This paper was presented in International Energy and Security Congress that took place at Kocaeli University, Turkey on September 23 24, 2014.

Transkript

1 Bu metin Eylül 2014 tarihlerinde Kocaeli Üniversitesinde düzenlenen Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi başlıklı konferansta sunulan tebliğdir. This paper was presented in International Energy and Security Congress that took place at Kocaeli University, Turkey on September 23 24, 2014.

2 DOĞU AKDENĐZ'ĐN YENĐ ENERJĐ JEOPOLĐTĐĞĐNDE BÖLGE ÜLKELERĐ DENĐZ GÜÇLERĐNĐN YERĐ VE ETKĐSĐ Mehmet Arda MEVLÜTOĞLU 1 Özet Doğu Akdeniz de son dönemde yapılan enerji kaynakları keşifleri, bölgenin jeopolitiğinde önemli değişikliklere neden olmuştur. Levant Havzası olarak da adlandırılan bu bölgedeki yeni durum, kıyıdaş Türkiye, Yunanistan, Mısır, Đsrail, Suriye, Lübnan ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) arasındaki rekabeti artırmıştır. Enerji arzının ve yeni keşfedilen kaynakların ulusal ekonomiye entegrasyonunun güvenliğini sağlamak, kıyıdaş ülkelerin öncelikli ulusal güvenlik hedeflerinden biri haline gelmiştir. Bu yeni bölgesel rekabet ortamında en önemli etken unsur olarak, deniz kuvvetleri ön plana çıkmaktadır. Bölgenin iki NATO müttefiki ülkesi olan Türkiye ve Yunanistan ile Mısır ve Đsrail, deniz gücü açısından en büyük donanıma ve kabiliyete sahip ülkeler olarak öne çıkmaktadır. Bu ülkeleri, görece mütevazi ölçüde donatılmış Lübnan ve GKRY izlemektedir. Đç savaş nedeniyle silahlı kuvvetleri büyük ölçüde kapasite ve kabiliyet aşımına uğramış olan Suriye nin durumu ise, bölgenin güvenlik denklemini daha da karmaşıklaştıran bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle Doğu Akdeniz in güncel enerji jeopolitiğine dair bir durum tespiti yapılarak, kıyısı bulunan ülkelerin deniz kuvvetlerinin mevcut imkân ve kabiliyetleri nicel verilerle desteklenerek sunulacaktır. Müteakiben bu ülkelerin deniz kuvvetleri modernizasyon projelerinin, Doğu Akdeniz in enerji güvenliği denklemi ile ilişkisi, kısa, orta ve uzun vadedeki olası etkileri irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Doğu Akdeniz, Levant, donanma, deniz kuvvetleri, enerji, hidrokarbon Abstract Recent energy discoveries caused substantial changes in the geopolitics of Eastern Mediterranean. This new situation in the region, also known as the Levant, increased the competition between Turkey, Greece, Israel, Syria, Egypt, Lebanon and Greek Cypriot Administration in Southern Cyprus (GCASC). Providing the security of both energy supply and integration of newly discovered sources into national economies have been primary 1 STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş., mevlutoglu@stm.com.tr 11

3 targets of these countries national security agendas. The importance of navies in this new regional competition has been increased. Turkey and Greece both being NATO allies as well as Egypt and Israel can be assessed as dominant naval powers of the region, to be followed by the GCASC and Lebanon with modestly equipped forces. The Syrian Civil War and its devastating effects on the Syrian armed forces as well as the whole country further complicates the security equation of the region. This study aims to present the recent energy geopolitics situation of the Eastern Mediterranean, followed by the current status of regional navies, their equipment and capacity, supported by quantitave data. The study then will provide naval modernization and procurement projects of the listed countries and their relationship with the energy geopolitics in Eastern Mediterranean, together with short, medium and long term projections. Key words: Eastern Mediterranean, Levant, navy, naval forces, energy, hydrocarbon 1. Giriş Coğrafi konumu, tarihi, ekonomik ve doğal kaynak altyapısı özellikleri itibariyle Doğu Akdeniz tarih boyunca jeopolitik güç savaşlarına ve bölgesel rekabetlere sahne olmuştur. Bu sürecin son halkası, özellikle Kıbrıs adası etrafında 2000'li yıllarda yapılan hidrokarbon kaynak keşifleri olmuştur. Söz konusu keşifler, bölge ülkelerinin ekonomik ilgi ve menfaat alanlarının belirlenmesi ve korunması amacıyla yürüttükleri politikaların öznesi olmuştur. Nitekim bölge, kıyıdaş ülkelerin Münhasır Ekonomik Bölge (MEB; Economic Exclusion Zone) belirleme, koruma ve ikili işbirlikleri ile çıkarlarını güvence altına alma çabalarına sahne olan bir sıcak bölge (Hot Spot) haline gelmiştir. Doğu Akdeniz in keşfedilen enerji kaynaklarının tespiti, yeni kaynakların keşif çalışmalarının yürütülmesi, tespit edilen kaynakların kullanılması ve ürünlerin ulusal ve uluslararası piyasalara arzı, ilgili ülkelerin enerji strateji ve politikalarının birinci öncelikli gündem maddesi haline gelmiştir. Anılan bu süreçlerin güvenliklerinin sağlanması, başka bir deyişle kıyıdaş ülkelerin Doğu Akdeniz deki enerji ilgi ve menfaatlerinin korunması, bu görevler bakımından yetkin deniz kuvvetlerine sahip olmaları ile mümkündür. Nitekim bölge ülkelerinin silahlı kuvvetler tedarik ve modernizasyon faaliyetlerinde, özellikle 2000 lerin ikinci yarısından itibaren giderek artan oranda donanma projelerine ağırlık verilmesi görülmektedir. Buna ilaveten bölge ülkeleri arasında ikili ya da üçlü askeri ve enerji işbirliği anlaşmaları imzalanmış, müşterek deniz eğitim ve tatbikat faaliyetleri icra edilmektedir. 12

