MUĞLA YÖRESİ HALK İNANÇ ve UYGULAMALARININ

Transkript

1 MUĞLA YÖRESİ HALK İNANÇ ve UYGULAMALARININ DEĞİŞİM vedönüşüm DİNAMİKLERİ Arife KARAKUM Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Sınav Yönetmeliği nin Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Halkbilimi Bilim Dalı İçin Öngördüğü YÜKSEKLİSANS TEZİ Olarak Hazırlanmıştır. Tez Danışmanı Doç. Dr. Şeref BOYRAZ Sivas Eylül- 2008

2 Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne Arife KARAKUM un hazırlamış olduğu buçalışma jürimiz tarafından Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Halkbilimi (Folklor) Bilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.. Doç. Dr. Şeref BOYRAZ (Danışman, Başkan). Yrd. Doç. Dr. Doğan KAYA Üye. Yrd. Doç. Dr. Ahmet BOZDOĞAN Üye Onay Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım. / /2008. Prof. Dr. Zafer CİRHİNLİOĞLU Enstitü Müdürü

3 ÖZET Muğla, ismi kimi kaynaklara göre nalları delmek için kullanılan bir alet iken kimine göre bu yöreyi fetheden kişiden gelmektedir. İsminin nereden geldiği konusunda kesin bir yargı bulunmayan Muğla, tarihin çeşitli sayfalarında karşımıza çıkmaktadır. Antik çağda Karya olarak bilinen bölge sırayla Mısırlılar, İskitler, Asurlular, Lidyalılar ve Perslerin egemenliğine girmiştir. 13. yüzyılda bölgeye, Menteşeoğullarının hâkimiyetinin etkisiyle Menteşeadı verilmiş ve Cumhuriyet in ilanıyla birlikte Muğla ismini alarak il olmuştur. Güneybatı Anadolu da yer alan Muğla ili Ege ile Akdeniz e kıyısı olan bir ildir. Yörede tarım ve hayvancılığın yanı sıra çeşitli kömür işletmeleri ve turizm, en önemli geçim kaynaklarını oluşturmaktadır. Muğla ilinin halk inanış ve pratikleriyle ilgili olarak şimdiye kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Fakat bunların bazıları ya sadece birkaç konu üzerinde durmuş ya da bazıları konulara yüzeysel yaklaşmış ve hemen hemen hiç birinde de dünle bugünün karşılaştırılması yapılmamıştır. Batıya açılan bir pencere olmasının yanı sıra kendi kültürü içinde bazı kültürel unsurları barındıran Muğla ili, sahip olduğu hususi kültürel unsurların değişimleri ve dönüşümleri açısından ele alınmaya çalışılmıştır. İnsanoğlu hayatı boyunca birçok evreden geçmekte ve bu esnada birçok uygulama ve pratiği de yerine getirmektedir. Biz de bu çalışmamızın içersinde bu uygulama ve pratiklerin Muğla ili içinde uygulanış şekillerine yer vermeye çalıştık. Derlemeler ve araştırmalar yardımıyla elde edilen bu unsurları aktarırken bunu belli bir sistematik dâhilinde yapmayı uygun gördük. İnsanoğlunun doğumundan ölümüne kadar geçirdiği evrelerin yanı sıra günlük hayatı içinde yaptığı patriklere de yer verdiğimiz bu çalışmada aktarılan bütün hususlar dünü ve bugünü ile birlikte aktarılmıştır.2000 yılı baz alınarak dünü ve bugünü olarak aktarılan bu maddeler hayatın geçiş dönemleri ve günlük hayat içkinde yer alan uygulama ve pratikler olarak ayrıntılı bir şekilde kayda geçirilmiş ve ardından her bölüm sonunda yer alan değerlendirme bölümlerinde değişime uğrayan hususların nedenlerine ve yer verilmeye çalışılmıştır. Bu bölümdeki tespitler, bizim çalışmamız sırasında elde ettiğimiz yorumlardan ibarettir.

4 SUMMARY According to the resources, to some people, the name "Muğla" comes from a tool that is used for drilling horseshoes whereas,to some, it comes from the people who conquered this region. In fact, the origin of the name is unknown but it appears in every aspects of the history. The region known as "Karya" was dominated by Egyptians, Scythians, Assyrians, "Lidyalılar", and Persians respectively in antiquity. In 13th century the name "Menteşe" was given to this region under the domination of "Menteşeoğulları" and with the proclamation of the republic it took the name "Muğla" and became a province. Muğla, located in the southwest, has a coast to Aegean Region and Mediterranean. In the region, in addition to agriculture and livestock the most important means of existence are various coal mining and tourism. By now, so many studies have been done on the belief of the people in Muğla. But some or just a few of them have been handled in a detailed way, and some has debaled in the subject and almost in none of the studies, the comparison of the past and today has been made. Muğla, located in the southwest, has a coast to Aegean Region and Mediterranean. In the region, in addition to agriculture and livestock the most important means of existence are various coal mining and tourism Muğla has some special elements within itself as in every living aspects. In Muğla, that is dealt with in respect of beliefs and applications, from past to present the elements that has changed on the subject has been tried to state and then the reasons to these have been dealt with. After these elements whose transitional periods and cultural structures are identified, the identified changes will be handled in the conclusion part in a detailed way According to the resources, to some people, the name "Muğla" comes from a tool that is used for drilling horseshoes whereas,to some, it comes from the people who conquered this region...

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... I SUMMARY II İÇİNDEKİLER....III ÖNSÖZ..IV GİRİŞ MUĞLA NIN TARİHİ, COĞRAFİ, FİZİKİ, EKONOMİK VE KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ MUĞLA HALK İNANÇ ve UYGULAMALARI İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR BÖLÜM 1.1.HAYATIN GEÇİŞ DÖNEMLERİ DOĞUM Dünü Hamilelik Öncesi Çocuğun Olmamasıİçin Yapılan Uygulamalar Çocuğun Olmasıİçin Yapılan Uygulamalar Hamilelik Aşerme Cinsiyet Belirleme Hamilelik Sonrası Doğum Ad Verme Kırk ve Al Basması(Alkarısı) Kırk Çıkarması Kırk Gezmesi İlk Diş, İlk Saç, İlk Tırnak Yürüyemeyen Çocuk Çocukla İlgili Tespit Edilen Bazıİnanç ve Uygulamalar Bugünü Hamilelik Öncesi

6 II Çocuğun Olmamasıİçin Yapılan Uygulamalar Çocuğun Olmasıİçin Yapılan Uygulamalar Hamilelik Aşerme Cinsiyet Belirleme Hamilelik Sonrası Doğum Ad Verme Kırk ve Al Basması(Alkarısı) Kırk Çıkarması Kırk Gezmesi İlk Diş, İlk Saç, İlk Tırnak Yürüyemeyen Çocuk Çocukla İlgili Tespit Edilen Bazıİnanç ve Uygulamalar Değerlendirme SÜNNET Dünü Sünnet Yaşı Sünnet Mevsimi Sünnet Düğünü ve Sünnet Mevlidi Bugünü Sünnet Yaşı Sünnet Mevsimi Sünnet Düğünü ve Sünnet Mevlidi Değerlendirme ASKERLİK Dünü Asker Uğurlama Asker Karşılama Bugünü Asker Uğurlama....43

7 III Asker Karşılama Değerlendirme EVLENME Dünü Evlenme Biçimleri Görücü Usulü Beşik Kertmesi Kız Kaçırma Evlilik Çağı ve Yaşı Evlilik Aşamaları Görücülük/ Kız İsteme Söz Kesimi Nişan ve Nişanlılık Dönemi Çeyiz Nişan Düzme Düğüne Davet Hamam Odun İmecesi Düğün Cuma Düğünü Kına Gecesi(Cumartesi Düğünü) Gelin Alma Töreni(Pazar Düğünü) Nikâh ve Gerdek Düğün Sonrası Duvak Evlenemeyenler Bugünü Evlenme Biçimleri Görücü Usulü Beşik Kertmesi Kız Kaçırma Evlilik Çağı ve Yaşı....64

