Eğitim Bilimine Giriş. Her şey akla muhtaçtır, akıl da eğitime Hz. Ali Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU

Transkript

1 Eğitim Bilimine Giriş Her şey akla muhtaçtır, akıl da eğitime Hz. Ali Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU

2 Gençken bilgi ağacını dikelim ki, yaşlandığımız zaman gölgesinde barınacak bir yerimiz olsun. (Chesterfield) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 2

3 Eğitim ve Bilim Bu dersi alan öğrenci: Bilim kavramını ve gelişimini öğrenir Bilimin temel özelliklerini ve işlevlerini açıklar Bilimle ilgili temel kavramları açıklar Bilgi edinme yollarını ve yöntemini kavrar Eğitim biliminin önemini kavrar Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 3

4 Bilim Nedir? En genel anlamda bilim; bir çalışma alanıyla ilgili bilgi toplama veya bilgiye ulaşma yoludur. Bu ifade bilimi tanımlamada yeterli değildir. Bilimin mantıksal bir ilişki içerisinde organize edilmiş bilgi bütünlüğü olduğu unutulmamalıdır. Bilimsel yöntemlerle doğru bilgiye ulaşma çabası sergileyen bilimin sonuçlarının mutlak doğru olduğu iddia edilemez. Bilimsel yöntem sayesinde mümkün olabilen en doğru bilgiye ulaşmak arzu edilir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 4

5 Bilim ve Bilim Tarihi İlk insandan bu tarafa tabiatı sorgulamak, anlamaya çalışmak temel hedeftir. İnsan öncelikle varlığı sorgulamıştır Varlığın gerçek olup olmadığını ve nasıl var olduğunu merak etmiştir Varlığın gerçek bilgisinin ne olduğunu araştırmıştır Varlıklarla arasındaki ilişkinin nasıl olacağı üzerine kafa yormuştur. Bu düşünce ve araştırmalar bilimin doğuşunu sağlamıştır. Bu yönüyle bilim düşünceden başlamıştır denilebilir. O nedenle bilimin tarihi aynı zamanda insanlığın tarihidir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 5

6 Bilimin gelişmesinde, varlık algısı temel oluşturur: Varlığın ezeli olduğu ve bir yaratıcısının bulunmadığı ontolojik nazariyesi, insanın evrimiyle bilimin doğduğunu temel alır. Yaratıcı fikrine dayalı ontolojik nazariye de ilk insanı bilen bir varlık olarak görür. Bilimin tarihi konusunda bu iki temel nazariyeden hangisinden hareket edilirse bu nazariye ile uyumlu bir süreç izlenir. Ancak her halükarda insanlığın tecrübeleri arttıkça bilimde gelişmeler de sağlanmıştır. En eski zamanlara ait kalıntılar, çeşitli bilimsel denemelerin de izlerini taşır Bu anlamda bilimsel izler taşıyan en eski kalıntılar, antik Mısır ve Mezopotamya da bulunmuştur. Yazının bulunuşu da bilimin gösterdiği gelişmelerin sonucu kabul edilir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 6

7 Bilimin tarihsel gelişiminde dört önemli aşama kabul edilir: 1. Mısır ve Mezopotamya medeniyetleri döneminde ampirik (görgüsel) bilgi toplama aşaması 2. Eski Yunan ın evreni açıklamaya yönelik akılcı sistemin kurulması aşaması 3. Ortaçağ Yunan felsefesiyle Hristiyan dogmalarını uzlaştırma, İslam dünyasında deneye dayalı bilimsel çalışmalar dönemi 4. Rönesans sonrası gelişmelerin sağladığı modern bilimsel dönem Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 7

8 Başlangıçta özellikle Mısır ve Mezopotamya da bilimi pratik amaçlar yönlendirmiştir. Bu bağlamda astronomi, geometri, matematik ve felsefe gibi alanlarda gelişmeler olmuştur. Pozitif bilimlere, Nil nehri kenarındaki arazilerin ölçüm ve haritalanmasında, felsefeye de varlığı anlamada ihtiyaç duyuldu Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 8

