderlik ve yönetim konusunda tecrübeli, Temel teknik destek sağlayabilen, Organizasyon ve yönetim tecrübesi olan Problem çözme ve hızlı karar alma becerisine sahip DTM dışında da halkı bu merkezler hakkında bilgilendirici gönüllü elçiliği yapabilmek Yer Seçimi Dijital Toplum Merkezleri, toplumun genel ihtiyaçlarına uygun hale getirilerek, devlet okullarına, kütüphanelere, hastanelere, sağlık merkezlerine, postanelere ve bazı kamu kurumları binalarına kurulmuştur Teknik Altyapı Dijital Toplum Merkezleri İçin Minimum Gereksinimler: En az 1 bilgisayar Merkez başına en az 64Kbps hız En az 1 yazıcı Destek ve bakım Haftalık en az 20 saat çalışma süresi Yönetim Yapısı Merkezlerin yönetimi bireysel girişimciler tarafından gerçekleştirilmektedir. Girişimciler merkezlerin yönetim ve bakımı ile beraber kullanıcılara eğitim ve danışmanlık sağlamadan sorumludur. Girişimcilerin, merkezler içerisindeki görevleri teknik altyapının çalışmasını denetlemek ve kullanıcıların bilgisayar kullanımı ile ilgili destek sağlamaktır. Merkez dışında ise topluma merkezlerin tanıtımını gerçekleştirerek merkezlerde verilen servislere halkın ilgisini çekmelerini sağlamaları girişimcilerin görevlerini oluşturmaktadır Servisler Dijital Toplum Merkezleri, sunduğu servisler açısından ana olarak eğitim servisleri ve iletişim servislerini içermektedir. Merkezlere gelen kullanıcılar dersler alabilmekte, İnternet aracılığıyla uzaktaki tanıdıklarıyla iletişim kurabilmekte ve dersleri için araştırmalar yapabilmektedir. Merkezlerde sunulmakta olan servisler aşağıdaki gibi listelenebilir: İnternet Erişimi, Çıktı hizmetleri, Bilgisayar Beceri Kursları, Ofis uygulamaları, 47

48 Bilgisayar Danışmanlık Hizmetleri, İletişim uygulamaları Kullanıcı Profili Öğrenciler: Her yaştan ve her sınıf düzeyinden öğrenciler merkezlere gelerek internet üzerinden dersleri için destekleyici akademik araştırmalar yapmakta ve bilgisayar kurslarına devam etmektedir. Öğretmenler: Merkezler sayesinde öğretmenler meslekleri ile ilgili bilgilerini yenileyebilmekte ve eğitimle ilgili içeriklere ulaşabilmektedir. Ev hanımları: Ev hanımları ya da genel olarak ebeveynler merkez sayesinde var olan halk servisleri yanında sağlık, spor, kültür ve eğlence ile ilgili bilgiler alabilmektedir. Diğer kullanıcılar: Merkezleri yerli halk, çiftçi, tüccar, iş adamları, turistler, yetişkinler ve kamu işçileri/memurları da kullanmaktadır Maliyetler Maliyetleri kurulum ve işletim harcamaları oluşturmakta, tüm maliyetler Meksika Hükümeti tarafından karşılanmaktadır Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Merkezlerin kurulmuş olduğu köy sayısı Merkezleri kullanmakta olan nüfus Toplam merkez sayısı Merkez başına düşen bilgisayar sayısı Kentsel nüfusun merkezleri kullanma oranı Kırsal nüfusun merkezleri kullanma oranı Merkezlerin erişim ücretlendirmelerine göre dağılımı Kullanıcıların sosyo-demografik dağılımı Merkez kullanım amaçları Bilgisayar bant genişliği Sürdürülebilirlik Her ilçede en az 1 DTM vardır. DTM sayısı 2006 yılı sonunda 7200 olmuştur. Bu sayının e çıkarılması için çalışmalar sürdürülmektedir. Eve en yakın DTM nin bulunabilmesi için emexico portali üzerinde etkileşimli bir uygulama geliştirilmiş ve halkın kullanımına sunulmuştur. Bir Meksikalı ülke genelinde herhangi bir DTM yi kullanabilir. 48 Copyright 2009 METU EDMER

49 Karşılaşılan Güçlükler Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Senegal Telemerkezler [10] Giriş Senegal, 9000 telemerkez ile Afrika kıtasının en çok telemerkez sahibi ülkesidir. Telemerkezler, ülke telefon şirketi Sonatel tarafından desteklenmektedir Personel Profili Ülke çapında sayıları 9000 olan telemerkez lerde toplam 12,000 kişi çalışmaktadır Yer Seçimi Telemerkez ler kırsal kesimde yer almaktadır Teknik Altyapı Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Yönetim Yapısı Her bir telemerkez için farklı sahiplik sistemi bulunmaktadır. Her bir telemerkezin paydaşları farklı, çevresindeki dinamik unsurlar kendine özeldir. Bazı merkezler kamuya ait iken, bazıları özel şirketlere ya da derneklere aittir. Telemerkezler yönetim komiteleri tarafından yönetilmektedir. Yönetim komiteleri, yerel komisyon temsilcileri, iş adamları ve yerel ticaret odasından oluşmaktadır. Yönetim komitelerindeki üye sayısı telemerkezler arasında farklılıklar göstermektedir Servisler Her bir telemerkez bulunduğu çevrenin yerel koşullarına göre özel servisler sunmaktadır: Telefon Hizmeti Ofis Programları Davet ve karşılama kartlarının, iş belgelerinin, faturaların, posterlerin, sevkiyat notlarının üretimi Faks Çekme Internet Erişimi, e-posta Hizmetleri Web tasarım hizmeti Dünya ticaret fuarları hakkında bilgi sunma (tarihler, katılım koşulları) Yerel ürünler için ortak (yerel ve dış) araştırması Ülke dışındaki araştırmaları takip etmek isteyen öğrenciler için rehberlik sağlanması (Yabancı Öğrenci Asistanlığı) 49

50 Promosyon ürünlerinin üretimi (posterler, işlenmiş ve işlenmemiş ürünler için etiket hazırlanması) Mali yönetim, sağlık bilgisi, boyacılık ve doğal ürünlerin işlenmesi için eğitimler Kullanıcı Profili Senegal telemerkezlerde kullanıcıların büyük çoğunluğunu (%77) erkekler oluşturmakta, kadınların tüm kullanıcılara oranı %23 te kalmaktadır. Kullanıcı yaş grupları ve gruplara karşılık gelen dağılım yüzde oranları Çizelge 2-20 de gösterilmiştir. ÇİZELGE 2-20 SENEGAL TELEMERKEZLERDE KULLANICI YAŞ DAĞILIM ORANLARI Yaş Grubu <=19 %6 Dağılım % % %11 >=56 %3 Çizelge 2-20 de gösterildiği gibi Senegal de bulunan telemerkez kullanıcılarının %50si yaş arasındaki gençlerdir. En az kullanım ise %3 oranla 56 yaş üzeri halk tarafından gerçekleşmektedir. Profil: Sosyal ve ekonomik açıdan dar gelirli kesime hitap eden telemerkezlerin kullanıcılarını genellikle çiftçiler, esnaf, öğrenci ve kadınlar oluşturmaktadır Maliyetler Telemerkezler kar sağlamaktadır: 1997 deki araştırmaya göre toplam yıllık kazanç $, merkez başına düşen ortalama kazanç 13,000 $ olarak belirlenmiştir. Bir telemerkezin işletimi ayda yaklaşık 200$ gelir sağlamaktadır Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Telemerkez ler için belirlenmiş başarı kriterleri 3 gruptan oluşmaktadır: Sürdürülebilirliği Sağladığı servislerden kar elde edebilmesi Kullanım oranı Sürdürülebilirlik Telemerkezlerin sürdürülebilirliğini sağlamak için: Telemerkezler halkın bilişim teknolojilerine olan ihtiyaçlarını karşılamalı ve bu şekilde halk tarafından kabulü sağlanmalı, Yerel komitelerin telemerkez yönetiminde yer alma istekleri karşılanmalıdır. 50 Copyright 2009 METU EDMER

51 Karşılaşılan Güçlükler Program ile ilgili ve telemerkez lerin işletimi ile ilgili yaşanan güçlükler şöyle açıklanmaktadır: Telemerkez hizmet kalitesi teknik ve altyapı problemlerinden etkilenmekte ve bu durum kullanıcıların memnuniyetini, sonuç olarak da kullanma oranlarını olumsuz etkilemektedir Elektrik kesintilerinden kaynaklanan güç problemleri bağlantılarda sorunlara neden olmakta ve günlük işlerin aksamasına neden olmaktadır Uganda Telemerkezler [10] Giriş 1990 ların başında telekomünikasyon açısından ciddi bir biçimde gelişmemiş olan Uganda da, 1994 yılında hükümet tarafından gerçekleştirilen reformlar ile kurulan Uganda Bilişim Komisyonu (UCC) ülkenin telekomünikasyon açısından büyük bir yol kat etmesini sağlamıştır. UCC hedefleri doğrultusunda Kırsal Bilişim Gelişim Fonu (RCDF) oluşturularak kırsal kesime telemerkezlerin kurulumu gerçekleştirilmiştir Personel Profili Uganda Telemerkez lerde günlük işletim amacıyla ortalama 6 çalışan bulunmaktadır. Ücretli çalışanlar aşağıdaki görevlerde bulunmaktadır: Yönetici Yönetici asistanı Bilgi destek uzmanı ve yardımcısı İşletmen Bilgisayar eğitmeni, rehber ve sekreter Gönüllü çalışanlar aşağıdaki görevlerde bulunmaktadır: Bilgisayar eğitmeni, rehber ve sekreter İşletmeci Yer Seçimi Telemerkez ler, kırsal kesimde ve yerleşim yerleri merkezlerinde yer almaktadır. Telemerkez ler ayrı özel binalarda ya da devlet kurumları bünyesinde kurulmuştur Teknik Altyapı Telemerkezlerde bilgisayar sayısı 5-7 arasındadır. Sadece Wandegeya Cyber-Mart merkezinde 22 bilgisayar bulunmaktadır. Telemerkezlerde bulunan altyapı aşağıdaki gibidir: 51

52 a. Donanım Altyapısı: Bilgisayar, Yazıcı, Fotokopi Makinesi, Telefon, Faks cihazı, UPS, CD Yazıcı, Mikrofon, Kulaklık, Dijital kamera, Projektör, TV, Radyo, Video kaydedici, Ciltleme cihazı, Kâğıt doğrayıcı, Jeneratör. b.yazılım Altyapısı c. İletişim Teknolojileri: İnternet Yönetim Yapısı Yönetim, yerel yönetimlerce oluşturulan danışma kurulu tarafından gerçekleştirilmektedir. Danışma kurulu üyeleri toplumun farklı alanlarda çalışan kişilerinden oluşur. Danışma kurulu yönlendirme ve merkezlerin takibinden sorumludur Servisler Telemerkez lerde sunulmakta olan servisler şöyledir: İnternet erişimi E-posta Ofis programları Çıktı hizmetleri Bilgisayar beceri kursları Kütüphane hizmetleri Telefon, faks TV, radyo, video servisleri Telemerkez servislerinin kullanım oranları Çizelge 2-21 deki istatistikler ile belirtilmiştir: ÇİZELGE 2-21 UGANDA TELEMERKEZ KULLANIM AMAÇ ORANLARI Amaç Oran (%) Telefon Görüşmesi 42 Faks 14 e-posta 17 İnternet 14 Radyo 12 TV 18 Uganda halkı telemerkezleri en çok %42 oranla telefon görüşmesi amaçlı kullanmaktadır. Faks, e-posta, İnternet, Radyo ve TV kullanım amaçları birbirine yakın oranlarda olup %12 ve %18 arasında değişmektedir. 52 Copyright 2009 METU EDMER

53 Kullanıcı Profili Kullanıcılar ile ilgili genel istatistikler şöyledir: %70 i erkek, %30 u kadın %71 i, yaş arasında %27 si 16 yaş altında Maliyetler Merkezlerin finansal sürdürülebilirliği büyük oranda merkezlere yapılan mali bağışlarla sağlanmaktadır Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Telemerkez ler için belirlenmiş başarı kriterleri 2 gruptan oluşmaktadır: Sağlanan servis sayısı Servislerin vatandaşlar tarafından kullanım oranı Sürdürülebilirlik Telemerkez lerin sürdürülebilirliği için aşağıdaki faaliyetler yürütülmektedir: Fon Bulma Bağışlar Sunulan servislerle işletim harcamalarının karşılanması Yerel yönetimler ve ilgili kurumların danışmanlığı ile yönetimin gerçekleşmesi Karşılaşılan Güçlükler Programla ve Telemerkez lerin işletimi ile ilgili yaşanan güçlükler şöyle açıklanmaktadır; Bina alanının yetersizliği Elektrik kesintisi Telefon ve internet bağlantı kesintileri Donanımların kullanım dışı kalması Yazılımların düzgün çalışmaması Teknik destek yetersizliği Sınırlı servis sunulması Yanlış yer seçimi Erişim ve ulaşım güçlükleri İşlevsiz servisler 53

54 Vatandaşın telemerkezlerin farkında olmamaları Yeterli servis güvenliğinin sağlanmaması Elverişsiz saatlerde açık olması Bazı servis ücretlerini halkın karşılayamaması Zayıf yönetim UNESCO Toplum Çoklu ortam Merkezleri (CMC) Modeli [11] Giriş Toplum Çoklu Ortam Merkezleri (CMC), toplum odaklı bir yaklaşım ile aynı zamanda radyo yayınları ve telemerkez servisleri sunmaktadır. Bu karma yaklaşımın halka sunulan bilgi ve eğitim ile toplumun gelişimini güçlendireceğine inanılmaktadır. Bilgiye erişimlerinin sağlanması ile halkı ilgilendiren sosyal katılım, eğitim, tarım, sağlık ve diğer önemli faktörlerin gelişmesi amaçlamaktadır. Merkezler için girişimcilik İletişim ve Bilgi sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. UNESCO tarafından 2005 de başlatılan atılım ile 39 pilot merkez, Latin Amerika, Afrika ve Güney Asya bölgelerinde kurulmuştur Personel Profili CMC lerde çalışacak personel tipleri ve özellikleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: Ücretli personel: Ücretli personel; işletim, koordinasyon, programlama ve teknik destek görevlerinde çalışmaktadır, Geçici Çalışan: Bu tür çalışanlar yarı zamanlı olarak merkezlerin günlük işlerinde çalışmaktadır. Ücretleri, doğrudan maaş yerine ulaşım fişi ya da yemek fişi olarak sağlanmaktadır, Gönüllü çalışan: Gönüllü çalışanlar telefonlara cevap verme, programı yürütme, teknik destek gibi değişik görevlerle destek verebilmektedir Yer Seçimi İlk olarak toplum yaşadığı coğrafi konum göze alınarak yaş, cinsiyet, dil, din, ırk, iş alanları, engelliler gibi sınıflandırılmıştır. Her bir sınıfın ihtiyaç, ilgi ve sorunları belirlenmiştir. Bu belirlemeler de göze alınarak CMC ler halkın kolaylıkla ulaşabileceği şekilde merkezi yerlerde konumlandırılmıştır Teknik Altyapı CMC lerde radyo yayını ve bilgisayar kullanımı sağlandığı için teknik altyapı aşağıdaki gibi oluşturulmuştur: 54 Copyright 2009 METU EDMER

55 Donanım Altyapısı - Görevlilerin kullanımı için 2 Bilgisayar, Kullanıcılar için 4 Bilgisayar, 1 Sunucu, 1 Yazıcı, 1 Fotokopi Makinesi, 1 Tarayıcı, 1 CD Yazıcı, 1 telefon, 1 faks cihazı, FM yayını yapan radyo istasyonu Yazılım Altyapısı İşletim Sistemi, Anti virüs yazılımları, İnternet Tarayıcılar, Ofis Programları, Grafik Programları, Web Geliştirme Programları, Ses Düzenleme Programları İletişim Teknolojileri İnternet, Kablosuz Yerel Ağ ya da WiFi teknolojisi, Kablolama, Router gibi ağ donanımı Yönetim Yapısı Yönetim yapısı ve merkez sahipliği bölgelere göre farklılıklar göstermektedir; Yerel yönetim tarafından sahipliği Halkın ortak malı olması Kamu kurumu tarafından yönetimi Eğitim birimi tarafından yönetimi Sivil toplum örgütleri tarafından yönetimi Servisler Toplum Çoklu Ortam Merkezleri (CMC) tarafından sağlanan servisler şunlardır: İnternet erişimi ve e-posta Ofis programları eğitimi Bilgisayar sertifikası Web programlama dersleri Tarım, tıp gibi yöre halkına hitap edecek bilgisayar destekli eğitimler Donanım bilgisi eğitimleri Bilgisayar bilen öğrencilerin bilmeyenlerle ortak çalışması Yazılım bilgisi eğitimleri Kullanıcı Profili Öğrenciler Yetişkinler Maliyetler Yatırım harcamaları (Bina ile ilgili harcamalar, teknik altyapı harcamaları, ofis donanım harcamaları, enerji (su, elektrik, gaz gibi) depozito harcamaları) İşletim harcamaları (Personel maaş ve sigorta ücretleri, kira, enerji giderleri(su, elektrik, gaz vb), haberleşme giderleri, yazılım ve bilgisayar malzemesi harcamaları, 55

56 tanıtım ve sosyal hizmet harcamaları, donanım satın alma ve yenileme giderleri, eğitim materyalleri için yapılan harcamalar, ulaşım harcamaları) 1 CMC kurulumu için ile arasında maliyet harcaması yapıldığı belirtilmiştir Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Var olan olanakları ve işbirliklerini göz önüne alarak merkezlerin kurulması Merkezlerin elde edebileceği gelirlerin çeşitlendirilmesi Radyo ve bilgisayar teknolojilerinin etkili entegre olması UNESCO ya da farklı birimlerce geliştirilen araç ve tecrübelere erişim Gelişme için alınan danışmanlık Eğitimle kurulan ilişkilendirme Yerel bölgelerdeki kullanıcılar için içeriğin çeşitlendirilmesi Sosyal içerme Sürdürülebilirlik Sosyal Sürdürülebilirlik Toplumda oluşacak etkili bir iletişim Yörede yaşayan insanların ilgi ve ihtiyaçlarına uygun içerik geliştirilmesi Dil ve kültür uygunluğu Mali Sürdürülebilirlik Devlet desteği Yerel yönetim ve yerel kurum destekleri Reklam ve duyurular Toplum desteği Kurumsal Sürdürülebilirlik Yasalar, kurallar, düzenlemeler Merkezlerin toplum tarafında sahipliği Merkezlerde eğitim ve katılım Demokratik yapı, yönetim ve danışmanlık Gerekli ve yenilenen teknoloji Ortakların görev paylaşımı, iletişimi ve etkileşimi 56 Copyright 2009 METU EDMER

57 Karşılaşılan Güçlükler Yaşanan Teknik Sorunlar Enerji tedarik sorunları İnternet bağlantısının güvenilir olmaması Yeterli teknik görevli bulunmaması Donanım güvenliği sorunları Teknolojik donanımın yenilenmemesi İngiltere (UK) Çevrimiçi Merkezler (UK Online Centres) [12] Giriş UK Online Başbakanlık tarafından Eylül 2000 yılında başlatılmış, devlet, sanayi ve gönüllü kuruluşlar ortaklığında gerçekleşen, olanakları sınırlı halka erişim desteği vermeyi hedefleyen, bir programdır. UK Çevrimiçi Merkezler milyonlarca insana bilgisayar ve internet erişiminin yanında yardım ve destek de sağlamaktadır. İngiltere çapında bulunan 6000 merkez, sosyal ve sayısal katılımı arttırmayı, halk yeteneklerini ve sosyal e-dönüşümü desteklemeyi hedeflemektedir Personel Profili Merkez başına 2 ya da 3 personel düşmektedir. Merkezdeki personeller; Merkez yöneticisi, Eğitmen, Gönüllüler şeklindedir Yer Seçimi Merkezlerden %47 si kütüphanelerde yer almakta, kalanlar gönüllü ve toplum sektörü, yetişkin eğitimi ya da özel sektör sahipliğinde bulunmaktadır. Merkezlerin büyük bir çoğunluğu halka tamamen açıkken, %5 i evsizler gibi özel grupların kullanımındadır Teknik Altyapı Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Yönetim Yapısı UK Çevrimiçi Merkezler, 2000 yılında Eğitim ve Beceriler Birimi (DfES), Sermaye Çağdaşlaştırma Fonu ve Yeni Olanaklar Fonundan sağlanan finansal destekler ile 57

58 kurulmuştur. Nisan 2003 de Eğitim ve Beceriler Birimi (DfES) tarafından merkezlerin yönetim ve gelişim sorumluluğu Ufi şirketine verilmiştir. Merkezlerin işletim yetki sahipliği farklılık göstermekte, %47 oranında kamu tarafından merkezler sahiplenilmektedir. Özetlemek gerekirse merkez işletimi aşağıdaki kurumlar tarafından yürütülebilmektedir: Kamu Özel Sektör Yerel, Bölgesel ve Ulusal bazda sektörel organizasyonlar Servisler UK Çevrimiçi Merkezler tarafından sağlanan servisler şöyledir: Bilgisayar Kullanımı Destek ve Danışmanlık Hizmetleri e-devlet Hizmetlerine Erişim Özel İçerik Sunma (örn: Çocuk Bakımı, vb özel ilgi alanları) Sosyal İletişimi Destekleme (topluluklara katılıma yönlendirme) Web sitesi Hazırlama Eğitim Servisleri (Kurslar) Bilgisayar Oyunları İnternet Erişimi Kullanıcı Profili UK Çevrimiçi Merkezler kullanıcılarının yaş grupları ve gruplara karşılık gelen dağılım yüzde oranları Çizelge 2-22 de gösterilmiştir ÇİZELGE 2-22 UK ÇEVRİMİÇİ MERKEZLERDE KULLANICI YAŞ DAĞILIM ORANLARI Yaş Grubu Dağılım -15 % % % %27 UK Çevrimiçi Merkezler, %32 lik oranla en çok yaş grubu, en az ise %12 lik oranla en az 15 yaş altı halk tarafından kullanılmaktadır. Kullanıcıların meslek durumlarını gösteren istatistikler Çizelge 2-23 de verilmiştir. ÇİZELGE 2-23 UK ÇEVRİMİÇİ MERKEZLERDE KULLANICI MESLEK DAĞILIM ORANLARI İş Durumu Dağılım Emekli veya İşsizler %52 Çalışanlar %22 Tam zamanlı Eğitim Görenler %12 Ev Hanımı %10 58 Copyright 2009 METU EDMER

59 UK Çevrimiçi Merkezlerini %52 oranla en çok emekli veya işsizler, ardından ise %22 lik oranla çalışanlar, %12 oranla öğrenciler ve %10 oranla ev hanımları kullanmaktadır Maliyetler UK Online Merkezleri nin aktivitesi, bağlı bulunduğu kütüphane veya gönüllü ve toplum merkezi olan ana organizasyonun geniş ağının sadece bir parçasıdır. Son yıllarda ağa yapılan yatırımlardaki azalma, merkezlerin sadece küçük bir bölümünün UK Online Merkezleri nin bağışlarından yararlanabildiğini göstermektedir. Temel merkezlerin sayısı devletin için yaptığı detaylı harcama bütçe planına bağlı olacaktır. Eylül 2006 da lanse edilen üyelik programı bu çalışma için gerekli yatırımları sağlayacaktır. BİT altyapılarını yenileyebilmeleri için bazı merkezlerin sermaye fonlamasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu gereksinim, ileriki bütçe fonlama planlamasına eklenmiştir. Fonlama seviyeleri hakkında pek çok merkez tarafından çeşitli endişeler dile getirilmiş olmakla birlikte, uzun vadede sürdürülebilir bir finans modeli için merkezlerin gelirlerinin servis sözleşmelerinden elde edilmesi planlanmıştır. Devletin merkezleri fonlama kararlarının sürdürülebilir olabilmesi için, devlete sürekli bilgi sağlanması düşünülmüştür Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri MORI nin UK Online Merkezleri kullanıcıları ve genel nüfus üzerinde 8 ayrı çalışma grubuyla yaptığı araştırmada, kullanıcılar en çok e-devlet hizmetlerinin avantajlarından yararlandıklarını belirtmişlerdir Sürdürülebilirlik Tüm merkezler için: Yüksek kalitede servis verebilmeleri için tüm merkezleri desteklemek; Tüm ürün yelpazesine erişim sağlamak; Merkez internet sitesi aracılığı ile haberler, bilgiler, kaynaklar ve destek sağlamak; Pazarlama kampanyalarına merkezleri dâhil etmek; Merkez veritabanına kayıt etme yoluyla merkezlerin bilinirliğini artırmak; Merkezlerin ağıyla açık, tutarlı ve düzenli iletişim yapmak; Devlet dışı fon kaynaklarını genişletmek amacıyla fon artırma çalışmaları yapmak; Yenilikçi teknolojilerin kullanımında merkezlere liderlik yapmak; Pazarlama desteği sağlamak; Araştırma ve geliştirme yapmak; Temel ağ aktiviteleri yapmak için zaman planı yapılmasında merkezleri desteklemek; 59

60 Temel merkezlerde ise; Yukarıdaki hizmetlerin yanı sıra sürdürülebilir fonlama sağlamak; Tüm ürün yelpazesi için erişim ve destek sağlamak; UK Online Merkezlerinin amaçlarını yerine getirmesini desteklemek amacıyla, merkezin çalışanlarına ve gönüllülere ücretsiz eğitim vermek; Yönetim bilgisi üzerine raporlamak Karşılaşılan Güçlükler e-devlet hizmetlerine erişimde, erişim noktası olarak UK Online Merkezleri nin kullanımını teşvik eden ve duyuran insan kaynağını sağlama zorluğu Mevcut e-devlet hizmetlerinin farkındalığının kullanıcılar tarafında düşük olması Kanada / Newfoundland & Labrador Uzaktan Toplum Hizmet Merkezleri - RCST [7] Giriş RCST Projesi, Newfoundland ve Labrador un kırsalda ve ücrada yaşayan toplulukları için kablosuz çok fonksiyonlu telemerkezler konseptini test etmek ve geliştirmek fikrinden ortaya çıkmıştır. Bu bölgede nüfus birkaç büyük şehirde ve özellikle kıyıda yer alan çok sayıda küçük kırsal topluluğa dağılmış bulunmaktadır. Bu dağınıklık özellikle sağlık bakımı, eğitim ve ekonomik kalkınmaya ilişkin hizmetlerin uzak topluluklara ulaştırılmasında zorluk yaratmaktadır. Bu toplulukların başlıca ekonomik faaliyetleri başta balıkçılık ve sanayi, ardından ise ormancılık ve madenciliktir Personel Profili Personel başta proje paydaşlarından temin edilmiştir. Proje geliştikçe kullanıcı isteklerini yerine getirecek, uygulama geliştirebilecek ve destek sağlayabilecek yeni personel de eklenmiştir. Her ne kadar projenin başında gönüllü personelin merkezlerde çalışması düşünülmüş ise de, gelen talepler gönüllülerin yapabileceklerini aşmaya başlamıştır. Bu nedenle bir merkez koordinatörü bulunmaktadır. Koordinatörün görevleri yerelde hizmetlerin düzgün işlemesini sağlamak, yerel toplulukta farkındalık yaratmak, yeni uygulamaların geliştirilmesinde yerel topluluğa yardımcı olmak ve kullanıcılara destek sağlamaktır. Ayrıca merkezlerde 3 özel eğitim stratejisi uygulanmaktadır. Her koordinatör işi / merkezi devralmadan bir haftalık eğitim almaktadır. Yeni merkezler için tanıştırma ve oryantasyon programı yapılmaktadır. Teknik ve uygulama personelinden oluşan bir grup yeni merkeze giderek değişik kullanıcı grupları için eğitimler düzenlemektedir. 60 Copyright 2009 METU EDMER

61 Yeni uygulamalar veya teknolojik gelişmeler devreye alındıkça bu yenilikler eğitimlerle tanıtılmaktadır Yer Seçimi Biri hariç tüm telemerkezler yerel hastane veya kliniklerde kurulmuştur. Biri ise daha önce de bu tür bir merkez olarak kullanılan yerde kuruludur. Merkez modelindeki en son eğilim ise yüksek hızda (4 Mbps) kablosuz teknolojinin topluluğun diğer mekânlarına da getirilmesi ve böylece hizmetlerin daha çok ve farklı mekânda erişilebilir kılınmasıdır Teknik Altyapı İletişim teknolojisi IP-tabanlı uydu bağlantısıdır. Bant genişliği kullanıcı ihtiyaçlarına göre 19,2 Kbps ile 2 Mbps arasında değişmektedir. Merkezler kullanıcı taleplerine dayalı olarak kullanacakları bant genişliğini bildirmekte ve buna göre bir programlama yapılmaktadır. Bu model, ihtiyaç duyulan en yüksek bant genişliğine göre alımını sabit tutan yaklaşıma göre oldukça maliyet etkindir. Böylece her bir merkez kendi gücünün yetebildiğinden daha iyi hizmet alabilmektedir. Her merkezde bir sunucu (UNIX), eğitim, tıp, işletme ve kamu uygulamalarına yönelik yüksek kalitede video konferans hizmeti için standart olarak H.323 video konferans sistemi (özel ihtiyaçlara göre modifikasyonlar yapılabilmektedir) ve tele tıp uygulamaları için tıbbi çevre birimleri, uzaktan eğitim amaçlı iş istasyonu ve internet bağlantısı için bir kaç iş istasyonu bulunmaktadır. St. John daki merkez, tüm ağ yönetimini yapmakta ve diğer sistemlerle bağlantının sağlanmasında görev almaktadır Yönetim Yapısı RCST projesinin genel yönetimi proje paydaşlarının üst düzey temsilcilerinden oluşan Yönetim Komitesi tarafından yapılmakta ve komite ayda bir toplanmaktadır. Projenin günlük işleyişi ise Telesat Canada ve Colabnet tarafından ortak yürütülmektedir. Yönetim Komitesi, proje paydaşlarından müteşekkil iki grup tarafından desteklenmektedir. Birinci grup olan teknoloji grubu, proje altyapısının tasarımı, uygulaması ve yönetiminden, ikinci grup olan uygulama grubu ise asıl kullanıcı uygulamalarını geliştirmek ve desteklemekten sorumludur. Ayrıca, sağlık ve eğitim sektörlerinden kilit kullanıcı ve hizmet sağlayıcı gruplardan seçilenlerin oluşturduğu iki danışma komitesi de Komiteyi desteklemektedir Servisler RCST ağında yer alan her bir telemerkez kendine has bir konuya odaklanmıştır ve hizmet ettiği topluluğun ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Merkezlerin biri dışında hepsinde birincil gereksinim sağlık bakımıdır. Her ne kadar başlangıçtaki uygulamalar arasında sağlık bakımı baskın olsa da diğer kullanıcı taleplerine göre gelişmeler olmuştur. 61

62 Projede özel kullanıcı uygulamalarının geliştirilmesi ve uygulanması, proje grubu tarafından hazırlanan ve uygulanan resmi Uygulama Planı kılavuzluğunda gerçekleşmektedir baharında tamamlanan Uygulama Planı sürekli güncellenmekte ve yürürlükte tutulmaktadır. Plan uygulama, planlama ve yürütme sürecinin odağını belirlemekte, teknik planlamaya yön vermekte, yeni uygulamaların değerlendirilerek uygulanmak üzere plana dâhil edilmesini içeren planlama mekanizmasını yürütmekte ve uygulamaların hayata geçirilmesi için gereken kaynakları tanımlayan mekanizmayı belirlemektedir. RCST de tele tıp (tıbbi veri transferi, video konsültasyon, konsültasyonların depolanması ve iletilmesi), uzaktan eğitim (tıbbi profesyonel gelişim, hemşire eğitimi, orta öğretim sonrası eğitim), kamu hizmetleri (adalet hizmetleri, kamu kioskları), internet hizmetleri (internet erişimi, internet üstünden yayınları izleme), işletme / vatandaş hizmetleri (video konferans, uzaktan çalışma) ve diğer şeklinde 6 alanda 13 proje uygulanmaktadır. Bunlar ana uygulamalar olup hizmetlerin sunulması esnasında ilave uygulamalar da plana alınabilmekte, bu uygulamaların hangilerinin hangi merkezde olacağı kullanıcı taleplerine göre şekillenmektedir Kullanıcı Profili Merkezler Pazartesi-Cuma arasında arasında açıktır. Hafta sonu kullanımları ise istek üzerinedir. Proje hakkında bilgi vermek amacıyla bir internet sitesi açılmıştır. Aylık yayınlanan gazete kullanıcılara ve topluluklara elektronik ortamda iletilmektedir. Ottawa ve St. John daki tam zamanlı çalışan RCST prototipleri ulusal ve uluslararası delegasyonlara tanıtılmıştır Maliyetler 30 Nisan 2000 tarihi itibariyle projenin toplam bütçesi 2 milyon Kanada Dolarını geçmiştir Haziran ile 2000 Nisan arası projenin araştırma ve uygulama fazı olarak düşünüldüğünden o tarihlerde kullanıcılardan ücret ödemeleri istenmemiştir. Projenin 1,4 milyon Kanada Doları tutarındaki finansmanı Telesat Canada ile finansman sağlayıcı paydaşlar, geri kalan kısmı da proje paydaşlarından karşılanmıştır. Uzun vadede merkezlerin ticari bir ağ şeklinde çalışması ve buralarda verilen profesyonel hizmetler ile ağ erişimi ücretlerinden gelir elde edilmesi düşünülmektedir Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Teknolojik olarak sistemin aynı performansta çalışabilmesi ve güvenilir olması Yeni uygulamaların geliştirilmesi ve uygulanmasındaki esneklik Bant genişliğinin talebe bağlı olması sayesinde daha fazla hizmete erişim sağlama 62 Copyright 2009 METU EDMER

63 Yüksek kalitede video konferans hizmeti ve bunun sonucunda yeni hizmetlerin kolay kabul görmesi Sürdürülebilirlik Merkezlerin ve verilen hizmetlerin kullanıcı tarafından değerlendirilmesi amacıyla kullanıcıların görüşleri çeşitli çalışmalarla toplanmakta ve analiz edilmektedir. Gönüllülerin bu merkezlerdeki çalışmalara katkıları olmasına rağmen, tamamen bu işte çalışan ve bu işe odaklanmış personelin olması gereklidir. Yeni servislerin oluşturulması ve uygulanması süreci tanımlı ve kesin olmalıdır. Çok amaçlı merkezler çok farklı yerlerde oluşturulmalıdır. Hizmetler vatandaş ve talep odaklı geliştirilmesine rağmen, birçok kamu kurumu tarafından ağ-tabanlı hizmet sunumunun kabul görmesi de bu tür merkezlerin kurulmasını ve finanse edilmesini destekleyecektir. Her ne kadar başlangıçta her merkezin, hitap ettiği topluluğun ortak sahipliğinde kendini idame ettiren bir yapıda olması kurgulandı ise de şu anda işletme modeli merkezlerin ortak bir ağın parçası olarak işletilmesi ve finanse edilmesini içermektedir Karşılaşılan Güçlükler Yeni hizmetlerin oluşturulması ve sunulmasının oldukça uzun sürmesi Video konferansların noktadan noktaya gerçekleşmesinin eğitim içeriğinin küçük topluluklara ulaştırılmasını zorlaştırması (Sonradan aynı anda 6 farklı yere bağlanma imkânı getirildi) Uygulama geliştirme sürecinin beklenenden uzun sürmesi Kitimat Toplum Becerileri Geliştirme Merkezi - British Columbia, Kanada [7] Giriş 50 farklı etnik grubun yaşadığı Kitimat, Kanada nın en yüksek kişi başı milli gelirine sahip yerlerinden biridir. Kitimat ın işgücü çoğunlukla yerleşimin üç büyük sanayisinde çalışmaktadır. Bu sanayiler için çalışanların eğitimi ve kalifiyelerinin artırılması her zaman önemli olmuştur. Eğitim amacıyla uzmanlar getirilmiş veya çalışanlar dışarıya gönderilmiştir. Ancak, her iki çözüm de oldukça maliyetlidir. Kitimat, Kitamaat köyü ve Kemano ya hizmet vermek üzere Kitimat ta bir kampüs açan Northwest Community College, 1992 de 6 kampüsünü ve 4 toplu eğitim sitesini kapsayan uzaktan eğitimi başlatmıştır. Bu kapsamda yürütülen tanıtım faaliyetleri ve çalıştaylar sonrasında, ihtiyaç analizinin yapılması ve işbirliklerinin araştırılmasına karar verilmiştir. Uluslararası alanda tanınan ve esnek uzaktan eğitim programları sağlayan Açık Öğretim Kurumu bu projenin paydaşlarından biri olmuştur. 63

64 İdari yönetim birimlerinden sağlanan kaynak ve yerel aktörlerin desteği ile Kitimat Toplum Becerileri Geliştirme Merkezi 1994 te açılmıştır Personel Profili Merkezdeki yönetici ve çalışanlar sözleşmeye bağlı olarak çalışmaktadır. Yöneticinin tam zamanlı yönetim asistanı ve yarı zamanlı mali asistanı bulunmaktadır. Dört program alanının başında program danışmanları bulunmaktadır. Danışmanlar bütçe elverdiği ölçüde eğitici, program asistanları, özel öğretmen ve danışman tutabilirler. Haftada iki defa yapılan personel toplantıları ve gazete sayesinde personelin birbiri ile iletişimde olması desteklenir. Tanıtım, pazarlama ve halkla ilişkiler yönetici ve program danışmanının sorumluluğundadır. Yarı zamanlı pazarlama uzmanı da bulunmaktadır. Merkezin sürekli gelişim halinde olması için personelin eğitimine önem verilmekte ve personel kısa süreli profesyonel gelişim seminerlerine katılmaktadır Yer Seçimi Yaklaşık 371 metrekarelik alanda yönetim, video konferans stüdyosu, iki bilgisayar laboratuarı bulunmaktadır. Merkez, Northwest Community Üniversitesi ortaklığında toplumun malıdır. Talep nedeniyle alan yaklaşık 278 metrekare daha büyütülmüştür Teknik Altyapı C ve Ku bantlarını kullanan Uydu tabanlı TV sistemi TV, Video konferans seti Sunucu, 586 Pentium bilgisayarlar, her birinde 512 Kbps internet bağlantısı, Elektronik sınıf: Büyük ekranlar, Intel Pentium 200 Mhz işlemci, internet bağlantısı (min 33,6 Kbps), Learnline yazılımı (uzaktan eğitim yazılımı) Yönetim Yapısı Sanayi, iş dünyası, eğitim, kamu, birliklerin temsilcilerinden oluşan 11 kişilik Yöneticiler Kurulu bulunmaktadır. Merkezin tam zamanlı bir yöneticisi bulunmaktadır. Yönetici Kurulun politikalarını uygulamak, bütçe çerçevesinde merkezi işletmek ve topluma ait aktifleri yönetmekle mükelleftir. Yönetici çalışanları işe almak ve yönlendirmek, öneri geliştirmek, programları, tüm gelir, gider ve alımları yönetmektir. Yöneticinin bu durumda ihtiyaçları belirleme, finansal yönetim ve girişimcilik konularında yetenekli olması gereklidir Servisler Merkezin tüm eğitimleri kendisinin sağlaması değil, kullanıcıları mümkün olduğu ölçüde eğitim kaynaklarından yararlandırması amaçlanmıştır. 64 Copyright 2009 METU EDMER