4 Doğu Akdeniz bölgesine kıyıdaş olan Türkiye, Đsrail, Yunanistan, Mısır, Lübnan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Suriye nin deniz kuvvetleri modernizasyon projelerinde bölgenin enerji jeopolitiğinin dikte ettirdiği stratejik, taktik ve operasyonel ihtiyaçların belirgin rol oynadığı gözlenmektedir. Bu ihtiyaçlar arasında korvet sınıfı karakol gemileri ile denizaltı tipi gemilerin; insansız hava araçlarının (ĐHA) ve C4ISR (Command, Control, Communications, Computers, Intelligence, Surveillance, Reconnaissance; Komuta, Kontrol, Muhabere, Bilgisayar, Đstihbarat, Gözetleme, Keşif) sistemlerin tedariği sayılabilir. Öte yandan iç savaş, terörizm ve deniz korsanlığının deniz ticaretine yönelik teşkil ettiği tehdit; bölge ülkelerinin donatım ve eğitim ihtiyaçlarında öncelikli olarak belirleyici rol oynamaktadır. Bu çalışma, Doğu Akdeniz bölgesinde yapılan hidrokarbon keşifleri ile şekillenen enerji jeopolitiğine ilişkin genel bir resim çekerek, bölge ülkelerinin deniz güçlerinin kuvvet yapılarının güncel durumları ile modernizasyon faaliyetleri hakkında bilgiler sunacaktır. Sonuç ve değerlendirmeler bölümünde, güncel enerji jeopolitiği ile donanma projeleri arasındaki ilişkiden hareketle, eğilim analizi ve yakın geleceğe dair bir dizi öngörü sıralanacaktır. 2. Doğu Akdeniz Bölgesinin Enerji Jeopolitiği Coğrafi konumu nedeniyle Doğu Akdeniz, tarih boyunca farklı medeniyet ve devletlerin egemenlik savaşlarına sahne olmuştur. Bu durumun en önemli nedeni, bölgenin Asya, Avrupa ve Afrika arasında bir kavşak konumunda olmasıdır. Bölgenin jeostratejik önemi, özelikle 20'nci yüzyılın ikinci yarısında, Ortadoğu petrol kaynaklarına açılan kapı hüviyeti kazanmasıyla daha da artmıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılması ile Orta Asya enerji kaynaklarının uluslararası pazarlara açılması, bölgenin değerini pekiştirmiştir. 13

5 Şekil 1. Doğu Akdeniz Doğu Akdeniz'in jeostratejik önemini şekillendiren gelişmelerin en önemlisi olarak 1869 yılında Süveyş Kanalı'nın açılmasını göstermek mümkündür. Söz konusu kanalın açılması ile o zamana kadar Ümit Burnu'nun çevresi dolaşılarak yapılmakta olan deniz ticaretinin süre ve maliyetinde ciddi tasarruflar sağlanmış; Asya, Afrika ve Avrupa pazarları birbirine bağlanmıştır. Günümüzde Akdeniz'de yılda ortalama 220,000'den fazla geminin seyir yaptığı tahmin edilmektedir. Bu rakam, dünya deniz ticaretinin yaklaşık üçte birlik bir kısmına tekabül etmektedir 'li yılların başında bölgede yapılan hidrokarbon keşifleri, bölgesel güç ve egemenlik mücadelesini başka bir boyuta taşımıştır. Özellikle Kıbrıs adası etrafında yapılan keşiflerde tespit edilen kaynakların boyut ve mali değerleri, kıyıdaş ülkelerin yoğun bir güç mücadelesine girmesine neden olmuştur. Söz konusu bu mücadeleye bölge dışı aktörlerin de dahil olmasıyla Doğu Akdeniz, Kutuplar - Kuzey Denizi, Güneydoğu Asya - Malakka Boğazı, Doğu Afrika ve Kafkaslar gibi bir "sıcak bölge" (Hot Spot) niteliği kazanmıştır. ABD Jeolojik Araştırmalar Dairesi'nin (USGS; U.S. Geological Survey) 2010 yılında yayımladığı bir araştırmaya göre, Kıbrıs Adası ile Đsrail arasında kalan "Leviathan" sahası başta olmak üzere Doğu Akdeniz'de, bilhassa Kıbrıs Adası çevresinde bulunan toplam enerji 2 Cihat Yaycı, Doğu Akdeniz de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve Türkiye, Bilge Strateji, Cilt:4 Sayı:6,