8 IV Evlilik Aşamaları Görücülük ve Kız İsteme Söz Kesimi Nişan ve Nişanlılık Dönemi Çeyiz Nişan Düzme Düğüne Davet Hamam Odun İmecesi Düğün Cuma Düğünü Kına Gecesi(Cumartesi Düğünü) Gelin Alma Töreni(Pazar Düğünü) Nikâh ve Gerdek Düğün Sonrası Duvak Evlenemeyenler Değerlendirme HACI UĞURLAMA ve KARŞILAMA Dünü Hacı Uğurlama Hacı Karşılama Bugünü Hacı Uğurlama Hacı Karşılama Değerlendirme ÖLÜM Dünü Ölüm Öncesi Ölümü Düşündüren Genel Ön Belirtiler Ölümü Düşündüren Kişisel Ön Belirtiler Ölüm Sonrası 85

9 V Ölüm Anındaki Uygulamalar Ölümün Duyurulması Ölünün Gömülmeye Hazırlanışı Yıkama Kefenleme Tabut Cenaze Namazı Ölünün Gömülmesi Cenaze Evi Devir ve Iskat İşlemi Ağıt Söyleme ve Yas Tutma Ölünün Eşyaları Belli Günler ve Ölü Yemeği Mezarlıklar ve Mezarlık Ziyaretleri Bugünü Ölüm Öncesi Ölümü Düşündüren Genel Ön Belirtiler Ölümü Düşündüren Kişisel Ön Belirtiler Ölüm Sonrası Ölüm Anındaki Uygulamalar Ölümün Duyurulması Ölünün Gömülmeye Hazırlanışı Yıkama Kefenleme Tabut Cenaze Namazı Ölünün Gömülmesi Cenaze Evi Devir ve Iskat İşlemi Ağıt Söyleme ve Yas Tutma Ölünün Eşyaları Belli Günler ve Ölü Yemeği...105

10 VI Mezarlıklar ve Mezarlık Ziyaretleri Değerlendirme BÖLÜM 2.2. HAYATIN DİĞER ALANLARINDAKİ İNANÇ ve UYGULAMALAR BEREKET Dünü Bugünü Değerlendirme DİNİ BAYRAMLAR Dünü Bugünü Değerlendirme EV Dünü Bugünü Değerlendirme HALK HEKİMLİĞİ Dünü Bugünü Değerlendirme HALK METEOROLOJİSİ Dünü Bugünü Değerlendirme HALK TAKVİMİ Dünü Bugünü Değerlendirme HIDIRELLEZ Dünü Bugünü...126

11 VII Değerlendirme KANDİLLER Dünü Bugünü Değerlendirme MİSAFİRLİK Dünü Bugünü Değerlendirme NAZAR Dünü Bugünü Değerlendirme RÜYA Dünü Bugünü Değerlendirme UĞUR VE UĞURSUZLUK Dünü Bugünü Değerlendirme..146 SONUÇ.148 KAYNAKÇA 152

12 ÖNSÖZ Türkler tarih boyunca birçok dinin, inanç sisteminin ve kültürün etkisinde kalmıştır. Değiştirdikleri coğrafya ve dine, eskiden etkisi altında kaldıkları kültürel ve dini unsurların etkisini de yansıtmışlar ve birçok inanç unsuru ortaya çıkmıştır. İnsanoğlunun yaşamında inanç unsurlarının varlığı, halk inançlarında çok güçlü bir şekilde görülebilmektedir. Yani halk inançları insanlarındahaöncekidinivekültürel unsurları barındırma özelliğine sahiptir. Biz de Muğla Yöresi Halk İnanç ve Uygulamalarının Değişim ve Dönüşüm Dinamikleri adlı bu çalışmamızda Muğla yöresindeki halk inanç ve uygulamalarını kayda geçirerek bu unsurların dünden bugüne değişimini göz önüne sermeyi amaçladık. Çalışmamız giriş bölümü ile birlikte iki inceleme bölümünden oluşmaktadır. Giriş bölümü iki bölümden meydana gelmektedir. İlk olarak Muğla yöresinin tarihi, coğrafi, kültürel tanıtımını içeren bir bölüm yer almaktadır. Bu bölümü meydana getirirken yöre ile ilgili bilgi içeren kaynaklardan yararlanmayı tercih ettik. Ayrıntılı bir tanıtım bölümünden sonra da yöre ile ilgili vücuda getirilen kitaplar, tezler ve makalelerin tanıtımına yer verdik. Yöre ile ilgili halk inanç ve uygulamalarına yer veren bu kaynaklar bizim çalışmamıza kaynaklık etmiş ve biz bu kaynakları sadece kaynakça kısmında zikretmektense onlara ayrı bir bölüm ayırıp ayrıntılı bir tanıtımlarına yer vermeyi uygun bulduk. Kronolojik bir sırayla yaptığımız butanıtımdaöncekitaplara, sonra tezlere daha sonra da makalelere yer verdik. Giriş bölümünün ardından gelen birinci bölümde insanoğlunun hayatı boyunca geçirmiş olduğu bütün evrelerde yer alan inanç ve uygulamalara yer verdik. Doğumdan ölüme kadar birçok evredeki inanç ve uygulamalara yer verdiğimiz bu bölümdeki bütün hususları araştırma ve derleme yolu ile elde ettik. Araştırmalara başladığımızda kendimize konu ile ilgili daha önce yapılmış olan çalışmaları rehber edindik. Çalışmamız içinde yer alan inanç ve uygulamalara dair tüm hususların dünden bugüne değişimini göstermeyi amaçladığımız için daha önceki yıllarda meydana getirilmiş olan kaynaklara başvurmamızındahauygunolduğu görüşündeyiz. İster birinci bölümdeki hayatın geçiş dönemlerine ait olsun ister hayatın diğer alanlarına ait olsun tüm inanç ve uygulamalarda ilk olarak düne ait bilgileri aktardık ve bunu yaparken de daha önceki yıllarda meydana getirilmiş olan kaynaklardan yararlandık. Hayatın geçiş dönemlerine