9 Eski Yunan da geçimlik çalışmalar, kölelere yüklendiğinden sanat ve retorik asalet unsuru sayılmıştır. İnsan, evren, sanat, eğitim gibi kavramlara köklü yaklaşımlar getirilmiştir. Hristiyanlığın egemen olduğu ortaçağda, etkin düşünce Hristiyanlığı savunma, yayma ve etkin kılma çabasıdır. Bu çaba süreç içerisinde skolastik bir yapıya bürünmüştür Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 9

10 Aynı dönemde Müslümanlar çeşitli bilim merkezleri kurarak bilimin öncülüğünü yapmışlardır. İslam dünyasında, Kur an ı anlama çabaları, bilime bakışın da getirdiği dinamizmle, bilimin her alanında önemli gelişmeler sağlamışlardır. Rönesans Batıda, skolastik zihniyete tepki olarak doğmuş, zamanla bilime daha hoşgörülü bir ortamın doğmasını sağlamıştır. Süreçte din kendi sahasına çekilmeyi kabul etmiş, bilim insanları üzerindeki baskı kalkmış, bilimsel çalışmalar hız kazanmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 10

11 Süreç içinde tüm Ortaçağ değerlerine başkaldırıyla aklın egemen olduğu, modern çağa geçilmiştir. Dinin yerini bilimin aldığı bu çağda skolastik zihniyetin yerini seküler zihniyet devralmıştır. Günümüzde pozitif bilim eski önemini yitirmiş, değerlerin de gözardı edilemeyeceği yeni bir paradigma hakim olmuştur. Bu yeni paradigmayı, ihmal edilen, terk edilen değerlerin bıraktığı boşluktan doğan sorunlar ve bunlara ilişkin çözüm arayışları doğurmuştur Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 11

12 Bilimin Temel Özellikleri 1. Bilim olgusaldır: Çünkü doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak gözlenebilen olguları ve olayları konu edinir. Örneğin, ısıtılan demirin genleşmesi olgusal bir durumdur. Her ne zaman metalleri ısıtsak, metallerin genleştiğini gözleyebiliriz. 2. Bilim mantıksaldır: Çünkü ulaşılan sonuçlar her türlü çelişkiden uzak olup birbirleriyle tutarlıdır. Bilim, mantıksal düşünme sürecinde tümevarım ve tümdengelim yaklaşımlarından yararlanır. Tümevarım yaklaşımında örneklerden kurallara, tümdengelim yaklaşımında da kurallardan örneklere varılmaya çalışılır 3. Bilim nesneldir: Ancak bilimdeki nesnelliği, mutlak anlamda değil, sınırlı ve özel anlamda bir nesnellik olarak algılamak gerekir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 12

13 4. Bilim eleştiricidir: Bilim ne denli akla yatkın görünürse görünsün, ileri sürülen her iddia karşısında eleştirici yaklaşımdan vazgeçmez. Bilimdeki her kuram ya da görüş, olgular tarafından desteklendiği sürece doğru olarak kabul edilir. Yeni olguları açıklama gücü gösteremeyen ya da kimi gözlem verilerinin doğrulamadığı bir kuram daha önceki statüsüne bakılmaksızın eleştirilir. Eleştiri sonunda söz konusu kuram, ya bilinen tüm olguları kapsayacak biçimde değiştirilir ya da buna olanak yoksa, bir yana itilerek yerine daha güçlü bir kuram konmaya çalışılır. 5. Bilim genelleyicidir: Bilim tek tek olgularla değil olgu türleri ile ilgilenir. Elde edilen sonuçlar genel olarak açıklanır. Örneğin, Metaller ısıtılınca genleşir, Sıvılar bulundukları kabın biçimini alır gibi Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 13

14 6. Bilim seçicidir: Bilim evrende olup biten bütün olguları değil, önemli gördüğü olguları konu edinir. 7. Bilim birikimli bir süreçtir: Yeni bilgiler daha önceki bilgiler üzerine kurulur. Bu durum bilimde sürekliliği ve gelişmeyi sağlar. 8. Bilim evrenseldir: Bilim adamı yaptığı deney, gözlem ve elde ettiği bulguları, açık seçik olarak raporlaştırır. Böylece bilim adamı yaptığı çalışmaları evrensel düzeyde tartışmaya açmış olur Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 14