6 rezervinin 30 milyar varil petrol eşdeğeri olduğu tahmin edilmektedir. Söz konusu bu rezervin pazar değerinin USD1.5 trilyon olduğu belirtilmektedir. Varlığı tahmin edilen rezervler ile ispatlanan rezervler arasında kayda değer bir fark bulunmaktadır. Özellikle 2000'lerin ortalarından bu yana devam eden sondaj çalışmalarına bağlı olarak rezerv miktarı ve piyasa değerinin güncellenmesi mümkündür. 3 Enerji kaynaklarının tespit, işlenme ve pazara arz güvenliğinin sağlanması amacıyla kıyıdaş ülkeler silahlı kuvvetlerinin tedarik ve modernizasyon programların donanma sistem ve unsurlarına verdikleri ağırlığı artırmaya başlamıştır. Bu durumun en belirgin örnekleri Türkiye, Đsrail, Mısır ve her ne kadar ekonomisi çökmüş durumda olsa da Yunanistan'dır. Bu ülkeleri, kısıtlı altyapı ve bütçe imkânlarına rağmen Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) takip etmektedir. 3. Bölge Ülkelerinin Deniz Güçleri ve Modernizasyon Faaliyetleri Doğu Akdeniz e kıyıdaş ülkelerin deniz kuvvetlerinin muharip unsurlarının dökümü, Tablo 1 de verilmiştir. Bu tabloda yer alan gemi tipleri, tasarım ve görev özellikleri itibariyle, hizmetinde bulundukları ülkelerin deniz ilgi ve menfaatlerinin korunmasında esas yükü üstlenmektedirler. Bu nedenle, sayılan gemi tiplerinin ayırt edici tasarım ve görev özelliklerinin yakından incelenmesinde fayda vardır. Tablo 1. Doğu Akdeniz'e kıyısı bulunan ülkelerin deniz kuvvetlerindeki ana muharip unsurlar Ülke Firkateyn Korvet Karakol Botu / Hücumbot Denizaltı Đsrail - 3 ~60 3 (+3) Mısır 10 (+8) ~50 - Yunanistan 13 ~40 7 GKRY Suriye - 1? ~25? - Lübnan - - ~40 - Türkiye 16 8 ~60 14 (+6) 3 "Doğu Akdeniz'de Enerji Keşifleri ve Türkiye", BilgeSAM Bilge Adamlar Kurulu Raporu, No: 59, Aralık

7 3.1. Karşılaştırmada Kullanılan Gemi Sınıfları Firkateyn: 20 nci yüzyılın ortalarına kadar firkateynler, çoğunlukla konvoy ve görev gücü refakatinden sorumlu, görece hafif silahlandırılmış savaş gemileri olarak tanımlanmaktaydı. Ancak güdümlü füzelerin ve radar gibi sensör teknolojilerinin geliştirilmesi ile savaş gemisi tasarımında önemli değişiklikler yaşanmıştır. Günümüzde firkateynler, refakat görevlerinin yanı sıra açık denizde suüstü muharebesi, denizaltı savunma harbi (DSH) ve hava savunma harbi görevlerini icra edebilecek donanıma sahip savaş gemileri olarak tasarlanmaktadır. Sınıflandırma sistematiği ülkeden ülkeye değişmekle birlikte çoğu firkateyn tasarımı 2,000 ila 6,000 ton deplasmana sahiptir. 4 Korvet: Korvetler, firkateynlerden daha hafif ve küçük devriye maksatlı gemilerdir. Ana görevleri kıyı sularında devriye, DSH, suüstü muharebesi ile arama kurtarma, deniz ticaret hatlarının güvenliği ve bayrak gösterme olarak sıralanabilir. 5 Karakol Botu / Hücumbot: Bu sınıf gemiler, kıyı savunmasında kullanılan, çoğunlukla süratleri 25 deniz milinden yüksek teknelerdir. 35m uzunluktan daha büyük ve 400 ton deplasmandan daha ağır hücumbotlardan güdümlü füze ile donatılanları, vur kaç tipi saldırı ve düşman deniz unsurlarının baskı altında tutulması maksadıyla kullanılırlar. 6 Denizaltı: Birinci Dünya Savaşı ile modern manada kullanıma giren denizaltı tipi savaş gemileri, harekât bölgesine intikal ve / veya muharebe sırasında sualtında seyredebilen, sualtında iken kendi enerjisini elektrik bataryaları ya da nükleer reaktörleri ile oluşturabilen gemilerdir. Gizlilik niteliklerinden dolayı denizaltılar, bir ülkenin deniz kuvvetlerinin en stratejik unsurlarıdır. Denizaltı sınıfı gemiler sadece saldırı unsuru olarak değil, barış ya da kriz döneminde istihbarat toplama maksadıyla da kullanılmaktadırlar Đsrail Silahlı kuvvetler içinde bütçeden en düşük pay alan birim olan Đsrail Deniz Kuvvetleri, Doğu Akdeniz'deki enerji keşifleri, Gazze Şeridi'ndeki durum ve Arap Baharı süreci etkisiyle kademeli bir modernizasyon programını yürürlüğe sokmuştur. Bu kapsamda mevcut suüstü platformların hedef elektronik harp ve silah sistemleri modernize edilirken insansız hava aracı (ĐHA) ve denizaltı platformları tedarik edilmeye başlanmıştır. Özellikle denizaltı tedariği ile, 4 Frigate, Wikipedia, (Erişim tarihi: 18 Eylül 2014) 5 Hakan Gürel, "Korvet Sınıfı Gemiler, Jeopolitik ve Jeostrateji, 30 Mayıs 2007, (Erişim tarihi: 11 Eylül 2014) 6 Hakan Gürel, "Korvet Sınıfı Gemiler, Jeopolitik ve Jeostrateji, 30 Mayıs 2007, (Erişim tarihi: 11 Eylül 2014) 7 Submarine, Wikipedia, (Erişim tarihi: 18 Eylül 2014) 16