13 X ait bilgileri aktarırken her birini ayrı ayrı evreleriyle birlikte vermeyi uygun bulduk. Konunun bugününe ait bilgileri vermek için de derlemelerimiz sonucunda elde ettiğimiz bilgilerden yararlandık. Bunun için de Muğla yöresine bağlı olan 12 ilçeyi tek tek dolaşarak bu konu hakkında bilgi sahibi olan insanların sorularımıza verdikleri cevapları kayda geçirdik. Bodrum, Dalaman, Datça, Fethiye, Kavaklıdere, Köyceğiz, Marmaris, Milas, Ortaca, Ula ve Yatağan olmak üzere 12 ilçeye sahip olan yörede derleme esnasında pek çok zorlukla karşı karşıya kaldık. Konuyla ilgili elimizde birçok sorumuz vardı; fakat halk ister günlük hayatında yapmış olduğu isterse de hayatıngeçiş dönemlerinde gerçekleştirdiği uygulamaların amacını, sebebini ya da bilmediğinden bu sorularımız cevaplamakta zorlandı. Biz de çalışmamızın daha verimli hale gelmesi amacıyla yöredeki bazı uygulama ve inançlara olan aşinalığımızdan dolayı olaylar esnasında yapılan uygulamalardan bahsederek kendi yörelerinde bu uygulamanınnasıl vücuda getirildiğini sorarak cevaplar almaya çalıştık. Takdir edilmelidir ki bir il içersinde bulunan ilçelerin hepsinde aynı uygulama ve inancın varlığından söz etmek mümkün değildir. Biz hem ilçeler arasındaki farklılığı hem de dünden bugüne olan değişimleri ortaya koymak amacıyla yaptığımız buçalışmanın daha verimli olması için aradaki farklılıkları sorarak elde edilen bilgileri kayda geçirdik. İnceleme yaptığımız birinci ve ikinci bölümde aynı uygulamaları gözettik. Hayatın geçiş dönemlerine yer verdiğimiz birinci bölümün ardından hayatın diğer alanlarındaki inanç ve uygulamalara yer verdik. Bu başlık altında dini bayramlar, ev, misafirlik, halk hekimliği, halk meteorolojisi, halk takvimi, nazar, uğur ve uğursuzluk gibi konuları incelemeye tabi tuttuk. Birinci bölümde olduğu gibi çoğunluğunukaynakaraştırması yolu ile elde ettiğimiz bilgileri konunun dün ile ilgili olan bölümüne aktardık ve ardından da derlemeler sonucu elde edilen bilgileri de bugününe aktardık. Ayrıca her konunun sonunda da Değerlendirme başlığı altında dünden bugüne değiştiğini tespit ettiğimiz unsurlar üzerine yaptığımız yorumlara yer verdik. Bu iki bölümün ardından yer verdiğimiz Sonuç bölümünde ise konunun üzerinde çalışırken tespit edilen değişimlerin, dönüşümlerin üzerine yapmış olduğumuz genel yorumlara yer verdik. Muğla yöresinde dünden bugüne hangi konuda neden daha fazla değişimin olduğu ya da neden en az değişime uğradığı konusunda şahsımıza ait olan yorumlara ayrıntılı bir şekilde yer ayırdık. Sonuç bölümünün hemen ardından ilçelere

14 XI göre halk inanç ve uygulamalarının dağılımını göstermek amacıyla hazırlamış olduğumuz tabloya yer verdik. Çalışmamız boyuncayararlanmış olduğumuz ister yazılı ister sözlü olsun tüm kaynaklara Kaynakça bölümünde yer verdik. Alfabetik olarak sıraladığımız kaynaklarımızın yazılı olanlarını kurallara uygun olarak yazarı, yayın yılı ve yeri, adı işe birlikte ayrıntılı bir şekilde verdikten sonra sözlü kaynaklarda da kişinin adı, derleme tarihi, kişinin doğum tarihi ve ikamet ettiği yerayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Kendi memleketimle ilgili bir çalışma yapmak istediğimi belirttiğim zaman bana, Muğla yöresi halk inanç ve pratikleriyle alakalı bir tez yapmayı öneren ve bu konuda beni daima teşvik eden, araştırmaya başladığım ilk günden bugüne değin benden ilgisini eksik etmeyen ve sabırla çalışmamın her aşamasında yardımlarını esirgemeyen, zor günlerde beni hep motive eden kıymetli hocam Doç Dr. Şeref BOYRAZ a teşekkür eder ve minnettarlığımı belirtmeyi zevkli bir borç addederim. Ayrıca yapmış olduğum çalışmanın her anında önüme çıkan engelleri aşmamda bana yardımcı olan ve mesafelere karşı koyan bütün güzel dostlara varlıklarından ve ilgilerinden dolayı sonsuz teşekkür ederim. Son olarak eğitim hayatım boyunca arkamda olduklarını bildiğim ve yaptığım çalışma sürecinde benim için zor geçen her anda benden desteğini ve anlayışını esirgemeyen, bu yola girerken en büyük yardımı gösteren, sahip olduğum en güzel şeye aileme- teşekkür etmeyi bir borç bilirim. İyi ki varsınız. Sivas, Eylül 2008 Arife KARAKUM

15 GİRİŞ 1. MUĞLA NIN TARİHİ, COĞRAFİ, FİZİKİ, EKONOMİK VE KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ Muğla isminin nereden geldiği konusunda çeşitli rivayetler vardır. Muğ, Türk Dil Kurumu nun yayınladığı Derleme Sözlüğü nde çivi anlamındadır. Yine adı geçen sözlüğe göre muğla 1, nalların deliklerini delmekte kullanılan araç anlamına gelmektedir. İlin adının bu kelimeyle bağlantısının olup olmadığı tam olarak bilinememektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi nde Muğla ilinin adıyla ilgili olarak şu bilgileryer almaktadır: Muğla Kalesi ni..tarihinde Rumlar elinden Menteşe oğlu Darahi Key veziri Muğlī Bey fethetmiştir. Bu Muğlī Bey, Mahan da iken rüyasında Hazreti peygamberi görüp Müslüman olup Darahi Key e boy beyi olmuş Muğla Kalesi ni zapt etmiştir. Sonradan Müslüman olduğu içinmuğla Bey derler(evliya Çelebi 1985: 576). Buradan anlaşıldığı üzereevliyaçelebi,muğla ilinin adının, onu fetheden beyden kaynaklandığını düşünmektedir. Fakat böyle bir beyin varlığı konusunda kaynaklar bize kesin bir bilgi verememektedir (H. 1326) senesi Aydın Vilayet Salnamesi nde ilin eski adı Mobella 2 şeklinde kayıtlıdır. Zekayi EROĞLU(Eroğlu 1939: 22) da M. Ö tarihleri arasında yazıldığı söylenen Rodoslulara ait iki kitabeden söz ederek bunlarda Muğla kelimesinin değiştirilerek Movola şeklinde yazıldığını daha sonra bu kelimenin zaman içinde değişime uğrayarak Muğla şeklini aldığını belirtmektedir. Aynı yazar Muğla şehrinin eski adlarından birisinin de Alinda olduğunu belirtmekte ve buna dair birçok görüş ileri sürmektedir. Muğla nın ismiyle ilgili bir başka görüş de şöyledir: Moğol hükümdarlarından Dibakuy Hanı ın Alınca Han isminde bir torunu, onun da Tatar ve Moğul isimlerinde iki oğlu vardı. Moğul Han ın bu bölgede güçlü bir hükümet tesis etmesinden dolayı 1 1 Türkiye de Halk Ağzında Derleme Sözlüğü, Cilt 9, TDK Yay,, Ankara 1993, s senesi Aydın Vilayet Salnamesi, s. 695.