15 Bilimle İlgili Temel Kavramlar A posteriori: Denenmiş, nihai bilgi A priori: Denenmemiş, ham bilgi Aksiyoloji: Etik, estetik ve ahlakı da içeren değerler bilgisi Betimleme: Tanımlayarak açıklama bilgisi Bilgi felsefesi: Bilim kavramını, bilim dalları ve içeriklerini, temellerini, sonuçlarını ve yöntemlerini sorgulayan felsefe alanı Bilimsel bilgi: Nesnel bir konusu bulunan, betimlenebilen, analiz edilebilen bilgi Bilimsel yöntem: Bilimin konusuna giren olgular hakkında, olguları bilimsel olarak açıklamaya dönük bilgi üretme tarzı Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 15

16 Deney: Bir objenin, doğal ya da yapay koşullar altında amaçlı bir şekilde denenmesi veya gözlemlenmesidir. Epistomoloji: Felsefenin, bilginin kaynağı ve niteliğini sorgulayan dalı Gözlem: Gerçek hayatta olup bitenlerin bir plan dahilinde izlenmesi, kaydedilmesi ve raporlaştırılmasını içeren süreç Hipotez: Mantıksal yoldan gerçeğe ulaşmak için ön dayanak olarak ileri sürülen önermeler Kuram: Düşünce boyutunda kalan, düşünsel bilginin bilimsel temeli ve kuralları Nicelik: Bir şeyin sayılabilir, ölçülebilir durumu, miktarı Nitelik: Bir şeyi, benzer diğerlerinden ayırıcı sıfat ve özellikleri Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 16

17 Ontoloji: Felsefenin varlık sorunu ile ilgilenen dalı Paradigma: Değerler dizgesi, bir sistemin üzerine kurulduğu temel düşünceler bütünlüğü Teori: Olay ve olguları açıklamada genel düşünce ve kavramlar kümesi Tümdengelim: Genelden özele, tümelden tikele doğru çıkarsama yoluyla bilgi üretme tarzı Tümevarım: Özelden genele, tikelden tümele doğru çıkarsama yoluyla bilgi üretme tarzı Varsayım: Önkabul olarak doğru olduğu kabul edilen önerme Yöntem: Bilgi üretmede izlenen genel gidiş, yol ve işlemler bütünü Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 17

18 Bilgi Türleri İnsanoğlu kendi dışındaki nesneleri algıladığı gibi, kendi iç dünyasını da algılar. İnsandaki bu algılama ve tanıma etkinliğine bilme, elde edilene de bilgi denir. Bilginin oluşumunda iki öğe vardır. Bunlardan birisi algılayan, bilen, yani insandır. Diğeri ise bilinen, araştırılan, şeydir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 18

19 Bilgi edinme eyleminde bilene süje (özne), bilinene ise obje (nesne) adı verilir. Bu durumda bilginin süje ile obje arasındaki bir ilişki sonucunda ortaya çıktığı söylenebilir. Bilgi edinme yalnızca algıya dayanmaz, düşünme de bilgi edinme yollarından biridir. Hem gerçek olanları hem de gerçek olmayanları içine alır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 19

20 Bilgi Türleri 1. Gündelik (Ampirik, Düzensiz) Bilgi 2. Dini Bilgi 3. Sanat Bilgisi 4. Teknik Bilgi 5. Bilimsel Bilgi Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 20

21 1. Gündelik (Ampirik, Düzensiz) Bilgi Bunlar günlük yaşamı kolaylaştıran bilgilerdir. Bu bilginin kaynağı duyu ve deneyimlerdir Geçerliliği ve doğruluğu kişisel deneyime dayanır Belli bir yöntemle elde edilmemiştir; genel geçerliliği yoktur Tesadüflerle veya başkalarından görmekle kazanılmıştır. Sübjektiftir, sonuçları kesin değildir. Yararlı bir bilgidir; ama bazen insanları yanıltabilir. Sistemli değildir, yöntemsiz olarak elde edilir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 21