8 kıyı savunma gücü hüviyetinden, uzun menzilli kuvvet aktarımı ve hassas saldırı kabiliyeti edinimi hedeflenmektedir. 8 Ana üsleri Aşdod, Eilat ve Hayfa'da bulunan Đsrail Deniz Kuvvetleri'nin ana muharip unsurları üç adet Saar 5 sınıfı korvet ile sekiz adet Saar 4.5 sınıfı hücumbottur. Bunlara ilaveten 30 civarında hücumbot ve karakol botu bulunmaktadır. 9 Deniz kuvvetlerinin ana stratejik unsuru ise Alman yapımı Tip 800 Dolphin sınıfı üç adet dizel elektrik denizaltıdır. Bunlara ilaveten 2006 yılında siparişi verilen daha gelişmiş üç adet Dolphin II sınıfı havadan bağımsız tahrik sistemine sahip denizaltı inşa halindedir. Söz konusu denizaltıların standart 533mm çapa sahip torpido tüplerine ilaveten daha büyük 650mm çaplı tüplere de sahip olmaları, seyir füzeleri ile donatıldıkları, dolayısıyla Đran'ın nükleer tesislerinin vurulmasında kullanılabilecekleri spekülasyonlarına neden olmuştur. 10 Denizaltı programına ilaveten halihazırda Đsrail Deniz Kuvvetleri için yürütülmekte olan en önemli modernizasyon projesi, dört adet korvet tedariğidir. Doğu Akdeniz'deki enerji kaynağı araştırma ve sondaj faaliyetleri kapsamında özel önem atfedilen proje ile ilk olarak ABD nezdinde, Littoral Combat Ship (LCS; Kıyı Muharebe Gemisi) projesi türevi bir firkateyn için görüşmeler yürütülmüş, bu görüşmeler yüksek maliyet nedeniyle sonuçsuz kalmıştır. Halen Almanya ve Güney Kore ile sırasıyla MEKO A100 ve FFX sınıfı gemiler için görüşmelerin yürütüldüğü bilinmektedir. Đsrail Deniz Kuvvetleri'nin özel olarak odaklandığı bir alan, istihbarat, keşif ve gözetleme maksatlı ĐHA tedariğidir. Bu kapsamda IAI şirketi üretimi Heron ĐHA sisteminin daha uzun menzilli bir türevi olan Heron Eitan geliştirilmekte olup, Heron ve Orbiter tipi ĐHA'lar hizmete alınmıştır. 13 Söz konusu ĐHA'ların, deniz gözetleme ve hedef tepit - teşhisine yönelik sensör sistemleri ile donatıldığı bilinmektedir. Đsrail Hava Kuvvetleri hizmetindeki G550 CAEW havadan erken ihbar (HĐK) uçakları da, deniz operasyonlarına destek vermektedir. 8 Jane's Fighting Ships , Londra, Jane's Information Group, Israeli Navy, Wikipedia, (Erişim tarihi: 18 Eylül 2014) 10 "Dolphin-class submarine", (Erişim tarihi: 15 Eylül 2014) 11 "Israel Seeks German Arms-Aid Deal", 18 Ocak 2010, (Erişim tarihi: 15 Eylül 2014) 12 "Israel Navy Mulling Purchasing South Korean Ships built by Hyundai", 2 Nisan 2012, (Erişim tarihi: 12 Eylül 2014) 13 "IAI demonstrates Heron UAV's maritime credentials", 16 Ekim 2012, (Erişim tarihi 13 Eylül 2014) 17