16 2 Alınca Han a izafeten Alınca ve daha sonra da Moğul a atfen Moğla denildiği belirtilmektedir(çınar 2004a: 47-48). Netice itibariyle Muğla adıyla ilgili olarak pek çok görüş ileri sürülmüştür. Fakat bunlardan hiçbirisi şimdiye kadar kesinlik kazanamamıştır. Ancak Muğla nın diptarihi düşünüldüğünde Movola nın Muğla ya dönüşmüş olma ihtimalinin daha kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır. Antik çağda Kuzeyde Menderes Nehri ile Güneyde Köyceğiz Gölü arasında kalan alana, yani aşağı yukarı bugünkü Muğla ilinin bulunduğu yere Karya, bu bölgede yaşayanlara da Karyalılar verilen adı verilmektedir. Antikçağ Yunan inanışına göre Karyalılar, Ege Adaları ndan Asya ya göç etmiş kişilerdir. Heredot un yazmış olduğu Girit Anlatısı na göre ise Karyalılar, Girit Kralı Minos un donanmasında görev yapan kişilerdir. Sonraları Yunanistan da yayılan Dor ve İon lar Karyalıları Asya kıtasına sürmüştür. M. Ö yılları arasında Karya ya Mısırlılar hâkim olmuştur. Kadeş antlaşması ile Mısırlılar Karya dan çekildikten sonra bölge sırası ile önce İskitlerin sonradaasurluların egemenliğine girmiştir. M. Ö. 7. ve 6. yüzyılda Batı Anadolu daki tümionşehirleri Lidyalıların hâkimiyetine girmiştir. Bu yerler arasında Karya da vardır. M. Ö. 546 da Persler Karya daki Lidya egemenliğine son vermiştir. Bir süre sonra Karyalılar, Ulusal Karya Birliği kurarak Perslere karşı mücadeleettiysedebaşarılı olamamışlardır. M. Ö yılları arasında Pers kralı olan Darius, Pers topraklarını Satrablıklara (eyaletlere) ayırmıştır. Bu idari yapılanmada Karya, İon Satrabı içinde kalmıştır. M. Ö. 480 de Persler ile Yunanlılar arasında Salamis Savaşları olmuş ve bu savaşta Persler yenilince Karya toprakları Atina Deniz İmparatorluğu nun egemenliğine girmiştir. Yunanlılar, Spartalılara yenilince bu kez Karya toprakları, Spartalılar a, daha sonra da M. Ö. 387 de bütün Anadolu yla birlikte tekrar Persler in eline geçmiştir. M. Ö. 334 te İskender in Anadolu seferi ile Karya, İskender in egemenliğine girmiştir. İskender in ölümü ile komutanları imparatorluk topraklarını Makedonya, Suriye ve Mısır olmak üzere üçe bölmüş ve bu bölünüşte Karya, Suriye ye bağlanmıştır. M. Ö 129 da Romalıların, Bergama Krallığı nın varisi olarak Anadolu ya gelmesi ile bu kez Karya, Roma ya bağlanmış, Romaİmparatorluğu nun 395 te Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölünmesi üzerine Karya Doğu Romaİmparatorluğu nun (Bizans) içinde kalmıştır. XI. yüzyıla gelindiğinde ise Bizans üzerine Türk akınları

17 3 başlamış (Çınar 2004a: 48-49) ve bu bağlamda 1079 da Türkler bir ara Karya yı almışlarsa da bu hâkimiyet uzun sürmemiş, bölge tekrar Bizans ın egemenliğine girmiştir. Fakat yaklaşık ikiyüz yıl sonra Karya bölgesi, 1261 de Türkler tarafından kesin olarak fethedilmiştir. 3 Muğla, Batı Anadolu da Türkler tarafından ilk fethedilen yerlerden biridir. 13. yüzyılın ikinciyarısında bölgede Menteşe Beytarafından MenteşeBeyliği kurulmuştur (Çınar 2004a: 49). KaramanoğluAlaaddinBey inteşvikiyle Anadolu Beylikleri nin Osmanlı aleyhine ittifak yaparak Osmanlı topraklarına tecavüz etmeleri üzerine Yıldırım Beyazıt, diğer beylikler gibi Menteşe Beyliğini de kendi topraklarına katmıştır deki Ankara Savaşı ndan sonra kendi hâkimiyetini tanıması şartıyla Timur, diğer beylikler gibi Menteşe Beyliğini de Mehmet Bey e vermiştir te Mehmet Bey in ölümü üzerine yerine geçen oğlu İlyas Bey, Osmanlı şehzadeleri arasındaki mücadeleleri fırsat bilerek hükümdarlığını 1421 e kadar korumasını bilmiştir de İlyas Bey in ölümü üzerine Osmanlı sarayında tutulan Leys ve Ahmet adlarındaki iki oğlu saraydan kaçarak bölgeye gelip tekrar hükümdarlıklarını ilan etmişlerdir. Daha sonra 2. Mehmet (Fatih) Anadolu Beylerbeyi İshak Paşa yı Menteşe Bölgesi ne göndererek bu bölgeyi kesin olarak Osmanlı topraklarına katmıştır tarihleri arasındaki Osmanlı-Venedik Savaşları sırasında Menteşe Bölgesi bir ara Venedik saldırılarına uğramış ve yağmalanmıştır (Çınar 2006: 50) 1522 de Kanuni Sultan Süleyman Rodos Seferi ni Muğla-Marmaris üzerinden Rodos a geçerek gerçekleştirmiştir. 17. yüzyılda Menteşe Bölgesi, dağlık olması nedeniyle eşkıyaların sığınak alanı olmuştur. 18. yüzyıldan itibaren Anadolu nun çeşitli yerleri âyan denilen mahalli sülaleler tarafından idare edilmeye başlanmış ve bu bağlamda Menteşe Bölgesi de Hasan Çavuş adında bir derebeyi tarafından idare edilmiştir. İkinci Mahmut dönemine gelindiğinde ise bu derebeylerin idaresine kesin olarak son verilmiştir (Çınar 2004a: 50). Mondros Mütarekesi nden sonra 15 Mayıs 1919 da İzmir Yunanlılar tarafından işgal edilirken (Çınar 2004a: 50-52) Menteşe sahilleri de İzmir i kaybettiğini anlayan İtalya tarafından işgale uğrar. Zira İtalya, daha önceden yaptığı yoğun çalışmalarla yeraltı ve yer üstü kaynakları açısından buranın zengin bir bölge olduğunu keşfetmiştir. 3 Muğla hakkındaki bu tarihi bilgiler (Ali Abbas ÇINAR ın Muğlaname adlı eseri) nden özetlenerek alınmıştır.

18 4 Bu işgallerin amacı, İzmir in işgalinden önce hem İtalyan işgal sahasını genişletmek hem de Yunanlıların İzmir i işgal ettikten sonra daha güneye inerek İtalyan işgal sahasına müdahalesini önlemektir. 11 Mayıs 1919 tarihinde Muğla nın Fethiye, Bodrum ve Marmaris gibi sahil ilçeleri, İtalyanlar tarafından işgal edilir (Çınar 2004a: 55-56). Fakat işgal uzun sürmez ve TBMM nin açılışından bir gün sonra yani 24 Nisan 1920 tarihinde İtalyanlar Muğla yı boşaltırlar (Çınar 2004a: 69). Cumhuriyet in ilanıyla birlikte Muğla il merkezi yapılır vementeşe adı artık kullanımdan kaldırılır (Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi: 6411). Muğla ili Güneybatı Anadolu da, Ege Bölgesi nin güneyi ile Akdeniz Bölgesi nin batısında yer alır. Menteşe yöresinin güneyi ile Teke yöresinin batı kesimini kapsar (Çınar 2004a: 15). Kuzeyden Aydın, kuzeydoğudan Denizli ve Burdur, doğudan Antalya güney ve batıdan Akdeniz ile çevrilidir (Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi: 6406). Batıdan Ege Denizi, güneyden Akdeniz ile çevrili olan Muğla nın kuzeyinde Gökbel Dağı ve Oyuklu Dağı, kuzeydoğusunda Sandıras Dağı, Göktepe, doğusunda ise Dumanlı Dağı ve Akdağ ınoluşturduğu yüksek sahalar bulunur. Muğla ilinin kuzeybatı kesimini oluşturan Menteşe yöresi, oldukça arızalı topografyası ile dikkat çeker. Birçok yerde akarsular ile yarılmış yüzeyi hafif dalgalı ve düzce bölümler bulunduğu gibi sırt ve tepelerin birbirine yakın yükseltilerde olması, bu yörenin bütünüyle bir aşınım yüzeyi üzerinde şekillendiğini gösterir. Menteşe yöresinin güneyinde plato karakteri daha belirgin olup burada genç tektonik fayların etkileri hemen göze çarpar. Muğla çevresinde ortalama m yükseltide geniş alanları kaplayan post neojen aşınım yüzeyi, Oyuklu ve Yılanlı dağlarının eteklerinden Gökova Körfezi ne doğru uzanır. Bu aşınım yüzeyi üzerinde nisbî yüksekliği metreyi geçmeyen tepeler yükselir. Bol yağışlı bu sahada kalkerlerin yaygın olması nedeniyle akarsular ile yarılmadan ziyade karstlaşma gelişmiştir. Fay diklikleri arasında karstlaşmış birçok çukurluk bulunması, Muğla ve çevresinin önemli bir jeomorfolojik özelliğidir (Çınar 2004a: 15-16). Menteşe Platosu üzerinde yükselen dağlar tek tek ele alındığında yapısal ve orografik uzanışlarının Menderes masifinin güney kenarının etkisiyle, batıda KB-GD, Milas-Yatağan arasında D-B, doğuda ise KD-GB doğrultusunda olduğu görülür. Gnayslardan oluşan Menderes masifinin güney sınırı, araştırma sahasının kuzeyinde Bafa gölü-milas-yatağan-kavaklıdere arasında dış bükey bir yay çizer. Masifi çevreleyen şist ve mermerlerden oluşan metamorfik örtü