65 Sanayi liderleri ile sıkı işbirliği içinde olan Southern Alberta Institute of Technology ile yapılan ortaklıkla orta öğretim sonrası verilen akreditasyonu sağlanmış eğitimlerde artış olmuştur. Ayrıca, yerel okullarla yapılan ortaklık ile de başta matematik, fizik, kimya ve İngilizce için yetenekleri artırıcı akredite edilmiş eğitimlerin verilmesi sağlanmıştır. Acil durumlarda ve yangında yapılacaklara ilişkin eğitimlerin yetersiz olması nedeniyle merkez tarafından Northern Emergency Services Training Academy adlı bir program başlatılmıştır. Bu kapsamda tamamen etkileşimli, internet tabanlı ve elektronik sınıflar yoluyla 10 topluluğa kadar erişime izin veren bir ağ da kurulmuştur. Şu anda değişik başlıklarda ilkyardım ve acil durum eğitimleri verilmektedir. İnsan kaynaklarına ilişkin olarak bireylere yönelik kariyer kararının verilmesi, yeteneklerin geliştirilmesi, iş arama, tavsiye alma gibi servisler de Merkez için bir genişleme alanı olmuştur. Çalışma saatleri arasıdır ve kullanıcılara personel tarafından sürekli destek verilmektedir. Çalışan insanların da faydalanabilmeleri için bazı hizmetler 24 saat verilmektedir Kullanıcı Profili Verilen eğitimler göz önüne alındığında; sanayide çalışanlar, küçük işletme çalışanları, iş arayanlar, yerel yönetim çalışanları, eğitim almak ve yeteneklerini geliştirmek isteyen bireyler kullanıcı profilini oluşturmaktadır. Yerel ve bölgesel gazetelerde merkezden yaşanmış hikâyeler, internet sitesi, broşürler, radyo ve TV reklamları, fuarlara katılım, düzenli olarak birlik / topluluk toplantılarına katılım ile farkındalık yaratılmaya çalışılmaktadır Maliyetler İl yönetimi projeye destek vermiş, Kitimat Community Skills Center ın açılmasının maliyetini karşılamıştır. Kitimat yönetimi ise yeni bir bina sağlamıştır. Projeye başlamak için toplam Kanada $ tutarında yardım federal düzeyde, il düzeyinde ve yerel düzeyde yönetimlerden sağlanmıştır. Başlangıç yatırımı kamudan karşılansa da kullanıcının hizmet bedelini ödemesi ve kendi işleyişini karşılayabilir bir yapıya kavuşması hedeflenmiştir. Kar amacı gütmeyen Merkez maliyeti karşılama prensibiyle 6 sene sonra kendini finanse edebilir yapıya kavuşmuştur. Merkezlerdeki dört programın sorumlularını kendi alanlarının finansal işleyişinden sorumlu tutan kazanç merkezi konsepti, merkezlerdeki personelin işi sahiplenmesini ve yıllık mali hedefe ulaşmak için ortaklaşa çalışmasını sağlamaktadır. Her bir program için mali hedefler yönetim tarafından belirlenmekte ve yıllık genel toplantıda Direktörler Kuruluna sunulmaktadır. Bundan sonra yıllık hedefe ulaşmak, yıl içinde personel ve eğitim materyalleri giderlerini karşılamak, merkezin idari masraflarının karşılanmasına ve yıllık toplam gelire katkı sağlamak her bir kazanç merkezinin sorumluluğundadır. 65

66 Devlet, sanayi veya topluluktan bağış talep etmek ise yönetimin sorumluluğundadır Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Merkez yöneticisinin vizyoner ve işletme kabiliyetine sahip olması, iş ve sanayi dünyasından iş almaya çalışması, devletin koyduğu zaman limitinin esnek olabileceğini düşünerek rahat davranmaması Müşterilerin ihtiyaçlarını anlamak, hızlı, uygun ve yaratıcı çözümler bulmak Kaliteli hizmet Personel kalitesi ve personele yatırım yapmak Merkezin orada yaşayanların faydasına olduğunu fark ettirmek Halkın teknolojiye sahip olma kapasitesi olması durumunda merkezlerin en son teknolojiyi kullanması gerekliliği - aksi halde burayı kullanmazlar Kar amacı gütmeyen merkezlerde üst yönetim komitesinin son kullanıcıların temsilcilerinden oluşması Sürdürülebilirlik Merkezin asıl gelirini Kitimat taki sanayiler ve kamuyla (özellikle Kanada İnsan Kaynakları Geliştirme Birimi) yaptığı anlaşmalar oluşturmaktadır. Ayrıca, altyapının ve teknolojinin kiraya verilmesi de bir diğer gelir kaynağıdır Karşılaşılan Güçlükler Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Mozambik Telemerkezler [7] Giriş Telemerkez projesi, 1997 yılında Eduardo Mondlane Üniversitesi Bilişim Merkezi (CIUEM) tarafından yapılan Mozambik: Bilgi Toplumuna Doğru adlı çalıştayda tasarlanmıştır. Amaç kendi olanakları ile BİT e erişimi olmayanların bu teknolojilere erişimlerini ve kullanmalarını sağlamak, eğitimsiz kişiler veya işsizler kişiler için geliştirilecek uygulamalarda BİT i kullanmak ve Mozambik in sadece gelişmiş ülkelerin ürünlerini kullanan değil, kendi ihtiyaçlarına yönelik içerik geliştirebilen bir ülke olmasını sağlamaktır. Kanada IDRC (Uluslararası Araştırma Ve Geliştirme Merkezi) pilot proje hakkında tavsiyelerde bulunmuştur. Proje Namaacha ve Manhiça adlı yerleşimlerde toplu kullanım modelinin uygulanmasıdır. Namaacha da ekonomik faaliyetler küçük çapta sınır ötesi ticaret, çiftçilik ve turizmdir. Ayrıca, her ikisi de özel sektör sahipliğinde olan bir maden suyu şişeleme fabrikası ile kereste fabrikası bulunmaktadır. Nüfusun 2/3 ünden fazlası kırsalda yaşamaktadır. 66 Copyright 2009 METU EDMER

67 Manhiça da ise çiftçilik, tarıma dayalı sanayi ile seyahat edenlere ve göçmen madencilere yönelik yemek hizmeti ekonomik faaliyetlerdir. Nüfusun 4/5 ten fazlası kırsalda yaşamaktadır. Manhiça nın seçilmesindeki nedenlerden biri desentralizasyon programı kapsamında ülkede belediye başkanını ve meclisini kendi seçen ilk kasabalardan biri olmasıdır Personel Profili Her merkezde bir yönetici, bir asistan ve 2 nöbetçi (gece-gündüz vardiyalı) bulunmakta olup bu çalışanlar yerel halktandır. Çalışanlar teknik kaynaklar ve para açısından genelden daha fazla sorumluluğa sahip ve daha çok hesap vermek zorunda olmalarına rağmen maaşları yerel rakamlara yakındır. Tüm çalışanlar en az 10. sınıf düzeyinde eğitime sahip olup Manhiça yöneticisi orta düzeyde bir istatistik kursuna da gitmiştir. Manhiça yöneticisi ve asistanı daha önceden yerel Sağlık Araştırma Merkezinde çalışmış ve bilgisayar yetkinliği kazanmıştır. Ancak Namaacha da bu yetkinliklerde kişi bulunamamış, adayların sadece genel iş tecrübeleri ile girişkenliklerine bakılmıştır. Nöbetçiler sadece güvenlik değil genel temizlik ve tertip işlerine de bakmaktadır. Merkezlerdeki personele CIUEM tarafından Windows, Word, Excel, e-posta/internet, donanım bakımı ve sorun giderme, finansal yönetim ve pazarlama konularında eğitimler verilmiştir. Yerel İzleme Komitelerinin üyeleri de bu eğitimlere davet edilmişlerdir. Proje bütçesinde yıllık eğitimlere yer verilmiş ve personele işyerinde teknik ve idari konular ile bilgisayar kursu organize etme ve kurs vermeye yönelik eğitimler sağlanmıştır. Çalışanlar merkezler arasında karşılıklı gidiş gelişlerle kendi aralarında öğrenim sürecine devam etmişlerdir Yer Seçimi Namaacha telemerkezi, ortaöğretim okulunun çevresindeki eski bir atölyede kurulmuş olup okula kira ödemektedir. 10x12 metrekarelik bir odada hizmet vermektedir. Manhiça telemerkezi ise kasabanın ana caddesinde daha önce dükkân olarak kullanılan ve bir kafe ile kilise arasında yerleşik ek bir binada hizmet vermektedir. Ek binanın kirası kafeye ödenmektedir. Projenin küçük çapta olması da göz önüne alınarak, her şeyin görevli personelin kontrolü altında olması için tüm hizmetler tek bir alana toplanmıştır. Her iki modelde de tuvalet bulunmaktadır Teknik Altyapı Her merkezde biri yönetim, diğerleri halk tarafından kullanım amacıyla 4 bilgisayar bulunmaktadır. Yerel alan ağı, internete tahsis telefon hattı, internet hub, modem, püskürtmeli ve lazer yazıcı, kesintisiz güç kaynağı ve akım düzenleyici bulunmaktadır. İşletim sistemi, kolaylığı açısından Windows 95 olarak seçilmiştir. Ana yazılımlar İngilizce Microsoft Office ve Pegasus Mail dir. İnternet için sıradan telefon hattı kullanılmaktadır. 67

68 Yönetim Yapısı Projenin uygulaması CIUEM tarafından yönetilmiş, üniversite ve Ulusal Telekom Şirketinden üyelerin yer aldığı disiplinler arası bir grup tarafından da yürütülmüştür. CIUEM, Eduardo Mondlane Üniversitesinde yer alan özerk bir kuruluştur. Amacı BİT in üniversitede ve toplumda yaygınlaştırılmasını sağlamaktır. Merkezlerin personeli tamamen idari ve finansal yönetimden sorumludur. Telemerkezlerdeki günlük aktiviteler merkezdeki ilgili personel tarafından yönetilmekte, işleyiş ise kilit sektörlerin temsilcilerinden oluşan Yerel İzleme Komiteleri tarafından yönlendirilmekte ve desteklenmektedir. Merkezi seviyede ise proje CIUEM tarafından yönetilmekte, teknik destek ve bakım desteği sağlanmakta, ayrıca telemerkezlerin personeli ve Yerel İzleme Komiteleri ile sürekli iletişim kurulmaktadır. CIUEM pilot projenin sahibidir, ancak Yerel İzleme Komitelerinin görevlerinden biri pilot uygulamadan sonra merkezlerin sahipliğini üstlenebilmektedir Servisler Merkezlerde kelime işlemci, bilgisayar oyunları, CD-ROM kullanımı, e-posta, internet erişimi, telefon, faks, fotokopi, ciltleme, kütüphane, TV ve video, CIUEM tarafından bilgisayar eğitimi, gazetelere erişim servisleri sunulmaktadır. Halka yönelik eğitimlerde Windows, Word, Excel, internet ve e-posta kullanımı kapsanmıştır. Web tasarımı eğitimi ise planlanmaktadır. Bilgisayar kurslarının her bilgisayara 2 kişi olmak üzere 6 kişilik gruplara verilmesi planlanmıştır. Kurs içeriği Manhiça ekibi tarafından tasarlanmış, ilk kurslardaki değerlendirmelerden sonra CIUEM tarafından onaylanmıştır. Eğitim alanlara sertifika verilmektedir Kullanıcı Profili Eğitim kurumları, profesyonel gruplar ve yerel yönetim, özel sektör ve toplum (community) kuruluşları merkezlerin kullanıcıları arasındadır. Manhiça da merkezin açılışında çeşitli tanıtımlar yapılmış, sonrasında da tanıtımlara devam edilmiştir. Ayrıca, Yerel İzleme Komitesi ve gönüllüler de tanıtıma katkı sağlamaktadır. Namaacha merkezi genç insanları buraya çekmek için yerel kültürel ve eğlence faaliyetlerini kullanmaktadır. Çalışan insanları da buralara çekebilmek için merkezler diğer dükkân ve ofislerden sonra açılmakta ve sonra kapanmaktadır. Çalışma saatleri; Pazartesi Cuma: 09:00-13:00, 03:00-06:00, Cumartesi ise: 09:00-12:00 şeklindedir. Tele merkezler yerelde bir ihtiyaçtan doğmamış, dışarıdan bir üniversite tarafından geliştirilmiştir. En büyük zorluk, yerel faydalanıcıların belli bir amaçla buraları kullanmalarını sağlayabilmektir. Telefon ve fotokopi imkânı pek çok insanı bu merkeze çekmiştir. CIUEM tarafından merkezler için bir internet sitesi ( geliştirilmiştir ancak sürekli güncellenememektedir. Merkezlerdeki personel web tasarım eğitimi aldıktan 68 Copyright 2009 METU EDMER

69 sonra bu görev onlara verilecektir. Web sitesi İngilizce olmadığından uluslararası ilginin çekilmesi için web sitesi kullanılamamaktadır. İlk günden itibaren kullanıcıların yaş grubu, cinsiyet ve kullandıkları hizmetler itibariyle kayıtları tutulmakta ve aylık olarak raporlanmaktadır. Ayrıca aylık olarak gelir, gider, donanım hataları, teknik problemlerin de kaydı tutulmaktadır Maliyetler Tüm yatırım masrafları 4 yıllık bir anlaşmaya bağlı olarak tamamen IDRC Acacia Programı tarafından karşılanmıştır. Ayrıca UNESCO içerik geliştirme işini finanse etmiştir. Gerçek harcamalar, kapasite ve tahmini talep göz önüne alındığında, daha ilk yılın sonunda işletimin durdurulması ve sonuçların iyileştirilmesi ihtiyacı doğduğundan dışarıdan fonlama gereklidir. Merkezlerin yıllık ABD $ civarındaki yıpranma payı maliyetini karşılaması beklenmemektedir. Bu hesaplamada yazılım ve donanımdaki hızlı gelişmeler nedeniyle bilgisayar donanımlarının yıllık % 25 oranında değer kaybına uğrayacağı kabul edilmiştir. Ancak, kamuya açık kullanım bilgisayar ve çevre birimlerinin daha hızlı eskimesine neden olacağından bu oran iyimser bir orandır. Telemerkezler finansal anlamda otonom ticari birimlerdir ve sunulan tüm hizmetler için kullanıcılardan bir ücret alınmaktadır. Sadece e-posta ve internet erişimine, en yakındaki internet hizmet sağlayıcısına ulaşmak üzere yapılan şehirlerarası telefon görüşmelerindeki yüksek maliyeti telafi amacıyla sübvansiyon bulunmaktadır. Telefon hariç işletim giderleri ve maaşlar ikinci aydan itibaren elde edilen gelirden karşılanmıştır. Ayrıca merkezlerin düzenli dış yardımlarla değil kendi gelirleriyle giderlerini karşılayabilen uzun vadeli işletmeler olması amaçlanmaktadır. Farklı yeni kullanıcılara ulaşmak üzere servisleri genişletmek ve sübvansiyon tutarlarını karşılayabilmek amacıyla yerel ve ulusal sponsorluklar araştırılmış olmasına rağmen, çok fazla yol alınamamıştır. Hedeflenen çeşitli faaliyetler proje bütçesinin sponsorluk bileşeninden IDRS tarafından fonlanmaktadır Sonuç ve Değerlendirme Kırsal telemerkezler teknoloji projesi değil kalkınma projesi olarak görülmelidir. Sabit bir telemerkez modeli yoktur. Modeller yereldeki ihtiyaca göre uyarlanmalıdır. Sürdürülebilirliği sağlamak için fonların kesilmesinden sonra ne yapılması gerektiğine dair gerçekçi kestirimler olmalı, devlet, STKlar ve diğer kurumlar planlarını koordineli yapmalıdır Başarı Kriterleri Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Sürdürülebilirlik Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. 69

70 Karşılaşılan Güçlükler Elektrikte yaşanan kesintiler ve sorunlar Telefon ücretlerinin yüksek olması Namaacha da personelin yetersiz kalması ve Yerel İzleme Komitesinin pasifliği Lesotho- Maseru The Daimlerchrysler Uzaktan Eğitim Destek Merkezleri [7] Giriş Alman Ticaret inin Güney Afrika ayağı olan Joseph Gorgels in DaimlerChrysler i daha önceden kurulmuş TELISA projesine benzer bir telemerkez projesi oluşturmak için ikna etmesiyle Maseru Telemerkezleri oluşturulmaya başlanmıştır. Proje kapsamında, DaimlerChrysler sponsorluk görevini, Technikon SA yürütücülüğü ve Lesoto Ulusal Üniversitesi de ev sahipliği görevini üstlenmiştir. Proje paydaşları olarak Dünya Bankası (World Bank), Güney Afrika Uzaktan Eğitim Derneği (DEASA) ve Güney Afrika da Alman İşletmeciler Girişimi (SAFRI) dir Personel Profili Telemerkezlerde kullanıcılara rehberlik edebilecek yetkili eğitilen öğrenciler arasından seçilmiştir Yer Seçimi Maseru da bulunan telemerkezler, okullarda ve kiralanan ayrı binalarda hizmet vermektedir Teknik Altyapı Telemerkez aşağıdaki donanımlarla desteklenmiştir: 1 x IBM Netfinity 3500 sunucu 10 x IBM Bilgisayar 300 GL masaüstü bilgisayar 11 x Samsung 14-inch 400b monitör 1 x HP Office jet 1150c yazıcı fotokopi/tarayıcı 1 x laminasyon cihazı Telemerkezde kullanılan yazılımlar: Microsoft Windows NT Server v 4.0, IBM Suite for Windows NT, Lotus Notes Domino Server Single CPU. 70 Copyright 2009 METU EDMER

71 Microsoft Office Yönetim Yapısı Maseru daki eğitim kurumlarından temsilcilerin oluşturduğu yönetim kurulu tarafından merkezler işletilmektedir. Bu kurul merkezin hizmetlerini ücretlendirmeden ve genel parasal konulardan sorumludur Servisler Proje kapsamındaki telemerkezlerde aşağıdaki hizmetler sunulmaktadır: Internet, Telefon, Faks, Laminasyon, Ciltleme, Temel bilgisayar eğitimi Kullanıcı Profili Merkezlerin ana kullanıcı grubu öğrencilerdir. Diğer bir kullanıcı grubu da devlet memurlarıdır. (Devlet memurlarının bilgisayar eğitimleri için de kullanılmıştır) Maliyetler DaimlerChrysler, merkezin kurulumu, donanımın satın alınması ve başlangıç bilgisayar eğitim programı için 55,000 $ bağışta bulunmuştur. İşletim giderleri aylık gelirle karşılanmaktadır Sonuç ve Değe rlendirme Başarı Kriterleri Verilen hizmetler için belirgin bir toplum talebi ve ihtiyacı olmalıdır. Merkezlerin işletimini gerçekleştirenler arasında basit ve net bir iletişim kurulmalıdır. Çalışma saatleri yöre halkının yaşam tarzlarına uygun olmalıdır. Telemerkez kurulurken erişim, diğer hizmetlere bağlanabilirlik ve güvenlik konularına gerekli önem verilmelidir. Telemerkezlerin kurulmasında aşamasında adım adım tüm detayları içeren bir proje planı oluşturulmalıdır. Sponsor ve paydaşlara belirli aralıklarla durum raporu sunulmalıdır. 71

72 Sürdürülebilirlik Sürdürülebilirlik için telemerkezler ücretli hizmet vermektedir Karşılaşılan Güçlükler Siyasi istikrarsızlık, merkezlerin kurulum aşamasında gecikmelere ve ertelemelere neden olmuştur. İş dünyasında ve toplumda genel anlamda bir kabullenme sağlanamamıştır. Daha çok öğrenciler tarafından kullanılmıştır. Yönetim kuruluyla olan iletişim kopukluğu, bazı önemli ve acil kararların zamanında alınmasını geciktirmiştir Güney Afrika Gaseleka da Bulunan Telemerkezler [7] Giriş Güney Afrika Evrensel Hizmet Kurumu (USA) tarafından gerçekleştirilen en eski telemerkez projelerinden biridir. Yoksul ve uzak bir bölge olduğu için yer olarak Gaseleka şehri seçilmiştir da yapılan araştırmada, telefon sahipliği ile ilgili olarak yüksek oranda bir sayısal uçurumun olduğu sonucuna varılmıştır. Kurulacak telemerkezler ile telefon ve aynı zamanda bilgisayar kullanımı açısından sayısal uçurumun azaltılması hedeflenmiştir yılında ilk telemerkezlerin kurulumuna başlanmış olup 1998 yılında ilk telemerkez faaliyete geçmiştir Personel Profili Telemerkez iki yönetici tarafından çalıştırılmaktadır. Bu iki yöneticinin temel görevleri aşağıdaki gibidir: Hizmetlerin kullanımıyla ilgili tüm kayıtları (kullanım sıklığı, kullanıcı cinsiyeti, kullanım maliyeti, vb) tutmak, Günlük harcamaların ve kazançların kayıtlarını (log) tutmak, Aylık kar ve zarar bilgilerini USA ya gönderilmek Yer Seçimi Gaseleka kırsal kesiminde bulunan telemerkezler için Tarım Bakanlığı tarafından özel binalar tahsis edilerek gerekli donatı sağlanmıştır Teknik Altyapı Altı tane telefon hattı; 4 hat telefon, 1 hat internet ve 1 hat faks içindir. 1 yönetici, 4 kullanıcı bilgisayarı, 72 Copyright 2009 METU EDMER

73 Modem, Yazıcı, Tarayıcı, Fotokopi makinesi, Faks cihazı, Yönetim Yapısı Telemerkez Projesi, GAUVO Güney Afrika Ulusal Vatandaşlık Organizasyonu tarafından yönetilmiştir. GAUVO merkezin yönetimi için 15 kişiden oluşan bir alt komite oluşturmuştur. Yerel başkanlar projeye tüm desteklerini sunmuş ve yerel yönetimle yakın ilişkiler korunmuştur. Telemerkez iki yönetici tarafından çalıştırılmaktadır. Telemerkez müdürü her gün telemerkezi ziyaret etmektedir. Gündemdeki konuları tartışmak amacıyla neredeyse her hafta bir toplantı düzenlenmektedir. Tüm komiteyi kapsayan resmi toplantılar ise ayda bir yapılmaktadır Servisler Proje kapsamındaki Gaseleka telemerkezlerde aşağıdaki hizmetler sunulmaktadır: Temel bilgisayar eğitimleri, İnternet, Telefon, Faks, Çıktı, Fotokopi, TV, e-devlet Hizmetleri, Yerel gazete geliştirme, Yerel ürün reklamları ve promosyonları, Bilgisayarda yazma işlemleri Kullanıcı Profili Bölge halkı tarafından kullanılan telemerkezler hakkında yapılan araştırmada merkezlerin %88 oranla telefon görüşmeleri, %85 oranla fotokopi, %29 oranla faks ve %23 oranla bilgisayar erişim amacıyla kullanıldığı ortaya çıkmıştır. 73

74 Maliyetler Merkezin başlangıç kurulum masrafları (35,000 $) USA Evrensel Hizmet Fon u ile karşılanmıştır. Tüm işletme masrafları elde edilen gelirlerle karşılanmıştır. Güçlü yönetim yapısının olması ve yerel bağlamda önemli bağlantıların ve güvenin oluşturulması, projenin parasal anlamda yürütülebilirliğini sağlamıştır. Tüm donanımlar merkeze bağışlanmıştır. Kazanç Dağılımı: Bilgisayar Kursları: % 36, Telefon Hizmeti: % 27, Fotokopi: % 25, Faks: % 6, Kimlik Fotoğrafları: % Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Telemerkezler in başarılı olması için belirlenen kriterler şöyledir: Merkezlerin halk tarafından talep görmesi ve kullanılması, Halk memnuniyeti, Sunulan servislerin halkın ihtiyaçlarına cevap vermesi Sürdürülebilirlik Telemerkezlerin sürdürülebilirliği için; halka kaliteli servis sunumu ve servis ücretlendirmelerinin halk tarafından karşılanabilecek seviyede olması sağlanmaya çalışılmıştır Karşılaşılan Güçlükler Telemerkezler ile ilgili yaşanan en önemli güçlük halkın telemerkezleri yeterince tanımaması ve verilen servisler hakkında yeterince bilgiye sahip olmamaları olmuştur Paraguay Bilgi, İletişim ve Öğrenme İçin Belediye Sınıfları - AMIC@ lar [7] Giriş Paraguay, 5 milyon nüfusu ve kapladığı kilometrekarelik alanı ile Güney Amerika da bulunmaktadır. Güney ve batısında Arjantin, doğusunda Brezilya ve kuzeyinde Bolivya ile çevrilidir. 74 Copyright 2009 METU EDMER

75 Başkent Asunción un fakir bölgelerinde kurulan bilgi, iletişim ve öğrenme için belediye sınıfları - AMIC@ lar, USAID ve Asunción belediyesi ortaklığı ile 1997 yılında LearnLink projesi kapsamında başlatılmıştır. Toplum öğrenme merkezleri olarak tasarlanan AMIC@ lar ile halkın bilgi sahibi olması, demokrasiye daha fazla katılımı, bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimi ve hayat boyu öğrenme olanaklarına sahip olması hedeflenmektedir Personel Profili Her bir merkezde belediye tarafından görevlendirilen çalışan ve gönüllü çalışan olmak üzere toplam 3 destek personeli görev almaktadır. Gönüllü çalışanlar, üniversite öğrencileri ya da sivil toplum örgütü üyeleri olabilmektedir. Destek personeli, teknoloji ve AMIC@ larda sunulan servisler ile kullanıcı arasında destek sağlayıcı bir rol oynamakta, merkezlerin işletimi ve güvenliğini sağlama sorumluluklarını üstlenmektedir. Personel, bölge halkı arasından seçilmiş olduğu için halkın ilgi ve isteklerine aşina olmakta ve kullanıcı ile etkili bir iletişim kurabilmektedir Yer Seçimi AMIC@ ların halka açık yerlerde kurulumuna önem gösterilmiştir. AMIC@ lar, okullarda ve belediye merkezlerinde hizmet vermektedir Teknik Altyapı Teknik altyapı bileşenleri; İnternet bağlantısı, çoklu ortam ve faks özellikleri içeren 4-5 bilgisayar, Fotokopi ve tarama özellikleri sunan siyah-beyaz ve renkli yazıcı, 10/100 Mbps bilgisayar, yazıcı ve hub bağlantısı sağlayan yerel ağ, Web cam, mikrofon, hoparlör, kamera gibi çoklu ortam birimleri İşletim sistemi, ofis programları, anti virüs ve yedekleme yazılımları, İspanyolca sözlük ve ansiklopediler Yönetim Yapısı AMIC@ ların sahipliği ve yönetimi Asunción belediyesine aittir. Belediye bünyesinde oluşturulan koordinasyon ünitesi tarafından merkezlerin planlaması, danışmanlığı ve teknik desteği sağlanmaktadır. Ayrıca toplumda talep yaratma ve halkın merkezleri kullanımını arttırma amaçlı yönetim komitesi oluşturulmuştur. Halkın ilgi ve isteklerini analiz etme, analiz doğrultusunda planlamalar yapma, merkez servislerini ve işletiminin sürekliliğini destekleme, sponsor bulma ve tanıtım görevlerini yürüten komite üyeleri yerel sivil toplum örgütü üyeleri, gençlik kulüp üyeleri ve yerel halktan oluşmaktadır. Projenin hedefleri bağlamında komisyonun yerel sorumlulukları aşağıdaki gibidir: 75

76 Toplumun ihtiyaçlarını tespit etme ve bu amaçla etkinlikler düzenleme, Merkezin uygulamalarıyla ilgili öncelikleri belirleme (örneğin bölge halkı bilgisayar konusunda hiçbir tecrübeye sahip değilse ilk önce temel bilgisayar eğitiminden başlama gibi), Hizmetlerin ve teknik yeterliliğin etkinliğinden ve uygunluğundan emin olmak için şartları gözlemleme, Masrafları ve ücretlendirmeleri gözlemleme ve duruma göre yeni tedarikçilerle işbirlikleri kurma, Özel şirketler ve kar amacı gütmeyen kurumlarla ortaklıkları destekleme, Merkezdeki görevlilerin aktivitelerini koordine etme ve aralarında işbirliği oluşturma. Ayrıca, İnternet Hizmet Sağlayıcıları, Yüksek Eğitim Kurumları, Radyo TV İstasyonları ve US Barış Kurumları aşağıdaki görevlerle işletime katkıda bulunmuşlardır. Internet hizmet sağlayıcıları: Kablosuz ve çevirmeli internet bağlantısı, teknik destek ve personele bilgisayar kullanım eğitimi sağlamıştır. Yüksek Eğitim: Üniversiteyle bir anlaşma imzalanmış, üniversite personeli ve öğrencilerden, halkın merkezleri kullanımı yönünde gönüllü desteği sağlanmıştır. Radyo ve Televizyon İstasyonları: Merkezlerde gerçekleştirilen temel aktivitelerin reklamlarını, yenilikleri ve duyuruları yayınlamıştır. US Barış Kurumları: Sokak çocuklarının bilgisayar eğitimlerini sağlamakta ve merkezi işletenlere yönetimsel ve operasyonel boyutta destek vermektedir Servisler Genel hedefleri halka eğitim ve teknik destek sağlamak olan larda sunulan servisler şöyledir: Eğitim Servisleri olarak her seviyede kullanıcıya hitap edebilecek şekilde temel bilgisayar eğitimleri, ofis programları eğitimi, web tasarım ve çoklu ortam yazılımı geliştirme kursları verilmektedir. İş ve Kariyer Hizmetleri olarak, mesleki beceri eğitimleri, kariyer gelişim programları ve iş arama olanakları sağlanmaktadır. Belediye çalışanları ve işletmenlerine bilgisayar bilgisi ve merkezlerin yönetimi konusunda eğitimler verilmektedir. İnternet erişimi, e-posta, chat ve video konferans hizmetleri sunulmaktadır. e-devlet servisleri olarak vatandaşların seçim zamanlarında ulusal oy kayıt veritabanına kimlik bilgileri ile bağlanarak oy kullanması sağlanmaktadır. 76 Copyright 2009 METU EDMER

77 Kullanıcı Profili lar başkentte yaşayan halk tarafından kullanılmaktadır. Merkezler, özellikle öğrencilerden daha çok ilgi görmektedir. Kullanıcıların servislerden yararlanmak için başvuru formunu doldurarak kullanıcı kartı edinmeleri beklenmektedir Maliyetler ların kurulum maliyetleri USAID ve Asunción belediyesi tarafından karşılanmıştır. Şekil 2-6 deki grafik ların işletim harcama kalemlerini ve karşılama yollarını özetlemektedir. ŞEKİL 2-6 LARIN İŞLETİM HARCAMA KALEMLERİ VE KARŞILAMA YOLLARI ların işletim masrafları belediye kaynakları, özel sektör destekleri ve servislerin ücretlendirilmesi yolları ile karşılanmaktadır. Belediyeler elektrik, su, telefon ve kirayı ödeyerek işletim masraflarının %40 ını, özel şirketler donanım, telekomünikasyon hizmetleri ve internet erişim destekleri sağlayarak toplam işletimin %30 unu, ücretli servislerden sağlanan gelir ile ofis harcamaları ve olası diğer harcamaları ödeyerek toplam masrafın %30 unu karşılamaktadır. larda verilen servisler için alınan ücretler standart olup, servis karşılığında kullanıcılardan alınan ücretler Çizelge 2-24 deverilmiştir: ÇİZELGE 2-24 SERVİS ÜCRETLERİ Servis Bilgisayar Kullanımı Siyah beyaz çıktı Renkli çıktı Fotoğraf çıktısı Kurs ücretleri Ücret 1 $ / 1 saat 0.5 $ / 1 sayfa 1 $ / 1 sayfa 3 $ / 1 sayfa 20-30$ / 1 ay Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Merkezlerin sürdürülebilirliği, Merkezleri kullanan nüfusun artması, Bölge insanına hitap edecek nitelikte servislerin sunumu. 77

78 Sürdürülebilirlik Sürdürülebilirliği sağlamak için aşağıdaki adımlar atılmıştır: Bölge halkının ihtiyaçları analiz edilerek, ihtiyaçlar doğrultusunda gerekli servisleri sağlama, Gerçekçi kazanımlar belirleme ( Örneğin: halk teknoloji hakkında herhangi bir bilgiye sahip değilse temel bilgisayar eğitimleri, temel teknoloji bilgisine sahipse ileri düzey bilgisayar eğitimleri hedeflenmeli), Teknik altyapı ve sunulan servisleri denetleyerek, merkezlerin düzgün ve etkili çalışmasını garanti etme, Harcama ve kazançları düzenli aralıklarla denetleme, Özel sektör ve sivil toplum örgütlerinden destek sağlama, Merkezler arası koordinasyon ve iletişim sağlama Karşılaşılan Güçlükler Gönüllü çalışanlar ve öğrenciler geçici sürelerle çalıştıkları için yeni çalışacak gönüllülere bilgilerin ve deneyimlerin aktarılması konusunda güçlükler yaşanmıştır. Ayrıca AMIC@ girişimi ile ilgili olarak altyapı sorunları, halkın fakirlik, eğitim eksikliği, bilgi ve iletişim teknolojileri hakkında bilinçsizliği gibi sorunlarla karşılaşılmıştır. 78 Copyright 2009 METU EDMER

79 2.4. TÜRKİYE DE KİEM VE BENZERİ UYGULAMALARI Bu araştırma kapsamında incelenen 5 Türkiye örneği ve örneklerin yönetici kurumları Çizelge 2-25 de verilmiştir. ÇİZELGE 2-25 İNCELENEN TÜRKİYE KİEM ÖRNEKLERİ Uygulama ADI T 1 Milli Eğitim Bakanlığı Kamu İnternet Erişim Merkezleri MEB T 2 Türkiye de e-dönüşümün Gelişimi için Gençlerin Yetkin Kılınması Projesi Yönetici Kurum Habitat için Gençlik Derneği T 3 Belnet İnternet Evleri İstanbul Büyükşehir Belediyesi T 4 İnternet Kafeler İçişleri Bakanlığı T 5 İnternet Evleri Türk Telekom Örneklerin incelenmesinde, algılamayı kolaylaştırmak amacıyla tek tip şablon kullanılmıştır (bkz. EK-A). Türkiye örnekleri, izleyen alt bölümlerde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır Kamu İnternet Erişim Merkezleri Giriş Bilgi Toplumu Stratejisi eki Eylem Planında yer verilen 2 no lu KİEM eylemi MEB sorumluluğunda yürütülmektedir. Eylem, evlerinde internet erişimi olmayan bireylerin internete erişebilmelerini sağlayacak merkezlerin kurulmasının, bilgisayar ve internet kullanmayı bilmeyenlere yardım sağlanmasını ve vatandaşlara temel bilgisayar yeteneklerini kazandıracak eğitimlerin verilmesini amaçlamaktadır Personel Profili KİEMler işletime geçmemiştir, ancak buralarda görevlendirilecek personel olarak Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı okullarda ve ya halk eğitim merkezlerinde görev yapan bilgisayar öğretmenleri düşünülmektedir Yer Seçimi Bugüne kadar Milli Eğitim Bakanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın çalışmaları sonucunda Türkiye çapında kurulan merkez sayı ve kurulum bölgeleri şöyledir: Halk Eğitim Merkezi ve Mesleki Eğitim Merkezlerinde 1107 KİEM kurulumu gerçekleştirilmiştir. Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde 358 kışlada KİEM kurulumu tamamlanmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı 186 kütüphaneye KİEM kurulum çalışmalarında ise son aşamaya gelinmiştir. 79

80 Teknik Altyapı KİEM lerin kurulumunda göze alınan teknik altyapı ağırlıklı olarak kişisel bilgisayar sağlama üzerine olmuştur yılı Ocak ayı verilerine göre, merkez sayıları Çizelge 2-26 da verilmiştir: ÇİZELGE 2-26 KİEM'LERİ BİLGİSAYAR SAYILARI KIEM Toplam 1950 adet KIEM Çizelge 2-26 da gösterildiği gibi kışlalarda 358, kütüphanelerde 100, halk eğitim merkezleri ve mesleki eğitim merkezlerinde 1108 olmak üzere toplam 1799 KİEM kurulumu gerçekleştirilmiştir Yönetim Yapısı Merkez Sayısı Kütüphane(2005) Kışla 48 - Öğretmenevi Kütüphane( ) 842- Halk Eğitim Merkezi Meslek Eğitim Merkezi 151- Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Merkezler bünyesinde açıldığı kurumun sahipliğinde olup, merkezi bir planlama veya yönetim yaklaşımı şu anda mevcut değildir. KİEM lerde erişim ve eğitim alan kişi T.C. kimlik numarası, eğitimin adı gibi bilgilerin oluştuğu mevcut Halk Eğitim Merkezi (HEM) yazılımı kullanılarak oluşturulması planlanmaktadır Servisler Kamu İnternet Erişim Merkezleri nde verilmesi planlanan servisler genel olarak iki kategoride açıklanabilir, merkezlerde sağlanmakta olan İnternet Erişimi ve Temel Bilgisayar Eğitimi. a. İnternet Erişimi: KİEM lerde gerekli teknik altyapı sağlanmış olup, vatandaşların internet erişimi desteklenmektedir. b. Temel Bilgisayar Eğitimi: KİEM ler için Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından Temel İnternet Kullanımı Kursu Modülü hazırlanmıştır. Eğitim içeriği ile ilgili detaylı bilgiler Çizelge 2-27 de verilmiştir. ÇİZELGE 2-27 KİEM'LER İÇİN EĞİTİM İÇERİĞİ Ünite Adı Teorik Süresi (Saat) Uygulama Temel Bilgisayar Kullanım Kursu 5 10 İnternet Explorer 5 10 Toplam GENEL TOPLAM 30 saat 80 Copyright 2009 METU EDMER