9 3.3. Mısır 1970'lerin sonundan itibaren silahlı kuvvetlerinin büyük kısmı ABD yapımı araç - gereç ile donatılan Mısır'ın deniz kuvvetleri, diğer komutanlıklara kıyasla bütçeden görece daha az pay almıştır. Bu durum, 1997'den itibaren değişerek, donanma modernizasyon projelerine ağırlık verilmeye başlanmıştır. Sahil Güvenlik teşkilatı hariç yaklaşık 16,500 personele sahip olan Mısır Deniz Kuvvetleri, ülkenin Akdeniz ve Kızıl Deniz'deki 2,000km'lik sahil şeridinin güvenliğinden sorumludur. Bu iki denizin coğrafi konumu nedeniyle Mısır, birbirinden ayrı iki filoyu idame etme durumundadır. Karargâhı Đskenderiye'deki Ras El Tin'de bulunan Akdeniz Filosu'nun en önemli görevlerinden biri, Gazze Şeridi'ne uygulanan ablukanın denetimidir. Kızıl Deniz Filosu'nun üsleri ise El Gardaka, Safaga ve Süveyş'tedir. 14 Mısır Deniz Kuvvetleri'nin ana muharip unsurları, ABD'den 1981 yılında transfer edilen dört adet FFG-7 sınıfı firkateyndir. Bu gemilere ilaveten daha eski iki ABD yapımı FF Knox, iki adet Çin yapımı Jianghu I ve iki adet Đspanyol yapımı Descubierta sınıfı firkateyn bulunmaktadır. Rus (eski SSCB), Đngiliz, Fransız ve Çin yapımı 50'den fazla hücumbot ve karakol botu da hizmettedir. Bunlardan eski Rus yapımı 20 civarında Proje 205 Osa I sınıfı güdümlü füzeli hücumbotun harbe hazırlık seviyesi düşüktür. 15 Donanmanın kapsamlı modernizasyon programı, 2013 Temmuz ayındaki askeri darbeden dolayı bir müddet kesintiye uğramıştır. Darbe nedeniyle ABD, yabancı askeri finansman (Foreign Military Financing; FMF) programı ile serbest bırakmış olduğu USD1.3 milyarlık askeri yardım paketini dondurmuştur. Öte yandan Almanya, Türkiye ve Hollanda ile de yürütülen modernizasyon ve tedarik projeleri sekteye uğramıştır. Askıya alınan projelerin önemli bir bölümü, 2014 itibariyle tekrar yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. 16 Söz konusu modernizasyon projelerinin en önemlisi, 2000'li yılların ortalarında başlatılan denizaltı filosunun tekrar canlandırılması projesidir. 1980'li yıllarda hizmete giren ancak bakımsızlık nedeniyle ıskartaya ayrılan Çin yapımı Tip 033 Romeo sınıfı dizel elektrik denizaltıların yerine, 2011 yılında Almanya'dan Tip 209 sınıfı modern denizaltı tedariği için bir sözleşme imzalanmıştır. HDW şirketine iki denizaltı için verilen sipariş, 2014 yılında iki denizaltının daha eklenmesiyle dörde çıkarılmıştır Jane's Fighting Ships , Londra, Jane's Information Group, Egyptian Navy, Wikipedia, (Erişim tarihi: 18 Eylül 2014) 16 World Navies, Egypt, Jane s World Navies, 8 Nisan "Germany to deliver two Type-209 submarines to Egypt", 5 Eylül 2012, (Erişim tarihi: 10 Eylül 2014) 18

10 Suüstü filosunun modernizasyonu kapsamında yürütülmekte olan en önemli projeler, ABD'ye sipariş verilen dört adet Ambassador IV tipi korvet ile Fransa'ya sipariş verilen dört adet Gowind sınıfı korvet siparişleridir. 18 Gowind projesinin yaklaşık USD1.35 milyar tutarındaki sözleşmesi ise 2014 Temmuz ayında imzalanmıştır. 19 Diğer bir önemli donanma tedarik projesi kapsamında Mısır, Türk gemi üreticisi Yonca Onuk'a 2010 yılında altı adet MRTP-20 tipi yüksek süratli hücumbot sipariş vermiştir. Đlki 2011 Aralık ayında teslim edilen MRTP-20'lerin geri kalan beş adedi, teknoloji transferi ile Đskenderiye Tersanesi'nde üretilmiştir Yunanistan 1990'lı yılların sonlarından itibaren silahlı kuvvetleri için kapsamlı ve iddialı bir modernizasyon programını uygulamaya koyan Yunanistan, önceliği hava ve deniz kuvvetlerine vermiştir. Bu kapsamda, özellikle Almanya ve Fransa ile büyük boyutlu tedarik ve iyileştirme projeleri başlatılmıştır. Ancak 2009'dan itibaren ülkeyi etkisi altına alan ağır ekonomik kriz, devletin tüm mekanizmalarında olduğu gibi, silahlı kuvvetlerin harbe hazırlık ve modernizasyon faaliyetlerinde de yıkıcı etki göstermiştir. Avrupa Birliği yaptırım ve yardım koşulları, çok sayıda tedarik programının tehiri ya da dondurulması ile sonuçlanmıştır. 21 Yunan Deniz Kuvvetleri envanterinde halen tamamı Alman yapımı üç adet Tip 209 / 1100 modeli Glavkos sınıfı; dört adet Tip 209 / 1200 Poseidon sınıfı ve bir adet de Tip 214 sınıfı Papanikolis sınıfı denizaltı bulunmaktadır. Suüstü filosunda dokuz adet Hollanda yapımı Kortenaer ve dört adet Alman yapımı MEKO 200HN sınıfı firkateyn ile değişik tip ve tonajda 40'dan fazla hücumbot ve karakol botu bulunmaktadır. Donanma hava unsurları 11 adet ABD yapımı Sikorsky S-70B Aegean Hawk ve Đtalyan yapımı 8 adet AB-212ASW helikopterleridir "VT Halter Marine launches first of 4 vessels for Egyptian navy", 21 Ekim 2011, (Erişim tarihi: 11 Eylül 2014) 19 "French contractor to supply Egyptian navy with 4 frigates: Industry source", 23 Temmuz 2014, (Erişim tarihi: 11 Eylül 2014) 20 Shana Marshall, "Egypt s other revolution: Modernizing the military-industrial complex", 20 Şubat 2012, (Erişim tarihi: 11 Eylül 2014) 21 Jane's Fighting Ships , Londra, Jane's Information Group, Yunan Deniz Kuvvetleri resmî web sitesi, (Erişim tarihi: 11 Eylül 2014) 19