19 5 kuşağında, monoklinal duruşlu tabakaların kolay aşınabilenleri, çukurlukları ve daha dayanıklı olan mermerler ise bu çukurluklar arasındaki monoklinal yapılı dağ sırtlarını oluşturmuştur. Daha güneydeki dağ sırtları ise Menteşe Platosu nun faylarla parçalanan bölümlerinin çarpılarak yükselmesiyle meydana gelmiştir. MenteşeDağları, yukarıda belirtilen yapısal ve orografik doğrultuyu kesen dağlık kuşaklar halinde uzanır. Bu durum Menteşe masifinin dom şeklinde yükselmesi sonucunda çevresinde ışınsal uzanışlı depresyonlarınoluşmasıyla belirmiş olup Büyük Menderes vadisi ile Gökova Körfezi arasında uzun çukurluklar ile ayrılmış İlbir Dağı, Batı ve Doğu Menteşe dağları yer alır. Batı Menteşe Dağları, KB damenteşe Platosu nun akarsularla çok parçalanmış bir bölümü ile başlar. Burada yükselti ortalama m kadardır. Bafa Gölü doğusunda plato yüzeyinden birdenbire yükselen dağların yükseltisi 1000 m yi aşar. Milas- Yatağan arasında ise B-D doğrultulu dağ kütlelerinin yükseltisi Aksivri Tepe de 1376 m., Bencik Dağı nda 1396 m. dir. Batı Menteşe dağlarının güneydoğu ucu Menteşe Platosunun üzerinde uzanan, yükselerek plato özelliği almış bölümlerine bağlanır. Burada yüzeyi ortalama m. yükseltideki Marçalı Dağı yörenin tipik plato dağlarındandır. Gökova Körfezi nin hemen kuzeyinde plato karakteri daha belirgin olup yükselti ortalama m., doruklarda 1000 m. dir. Doğu Menteşe dağları da kuzeyde Menteşe Platosu üzerinden başlar; ancak Yatağan-Kavaklıdere arasında yükseltisi azalır ve platoya geçilir. Fakat GD da yeniden yükselerek Oyuklu Dağı nda 1892m ye ulaşır. Burası Menteşe yöresinin en yüksek yeridir. Muğla doğusundaki arazide Menteşe Platosu nun faylarla parçalanıp bloklar halinde yükselmiş bölümlerinden oluşan dağlar yer tutar (Çınar 2004a: 16). Burada doruklar m yükseltilere kadar çıkar. Güneye doğru yükselti giderek azalır ve m. yükseltilerdeki plato yüzeyine geçilen Yatağan-Turgut depresyonunun kuzeyinde bu iki dağlık kuşak birbirine yaklaşır ve burada yer alan Gökbel Dağı ise 1422 m. yükseltidedir. Menteşe Platosu üzerinde yükselen bu dağlar arasında ise büyüklü küçüklü depresyonlar bulunur. Genellikle tektonik hareketler ile oluşmuş bu depresyonlarda bulunan neojen çökelleri, bunların neojende oluşmaya başladıklarını gösterir. Kalkerlerin yaygın olduğu Muğla ve çevresinde bu depresyonlar karstlaşmıştır. Dağlık kuşaklar ile depresyonların uzanışları paralellik gösterir. Batıda Bafa Gölü- Milas çukurluğu veilbir Dağı, Yatağan depresyonu ve Muğla çevresindeki karstik depresyonlar ile doğuda Akçay Depresyonu KB-GD doğrultusunda uzanır. Yatağan-

20 6 Turgut depresyonu tek ve düzgün biçimli bir çukurluk olmayıp birçok yan depresyonla birleşmiş durumdadır. Güneyde Muğla kalker platosunda tektonik hareketler ile gelişen çukurluklar (Muğla, Yeşilyurt, Ula, Gülağzı, Yerkesik, Akaya, Çamköy, Yenice) karstlaşmıştır. Menteşe yöresinin batısında, Güllük Körfezi ile Gökova Körfezi arasında geniş başlı ve dar boyunlu Bodrum Yarımadası yer alır. Yarımadanın batısı volkanik kayaçlardan oluşurken, doğusu çoğunlukla kalkerlerden meydana gelmiştir. Yer yer neojen çökelleri de bulunur. Kalkerin yaygın olduğu kesimler yüzeysel akışın zayıf olduğu irili ufaklı çukurlukları, oyukları ve yamaçları ile tipik bir karst görünüşüne sahiptir (Çınar 2004a: 17). Gökova Körfezi, Ege Denizi nden Anadolu ya doğru sokulan büyük bir graben olup jeolojik, tektonik ve morfolojik özellikleri bakımından farklı iki üniteyi birbirinden ayırmaktadır. Muğla nın güneyinde biri batıya biri güneybatıya yönelmiş iki yarımada ile bunları bağlayan geniş bir berzah kısmı bulunur. Batıya uzayan yarımadadatçayadareşadiye Yarımadası, güneybatıya uzayan ise Bozburun Yarımadası (Daraçya Yarımadası) dır. Bu iki yarımadanın birleştiği berzah kesiminin güneyinde Marmaris koyu yer alır. Marmaris in kuzeydoğusunda bulunan Balan Dağı 999 m. yükseltidedir. Bu dağlar güneyde iki koyla ayrılmıştır. Doğuda Karaağaç- Aksaz; batıda ise Marmaris koyları bulunur. Marmaris koyu, çıkışında yer alan iki adayla korunmuş olup, büyük olan Yıldız Adası, incebirdillekarayabağlanıp doğal bir mendirek meydana getirmiştir. Marmaris koyu doğusundan başlayıp kuzeydoğuya yönelen hat boyunca Teke yöresi başlar. Bu yörenin araştırma sahası içerisinde kalan bölümü, Fethiye çevresinde tektonik bir hat ile morfolojik anlamda ikiye ayrılır. Bu fayın kuzeyinde kalan kesim KD-GB doğrultulu kuşaklar halinde uzayan yüksek plato ve dağlardan, güneyde kalan çöken bölümü ise dağlık-tepelik tektonik bloklar ve bu tektonik bloklar arasında açılmış depresyonlardan oluşur. Namnam Çayı ile Dalaman Çayı arasında yer alan Sandıras Dağı, Miosensonlarından itibaren etkili olan ve 4. zaman boyunca devam eden tektonik hareketler ile şekillenmiştir. Miosen aşınım yüzeyleri parçalar halinde çeşitli yükseltilerde bulunur (Çınar 2004a: 18). Dalaman çayı ile yukarı Eşen Çayı arasında KD yönünde uzayan dağlık kuşak, Fethiye kuzeyinde ofiyolitler üzerinde şekillenmiş sırt ve tepeler ile başlayıp mezozoik kalkerlerden oluşan yüksek dağlık araziler olarak devam eder. Muğla nın doğusunda yer alan Eşen Çayı vadisi ise K-G doğrultulu çok geniş bir tektonik oluk meydana getirir, doğudan Dumanlı dağ ve Akdağ ın uzantıları batıdan ise