81 Hazırlanan eğitim içeriğinin amacı, vatandaşların Kamu İnternet Erişim Merkezlerinde iş ve işlemlerini yapabilecek kadar temel internet kullanımlarını sağlayabilecek bilgi ve beceri kazandırmaktır. Kurs, Temel Bilgisayar Kullanımı ve İnternet Explorer olarak 2 (iki) üniteden oluşmaktadır ve toplam süresi 30 (otuz) saattir. Bu kursla ilgili eğitim ve öğretim etkinliklerini başarıyla tamamlayan her kursiyer, temel seviyede bilgisayar kullanım bilgisi kazanacak ve internet ortamından yararlanarak basit iş ve işlemlerini yapabilecektir. e-sınav uygulamaları ve güvenli internet kullanımı konusunda içerik önümüzdeki dönemlerde sunulması planlanan hizmetlerdir Kullanıcı Profili Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Maliyetler Haziran 2008 de Ulaştırma tarafından belirtilen rakamlara göre; kışlalarda kurulan KİEMler için ,88 YTL, MEB bünyesinde kurulan KİEMler için ,20 YTL olmak üzere toplamda yaklaşık YTL masraf yapılmıştır Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır Sürdü rülebilirlik Sunulacak hizmet olarak; KİEM ler için portal oluşturulması ve vatandaşın portal aracılığıyla e-devlet uygulamalarını kullanması planlanmaktadır. e-devlet kapısı uygulamalarını kullanımı ile KİEM lere gelen kullanıcı sayısını artırmak hedeflenmektedir. Gerçekleşecek eğitim olarak; vatandaş tarafından talep edildiği takdirde halen Halk Eğitim Merkezleri nde bulunmakta olan modüllerde de (web Tasarım, Bilgisayar Destekli Grafik, vb.) eğitim verilmesi planlanmaktadır Karşılaşılan Güçlükler Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. 81

82 Türkiye de e-dönüşümün Gelişimi için Gençlerin Yetkin Kılınması Projesi [13] Giriş Habitat için Gençlik Derneği, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Microsoft işbirliğinde 2005 yılında Türkiye de e-yönetişimin Gelişimi için Gençlerin Yetkin Kılınması Projesi başlatılmıştır. Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor adıyla da tanınan bu proje ile genç nüfusun bilgi ve iletişim teknolojileri konusunda kapasitelerini geliştirmek, bilgiye erişimi kolaylaştırmak ve gençlerin Türkiye nin e-dönüşüm sürecine etkin katılımını kolaylaştırmayı hedeflenmektedir. İlk aşaması Mart 2005 Şubat 2006 tarihleri arasında küresel bir uygulama olarak tamamlanmış olan proje 2005 yılında Birleşmiş Milletler tarafından 10 ülke arasında en iyi uygulama örneği olarak gösterilmiştir. Projenin ikinci aşaması yıllarında uygulanmış ve proje 2007 yılında Microsoft tarafından Orta Doğu-Afrika bölgesinde Microsoft ortaklığında uygulanan en iyi iki projeden biri olarak ödüllendirilmiştir. Ayrıca proje Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa E-Katılım Ödülleri kapsamında coğrafi katılım alanında 469 proje arasından en iyi ilk beş uygulamadan biri olarak duyurulmuştur. Projenin üçüncü aşaması, TC Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, UNDP, Habitat için Gençlik Derneği ve Microsoft Türkiye ortaklığında üç yıl olmak üzere 2009 yılının Ocak ayında başlatılmıştır. Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi uygulaması akran eğitimi modeli üzerine odaklanmıştır. Sürekli artan gönüllü eğitmen grubu ile proje çerçevesinde 3.5 yıl süresince olanakları kısıtlı yaş grubu gence temel bilgisayar eğitimi verilmesi hedeflenmiş ve genç kadınların eğitiminin önemi özellikle belirtilmiştir. Bu hedef doğrultusunda proje Türkiye de daha çok gencin bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimini sağlamayı genel hedef göstermiştir. Proje kapsamında İstanbul Valiliği, Yalova Belediyesi, Rize Valiliği, Kocaeli Belediyesi, Tatvan Belediyesi, İzmir Konak Belediyesi, Ankara Etimesgut Belediyesi, Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı,AIESEC, Bilişim Platformu, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı, TESK (Kadın Girişimciliğini Destekleme Projesi), TeknoSA (Kadın için Teknoloji), Koç Holding (Meslek Lisesi Memleket Meselesi), Metin Sabancı Spastik Çocuklar Merkezi ile ortaklıklar gerçekleştirilmiştir Personel Profili Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi, Yerel Gündem 21 Ulusal Gençlik Parlamentosu, yerel gençlik meclisleri, kadın meclisleri, kent konseyleri ve belediyeler ortaklığında yüzlerce genç gönüllünün katkısı ile yürütülmektedir. 15 Master eğitmeninin ve 527 gönüllü eğitmenin çalıştığı projede bugüne kadar yaklaşık gence temel bilgisayar eğitimi verilmiştir. 82 Copyright 2009 METU EDMER

83 Master Eğitmen, proje kapsamında projenin eğitmen havuzunu genişletebilmek amacıyla ileri MS Ofis eğitimleri almış gönüllü eğitmenlerdir. Master eğitmenler yeni eğitmenlerin yetiştirilmesi sürecinde önemli bir rol üstlenmektedir. Proje, yıllarında master eğitmen sayısını 50 kişiye çıkarmayı hedeflemektedir. Projede master eğitmenlerin koordinasyonundan sorumlu bir genç yarı zamanlı olarak istihdam edilmiştir. Gönüllü eğitmenler yaşadıkları illerde, zaman zaman da ihtiyaç duyulan bir başka ilde dezavantajlı olarak nitelendirilen gençlere gönüllü olarak bilgisayar okuryazarlığı eğitimleri vermektedir. Proje kapsamında her ay ortalama iki bölgesel eğitmen eğitimi gerçekleştirilmekte ve projenin gönüllü eğitmen havuzu genişletilmektedir. Proje, yıllarında eğitmen sayısını 1500 kişiye çıkarmayı hedeflemektedir. Projede eğitmenlerin eğitimi ve koordinasyonundan sorumlu bir genç tam zamanlı olarak istihdam edilmiştir. Projenin faaliyet ve finansal koordinasyonundan sorumlu iki genç tam zamanlı olarak istihdam edilmiştir Yer Seçimi Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi, 7 bölgede 61 ilde uygulanmaktadır. Projenin kapsadığı iller Çizelge 2-28 de verilmiştir: ÇİZELGE 2-28 BİLENLER BİLMEYENLERE BİLGİSAYAR ÖĞRETİYOR PROJESİ'NİN KAPSADIĞI İLLER Marmara Bölgesi: Güneydoğu Anadolu Bölgesi: İstanbul Yalova Adıyaman Siirt Çanakkale Çorlu Şanlıurfa Batman Kocaeli Balıkesir Diyarbakır Şırnak Bursa Gaziantep Kilis İç Anadolu Bölgesi: Mardin Tokat Konya Ege Bölgesi: Eskişehir Kırşehir Uşak Denizli Ankara Çankırı İzmir Muğla Yozgat Kütahya Manisa Akdeniz Bölgesi: Karadeniz Bölgesi: Mersin Tarsus Trabzon Giresun Antakya Adana Samsun Rize Isparta Antalya Doğu Anadolu Bölgesi: Burdur Kahramanmaraş Kars Hakkâri Elazığ Erzincan Muş Yukarıdaki şemada belirtilen illerin yanı sıra Düzce, Bilecik, Artvin, Gümüşhane, Çorum, Amasya, Iğdır, Ardahan, Malatya, Bitlis, Van, Ağrı, Niğde, Sivas, Aydın, Afyonkarahisar da da proje uygulanmaktadır yıllarında projenin 81 ilde uygulanması hedeflenmektedir. 83

84 İllerde eğitimlerin verildiği yerler; Yerel Gündem 21 (YG21) Gençlik Meclisleri, Habitat Bilişim Akademileri, Üniversiteler, Halk Eğitim Merkezleri, Belediyeler, İlköğretim Okulları, Sivil Toplum Kuruluşları ve Liselerdir Teknik Altyapı Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi kapsamında Microsoft ve Habitat için Gençlik Derneği Ayhan Şahenk Vakfı, TC Devlet Demiryolları ve Milli Eğitim Bakanlığı ortaklığında Paylaşalım Bilişimle Buluşalım Kampanyası'nı geliştirmiştir yılında yürütülen kampanya ile Garanti Bankası ndan temin edilen 6000 ikinci el bilgisayar yenilenerek 60 ildeki 1120 ilköğretim okulu ve gençlik platformuna hibe edilmiştir. Proje kapsamında program ortakları İstanbul Valiliği, Yalova Belediyesi, Rize Valiliği, Kocaeli Belediyesi, Bitlis Tatvan Belediyesi, İzmir Konak Belediyesi, Ankara Etimesgut Belediyesi ile geliştirdikleri işbirlikleri ile İstanbul Karaköy, Yalova, Rize, Kocaeli, Bitlis Tatvan, İzmir Konak, Ankara Etimesgut ta Habitat Bilişim Akademileri ni kurmuştur. Akademilerin yer tesisi, elektrik, su, güvelik ve personel giderleri ve bilgisayarlar yerel yönetimler tarafından karşılanmaktadır. Türkiye de bilgisayar okuryazarı sayısını arttırmayı hedefleyen proje kapsamında Microsoft'un Unlimited Potential (Sınırsız Potansiyel) adlı eğitim kiti Türkçeye çevrilmiştir. Online eğitim kitine adresinden ve kişiye online bilgisayar okuryazarlığı ulaştırmak hedefi ile Türkiye Vodafone Vakfı ortaklığında geliştirilen Bilgisayar Bilmeyen Kalmayacak adlı projenin adresli web sitesinden ulaşılabilmektedir. adresli e-learning içerikli web sitesi Eğitim Yönetim Sistemi (LMS) ile raporlanmaktadır Yönetim Yapısı Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi, Habitat için Gençlik Derneği Sivil Toplum Örgütü tarafından yönetilmekte, Microsoft ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından desteklenmektedir. Proje, Yerel Gündem 21 Ulusal Gençlik Parlamentosu, yerel gençlik meclisleri, kadın meclisleri, kent konseyleri, belediyeler ve farklı sivil toplum kuruluşlarının ortaklığında yüzlerce genç gönüllünün katkıları ile yürütülmektedir. Projenin 3 aylık faaliyet ve finansal raporları program ortaklarına sunulmakta, ayrıca projenin günlük ve aylık faaliyetleri adresli web sitesinde yayınlanmaktadır Servisler Proje kapsamında verilen servis ve hizmetler genel olarak internet erişimi, bilgisayar eğitimleri ve eğitsel içerik olarak açıklanabilir. 84 Copyright 2009 METU EDMER

85 İnternet Erişimi: Proje kapsamında gerekli teknik altyapı sağlanmış olup, kullanıcıların internet erişimi desteklenmektedir. İnternet erişimi kapsamında sayısal yaşam ve internet güvenliği eğitimleri verilmektedir. Bilgisayar Eğitimleri: Proje kapsamında verilen eğitimler şöyledir: Ofis Programları Eğitimi: Ofis programları eğitimi olarak Windows Office eğitimleri (Word, Excel, PowerPoint ve Outlook) verilmektedir yıllarında proje kapsamında web tasarım ve yazılım geliştirme eğitimleri de verilmesi hedeflenmektedir. Eğitsel İçerik: Proje kapsamında eğitsel içerik sağlamak amacıyla aşağıdaki çalışmalar gerçekleştirilmiştir: E-posta alma çevrimiçi eğitimi de veren bir gençlik platformu oluşturulmuştur, Eğitim yönetim sistemine dayalı ECDL (Avrupa Bilgisayar Yeterlilik Sertifikası) eğitimi uzaktan eğitim modülü oluşturulmuştur, Ayrıca, Microsoft un Digital Literacy Bilgi Teknolojileri Eğitim müfredatının Türkçe ye çevrilme çalışmaları sürdürülmektedir. adresli web sitesinde online ve ücretsiz olarak verilen eğitimler: Modül 1 Bilgi Teknolojileri Kavramları Modül 2 Bilgisayar Kullanımı ve Dosya Yönetimi Modül 3 - Kelime İşlemcisi Modül 4 - Hesap Çizelgesi Modül 5 Veritabanı Modül 6 - Sunum Modül 7 - Bilgi ve İletişim Microsoft Bilgisayar Güvenliği ve Gizliliği Eğitimi Microsoft Dijital Yaşam Stilleri Eğitimi Microsoft Internet ve World Wide Web Eğitimi Microsoft Temel Bilgisayar Bilgileri Eğitimi Microsoft Üretkenlik Programları Eğitimi Kullanıcı Profili Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor projesi kapsamındaki eğitim katılımcılarının %58'ini genç kadınlar, %42'sini genç erkekler oluşturmaktadır; kullanıcıların yaş ortalaması 19'dur. Kullanıcılar arasında dezavantajlı gençler, çocuklar, kadınlar, esnaflar, kamu personelleri, muhtarlar ve imamlar, engelliler bulunmaktadır. 85

86 Oran(%) Oran (%) ,3 36, ,5 2,5 1,4 3, ve üzeri Kullanıcı Yaş Aralığı ŞEKIL 2-7 BBBO PROJESİ KULLANICI YAŞ PROFİLİ Erkek 43% Kadın 57% ŞEKİL 2-8 BBBO PROJESİ KULLANICI CİNSİYET PROFİLİ ,3 16, ,7 10,4 10,1 0,7 Mezun Olunan Okul ŞEKİL 2-9 BBBO PROJESİ KULLANICI EĞİTİM PROFİLİ 86 Copyright 2009 METU EDMER

87 Oran (%) 40 37, , ,2 0,7 0,4 0,4 1,4 Gelir Aralığı ŞEKİL 2-10 BBBO PROJESİ KULLANICI GELİR PROFİLİ Maliyetler Örnek olarak 2007 yılı proje bütçe kalemleri aşağıda verilmiştir: Maliyet (TL) İzleme Değerlendirme Ziyaretleri Tanıtım / Görsel Materyal Proje Yönetimi: Proje Yöneticisi (1750$ x12 ay) Proje Asistanı (1250$ x 12ay) Finansal Sorumlu (1000$ x 12ay) Laptop Projeksiyon Eğitmen Eğitimleri Koordinasyon Toplantısı Bağımsız Denetleme STK Yönetim Gideri UNDP Yönetim Gideri ÇİZELGE 2-29 BBBO PROJE MALİYETLERİ MICROSOFT/UNDP/YFH/DPT Proje NAKTİ (USD) AYNİ (USD) Yazılım (USD) Toplam (USD) 1. Aşama $ $ $ Aşama $ $ $ $ Aşama $ $ $ $ $ $ $ $

88 Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Projenin en önemli başarı kriteri bilgisayar okuryazarlığı eğitimlerini daha fazla gence ulaştırmasıdır. Ayrıca, eğitimin katılımcıların yaşamlarındaki etkilerinin değerlendirilmesi de proje çerçevesinde önem taşımaktadır. Yaşamsal etkileri ölçme amaçlı belirlenen başarı kriterleri ise şöyledir: Özgüven düzeyindeki değişim, Katılımcıların toplumdaki duruş ve yeteneklerinin yakınları ve aileleri tarafından fark edilişlerinin katılımcıların algısındaki değişikliği, Katılımcıların sosyal ağlarındaki genişleme ile ilgili değişim, Katılımcıların bilgisayar eğitimine olan ilgili ilgilerindeki değişimi, Bilgisayar ve İnternet kullanımı amaçlarındaki değişim. Proje kapsamındaki başarı hikayeleri Washington Üniversitesi Bilgi ve Toplum Merkezi Araştırma Görevlisi Marc West tarafından yazılan Gönüllülük Ruhu - Türkiye de Gençlik Ağları ile Sivil Toplumun Yeniden Yapılandırılması ve İstihdama Destek adlı makale ile yayımlanmıştır. Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi başarı hikayeleri aynı zamanda TRT-2 de haftalık olarak yayınlanan Bilişim Rüzgarı adlı programda ve adresli web sitesinde yayınlanmaktadır Sürdürülebilirlik Projenin sürdürülebilirliğinin sağlanması için; Tanıtım ile ilgili etkinlikler düzenlenmekte, Gönüllü eğitmen sayısı arttırılmakta, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) desteği alınmakta, Habitat Bilişim Akademileri kurulmakta, Valilik, belediye ve Sivil Toplum kuruluşları ile ortaklıklar geliştirilmektedir Karşılaşılan Güçlükler Prof. Dr. Nilüfer Narlı tarafından yapılan Sosyal Etki Araştırması sonucunda proje ile ilgili şu eksiklikler belirlenmiştir: İnternet erişim merkez sayısı arttırılmalıdır, Eğitim verilen birimlerdeki bilgisayarlar yeterince gelişmiş değildir, Eğitim dokümanları standardize edilmelidir, Eğitim içeriklerinin geliştirilmesi ve bazı içerikler için ayrılan sürelerin arttırılması gerekmektedir. 88 Copyright 2009 METU EDMER

89 Belnet İnternet Evleri - İstanbul Belediyesi Giriş Belnet İnternet Evleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi nin girişimleri ile İstanbul da yaşayan genç, yetişkin herkesin sosyal gelişimini sağlamak, son teknolojiye sahip bilgisayarlar ve altyapısı ile her türlü bilgi kirliliğini ve zararlı içerikli sitelerin erişimini engelleyerek, modern, ferah, konforlu ve sigara içilmeyen ortamlarda halka BİT in tüm olanaklarını sunmayı amaçlamaktadır Personel Profili Belnet İnternet Evleri, İstanbul da 53 şubesinde konusunun uzmanı 97 yönetici, 33 yardımcı personelle hizmet vermektedir. Yönetici personel; altyapının kullanımını sağlamak, kullanıcılardan gelen istek ve taleplere yardımcı olmak ile görevlidir. Yardımcı personel; Belnet şubelerinin temizliğinden sorumludur Yer Seçimi İstanbul il çapında hizmet veren Belnet İnternet Evlerinin kurulumu için gerekli standartlar Çizelge 2-30 da belirtilmiştir: ÇİZELGE 2-30 BELNET KURULUM STANDARTLARI KRİTERLERİ Belnet Kurulum Standartları Kriterleri Belnet kurulacak yerdeki nüfus yoğunluğu, Çevre okul durumu, Binanın durumu, Binada bulunacağı kat, Konumu (Merkezi olma durumu) Alanı (m2), Bilgisayar sayısı, Isınma, Soğutma, Bekleme salonu, WC Bay / Bayan Yerel belediyenin yaklaşımı Belnet İnternet Evleri kurulurken öncelikle çevredeki nüfusun yoğunluğu ve çevrede okulun olup olmaması göz önünde bulundurulmaktadır. Yakın bölgede okul olması ve nüfus yoğunluğunun fazla olması ile Belnetlerden faydalanan kullanıcı sayısının arttırılması planlanmaktadır. İnternet Evleri kurulacak binanın merkezi ve kuruluma alan açısından elverişli olması; özellikle halkın giriş çıkışını kolaylaştırma açısından internet evlerinin giriş katında açılmasına dikkat edilmektedir. Donanım açısından yeterli bilgisayar, ısıtma ve soğutma sistemleri, bekleme salonu ve WC olması önem taşımaktadır. Son olarak, kurulum yapılacak bölgedeki yerel belediyenin projeye sıcak bakarak, pozitif bir yaklaşım taşıması da önem taşımaktadır. 89

90 Teknik Altyapı Belnet İnternet Evleri için gerekli teknik altyapı 2 kategoriye ayrılmıştır: donanım ve yazılım altyapısı. Donanım ve yazılım için gerekli bileşenler aşağıda belirtilmiştir; Donanım Altyapısı Firewall Özelliği Gösteren ADSL Modem, Nsm Server, Bilgisayar, Yazıcı, Güç Kaynağı, Telefon, Alarm Sistemi Yazılım Altyapısı Nsm Merkezi Yazılımı, Belnet Bilgi Yönetim Programı, Belnet İş Takip Programı, Deepfreeze Yönetim Yapısı Belnet İnternet evlerinin işletim modeli merkez ve şube işletim modeli olarak 2 ana başlıkta incelenmiştir: a. Merkezi İşletim Modeli: Bu işletim modeli ile ilgili olarak aşağıda belirtilen kurumlarca farklı görevler gerçekleştirilmektedir. İ.B.B Gençlik ve Spor Müdürlüğü tarafından kurulan Belnet lerin işletim hakkının ihale edilmesi, işletmenin tüm idaresinin denetimi ve kontrolü görevleri sürdürülmektedir. İ.B.B. Bilgi İşlem Müdürlüğü tarafından Belnet lerin tüm BT alt yapı hizmetlerini sağlama görevi yürütülmektedir. Yerel belediyeler kendi ilçe/belde sınırları içinde Belnet için tahsis ettikleri mekânların kullanımından doğan rutin ihtiyaçları karşılamak ile yükümlüdürler. Şirketler ( Belnet işletim ihalesini alan şirket) aşağıdaki görevlerden sorumludur: Çalışan personelin çalışma sözleşmelerini yapar, Personelin maaşlarını verir, Tüm kanuni haklarını gözetir ve takibini yapar. Belnet personeli, idari olarak İBB Gençlik ve Spor Müdürlüğü nün Belnet Şefliği ne bağlıdır. b. Şube İşletim Modeli: 53 farklı noktada bulunan Belnet Şubeleri haftanın 7 günü sabah akşam 20:00 saatleri arası açık olup toplam 127 personel ile hizmet verilmektedir. Merkezlerin İşleyişi İle İlgili Ek Bilgiler Şöyledir: Üyelik sistemi uygulanmaktadır. Kullanıcılar kullanıcı bilgi formu doldurmaktadır. 18 yaşın altında olup üyelik isteminde bulunanlardan velisinin kimlik fotokopisi ve onayı istenmektedir. Alınan üye kartı ile tüm Belnet Şubelerinden yararlanılabilmektedir. 18 yaşın altındaki üyelerin velilerine o sürede Belnette olduklarına ilişkin kısa mesaj gönderilir. 90 Copyright 2009 METU EDMER

91 Yoğunluğu azaltmak ve vatandaşın bekleme süresini en aza indirmek için Belnet şubelerinde randevu sistemi uygulanmaktadır. İşleyişle ilgili planlamalar Velinin İnternet üzerinde çocuğunu görmesini sağlayan kamera sistemlerinin uygulamaya konulması planlanmaktadır Servisler Belnet İnternet Evlerinde verilmekte olan servis ve hizmetler; temel bilgisayar eğitimi, bilgi servis içerikleri ve çıktı hizmetleri olmak üzere 3 ana kategoride açıklanabilir. Temel Bilgisayar Eğitimi: Pilot olarak belirlenen şubelerde 10:00 ile 12:00 saatleri arasında bilgisayar okur-yazarlığı kursları verilmeye başlanmıştır. Bilgi Servis İçerikleri: Lale Bahçesi Portali adında kullanıcıları bilgilendirmeye yönelik portal oluşturulmuştur. Öğrencilere dershane hizmeti veren dersh@net programı sunulmaktadır. Hikâyeler, masallar, ansiklopediler, belgeseller, dünya klasikleri, romanlar vb. içerikleri barındıran Dijital kütüphane bulunmaktadır. Yazıcı Hizmeti: Tüm üyelere ücretsiz olarak yazıcı hizmeti verilmektedir, yazıcı sayfa sayısı günlük 5 adet ile sınırlıdır Kullanıcı Profili Belnet İnternet Erişim merkezlerindeki kullanıcıların yaş grubu, cinsiyet, meslek grubu ve kullanım sıklığı ile ilgili Şekil 2-11 deki istatistiklere ulaşılmıştır. ŞEKİL 2-11 BELNET İNTERNET EVLERİ KULLANICI PROFİLİ Verilere göre kullanıcıların %95 inin yaş arasında, %60 ının erkek ve %58 inin öğrenci olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Kullanım sıklığı ise %54 oranla gün aşırı, %28 her gün, %13 haftada bir ve %5 daha az olarak değişmektedir. 91

92 Belnet lerin genel kullanım oranlarına dair Çizelge 2-31 de verilen rakamlar elde edilmiştir: ÇİZELGE 2-31 BELNET İNTERNET EVLERİ KULLANIM İSTATİSTİKLERİ Belnet Kullanım İstatistikleri (Genel) Üye sayısı Günlük ortalama ziyaretçi sayısı Belnet İnternet Evleri üye sayısı e ulaşmış durumdadır, günlük ortalama üye kullanımı tespit edilmiştir. Belnetlerin kullanım amaçlarının başında İnternet erişimi gelmektedir. Diğer kullanım amaçlarını okul eğitimine destek olması, dil eğitiminin verilmesi ve bilgisayar eğitiminin verilmesi oluşturmaktadır Maliyetler Kurulacak bir İnternet Evi için gerekli ortalama yatırım harcama miktarları Çizelge 2-32 de verilmiştir. ÇİZELGE 2-32 BELNET İNTERNET EVLERİ YATIRIM HARCAMALARI MOBİLYA Özel İkili Masa Koltuk Yönetici Masası 955 YTL 89 YTL 200 YTL YAZICI HP LAZERJET $ ALTYAPI Kanal + Elektrik BİLGİSAYAR 3000 YTL HP COMPAQ DX LCD EKRAN 1200 $ UZAKTAN KUMANDALI SIRALAMA SAYACI VE KULAKLIK Sayaç Kulaklık HAVALANDIRMA Klima 835 YTL 19 YTL 750 YTL Belnetlerin kurulumu için gerekli harcamalar mobilya, yazıcı, altyapı, bilgisayar, sayaç, kulaklık ve havalandırma ana kalemlerinden oluşmaktadır. Koltuk, masa ve bilgisayar sayıları internet erişim merkezleri arasında eş zamanlı kullanıcı sayısı hedefine göre farklılık göstermektedir. 20 kullanıcılı bir İnternet Evi için Çizelge 2-30 daki harcama miktarları ışığında, yatırım maliyeti yaklaşık YTL olarak hesaplanmaktadır. 92 Copyright 2009 METU EDMER

93 Şube başına düşen aylık ortalama işletim giderleri Çizelge 2-33 de verilmiştir: ÇİZELGE 2-33 BELNET İNTERNET EVLERİ AYLIK ORTALAMA İŞLETİM GİDERLERİ Gider Türü Miktar (YTL) Kira 500 Su 20 Elektrik 100 Doğalgaz 170 Personel Gideri ( Çalışan ADSL için) 110 Telefon Ücreti 40 TOPLAM 2240 Belnet İnternet Evleri için aylık harcamalar; kira, su, elektrik, doğalgaz, personel maaşı, ADSL ve telefon ücretinden oluşmakta olup toplam aylık ortalama işletim gideri 2240 YTL olarak hesaplanmıştır Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Minimum Servis Şartları Yazıcı Çoklu ortam bilgisayar kullanımı, ofis sistemlerinin kullanımı, internet erişimi ve e- posta servisi sağlaması, Temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar oyunları kapsaması Bilgisayar kullanım danışmanlığı, halk bilgi talebi, yönetim yardımı destekleri sağlaması Minimum Teknik Gereksinimler Gereksinimlere uygun bilgisayar teknik özellikleri, Bilgisayarların yerel ağa bağlanmış olması, Yeterli çevre birimleri ve gereksinimlere ve servislere uygun yazılımların bulunması, Yeterli telefon hattı sayı ve kalitesi, Tüm bilgisayarların ADSL internet erişimi, Minimum Çalışma Gereksinimleri Yönetici, Yardımcı Personel Açıkça Görülebilir Levha, Sabit Açılış Ve Kapanış Saatleri, Kullanım Yönetmeliği Ve Kuralları, 93

94 Düzenli Ve Şeffaf Yönetim, Sistematik Yönetici Çalışması Ve Kullanıcı Kullanım Değerlendirmesi, Sürdürülebilirlik Teknik Altyapının Geliştirilmesi. Tanıtım Materyallerinin Dağıtılması Merkezi Yönetim. Şubelerin Fiziksel Güvenliği. Billboardlarla Halka Tanıtılması Bölgesel Görevlerin Dağılımı Karşılaşılan Güçlükler Belnet İnternet Evleri ile ilgili yaşanan güçlükler şöyledir: Yer Bulmakta Yaşanan Zorluklar Yerel Belediyelerin Tavırları İnternet Kafelerin Tepkisi İnternet Kafeler Giriş İnternet Kafeler, bireylere sınırlı süreler dahilinde ve belirli ücretler karşılığında internet erişimi sağlama amaçlı kurulan ticari işletmeler olarak tanımlanmaktadır. İnternet kafeler; net kafeler, sanal kafeler ve sörf istasyonları olarak da adlandırılabilmektedir Personel Profili İnternet Kafelerde personel sayısı kafenin büyüklüğü ile orantılı olmakta, kafe başına ortalama 3 personel düşmektedir. Personel, kullanıcılar talep ettiği zamanlarda teknik destek sağlamaktadır Yer Seçimi İnternet kafelerin kurulum yerleri, kafelerin dahil olduğu grup ile ilgili düzenlemelere göre değişmektedir. 1. grup eğitimsel kafeler olarak sınıflandırılmakta ve bu grup dahilindeki kafeler, eğitimöğretim kurumlarının, kütüphanelerin, kamu kurumlarının, derneklerin, sendikaların ve benzeri kuruluşların İnternet e erişim bölümlerini kapsamaktadır. 2. grup internet kafeler sadece internet erişimi sağlamakta, bu kafelerde bilgisayar oyunu sağlanmasına izin verilmemektedir. Bu gruptaki kafelerde kurulum yeri olarak belirli bir şart aranmamaktadır. 94 Copyright 2009 METU EDMER

95 3. grup internet kafeler sadece oyun amaçlı açılmış olan kafelerdir; bu kafelerin eğitim öğretim merkezlerinden en az 200 metre uzakta olma şartı bulunmaktadır Teknik Altyapı Gerekli teknik altyapı 3 kategoriye ayrılmıştır: donanım, yazılım ve iletişim teknolojileri altyapısı. Donanım, yazılım ve iletişim teknolojileri için gerekli bileşenler aşağıda belirtilmiştir; Donanım Altyapısı: Bilgisayar, yazıcı, tarayıcı, web cam, kulaklık, mikrofon Yazılım Altyapısı: İşletim sistemi, ofis programları, sohbet programları, güvenlik yazılımları, oyunlar, zararlı içerik engelleme programları, kafe yönetim ve izleme programları İletişim Teknolojileri: ADSL bağlantısı, router, Yönetim Yapısı İçişleri Bakanlığı tarafından denetlenen İnternet Kafeler özel sektör tarafından açılmakta ve işletilmektedir Servisler İnternet kafelerde genel olarak sunulmakta olan içerik ve hizmetler şöyle sıralanabilir: İnternet Erişimi Bilgisayar oyunları Çıktı hizmetleri Fotokopi hizmetleri Tarayıcı hizmetleri Anlık yazılı, görüntülü ve sesli sohbet (Chat) Ayrıca temel bilgisayar eğitimi vermekte olan internet kafeler de bulunmaktadır Kullanıcı Profili İnternet Kafelerin kullanıcıları daha çok çocuk ve gençler olup, orta yaş ve üstündeki kişiler tarafından az da olsa kullanılmaktadır. Kafelerin kullanım amacı daha çok bilgisayar oyunlarıdır Maliyetler İnternet Kafe kurulumu için gerekli ortalama maliyet hesaplanmış ve Çizelge 2-34 de verilmiştir: 95

96 ÇİZELGE 2-34 İNTERNET KAFE KURULUM MALİYETİ 10 x Masaüstü Bilgisayar: YTL (KDV Dâhil) İşlemci Pentium Dual-Core E GHz RAM Kapasitesi 1024 MB DDR2 Hard Disk Sürücü 160 GB, 1200 Rpm, SATA Ekran Kartı ATI 256/512 MB Optik Sürücü DVD±RW Monitör 17" GENİŞ EKRAN LCD MONİTÖR Diğer Türkçe Klavye - optik mouse Toplam Ücret 981,55 YTL 1 x Sunucu: 4.345,74 YTL (KDV Dâhil) Disk Ara Birimi: SAS/SATA Hot Plug / Hot Swap CPU Hızı: Quad-Core Intel Xeon Processor E5420 (2.50 GHz, 1333 FSB) Sabit Disk (GB) 2 * 146GB 2,5" RPM Bellek 4GB 667Mhz DDR2 PC FB DIMMs (2 * 2GB) Optik Sürücü DVD-WRITER Maksimum Bellek (MB) 32 GB CPU Standart / 1/2 Maksimum Ön Bellek (KB) 12MB L2 Ağ Desteği Tek Port Gigabit (10/100/1000) Toplam Ücret 4.345,74 YTL İlk Açılış Masrafı: ~8.000 YTL Diğer masraflar: ~ YTL (masalar, yazarkasa, dekorasyon, ağ kurulumu, elektrik ve donanım tesisatı vs.) TOPLAM ÜCRET ~ YTL 10 kişi kapasiteli bir internet kafe için kurulum maliyeti YTL olarak hesaplanmıştır. Bu maliyetin içerisinde 10 bilgisayar, sunucu, ilk açılış masrafı ile masa, yazarkasa, dekorasyon, ağ kurulumu ve altyapı harcamaları yer almaktadır Sonuç ve Değerlendirme Başarı Kriterleri Kullanıcı sayısı artışı, Maddi kar sağlamak Sürdürülebilirlik İnternet in yararlarının halka açık ve net bir şekilde anlatılması yoluyla, kafeleri kullananların sayısının artması hedeflenmektedir. Ayrıca internet kafelerin kullanım amacının eğlence ötesinde İnternet in sunduğu ekonomik, eğitimsel, toplumsal ve politik yararlara doğru değiştirilmesi de hedeflenmektedir Karşılaşılan Güçlükler İnternet Kafelerin kullanıcıları arasında yaşanan tatsızlıklar Kullanıcıların zararlı içerikli sitelere girmeleri Orta yaş ve üzeri halktan yeteri ilgiyi görmemesi 96 Copyright 2009 METU EDMER

97 İnternet Evleri Türk Telekom Türk Telekom tarafından kurularak hizmete açılan İnternet Evleri Milli Eğitim Bakanlığı na devredilmiş olup, MEB KİEM leri ile aynı yapıya sahiptir. (Bkz Kamu İnternet Erişim Merkezleri ) 97

98 3. KİEM DEĞERLENDİRME 3.1. KİEM DÜNYA ÖRNEKLERİ DEĞERLENDİRME KİEM Dünya Örneği olarak toplam 17 ülke incelenmiştir. İncelenen KİEM Dünya Örnekleri sırasıyla şöyledir: 1. Amerika Toplum Teknoloji Merkezleri (TTM) 2. MacaristanTelecottage lar 3. Solomon Adaları People First Network (PFnet) 4. e-sri Lanka Telemerkezler 5. Tayvan Telemerkezler 6. Avustralya Telemerkez Network 7. Meksika Dijital Toplum Merkezleri 8. Senegal Telemerkezler 9. Uganda Telemerkezler 10. UNESCO Toplum Çoklu-ortam Merkezleri 11. İngiltere (UK) Çevrimiçi Merkezler (Online Centres) 12. Kanada Uzaktan Hizmet Toplum Merkezleri 13. Kanada Kitimat Toplum Becerileri Geliştirme Merkezi 14. Mozambik Telemerkezler 15. Lesoto Daimlerchrysler Uzaktan Eğitim Destekleme Merkezi 16. Güney Afrika Gaseleka Telemerkezler 17. Paraguay Bilgi, İletişim ve Öğrenme İçin Belediye Sınıfları - AMIC@ lar İncelenen 17 Dünya Örneği için yapılan analizde aşağıdaki başlıklar üzerinde durulmuştur: Sunulan Hizmetler Üzerine İnceleme KİEM Kurulum Bölgesi Proje Sahibi (Yürütücü) KİEM İşletmeni Finansman ve Mali Kaynak Başlıklar ile ilgili değerlendirme sonuçları, izleyen alt bölümlerde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. 98 Copyright 2009 METU EDMER

99 Sunulan Hizmetler Dünyadaki KİEM uygulamaları üzerine yapılan araştırmada, dünya genelinde sunulmakta olan KİEM hizmetlerini tespit ederek Türkiye deki KİEM uygulamaları için temel alınabilecek detaylı hizmet listesini hazırlamak ve Dünya KİEM Örnekleri x Hizmetler matrisini oluşturarak yol gösterici bilgi çıkarımlarında bulunabilmek öncelikli hedefler olmuştur. İncelenen Dünya KİEM örneklerinden hazırlanan hizmet listesi 14 ana hizmetten oluşmakta olup Çizelge 3-1 de kapsadığı alt hizmetler ile birlikte listelenmiştir: ÇİZELGE 3-1 DÜNYA KİEM ÖRNEKLERİNDE SUNULAN HİZMETLER 1. Eğitimler Temel Bilgisayar Eğitimleri Bilgisayar Sertifikasyon Kursları Yazılım Eğitimleri Donanım Eğitimleri Web Tasarım Eğitimleri Ofis Programları Eğitimleri Bilgisayar Destekli Eğitimler Okuma / Yazma Dersleri Dil Kursları Eğitimsel Bilgisayar Oyunları Mesleki Gelişim Eğitimleri 2. e-devlet Hizmetleri Adli Servisler Devlet Kioskları Nüfus Cüzdanı Başvuruları Pasaport Başvuruları Seçmen Kütüğü Bilgilerine Ulaşma Devletten Bilgi Alma (statik ve etkileşimli) Online Ödeme Yapma Sanal Mülakat Yapma Devlet Portali Online Lisans ve İzin Çıkartma Doğum Ölüm Kayıtları 3. Çoklu Ortam Hizmetleri Video Konferans Web Casting TV Video 4. Ofis Hizmetleri Çıktı Alma Resim ve Doküman Tarama Fotokopi işlemleri Ciltleme Laminasyon 5. Erişim ve İletişim Hizmetleri Telefon Internet e-posta Faks Anlık yazılı, sesli, görüntülü haberleşme (Chat) 6. Bilgisayar Kullanım Danışmanlık Hizmetleri 7. Web Tasarım Hizmetleri 8. İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri 9. Küçük İşletme Hizmetleri Muhasebe Envanter Takibi Faturalama Ürün Promosyonları ve Yerel Çeviri ve Tercüme Servisi Reklam 10. Elektronik Yayıncılık (Yerel gazeteler dergiler hazırlama) 11. Bilgisayarda Yazma işlemleri (typing) 12. E-Ticaret Hizmetleri Dış Kaynak Kullanımı (outsourcing) Kendi Ürününü Pazarlama (Self-employment) Yerel Ürünler için Pazar ve Ortak Arama Uluslararası Ticari Fuar Bilgilerine Erişme 13. Online Bilgi Servisleri Tarım, hayvancılık, vs gibi özel alanlarında bilgi Yerel ve ulusal haberlerden bilgi edinme, sunma Turist bilgilendirme servisleri 14. Basılı Referans Kaynaklar - Kütüphane Hizmeti Her bir dünya örneğinde sunulan KİEM hizmetleri detaylı bir şekilde incelenmiş ve genel anlamda en yaygın veya en az sunulan KİEM servislerinin neler olduğuna dair bilgiler elde edilmiştir. 99