11 Şekil 2. Yunan Deniz Kuvvetleri için inşa edilen Papanikolis denizaltısı Donanmanın sualtı gücünün modernizasyonu kapsamında Alman HDW şirketi ile iki ayrı sözleşme imzalanmıştır. Bu projelerden ilki olan Papanikolis ile toplam dört adet havadan bağımsız tahrik (Air Independent Propulsion; AIP) sistemine sahip Tip 214 sınıfı yeni nesil denizaltı tedarik edilecek; ikincisi olan Neptune II ile de, envanterdeki dört adet yine Alman yapımı Tip 209 sınıfı denizaltı, AIP ve modern komuta kontrol sistemleri ile donatılacaktı. 23 AIP denizaltı projesi kapsamında 2000 yılında imzalanan sözleşme ile üretilen ilk denizaltı olan Papanikolis, 2004 yılında denize inmesine rağmen, Yunan tarafının teknik isterlerin karşılanmadığı gerekçesiyle teslim almayı reddetmesi sonucu, denizaltı 2010 yılında hizmete kabulüne kadar kızakta beklemiştir. Diğer üç denizaltı da, inşaları tamamlanmış olmalarına rağmen önce Papanikolis'in tesliminin reddi, ardından da üretildikleri Skaramanga Tersanesi'nin mali sorunlar nedeniyle el değiştirmesi nedeniyle halen kızakta beklemektedir. 24 Neptune II projesi ise, ilk denizaltı olan Okeanos'un modernizasyonu sonrasında feshedilmiştir. Papanikolis sınıfının kızakta bekleyen üç denizaltısının 2016 yılına kadar hizmete gireceği açıklanmıştır (Bkz: Şekil 2). 25 Yunan Deniz Kuvvetleri'nin denizaltılardan sonra en acil ihtiyacı, suüstü muharip filosunun yeni nesil firkateynlerle yenilenmesidir. Bu kapsamda 2009 yılında ülkenin en üst 23 "Greece Signs for Three Type 214's", International Defence Review, 1 Nisan "Greece s U-214 Submarine Order: Arrests, but no Subs", Defence Industry Daily, (Erişim tarihi: 11 Eylül 2014) 25 "Greece to accept Type 214 submarines into service", Jane's Defence Weekly, 16 Mart 2014, (Erişim tarihi: 16 Eylül 2014) 20

12 seviye savunma ve güvenlik karar alma organı olan Dış Đlişkiler ve Güvenlik Komitesi, 2009 yılında Fransa ile FREMM tipi modern firkateynlerin tedariği için sözleşme görüşmelerinin başlatılmasına karar vermiştir. Ancak bu süreç, ekonomik kriz nedeniyle sekteye uğramıştır. 26 Hollanda'dan ikinci el olarak tedarik edilen 10 adet Kortanear tipi firkateynden 6 adedi, modernizasyona tabi tutularak ömürleri 2020'lere kadar uzatılmıştır. 27 Bir diğer ana suüstü muharip platform projesi olan Super Vita sınıfı korvet tedarik projesi, ilk üç geminin kabulünden sonra ekonomik darboğaz nedeniyle iptal edilmiştir. Deniz kuvvetlerinin sabit kanatlı hava unsuru olan ABD üretimi P-3B Orion deniz karakol uçakları, modernizasyon bütçesinin bulunamaması nedeniyle uçuştan çekilerek depoya kaldırılmıştır. Orion ların yerine yeni uçak tedarik programı da aynı şekilde hayata geçirilememiştir Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nin (GKRY), bağımsız bir deniz kuvveti teşkilatı bulunmamaktadır. Rum Milli Muhafız Ordusu (RMMO) bünyesinde, sahil güvenlik gücü niteliğinde bir Deniz Birlikleri Komutanlığı mevcuttur. Söz konusu birimin görevleri, terörizm ve kaçakçılıkla mücadele, GKRY'nin kıyı şeridinin muhafazası, arama ve kurtarma olarak sayılabilir. RMMO deniz biriminin mevcut envanteri, altı adet değişik tip ve ebatta karakol botundan oluşmaktadır. Bunlardan en büyüğü, 1983 yılında tedarik edilen Fransız yapımı 98 ton deplasmanlı Patra sınıfı Salamis botudur. En modern tekneler ise, 2000 yılında Yunan Deniz Kuvvetleri nden hibe edilen Dilos sınıfı Kyrenia botu ile 2004 yılında Đtalya dan satın alınan iki adet Vittoria sınıfı bottur. Bir adet Britten Norman BN-2B-21 Maritime Defender tipi uçak, deniz karakol ve arama kurtarma faaliyetlerinde kullanılmaktadır. Deniz biriminin Limasol, Mari ve Zigi de birer üssü bulunmaktadır; ayrıca Larnaka da bir arama kurtarma koordinasyon merkezi mevcuttur. 29 Doğu Akdeniz'de yapılan hidrokarbon keşifleri sonrasında, 2010 Aralık ayında Đsrail ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) sınırlarının tespiti için Đsrail Altyapı Bakanı Uzi Landau ve GKRY Dışişleri Bakanı Markos Kiprianu tarafından bir anlaşma imzalanmıştır. 26 " _Greece and France to sign defence agreement", GlobalPost, 28 Şubat 2013, (Erişim tarihi: 12 Eylül 2014) 27 "Hellenic Navy forges ahead with Elli-class modernisation", Jane's Navy International, 29 Ocak "Greece looks to major upgrade programmes", Jane's Defence Weekly, 16 Temmuz World Navies, Cyprus, Jane s World Navies, 8 Nisan