21 7 Babadağ ile sıralanır. Yapı ve morfolojik görünüm bakımından dik yamaçlar ile sınırlanmış arızalı bir çevre, eşik alanlar, alüvyal dolgu ve bir deltadan oluşur. Bu tektonik oluğun tabanına yerleşmiş olan Eşen Çayı, taşıdığı alüvyonları Akdeniz kıyısında biriktirmesi ile bir delta oluşturmuş ve bu deltanın gelişmesi ile antik Letoon kenti ve Patara limanı dolmuştur. Bodrum civarından başlayıp Fethiye ye kadar uzanan D-B doğrultulu tektonik bloklar arasında açılmış depresyonlardan oluşur. Bu bloklar arasında açılan Köyceğiz ve Dalaman depresyonları, Akdeniz in bir boyu iken bugün alüvyonları ile dolmaları neticesinde, ovaya dönüşmüşlerdir (Çınar 2004a: 19). Güneybatı Anadolu kıyıları son derece parçalı ve girintili çıkıntılı lup ans, ria, haliç ve limana benzeyen şekiller bulunmakla beraber bu şekillerden hiçbiri tek hâkim durumda değildir. Karışık bir topografyanın bozulmasından meydana gelmiş hususi bir kıyı şekline sahip bu kıyılara Menteşe tipi kıyılar denilebilir. Yörenin önemli akarsuları, Dalaman Çayı ve Çine Çayı dır. Dalaman Çayı ilk kaynaklarını Burdur ilinde; Boncuk Dağı, Yeşilgöl Dağ ile Söğüt Gölü çevresinde dağlık sahalardan alarak, Gölhisar Ovası nda büyük bir akarsu durumuna gelir. Yağışların çoğaldığı kış aylarında ve ilkbaharda debisi artar. Büyük Menderes ırmağının kollarından olan Çine Çayı ise Yatağan depresyonu çevresindeki dağlık sahalardan beslenir. Bu akarsuyun kolları oldukça güneye, Yeşilyurt depresyonuna kadar uzanır. Yatağan ın kuzeyine dar bir vadiden geçerek Çine Ovası na çıkar. Yine Büyük Menderes in kollarından Akçay, kaynaklarını Gölgeli Dağları ndan alır, Yılanlı Dağı ve Sandıras Dağı nın kuzey yamaçlarındaki dereler ile beslenerek büyür, kuzeybatı yönünde akar. İnceleme sahasındaki iklim özelliklerine bağlı olarak akarsular, Akdeniz yağış rejiminin etkisindedir. Yağışların çoğaldığı kış ve bahar aylarında sular kabarır, kurak yaz aylarında ise azalır ve birçok akarsu (Çaydere, Namnam Çayı, ÖrenÇayı, Sarı Çay vb.) temmuz ve ağustos aylarında kurur (Çınar 2004a: 20). Batıdan Ege Denizi, güneyden Akdeniz ile çevrili bir kıyı yöresi olan Muğla da, Akdeniz iklimi özellikleri görülür. Ancak kıyı şeridi ile bu kıyının üzerinde yer alan plato ve yükseltisi yer yer 2000 m. ye kadar yükselen dağlık kesimler arasında fiziki coğrafya faktörlerinin etkisi ile iklim koşulları bakımından yerel farklılıklar ortaya çıkar. Muğla ve çevresinde Akdeniz termik rejimi ile bu termik rejimin karasal geçiş tipi görülmekte olup genel olarak kış ayları serin ve ılık, yaz ayları çok sıcak geçer. Ancak yükselti ve denize yakınlık-uzaklık gibi faktörler nedeniyle kıyı kesimi ile kıyıya

22 8 göre daha içeride ve yüksekte bulunan depresyonlar arasında önemli farklılıklar bulunmakta olup bu durum kış mevsiminde daha da belirginleşir (Çınar 2004: 21). Bölgenin karakteristik bir özelliğini teşkil ettirmekte olan muhakkak ki yağışlardır. Akdeniz Bölgesi ni karakterize eden özelliklerden en önemlisi de yazların kurak geçmesidir ve aynı zamanda yıllık yağış ortalamasının metreküp arasında olmasıdır. Yıllık yağış ortalamaları daima 1 metreküp üzerindedir. Hatta Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında süreksiz fasılalı yağışlar kaydedilmektedir. Fakat bu yağışlar ziraat için fayda sağlayacak kadar yeterli değildir. Daha ziyade mevzii ve sağanak halindedir (Muğla İl Yıllığı 1967: 131). Muğla ve çevresinde yıllık ortalamayağış tutarlarına göre Bodrum (710 mm), Yatağan (671 mm) ve Milas (732 mm), Dalaman (1021 mm), Muğla (1186 mm) ve Marmaris (1191 mm) çok yağışlı alanlar olarak ortaya çıkar. Özellikle Muğla ve Marmaris in 1200 mm ve yaklaşık yıllık ortalama yağış değerleri ile Ege Bölgesi içersinde en çok yağış alan istasyonlar olmalarının yanı sıra ülkemizin en çok yağış alan Karadeniz kıyı kesiminden sonra ikinci derecede bol yağış alan yörelerinden bir olduğu görülür (Çınar 2004a: 21). Orman örtüsü açısından zengin yörelerimiz arasında yer alan Muğla ilinde ormanlar geniş alanlar kaplar. Ormanlar dışında Akdeniz çalı türleri (makiler) doğal bitki örtüsünü oluşturur (Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi: 6408) m. yükseltiye kadar kızılçamın egemen olduğu ormanlar yaygındır m. nin üzerinde fıstık çamı ve sedir ağaçlarından oluşan ormanlar yayılır. Meşe, ardıç türleri genelde karışık olarak bulunur. Muğla yöresinde başka yörede bulunmayan sığla (günlük) ağacı ormanları vardır. Marmaris, Köyceğiz ve Gökova da kızılçam ormanları denize kadar iner (Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi: 6408). Elverişli iklim koşullarına rağmen genellikle engebeli, dağlık, tepelik arazilerin yaygınoluşu vetarımalanlarının yetersizliği, Muğla da nüfus ve yoğunluğunun az oluşuna sebep olmuştur (Çınar 2004a: 23). Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasına oranla düşüktür. İl nüfusundaki büyüme, ülke geneli düzeyindedir (Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi: 6408). Nüfusun daha çok tarıma elverişli ve turizm faaliyetlerinin geliştiği sahalara toplandığı görülür. Ege ve Akdeniz e kıyısı bulunan yörede, denizciliğe elverişli birçok koy ve körfez bulunmasına rağmen, kıyı gerisindeki alanın topografik özellikleri nedeniyle hinterlandının daroluşu büyük limanlar olmasına engel teşkil etmiştir. Cumhuriyet döneminde Muğla-Aydın, Muğla-Denizli, Muğla-Fethiye-