100 Şekil 3-1 de, incelenen dünya örneklerinde sunulan hizmetlerin genel dağılımı verilmektedir. ŞEKİL 3-1 DÜNYA KİEM ÖRNEKLERİ HİZMET DAĞILIMI Buna göre, en çok sunulan hizmetler % 17 lik oranla Eğitimler ve Erişim ve İletişim Hizmetleri olarak belirmektedir. Bu iki servisi % 11 lik oranla Ofis Hizmetleri takip etmektedir. En az sunulan hizmetler ise % 3 lük oranla e-ticaret ve Küçük İşletme Hizmetleri, ve % 2 oranla Bilgisayarda Yazma İşlemleri dir. Solomon Adaları nda gerçekleştirilen uygulamanın dışında, incelenen tüm dünya örneklerinde çeşitli eğitim hizmetlerine (Temel bilgisayar eğitimi, mesleki eğitimler, vb) rastlanmaktadır. Buna ilaveten, Kanada daki KİEM uygulaması ( The Kitimat Community Skills Centre ) dışında, incelenen tüm dünya örneklerinde çeşitli erişim ve iletişim hizmetleri (internet, telefon, vb) sunulmaktadır. Buradan yola çıkarak, eğitim ve iletişim hizmetlerinin uygulanabilirliğinin diğer hizmet türlerine oranla yüksek olduğunu ve sayısal uçurumu kapatmak amacıyla oluşturulan KİEM lerde vatandaşa sunulması en öncelikli hizmetler olarak öne çıktığını söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra, Ofis Hizmetleri (çıktı, fotokopi vb.), Çevrimiçi Bilgi Hizmetleri (Yerel ve ulusal haberlerden bilgi edinme, turist bilgilendirme servisleri, vb) ve çeşitli e-devlet Hizmetleri KİEM lerde uygulanabilirliği yüksek ve talep gören diğer hizmetlerdir. Diğer taraftan, Bilgisayarda Yazı Yazma hizmeti en az karşılaşılan hizmet olarak sadece Güney Afrika (The Gaseleka Telecentre) ve Solomon Adaları ndaki KİEM uygulamalarında karşımıza çıkmaktadır. Bu hizmetin (uygulanabilirliği yüksek olmasına karşın) çok yaygın olmamasının sebebi, talebin düşük olmasıdır. e-ticaret Hizmetleri, Küçük İşletme Hizmetleri (Ürün promosyonları ve yerel reklam, muhasebe, envanter takibi, vb), 100 Copyright 2009 METU EDMER

101 Hizmet Sayısı ve Bilgisayar Kullanım Danışmanlık Hizmetleri ile Basılı Referans Kaynaklar - Kütüphane Hizmeti, dünya örnekleri kapsamında KİEM uygulamalarında az rastlanan diğer hizmetlerdir Eğitim Hizmetleri Eğitim hizmetlerine dâhil alt hizmetler ile her birine karşılık gelen dünya örnek sayısı bilgisine Şekil 3-2 den ulaşılabilir Eğitim Çeşitleri Temel Bilgisayar Eğitimleri Bilgisayar Sertifikasyon Kursları Yazılım Eğitimleri Donanım Eğitimleri Web Tasarım Eğitimleri Ofis Programları Eğitimleri Bilgisayar Destekli Eğitimler Okuma / Yazma Dersleri Dil Kursları Eğitimsel Bilgisayar Oyunları Mesleki Gelişim Eğitimleri ŞEKİL 3-2 EĞİTİM ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI İncelenen dünya KİEM örneklerinde, en yaygın eğitim hizmeti, Temel Bilgisayar Eğitimleri olarak karşımıza çıkmaktadır: İncelenen 17 dünya örneğinin 12 tanesinde temel bilgisayar eğitimi verilmektedir. Örneklerin tamamının kırsal kesimde uygulandığı göz önüne alınırsa, temel bilgisayar eğitimlerinin kırsal kesime kurulması planlanan KİEM lerde en öncelikli hizmetlerden biri olması gerektiği sonucuna varılabilir. Bir diğer eğitim hizmeti olan Mesleki Gelişim Eğitimleri KİEM lerde yaygın şekilde uygulanan eğitim hizmetlerindendir. Mesleki Gelişim Eğitimleri nden kasıt uygulama bölgesindeki halkın iş alanına hitap eden ve iş becerilerinin kazanılmasına ve geliştirilmesine yönelik bilgisayar destekli eğitimlerin verilmesidir. Örnek olarak tarım, boyacılık ve sağlık alanlarındaki mesleki eğitimler verilebilir. Dil Kursları ve Eğitimsel Bilgisayar Oyunları diğer yaygın eğitim hizmetleridir. İncelenen her bir örnekte, sunulan eğitim hizmetleri sayısı Şekil 3-3 de verilmiştir: 101

102 Hizmet Sayısı ŞEKİL 3-3 DÜNYA ÖRNEKLERİ * EĞİTİM HİZMETİ SAYISI İncelenen dünya örneklerinin içinde eğitim hizmeti konusunda en kapsamlı KİEM modeli Latin Amerika, Afrika ve Güney Asya da uygulanan UNESCO Çoklu-ortam Toplum Merkezleri projesidir (Community Multimedia Centers - CMC). Bu model, Temel Bilgisayar Eğitimleri, Bilgisayar Sertifikasyon Kursları, Yazılım Eğitimleri, Donanım Eğitimleri ve Mesleki Gelişim Eğitimleri olmak üzere toplam 5 farklı eğitim hizmeti sunmaktadır. PFNet Solomon Adaları örneğinde ise hiçbir eğitim hizmeti sunulamamaktadır. Bunun ana nedeni uygulama bölgesindeki altyapının yetersiz olması ve daha basit çapta hizmetlerin tercih edilmesidir e-devlet Hizmetleri Detayı KİEM lerde sunulan e-devlet hizmetlerinine ilişkin detaylara Şekil 3-4 den ulaşılabilir. Adli Servisler e-devlet Hizmet Çeşitleri Devlet Kioskları Nüfus Cuzdanı Başvuruları Seçmen Kütüğü Bilgilerine Ulaşma Pasaport Başvuruları Devletten Bilgi Alma (statik ve etkileşimli) Çevrimiçi Ödeme Yapma Sanal Mulakat Yapma Devlet Portali Çevrimiçi Lisans ve İzin Çıkartma İşlemleri Doğum Ölüm Kayıtları ŞEKİL 3-4 E-DEVLET HİZMET ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI İncelenen dünya KİEM örneklerinde, e-devlet hizmetlerine çok fazla rastlanmamaktadır. Bunda uygulanabilirliğin zor olması, altyapının yetersiz olması ve vatandaşta e-devlet hizmetleri konusunda talep yaratılamaması etkenleri önemli rol oynamaktadır. İncelenen 102 Copyright 2009 METU EDMER

103 17 örneğin yalnızca 8 tanesinde (Bkz Şekil 3-5) birtakım e-devlet hizmetleri sunulmaktadır. Şekil 3-4 den görüleceği gibi, toplamda 11 çeşit e-devlet hizmeti bulunmaktadır. KİEM lerde sunulan e-devlet hizmetleri o ülkenin başarılı bir şekilde sunduğu e-devlet çalışmaları paralelinde belirlenmektedir. Bu nedenle, sunulan e-devlet hizmetlerinde incelenen örnekler kapsamında yaygın olan ortak bir servis bulunmamakta, aksine her bir KİEM örneğinde sunulan e-devlet hizmetleri diğerlerinden farklılık göstermektedir. Yalnızca Devletten Bilgi Alma, Adli Servisler ve Doğum Ölüm Kayıtları iki farklı KİEM modelinde karşılaşılan ortak hizmetlerdir. İncelenen her bir örnekte, sunulan e-devlet hizmetlerine ilişkin bilgilerşekil 3-5 de verilmiştir: ŞEKİL 3-5 DÜNYA ÖRNEKLERİ * E-DEVLET HİZMET SAYISI Avustralya KİEM örneği (Telecentre Network in Australia) sunduğu dört farklı e-devlet hizmetiyle: (1) Devletten bilgi alma, (2) Çevrimiçi ödeme yapma, (3) Sanal mülakat yapma ve (4) Çevrimiçi lisans ve izin çıkartma, bu alanda en başarılı KİEM modeli olarak ön plana çıkmaktadır. e-devlet Hizmeti sunmakta olan diğer ülkeler ABD, Sri Lanka, Meksika, İngiltere, Kanada, Güney Afrika ve Paraguay dır Çoklu Ortam Hizmetleri Detayı Dünya örneklerinde rastlanan çoklu ortam hizmetleri sayasına dair bilgi Şekil 3-6 da verilmiştir. ŞEKİL 3-6 DÜNYA ÖRNEKLERİ * ÇOKLU-ORTAM HİZMET SAYISI 103

104 Ofis Hizmetleri Sayısı Hizmet Sayısı Çoklu-ortam hizmetleri, incelenen dünya KİEM örnekleri içerisinde en az rastlanan hizmetlerden biridir. Şekil 3-6 da görüldüğü gibi, yalnızca 6 örnekte (Avustralya, Uganda, Kanada, Mozambik, Güney Afrika ve Paraguay) sınırlı sayıda çoklu-ortam hizmeti sunulmaktadır. İncelenen dünya örneklerinde, sunulan çoklu ortam hizmet çeşitlerine ilişkin detaylar Şekil 3-7 de verilmiştir: Çoklu-Ortam Hizmet Çeşitleri Video Konferans Web Casting TV Video ŞEKİL 3-7 ÇOKLU-ORTAM HİZMET ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI İncelen dünya örneklerinde 4 farklı çoklu-ortam hizmeti sunulmaktadır: (1) video konferans, (2) web yayıncılık, (3) televizyon ve (4) video. Şekil 3-7 de görüldüğü gibi, bu hizmetlerin içinden Video Konferans ve TV diğer hizmetlere kıyasla daha yaygındır Ofis Hizmetleri Detayı Dünya örneklerinde rastlanan ofis hizmetleri sayısına dair bilgi Şekil 3-8 de verilmiştir Dünya Örnekleri ABD Macaristan Solomon Adaları Sri Lanka ŞEKİL 3-8 DÜNYA ÖRNEKLERİ * OFİS HİZMETLERİ SAYISI % 10 luk oranla (Bkz Şekil 3-1) KİEM lerde en fazla sunulan hizmetlerden biri olan Ofis Hizmetleri incelenen 17 dünya örneğinin 10 unda sunulmaktadır. Şekil 3-8 de görüldüğü gibi en fazla ofis hizmeti, 4 farklı ofis hizmetiyle Lesoto KİEM örneğinde sunulmaktadır. Lesoto yu, sundukları 3 er ofis hizmetiyle ABD ve Macaristan KİEM örnekleri takip etmektedir. Ofis hizmeti sunan diğer ülke örnekleri ise Solomon Adaları, Sri Lanka, Avustralya, Uganda, Mozambik, Güney Afrika ve Paraguay dır. İncelenen dünya örneklerinde, sunulan ofis hizmetleri çeşitlerine ilişkin detaylar Şekil 3-9 da verilmiştir: 104 Copyright 2009 METU EDMER

105 Hizmet Sayısı TÜRKİYE İÇİN KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ (KİEM) MODEL ÖNERİSİ Hizmet Sayısı Çıktı Alma Resim ve Doküman Tarama işlemleri Ofis Hizmeti Çeşitleri Fotokopi Ciltleme Laminasyon ŞEKİL 3-9 OFİS HİZMETLERİ ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI Sunulan ofis hizmetlerinin çeşitleri incelendiğinde (Bkz Şekil 3-9), Çıktı Alma ve Fotokopi en çok sunulan hizmetler olarak göze çarpmaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasında söz konusu hizmetlerin en temel ve vatandaştan talep görmesi en muhtemel ofis hizmetlerinin olması önemli rol oynamaktadır. Rastlanan diğer hizmetler ise resim/doküman tarama, ciltleme ve laminasyon işlemleridir Erişim ve İletişim Hizmetleri Detayı Dünya örneklerindeki erişim ve iletişim hizmetlerine dair bilgi Şekil 3-10 da verilmiştir Telefon Internet e-posta 5 0 Erişim ve İletşim Hizmet Çeşitleri Faks e-sohbet ŞEKİL 3-10 ERİŞİM VE İLETİŞİM HİZMET ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI KİEM lerde en fazla sunulan hizmetlerin başında % 17 lik oranla (Bkz Şekil 3-1) Erişim ve İletişim Hizmetleri gelmektedir. Bu hizmetler, incelenen 17 dünya örneğinden 16 sı tarafından sunulmaktadır. Verilen erişim ve iletişim hizmetleri: (1) Telefon, (2) internet, (3) e-posta, (4) faks ve (5) e-sohbet ten (chat) oluşmaktadır. Internet incelenen KİEM örneklerinde (altyapı yetersizliği nedeniyle bazı bölgelerde sınırlı olarak sunulsa da) en çok sunulan Erişim ve İletişim Hizmet çeşididir. 17 örneğin 16 sı tarafından internet hizmeti verilmektedir. Internet hizmetini (9 dünya örneğinde sunulan) yaygınlık açısından e-posta hizmeti takip etmektedir. Faks, telefon ve e-sohbet(chat) sunulan diğer erişim ve iletişim hizmetleridir. İncelenen her bir örnekte, sunulan erişim ve iletişim hizmetleri sayısı Şekil 3-11 de verilmiştir: 105

106 Hizmet Sayısı Erişim& İletişim Hizmeti Sayısı ABD Solomon Adaları Tayvan Meksika Uganda İngiltere Kanada (British Columbia) Lesoto Paraguay Dünya Örnekleri Macaristan Sri Lanka Avustralya Senegal Latin Amerika, Afrika ve Güney Asya Kanada Mozambik Güney Afrika ŞEKİL 3-11 DÜNYA ÖRNEKLERİ * ERİŞİM VE İLETİŞİM HİZMETLERİ SAYISI İncelenen dünya örneklerinden çoğu birden fazla erişim ve iletişim hizmeti sunmaktadır. Sadece Kanada (British Columbia) örneğinde herhangi bir erişim ve iletişim hizmeti verilmemektedir. Bunun nedeni KİEM projesinin eğitimsel bir misyonunun olmasıdır Bilgisayar Kullanım Danışmanlık Hizmetleri Bilgisayar kullanım danışmanlık hizmetleri, KİEM hizmetlerinden yararlanan kullanıcılara rehberlik ve destek sağlanmasını kapsamaktadır. Bilgisayar kullanım danışmanlık hizmetlerinin sayısı Şekil 3-12 de verilmiştir. 2 1 ABD Macaristan İngiltere 0 Dünya Örnekleri ŞEKİL 3-12 DÜNYA ÖRNEKLERİ * BİLGİSAYAR KULLANIM DANIŞMANLIK HİZMET SAYISI Az rastlanan bu hizmet sadece ABD, Macaristan ve İngiltere örneklerinde sunulmaktadır (Bkz Şekil 3-12) Web Tasarım Hizmetleri Web tasarım hizmetleri, KİEM lerin kurulu olduğu bölgedeki esnafın ya da halkın web sitesi ihtiyaçlarına yönelik hizmetlerin sunumunu kapsamaktadır. Web tasarım hizmetleri KİEM lerde az rastlanan bir servis türüdür. Sadece 5 dünya örneğinde (Avustralya, Senegal, UNESCO örneğinin kapsadığı ülkeler, İngiltere ve Mozambik) bu hizmet sunulmaktadır. Web Tasarım hizmeti sunumuna ilişkin sayılar Şekil 3-13 de verilmiştir. 106 Copyright 2009 METU EDMER

107 İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri Web Tasarım Hizmet Sayısı Avustralya Latin Amerika, Afrika ve Güney Asya Mozambik ŞEKİL 3-13 DÜNYA ÖRNEKLERİ * WEB TASARIM HİZMET SAYISI İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri İş bulma ve kariyer hizmetleri KİEM lerin kurulu olduğu bölgedeki vatandaşın iş bulmasına, işverenin ise personel ihtiyacını karşılamasına yönelik hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetler iş arama, mülakat teknikleri, kariyer ve mesleki gelişim danışmanlığını kapsamaktadır. Dünya örneklerindeki iş bulma ve kariyer hizmet sayısı Şekil 3-14 de verilmiştir. 2 Dünya Örnekleri Senegal İngiltere 1 0 Dünya Örnekleri ABD Macaristan Sri Lanka Kanada (British Columbia) ŞEKİL 3-14 DÜNYA ÖRNEKLERİ * İŞ BULMA VE KARİYER HİZMET SAYISI Şekil 3-14 de görüldüğü gibi, iş bulma ve kariyer hizmetleri KİEM lerde az rastlanan bir servis türüdür. Sadece 4 dünya örneği (ABD, Macaristan, SriLanka ve Kanada) bu hizmeti sunmaktadır Küçük İşletme Hizmetleri Küçük işletme hizmetleri KİEM lerin kurulu olduğu bölgedeki esnafın veya işletmelerin belirli ihtiyaçlarına yönelik (muhasebe, envanter takibi, faturalama, vb) hizmetleri kapsamaktadır. Düya örneklerinde az rastlanan küçük işletme hizmet çeşitlerine dair bilgiler Şekil 3-15 de verilmiştir. 107

108 Küçük İşletme Hizmet Sayıları Hizmet Sayısı ŞEKİL 3-15 KÜÇÜK İŞLETME HİZMET ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI Küçük işletme hizmetleri detaylı olarak incelendiğinde (Bkz Şekil 3-15), KİEM lerde en çok karşılaşılan hizmet olarak Ürün promosyonları ve yerel reklam göze çarpmaktadır. KİEM lerin kurulu olduğu kırsal bölgeye ait yöresel ürünlerin tanıtımı, yöre halkının KİEM lerden en çok talep ettiği hizmetlerden biridir. Muhasebe, faturalama, çeviri, envanter takibi ve tercüme de servisleri karşılaşılan diğer küçük işletme hizmetleridir. İncelenen her bir örnekteki, küçük işletme hizmetlerine ilişkin sayılar Şekil 3-16 da verilmiştir. 4 Küçük İşletme Hizmet Çeşitleri Muhasebe Envanter Takibi Faturalama Ürün Promosyonları ve Yerel Reklam Çeviri ve Tercüme Servisi Dünya Örnekleri ABD Macaristan Senegal Güney Afrika ŞEKİL 3-16 DÜNYA ÖRNEKLERİ * KÜÇÜK İŞLETME HİZMET SAYISI Şekil 3-16 da görüldüğü gibi, küçük işletme hizmetleri KİEM lerde az rastlanan servislerden biridir: ABD başta olmak üzere 4 dünya örneğinde (ABD, Macaristan, Senegal ve Güney Afrika) bu hizmet sunulmaktadır Elektronik Yayıncılık Elektronik yayıncılık hizmetleri, KİEM lerin kurulu olduğu bölgeye özel yerel gazetelerin ve dergilerin hazırlanması ve basılmasına yönelik hizmetleri kapsamaktadır. Dünya örnekleri içinde 6 örnekte; ABD, Solomon Adaları, Sri Lanka, Avustralya, Mozambik ve Güney Afrika da bu hizmete rastlanmaktadır. Elektronik yayıncılık hizmetiyle ilgili sayılar Şekil 3-17 de verilmiştir. 108 Copyright 2009 METU EDMER

109 Elekt.Yayın. Hizmet Sayıları Dünya Örnekleri ABD Solomon Adaları Sri Lanka Avustralya Mozambik Güney Afrika ŞEKİL 3-17 DÜNYA ÖRNEKLERİ * ELEKT. YAYIN. HİZMET SAYISI Bilgisayarda Yazma İşlemleri En az talep gören hizmetlerin başında gelen bilgisayarda yazma işlemleri, kullanıcılara ait elle yazılmış metinlerin bilgisayar ortamına aktarılması işlemini kapsamaktadır. Dünya örnekleri içinde sadece 2 örnekte Solomon Adaları ve Güney Afrika da bu hizmete rastlanmaktadır. Dünya örneklerinde rastlanan bilgisayarda yazma hizmetine ait sayılar Şekil 3-18 de verilmiştir. ŞEKİL 3-18 DÜNYA ÖRNEKLERİ * BİLGİSAYARDA YAZMA HİZMET SAYISI e-ticaret Hizmetleri e-ticaret hizmetleri özellikle kırsal kesimde ticaretin BİT ile desteklenmesini sağlayan bir takım servisleri kapsamaktadır. Bu servisler aşağıdaki gibidir: (1) Dış kaynak kullanımı, (2) Kendi ürününü pazarlama, (3) Yerel ürünler için pazar ve ortak arama, (4) Uluslararası ticari fuar bilgilerine erişme. Şekil 3-19 da, her bir dünya örneğinde rastlanan e-ticaret hizmet çeşitlerine dair sayılar verilmiştir. 109

110 E-Ticaret Hizmet Sayıları Hizmet Sayısı Dış Kaynak Kullanımı (outsourcing) Kendi Ürününü Pazarlama (Self-employement) Yerel Ürünler için Pazar ve Ortak Arama Uluslar arası Ticari Fuar Bilgilerine Erişme E-Ticaret Hizmet Çeşitleri ŞEKİL 3-19 E-TİCARET HİZMET ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI En çok sunulan e-ticaret hizmeti yerel ürünler için pazar ve ortak aramadır (Bkz Şekil 3-19). Bu hizmetin yöre halkının ve özellikle esnafların ticari alandaki ihtiyaçlarını karşılamaları açısından oldukça caziptir. Ayrıca, kendi ürününü internet üzerinden pazarlama ve uluslararası ticari fuarlara katılım olanağı özellikle küçük çaptaki yerel üreticiler için önem taşımaktadır. Şekil 3-20 de görüldüğü gibi, dünya örneklerinde çok fazla rastlanmayan e-ticaret hizmeti yalnızca dört ülke (ABD, SriLanka, Senegal ve Lesoto) tarafından sunulmaktadır. Dünya örneklerinde rastlanan e-ticaret hizmet sayıları Şekil 3-20 de verilmiştir Dünya Örnekleri ABD Sri Lanka Senegal Lesoto ŞEKİL 3-20 DÜNYA ÖRNEKLERİ * E-TİCARET HİZMET SAYISI Çevrimiçi Bilgi Servisleri Çevrimiçi bilgi servisleri, yöre halkının ihtiyaç ve talepleri doğrultusunda özel içeriklerin hazırlanması ve bu içeriklerin KİEM lerden çevrimiçi ulaşılabilir hale getirmesine yönelik hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetler aşağıdaki gibidir: (1) Tarım, hayvancılık gibi özel alanlarda bilgi sunma (2) Yerel ve ulusal haberlerden bilgi edinme, 110 Copyright 2009 METU EDMER

111 Çevrimiçi Bilgi Hizmet Sayıları Hizmet Sayısı (3) Turist bilgilendirme servisleri. Dünya örneklerinde rastlanılan çevrimiçi bilgi servisi çeşitlerine dair sayılar Şekil 3-21 de verilmiştir. ŞEKİL 3-21 ÇEVRİMİÇİ BİLGİ SERVİSİ ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI En çok sunulan çevrimiçi bilgi servisi tarım, hayvancılık gibi alanlarda özel içerik sunma servisidir. Çevrimiçi bilgi servisinin dünya örneklerindeki dağılımı Şekil 3-22 de verilmiştir Çevrimiçi Bilgi Hizmet Çeşitleri Tarım, hayvancılık, vs gibi özel alanlarında bilgi sunma Yerel ve ulusal haberlerden bilgi edinme, Turist bilgilendirme servisleri 1 0 Dünya Örnekleri Macaristan Solomon Adaları Sri Lanka Meksika Uganda İngiltere Kanada (British Columbia) Mozambik ŞEKİL 3-22 DÜNYA ÖRNEKLERİ * ÇEVRİMİÇİ BİLGİ SERVİSİ SAYILARI Dünya örneklerinde yaygın olarak rastlanılan bilgi servisleri incelenen 8 KİEM örneğinde (Macaristan, SriLanka, Uganda, Kanada, Solomon Adaları, Meksika, İngiltere ve Mozambik) sunulmaktadır Basılı Referans Kaynaklar - Kütüphane Hizmeti Basılı referans kaynaklar/kütüphane hizmetleri, KİEM lerde kitap, dergi, vb kaynakların kütüphane sistemiyle kullanıma sunulmasını kapsamaktadır. Dünya örneklerinde rastlanan basılı referans kaynaklar/kütüphane hizmetlerine dair ülke dağılımları ile ilgili detaylar Şekil 3-23 de verilmiştir. 111

112 Basılı Ref. ve Kütüp. Hizmet Sayıları Dünya Örnekleri ŞEKİL 3-23 DÜNYA ÖRNEKLERİ * BASILI REF. VE KÜTÜP. HİZMET SAYILARI Dünya örneklerinde çok fazla rastlanmayan basılı referans kaynaklar/kütüphane hizmeti yalnızca 3 ülke (Macaristan, Uganda ve Mozambik) tarafından sunulmaktadır KİEM Kurulum Bölgeleri İncelenen dünya örnekleri kapsamında, KİEM kurulum bölgesine dair bilgiler Şekil 3-24 de verilmiştir Macaristan Uganda Mozambik Kırsal 2. Kentsel ŞEKİL 3-24 DÜNYA ÖRNEKLERİ * KURULUM BÖLGELERİ İncelenen dünya örneklerinin tümünde KİEM ler kırsal alana kurulmuştur. Bir diğer deyişle, KİEM projelerinde öncelikli olarak kırsal kesimdeki halkın ihtiyaçları göz önüne alınmıştır. Bunun yanısıra, 5 dünya örneğinde KİEM lerin hem kırsal hem de kentsel bölgeye kurulduğu görülmektedir Proje Sahibi (Yürütücü) Bu bölümde geçen Proje Sahibi nden kasıt KİEM projesini yöneten ve tüm inisiyatifi elinde bulunduran kurum veya kuruluşlardır. İncelenen 17 örnekte, proje sahibi kurumlar arasında kamu, uluslararası kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektöre rastlanmaktadır. Projeler tek bir kurum tarafından veya birden fazla kurum işbirliğinde yürütülebilmektedir Şekil 3-25 de, incelenen KİEM örneklerinde yönetimde -tek başına veya işbirliği içinde- yer almış kurumların oranlarına dair detaylar verilmiştir. 112 Copyright 2009 METU EDMER

113 80% 76% 60% 40% 20% 0% 41% 24% 24% Kamu STK Özel Sektör Uluslar arası Kuruluşlar ŞEKİL 3-25 YÖNETİMDE ROL ALAN KURUMLAR Şekil 3-25 incelendiğinde, Kamu % 76 lık oranla KİEM projelerinin yönetiminde en çok rol almış kurum olarak göze çarpmaktadır. Kamu incelenen 17 dünya örneğinin 13 ünde tek başına ya da diğer kurumlarla işbirliği içinde proje yürütücülüğü yapmıştır. STK lar ise % 41 lik oranla KİEM lerin yönetiminde en çok rol alan ikinci kurumdur. İncelenen 17 dünya örneğinin 7 sinde STK lar tek başına ya da diğer kurumlarla işbirliği içinde yönetimde görev almıştırtır. Özel sektör ve uluslararası kuruluşların oranı ise % 24 tür. Şekil 3-26 da tek başına yönetim sahibi olan kurumların ve karma yönetime sahip KİEM lerin oranları verilmiştir. Karma (1+n) 35% Kamu 41% Uluslararası Kuruluşlar 6% Özel Sektör 6% STK 12% ŞEKİL 3-26 YÖNETİM SAHİBİ KURUM(LAR) Kamu, incelenen 17 dünya örneğinin 7 sinde KİEM yönetimini tek başına üstlenmiş ve % 41 lik oranla bu alanda başta gelen kurum olmuştur. % 12 lik oranla STK lar yönetimde tek başına rol sahibi kurum olarak 2. sıradadır. STK ları, % 6 lık oranla özel sektör ve uluslararası kuruluşlar takip etmektedir. İncelenen örneklerin 6 tanesi (% 35) ise birden fazla kurumun (kamu, STK, özel sektör, uluslararası kuruluşlar) işbirliğiyle karma bir şekilde yönetilmiştir. Sonuç olarak, incelenen dünya KİEM örnekleri kapsamında, proje yönetiminde en çok pay sahibi kurum Kamu olmuştur. Birçok hükümet KİEM projesine yönetim anlamında büyük destek sağlamış, bazı projeler hükümetler tarafından tek başına üstlenilmiştir. Bunun yanı sıra, KİEM yönetimlerine dair bir diğer bulgu da Karma yönetim modelinin pek çok ülke tarafından benimsenmiş olmasıdır. Kamu, projeleri tek başına üstlenmek yerine STK, özel sektör veya uluslararası kuruluşların da yönetimsel anlamda desteğine başvurarak projeyi kurulan işbirlikleri çerçevesinde yürütmüştür. 113

114 KİEM İşletimi Bu bölümde, KİEM İşletmeni nden kasıt farklı bölgelerdeki KİEM merkezlerinin işletiminden sorumlu kurum veya kurumlardır. İncelenen 17 dünya KİEM örneğinde, işletim sahibi kurumlar arasında kamu, sivil toplum kurumları ve özel sektöre rastlanmıştır. Bu kurumlar tüm KİEM merkezlerinin işletimini tek başına üstlendiği gibi, karma bir işletim modelinin uygulandığı, bir diğer deyişleher bir KİEM in işletiminin belirlenen kriter ve şartlar doğrultusunda farklı kurum ve kuruluşların sorumluluğuna verildiği KİEM projeleri de mevcuttur. Şekil 3-27 de, incelenen KİEM örneklerinde rol sahibi kurumların yüzde olarak detayları verilmiştir. 80% 65% 60% 53% 53% Kamu 40% STK 20% 0% Özel Sektör ŞEKİL 3-27 İŞLETİMDE ROL ALAN KURUMLAR Şekil 3-27 incelendiğinde, % 65 lik oranla Kamu KİEM merkezlerinin işletiminde en çok rol almış kurum olarak göze çarpmaktadır. Kamu incelenen 17 dünya örneğinin 11 inde, tüm KİEM merkezlerinin ya da bir kısmının işletimini sağlamıştır. STK ve özel sektör % 53 lük oranlarla tüm KİEM merkezlerinin ya da bir kısmının işletiminde rol alan diğer kurumlardır. İncelenen 17 dünya örneğinin 9 unda özel sektör ve diğer 9 unda STK, KİEM merkezlerinin işletimini sağlamıştır. Şekil 3-28 de, işletimi tek başına elinde bulunduran kurumların ve karma işletim modeline sahip KİEM lerin oranları verilmiştir. ŞEKİL 3-28 İŞLETİM SAHİBİ KURUM(LAR) İncelenen 17 dünya örneğinin 9 u (% 53) karma işletim modeline sahiptir. Başka bir deyişle, dünya genelinde, tüm KİEM merkezlerinin işletimini tek bir kurumun sorumluluğuna vermek yerine, birden fazla kurumun (kamu, STK veya özel sektör) KİEM merkezlerinin 114 Copyright 2009 METU EDMER

115 işletiminde desteğini alma yaklaşımı tercih edilmiştir. Kurumların tek başına tüm KİEM merkezlerinin işletimini üstlendiği örnekler incelendiğinde, Kamu % 23 lük oranla bu alanda başta gelen kurum olmuştur. % 12 lik oranlarla STK lar ve özel sektör işletimi tek başına üstlenmiş diğer kurumlardır. Sonuç olarak, incelenen dünya örneklerinde görülmektedir ki, KİEM merkezlerinin işletimini tek kurumun yetkisine sunma yöntemi tercih edilmemektedir. Aksine, birden fazla kurumun (kamu, STK veya özel sektör) KİEM merkezlerinin işletiminde desteğini alma yaklaşımı öne çıkmaktadır. Bunlara ilaveten, KİEM projelerinin yönetiminde olduğu gibi işletiminde de Kamu desteği yüksek oranda mevcuttur Finansman ve Mali Kaynak Bu bölümde KİEM lerin sürdürülebilirliği açısından en önemli konulardan biri olan finansman ve mali kaynak üzerine gerçekleştirilen araştırmanın sonuçları paylaşılmıştır. İncelenen dünya örneklerinde, çeşitli mali kaynaklar kullanılarak KİEM lerin finansman sorununa çeşitli çözümler üretilmiştir. Dünya örneklerinde rastlanan mali kaynaklar: (1) KİEM den sağlanan gelir, (2) devlet bütçesi, (3) belediyenin sunduğu kaynaklar, (4) uluslararası fonlar, (5) paydaş desteği ve (6) bağışlardır. Şekil 3-29 da incelenen örneklerde kullanılan mali kaynakların toplamdaki yüzdeleri verilmiştir. ŞEKİL 3-29 MALİ KAYNAK YÜZDELERİ Şekilde görüldüğü gibi, incelenen dünya örneklerinde en çok başvurulan mali kaynak % 31 lik oranla ücretli hizmet sunumunda sağlanan gelirlerdir. İncelenen KİEM örneklerinden 15 tanesi sürdürülebilirliği sağlamak amacıyla ücretli hizmet vermektedir. Buradaki önemli nokta, ücretli hizmete geçiş şeklidir. Mali kaynak yaratma anlamında ücretli hizmet yöntemine başvurulan KİEM projelerinde, projenin başlangıç aşamasında farklı mali kaynaklar kullanılarak KİEM ler işletilmiş ve vatandaştan ücret talep edilmemiştir. Devam eden yıllarda ise mali kaynak konusunda planlanan şekilde değişikliğe gidilerek diğer bütçe kalemleri düşürülmüş (devlet bütçesi, paydaş desteği, vs) ve verilen hizmet karşılığında 115

116 vatandaştan ödenebilir makul ücretler alınmaya başlanmıştır. Her bir dünya örneğinde kullanılan mali kaynaklar Şekil 3-30 da detaylı bir şekilde verilmiştir: ŞEKİL 3-30 MALİ KAYNAK * DÜNYA ÖRNEKLERİ Ücretli hizmet dışında, devlet bütçesi, uluslararası fonlar, paydaş desteği ve bağışlar da sıkça kullanılan diğer mali kaynaklardır. En az kullanılan mali kaynak ise belediyenin sunduğu kaynaklardır. Şekil 3-30 incelendiğinde görülmektedir ki devlet bütçesinden yararlanmayan KİEM projeleri genel olarak uluslararası fonlarla beslenmektedir. Sonuç olarak, KİEM lerin sürdürülebilirliğinde önemli olan finansman konusunda ücretli hizmet en önemli parasal destek olarak göze çarpmaktadır. Aynı zamanda devlet desteği, yönetim ve işletimde olduğu gibi finansman konusunda da yüksek oranda mevcuttur. 116 Copyright 2009 METU EDMER

117 3.2. TÜRKİYE ÖRNEKLERİ DEĞERLENDİRMESİ Araştırma kapsamında incelenen Türkiye örnekleri aşağıdaki gibidir: 1. KİEM Projesi 2. Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi 3. BELNET Projesi 4. Internet Kafeler İncelemeler ile ilgili değerlendirme sonuçları, izleyen alt bölümlerde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır Sunulan Hizmetler Üzerine İnceleme Dünya örneklerinde sunulan hizmetlere kıyasla, Türkiye deki benzer merkezlerde sunulan hizmet çeşitleri çok sınırlıdır. Sunulan hizmetler Çizelge 3-2 de gösterilmiştir : ÇİZELGE 3-2 TÜRKİYE KİEM ÖRNEKLERİNDE SUNULAN HİZMETLER 1. Eğitimler Temel Bilgisayar Eğitimleri Kadınlara Bilişim Eğitimleri Bilgisayar Sertifikasyon Dersleri Ofis Programları Eğitimi 2. Ofis Hizmetleri Çıktı Alma Fotokopi Doküman tarama işlemleri 3. Erişim ve İletişim Hizmetleri İnternet e-posta e-sohbet 4. Çevrimiçi Bilgi Servisleri Bilgilendirme Portali Sayısal Kütüphane ECDL (Avrupa Bilgisayar Yeterlilik Sertifikası) uzaktan eğitim modülü Çevrimiçi Dershane Sistemi Gençlik Platformu Microsoft Sınırsız Potansiyel müfredatı 5. Eğlence Servisleri Şekil 3-31 de incelenen Türkiye KİEM örneklerinde karşılaşılan servislerin yüzde olarak dağılımları verilmiştir. 117

118 Çevrimiçi Bilgi Servisleri 15% Eğlence Servisleri 8% Eğitimler 31% Erişim ve İletişim Hizmetleri 31% Ofis Hizmetleri 15% ŞEKİL 3-31 TÜRKİYE KİEM ÖRNEKLERİ HİZMET DAĞILIMI Dikkat edilirse, Türkiye deki örneklerde, dünya örneklerinde de çokça karşılaşılan temel hizmetlere öncelik verilmiştir. E-devlet veya e-ticaret gibi ileri düzey hizmetlere hiçbir Türkiye örneğinde henüz rastlanmamaktadır. Şekil 3-31 incelendiğinde, Türkiye örneklerinde en çok sunulan hizmetin Eğitimler ve Erişim ve İletişim Hizmetleri olduğu açıkça görülmektedir. Eğlence Hizmeti ise en az rastlanan hizmet türüdür. Bu hizmet sadece internet kafelerde sunulmaktadır. Şekil 3-32 de Türkiye örneklerinde rastlanan hizmetlerin geneldeki oranları verilmiştir. 100% 80% 60% 40% 20% 0% 100% 100% 50% 50% 25% Eğitimler Ofis Hizmetleri Erişim ve İletişim Hizmetleri Çevrimiçi Bilgi Servisleri Eğlence Servisleri ŞEKİL 3-32 TÜRKİYE ÖRNEKLERİ * HİZMETLER Şekil 3-32 de görüldüğü gibi Eğitimler ve Erişim ve İletişim Hizmetleri KİEM ve benzeri projelerin tümünde verilen hizmetlerdir. Ofis hizmetlerine % 50 lik oranla 4 KİEM projesinden sadece BELNET ve internet kafe örneklerinde rastlanmaktadır. Çevrimiçi bilgi servislerine de aynı oranla sadece Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi ve BELNET projesinde rastlanmaktadır Eğitim Hizmetleri Eğitim hizmetlerine ait alt hizmetler ile her birine karşılık gelen Türkiye kiem örneği sayısı ile ilgili bilgiye Şekil 3-33 den ulaşılabilir. 118 Copyright 2009 METU EDMER