22 2. Dini Bilgi Din, mutlak varlığa ve onun vahiy ile bildirdiklerine dayanan bir sistemdir. Tanrı nın mutlak gerçekliği, dinde her şeyi kuşatır. Dinde süje ve obje ilişkisi inanç bağı ile kurulmuştur. 3. Sanat Bilgisi Sanat, güzeli, gerçekliği simgelerle anlatan etkinliktir. Hoşa giden, düşündüren biçimler var etme çabasıdır. Sanatçı ile yöneldiği nesne arasındaki ilgiden doğan bir bilgidir. Akla değil, duyguya, coşkuya ve sezgiye dayanır. İfade araçları diğerlerinden farklıdır. (Ses, renk ve çeşitli şekiller) Özneldir, ürünleri somuttur Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 22

23 4. Teknik Bilgi Teknik, doğadaki nesneleri, bir amaca yönelik olarak araç haline getirmektir. Tekniğin amacı insan hayatını kolaylaştırmaktır. Tekniğin gelişimi ile bilimin gelişimi arasında sıkı bir bağ vardır. Teknik bilgide süje obje ilişkisi, bilim bilgisini uygulayarak hayatı kolaylaştırmak amacıyla kurulmaktadır. İnsanlara yarar sağlar. İnsanın yaşamını kolaylaştırır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 23

24 5. Bilimsel Bilgi Evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan, gözleme, deneye ve akla dayanarak, yöntemli bir şekilde elde edilen düzenli bilgiye bilimsel bilgi denir. Alanı çok geniştir, konularını sebeplilik ilişkisine göre araştırır. Konusu ve yöntemi bakımından üçe ayrılır. a) Formel Bilimler: Bunlar doğada bulunmayan, duyularla algılanamayan, yalnızca düşüncede olan soyut objeleri konu alırlar. Matematik ve mantık formel bilimlerdir. Bu bilimlerin konuları doğada yoktur. Bu nedenle onları deney yöntemiyle incelemek mümkün değildir. b) Doğa Bilimleri: Doğadaki olayları konu alan fizik, kimya, jeoloji, astronomi ve biyoloji gibi bilimlerdir. Konularını deney ve gözlemle incelerler. Yargıların doğrudan ya da dolaylı gözlenebilen varlıklardan kaynaklandığını belirtir. Doğa bilimlerinde determinizm (nedenselllik, yani aynı nedenler aynı koşullarda aynı sonucu verir) anlayışı vardır. c) İnsan Bilimleri: Bu bilimler insanları değişik yönleriyle ele alan bilim dallarıdır. Bunlara manevi bilimler de denir. Tarih, sosyoloji, psikoloji, antropoloji gibi bilimlerdir. Konuları insanın varlığı, yapıp ettikleri, bilgisi ve iradesiyle meydana getirdiği olaylardır. Kullandıkları yöntem anlama dır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 24

25 Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 25

26 Bilimin Nitelikleri Bilim mutlak hakikate götürmez. Herkese açık ve yanlışlanabilirdir. Kültürün içinde belli bir yer tutar. İzafidir(görecelidir). Akla ve deneye dayanır. Olmuşu veya olanı tasvir etme, ilişkileri açıklama ve bunlardan yararlanma imkanı verir. Bilimsel bilgi güvenilirdir, ancak mutlak doğru ve değişmez değildir. Elde ettiği bilgiler sistemlidir. Varsayımlara dayanır. Bilimsel bilgi denetlenebilir. Tarafsızdır. Bilim gelişigüzel veri toplamaz, veri toplama sistematiktir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 26

27 Bilgi Edinme Yolları Bilginin kaynağı ve ölçütleri önemli bir problemdir. "Bilgi elde etmede; zihin mi daha etkindir, yoksa zihnin dışarıdan aldığı veriler mi?" Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 27

28 Bilgide; insan aklının mı? düşünmenin mi? duyuların mı? algı ve gözlemlerin m? hangisinin rolü daha fazladır?" Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 28