23 9 Antalya karayolunun ve Dalaman havaalanının yapılması ile yöre, çevredeki diğer alanlar ile iyi bir ulaşım imkânına kavuşmuş olsa da gelişen turizm faaliyetlerinin yarattığı talep nedeniyle yaz aylarında ulaşım sıkıntılı bir durum almaktadır. Özellikle hava ulaşımında artan ihtiyacı karşılamak için ikinci bir havaalanı (Bodrum- Milas havaalanı) yapılmış olup üçüncü bir havaalanına ihtiyaç duyulmaktadır (Çınar 2004a: 23). Muğla ili km² yüzölçümüne sahip olup merkez ilçeyle birlikte 12 ilçeden (Bodrum, Dalaman, Datça, Fethiye, Kavaklıdere, Köyceğiz, Marmaris, Milas, Ortaca, Ula, Yatağan) meydana gelmiştir (Çınar 2004a: 23). Muğla da tarım önemli gelir kaynakları arasındadır. İl topraklarının %94 ü tarıma elverişlidir (Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi: 6408). Elverişli iklim şartları inceleme sahasında çok çeşitli ürünlerin yetişmesine imkân sağlamaktadır. Tarıma dayalı bir ekonomiye sahip yörede ekili alan bakımından buğday, tütün ve pamuk; meyve veren ağaç sayısı olarak zeytin ve narenciye (özellikle mandalina) önde gelir. Ayrıca dekar alanda seracılık yapılmaktadır. Elde edilen gelirler bakımından önde gelen tarım ürünleri sırasıyla domates (sera), tütün, zeytin, pamuk, narenciye ve buğdaydır. Küçükbaş hayvancılığın yaygın olduğu yörede keçi en fazla beslenen hayvandır. Koyun ve sığır sayısı düşük olmasına rağmen, en çok gelir sığır yetiştiriciliğinden sağlanır. Ayrıca bir kıyı yöresi olması nedeniyle balıkçılık dayapılır. İç sularda alabalık üretimininyanı sıra, kıyıda, özellikle Güllük Körfezi ve Bodrum Yarımadası çevresinde kültür balıkçılığı gelişmiş durumdadır. Arıcılığı ile tanınan yörede yıllık 6020 ton bal üretilmektedir. Termik santrallerin (Yatağan, Yeniköy, Gökova) yarattığı çevre kirliliği nedeniyle bacalı sanayiye tepki duyulan yörede, mevcut endüstri tesisleri içerisinde bitkisel yağ ve sabun üretimi, maden sanayi, gıda sanayi, yat ve tekne imalatı ile kereste doğrama ve mobilya sanayi tesis sayısı bakımından önde gelir. İstihdam açısından linyit işletmeleri (G.E.L.İ. vey.l.i.) termik santraller, Seka Dalaman Müessesesi ve mermer işletmeleri ön plandadır. Güneybatı Anadolu nunenönemliözelliği ülkemizin çok tanınan ve gelişmiş bir turizm yöresi olmasıdır. Güllük Körfezi kuzeyinden Eşen Çayı deltasına kadar birçok koy ve körfezi ihtiva eden ve 1000 km den fazla bir kıyı şeridine sahip olan yörede, turizm faaliyetleri için elverişli iklim şartları, tabiat güzellikleri ve tarihi eserlerin bulunması turizm açısından aranan, talep edilen bir yer durumuna gelmesini sağlamıştır.

24 10 Son yıllarda yapılan yatırımlar ile bölgedeki turistik tesis ve yatak kapasitesinde önemli artışlar sağlanmıştır. Yörenin bir diğer özelliği yat turizminin de gelişmiş olmasıdır. Limanlara gelen yat sayısı bakımından Marmaris ve Bodrum önde gelir, onları Datça, Fethiye ve Güllük izler. Yöredeki turizm faaliyetlerinin kıyı şeridinde yoğunlaşmış olduğu görülür (Çınar 2004a: 24). 2. MUĞLA HALK İNANÇ ve UYGULAMALARI İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR Kültür ve tefekkürlerin belli bir nizamda tanıtılmasını sağlayan kitaplar birçok araştırmaya kaynaklıketmiş ve insanoğlunun ufkunu açmaya yardımcı olmuş en önemli unsurlar arasında yerini almıştır. Araştırılacak bir konu için yapılması gereken ilk şey, yazılı bir kaynağa başvurmaktır. Hemen hemen her konuda araştırmalara yardımcı olan kitapların varlığı söz konusu iken biz de bu çalışmamız sırasında konumuzla ilgili olan birçok kaynağa başvurmayı uygun bulduk. Çalışmamızın sağlıklı bir hal alması için gerekli olan bu hususu yerine getirirken vücuda getirilmiş birçok kaynağa başvurduk. Muğla yöresi ile ilgili bir çalışma yapmaya başlamadan önce, çalışmamızda yer vereceğimiz tarihi, coğrafi, ekonomik bilgilerin yanı sıra kültürel unsurları açığa vuran çalışmalara da ulaşmaya çalıştık. Elde edilen çalışmalardan yararlanarak giriş bölümümüzün ilk kısmında yer alan Muğla nın tanıtımın içeren kısmı oluşturduk. Öte taraftan da inceleme bölümümüzde konunun bir bölümü için yararlandığımız bilgileri toparladık. Çalışmamız boyunca bize kaynaklık edenvemuğla yöresi ile ilgili bilgileri içeren çalışmalara sadece kaynakça kısmında yer vermekle yetinmeyip bunları muhtevalarıyla tanıtan bir tanıtım bölümüne çalışmamızda yer vermeyi uygun bulduk. Bu tanıtımı yaparken kronolojik bir sırayı gözettiğimizgibiöncekitaplardanbaşlayarak ardından tez çalışmalarına yer vermeyi uygun bulduk. Çalışmamız için bize kaynaklık edenveheriliçinhazırlanan il yıllıkları bizim tanıtımızda ilk sırayı almaktadır ve 1973 yıllarına ait olan Muğla İl Yıllıkları çalışmamız süresince yararlanılan kaynaklar arasında yer almaktadır. Bilindiğiüzereil yıllıkları tamamıyla kültürel bir tanıtıma yer ayırmamıştır. Muğla yöresine ait tarihi, coğrafi, ekonomik bilgileri vermiş olmakla beraber yörenin kültürel özellikleriyle ilgili en eski bilgileri de kayda geçirmeyi ihmal etmemiştir. Çalışmamızın dününe ait bilgileri

25 11 kayda geçirirken yararlandığımız bu kaynaklar ayrıntılı bir şekilde kültürel özelliklerden bahsetmese de bize düne ait fikirler vermesi açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir. İl yıllıkları daha çok yörenin tarihi ve coğrafi tanıtımına ağırlık vermeyi tercih etmiştir. Koray Yalılı nın 1992 yılında vücuda getirmiş olduğu Her Yönüyle İlçemiz Ortaca isimli çalışma, yararlanmış olduğumuz eski kaynaklar arasında yerini almıştır. Genel olarak Muğla yöresinin değil de sadece bir ilçesinin incelemesine yer veren bu çalışma tespit ettiğimiz kadarıyla, yörede bu anlamda bir ilke imza atmıştır. Elde ettiğimiz diğer çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmada da ilk olarak yörenin tarihi bir tanıtımı yapılmış ve ardından sırasıyla coğrafi, ekonomik ve kültürel tanıtımlara yer verilmiştir. Yine diğer bazı çalışmalarda olduğu gibibuçalışma içersinde de ayrıntılı olarak yapılan kültürel bir tanıtıma rastlayamamış bulunmaktayız. Çalışma, yörenin kültürel özelliklerine ait olarak sadece hayatın geçiş dönemleri olarak adlandırdığımız doğum, evlenme, ölüm gibi konulara ait çok genel bilgiler vermeyi tercih etmiştir. Çalışmamıza kaynaklık ve örnek arz etmesi bakımından büyük bir öneme sahip olan Fethiye Halk İnanışları, Ünal Şöhret Dirlik tarafından hazırlanmıştır. Koray Yalılı nın yapmış olduğu gibiçalışmasında sadece bir ilçeye yer ayıran Sayın Dirlik, farklı olarak yörenin halk inanışları açısından ayrıntılı bir tanıtımını yapmıştır. Hatta çalışması içersinde Fethiye ilçesinin tarihi, coğrafi ve ekonomik bir tanıtımına yer vermeden sadece ilçenin halk inanışları hakkında okuyucuya geniş bilgi vermeyi tercih etmiştir. Çalışmamızla benzer olarak hayatın geçiş dönemleri ile birlikte bizimki kadar ayrıntılı olmamakla birlikte hayatındiğer alanlarındaki inanış ve uygulamalara da yer ayırmayı ihmal etmemiştir. Ayrıca çalışma bünyesinde Halk Edebiyatı ürünleri içinde önemli bir yere sahip olan fıkralara da rastlamak mümkündür. Muğla yöresi ile ilgili genel bilgiler içeren bir diğer çalışma da Ali Abbas Çınar ın Muğla Üniversitesi bünyesinde hazırlamış olduğu Muğla Kitabı dır. Çalışma içersinde yöreye ait araştırma yapan ve bunları makale haline getiren araştırmacıların meydana getirmiş oldukları çalışmalar yer almaktadır. Hangi konuda olursa olsun yapılan araştırmalar neticesinde oluşturulan makalelerin yer aldığı bu çalışma yörenin birçok ilçesine ait ayrıntılı bilgileri içermektedir. Çalışmada yer alan makaleler ait oldukları alana göre tasnif edilerek o başlık altında okuyucunun bilgisine sunulmuştur.