119 Hizmet Sayısı TÜRKİYE İÇİN KAMU İNTERNET ERİŞİM MERKEZLERİ (KİEM) MODEL ÖNERİSİ Hizmet Sayısı Eğitim Hizmeti Çeşitleri Temel Bilgisayar Eğitimleri Bilgisayar Sertifikasyon Kursları Kadınlara bilişim eğitimi Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Eğitimleri ŞEKİL 3-33 EĞİTİM HİZMETİ ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI Eğitim hizmetinin detaylarına bakıldığında (Bkz şekil 3-33), Temel Bilgisayar Eğitimleri nin en çok verilen eğitim olduğu görülmektedir. Türkiye örneklerindeki bu istatistik, dünya KİEM örnekleriyle paralellik göstermektedir. Şekil 3-33 de görüldüğü gibi, Türkiye deki merkezlerde sunulan diğer eğitimler Bilgisayar Sertifikasyon Kursları, Kadınlara Bilişim Eğitimi ve Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor eğitimidir. Temel bilgisayar eğitimi 4 projede de verilen en yaygın ve popüler eğitim hizmeti türüdür. Geri kalan eğitim hizmetleri sadece Habitat için Gençlik Derneği tarafından yürütülen projede sunulmaktadır Ofis Hizmetleri Türkiye KİEM örneklerinde rastlanan ofis hizmetlerine dair bilgi Şekil 3-34 de verilmiştir. 3 Çıktı Alma 2 Fotokopi 1 0 Ofis Hizmeti Çeşitleri Resim ve Doküman Tarama işlemleri ŞEKİL 3-34 OFİS HİZMET ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI Ofis hizmetinin detaylarına bakıldığında (Bkz şekil 3-34) çıktı alma en çok rastlanan hizmet türüdür. 4 KİEM projesinden 2 sinde (BELNET ve internet kafeler) çıktı alma hizmeti sunulmaktadır. Ofis hizmetlerinde önemli bir yüzdeye sahip olan Internet kafeler 3 ofis hizmetini de sunabilen tek KİEM türüdür Erişim ve İletişim Hizmetleri İncelenen Türkiye KİEM örneklerinde rastlanılan erişim ve iletişim hizmetleri sayısı Şekil 3-35 de verilmiştir. 119

120 Hizmet Sayısı Hizmet Sayısı Internet e-posta Chat 0 Erişim ve İletişim Hizmetleri Çeşitleri ŞEKİL 3-35 ERİŞİM VE İLETİŞİM HİZMET ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI Popüler hizmetlerden biri olan erişim ve iletişim hizmetlerinin detaylarına bakıldığında (Bkz Şekil 3-35), internet hizmetinin bu kategoride en çok sunulan hizmet olduğu görülmektedir. Türkiye örneklerindeki bu istatistik, dünya KİEM örnekleriyle paralellik göstermektedir. Tüm Türkiye örneklerinde internet hizmeti verilmektedir Çevrimiçi Bilgi Servisleri İncelenen Türkiye örneklerinde rastlanan çevrimiçi bilgi servisi çeşitlerine dair bilgiler Şekil 3-36 da verilmiştir Çevrimiçi Bilgi Servisi Çeşitleri Bilgilendirme Portali Online Dershane Sistemi Dijital Kütüphane Gençlik Platformu ECDL (Avrupa Bilgisayar Yeterlilik Sertifikası)e-learning eğitim modülü ŞEKİL 3-36 ÇEVRİMİÇİ BİLGİ SERVİS ÇEŞİTLERİ * HİZMET SAYISI Türkiye örnekleri incelendiğinde dünyadaki örneklerde rastlanan çevrimiçi bilgi servislerinden daha farklı servisler sunulduğu görülmektedir. BELNET projesi ve Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi bu kategorideki başarılı örneklerdir Eğlence Hizmeti Sadece internet kafelerde sunulan eğlence hizmeti eğitimsel nitelik taşımayan oyunlardır KİEM Kurulum Bölgeleri İncelenen Türkiye örnekleri kapsamında, KİEM kurulum bölgesine dair detaylar Şekil 3-37 de verilmiştir. 120 Copyright 2009 METU EDMER

121 Kırsal 2. Kentsel ŞEKİL 3-37 KİEM KURULUM BÖLGESİ ORANLARI Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, tüm Türkiye örneklerinde merkezler kentsel alanlara kurulmuştur. Bunun yanısıra, yalnızca internet kafeler hem kırsal bölgeye hem de kentsel bölgeye kurulmuştur Proje Sahibi (Yürütücü) İncelenen her bir Türkiye örneğinin yürütücüsü farklı tip kurumlardır. Kamu, STK, özel sektör ve belediye proje yürütücüsü olabilmektedir. Her bir proje için proje sahibi kurum aşağıdaki tabloda verilmiştir: ÇİZELGE 3-3 TÜRKİYE KİEM UYGULAMALARI YÖNETİCİ KURUMLAR PROJE ADI PROJE SAHİBİ KİEM Projesi M.E. B. Bilenler Bilmeyenlere Bilgisayar Öğretiyor Projesi (BBBÖP) Habitat için Gençlik Derneği BELNET Projesi İ.B.B Internet Kafeler Özel Şekil 3-38 de, incelenen örneklerde, yönetim sahibi kurumların detayları verilmiştir Kamu STK Özel Sektör Belediye ŞEKİL 3-38 YÖNETEN KURUM * KİEM PROJESİ SAYISI Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, her bir kurum incelenen 4 Türkiye projesinden birini yürütmektedir. 121

122 KİEM İşletimi Şekil 3-39 da, incelenen KİEM örneklerinde işletim sahibi kurumların detayları verilmiştir Kamu STK Özel Sektör Belediye 0 ŞEKİL 3-39 İŞLETEN KURUM * KİEM PROJESİ SAYISI Türkiye deki örneklerde genel olarak proje sahibi kurumun merkezlerin işletimini de üstlendiği göze çarpmaktadır. İstisna olarak, BBBÖP de KİEM işletiminde STK nın yanı sıra özel sektör firmalarına da rol verilmektedir. Dünya örnekleriyle kıyaslandığında merkezlerin işletimi konusunda Türkiye de diğer kurumlarla çok fazla işbirliğine gidilmediği ve proje yöneticisi kurumun işletimi de üstlendiği göze çarpmaktadır Finansman ve Mali Kaynak İncelenen 4 Türkiye örneğinde rastlanan mali kaynak türleri şöyledir: 1. Devlet Bütçesi 2. Belediyenin Sunduğu Kaynaklar 3. Uluslararası Fonlar 4. Paydaş Desteği (Özel Sektör) 5. KİEM'den Sağlanan Gelir (Ücretli Hizmet) Her bir Türkiye KİEM örneğinde kullanılan mali kaynaklar Şekil 3-40 da verilmiştir: MEB BBBÖP BELNET Internet Kafe KİEM'den Sağlanan Gelir (Ücretli Hizmet) Paydaş Desteği (Özel Sektör) Uluslar arası Fonlar Belediyenin Sunduğu Kaynaklar Devlet Bütçesi ŞEKİL 3-40 KİEM PROJESİ * MALİ KAYNAK Finansman ve mali kaynak zenginliği konusunda, BBBÖP sahip olduğu 3 farklı mali kaynakla (belediye kaynakları, uluslararası fonlar, özel sektör desteği) Türkiye örnekleri içinde ilk sırada gelmektedir (Bkz Şekil 3-40). Bu kısımda dikkati çeken şöyle bir nokta vardır: Ücretli hizmetle kaynak yaratma tercih edilmemesine karşın internet kafelerin tek mali kaynağı ücretli hizmetdir. 122 Copyright 2009 METU EDMER

123 3.3. KİEM -TÜRKİYE VE DÜNYA KARŞILAŞTIRMA ÖZETİ KRİTER TÜRKİYE ÖRNEKLERİ DÜNYA ÖRNEKLERİ Hizmetler Temel hizmetlere odaklanılmıştır (internet, temel bilgisayar eğitimi, vb) Proje Sahibi (Yürütücü) KİEM İşletmeni Finansman ve Mali Kaynak Hizmet sayısı sınırlı: 5 farklı hizmet türü. En yaygın servis türleri eğitim hizmetleri ve erişim & iletişim hizmetleri. Kamu sadece bir KİEM projesinin yürütücülüğünü yapmaktadır. Tüm örneklerde yönetim ilgili kurumun tek elinde bulunmaktadır. İşletimde ön plana çıkan bir kurum bulunmamaktadır. Sadece bir örnekte karma modele rastlanmaktadır: HABİTAT a ait projede İşletim STK veya özel sektöre aittir. Sadece bir KİEM örneğinde (internet kafe) ücretli hizmet sunulmaktadır. KİEM projelerinde sınırlı sayıda mali kaynak kullanılmıştır. Ort: 1,75 (7/4). Sadece 1 KİEM projesinde uluslararası fondan yararlanılmıştır. Temel hizmetlerin yanında ileri düzey hizmetler de sunulmaktadır (edevlet, e-ticaret). Çok çeşitli hizmetler sunulmaktadır (Küçük işletme hizmetleri, iş bulma ve kariyer hizmetleri, vb): 14 farklı hizmet grubu, 56 farklı hizmet türü. En yaygın servis türleri eğitim hizmetleri ve erişim & iletişim hizmetleridir. Kamunun KİEM projesinin yönetiminde ağırlığının (% 76) fazla olduğu görülmektedir. Yönetimde salt kamu yönetimi (% 41) veya karma model* (% 35) benimsenmiştir: * Birden fazla kurum proje yönetimden rol almaktadır. Kamunun KİEM lerin işletiminde ağırlığının (% 65) fazla olduğu görülmektedir. İşletimde karma model* (%53) benimsenmiştir. * Aynı proje kapsamındaki farklı KİEM ler farklı kurumlar tarafından işletilmektedir. Neredeyse tüm KİEM örnekleri ücretli hizmet sunmaktadır. KİEM projelerinde çok çeşitli mali kaynak yaratılmıştır. Ort: 2,88 (49/17) KİEM projelerinin % 47 sinde uluslararası fondan yararlanılmıştır. 123

124 3.4. ANKET Toplumun KİEM lerden beklentilerini anlamak ve ona göre hareket etmek amacıyla, 2000 kişilik bir kullanıcı grubuna anket uygulanmıştır. ( Bkz EK-B ) Türkiye deki KİEM uygulamaları içinde en başarılı projelerden biri olan BELNET (Bkz Belnet İnternet Evleri İstanbul Belediyesi), anketlerin uygulatılmasında büyük destek sağlamıştır. Anket katılımcıları BELNET kullanıcı grubundan seçilmiştir. Anket değerlendirmesi için 80 kişilik kullanıcı rastgele seçilerek örneklem olarak belirlenmiştir. Anket sonuçları grafiksel gösterimlerle ilerleyen bölümlerde açıklanmıştır Kullanıcı Profili Ankete katılan kullanıcı grubunun cinsiyet bilgisi Şekil 3-41 de verilmiştir: ŞEKİL 3-41 CİNSİYET DAĞILIMI Şekilde görüldüğü gibi, katılımcıların %70 oranla büyük çoğunluğu erkeklerden, % 30 u ise kadınlardan oluşmaktadır. Elde edilen bu cinsiyet dağılım bilgisi toplumdaki kadın nüfusunun KİEM kullanımının arttırılmasına yönelik bazı çalışmaların gerekliliğini göstermektedir. Ankete katılan kullanıcı grubunun eğitim durumu bilgisi Şekil 3-42 de verilmiştir: ŞEKİL 3-42 EĞİTİM DURUMU Şekilde görüldüğü gibi, KİEM lerden en çok faydalanmayan aday kullanıcı grubu, % 54 lük oranla ilköğretim öğrencisi/mezunlarıdır. İlköğretim grubunu % 37 lik oranla lise öğrencisi/mezunları takip etmektedir. Üniversite ve doktora öğrencisi/mezunları ise KİEM leri tercih etmeyen kullanıcı grubu olarak göze çarpmaktadır. Ankete katılan kullanıcı grubunun iş profili detayları Şekil 3-43 de verilmiştir: 124 Copyright 2009 METU EDMER

125 ŞEKİL 3-43 İŞ PROFİLİ Yukarıdaki şekil incelendiğinde, % 84 lük oranla öğrencilerin KİEM kullanıcıları içerisinde en geniş grubu oluşturduğu göze çarpmaktadır. Öğrencileri takiben % 15 lik oranla çalışanlar da KİEM lerden çok yoğun olmasa da yararlanmaktadır. Emekli grubu ise KİEM lerden neredeyse hiç yararlanmamaktadır. Buradan yola çıkarak, çalışan ve emekli kesime yönelik talep yaratıcı çalışmaların yapılması gerekliliği sonucuna varılabilir. Ankete katılan kullanıcı grubunun bilgisayar sahibi olma oranları Şekil 3-44 de verilmiştir: ŞEKİL 3-44 EVDE BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİ Yukarıdaki şekilde incelendiğinde % 55 lik oranla kullanıcı grubunun çoğunluğunun bilgisayar sahibi olmadığı görülmektedir. % 45 lik oranla evinde bilgisayar sahibi kullanıcıların KİEM leri tercih etmesi diğer dikkat çekici bir noktadır Kullanım Amacı Ankete katılan kullanıcı grubunun KİEM leri kullanım amacına dair bilgiler Şekil 3-45 de verilmiştir: ŞEKİL 3-45 KULLANIM AMACI 125

126 Şekilde görüldüğü gibi KİEM lerden en çok internet kullanmak amacıyla yararlanılmaktadır. Diğer bir yaygın kullanım amacı ise öğrencilerin okul ödevlerini tamamlamak için KİEM lerden yararlanmasıdır. Bilgisayar kullanımını geliştirmek amacıyla pratik yapmaya gelen kullanıcı grubu ise % 22 lik bir orana sahiptir. Diğer (eğlence, haber okuma, vs) amaçlarla gelen kullanıcı sayısı ise çok düşüktür: % 4. Sonuç olarak KİEM lerde sunulan hizmet çeşidini ve kalitesini arttırarak KİEM ler için vatandaş talebi arttırılması ve bu şekilde çok çeşitli kullanım alanlarına hitap etmesi KİEM ler için önemli bir görev olarak görülmelidir. Aşağıdaki bölümde Kullanım Amacı, (1) Bilgisayar sahibi olan ve (2) Bilgisayar sahibi olmayan kullanıcı grupları için ayrı olarak incelenmiştir. Bilgisayar sahibi olan kullanıcı grubunun KİEM leri kullanım amacına dair bilgiler Şekil 3-46 da verilmiştir: ŞEKİL 3-46 EVİNDE BİLGİSAYARI OLANLAR İÇİN: KULLANIM AMACI Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, bilgisayar sahibi olan kullanıcıların kullanım amacı genel popülâsyonla (bkz Şekil 3-45) paralellik göstermektedir. Genel popülâsyonla kıyaslandığında, KİEM lerin Internet amacıyla kullanımında % 3 lük bir artış gözlenmiştir. Ödev amacıyla kullanım aynı oranda takip ederken, bilgisayar kullanımını geliştirmek amacıyla kullanımda bilgisayar sahibi kullanıcılarda % 5 lik bir düşüş görülmektedir. Diğer taraftan, KİEM leri bunların dışında farklı amaçlarla (eğlence, haber okuma, vs) kullanım oranı, bilgisayar sahibi kullanıcılar arasında % 7 ye yükselmiştir. Bilgisayar sahibi olmayan kullanıcı grubunun KİEM leri kullanım amacına dair bilgiler Şekil 3-47 de verilmiştir: ŞEKİL 3-47 EVİNDE BİLGİSAYARI OLMAYANLAR İÇİN: KULLANIM AMACI 126 Copyright 2009 METU EDMER

127 Yukarıdaki şekilde incelendiğinde, -ufak farklılıklar dışında- bilgisayar sahibi olmayan kullanıcıların KİEM lerden yararlanma nedenleri diğer grupla (evinde bilgisayarı olan kullanıcılar) çok büyük yakınlık göstermektedir. Farklılıklardan biri, internet amacıyla kullanımın % 6 lık oranla düşüp, KİEM leri ödev yapmak amacıyla kullanımın % 3 artmasıdır. Yani bilgisayar sahibi olmayan kullanıcılar diğer kullanıcılara göre KİEM leri ödev yapma amacıyla daha yüksek oranda kullanmaktadır. Benzer bir durum da bilgisayar kullanımını geliştirme konusunda söz konusudur. Evinde bilgisayarı olmayan kullanıcılar, bilgisayar sahibi kullanıcılara oranla % 8 daha fazla, bilgisayar kullanımını geliştirmek amacıyla KİEM lere gitmektedir Tercih Nedeni Ankete katılan kullanıcı grubunun KİEM leri tercih nedenine dair bilgiler Şekil 3-48 de verilmiştir: ŞEKİL 3-48 TERCİH NEDENİ Yukarıdaki şekli incelediğimizde, % 28 lik oranla güvenli internetin KİEM leri tercih edilebilir kılan en önemli nedenlerin başında geldiğini görmekteyiz. Diğer bir önemli neden ise KİEM lerin vatandaşa ücretsiz olarak hizmet vermesidir. Bunları takiben, temiz olması (% 17), sigara içilmemesi (% 16), ücretsiz yazıcı hizmeti (% 12) ve sunulan içerik (% 5) sırasıyla diğer tercih nedenleridir. Bu bilgiler, yeni KİEM oluşumlarında vatandaş memnuniyetinin sağlanması konusunda yol gösterici olacaktır. Aşağıdaki bölümde Tercih Nedeni, (1) Bilgisayar sahibi olan ve (2) Bilgisayar sahibi olmayan kullanıcı grupları için ayrı olarak incelenmiştir. Bilgisayar sahibi olan kullanıcı grubunun KİEM leri tercih etmesine dair bilgiler Şekil 3-49 da verilmiştir: 127

128 ŞEKİL 3-49 EVİNDE BİLGİSAYARI OLANLAR İÇİN: TERCİH NEDENİ Yukarı şekil incelendiğinde, bilgisayar sahibi kullanıcıların KİEM leri tercih nedenleri, gene popülasyondaki eğilimle yakınlık göstermektedir. Genel popülâsyonla kıyaslandığında, KİEM lerin güvenli internet ve ücretsiz hizmet nedenleriyle tercih edilmesinde oran olarak az da olsa bir artış görülmektedir. Ücretsiz yazıcı hizmeti ise, bilgisayar sahibi kullanıcıları açısında genel popülasyona oranla geçerliliği daha az olan bir tercih nedenidir. Bunun nedeni bilgisayar sahibi kullanıcıların kendine ait bir yazıcısı olma olasılığıdır. Diğer taraftan, genel popülasyonla kıyasladığımızda, KİEM lerin temiz olması ve KİEM lerde sigara içilmemesinin bilgisayar sahibi kullanıcılar için önemli bir tercih nedeni olduğunu görmekteyiz. Bilgisayar sahibi olmayan kullanıcı grubunun KİEM leri tercih etmesine dair bilgiler Şekil 3-50 de verilmiştir: ŞEKİL 3-50 EVİNDE BİLGİSAYARI OLMAYANLAR İÇİN: TERCİH NEDENİ Yukarıdaki şekilde incelendiğinde, -ufak farklılıklar dışında- bilgisayar sahibi olmayan kullanıcıların KİEM leri tercih etme nedenleri diğer grupla (evinde bilgisayarı olan kullanıcılar) çok büyük yakınlık göstermektedir. Farklılıklardan biri, güvenli internet nedeniyle kullanımın % 3 lük oranla düşüp, KİEM lerin ucuz olması nedeniyle kullanımın % 5 artmasıdır. Yani bilgisayar sahibi olmayan kullanıcılar diğer kullanıcılarla kıyaslandığında, KİEM leri ucuz olması nedeniyle kullanma oranı yükselmektedir. Diğer bir göze çarpan durum ise, ücretsiz yazıcı hizmetinin bilgisayar sahibi olmayan kullanıcılar için daha cazip olmasıdır. Bu durumun aksine, bilgisayar sahibi olmayan kullanıcılar açısından, KİEM lerin temiz olması ve KİEM lerde sigara içilmemesi, bilgisayar sahibi kullanıcı gruba kıyasla daha düşük öncelikli bir tercih nedenidir. 128 Copyright 2009 METU EDMER

129 Kullanım Sıklığı Ankete katılan kullanıcı grubunun kullanım sıklığına ilişkin bilgi Şekil 3-51 de verilmiştir: ŞEKİL 3-51 KULLANIM SIKLIĞI Yukarıdaki şekil incelendiğinde, kullanıcıların büyük çoğunluğunun (% 31 + % 44) her gün ya da 3 günde 1, KİEM i kullandığı görülmektedir. Haftada 1 merkezlerden yararlanan kullanıcı oranı ise % 14 dür. Bu oran kullanım sıklığı azaldıkça düşmektedir (Ayda 1: %6, >1 Ay: %5). Bu bilgiler ışığında görülmektedir ki; kullanıcıların büyük çoğunluğu, KİEM lerin sunduğu fayda ve fırsatların bilincinde olarak düzenli aralıklarla KİEM lerden yararlanmaktadır Tercih Edilen Saat Aralığı Ankete katılan kullanıcı grubunun KİEM leri kullandığı saat aralıklarına ilişkin bilgi Şekil 3-52 de verilmiştir: ŞEKİL 3-52 TERCİH EDİLEN SAAT ARALIĞI Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, KİEM ler en çok öğleden sonraki saatlerde kullanılmaktadır. % 33 lük kullanıcı grubu 12:00-14:00, % 30 luk bir kullanıcı grubu da 14:00-16:00 arasında KİEM leri kullanmaktadır. Sabah erken saatlerde ve akşamın ilerleyen saatlerinde kullanıcı sayısının azaldığı görülmektedir. Örneğin, sabah 10:00-12:00 saatleri arasında % 15, akşam 18:00-20:00 saatleri arasında da sadece % 5 lik bir kullanıcı grubu KİEM lerden faydalanmaktadır. Bu bilgiler, KİEM lerin işletiminde çalışma saatleri konusunda yok gösterici olabilir Talep Gören Servis Bu kısım 5 üzerinden en çok istenilen servisten(5) en az ilgi gören(1) servise doğru bir puanlandırma sistemi ile gerçekleştirilmiştir. Her bir servis başına toplanan puanların ağırlıklı ortalamaları hesaplanmıştır. Ankete katılan kullanıcı grubunun KİEM lerde sunulmasını istediği servislere ilişkin bilgi Şekil 3-53 te verilmiştir. 129

130 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 4,15 3,96 3,89 3,81 3,73 3,61 3,31 3,19 3,15 3,00 2,96 2,93 ŞEKİL 3-53 TERCİH EDİLEN SERVİSLER 2,36 2,31 Eğitimler (Temel Bilgisayar Eğitimi, Okul derslerine destek, vb.) Erişim ve İletişim Hizmetleri ( İnternet, e-posta vb.) Ofis Hizmetleri ( Fotokopi, faks, telefon, yazıcı hizmetleri vb.) Bilgisayar Kullanım Danışmanlık Hizmetleri Bilgisayarda Yazma işlemleri Basılı Referans Kaynaklar - Kütüphane Hizmeti e-devlet Hizmetleri ( Pasaport Başvuruları, Sınav tercih işlemleri, e-okul, vb.) Çoklu Ortam Hizmetleri ( video konferans, tv, radyo vb.) Web Tasarım Hizmetleri İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri Elektronik Yayıncılık (Yerel gazeteler, dergiler hazırlama) Çevrimiçi Bilgi Servisleri Küçük İşletme Hizmetleri (Ürün tanıtımı, pazarlama, vb.) e-ticaret Hizmetleri (Çevirimci alım satım işlemleri) Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, eğitim hizmetleri vatandaş tarafından en çok talep görmesi muhtemel servistir. Eğitim hizmetleri anket katılımcılarının oyları sonucunda 4.15 lik ortalamayla en yüksek puan toplayan servis olmuştur. Eğitim hizmetlerini takiben, erişim ve iletişim hizmetleri ve ofis hizmetleri diğer yüksek talep gören servisler olmuştur. Diğer taraftan küçük işletme hizmetleri ve e-ticaret hizmetleri vatandaş tarafından en az talep gören servisler olarak göze çarpmaktadır. Bu bilgiler doğrultusunda, vatandaşın en çok ihtiyaç duyduğu servisler saptanabilir, aynı zaman da az talep gören servisler için de talep yaratma çalışmaları önceden planlanabilir. Saptanan hizmet talep eğilimi, incelenen dünya örnekleri genelinde tercih edilen ve en fazla sunulan hizmetler ile oldukça yakınlık göstermektedir. 130 Copyright 2009 METU EDMER

131 3.5. SORUNLAR Dünya KİEM Uygulamaları çerçevesinde karşılaşılan genel sorunlar Çizelge 3-4 te verilmiştir. ÇİZELGE 3-4 DÜNYA KİEM UYGULAMALARI SORUNLAR Merkezlerin Kullanımı ile İlgili Sorunlar Merkezlerin Yönetimi ile İlgili Sorunlar Merkezlerin İşletimi ile İlgili Sorunlar Merkezlerin Altyapısı ile İlgili Sorunlar Merkezler ile İlgili Mali Sorunlar Yeterince kullanılmaması Tanıtım zorlukları Farkındalık eksikliği Servis ücretlerini karşılayamama Yetersiz otorite desteği Zayıf yönetim yapısı Proje ilerleyişi takip sorunu Personel işe alımı ve çalıştırma problemleri Kalifiye teknik personel eksikliği Ortaklar arasında koordinasyon ile ilgili aksaklıklar Bina alan yetersizliği Yanlış yer seçimi Elektrik, telefon, internet kesintileri Teknik Altyapı Eksikliği Yazılımların düzgün çalışmaması Donanımların kullanım dışı kalması Teknik altyapının yenilenememesi Teknik destek sağlama sorunları Sınırlı Servis Sunulması İnternet Bağlantısının Güvenilir Olmaması Otorite destek eksikliği Teknik destek maliyetleri Kaynak Bulma Merkezlerin Kullanımı ile İlgili Sorunlar Dünya uygulamalarının bir kısmında merkezlerin yeterince halka tanıtılmaması ya da tanıtım konusunda yaşanan zorluklar nedeniyle, vatandaşta hedeflenen farkındalık yaratılamamış ve bu nedenle yeterli ilgi sağlanamayarak, beklenen kullanıcı potansiyeline ulaşılamamıştır. Bazı kırsal kesim internet erişim merkezleri ise maddi durumu düşük düzeyde halkı hedeflediği halde ücretli servis sunmakta ve bu durum kullanım ücretlerinin çoğu vatandaş tarafından karşılanamamasına yol açarak merkezden yararlanma yüzdesini düşürmektedir. İncelenen Dünya örneklerinde rastlanan merkezlerin kullanımı ile ilgili sorunlar ve karşılaşılma yüzdeleri Şekil 3-54 de gösterilmiştir. 40% 30% 20% 10% 0% 29% 12% 12% 6% ŞEKIL 3-54 MERKEZLERIN KULLANIM SORUNLARI Farkındalık eksikliği Yeterince kullanılmaması Servis ücretlerini karşılayamama Tanıtım zorlukları Şekilde görüldüğü gibi Dünya KİEM örneklerinde kullanım açısından en çok rastlanan sorun %29 oranla kullanıcı farkındalık eksikliği olmuştur. Kullanım sorunlarından merkezlerin yeterince 131

132 kullanılmaması ve kullanıcıların servis ücretlerini karşılayamaması %12 oranla ikinci sırayı paylaşmıştır. %6 oranla en az rastlanan kullanım sorunu tanıtımda yaşanan zorluklardan kaynaklanmıştır Merkezlerin Yönetimi ile İlgili Sorunlar Yönetim konusunda yaşanan en büyük sorun otoritelerden yeterli desteğin alınamaması olmuştur. Otorite desteğinin yetersiz olması genellikle merkezlerin mali destek sağlamasını ve sürdürülebilirliğini zorlaştırmıştır. Etkili bir yönetim yapısı olmayan ya da yönetim ile iletişim kopukluğu bulunan merkezlerde yönetim ve işleyiş konusunda aksaklıklar yaşanmıştır. Ayrıca proje ilerleyişinin takip edilme zorluğu genel olarak dünya uygulamalarında karşılaşılan bir problem olmuştur. İncelenen Dünya örneklerinde rastlanan merkezlerin yönetimi ile ilgili sorunlar ve karşılaşılma yüzdeleri Şekil 3-55 de gösterilmiştir. 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41% 12% 6% Yetersiz otorite desteği Proje ilerleyişi takip sorunu Zayıf yönetim yapısı ŞEKIL 3-55 MERKEZLERIN YÖNETIM SORUNLARI Şekilde görüldüğü gibi yönetim açısından en sık karşılaşılan sorun %41 oranla yetersiz otorite desteğinden kaynaklanmaktadır. Örneklerin %12 sinde proje ilerleyişi takip sorunu yaşanmışken, %6 sında ise zayıf yönetim yapısından kaynaklanan yönetim ile ilgili sorunlar görülmüştür Merkezlerin İşletimi ile İlgili Sorunlar Bazı dünya uygulamalarında merkezlerin işletimi konusunda görevlendirilecek personelin işe alınması ve çalıştırılması konusunda güçlüklerle karşılaşılmıştır. Bu durumun ana sebebi merkezlerde çalışabilecek nitelikte kalifiye teknik personelin bulunamamasından kaynaklanmaktadır. Yerel 40% 30% 20% 10% 0% 29% 12% 12% Personel işe alımı ve çalıştırma problemleri Kalifiye teknik personel eksikliği Ortaklar arasında koordinasyon ile ilgili aksaklıklar ŞEKIL 3-56 MERKEZLERIN İŞLETIM SORUNLARI yönetimlerden yeterli desteğin alınamaması nedeniyle merkezlerin sürdürülebilirliğini sağlama konusunda sorunlar oluşmuştur. İşletim sırasında proje ortakları arasında koordinasyon eksikliği olması merkezlerin işletimi ve servislerin sunumu konusunda aksaklıklar yaşanmasına neden olmuştur. 132 Copyright 2009 METU EDMER

133 Merkezlerde verilmekte olan eğitim servisleri konusunda ise yetişkin kesime bilgisayar öğretilmesi zorluğu ile karşılaşılmıştır. İncelenen Dünya örneklerinde rastlanan merkezlerin işletimi ile ilgili sorunlar ve karşılaşılma yüzdeleri Şekil 3-56 da gösterilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi işletim açısından en sık karşılaşılan sorun %29 oranla personel işe alımı ve çalıştırma problemleri olmuştur. Örneklerin %12sinde karşılaşılan işletim sorunları ise kalifiye teknik personel eksikliği ve ortaklar arasında koordinasyon ile ilgili aksaklıklardan kaynaklanmıştır Merkezlerin Altyapısı ile İlgili Sorunlar Merkezlerin altyapısı konusunda çeşitli sorunlarla karşılaşılmıştır. Bina alanının yetersizliği ve uygun yer seçimi gerçekleştirilmeyen merkezlerde kullanıcı tarafında erişim ve ulaşım konusunda problemler yaşanmıştır. Kırsal kesimde zaman zaman elektrik, telefon ve internet kesintileri ile karşılaşılmış ve bu nedenle kullanım seviyesi beklenen noktaya ulaşamamıştır. Teknik altyapı konusunda yazılımların düzgün çalışmaması, donanımların kullanım dışı kalması ve yenilenememesi ile teknik destek sağlanamaması gibi sorunlar sıklıkla yaşanmıştır. İncelenen Dünya örneklerinde rastlanan merkezlerin altyapı ile ilgili sorunlar ve karşılaşılma yüzdeleri Şekil 3-57 de gösterilmiştir. 30% Elektrik, telefon, internet kesintileri 20% 10% 0% 24% 24% 18% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% Teknik Altyapı Eksikliği Teknik destek sağlama sorunları Bina alan yetersizliği Yanlış yer seçimi Yazılımların düzgün çalışmaması Donanımların kullanım dışı kalması Teknik altyapının yenilenememesi Sınırlı Servis Sunulması İnternet Bağlantısının Güvenilir Olmaması ŞEKİL 3-57 MERKEZLERİN ALTYAPI SORUNLARI Şekilde görüldüğü gibi dünya örneklerinde merkezlerin altyapı sorunlarından en sık karşılaşılanlar %24 oranla elektrik, telefon, internet kesintileri ve teknik altyapı eksikliği olmuştur. İkinci sırada %18 oranla teknik destek sağlama sorunları merkezlerde görülmektedir. Diğer sorunlar bina alan yetersizliği, yanlış yer seçimi, yazılımların düzgün çalışmaması, donanımların kullanım dışı kalması, teknik altyapının yenilenememesi, sınırlı servis sunulması ve internet bağlantısının güvenilir olmaması %6 oranla dünya örneklerinde rastlanan sorunlardır Merkezler ile İlgili Mali Sorunlar Dünya uygulamalarının büyük çoğunluğunda merkezleri destekleme açısından mali destek bulma zorluğu ile karşı karşıya gelinmiştir. Destek bulma sıkıntısı genellikle projenin yararlılığının otoritelere anlatılmasında yaşanan zorluklardan kaynaklanmıştır. Ayrıca uzak 133

134 bölgelerdeki teknik altyapı bakım maliyetlerinin yüksek olması da merkezler için mali problemler oluşturmuştur. İncelenen Dünya örneklerinde rastlanan merkezlerin mali açıdan sorunları ve karşılaşılma yüzdeleri Şekil 3-58 de gösterilmiştir. 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41% 18% 18% Otorite destek eksikliği Teknik destek maliyetleri Kaynak Bulma ŞEKIL 3-58 MERKEZLERIN MALI SORUNLARI Şekilde görüldüğü gibi merkezlerde en çok rastlanan mali sorun %41 oranla otorite destek eksikliğinden kaynaklanmaktadır. %18 oranlarla teknik destek maliyetlerini karşılama ve merkezler için kaynak bulma merkezlerde karşılaşılan diğer mali sorunlardır. 134 Copyright 2009 METU EDMER

135 4. KİEM MODELLERİ 4.1. KİOSK MODELİ Modelin Tanımı Kiosk modeli, havaalanı, tren garı, şehirlerarası otobüs terminali, kent içi raylı toplu taşım istasyonları, feribot ve deniz otobüsü iskeleleri, turizm merkezleri, hastaneler, alışveriş merkezleri gibi kalabalık grupların bulunduğu toplu kullanım alanlarında sadece internet erişimi amacıyla kullanılacak KİEMlerdir. Erişim noktaları binanın kalabalığın çoğunlukla bulunduğu veya sıklıkla uğradığı genel bölümlerinde, bir veya birden fazla noktada, açık, yarı açık veya kapalı mekanlar şeklinde oluşturulacak veya ayaklı kiosklar kullanılacaktır. Örnek olarak İsveç in Malmö şehrinde tren garında kurulu kioska ait fotoğraf aşağıda yer almaktadır. ŞEKİL 4-1 MALMÖ ŞEHRİNDE TREN GARINDA BULUNAN KİOSKLAR Altyapı gereksinimleri Fiziksel Altyapı Kioskların kurulum yeri, binaların en genel kullanıma açık, pek çok kişi tarafından görülebilecek ve rahatça kullanılabilecek bir bölümünde olmalıdır. Merkezlerin tasarımı, herkesin bilgisayarları kullanmasının mümkün olduğuna dair mesajı verecek şekilde yapılmalı, aynı zamanda bulunduğu yerin temel faaliyetlerini aksatmamalıdır. Ayrıca, vatandaşları kiosklara yönlendirmek üzere gerekli işaretler ve levhalar bina içinde uygun noktalara yerleştirilmelidir. Fiziksel anlamda kiosklar iki çeşittir: Birincisi 5-20 bilgisayardan oluşan toplu merkezler, ikincisi ise dokunmatik ekranlı ve ayaklı kiosk cihazlarıdır BİT altyapısı Havaalanı, tren garı, şehirlerarası otobüs terminali, kent içi raylı toplu taşım ana istasyonları, feribot ve deniz otobüsü iskeleleri ile hastanelerin genel bölümlerinde kurulacak kiosklar 5-20 bilgisayar, 1 yazıcı, internet bağlantısı ve sunulan içeriğe ilişkin bir ara yüze sahip olacaktır. Bunun yanı sıra hastanelerde tarayıcı ve faks cihazı da bulunabilir. 135