13 Anlaşma, tarafların keşfedilen kaynakların paylaşımı ve ortak kullanımı hususlarında işbirliğine gitmesini kapsamaktadır. 30 Söz konusu anlaşmanın imzalanmasından kısa süre sonra Đsrail, RMMO deniz biriminin güçlendirilmesi için GKRY'ne kapsamlı bir modernizasyon paketi teklif etmiştir. Söz konusu teklif kapsamında GKRY ye uygun ödeme koşulları ile Shaldag tipi karakol botu ve bir helikopter satışı, 2011 Temmuz ayında mühimmat deposunun infilakı ile tahrip olan Evangelos Florakis deniz üssünün yeniden inşası ve eğitim gibi kalemler bulunmaktadır. 31 Bu teklifin hayata geçmesi, GKRY nin yaşadığı ekonomik darboğaz nedeniyle akamete uğramış olsa da, yönetimin özellikle deniz gücünü yenilemek için alternatif arama çalışmaları devam etmiştir. Bu kapsamda 2013 yılında Fransa ile, Gowind sınıfı iki adet korvet tedariği için görüşmeler yürütülmüştür. Söz konusu modern gemilerin yüksek maliyeti nedeniyle görüşmeler sözleşme imza aşamasına gelememiştir. Gowind lerin, benzer sınıf gemi ihtiyacı bulunan Yunanistan ile ortak tedariği ve işletmesi seçeneği değerlendirilmektedir Suriye 2011 yılına kadar bütçeden modernizasyon için zaten en düşük payı almakta olan ve envanterindeki gemilerin büyük kısmı ıskartaya ayrılmış olan Suriye Deniz Kuvvetleri, son üç yıldır devam etmekte olan şiddetli iç savaş nedeniyle neredeyse tamamen gayrı faal duruma düşmüştür. 33 Đç savaşın başlangıcından önce eski Sovyet yapımı Petya sınıfı bir adet hafif firkateyn ile 15 civarında Osa sınıfı hücumbotu bulunan kuvvetin esas olarak kıyı savunma maksatlı gemisavar güdümlü füzelere yatırım yapmakta olduğu, bu kapsamda Rusya Federasyonu'ndan gelişmiş sesüstü gemisavar füze tedarik ettiği bilinmektedir. 34 Söz konusu füzeler, ülkenin kıyı sularını etkin bir biçimde savunma kapasitesine sahiptirler Lübnan 2000'li yılların ortalarına kadar kayda değer bir modernizasyon bütçesi ya da programı olmayan, envanterdeki az sayıdaki botun da harbe hazırlık seviyesi düşük olan Lübnan Deniz Kuvvetleri, 2006'dan itibaren personel eğitimi ve yeni araç gereç tedariği programları 30 "Israel-Cyprus exclusive economic zone set", 19 Aralık 2012, ,00.html (Erişim tarihi: 19 Eylül 2014) 31 "Σωσίβιο σωτηρίας από Ισραήλ - Κοινό µέτωπο κατά των τουρκικών απειλών", 27 Ağustos 2011, (Erişim tarihi: 18 Eylül 2014) 32 "Αγορά υπερσύγχρονης κορβέτας από Κυπριακή ηµοκρατία", 20 Ocak 2013, (Erişim tarihi: 15 Eylül 2014) 33 Jane's Fighting Ships , Londra, Jane's Information Group, "Syria's options in case of a US strike", BBC, 28 Ağustos 2013, (Erişim tarihi: 17 Eylül 2014) 35 "P-800 Oniks", (Erişim tarihi: 17 Eylül 2014) 22