26 12 Muğla nın birçok ilçesi ile ilgili çalışmaların altına imza atan Sayın Günür Karaağaç ın 2004 yılında hazırlamış olduğu Ortaca da Evimiz adlı çalışma bu ilçenin birçok yönüyle tanıtımını yapmayı amaçlamaktadır. Koray Yalılı nın çalışmasıyla benzer olarak Ortaca ilçesine ait bilgileri vermeyi amaçlayan Karaağaç, bu çalışmadan farklı olarak daha fazla ayrıntıya girmeyi tercih etmiştir. Daha çok yörenin sözlü kültüründen örnekler vermeyi uygun bulan ve bunları açıklayan bu çalışma yörenin kültürel tarafına da ışık tutmaktadır. Ortaca ilçesinin tarihi ve coğrafi yönü hakkında da bilgi vermeyi tercih eden bu çalışma sözlü kültürün eski biçimini de kayda geçirmiştir. Günür Bey in yayınlamış olduğu diğer bir çalışma da Kaunos dan Köyceğiz e adlı çalışma, yazarın diğer çalışması ile aynı yöntemle meydana getirmiştir. Bu çalışma, yazarın 1997 yılında yayınladığı çalışmanın 2. baskısıdır. Bu çalışmada Köyceğiz ilçesinin siyasi, tarihi, idari tanıtımının yanı sıra sözlü kültürüne ait unsurlar da bulunmaktadır. İlçenin eğitim kurumlarından idari bölümlerine kadar her yönün tanıtan bu çalışma, çalışmamız boyunca bize rehberlik eden en önemli kaynaklar arasında yerini almıştır. Karağaaç ın ilçelere ait tanıtımları yaptığı diğer çalışmalarla benzer olarak vücuda getirdiği bu çalışma, öncelikle yörenin adının nereden geldiği, ilk çağlardaki tarihi hakkında bilgi verdikten sonra coğrafi bir tanıtım yapmıştır. Bunun ardından yörenin idari birimler hakkında bilgi verdikten sonra Halk Edebiyatı ve Halkbilimi ürünlerine yer vermiştir. Ali Abbas Çınar ın yine Muğla Üniversitesi bünyesinde meydana getirmiş olduğu Muğlaname isimli çalışma, yazarın daha önceden zikretmiş olduğumuz çalışmasıyla meydana getirilişi açısından benzerlik göstermektedir. Yine yöreye ait araştırmalar yapan araştırmacıların oluşturduğu makalelerden meydana gelen çalışma aynı şekilde makalelerin ait oldukları alanlara göre sıralanması sonucu okuyucunun bilgisine sunulmuştur. Çalışma içersine yöreye ait birçok araştırmacının yapmış olduğu ve tarihi, coğrafi ve kültürel bilgiler içeren makaleler yer almaktadır. Yöre ile ilgili hazırlanan kitapların ardından Muğla Üniversitesi bünyesinde hazırlanan bitirme çalışmalarının tanıtımına geçtiğimizde birçoğunda Sayın Naci Önal ın imzasının olduğunu görmekteyiz. Bu çalışmalara genel olarak bakıldığında hepsinde de aynı yöntemin izlenmiş olduğu farkedilmektedir.aitoldukları yörenin genel bir tanıtımının ardından ayrı ayrı başlıklar halinde yörenin Halkbilim ve Halk Edebiyatı ürünlerine yer ayrılmıştır. Derleme ve araştırma yolu ile oluşturulan

27 13 çalışmaların ilki Gülşah Göktaş ın hazırladığı Çörüş Tahtacı- Alevi Köyü Folkloru adlı çalışmadır yılında hazırlanan bu çalışma Ula ilçesine bağlı olan Çörüş Köyü nün folkloru hakkında bilgi vermektedir. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde köyün sosyal kurumları, ibadet biçimleri gibi hususlara yer verilmiştir. İnanç bakımından diğer yörelerden farklılık arz eden bu yörenin inanç sistemi hakkında ayrıntılı bilgiler aktarılmıştır. Diğer bölümlerde ise halk edebiyatı ve halk bilimi ürünlerine yer ayrılmıştır. Bu bölümlerdeki bilgiler yöredeki halkın hem kendi inançları doğrultusunda öngördükleri inançlar olmakla birlikte diğer yörelerdeki halktan etkilenmeleri ile değişen inançlardan oluşmaktadır. Ula ilçesi ile ilgili hazırlanan bir diğer çalışma da Nevin Öziç in hazırladığı Ula Merkez ve Gökova (Akyaka) Beldesi Folkloru dur. Bu çalışma da diğer çalışma ile benzer olarak ait yörenin sözlü ve yazılı kültürüne yer vermiştir. Birinci bölümünde halk edebiyatının ürünlerine yer ayıran ve her birine örnekler veren bu çalışma diğer bölümünde ise halkbilimi ürünlerine yer ayırmıştır. Derleme ve araştırma yolu ile oluşturulan çalışma halk inançlarına yer vermekle beraber beldenin etnik yapısı hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir. Fakat çalışma içersinde yer alan halk inançları bizim çalışmamızda olduğu gibi çok sistematik şekilde verilmemiş olmakla birlikte fazla ayrıntıya girmeyi de tercih etmemiştir. Hamit Canpolat ın 2003 yılında üniversite bünyesinde hazırlamış olduğu çalışma Yeşilyurt Beldesi Halk Edebiyatı ve Folkloru ismini taşımaktadır. Yörenin halk edebiyatı unsurlarına yer vermenin yanı sıra halkbilimi ürünlerine yer ayıran çalışma diğer çalışmalarda olduğu gibi derleme yöntemi ile oluşturulmuştur. Giriş bölümünde diğer çalışmalarla benzer olarak ait olduğu yörenintanıtımına yer ayırmıştır. Giriş bölümünün yanı sıra iki bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde halk edebiyatı ürünlerine yer verirken ikinci bölümü de halkbilimi ürünlerine ayırmıştır. Her iki bölümde de konuya ait birçok örnek verilmiş ve böylece çalışma daha fazla desteklenmiştir. Zeliha Özçelik in 2003 yılında Naci Önal ın danışmanlığında hazırlamış olduğu çalışma Bozüyük Beldesi nin Folklorik Yapısı isminitaşımaktadır. Diğer çalışmalar ile aynı bölümlere sahip olan çalışma Yatağan ilçesinin Bozüyük Beldesi nin kültürel birikimini aktarmaktadır. Halk Edebiyatı ve halkbilimi ürünlerine ayrı bölümlerde yer