136 Kent içi raylı toplu taşımın tali istasyonları, tren istasyonları ve hastane polikliniklerinde gerekli görüldüğü takdirde açılacak kiosklar ayaklı kiosk olacaktır. Talep yoğunlaşması gibi özel durumlarda bu tür yerlerde de birinci tür kiosk kurulabilir. Turizm ofisleri ile alışveriş merkezlerinde ise ayaklı kiosk kullanılacaktır. Ayaklı kiosklarda internet bağlantısı ve arayüz yazılımı bulunacaktır İş gücü Kiosklarda vardiyalı olarak çalışan bir personel sürekli bulunacaktır. Merkezlerin temizlik ve güvenlik işlerinde bünyesinde bulunduğu kurum/kuruluşun ilgili personeli görev yapacaktır Yasal gereksinimler Kioskların açılacağı mekanlar tüm vatandaşların genel kullanımına açık yerler olduğundan, merkezlerin kullanımına ilişkin bir düzenlemeye ihtiyaç bulunmamaktadır. Ancak, kioskların kurulumu ve işletimi için gerekli finansmana ilişkin mevzuat düzenlemesine ihtiyaç duyulabilir: Kurulum için gerekli finansmanın genel bütçede yer alan ve Ulaştırma Bakanlığı kontrolünde olan projeden kullanılması durumunda alınacak ekipmanların kioskun sahibi olacak kuruma devri için 5018 sayılı Kanunun Taşınır Mal Yönetmeliğinde bir revizyona ihtiyaç olacaktır. Ayrıca, işletim giderleri için proje paydaşlarından katkı sağlanmasına ilişkin ayrı tüzüklerin hazırlanması gerekebilir Yönetim yapısı Kiosklar, bünyesinde kurulacağı kurum/kuruluşun yönetim biriminin kontrolünde olacaktır. Kiosklarda sunulan bilginin belirlenmesi ve üretilmesinde görev alan birimlerin temsilcileri ile kurum/kuruluş yönetim birimi merkezlerin kurulumu ve işletilmesine yönelik kararları birlikte alacaklardır. Ayrıca, asgari hizmet standardının sağlanması için aynı statüdeki tüm kurum/kuruluşların yönetim birimleri temsilcilerinin ortak kararları almak üzere bir araya gelmesini sağlayacak yönetim kurulu tarzında bir yapılanma olmalıdır. Bir örnek vermek gerekirse, hastanede açılacak kiosk hastane yönetimi başkanlığında yönetilecek, yönetimde içerik sağlayacak birimlerin temsilcileri -örneğin tabipler odası yerel temsilcisi- de yer alacak, tüm hastanelerden yönetimi temsilen birer kişi Sağlık Bakanlığı nın uygun göreceği bir kişinin -örneğin Bilgi İşlem Müdürü- başkanlığında Yönetim Kurulunu oluşturacaktır. Aynı statüdeki kioskların en üstteki yönetimi örneğin Sağlık Bakanlığı Bilgi İşlem Müdürüise genel kurallar, kontrol ve izlemeye ilişkin konularda KİEM merkez yönetimine karşı sorumlu olacak ve istenen bilgileri merkeze aktararak merkezden gelen genel kuralların uygulamaya aktarılmasını sağlayacaklardır. Ancak, genel kurallar yukarıdan aşağıya belirlenmeyecek, tüm yönetim kademelerinin fikri alınacak ve genel işleyişi bozmamak kaydıyla uygulama birimlerinin en uç noktadaki ihtiyaçlara cevap vermek üzere esnek davranmasına izin verilecektir. 136 Copyright 2009 METU EDMER

137 İşletim yapısı Finansman İşletme maliyeti içinde yer alan personel ve internet bağlantısı giderleri kioskun bünyesinde bulunduğu kurum/kuruluşun cari giderleri kapsamında karşılanacaktır. Sistemin en önemli kısmı olan içeriğin geliştirilmesi, kullanılacak ara yüzün tasarlanması ve güncellenmesi ile teknik desteğin sağlanmasında projede yer alacak paydaşlarla işbirliği yapılacaktır. Paydaşlardan alınan mali katkılar, sisteme alınacak reklamlardan elde edilecek gelirler ve kullanıcılardan alınan ücretlerle içeriğe ve yazılıma ilişkin giderlerin karşılanması temel esastır Personel Kioskun idaresini yapacak ve yardım talebinde bulunan vatandaşlara yardım edecek 1 personel kurum/kuruluş yönetimi tarafından görevlendirilecektir. Bu elemanların bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmayı bilen bir kişi olarak seçilmesi gerekmektedir. Merkezin temizlik ve güvenlik ihtiyaçları kurum/kuruluşun mevcut personeli tarafından sağlanacaktır Denetim Merkezlerin teknik, idari ve mali konularda denetiminde Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek denetim birimi görev alacak ve sonuçları merkez KİEM yönetimine de raporlayacaktır Bütçe Yatırım maliyetinin çoğunlukla Yatırım Programında yer alan KİEM kurulumu proje kapsamında genel bütçeden karşılanması planlanmaktadır. Ayaklı kiosklar için harcamalar ilgili kurumun kendi bütçesinden karşılanacaktır. Cari giderler için gerekecek kamu payı ayrıca belirlenmelidir Sürdürülebilirlik Merkezlerin sürdürülebilirliğinde en önemli konu vatandaşlara sunulacak hizmetin vatandaş tarafında rağbet görmesi ve kioskları kullanmak istemesidir. İçeriğin zengin, güncel ve ihtiyaca yönelik hazırlanması, içeriğe katkıda bulunacak paydaşların aktif biçimde projede yer alması ile sürdürülebilirlik sağlanacaktır. Tüm kiosklarda internete erişim sağlanacak, ayrıca ara yüz sayesinde içinde bulunulan kurum/kuruluşun faaliyetine ilişkin hizmetler kullanıcılara sunulacaktır. Hastanelerde kurulacak kiosklarda sunulacak içerikle; bekleyen hastaların sağlığa ilişkin çeşitli konularda bilgilendirilmeleri, nöbetçi ve anlaşmalı eczaneler ile anlaşmalı görüntüleme vb. merkezleri ve tıbbi cihaz satıcıları hakkında genele ve ücrete dair bilgi almaları, yerleşim dışından gelenlerin konaklama bilgisine ulaşmaları gibi konulara değinilecektir. 137

138 Turizm merkezlerinde; konaklama yerleri, tarihi, kültürel ve doğal miras, müze ve ören yerleri, turistik içerikli yerlere ulaşım modları, restoranlar, turlar, seyahat acenteleri bilgileri ile çeşitli ücret bilgileri, yerli ve yabancı turistlere yönelik uyarılar, eğlence ve kültür faaliyetleri vb. hizmetler yer alacaktır. Eylem Planında yer alan Turizm Portali eylemi ile Kültür ve Turizm Bakanlığı nın çalışmaları bu kapsamda ele alınmalıdır. Ulaşıma ilişkin merkezlerde; yol durumu, hava durumu, taşıma şirketleri, alternatif ulaşım sistemleri, ücret ve zaman, rezervasyon, ödeme, kent içi ulaşım, içinde bulunulan merkezlerde sunulan genel hizmetler gibi bilgilere ulaşılabilmelidir. Eylem Planında yer alan Ulaştırma Portali çalışmaları burada ele alınmalıdır. Alışveriş merkezlerinde; merkezlerdeki sosyal içerikli aktivitelerin programları, indirimler, promosyonlar, merkezlerdeki sinemalarda gelecek programlar, merkezlere ulaşım, servis hizmetleri vb bilgiler yer almalıdır. Bir ildeki alışveriş merkezlerinin müstakil değil toplu bir sistem kurma girişiminde bulunmaları daha ekonomik bir çözüm olabilir. Kalabalığın çok olduğu bu mekanlarda çeşitli konulardaki reklam gelirleri de sisteme büyük katkı sağlayacaktır. Yönetim birimleri bu hizmetlerin ve fiyatlarının belirlenmesinde paydaşlarla beraber çalışmalıdır KİEM Kurulumu Öncelikle 5-20 arası bilgisayardan oluşan kiosklar kurulacaktır. Bu süreçte içeriğin geliştirilmesi, paydaşların tanımlanması ve paydaşların sorumluluklarının belirlenmesi konularında da çalışma başlatılacaktır. Ayaklı kiosklar daha sonraki süreçte, ilk kioskların kurulmasını müteakip ihtiyaç analizi yapıldıktan sonra kurulacaktır. 138 Copyright 2009 METU EDMER

139 4.2. GEZİCİ MODEL Modelin Tanımı Gezici model, KİEM bünyesinde seyrek nüfusa sahip kırsal kesime ya da erişim olanağı sınırlı kesimlere ulaşarak internet erişimi götürmek amacıyla tasarlanmıştır. Bu model ile teknoloji kurulumunun zor olduğu koşullardaki bölgeler kapsanmakta, kalıcı bir yerleşim oluşturmak yerine gezici araçlar ile belirli zaman aralıklarında bölge insanına ulaşmak söz konusudur. Aynı zamanda bu model, KİEM farkındalığını oluşturmak ve vatandaşlara yeni teknolojileri tanıtmak amacıyla da kullanılabilecektir Altyapı gereksinimleri Fiziksel Altyapı Gezici modelin fiziksel altyapısı yerleşik bir bina yapısının kurulumu yerine internet erişimini sağlanmasına olanak tanıyan gerekli donanımı içeren motorlu taşıtlardan oluşmaktadır. Bu taşıtlar, çeşitli büyüklük ve hacimler de olabileceği gibi minibüs ya da otobüs kullanılabilecek olası taşıtlardır BİT altyapısı Otobüs ya da minibüs içerisinde BİT donanımı olarak 4-10 bilgisayar, 1 yazıcı, kablosuz internet erişimi, anten ve sunucu bulunmalıdır İş gücü Gezici modellerde 1 taşıt sürücüsü ve 2 koordinatör işletimden sorumlu olacak personeli oluşturacaktır. Taşıt sürücüsü araçların bakım ve çalıştırılarak kırsal bölgeye ulaştırılmasında rol oynayacaktır. Koordinatörün sorumlulukları ise gezici modelin halk tarafından düzgün bir şekilde kullanımının sağlanması ve servislerin etkin bir şekilde verilmesini desteklemek olacaktır Yasal gereksinimler Gezici modeller, sabit bir kurulum yeri gerektirmediği için merkezlerin kullanımına ilişkin bir düzenlemeye ihtiyaç bulunmamaktadır. Ancak, gezici modellerin işletimi için gerekli finansmana ilişkin mevzuat düzenlemesine gerek duyulabilir. Ayrıca, işletim giderleri için proje paydaşlarından katkı sağlanmasına ilişkin tüzüklerin hazırlanması gerekebilir Yönetim yapısı Gezici KİEMler, bünyesinde kurulacağı kurum/kuruluşun yönetim biriminin kontrolünde olacaktır. Gezici KİEMlerde sunulan servislerin geliştirilmesinde yönetici kurum/kuruluş gezici KİEM oluşumu ve işletilmesine yönelik kararları birlikte alacaklardır. Ayrıca, gezici KİEMleri bünyesinde barındıran aynı statüdeki tüm kurum/kuruluşların yönetim birimlerinin ortak kararlar almak üzere bir araya gelmesini sağlayacak yönetim kurulu tarzında bir yapılanma olmalıdır. 139

140 Aynı statüdeki gezici KİEMlerin en üst düzey yönetimi ise genel kurallar, kontrol ve izlemeye ilişkin konularda KİEM merkez yönetimine karşı sorumlu olacak ve istenen bilgileri merkeze aktararak merkezden gelen genel kuralların uygulamaya aktarılmasını sağlayacaklardır. Ancak, genel kurallar yukarıdan aşağıya belirlenmeyecek, tüm yönetim kademelerinin fikri alınacak ve genel işleyişi bozmamak kaydıyla uygulama birimlerinin en uç noktadaki ihtiyaçlara cevap vermek üzere esnek davranmasına izin verilecektir İşletim yapısı Finansman Gezici modelin işletimi özel sektör tarafından gerçekleştirileceğinden, finansman özel sektör kaynaklarından karşılanacaktır. Gezici modelde yer alacak servisler internet erişimi, temel bilgisayar eğitimi ve yazıcı hizmetleri olacağından gerekli servis harcama kalemleri belirlenmelidir. Harcamalar, personel, ulaşım, teknik altyapı ve işletim ücretlerinden oluşmaktadır Personel Gezici model koordinatörleri ve araç sürücüleri için gerekli maaş ücretleri karşılaması gerçekleştirilmelidir Denetim Merkezlerin teknik, idari ve mali konularda denetiminde Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek denetim birimi görev alacak ve sonuçları merkez KİEM yönetimine de raporlayacaktır Bütçe Yatırım maliyetinin çoğunlukla Yatırım Programında yer alan KİEM kurulumu proje kapsamında genel bütçeden karşılanması planlanmaktadır. Ayrıca sponsor ve bağışlar gibi katkılar ile alternatif finansman kaynakları sayesinde gezici model KİEMlerin yatırım harcamaları karşılanabilir. İşletim için gerekli olacak yakıt, personel ve teknik altyapı giderleri gibi işletim harcamaları özel sektör tarafından karşılanabilir Sürdürülebilirlik Gezici modellerin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla ilk olarak kullanıcı talebini arttırmayı sağlayacak şekilde servis çeşitliliğine gidilmelidir. İnternet erişiminin yanında sunulabilecek en etkili servis temel bilgisayar eğitimi olmalı, bu sayede halkın bilgi ve iletişim teknolojileri ile tanışarak hayatlarına dahil edebilmesi sağlanmalıdır. Ayrıca 2 haftada bir gibi belirli aralıklarla aynı bölgeye ulaşılarak, kullanıcıların BİT konusunda ilerleme kaydetmesi desteklenmelidir KİEM Kurulumu Gezici model herhangi bir kurulum gerektirmemektedir. Ancak gerekli taşıt donanımının desteklenmesi bu modelin etkin bir şekilde faaliyet göstermesinde rol oynayacaktır. 140 Copyright 2009 METU EDMER

141 4.3. TOPLU KULLANIM MODELİ Modelin Tanımı Toplu Kullanım modeli, genellikle resmi kurumlar, sivil toplum kuruluşları, okullar, konaklama yerleri, küçük sanayi siteleri ve organize sanayi bölgeleri gibi toplu kullanım yerlerinde oluşturulan, ortalama 5 ile 20 arası internet erişimi olan bilgisayar bulunduran kapalı mekanlı KİEM lerden oluşur. Her kesimden insanların sosyo-ekonomik gelişimine destek olmak için, zararlı içeriklere erişimin engellendiği, modern, ferah, konforlu ve sigara içilmeyen ortamlarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin tüm olanakları kullanıcılara sunulmaktadır. Bu modelde her KİEM, bilgisayar ve internet erişimi sağlamakta, diğer merkezlerle ağ bağlantısı kurmakta ve geniş bir yelpazede bilgi teknolojileri ve uygulamaları içermektedir. Bu merkezler, meslek becerisi geliştirme, yaşam boyu öğrenme ve uzaktan eğitim gibi toplumun sosyal ve ekonomik gelişimine yönelik hizmetler sunulur. Nüfusun dağınık olduğu, çoğunluğunun kırsal bölgelerde yaşadığı coğrafyalarda özellikle sağlık, eğitim, kadın gelişimi ve ekonomik kalkınmaya ilişkin hizmetlerin uzak topluluklara ulaştırılmasındaki zorluğun bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak aşılmasında tercih edilen bir metottur. Halkı eğiten bu noktalar için insan kaynağı gerekliliği, aynı zamanda birçok kişiyi iş sahibi yapma potansiyelini taşır Altyapı gereksinimleri Fiziksel Altyapı Bu modele uygun KİEM lerin açılmasında bir takım kriterler göz önüne alınmalıdır. Bunlardan en önemlileri nüfus yoğunluğu, çevredeki okul varlığı, binanın durumu, bulunduğu kat, merkezi olma durumu, alan genişliği, ısıtma/soğutma imkanı, bekleme salonu varlığı, bay/bayan tuvalet bulunmasıdır. Halkın giriş-çıkışının rahat olabilmesi için halka açık yerlerin seçilmesi oldukça önemlidir. Merkezlerin tasarımı, herkesin bilgisayarları kullanmasının mümkün olduğuna dair mesajı verecek şekilde yapılmalı, aynı zamanda bulunduğu yerin temel faaliyetlerini aksatmamalıdır. Ayrıca, vatandaşları bu KİEM lere yönlendirmek üzere gerekli işaretler ve levhalar bina içinde ve dışında uygun noktalara yerleştirilmelidir BİT altyapısı Donanım olarak yeterli sayıda PC, yazıcı, fotokopi makinesi, tarayıcı, CD yazıcı, telefon, faks makinesi, güç kaynağı, alarm sistemi ve güvenlik kamera sistemi bulunmalıdır. Yazılım olarak, işletim sistemi, anti virüs programı, internet tarayıcı, ofis programları, grafik programları ve web geliştirme programları bulunmalıdır. 141

142 İletişim altyapısı olarak ise, geniş bant internet erişimi, kablosuz erişim imkanı, bilgi güvenliği altyapısı, ağ erişim altyapısı, video konferans sistemi, web kamera, mikrofon ve karasal geniş bandın uygun olmadığı durumlarda uydu internet bağlantısı bulundurulmalıdır İş gücü Bkz: Personel Yasal gereksinimler Eğer bu KİEM lerden bazı hizmetlerin ücretli verilebilmesi, işletim giderleri için kamu ya da özel sektörden maddi katkı alınabilmesi ve bağış mahiyetinde yardım kabul edilebilmesi için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gereklidir Yönetim yapısı Merkezi Yönetim: Devlet tarafından oluşturulacak bir Program Yönetimi Ofisi aracılığı ile yerel yönetim ile rol ve sorumluluklara yönelik anlaşma hazırlanması ve bu anlaşmanın yönetilmesi, yerel yönetimlerin performanslarının değerlendirilmesi, fonlama miktarının belirlenmesi, kalite standartlarının belirlenmesi ve takip edilmesi, halktan gelebilecek şikayetlerin araştırılması ve ek finansal kaynakların araştırılması faaliyetleri gerçekleştirilir. Yerel Yönetim: KİEM lerle ilgili idari görevlerin sürdürülmesi için Yönetim Kurulu oluşturulur. Belirli aralıklarla bir araya gelecek olan bu kurul, planlama, mali gözetim, fonlama, gönüllü desteği için Sivil Toplum Kuruluşları ile işbirliği olanakları, personel istihdamı ve eğitimi gibi strateji konuları görüşüp karara bağlar. Yönetim kurulu yerel idare, halktan temsilciler, sivil toplum kuruluşları gibi paydaşlardan üyeler barındırır. Kar amacı gütmeyen bir işletim modeli benimsenir. Bu yönetim kurulunun faaliyetleri merkezi yönetim aracılığıyla denetlenir. Şube Yönetimi: Yönetim Kurulu her bir KİEM için iki adet Koordinatör ataması yapar. Tam zamanlı çalışacak bu iki koordinatör, merkezlerin operasyonel yönetimi, işletimi, bakımı, tanıtımı gibi konularla ilgilenir. Periyodik olarak Yönetim Kurulu na rapor verir. Şubeler haftanın her günü saat 10:00 ile 20:00 arası açık tutulur. Üyelik sistemi uygulanır. Kullanıcılar kullanıcı bilgi formu doldurup üye olurlar. 18 yaş altı kullanıcılar için formda veli onayı da alınır. Üyeler tüm KİEM lerden yararlanabilir İşletim yapısı Finansman Devletten ya da uluslararası kuruluşlardan fon bulunması, özel şirketlerden donanım, yazılım, servis sağlama gibi bağış mahiyetinde destek alınması, Sivil Toplum Kuruluşları ndan gönüllü eğitimci desteği alınması, merkezlerin kullanımı ve bazı servisler için üyelerden ücret alınması modelin olası finansman kaynaklarıdır. 142 Copyright 2009 METU EDMER

143 Toplu kullanım tipindeki KİEM lerin sınav merkezi ve özel eğitimlerin gerçekleştirileceği birimler olarak kullanılması da diğer olası finansman kaynakları arasındadır Personel Merkezin idaresini yapacak ve yardım talebinde bulunan vatandaşlara yardım edecek 2 adet şube koordinatörü yerel yönetim tarafından görevlendirilir. Bu kişilerin aynı zamanda bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmayı bilmesi gereklidir. Eğitim, bakım, temizlik ve güvenlik gibi ihtiyaçlar ise yerel yönetim, özel şirketler ya da Sivil Toplum Kuruluşları ndan tedarik edilir Denetim Merkezlerin teknik, idari ve mali konularda denetiminde yerel koordinatör birim tarafından belirlenecek denetim birimi görev alacak ve sonuçları merkez KİEM yönetimine de raporlayacaktır Bütçe Bkz: Finansman Sürdürülebilirlik Mali açıdan sürdürülebilirlik için; devlet ya da uluslararası fonlardan destek, merkezde verilen bazı servislerin ücretli olması, bağışlar, Sivil Toplum Kuruluşları ile işbirlikteliği ve yerel idarenin desteği gereklidir. Tanıtım açısından sürdürülebilirlik için; halk tarafından benimsemeye imkan verecek basın/medya tanıtımı, tanıtıcı materyal dağıtımı, halkın ihtiyaç ve istekleri analiz edilerek uygun servislerin sunulması gereklidir. Kullanım açısından sürdürülebilirlik için ise; teknik altyapının yenilenmesi, altyapının sorunsuz çalışmasının sağlanması, e-devlet ve günlük hayata ilişkin faydalı içeriklerin sunulabileceği KİEM portali oluşturulması ve içeriğinin yenilenmesi ve fiziksel güvenliğin sağlanması gereklidir KİEM Kurulumu Toplu kullanım modelinin kurulumu kentsel bölgeleri hedeflemektedir ve model dahilinde KİEMler için kurulum yerleri olarak kışla, Halk Eğitim Merkezleri, Mesleki Eğitim Merkezleri, kütüphane, yurt, okul ve bağımsız alanlar düşünülmüştür. 143

144 4.4. MİNİ MODEL Modelin Tanımı Çevre köylere hizmet verme kapasitesine sahip merkez köy olarak adlandırılan yerleşimlerde kurulacak, 1-5 bilgisayardan oluşan KİEM ler mini KİEM olarak tanımlanmıştır. Mini KİEM ler hizmet verdiği toplam nüfusun büyüklüğü, bu nüfusun ihtiyaçları ve köyde BİT altyapısına sahip okulların varlığı göz önüne alınarak sadece internet erişim imkanı sunan merkezler veya eğitim ve internet erişim hizmetlerinin bir arada sunulduğu merkezler olmak üzere iki çeşittir. Mini KİEM lerin işletilmesi için öngörülen alternatif dört model ise şu şekildedir: 1- Yerel halktan bir girişimci eliyle işletilmesi (köyde yaşayan ve bu konulara ilgi duyan bir girişimcinin eğitim verilmek suretiyle kendi hesabına merkezi işletmesidir. ) Bu şekilde aynı zamanda köyde istihdam yaratılmış olacaktır. 2- Köy halkının ortak katılımı ile işletilmesi (Merkezlerin işletilmesini köy halkının örneğin; köy ihtiyar heyeti 1, okul aile birliği 2, tarım satış kooperatifi 3 veya üretici birliğinin 4 - üstlenmesi, köyden gönüllülerin görev alması, merkezlerin giderlerinin ortak karşılanması. Bu durumda finansman ve işletmecilik anlamında STK lardan da destek alınabilir.) 3- Tarıma dayalı sanayilerin belli köylerde bu merkezlerin işletmeciliğini üstlenmesi (Firma tarafından ücreti ödenen çalışanın merkezleri firma hesabına işletmesidir. Örneğin bir firma kendi pazarına yönelik üretim yapan köylerde bu merkezleri işleterek aynı zamanda kendi lehine tarım- sanayi entegrasyonunu da desteklemiş olur. Diğer taraftan söz konusu bölgedeki gelir getirici faaliyetleri içeren bir sektörde yer almamakla birlikte kendi iş stratejileri doğrultusunda reklam, sosyal sorumluluk veya bahse konu ilde/bölgede daha aktif biçimde yer almak gibi amaçlarla farklı özel sektör şirketleri veya STK lar da merkezlerin işletmecisi olabilirler. Bu durumda şirketler kendi sahaları dışında bir sektörde, ancak kendi hedefleri ve stratejileri ile uyumlu biçimde hizmet sağlamış olurlar.) 1 Her köyde bir köy derneği, bir köy muhtarı, bir de ihtiyar meclisi bulunur. Köy muhtarını ve ihtiyar meclisi azalarını seçmeğe hakkı olan kadın ve erkek köylülerin toplanmasına köy derneği derler. Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi azaları doğrudan doğruya köy derneği tarafından ve köylü kadın ve erkekler arasından seçilir. Köy muhtarı ihtiyar meclisinin başıdır. (Köy Kanunu, Madde 20) 2 Birlik, okul ile aile arasında bütünleşmeyi gerçekleştirmek, veli ve okul arasında iletişimi ve iş birliğini sağlamak, eğitimöğretimi geliştirici faaliyetleri desteklemek, maddi imkanlardan yoksun öğrencilerin zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak ve okula maddî katkı sağlamak üzere kurulur (Millî Eğitim Bakanlığı Okul-Aile Birliği Yönetmeliği, Resmi Gazete Sayısı : 25831) 3 Üreticilerin karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle mesleki faaliyetleri ile ilgili ihtiyaçlarını sağlamak, ürünlerini daha iyi şartlarla değerlendirmek ve ekonomik faaliyetlerini korumak amacıyla, aralarında sınırlı sorumlu, değişir sayıda ortaklı ve değişir sermayeli kurdukları tüzel kişiliği haiz kooperatiflerdir. (Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun, Madde1) 4 Tarım üreticilerinin, ürün veya ürün grubu bazında ve gönüllülük esasına dayalı olarak kurdukları, tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici birlikleridir. (Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu, Madde 2) 144 Copyright 2009 METU EDMER

145 4- Kamu çalışanı olan tarım danışmanı ve/veya köy öğretmeninin kendi mesai saatleri dışında bu merkezleri işler halde tutması. Bu uygulamanın hayata geçmesi için gerekli olan açıklama Yasal Gereksinimler bölümünde yapılmıştır. Birden fazla bilgisayarın bulunduğu merkezlerde aynı zamanda eğitim hizmeti de sağlanabilir. Diğer taraftan, tek bir bilgisayarın bulunduğu ve sadece e-hizmetlere erişimin mümkün olduğu KİEM lerin olduğu köylerdeki okullarda bulunan BT altyapısının da yarı zamanlı KİEM olarak değerlendirilmesi ile köyde hem internet erişimi hem de eğitimin sunumu mümkün hale gelebilir. Bu nedenle özellikle köy okullarındaki altyapıların halka açılması kritik önem arz etmektedir Altyapı gereksinimleri Fiziksel Altyapı KİEM ler yerleşimin merkezi yerinde, kamu sahipliğindeki veya ortak kullanıma açık binalarda oluşturulacaktır. Merkezin kullanım kapasitesine göre, büyüklüğü uygun olduğu takdirde özellikle PTT acenteliklerinin 5 bu amaçla kullanımı önerilir. KİEM tüm halkın (genç, yaşlı, çocuk, kadın, erkek, işsiz, özürlü...) rahatlıkla kullanabileceği bir yerde olmalı, tasarımı ve giriş çıkışları da buna imkan vermelidir. Bu yönde binalar için gerekli tadilat ve onarımlar yukarıda önerilen modeller kapsamında ele alınmalıdır BİT altyapısı Merkezlerde internet bağlantısına sahip 1-5 bilgisayar, 1 yazıcı, 1 faks, kesintisiz güç kaynağı ile birden fazla bilgisayar bulunması halinde yerel alan ağı ve projektör bulunmalıdır. Okullarda ise mevcut altyapı olduğu haliyle kullanıma açılacak, yeni bir yatırım yapılmayacaktır. Geniş bant internet bağlantısı için çeşitli alternatifler bulunmaktadır. Özellikle fiziksel koşullar ve topoğrafik engeller gibi nedenlerle kablo üzerinden internetin ulaştırılamadığı yerler için, yerleşimin özellikleri göz önüne alınarak uygun alternatif seçilmelidir İş gücü Köylerde kurulacak KİEM lerde girişimcilik modeli özendirilecektir. İlk model olan girişimcilik modelinde özel bir şahıs (girişimci), gerekli gördüğü takdirde bir yardımcı ile birlikte KİEM i işletir. İkinci model olan KİEM in yerelde ortak işletilmesi durumunda işletimi üstlenen grup tarafından görevlendirilen kişiler KİEM i işler tutarlar. KİEM in gelir ve giderleri de bu grup tarafından yönetilir. Ayrıca, sivil toplum kuruluşlarından da işgücü ve içerik sağlanması açısından destek alınabilir. Üçüncü model olan firma tarafından merkezin 5 Özel hukuk hükümlerine dayanılarak hazırlanan sözleşme ile bağlı olduğu PTT merkezinin denetim ve gözetiminde, gerçek ya da tüzel kişiler tarafından faaliyetini sürdüren PTT işyeridir. Acentelikler; il ve ilçe merkezleri dışında, PTT şubesi bulunmayan belde ve köyler ile diğer yerleşim yerlerinde, sürekli veya mevsimlik açılabilir. (PTT Acentelikleri Yönetmeliği, Madde 4, Madde 6) 145

146 işletilmesi durumunda ise işgücü tamamen firma tarafından sağlanır. Dördüncü modelde köy öğretmeni ile tarım danışmanı merkezdeki işgücünü oluşturur. KİEM lerde verilecek eğitim hizmetinde köy öğretmenleri aracılığıyla MEB, tarım danışmanları aracılığıyla Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, ayrıca STK lar ve üniversiteler görev alabilir. Eğitimi MEB in veya Tarım ve Köy işleri Bakanlığı nın vermesi durumunda eğitmenin ücreti ilgili Bakanlık tarafından karşılanır. Gönüllü kuruluşlar tarafından sağlanacak eğitimlerde ise eğitmen için herhangi bir ücret ödenmeyecektir. Yarı zamanlı KİEM olarak kullanılacak okuldaki BT altyapısının kullanımdan ve genel idaresinden öğretmenin sorumlu olması veya müdür/öğretmen tarafından halktan seçilen bir kişinin görevlendirilmesi gerekmektedir Yasal gereksinimler KİEM lerin açılacağı mekanların köyün ortak malı olması veya kamu mülkiyetinde bulunması, ayrıca işletme modellerinin de uygun olması nedeniyle bu merkezlerin tüm vatandaşlar tarafından kullanımı önünde bir engel bulunmamaktadır. Bu durumda, yasal düzenlemeye de ihtiyaç yoktur. Okuldaki BT altyapısının halkın kullanımına açılması yönünde MEB tarafından daha önceden yayınlanmış genelgeler de bulunmaktadır. Bu konuda sadece; mesai saatleri dışında söz konusu altyapının kullanımı, köy öğretmeninin mesai saati dışında okulda hizmet vermesi veya okulun BT altyapısının mesai saatleri dışında açık tutulması için halktan birinin görevlendirilmesi yönünde bir düzenleme yapmak gerekmektedir. Benzer şekilde tarım danışmanlarının bu merkezler aracılığıyla da hizmet sunması yönünde düzenleme gerekecektir. Ulaştırma Bakanlığı tarafından finansmanı Evrensel Hizmet Fonundan karşılanarak temin edilen KİEM ekipmanlarının 1 ve 2 nolu modellerde yer alan yerel aktörlere devri konusunda 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile buna ilişkin Taşınır Mal Yönetmeliğinde yer alan hükümlere uymayan durumlar araştırılarak çözüm önerisi getirilmelidir. (Üçüncü modelde ekipmanlar firma tarafından sağlanacak, dördüncü modelde ise ekipman kamu sahipliğinde kalacaktır.) Yönetim yapısı Mini KİEM lerin işletilmesi sorumluluğu dört ayrı model kapsamında tanımlanan aktörlerde olacaktır. Ancak, merkezlerde sunulacak içeriğin ve e-hizmetlerin belirlenmesi, tasarlanması, geliştirilmesi, teknik destek sağlanması, merkezlerin belli standartlarda hizmet vermesi ve denetlenmesi amacıyla mini KİEM ler tanımlı bir yönetim hiyerarşisine dahil olmak zorundadır. KİEM kurulacak köyleri tespit etmek ve buralardan hizmet alacak diğer köylerin planlamasını yapmak, köylerde vatandaşların ihtiyaçlarını ve taleplerini tespit ederek buna yönelik sayısal hizmetlerin ve içeriğin geliştirilmesi için kamu kurumlarının taşra teşkilatları, üniversiteler, özel sektör ve STK larla işbirliğini sağlamak, hizmetin merkezlerde sunumu ve gerektiğinde güncellenmesi hususlarını izlemek ve hangi işletme modelinin nerelerde hayata geçirileceği konusunda bu süreci koordine etmek üzere yerelde koordinatör bir 146 Copyright 2009 METU EDMER

147 birimin olması gerekmektedir. Bu birim merkezlerin kurulumu, içeriğin tasarım, sunum ve güncelleme aşamalarının takibinin yanı sıra merkezlerin işler halde olması, kurallara uygun işletilmesi konusunda denetimler yapacak, hem işleticilerin hem de kullanıcıların şikayet ve önerilerini toplayarak bunlara yönelik çözümler geliştirecektir. Söz konusu yerel birimler KİEM merkez yönetimine karşı sorumlu olacaktır. Yerelde merkezlere yönelik talebin yaratılmasında önemli olan ihtiyaçların belirlenmesi sürecine yerel halkın katılımı sağlanmalıdır. Ortaya çıkan sonuçlara göre konu ile ilgili kurumlar ile yerel halk arasında iletişimi sağlamak ve içeriğin ihtiyaçlara cevap verecek şekilde tasarlanmasını sağlamak yerel koordinatör birimin görevidir. Yerel koordinatör birim ilgili kurumlardan müteşekkil bir danışma kurulu veya yönetim kurulu da kurabilir. Ayrıca, yerel koordinatör birim kullanılacak kamu binalarına ilişkin izin süreçleri, kullanım kısıtları ve personel görevlendirme için kaymakamlık / Bakanlık taşra teşkilatları ile işbirliği yapmalıdır. 1, 2 ve 4 nolu modeller için teknik destek (donanım sorunları, arızalar, internet ve ağ sorunları vb.) sağlanması konularında ise yerel koordinatör birim dış tedarik yoluyla teknik destek sağlayabilir İşletim yapısı Finansman İşletme maliyeti içinde yer alan elektrik, personel, internet bağlantısı vb. giderler birinci modelde girişimci tarafından karşılanır. Girişimcinin kullanıcılardan aldığı ücret veya bu merkezlerde sunulan diğer gelir getirici faaliyetler (örneğin fotokopi çekimi) sayesinde girişimcinin bu tür giderleri karşılaması esastır. Ayrıca, kamu ile ilgili işlemler veya bazı verilerin yerelden kamu için toplanması gibi konularda kamuya iletilen veri karşılığında kamudan ücret de alınabilir. Bu durumda kamu ayrı bir çalışma veya yatırım yapmak zorunda kalmayacağından bu tür bir uygulama kamu için de kazançlı olacaktır. İkinci model de benzer şekilde işletilecek, ancak farklı olarak işletmeyi üstlenen grubun kendi imkanlarına veya dış kaynaklara dayalı maddi katkısı da olabilecektir. Üçüncü modelde tüm gelir ve giderler firmaya ait olacak, personel gideri de firma tarafından karşılanacaktır. Firma, merkezleri kullanan bireylerden ücret alabilir veya bireylerden ücret almayarak merkezlerin dahil olduğu sanal ağdan elde edeceği kazançla merkezlerin idamesini gerçekleştirebilir. Dördüncü modelde ise tarım danışmanı ve köy öğretmeninin görevlendirilmesi halinde ücretleri ilgili Bakanlıkların bütçesinden karşılanacaktır. Bu modelde işletme giderleri için yine köydeki birtakım gruplardan, STK lardan veya kısmen kamudan destek alınabilir. Diğer taraftan, sistemin en önemli kısmı olan içeriğin geliştirilmesi, kullanılacak ara yüzün tasarlanması ve güncellenmesi ile içeriğe yönelik teknik desteğin sağlanmasında projede yer alacak kamu, özel veya STK şeklindeki paydaşlarla yerel koordinatör birim aracılığıyla işbirliği yapılacaktır. Paydaşlardan mali katkı alınabileceği gibi içerik veya hizmet sunumunda paydaşlar kısmen veya tamamen görev de alabilir. Üçüncü model hariç, 147

148 donanıma ilişkin teknik desteğin sağlanmasında da alınan mali katkılar kullanılacak, yeterli olmaması durumunda bu destek yerel koordinatör birimin bütçesinden karşılanacaktır Personel KİEM in günlük işleyişi için görevlendirilecek elemanların bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmayı bilen bir kişi olarak seçilmesi gerekmektedir. Aksi durumda görevli personele, ayrıca girişimciye ve varsa yardımcısına teknik eğitim verilecektir Denetim Merkezlerin teknik, idari ve mali konularda denetiminde yerel koordinatör birim tarafından belirlenecek denetim birimi görev alacak ve sonuçları merkez KİEM yönetimine de raporlayacaktır Bütçe Yatırım maliyetinin çoğunlukla Yatırım Programında yer alan proje kapsamında genel bütçeden karşılanması planlanmaktadır. Cari giderler için gerekecek kamu payı ayrıca belirlenmelidir. Ancak, cari giderlerin büyük oranda yerelde ücretlendirme, proje paydaşlarından alınan katkılar veya kamuya veri satışı gibi yollarla karşılanması esastır Sürdürülebilirlik Merkezlerin sürdürülebilirliğinde en önemli konu vatandaşlara sunulacak hizmetin kırsal kesimde yaşayan bireyler tarafında rağbet görmesi ve mini KİEM leri kullanmak istemesidir. İçeriğin zengin, güncel ve ihtiyaca yönelik hazırlanması, içeriğe katkıda bulunacak paydaşların aktif biçimde projede yer alması ve yerel halkla sürekli etkileşim içinde dinamik içeriğin sağlanması ile sürdürülebilirlik sağlanacaktır. Bu noktada anketler, kullanıcılarla yapılacak mülakatlar ve sunulan e-hizmetlerin kullanım oranları gibi araçlar ve yöntemler vasıtasıyla KİEM uygulamalarının izlenmesi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Mini KİEM lerde sunulacak içerik tarım, alternatif gelir kaynakları, kırsalda insan kaynağının geliştirilmesi, çeşitli konularda temel bilgilerin vatandaşlara sağlanması ve e-devlet hizmetlerine ilişkin olacaktır. Temel prensip yereldeki uygulamalarda vatandaşların ihtiyaç duyduğu uzman bilgisine erişmesi, kendi ürün ve üretimlerini e-ticaret yoluyla pazarlayabilmeleri, pazara ilişkin bilgilere ve tüketici taleplerine erişebilmeleri, erken uyarı niteliğindeki bilgiye ulaşabilmeleri, kendilerini çeşitli konularda yetiştirebilmeleri, sonuç olarak kendi hayat standartlarını yükseltici ve gelirlerini artırıcı yönde bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanabilmeleridir. Gelişmiş alanlara uzakta olmanın ve yatırımların götürülmesinde geride kalmanın getirdiği dezavantajın sanal ortamda sunulan içerik ve e- hizmetler yoluyla olabildiğince giderilmesi amacı ile hareket edildiğinde mini KİEM ler vatandaş için çekici olacak ve sıklıkla kullanılacaktır. Ayrıca, STK lardan sağlanacak teknik, ayni ve mali yardımlar da merkezlerin sürdürülebilirliğine büyük katkı sağlayacaktır. 148 Copyright 2009 METU EDMER