29 Düşünce tarihine bakıldığında bu sorulara verilen cevapların; aklın kendi kendine bilgiyi elde ettiğinden, sadece duyular vasıtasıyla bilgi elde edilebileceğine kadar geniş bir yelpazeye yayıldığını görebilmek mümkündür. Ayrıca bilginin elde edilmesinde; duyuları ve zihni eşit değerde bulan, bunların her ikisini de yanıltıcı gören, doğru bilgiyi reddeden, doğru bilgiye ulaşılamayacağını öne süren görüşler de bulunmaktadır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 29

30 Bilginin ana kaynağı olarak; akıl yürütme ve düşünceyi görenler "akılcılar (rasyonalistler)", duyu, gözlem veya deneyler üzerinde duranlara ise "deneyciler (ampiristler)" denir. Bu akımların isimleri ise; "akılcılık (rasyonalizm)" ve "deneycilik (ampirizm)" olarak adlandırılır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 30

31 Bilgi Edinme Yolları a. Uzman Görüşüne Başvurma b. Deneyim c. Mistik Yaklaşım d. Rasyonel Yaklaşım e. Bilimsel Yaklaşım (Araştırma) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 31

32 a- Uzman Görüşüne Başvurma; Alanında uzman sayılan ve otorite olarak kabul edilen kişilerin görüşlerinden yararlanma, Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 32

33 b- Deneyim; Bireyin kendisinin ve çevresindekilerin deneyimlerinden yararlanması Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 33

34 c-mistik Yaklaşım; Karşılaşılan sorunlara çözüm için din adamı, medyum, falcı kimselerden yararlanma Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 34

35 d-rasyonel Yaklaşım; Mantıksal düşünme (Tümevarım, Tümdengelim) yoluyla bilgi edinme Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 35

36 e-bilimsel Yaklaşım (Araştırma); Sistematik, planlı ve bazen de kontrollü olarak yapılan çalışmalar Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 36

37 Bilimsel bilgi, bilimsel metotlarla elde edilen bilgi türüdür. Bilimsel yöntemler akıl deney ve gözlemlere dayanmaktadır. Bir bilginin bilimsel olabilmesi için yöntemsel olması gerekir. Bilimsel bilgi objektif, sistemli, tutarlı ve eleştiriye açık bilgidir Bilimsel bilgiyi büyü, fal, edebiyat ya da sanat gibi bilgi türlerinden ayıran temel özellik bilimsel bilginin konusunun ampirik (görgül) ve nesnel gerçeklik olmasıdır. Görgüllük bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin gözlemlenebilir olması anlamına gelir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 37

38 Eğitim araştırmalarında hem nicel hem de nitel araştırmalar yapılabilir. Eğitimde nicel ve nitel araştırmalar birlikte de kullanılabilir. Bunlardan başlıcaları: Tarama (survey) araştırması Deneysel araştırma Korelayon araştırması Nesnel karşılaştırma araştırması Etnografik araştırma Tarihi araştırma Eylem araştırması Meta analiz Araştırma Türleri Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 38

39 10. Bilimsel Araştırmanın Evreleri Bilimsel bir araştırma iki evreden oluşur. Bunlar; A-Araştırma Evresi: Araştırma öncesi teorik hazırlıklar ve araştırma sürecindeki çalışma ve uygulamaları ifade eder. (Araştırmanın amacı ve önemi, veri toplama teknikleri, verilerin toplanması) B-Raporlaştırma Evresi: Araştırma sürecinde toparlanan verilerin ve elde edilen sonuçların, bilimsel ölçütlere uygun şekilde yazılı rapor haline getirilmesi sürecidir. (Rapor Yazma Teknikleri) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 39

40 Bilimsel Araştırma Basamakları 1. Konunun belirlenmesi 2. Konun sınırlandırılması 3. Varsayımların belirlenmesi 4. Bilgi (veri) toplanması 5. İlgili konuların tespit edilmesi 6. Kullanılacak konuların sıralanması 7. Raporun yazılması Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 40

41 Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 41

42 Bazen fikirleri de değiştirmek gerekir. Çünkü insan, fikirlerin kölesi değil, sahibi olmalıdır Namık Kemal Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 42