149 KİEM Kurulumu KİEM lerin kurulumu öncesinde tüm analiz ve planlamalar yerel koordinatör birim tarafından yapılacaktır. Köy seçimi için belirlenen çeşitli kriterlere, yerleşimlerin konumuna ve topoğrafik-fiziksel özelliklere göre yapılan değerlendirmeler sonucunda KİEM lerin kurulumu için aday alternatif köyler belirlenmelidir. Girişimcilik modeli özendirileceğinden, halkı girişimci olmaya teşvik edici tanıtım ve iletişim faaliyetleri yapılmalıdır. Diğer modeller için de ilgili firma, STK, birlik, kooperatif, kamu kurum ve kuruluşları ile sürekli iletişim sağlanmalı ve çeşitli aktörlerin yer aldığı işletme modelleri ile KİEM ler hayata geçirilmelidir. 149

150 5. TÜRKİYE İÇİN MODEL ÖNERİSİ 5.1. MODEL Türkiye için önerilen Genel KİEM Model Yapısı Şekil 5-1 de gösterilmiştir. ŞEKİL 5-1 TÜRKİYE KİEM MODEL ÖNERİSİ - GENEL YAPI KİEM ler için olası model (tür) seçenekleri birden fazla olup; kiosk, mini model, gezici model, toplu kullanım modeli ve diğer modelleri içinde barındıran- karma model Türkiye için önerilebilecek mevcut modellerdir. Türkiye de çeşitliliği sağlamak, tüm kurulum yerlerini kapsayarak söz konusu yer karakteristiklerine göre hizmet verebilmek amacıyla, bu modeller arasından karma model öneri olarak getirilmektedir. Bu şekilde Karma Model üzerine oturtulmuş KİEM oluşumu ile farklı ihtiyaç gruplarına hitap edebilen çeşitli ve kapsamlı hizmetler sunma ve neticesinde vatandaş memnuniyetini sağlama şansı çok daha yüksek olacaktır. Şekil 5-1 de görüldüğü üzere, KİEM kurulum yerleri olabilecek başlıca birimler şunlardır: kışla, HEM, MEM, kütüphane, yurt, okul, terminal, istasyonlar, müze, postane veya bağımsız özel bir birim. Bu liste farklı merkez ve birimlerin eklenmesiyle zenginleştirilebilir. KİEM kurulumunun gerçekleştirileceği yerin özelliklerine (nüfus yapısı, altyapı, yer kapasitesi, vs.) ve kurulacak olan KİEM den beklentilere göre (hizmet sayısı ve türü, hizmet süresi, vs) karma model deki uygun KİEM türü (toplu kullanım, mini model, kiosk veya gezici) seçilmelidir. Şekil 5-1 de belirtilen her bir model için önerilen olası kurulum yerleri Çizelge 5-1 de verilmiştir: 150 Copyright 2009 METU EDMER

151 ÇİZELGE 5-1 KİEM MODELLERİ KURULUM ÖRNEKLERİ Toplu Kullanım Mini Model Kiosk Gezici Kışla, Halk Eğitim Merkezleri, Mesleki Eğitim Merkezleri, kütüphane, yurt, okul, bağımsız Okul, bağımsız, muhtarlık, köy odası, PTT, vb Kütüphane, terminal, hastane, postane, müze, örenyerleri bağımsız Bağımsız KİEM yönetim ve işletimi sahibi kurum ilgili KİEM in kurulu olduğu yere göre değişmektedir; başka bir ifadeyle önerilen Türkiye KİEM Model Önerisi dağıtık bir yönetim ve işletim yapısına sahiptir. Örneğin kurulum yeri HEM veya MEM ise, KİEM modeli ve kurulum bölgesi fark etmeksizin yönetim ve işletimden sorumlu kurum MEB dir; kurulum yeri müze ise KİEM modeli ve kurulum bölgesi fark etmeksizin yönetim ve işletim sahibi kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı dır. Modelde örnek olarak verilmiş olan her bir kurulum yerine ait KİEM işletim ve yönetim sorumlusu kurum Çizelge 5-2 de listelenmiştir. ÇİZELGE 5-2 KİEM İŞLETİMİ VE YÖNETİMİNDEN SORUMLU KURUM ÖRNEKLERİ Genel Kurmay MEB ÖZEL Ulaştırma Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Kışla Kütüphane, yurt, okul, HEM, MEM. Bağımsız Terminal, PTT, istasyonlar Müzeler, ören yerleri Yerel belediyeler (Muhtarlık, köy odaları, vb) Dağıtık bir yönetim ve işletim modeline sahip KİEM oluşumunu desteklemek amacıyla bir KİEM Yönetim ve Eşgüdüm Birimi nin (KYEB) kurulması önerilen modelin önemli bir parçasıdır. KYEB in ana görevi, KİEM oluşumunda hizmet etmek amacıyla görev alacak kurumlar arasında bağlantı, ilişki, düzen ve uyumu sağlamak olmalıdır. Devam eden başlıkta KYEB ile ilgili detaylı bilgiler verilmiştir KİEM YÖNETİM/EŞGÜDÜM BİRİMİ Türkiye de kurulması planlanan KİEM ler için önerilen modelde, Bölüm 5.1 de de belirtildiği gibi dağıtık bir yönetim yapısı benimsenmiştir. Dağıtık bir yönetim ve işletim modeline sahip KİEM oluşumunu desteklemek amacıyla bir KİEM Yönetim/Eşgüdüm Biriminin (KYEB) kurulması önerilen modelin önemli bir parçasıdır. KYEB in misyonu, KİEM oluşumuna hizmet etmek amacıyla planlamalar yapmak ve KİEM yönetiminde görev alacak kurumlar arasında bağlantı, ilişki, düzen ve uyumu sağlamaktır. Bu nedenle KYEB, bu uzun süreçli projede, rol sahibi kurumlar arasında koordinasyonun sağlanması ve uyum ve düzen için standartların oluşturulması açısından gerekliliği tartışılamayacak bir yapıdır. 151

152 KİEM Yönetim ve Eşgüdüm Yapısı nın iç organizasyonu Şekil 5-2 de verilmiştir. KYEB KYEB İstişare Kurulu İçerik Servis Yönetimi Donanım / Yazılım Yönetimi Planlama / Proje Süreç Yönetimi Standartlar / Düzenlemeler İzleme / Denetim Halkla İlişkiler ŞEKİL 5-2 KİEM YÖNETİM VE EŞGÜDÜM YAPISI İÇ ORGANİZASYONU Şekil 5-2 de görüldüğü gibi istişare kurulu dışında KYEB in altında altı farklı birim önerilmektedir. Bu birimlerin görevleri aşağıdaki kısımda açıklanmıştır: Planlama/Proje Süreç Yönetimi Yıllara göre KİEM lerin kurulum sayılarını belirleme, Bütçe planlamasını gerçekleştirme, KYEB deki diğer birimlerin etkinliklerini izleme ve değerlendirme, KİEM gelişimini desteklemek adına çeşitli kurumlar (STK, özel sektör) ile ortaklıklar geliştirme ve girişimcileri destekleme, İnsan kaynağı yönetimini gerçekleştirmek konusunda eğitim, mesleki gelişim, performans izlemeleri ve gönüllü istihdamı ile ilgili çalışmalarda bulunma. İzleme/Denetim KİEM lerin kullanımı ile ilgili istatistiksel verilerin tutulması ve KİEM lerde yürütülen ilgili faaliyetlerin takibi ve değerlendirilmesi (Bkz 5.7 İzleme Değerlendirme) Standartlar / Düzenlemeler KİEM lerin kurulumu için gerekli standartları belirleme, Gerekli yasal düzenlemeleri gerçekleştirme (mali yönetim, satın alma, etik kuralları, gizlilik sözleşmesi, vs), KİEM oluşumunda görev alacak kurumların oluşturacağı KİEM Çalışma Ekipleri için gerekli standartları belirleme, KİEM lerde denetim gerçekleştirecek Bağımsız Denetim Birimleri nin (Bkz 5.7 İzleme Değerlendirme) oluşturulmasında gerekli standartları belirleme. İçerik/Servis Yönetimi KİEM lerde sunulacak servislerin ve içeriğin tedarik edilmesi için çalışmalar yürütmek, Halkla İlişkiler bölümüyle koordinasyon içerisinde bulunarak servislerin kalitesinin arttırılması için çalışmalar yürütmek, Halkla İlişkiler bölümüyle koordinasyon içerisinde bulunarak talep gören servisleri önceliklendirmek, Kurulması muhtemel bir KİEM Portali (Bkz 5.6 KİEM Portali) ni yönetmek, Portalin içeriğini kontrol etmek, Portalin içeriğindeki güncellemeleri takip etmek, 152 Copyright 2009 METU EDMER

153 Portalin zenginleştirilmesi/iyileştirilmesi için KİEM Çalışma Ekipleri ne gerekli desteği sağlamak, KİEM çalışma ekibinin portal içeriği konusundaki çalışmalarında yol gösterici olmak Halkla İlişkiler KİEM Çalışma Ekipleri ile ortak çalışarak vatandaş memnuniyeti anketlerinin uygulanmasında destek sağlama, Direkt vatandaşlardan KİEM lerle ilgili öneri, görüş ve şikayetleri dinlemek ve kaydetmek, KİEM Çalışma Ekipleri ile ortak çalışarak tanıtımsal etkinliklerin düzenlenmesinde destek sağlama, İçerik/Servis Yönetimi birimine sunulan servisler hakkındaki vatandaş memnuniyeti bilgisini sunmak ve ileriki dönemde sunulması planlanan servisler ile ilgili önerilerde bulunmak. Teknik Altyapı (Donanım/Yazılım) Yönetimi KİEM ler için yapılacak yazılım/donanım alımlarını yönetmek (Önerilen iş akış modeli için Bkz. Şekil 5-3), Teknik altyapı iyileştirme/yenileme çalışmalarını gerçekleştirmek. KYEB'in Değerlendirmesi İhtiyaç Sahibi İhalenin Gerçekleştirilmesi Para Sahibi ŞEKİL 5-3 ALIMLAR İÇİN İŞ AKIŞI MODEL ÖNERİSİ KYEB İSTİŞARE KURULU KYEB İstişare Kurulu nun amacı, belirli aralıklarla toplantılar gerçekleştirere KİEM çalışmalarında görev alan kurumlarla fikir alışverişinde bulunmak, KİEM lerin işletiminde ve yönetiminde mevcut sorunları tartışarak ortak çözümler üretmektir. 153

154 KYEB İstişare Kurulu nun yapısı Şekil 5-4 de verilmiştir. M.E.B. Ulaştırma Bakanlığı KYEB İçerik Servis Yönetimi, İzleme/Denetim, Standartlar/Düzenlemeler, İçerik/Servis Yönetimi, Halkla İlişkiler Teknik, Donanım/Yazılım Yönetimi Temsilciler Temsilciler KYEB İstişare Kurulu Temsilciler Temsilciler Temsilciler İçişleri Bakanlığı Genel Kurmay Temsilciler Temsilciler Turizm ve Kültür Bkn. STK ŞEKİL 5-4 KYEB İSTİŞARE KURULU KYEB İstişare Kurulu nda KİEM Projesinde görev alan tüm kurumlardan (Bkz Çizelge 5-2) en az 1 temsilci bulunmalıdır. Ayrıca KYEB altındaki birimlerden (Halkla ilişkiler, İçerik/Servis Yönetimi, vs) en az 1 temsilci istişare kuruluna katılım sağlamalıdır KURUM-İÇİ ÖRGÜTLENME YAPISI İncelenen her bir KİEM tipinin (toplu-kullanım, gezici, mini-model, kiosk) yönetim yapısı ve karakteristikleri göz önüne alınarak, KİEM sorumlusu kurumun iç örgütlenmesi ile ilgili genel bir yapı oluşturulmuştur. Çizelge 5.2 de listelenen KİEM işletimi ve yönetiminden sorumlu kurumlar için önerilen Kurum içi Örgütlenme Şeması Şekil 5-5 de verilmiştir. ŞEKİL 5-5 KİEM İŞLETİMİ VE YÖNETİM SAHİBİ KURUM İÇİN ÖRGÜTLENME ŞEMASI Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, çizelge 5.2 de listelenen her kurum Bilgi ve İletişim Teknolojileri Birimi (veya benzer işleve sahip bir birim) içinde bir KİEM Çalışma Ekibi oluşturulmalıdır. KİEM Çalışma Ekibi oluşturulurken belirli kriterler göz önünde bulundurulmalıdır (İlgili kriterler KİEM Yönetim/Eşgüdüm Birimi KYEB tarafından belirlenecektir. Bkz 5.2 KİEM Yönetim/Eşgüdüm Birimi). KİEM Çalışma Ekibi için tanımlanan görevler aşağıdaki gibidir: 1. İlgili KİEM in etkin işletimi için gerekli insan kaynağı analizini yapmak: 154 Copyright 2009 METU EDMER

155 a. KİEM İşletimi için gerekli personel ihtiyacını tespit etmek, b. KİEM in teknik bakımı için teknik destek personeli ihtiyacını tespit etmek, c. İhtiyaç duyulan insan kaynağı istihdamının ilgili mercilere talep edilmek ve istihdam sürecini takip etmek. 2. İlgili KİEM lerin mali yönetimini gerçekleştirmek: a. Mevcut gelir kaynakları saptamak ve bu kaynakların ihtiyaçlara uygun bir şekilde kullanımı için stratejiler belirlemek, b. Gider kalemlerini saptamak ve kontrol etmek, c. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Birimi ne ve KYEB- Planlama/Proje Süreç Yönetimi birimine düzenli aralıklarda mali rapor sunmak. 3. İlgili KİEM ler için ihtiyaç analizini gerçekleştirmek: a. KİEM ler için yazılım ve donanım ihtiyaçlarını belirlemek ve KYEB Donanım/Yazılım Birimi ne teklif iletmek, 4. KİEM lerin kullanımı ilgili bilgileri düzenli olarak tutmak: a. Toplam kullanıcı sayısını düzenli olarak kaydetmek, b. En çok kullanılan ve en az kullanılan servisleri belirlemek, c. Uygulamada olmayan ama vatandaş tarafından beklenen diğer servisleri saptamak, d. KYEB ile koordineli çalışarak vatandaş memnuniyeti anketleri uygulayarak vatandaşın KİEM lerden memnuniyetini belirli aralıklarla ölçmek, e. KİEM lerin kullanımıyla ilgili olarak KYEB - İzleme/Denetim, Halkla İlişkiler birimlerine düzenli olarak rapor sunmak 5. Kurulması muhtemel bir KİEM Portali için yöresel anlamda içerik araştırması yapmak: a. Yerel bilgilerin elde edilmesi konusunda, yerel belediyeler ve eğitim, sağlık, gibi konularda faaliyet gösteren yerel dernek ve vakıflarla ortaklaşa çalışılmalar gerçekleştirmek, b. Hem belediyelerden hem dernek ve vakıflardan halka yönelik hizmetleri ve programları konusunda bilgi almak, c. Siteyi zenginleştirecek yerel düzeyde bilgi için ek araştırmalar gerçekleştirmek, d. Portalin güncelleştirilmesini gerçekleştirmek, e. Portal üzerindeki her türlü çalışma için (içerik geliştirme, bilgi girme, vs), belediyeler, STK lar ile işbirlikleri geliştirmek, f. Portal ile ilgili her türlü çalışmayı KYEB - İçerik/Servis Yönetimi ne düzenli olarak sunmak. 6. Gerekli tanıtımsal etkinlikleri düzenlemek. (Bkz 5.5 KİEM İçin Talep Yaratma) 155

156 Kullanıcı Talebi 5.4. SERVİSLER Bu başlık altında, kullanıcı talebi ve uzman görüşü dikkate alınarak KİEM lerde sunulacak servislerin önceliklendirilmesi gerçekleştirilerek, servislerin yıllara göre dağılımı verilmiştir. Önceliklendirme yöntemi kapsamında sunulacak servisler açısından kullanıcı talebi ve uygulanabilirlik etmenlerini göz önüne almıştır. Yöntemde kullanıcı talebi için Belnetlerde uygulanmış olan anket sonuçlarından, uygulanabilirlik açısından bilişim uzmanlarının bakış açılarından yararlanılarak, servislerin kurulumu için kademeli yaklaşımın ana hatları belirlenmiştir. Ortaya çıkan genel servis kademelendirme yaklaşımı sonucu Şekil 5-6 da verilmiştir. 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Servis Önceliklendirme Uygulanabilirlik ŞEKİL 5-6 KİEM SERVİSLERİ ÖNCELİKLENDİRME Servis Önceliklendirme Yaklaşımı sonucunda KİEM servisleri üç ana kategoriye ayrılmıştır: Turuncu Bölge Servisleri, Sarı Bölge Servisler ve Mavi Bölge Servisleri. Turuncu Bölge KİEMlerin başlangıç aşamasından itibaren verilecek olan servisleri, Sarı Bölge orta vadede verilecek servisleri ve Mavi Bölge uzun vadede verilecek servisleri göstermektedir. İlerleyen alt bölümlerde bu 3 servis kategorisi ile ilgili detaylı açıklamalar verilmiştir KİEM Turuncu Bölge Servisleri Başlangıç Servisleri KİEMlerin kurulum başlangıcından itibaren verilebilecek türde servislerdir. Kullanıcı talebi ve Türkiye koşullarında uygulanabilirliği açısından KİEMlerde birinci yıldan itibaren verilecek 10 hizmet türü uygulanabilirlik sırasına göre aşağıda verilmiştir: 1. Temel BİT Eğitimi, 2. Çıktı Hizmeti, 3. Fotokopi Hizmeti, 4. Doküman Tarama Hizmeti, 5. Erişim ve İletişim Hizmetleri, 156 Copyright 2009 METU EDMER

157 6. Çevrimiçi Bilgi Servisleri, 7. Mesleki Gelişim Eğitimleri, 8. Ofis Programları Eğitimleri, 9. Eğitimsel Bilgisayar Oyunları, 10. Bilgisayar Sertifikasyon Kursları, 11. e-devlet Hizmetleri KİEM Sarı Bölge Servisleri Orta Düzey Servisler Devam eden KİEM oluşumunun ikinci yılından itibaren verilmesi önerilen servislerlerdir. Kullanıcı talebi ve Türkiye koşullarında uygulanabilirliği açısından KİEMlerde ikinci yıldan itibaren verilecek 7 hizmet türü uygulanabilirlik sırasına göre aşağıda verilmiştir: 1. Web Tasarım Eğitimleri, 2. İş Bulma ve Kariyer Hizmetleri, 3. Dil Kursları, 4. Bilgisayarda Yazma İşlemleri, 5. Web Tasarım Hizmetleri, 6. Ciltleme Hizmeti, 7. Laminasyon Hizmeti, KİEM Mavi Bölge Servisleri İleri Düzey Servisler KİEM oluşumunun dördüncü yılından itibaren verilebilecek servislerdir. Kullanıcı talebi ve Türkiye koşullarında uygulanabilirliği açısından KİEMlerde dördüncü yıldan itibaren verilecek dokuz hizmet türü uygulanabilirlik sırasına göre aşağıda verilmiştir: 1. Çoklu Ortam Hizmetleri 2. Programlama Eğitimleri 3. Donanım Eğitimleri 4. Küçük İşletme Hizmetleri 5. E-Ticaret Hizmetleri 6. Elektronik Yayıncılık (Yerel gazeteler dergiler hazırlama) 7. Okuma / Yazma Dersleri 8. Basılı Referans Kaynaklar - Kütüphane Hizmeti 157

158 5.5. KİEM PORTALİ Amacı Sağlıklı bir ortamda sağlanacak internet erişimi, doğru ve kolay ulaşılabilir içerik ve servislerle bir araya getirildiğinde anlamlı olmaktadır. Bu tür içerik ve servisleri tek bir noktadan ulaştırılabileceği bir KİEM Portali nin oluşturulması ise atılması gereken oldukça önemli bir adımdır. KİEM Portali, 7 den 70 e her yaş grubuna, ancak ağırlıklı olarak dar gelirli kesime hizmet edecek içerikleri barındıracak şekilde tasarlanmalıdır. Amaç, tüm KİEM kullanıcılarının, ama özellikle dar gelirli ve eğitim düzeyi düşük insanlarımızın yaşamlarını iyileştirmelerine yardımcı olmak olmalıdır. Her yaştan üyenin anlayabileceği bir içerik olması için de portalin dili son derece anlaşılır olmalıdır. Portal, eğitim, sağlık, kariyer ve para gibi konularda genel olarak okullarda öğretilmeyen ve yaşam becerileri alanına giren bilgiler barındırmalıdır. Örneğin, Sağlık bölümünde Doktorla Görüşme Sırasında bölümüne tıklayan bir ziyaretçi, görüşme sırasında ne tür bilgileri not etmesi gerektiğini, ayrıca doktora ne tür sorular sorması gerektiğini öğrenebilmelidir. Türkiye deki sosyal güvenlik sistemi, devlet sınavları, finansal ve eğitsel destek sistemleri, e-devlet uygulamaları ve ulusal ve yerel yönetimlere ilişkin bilgiler de diğer önemli içeriklerdir. Belirlenecek tüm içerik ve servislerin böyle bir portalden sunulması, ölçme ve değerlendirme açısından da önemli faydalar sunacaktır. Mesela en çok incelenen içerikler gözlemlenebilecek ve bu kategorilerin zenginleştirilmesine öncelik verilebilecek, ya da sunulacak servisler Self-Servis mantığında daha hızlı ve maliyet duyarlı bir şekilde tüm KİEM üyelerine ulaştırılabilecektir. Türkiye nin her yerine yaygınlaştırılacak KİEM lerin üyelerinin tamamının aynı içeriğe ulaşmaları yerine yerelleştirilmiş portaller geliştirilmesi gereklidir. Böylelikle KİEM üyeleri KİEM portalinin kendilerine hitap eden bir hizmet olduğunu algılayabileceklerdir. Bunu yapabilmek için de önerilen, Türkiye nin dört bir yanında yaşayan halk tarafından kullanılabilecek farklı konularda bölgesel bilgilerden oluşan bir bilgi havuzu geliştirilmesidir. Daha ayrıntılı açıklamak gerekirse, Türkiye nin farklı bölgelerine yönelik hazırlanacak bir web kaynağında, örneğin tarım konusunda, Ege Bölgesi nden Karadeniz e, farklı özellikteki kırsal alanlara hitap edecek en iyi uygulamalara yer verilmelidir. Bundan başka, örneğin, deprem tehlikesiyle karşı karşıya olan bölgeler için depreme hazırlık konusunda bilgiler yer almalıdır. Türkiye nin farklı bölgelerine hitap edecek içerik, aşağıda listelenen başlıklarla sınırlı kalmayarak bunlarla ilgili olabilir; Çevre Tarım Ulaşım Afet Yönetimi Sigorta Sosyal katılım 158 Copyright 2009 METU EDMER

159 Sanayi Başka bölgesel konular Ayrıca hazırlanan içeriklerin uygun işletilmesi ve kullanımı için bir KİEM Portali İçerik Yönetim Kurulu nun (KYEB, İçerik/Servis Birimi) oluşturulması faydalı olacaktır. Yapılan işlerin sürdürülebilir olmasının anahtarı, çalışmaların ve alınan kararların yerel konulara özgü olması için yerel örgütlerle ve sivil toplum kuruluşlarıyla çalışılması dünya genelinde çok sık görülen bir uygulamadır. KİEM Portali, sadece bilgi vermekle de kalmamalı, ayrıca bir agora ortamı da sunarak web sitesinde kullanıcılar başka kullanıcılarla açık bir forum ortamında tartışma olanağına da sahip olarak başka düşüncelerini daha ayrıntılı bir biçimde dile getirebilecekleri bloglar da yazabilmelidirler. Ancak site yalnızca halkın kullanımına açık olmamalı; yerel yönetimler de halkın gereksinimlerine daha iyi yanıt verebilmek amacıyla ilgili birimlerini sitenin tartışma ortamında yer almaları konusunda teşvik etmeli, ya da yeni uygulamaya konan programlarla ilgili halkın görüşlerini alabilmelidir. Bundan başka, yerel halkın, çeşitli etkinliklerini, çalıştaylarını, gönüllü çalışma olanaklarını ve başka ilgi çekici yerel bilgileri site ziyaretçilerine duyurabilecekleri bir KİEM takvimi de geliştirilebilir Yapısı Portalde yerelleşme, ulusal düzeyden başlayacak şekilde olmalı, yani öncelikle Türkiye geneline hitap eden bir portal hazırlanmalıdır. Yerel düzeye, bu portal üzerinden ulaşılacaktır. Yerellik düzeyi, il, ilçe hatta mahalle ya da köy düzeyinde olabilir. Yerelleşme ile ilgili bir örnek Şekil 5-7 de verilmiştir. ŞEKİL 5-7 PORTAL YERELLEŞME YAPISI Yerel bilgilerin elde edilmesi konusunda, yerel belediyeler ve eğitim, sağlık, gibi konularda faaliyet gösteren yerel dernek ve vakıflarla ortaklaşa çalışılmalıdır. Hem belediyelerden hem dernek ve vakıflardan halka yönelik hizmetleri ve programları konusunda bilgi alınmalıdır. Aynı zamanda siteyi zenginleştirecek yerel düzeyde bilgi için ek araştırmalar yapılmalıdır. Bu durumun faydalarını örneklemek gerekirse: sağlık kategorisi altında, yerel 159

160 hastaneler, sağlık ocakları hakkında bilgi ve belediyelerin çeşitli sağlık hizmetleri (aile planlaması, ücretsiz aşı gibi) gibi yerel bilgiler yer alabilecektir. Eğitim kategorisi altındaysa, örneğin, mevcut okulöncesi okullar, eğitim konusunda faaliyet gösteren Anne Çocuk Vakfı gibi kurumların hizmetleri, ortaöğretim kurumları ve okul dışı eğitim kurumları hakkında bilgi yer alabilir. Örneğin, çocuğunun okul dışı zamanını iyi değerlendirmesini isteyen bir ebeveyn, Eğitim ana kategorisi altında Okul Dışında Eğitim bölümüne tıklayarak Eğitim Gönüllüleri Vakfı nın etkinlikleri konusunda bilgi alabilir, bulunduğu kent ya da ilçedeki vakfın adresini öğrenebilir. Yerel bilgilerin elde edilmesi konusunda yerel belediyelerle çalışılabilir. Belediyeler ve yerel dernek ve vakıflardan elde edilen bilgiler titiz bir biçimde elden geçirilmeli ve Türkçeleri düzeltilmelidir. Kullanılan dil herkesin anlayabileceği düzeye getirilmelidir İçerik Yerel içeriklerin girilmesi konusunda belediyelerin bilgi işlem personelleri ile işbirliği halinde çalışılabilir. Siteler genel anlamda KYEB-İçerik/Servis Yönetimi tarafından KİEM Çalışma Ekipleriyle ortaklaşa kontrol edilebilir. Bu şekilde sitelerin kalitesi, kullanılan dilin düzgünlüğü ve doğruluğu gözetilmiş olur. Portal içeriği ile ilgili olarak aşağıdaki çalışmalar gerçekleştirilmelidir: 1. Yerel bilgilerin elde edilmesi konusunda, yerel belediyeler ve eğitim, sağlık, gibi konularda faaliyet gösteren yerel dernek ve vakıflarla ortaklaşa çalışılmalar gerçekleştirmek, 2. Hem belediyelerden hem dernek ve vakıflardan halka yönelik hizmetleri ve programları konusunda bilgi almak, 3. Siteyi zenginleştirecek yerel düzeyde bilgi için ek araştırmalar gerçekleştirmek, Site içeriği yeni bulguların elde edilmesiyle birlikte sürekli olarak yenilenmelidir Site Güvenliği Site güvenliği ile ilgili olarak öncelikle sistem yöneticilerinden oluşan deneyimli bir ekip 365 gün, 24 saat KİEM Portalinin denetim ve bakım hizmetini gerçekleştirilmelidir. Ayrıca portal sisteminin arkasında güçlü bir yedekleme sistemi bulunmalı ve ani elektrik kesintilerine önlem olarak sunucular acil durum jeneratörleri ile desteklenmelidir. Her daim çalışır bir ortam olmasını garantileyen başka hizmetlerin portalde bulunması vatandaş memnuniyeti açısından diğer önemli bir husustur Örnekler Aşağıdaki kısımda Türkiye de benzer amaçla oluşturulmuş portal örnekleri sunulmuştur. sitesinde Eğitim kategorisi altında yer alan yerel bilgilere örnek Şekil 5-8 de verilmiştir. 160 Copyright 2009 METU EDMER

161 ŞEKİL 5-8 LALE BAHÇESİ PORTALİ EĞİTİM KATEGORİSİ ÖRNEĞİ sitesinde Sağlık kategorisi altında yer alan yerel bilgilere örnek Şekil 5-9 da verilmiştir. ŞEKİL 5-9 KİEM PORTALİ SAĞLIK KATEGORİSİ ÖRNEĞİ 161

162 sitesinde yer alan Yalova Belediyesi Benim Mahallem Programı ile ilgili ekran görüntüsü şekilde gösterilmiştir. ŞEKİL 5-10 YALOVA BELEDİYESİ BENİM MAHALLEM PROGRAMI Yol Haritası Metin tabanlı içerik ile yola çıkacak olan KİEM Portali, daha sonra kullanıcı deneyimini artması ve teknolojinin ülke genelinde yaygınlaşması ile önce agora tarzı tartışma ortamları ile sonrasında da Internet TV gibi multimedia içeriklerle zenginleştirilmelidir. Şekil 5-11 de ilerleyen yıllara göre portalde gerçekleşecek olan gelişimler gösterilmiştir. ŞEKİL 5-11 PORTAL GELİŞİM AŞAMALARI 162 Copyright 2009 METU EDMER

163 5.6. TÜRKİYE KİEM BÜTÇE VE FİNANSMAN ÖNERİSİ İlerleyen alt bölümlerde incelenen her bir KİEM modeli için gelir-gider analizi gerçekleştirilmiştir. Bu analiz gerçekleştirilirken, her bir model için: Yıllara göre KİEM kurulum sayılarının saptanması, 5 yıllık süreçte her yıl için kurulum maliyetlerinin hesaplanması, 5 yıllık süreçte her yıl için işletim giderlerinin hesaplanması, İşletim giderleri içerisindeki kalemlerin oranlarının hesaplanması, İşletim giderlerinin ve kurulum maliyetlerinin kıyaslanması, 5 yıllık süreçte toplam giderlerin hesaplanması. işlemleri gerçekleştirilmiştir. Bunun sonucunda elde edilen verilerle olası finansman kaynaklarının neler olabileceğini ve bu finansman kaynaklarının ne şekilde değerlendirilmesi gerektiğine dair bazı önerilerde bulunulmuştur. Ayrıca toplu kullanım KİEM modeline mahsus olmak üzere örnek bir gelir hesaplaması gerçekleştirilerek, uygun bir kaynak yaratma stratejisi ve finansman yapısıyla, KİEM lerin kendi kendini finansman edebileceğinin mümkün olduğu gösterilmeye çalışılmıştır Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli-Bütçe ve Finansman Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında Toplu Kullanım modeline sahip KİEM sayısı 4000 olarak kabul edilip devam eden kısımlardaki tüm hesaplamalar bu rakam taban alınarak gerçekleştirilmiştir. Mevcut durumda Türkiye de kurulmuş olan KİEM sayısı yaklaşık olarak 2000 dir. Geriye kalan 2000 KİEM in yıl bazında kurulum sayısı aşağıdaki gibi ön görülmüştür: 1. yıl: yıl: yıl: yıl: yıl: adet KİEM in kurulumu tek yılda gerçekleştirmek yerine, yılara bölerek her yıl artacak şekilde kurulum sayısının belirlenmesinde aşamalı bir proje yaklaşımının benimsenmesi temel nedendir. Bu şekilde, her yıl kazanılan tecrübeyle bir sonraki yılda, az hata ile daha yüksek kalitede ve artan sayıda KİEM kurulumu amaçlanmaktadır Giderler Başlangıç Yatırımı: Başlangıç yatırımı temel olarak KİEM in kurulum masrafından doğan maliyeti kapsamaktadır. İlk kurulum masrafı aşağıdaki kalemleri içermektedir: 163

164 Donanım & yazılım (Bilgisayar, işletim sistemi, sunucu, yazıcı) Masa ve sandalye, Klima, Data ve elektrik kablolama. Ulaştırma Bakanlığı tarafından bugüne kadar kurulan KİEM ler için gerçekleştirilen masraflar referans alınarak yapılan hesaplamada 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için kurulum maliyeti (başlangıç yatırımı) ortalama TL olarak ortaya çıkmıştır. Maliyetteki yıllık artış oranı % 10 olarak kabul edilerek yapılan hesaplama sonucunda 5 yıllık kurulum maliyeti detayları Çizelge 5-3 deki gibidir: ÇİZELGE KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK KURULUM MALİYETİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (TL) Kurulum aşamasında alımı yapılan donanımların yıpranma süresi 5 yıl olarak öngörülmüştür: 5 yılın sonunda tekrar donanım alımı gerçekleştirilmelidir. İşletim Giderleri: 1 adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 1 aylık işletim gideri detayları Çizelge 5-4 de verilmiştir: ÇİZELGE KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 1 AYLIK İŞLETİM GİDERİ * Gider Kalemi Maliyet (TL) Yıllık Artış (%) Personel Maaşı (2 kişi) Internet 50 5 Telefon Elektrik Su Kira Ofis Giderleri (çıktı, fotokopi, vs) Teknik Altyapı Güncelleme/Bakım TOPLAM * İşletim giderlerinin hesaplanmasında BELNET İnternet Evlerinden faydalanılmıştır. Çizelge 5-4 deki aylık işletim maliyeti ve her bir gider kaleminin yıllık artış oranı dikkate alınarak yapılan hesaplama sonucu 1 adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli bazında Çizelge 5-5 deki yıllık işletim maliyetleri ortaya çıkmıştır. 5 yıllık bir süreçte, 10 kullanıcılı bir toplu KİEM için toplam işletim maliyeti TL olarak hesaplanmıştır. ÇİZELGE KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl TOPLAM İşletim Gideri (TL) Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında Toplu Kullanım modeline sahip KİEM sayısı 4000 olarak kabul edilmiştir. Çizelge 5-6 da 4000 adet KİEM in yıllara göre kurulum sayısı ve her yıla ait toplam işletim masrafları detaylı olarak verilmektedir: 164 Copyright 2009 METU EDMER

165 ÇİZELGE ADET 10 KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı İşletim Maliyeti (TL) x2200 = x2500 = x2900= x3450= x4000= Toplam Gider: İlk kurulum maliyeti ve işletim giderleri göz önüne alınarak, 4000 adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için toplam giderler hesaplanmıştır. Detaylar Çizelge 5-7 de sunulmuştur: ÇİZELGE ADET 10 KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK TOPLAM GİDER 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (TL) İşletim Maliyeti (TL) TOPLAM (TL) Olası Finansman Kaynakları Bu kısımda KİEM oluşumunda bütçeye katkı sağlayabilecek olası kaynaklar incelenmiştir. İncelenen dünya örneklerinden de yararlanılarak aşağıdaki finansman kaynakları belirlenmiştir: Genel Bütçe: KİEM Projesinin ana finansmanı. Bağışlar Yerel Yönetim Desteği: Elektrik, su, kira vb işletim giderlerinin karşılanması STK Desteği: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği, tam işletim sahipliği, vs. Özel Sektör: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği, tam işletim sahipliği, vs. Sponsor: Yazılım/donanım bağışının yapılması, vs. Ücretli Üyelik: Bütçe için gerektiğinde KİEM hizmetlerinden yararlanmak isteyen vatandaşlardan talep edilmesi muhtemel makul kullanım ücreti. Uluslararası Fonlar: Uluslararası fonlar kullanılarak yazılım/donanım alımlarının gerçekleştirilmesi ve diğer mevcut uluslararası kaynaklardan destek alınması. Reklamlar: KİEM lerde yürütülen çeşitli reklam faaliyetleri sonucunda elde edilen gelirler. Şekil 5-12 de, Toplam Gider kısmında hesaplanan 4000 adet Toplu Kullanım KİEM Modeline ait giderlerin oranları verilmiştir. 165

166 ŞEKİL 5-12 TOPLU KULLANIM MODELİ MALİYET DAĞILIMI Şekilde görüldüğü gibi toplu kullanım modelinde maliyetlerin büyük çoğunluğunu (% 96) işletim maliyetleri (telefon, su, elektrik, vs) oluşturmaktadır. Kurulum maliyeti ise toplam maliyetin % 4 ünü oluşturmaktadır. Sonuç olarak, olası finansman kaynaklarının çoğunlukla işletim maliyetlerinde kullanılmasına yönelik bir planlama yapılması kurulacak KİEM lerin mali işletimi açısından büyük fayda sağlayacaktır. Aşağıda kurulum maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. Kurulum Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları Genel bütçe, STK (yazılım/donanım bağışı), Özel Sektör (yazılım/donanım bağışı), Uluslararası fonlar Şekil 5-13 de, 4000 adet Toplu Kullanım KİEM Modelinin işletiminde söz konusu giderlerin oranları verilmiştir. ŞEKİL 5-13 TOPLU KULLANIM MODELİ İŞLETİM GİDERİ ORANLARI Şekilde görüldüğü gibi, toplu kullanım modelinde en büyük işletim giderini % 76 lık oranla personel maaşları oluşturmaktadır. Personel maaşını %15 lik oranla kira masrafı takip etmektedir. Geri kalan işletim giderlerinin toplamı ise % 9 luk bir paya sahiptir. 166 Copyright 2009 METU EDMER

167 Aşağıda işletim maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. İşletim Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları STK (personel desteği, tam işletim), Özel Sektör (personel desteği, tam işletim), Yerel yönetim (Elektrik, su, kira vb işletim giderleri), Ücretli hizmet (Genel işletim giderleri), Reklam gelirleri (Genel işletim giderleri) Diğer: Özel eğitim merkezi, e-sınav uygulama merkezi olarak kullanılması, vb kullanılması sonucu elde edilen gelirler Örnek Gelir Hesaplaması Aşağıdaki hesaplamalar tahmini değerler üzerine yol göstermek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Amaç, KİEM lerde uygulanacak doğru bir kaynak yaratma stratejisi ve finansman yapısıyla, KİEM lerin kendi kendini finansman edebileceğinin mümkün olduğunu göstermektir. Çizelge 5-8 de 1 Adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için aylık gelir tablosu verilmiştir: ÇİZELGE ADET 10 KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 1 AYLIK GELİR KALEMLERİ Gelir Kalemleri Maliyet (TL) Yıllık Artış (%) Ortalama Kullanım Ücreti Reklam Gelirleri Bağışlar Çizelge 5-8 deki aylık gelir verileri taban alınarak, 1 Adet 10 Kullanıcılı Toplu Kullanım KİEM Modeli için 5 yıllık gelir hesaplaması yapılmıştır. Ortalama kullanıcı sayısı 1 KİEM için 150 olarak kabul edilmiştir. Hesap detayları Çizelge 5-9 da verilmiştir. ÇİZELGE ADET 10 KULLANICILI TOPLU KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK GELİR HESAPLAMASI Gelir Kalemleri 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Ücretli Üyelik (TL) 0 45,000 49,500 54,450 59,895 Reklam Gelirleri (TL) 6,000 6,600 7,260 7,986 8,785 Bağışlar (TL) 6,000 6,600 7,260 7,986 8,785 TOPLAM (TL) 12,000 58,200 64,020 70,422 77,464 Çizelge 5-9 da görüldüğü gibi, ilk yıldan sonra KİEM lerde ücretli üyelik sunulmaya başlanmıştır. İlk yıl ücretsiz hizmet verilerek, vatandaşta KİEM lere karşı olumlu bir izlenim bırakmak ve bir takım tanıtıcı faaliyetlerle de KİEM ler için talep yaratmak planlanmıştır. Devam eden yıllarda ise, vatandaştan makul bir kullanım ücreti alınarak KİEM lerin bütçesine katkı sağlanması planlanmıştır. 167

168 Çizelge 5-10 de, 4000 adet KİEM baz alınarak yıllara göre elde edilen toplam gelir miktarları verilmiştir: ÇİZELGE ADET 10 KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK TOPLAM GELİR 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Toplam KİEM Sayısı (TL) Toplam Gelir Miktarı (TL) Çizelge 5-10 incelendiğinde, ücretli üyelikten elde edilecek gelirlerin KİEM lerin kendi kendini finansman etmesi konusunda çok önemli rol oynayabileceği görülmektedir. Hizmetlerin ücretsiz sunulduğu ilk yıl toplam gelir yaklaşık olarak TL olarak hesaplanırken, bu rakam ikinci yıl ücretli hizmet verilmesiyle TL ye yükselmiştir. Şekil 5-14 de gelir dağılımının oranları verilmiştir. ŞEKİL 5-14 TOPLU KULLANIM MODELİ GELİR DAĞILIMI Şekil de görüldüğü gibi gelir kalemleri içerisinde en büyük pay %74 lük oranla ücretli üyeliğe aittir. Reklam gelirler ve bağışlar ise eşit orandadır: %13. Bu oranlar reklam gelirleri ve yapılan bağışların miktarına göre gerçek durumda farklılık gösterebilir. Çizelge 5-11 de 4000 adet KİEM baz alınarak yıllara göre toplam gelir-gider farkı verilmiştir. ÇİZELGE ADET 10 KULLANICILI TOPLU KULLANIM KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK GELİR- GİDER FARKI 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Toplam KİEM Sayısı (TL) Toplam Gelir Miktarı (TL) Toplam Gider Miktarı(TL) FARK (TL) Çizelge 5-11 de görüldüğü gibi, ilk yılın ardından hizmetler makul bir ücretle sağlandığında toplam gelirin toplam gidere kıyasla önemli bir artış gösterdiği göze çarpmaktadır. Bu farktan elde edilen kazanç, sonraki dönemlerde KİEM lerin hizmet kalitesini arttırmak ve sunulan servisleri zenginleştirmek amacıyla kullanabilinir. 168 Copyright 2009 METU EDMER

169 Kullanıcılı KİEM Mini-Modeli Bütçe ve Finansman Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında mini-modeline sahip KİEM sayısı olarak kabul edilip devam eden kısımlardaki tüm hesaplamalar bu rakam taban alınarak gerçekleştirilmiştir adet KİEM in yıl bazında kurulum sayısı aşağıdaki gibi ön görülmüştür: 1. yıl: yıl: yıl: yıl: yıl: 750 Mini Model in kurulumunda - Toplu Kullanım Modeli nde olduğu gibi adet KİEM in tüm kurulumunu 1 yılda tamamlamak yerine, yılara bölerek her yıl artacak şekilde kurulum gerçekleştirilmesi öngörülmüştür Giderler Başlangıç Yatırımı: Başlangıç yatırımı temel olarak KİEM in kurulumun doğan maliyeti kapsamaktadır. İlk kurulum masrafı aşağıdaki kalemleri içermektedir: Donanım & yazılım (Bilgisayar, işletim sistemi, sunucu, yazıcı) Masa ve sandalye, Klima, Data ve elektrik kablolama kısmında 10 Kullanıcı Toplu Kullanım Modeli için hesaplanan giderler baz alınarak 3-Kullanıcılı Mini Model giderleri elde edilmiştir ve sonuç olarak 3-Kullanıcılı KİEM Mini Modeli için ortalama kurulum maliyeti TL olarak elde edilmiştir. Maliyetteki yıllık artış oranı % 10 olarak kabul edilerek yapılan hesaplama sonucunda 5 yıllık kurulum maliyeti detayları Çizelge 5-12 deki gibidir: ÇİZELGE KULLANICILI MİNİ MODELİ İÇİN 5 YILLIK KURULUM MALİYETİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (TL) İlk kurulum aşamasında alımı yapılan donanımların yıpranma süresi 5 yıl olarak öngörülmüştür; 5 yılın sonunda tekrar donanım alımı gerçekleştirilmelidir. İşletim Giderleri: 1 adet 3 Kullanıcılı KİEM Mini Modeli için 1 aylık işletim gideri detayları Çizelge 5-13 de verilmiştir: 169

170 ÇİZELGE KULLANICILI KİEM MİNİ MODELİ İÇİN 1 AYLIK İŞLETİM GİDERİ * Gider Kalemi Maliyet (TL) Yıllık Artış (%) Personel Maaşı (2 kişi) Internet 50 5 Telefon 50 5 Elektrik Kira Ofis Giderleri (çıktı, fotokopi, vs) Teknik Altyapı Güncelleme/Bakım TOPLAM Çizelge 5-13 deki aylık işletim maliyeti ve her bir gider kaleminin yıllık artış oranı dikkate alınarak yapılan hesaplama sonucu 1 adet 3 Kullanıcılı KİEM Mini Modeli bazında Çizelge 5-14 deki yıllık işletim maliyetleri ortaya çıkmıştır. 5 yıllık bir süreçte, 3 kullanıcılı bir KİEM Mini Modeli için toplam işletim maliyeti TL olarak hesaplanmıştır. ÇİZELGE KULLANICILI KİEM MİNİ MODELİ İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl TOPLAM İşletim Gideri (TL) Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında Mini Model e sahip KİEM sayısı yukarıda da belirtildiği gibi 3000 olarak kabul edilmiştir. Çizelge 5-15 de 3000 adet KİEM in yıllara göre kurulum sayısı ve her yıla ait toplam işletim giderleri sunulmuştur: ÇİZELGE ADET 3 KULLANICILI KİEM MİNİ MODELİ İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı İşletim Maliyeti (TL) x 250 = x 500 = x 1500 = x 2250 = x 3000 = Toplam Gider: Kurulum maliyeti ve işletim giderleri göz önüne alınarak, 3000 adet 3 Kullanıcılı KİEM Mini Modeli için toplam giderler hesaplanmıştır. Detaylar Çizelge 5-16 da sunulmuştur: ÇİZELGE ADET 3 KULLANICILI KİEM MİNİ MODELİ İÇİN 5 YILLIK TOPLAM GİDER 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (TL) İşletim Maliyeti (TL) TOPLAM (TL) Olası Finansman Kaynakları Bu kısımda KİEM oluşumunda bütçeye katkı sağlayabilecek olası kaynaklar incelenmiştir. İncelenen dünya örneklerinden de yararlanılarak aşağıdaki finansman kaynakları belirlenmiştir: Genel bütçe: KİEM Projesinin ana finansmanı. Bağışlar 170 Copyright 2009 METU EDMER

171 Yerel Yönetim Desteği: Elektrik, su, kira vb işletim giderlerinin karşılanması STK Desteği: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği, tam işletim sahipliği, vs. Özel Sektör: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği, tam işletim sahipliği, vs. Sponsor: Yazılım/donanım bağışının yapılması, vs. Ücretli Üyelik: Bütçe için gerektiğinde KİEM hizmetlerinden yararlanmak isteyen vatandaşlardan talep edilmesi muhtemel makul kullanım ücreti. Uluslararası Fonlar: Uluslararası hizmet fonları kullanılarak yazılım/donanım alımlarının gerçekleştirilmesi ve diğer mevcut uluslararası kaynaklardan destek alınması. Reklamlar: KİEM lerde yürütülen çeşitli reklam faaliyetleri sonucunda elde edilen gelirler. Şekil 5-15 de, Toplam Gider kısmında hesaplanan 3000 adet Mini-KİEM e ait giderlerin oranları verilmiştir. ŞEKİL 5-15 KİEM MİNİ MODELİ MALİYET DAĞILIMI Şekilde görüldüğü gibi toplu kullanım modelinde maliyetlerin büyük çoğunluğunu (% 85) işletim maliyetleri (telefon, su, elektrik, vs) oluşturmaktadır. Kurulum maliyeti ise toplam maliyetin % 15 ini oluşturmaktadır. Sonuç olarak, olası finansman kaynaklarının çoğunlukla işletim maliyetlerinde kullanılmasına yönelik bir planlama yapılması kurulacak KİEM lerin mali işletimi açısından büyük fayda sağlayacaktır. Aşağıda kurulum maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. Kurulum Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları STK (yazılım/donanım bağışı), Özel Sektör (yazılım/donanım bağışı), Genel bütçe, Uluslararası fonlar Şekil 5-16 da, 3000 adet KİEM Mini Modelinin işletiminde söz konusu giderlerin oranları verilmiştir. 171

172 ŞEKİL 5-16 MİNİ MODEL GİDER ORANLARI Şekilde görüldüğü gibi, mini modelde en büyük işletim giderini % 91 lik oranla personel maaşları oluşturmaktadır. Bu oran Toplu Kullanım Modeli işletim giderlerinde hesaplanan personel maaşlarına oranla oldukça yüksektir. Geri kalan işletim giderlerinin toplamı ise % 9 luk bir paya sahiptir. Aşağıda işletim maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. İşletim Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları STK (personel desteği, tam işletim), Özel Sektör (personel desteği, tam işletim), Yerel yönetim (Elektrik, su, kira vb işletim giderleri), Ücretli hizmet (Genel işletim giderleri), Reklam gelirleri (Genel işletim giderleri) Sonuç olarak STK ve Özel Sektörden elde edilecek personel desteğinin işletim giderlerinin hafifletilmesinde çok önemli rol oynayacağı açıktır Kiosk Modeli Bütçe ve Finansman Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında Kiosk modeline sahip KİEM sayısı 1000 olarak kabul edilip devam eden kısımlardaki tüm hesaplamalar bu rakam taban alınarak gerçekleştirilmiştir KİEM in yıl bazında kurulum sayısı aşağıdaki gibi ön görülmüştür: 1. yıl: yıl: yıl: yıl: yıl: 250 Kiosk Model inin kurulumunda önceki modellerde olduğu gibi adet KİEM in kurulumunu 1 yılda tamamlamak yerine, yılara bölerek her yıl artacak şekilde kurulum gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. 172 Copyright 2009 METU EDMER

173 Giderler Başlangıç Yatırımı: Başlangıç yatırımı temel olarak KİEM in kurulum masrafından doğan maliyeti kapsamaktadır. Kurulum masrafı aşağıdaki kalemleri içermektedir. Donanım & yazılım (Bilgisayar, işletim sistemi, sunucu, yazıcı) Data ve elektrik kablolama. Yapılan sektör araştırması sonucu 1 Kiosk Modeli nin yaklaşık kurulum maliyeti TL dir. Maliyetteki yıllık artış oranı % 10 olarak kabul edilerek yapılan hesaplama sonucunda 5 yıllık kurulum maliyeti detayları Çizelge 5-17 deki gibidir: ÇİZELGE 5-17 KİOSK MODELİ 5 YILLIK KURULUM MALİYETİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (TL) İşletim Giderleri: 1 adet KİOSK Modeli için 1 aylık işletim gideri detayları Çizelge 5-18 de verilmiştir: ÇİZELGE ADET KİOSK MODELİ İÇİN 1 AYLIK İŞLETİM GİDERİ * Gider Kalemi Maliyet (YTL) Yıllık Artış (%) Internet 20 5 Elektrik Teknik Altyapı Güncelleme/Bakım TOPLAM 100 Çizelge 5-18 deki aylık işletim maliyeti ve her bir gider kaleminin yıllık artış oranı dikkate alınarak yapılan hesaplama sonucu 1 adet KİOSK Modeli bazında Çizelge 5-19 daki yıllık işletim maliyetleri ortaya çıkmıştır. 5 yıllık bir süreçte, bir KİOSK için toplam işletim maliyeti TL olarak hesaplanmıştır. ÇİZELGE 5-19 KİOSK MODELİ İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl TOPLAM İşletim Gideri (TL) Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında KİOSK modeline sahip KİEM sayısı 1000 olarak kabul edilmiştir. Çizelge 5-20 de 1000 adet KİEM in yıllara göre kurulum sayısı ve her yıla ait toplam işletim masrafları detaylı olarak sunulmuştur: ÇİZELGE ADET KİOSK MODELİ İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı İşletim Maliyeti (TL) x 150 = x 325 = x 525 = x 750 = x 1000 =

174 Toplam Gider: Kurulum maliyeti ve işletim giderleri göz önüne alınarak, 1000 adet KİOSK Modeli için toplam giderler hesaplanmıştır. Detaylar Çizelge 5-21 de sunulmuştur: ÇİZELGE ADET KİOSK MODELİ İÇİN 5 YILLIK GİDER DAĞILIMI 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (TL) İşletim Maliyeti (TL) TOPLAM (TL) Olası Finansman Kaynakları Bu kısımda KİEM oluşumunda bütçeye katkı sağlayabilecek olası kaynaklar incelenmiştir. İncelenen dünya örneklerinden de yararlanılarak aşağıdaki finansman kaynakları belirlenmiştir: Genel bütçe: KİEM Projesinin ana finansmanı. Bağışlar Yerel Yönetim Desteği: İşletim giderlerine destek olma (Elektrik maliyetinin karşılanması) STK Desteği: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği (teknik destek), vs. Özel Sektör: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği (teknik destek), vs. Sponsor: Yazılım/donanım bağışının yapılması, vs. Uluslararası Fonlar: Uluslararası hizmet fonları kullanılarak yazılım/donanım alımlarının gerçekleştirilmesi ve diğer mevcut uluslararası kaynaklardan destek alınması. Reklamlar: KİEM lerde yürütülen çeşitli reklam faaliyetleri sonucunda elde edilen gelirler. Şekil 5-17 de, Toplam Gider kısmında hesaplanan 1000 adet KİOSK a ait giderlerin oranları verilmiştir. ŞEKİL 5-17 KİOSK MODELİ MALİYET DAĞILIMI 174 Copyright 2009 METU EDMER

175 Yukarıdaki şekil incelendiğinde, maliyet dağılımı konusunda KİOSK modelinin incelenen diğer iki modele (toplu kullanım ve mini-model) göre tam bir zıtlık halinde olduğu görülmektedir: Kurulum maliyeti işletim maliyetinin çok üstündedir. Şekilde görüldüğü gibi toplu kullanım modelinde maliyetlerin büyük çoğunluğunu (% 81) kurulum masrafları oluşturmaktadır. İşletim maliyeti ise toplam maliyetin % 19 unu oluşturmaktadır. Sonuç olarak, olası finansman kaynaklarının çoğunlukla kurulum maliyetlerinde kullanılmasına yönelik bir planlama yapılması kurulacak KİEM lerin mali işletimi açısından büyük fayda sağlayacaktır. Aşağıda kurulum maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. Kurulum Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları STK (yazılım/donanım bağışı), Özel Sektör (yazılım/donanım bağışı), Genel bütçe, Uluslararası fonlar Aşağıda işletim maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. İşletim Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları STK (teknik personel desteği), Özel Sektör (teknik personel desteği), Yerel yönetim (Elektrik vb işletim giderleri), Reklam gelirleri (Genel işletim giderleri) Gezici Model Bütçe ve Finansman Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında Gezici Modele sahip KİEM sayısı 100 olarak kabul edilip devam eden kısımlardaki tüm hesaplamalar bu rakam taban alınarak gerçekleştirilmiştir. 100 KİEM in yıl bazında kurulum sayısı aşağıdaki gibi ön görülmüştür: 1. yıl: yıl: yıl: yıl: yıl: 20 Gezici Model in kurulumunda önceki modellerde olduğu gibi, tüm kurulumu 1 yılda tamamlamak yerine, yılara bölerek her yıl artan birikim ve deneyimle kurulum gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. 175

176 Giderler Başlangıç Yatırımı: Başlangıç yatırımı temel olarak KİEM in ilk kurulum masrafından doğan maliyeti kapsamaktadır. İlk kurulum masrafı gerekli aracın (kamyon veya tır) tahsis edilmesi ve iç dizaynının gerekli teknolojiyle donatılmasını kapsamaktadır. Yapılan sektör araştırması sonucu 1 Gezici KİEM in yaklaşık kurulum maliyeti TL dir. Maliyetteki yıllık artış oranı % 10 olarak kabul edilerek yapılan hesaplama sonucunda 5 yıllık kurulum maliyeti detayları Çizelge 5-22 deki gibidir: ÇİZELGE ADET GEZİCİ MODEL İÇİN 5 YILLIK KURULUM MALİYETİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (TL) İşletim Giderleri: 1 adet Gezici Modeli için 1 aylık işletim gideri detayları Çizelge 5-23 de verilmiştir: ÇİZELGE ADET GEZİCİ MODELİ İÇİN 1 AYLIK İŞLETİM GİDERİ Gider Kalemi Maliyet (TL) Yıllık Artış (%) Personel Maaşı (3 Kişi) Yakıt Teknik Altyapı Güncelleme/Bakım TOPLAM Çizelge 5-23 deki aylık işletim maliyeti ve her bir gider kaleminin yıllık artış oranı dikkate alınarak yapılan hesaplama sonucu 1 adet Gezici Modeli bazında Çizelge 5-24 deki yıllık işletim maliyetleri ortaya çıkmıştır. 5 yıllık bir süreçte, bir Gezici KİEM için toplam işletim maliyeti TL olarak hesaplanmıştır. ÇİZELGE 5-24 GEZİCİ KİEM MODELİ İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl TOPLAM İşletim Gideri (TL) Türkiye deki KİEM oluşumu kapsamında Gezici KİEM modeline sahip KİEM sayısı 100 olarak kabul edilmiştir. Çizelge 5-25 de 1000 adet KİEM in yıllara göre kurulum sayısı ve her yıla ait toplam işletim masrafları detaylı olarak sunulmuştur: ÇİZELGE ADET GEZİCİ MODEL İÇİN 5 YILLIK İŞLETİM GİDERİ 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Yeni KİEM Sayısı Toplam KİEM Sayısı İşletim Maliyeti (TL) x 20 = x 40 = x 60 = x 80 = x 100 = Copyright 2009 METU EDMER

177 Toplam Gider: İlk kurulum maliyeti ve işletim giderleri göz önüne alınarak, 100 adet Gezici KİEM Modeli için toplam giderler hesaplanmıştır. Detaylar Çizelge 5-26 da sunulmuştur: ÇİZELGE ADET KİOSK MODELİ İÇİN 5 YILLIK GİDER DAĞILIMI 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Toplam KİEM Sayısı Kurulum Maliyeti (YTL) İşletim Maliyeti (TL) TOPLAM (TL) Olası Finansman Kaynakları Bu kısımda KİEM oluşumunda bütçeye katkı sağlayabilecek olası kaynaklar incelenmiştir. İncelenen dünya örneklerinden de yararlanılarak aşağıdaki finansman kaynakları belirlenmiştir: Genel bütçe: KİEM Projesinin ana finansmanı. Bağışlar STK Desteği: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği, vs. Özel Sektör: Yazılım/donanım bağışının yapılması, insan kaynağı desteği, vs. Sponsor: Araç tahsisi, yazılım/donanım bağışının yapılması, vs. Uluslararası Fonlar: Uluslararası hizmet fonları kullanılarak yazılım/donanım alımlarının gerçekleştirilmesi ve diğer mevcut uluslararası kaynaklardan destek alınması. Reklamlar: KİEM lerde yürütülen çeşitli reklam faaliyetleri sonucunda elde edilen gelirler. Şekil 5-18 de, Toplam Gider kısmında hesaplanan 100 adet Gezici KİEM Modeli ne ait giderlerin oranları verilmiştir. ŞEKİL 5-18 GEZİCİ KİEM MODELİ MALİYET DAĞILIMI Şekilde görüldüğü gibi toplu kullanım modelinde maliyetlerin büyük çoğunluğunu (% 82) kurulum maliyetleri oluşturmaktadır. İşletim maliyetleri (personel maaşı, yakıt, vs) ise toplam maliyetin % 18 ini oluşturmaktadır. Sonuç olarak, olası finansman kaynaklarının çoğunlukla işletim maliyetlerinde kullanılmasına yönelik bir planlama yapılması kurulacak KİEM lerin mali işletimi açısından büyük fayda sağlayacaktır. 177

178 Aşağıda kurulum maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. Kurulum Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları STK (yazılım/donanım bağışı), Özel Sektör (yazılım/donanım bağışı), Genel bütçe, Uluslararası fonlar Şekil 5-19 da, 100 adet Gezici KİEM Modelinin işletiminde söz konusu giderlerin oranları verilmiştir. ŞEKİL 5-19 GEZİCİ KİEM MODELİ İŞLETİM GİDERİ ORANLARI Şekilde görüldüğü gibi, mini modelde en büyük işletim giderini % 87 lik oranla personel maaşları oluşturmaktadır. Geri kalan işletim giderlerinin toplamı ise % 13 lük bir paya sahiptir. Aşağıda işletim maliyetlerinde katkı sağlayabilecek olası finansman kaynaklarının listesi verilmiştir. İlgili finansman kaynağının hangi konuda katı sağlayabileceği parantez içerisinde belirtilmiştir. İşletim Maliyetlerine Katkı Sağlayabilecek Finansman Kaynakları STK (personel desteği, tam işletim), Özel Sektör (personel desteği, tam işletim), Reklam gelirleri (Genel işletim giderleri) Sonuç olarak STK ve Özel Sektörden elde edilecek personel desteğinin işletim giderlerinin hafifletilmesinde çok önemli rol oynayacağı açıktır. 178 Copyright 2009 METU EDMER

179 5.7. KİEM İÇİN TALEP YARATMA KİEM için talep yaratma konusu Kullanıcı Memnuniyeti, KİEM Tanıtımı ve Kullanıcı Katılımı olmak üzere 3 başlık halinde incelenmiştir. Kullanıcı Memnuniyeti: KİEM ler tüm Türkiye genelinde kurulacağı için KİEMlerden yararlanan kullanıcılar farklı sosyo ekonomik özelliklere sahip olacaktır. Kullanıcılar arasındaki bu farklılık KİEMlerden beklentilerin halk arasında değişiklik göstermesine neden olacaktır. Bazı kullanıcılar teknolojiden nasıl ve ne yönde faydalanabileceğini bilirken, bazı kullanıcılar teknoloji ile ilgili yeterli bilgi sahibi olmamaları nedeniyle teknolojiden nasıl faydalanabileceklerini bilmemektedirler, ve sonuç olarak talep göstermemektedirler. Talep görme KİEMler için önemli bir hedef olduğundan gerekli kullanıcı memnuniyeti sağlanarak halkın KİEMleri kullanım oranının yüksek seviyelerde olması sağlanmalıdır. Kullanıcı memnuniyetinin sağlanması ve bu sayede yüksek kullanım oranlarına ulaşılması için temel olarak aşağıdaki yollar izlenmelidir: KİEMlerde vatandaş ihtiyaçları doğrultusunda servisler sunulmalıdır, Kullanıcılara teknoloji ve hizmetler konusunda eğitim, danışmanlık ve bilgilendirmelerde bulunulmalıdır, KİEMlerde işletim konusunda yeterli, servisler hakkında bilgi sahibi ve kullanıcılara gerektiğinde destek sağlayabilecek personel bulunmalıdır. KİEM Tanıtımı: Vatandaşların KİEMler konusunda bilinçlendirilmesi ile KİEMlere gösterilen kullanıcı ilgisinin artması sağlanacaktır. KİEMler hakkında bilgilendirmeler için öncelikle buraların işleyişi ve sunduğu servisler ile ilgili temel düzeyde bilgiler verilmelidir. Detaylı ve teknik terminoloji kullanılarak verilen bilgiler teknoloji ile yeni tanışacak halkın korkuya kapılmasına neden olabilir. Basit bir dille, halk seviyesine hitap edecek düzeyde; sunulan servisler, teknolojinin faydaları ve KİEMlerin hedefleri içerikli; broşür, afiş, görsel reklam destekleri ile KİEMlerin halka tanıtılması talep yaratma adına önemli bir adım olacaktır. Kullanıcı Katılımı: Halkın KİEM içerik ve servisleri hakkında söz hakkı olması ile kullanıcı ihtiyaçlarına hitap edecek türde servisler belirlenerek, bu servislerin sunulması yoluna gidilmelidir. Örneğin eğitim servisleri bazında kullanıcılara uygulanacak anket türünde önceliklendirme yöntemi ile vatandaşın öncelikli olarak hangi tür eğitim istediği bulgusuna ulaşılacaktır. Elde edilen sonuç doğrultusunda halkın talep ettiği eğitim servisinin sunulması sağlanmış olacaktır İletişim/Tanıtım Planı Halkla iletişim ve KİEM tanıtımı sayesinde çeşitli kazanımlar sağlanacaktır. KİEMlerin en önemli hedefi olan tüm vatandaşların bilişim ve iletişim teknolojilerinden yararlanmasına çalışılacak, KİEMler bünyesinde sunulan hizmetlerin genişlemesi ve hizmetler için farklı fonlama desteklerinin edinilmesi sağlanacaktır. Etkili KİEM tanıtımı ve halkla iletişim konusunda planlama ile ilgili dikkat edilmesi gereken çeşitli hususlar bulunmaktadır. Öncelikle tanıtımlar açısından amaç kesinleştirilmeli, 179

180 ayrılacak bütçe ve görevlendirilecek personel belirlenmelidir. Yer ve zamanlama planlaması da önemlidir; tanıtımların hangi aralıklarla, hangi aylarda ve nerelerde yapılacağı dikkatli bir şekilde planlanmalıdır. KİEMlerin tanıtımını desteklemesi için afiş, poster, broşür, film gibi görsel öğelerin hazırlık çalışmaları da belirlenmelidir. KİEMleri tanıtım amacıyla ilk olarak halka açık bölgesel sunumlar gerçekleştirilmelidir. Tanıtımlarda KİEM nedir, nasıl işletilir ve hangi servisler sunulur bilgileri halka açıkça anlatılmalıdır. Ayrıca KİEMler ile ilgili başarı hikayelerinin de anlatılması vatandaşın ilgisini çekecektir. Poster, afiş, broşür, film gibi öğelerin kullanılması tanıtımların görsel olarak desteklenmesini ve vatandaşın aklında kalan bazı soruların cevaplanmasını sağlayacaktır. 180 Copyright 2009 METU EDMER

181 5.8. YOL HARİTASI Türkiye için planlanan KİEM oluşumu uzun süreçli bir proje olduğu için bir yol haritası yardımıyla sonraki süreçlerle ilgili veriler toplamak ve gerekli analizler yapmak projenin başarısı için büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla hazırlanan KİEM Yol Haritası Şekil 5-20 de verilmiştir: ŞEKİL 5-20 TÜRKİYE KİEM YOL HARİTASI Yol Haritası için Detaylar 1- Türkiye de KİEM yapılandırılmasının ilk aşamasında KYEB in kurulması için 6 aylık bir yapılanma evresi gerekmektedir. 2- Yıllar bazında kurulum giderleri kurulacak toplam KİEM sayısı ve KİEM başına düşecek kurulum harcamaları dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. (Detaylar için bakınız: 5.5 KİEM Bütçe ve Finansman Önerisi) 3- Yıllar bazında işletim giderleri kurulacak toplam KİEM sayısı ve KİEM başına düşecek işletim harcamaları dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Detaylar için bakınız: (5.5 KİEM Bütçe ve Finansman Önerisi) 4- KİEM Servisleri ile ilgili detaylar aşağıdaki gibidir: A Tipi Servisler: Başlangıç Servisleri (Bkz KİEM Turuncu Bölge Servisleri) 181

182 B Tipi Servisler: Orta Düzey Servisler (Bkz KİEM Sarı Bölge Servisleri) C Tipi Servisler: İleri Düzey Servisler (Bkz KİEM Mavi Bölge Servisleri) 5- KİEMlerin yıllar bazında ulaşacağı kullanıcı sayısı ile ilgili detaylar Çizelge 5-27 de verilmiştir: ÇİZELGE 5-27 YILLARA GÖRE KİEM KULLANICI SAYILARI 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Toplu Kullanım Modeli KİEM Mini Modeli KİOSK Modeli Gezici Model Toplam (TL) KİEM Kullanıcı sayıları hesaplamaları kurulacak toplam model sayıları yanında her bir modelde KİEM başına düşecek olan ortalama kullanıcı sayısının tahmini olarak belirlenmesi ile gerçekleştirilmiştir. Hesaplama detayları Çizelge 5-28 de gösterilmiştir. ÇİZELGE 5-28 KİEM KULLANICI SAYISI VARSAYIMLARI Model Toplu Kullanım Modeli KİEM Mini Modeli KİOSK Modeli Ort. Kullanıcı Sayısı Gezici Model 2500 Varsayımlar Belnet başına düşen ortalama kullanıcı sayısı baz alınarak, 20 bilgisayarlı toplu kullanım modeli için ortalama kullanıcı sayısı 1000 olarak kabul edilmiştir. 20 bilgisayarlı toplu kullanım modelinin ortalama 1000 kullanıcıya hitap etmesi göz önüne alınarak, 3 bilgisayarlı mini model için ortalama kullanıcı sayısı 150 olarak kabul edilmiştir. Günde 5 saat aktif kullanıldığı ve 15 kullanıcının ortalama 20 dakika Kiosklardan yararlanıldığı varsayılarak yıllık ortalama kullanıcı sayısı 5000 olarak kabul edilmiştir. 1 aracın, yılda 50 farklı bölgeye (haftada ort. 1 bölge) gidebileceği ve bölge halkından 50 kişiye hizmet verdiği varsayıldığında, yıllık ortalama kullanıcı sayısı 2500 olarak kabul edilmiştir. 6- İnsan kaynağı hesaplamaları, KİOSK modeli hariç diğer modeller başına farklı personel sayıları belirlenerek gerçekleştirilmiştir. Toplu Kullanım modeli kapsamında her bir KİEM için 2 personel, Mini model kapsamında her bir KİEM için 2 personel, Gezici model kapsamında her bir KİEM için 3 personelin çalıştırılacağı öngörülmüştür. 7- KİEM sayısı ile ilgili detaylar Çizelge 5-29 da verilmiştir. 182 Copyright 2009 METU EDMER

183 ÇİZELGE YIL İÇİNDE KURULACAK KİEM SAYILARI Mevcut 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl TOPLAM Toplu Kullanım KİEM Modeli KİEM Mini Modeli KİOSK Modeli Gezici Model TOPLAM yıl içerisinde kurulacak olan KİEM sayıları için öncelikli olarak şu anda mevcut olan KİEM sayısına ulaşılmıştır. Bugüne kadar çeşitli kurumlar bünyesinde yaklaşık olarak 2000 KİEM kurulumu gerçekleştirilmiştir. Kurulan bu 2000 KİEM toplu kullanım modeline sahiptir. Birinci yılda kurulacak toplam KİEM sayısı 620 olup, her yıl belirli sayılarda artışlar ile beş yılın sonunda toplam 8100 KİEM kurulumu gerçekleşmiş olacaktır. Toplam KİEM sayısının KİEM türleri arasında dağılımı ise şöyledir; 4000 Toplu Kullanım modeli, 3000 Mini model, 1000 Kiosk modeli ve 100 Gezici model. 183

184 5.9. İZLEME DEĞERLENDİRME KİEM projesi Türkiye çapında ve uzun soluklu bir uygulamayı içerdiğinden, KİEM merkezlerin takip edilmesi ve yürütülen faaliyetlerin en etkin yöntemlerle ve düzenli olarak ölçülmesi uygulamanın sürdürülebilirliği ve başarısı açısından önem taşımaktadır. Bu kapsamda yapılacak çalışmalar iki grupta toplanabilir: İzleme-Değerlendirme Sosyal ve Ekonomik Etki Analizi İzleme-Değerlendirme İzleme-değerlendirme çalşımalarını yürütecek ekibin daha önce benzer çalışmalar yürütmüş, deneyim sahibi bir kadroya sahip olması kritik önem taşımaktadır. Ekibin, sahada merkezleri kullanan vatandaşlarımızla ve merkezlerin işletiminden, yönetiminden sorumlu kişilerle yakın çalışması gerekmektedir. Genel olarak, ekip, projeyi anlayıp, ilgili kullanım kriterlerini, ölçüm metriklerini ve hangi ölçme araçlarını kullanacağını belirledikten sonra çalışmalarına başlar. Uygulama başlamadan önceki durumu ölçüp, uygulama başladıktan sonra da düzenli aralıklarla, daha önce belirledikleri ölçme kriterlerini ve araçlarını kullanarak gelişimi gözler. KİEM Projesi süreklilik arz edeceği için uygulama bittikten sonra yapılacak değerlendirme raporu yerine düzenli aralıklarla yayınlayacağı raporlarla KİEM Kullanım ve başarı durumu hakkında yayınlar yapması projeye büyük ölçüde destek sağlayacaktır. Ekibin kullanacağı ölçme araçları ekibin kararına tabi olup, genellikle birtakım anketler (kullanım öncesi, kullanım sırasında ve ilerleyen zamanlarda), mülakatlar ve grup çalışmaları ile gerçekleştirilmektedir Sosyal ve Ekonomik Etki Analizi KİEM Uygulamasının toplum üzerinde yarattığı sosyal ve ekonomik etki ve dönüşümü izlemek ve ilgili bulguları değerlendirerek, çözümler önermek İzleme ve Değerlendirme çalışmasından bağımsız olup, aynı İzleme ve Değerlendirme çalışmasında olduğu gibi, daha önce bu konuda çalışmış, ilgili bilgi ve deneyime sahip kişiler tarafından oluşturulmuş bir ekip tarafından gerçekleştirilmelidir. Sosyal ve Ekonomik Etki Analizi çalışması, önerilen kullanım modelinin ve kalkınmanın, mevcut ve ilerideki vatandaşların yaşamlarını nasıl değiştireceğini irdeler ve değerlendirir. Uygulamada potansiyel sosyo-ekonomik etkileri ölçmek için kullanılan göstergeler kritik önem taşımakta olup uygulama başlamadan tespit edilmelidir (Toplumun yaşam kalitesindeki değişim, e-devlet hizmetlerine ve diğer hizmetlere talep artışı, toplumun gelir seviyesindeki değişim, v.b.). Sosyal ve Ekonomik Etki Analizi pek çok açıdan çok önem taşıyan bir çalışmadır. Genellikle, toplumun sosyal ve ekonomik refah seviyesinin artırma yolunda önerilen gelişim ve kullanma modelinin büyüklüğü ve etkisi konusunda, toplumda (gerek ilgili kurum çalışanlarında, gerekse vatandaşta) farkındalık uyandırmak, harekete geçirmek için 184 Copyright 2009 METU EDMER

185 kullanılır. Değerlendirme çalışması, topluma, gruplar arası eşitsizliği önleyici olması ve kalkınma ile ilgili olumlu etkileri teşvik etmesi yönüyle destek olur. Sosyal ve Ekonomik Etki Analizi çalışması genellikle iki adımlık bir süreci içerir. Sürecin amacı, toplumun gelişiminde ve kalkınmasındaki süreci değerlendirebilecek bir çerçeve oluşturabilmektir: 1- Sosyo-Ekonomik Etki Değerlendirmesinin kapsamını tanımlamak; 2- Gelişim ve Kalkınma Etkilerini tespit edip değerlendirmek a. Niceliksel Değişiklikler; b. Toplumun Beklentileri. Sosyal ve Ekonomik Etki Analizi sadece etkileri öngörmekle kalmaz, aynı zamanda da potansiyel ters etkileri de engelleyici yöntemler veya yolları tespit eder KİEM Projesi İzleme ve Değerlendirme Mekanizması KİEM projesi boyunca başarıyla uygulanacak bir izleme ve değerlendirme prosedürü projenin başarısıyla yakından ilişkilidir. Bu amaçla aşağıdaki yapıya (Bkz Şekil 5-21) sahip bir izleme/denetim mekanizması önerilmiştir: İzleme / Denetim MEB Denetim Ünitesi Kültür ve Turizm Bakanlığı Denetim Ünitesi İçişleri Bakanlığı Denetim Ünitesi Genel Kurmay Denetim Ünitesi Ulaştırma Bak. Denetim Ünitesi X Kurumu Denetim Ünitesi ŞEKİL 5-21 İZLEME/DEĞERLENDİRME MEKANİZMASI Şekilde görüldüğü gibi, KİEM işletimi ve yönetiminden sorumlu tüm kurumlar için birer Denetim Ünitesi nin oluşturulması önerilmiştir. Denetim Üniteleri, ilgili KİEM leri belirlenen periyodlarda ziyaret etmek ve gerekli denetim ve değerlendirmeleri gerçekleştirmekle mükelleftir. Aynı zamanda Denetim Üniteleri, yapılan denetimlerden sonra gerekli değerlendirmeleri KYEB in altındaki İzleme/Denetim birimine raporlamak sorumluluğuna sahiptir. Diğer taraftan KYEB in altındaki İzleme/Denetim birimi herbir KİEM sorumlusu kurumun altındaki KİEM Çalışma Ekibi ile iletişim halindedir. KİEM Çalışma Ekibi, KİEM lerin kullanımı ile ilgili tuttukları verileri (Bkz 5.1, KİEM Çalışma Ekibi Görevleri) KYEB İzleme/Denetim birimine raporlamakla sorumludur. İzleme/Denetim biriminin işleyişi Şekil 5-22 de gösterilmiştir: ŞEKİL 5-22 İZLEME/ DENETİM BİRİMİNİN İŞLEYİŞİ 185