14 başlatmıştır. 36 Halihazırda 40 civarında irili ufaklı kıyı karakol teknesi bulunan Lübnan'ın, 2014 Ağustos ayında Suudi Arabistan'ın açıkladığı USD3 milyarlık askeri yardım paketi kapsamında Fransa'da Combattante FS56 sınıfı hücumbot satın alması gündemdedir Türkiye Ekonomisindeki gelişmelere paralel olarak özellikle 2000 li yılların başından itibaren kapsamlı bir savunma modernizasyon hamlesi gerçekleştiren Türkiye nin, yerli savunma sanayii kurma ve geliştirme iddiasının en önemli aşamasını, yerli tasarım ve üretim askeri gemi projeleri teşkil etmektedir. Söz konusu projelerin en önemlisi, Milli Gemi (MilGem) projesidir (Bkz: Şekil 3). 38 Şekil 3. MilGem sınıfı korvet Dört adedi opsiyon olmak üzere toplam 12 adet korvet tipi karakol gemisinin yerli imkânlarla tasarım ve üretimini kapsayan MilGem projesinde ilk iki gemi olan F511 Heybeliada ve F512 Bozcaada korvetleri, sırasıyla 2011 ve 2013 yıllarında hizmete girmiştir. Bu proje ile elde edilen birikim ve altyapı, alan hava savunma kabiliyetini haiz firkateyn TF2000 projesinde kullanılmaktadır li yıllarda hizmete girmesi planlanan bu savaş gemileri, yurtiçi imkânlarla geliştirilmekte olan radar ve komuta kontrol sistemleri ile donatılacaktır "Lebanese Navy", (Erişim tarihi: 17 Eylül) 37 "New Saudi donation to Lebanon raises doubts about USD3 billion pledged in 2013", Jane's Defence Weekly, 21 Ağustos "Denizaltı Savunma Harbi ve Keşif Karakol Gemisi (MĐLGEM) Projesi", Savunma Sanayii Müsteşarlığı resmî web sitesi, (Erişim tarihi: 10 Eylül 2014) 39 "TF 2000 Projesi", Savunma Sanayii Müsteşarlığı resmî web sitesi, (Erişim tarihi: 10 Eylül 2014) 23

15 Akdeniz deki en büyük denizaltı filolarından birine sahip olan Türkiye, Alman tasarımı Tip 214 havadan bağımsız tahrik sistemini haiz modern denizaltılardan altı adedini Gölcük Tersanesi nde inşa etmektedir lu yılların ikinci yarısında hizmete girecek bu denizaltılar, halihazırda hizmette olan yine Alman tasarımı Tip 209 / 1200 tipi Ay sınıfı denizaltıların yerini alacak, sekiz adet Tip 209 / 1400 tipi Preveze sınıfı denizaltı ile birlikte görev yapacaktır. 40 Ana üsleri Gölcük ve Aksaz da bulunan Türk Deniz Kuvvetleri nin ana suüstü muharip unsurları, Alman tasarımı sekiz adet MEKO 200TN ile ABD tasarımı sekiz adet FFG-7 sınıfı firkateyndir. FFG-7 sınıfı firkateynler, yurtiçi imkânlarla geliştirilen GENESĐS komuta kontrol sistemi ile modernize edilmiş; dört adedi gelişmiş hava savunma sistemleri ile donatılarak TF2000 projesi hayata geçene kadar oluşacak kabiliyet boşluğunu kapatacak seviyeye getirilmiştir. Bu gemilere ilaveten altı adet eski Fransız Deniz Kuvvetleri Aviso sınıfı korvet ile 60 civarında hücumbot ve karakol botu envanterdedir. 41 Sayılan suüstü ve sualtı gemi projelerine ilaveten yürütülmekte olan en önemli programlardan biri, havuzlu çıkarma gemisi tedariğidir. Proje kapsamında, düz uçuş güverteli ve bir deniz piyade taburunu tüm araç gereç ve teçhizatı ile destekleme kabiliyetine sahip bir çıkarma gemisi, yurtiçi tersanede üretilecektir. Hayata geçtiğinde, söz konusu geminin Türk Deniz Kuvvetleri nin kuvvet aktarımı ve komuta kontrol kabiliyetini önemli ölçüde artıracağı aşikârdır. 42 Deniz kuvvetlerinin hava unsurları, ABD yapımı 25 adet Sikorsky S-70B SeaHawk ve Đtalyan yapımı 17 adet AB-212SW helikopteri ile altı adet CN-235MPA deniz karakol uçağıdır. Đtalya ya siparişi verilen 8 adet ATR-72MPA uçağının üretimi devam etmektedir Sonuç ve Değerlendirmeler Enerji kaynaklarının keşfi ile birlikte yeniden şekillenen Doğu Akdeniz in jeopolitiği, kıyıdaş ülkelerin ulusal savunma mekanizmalarının da, bu yeni ortama göre oluşturulması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu doğrultuda bölge ülkeleri, ekonomik imkân ve altyapıları çerçevesinde kapsamlı donanma modernizasyon ve tedarik programları yürütmektedirler. Zira 40 "Yeni Tip Denizaltı Projesi", Savunma Sanayii Müsteşarlığı resmî web sitesi, (Erişim tarihi: 10 Eylül 2014) 41 "Burak Class (Type A-69", Bosphorus Naval News, (Erişim tarihi: 16 Eylül 2014) 42 Türk Deniz Kuvvetleri resmî web sitesi, (Erişim tarihi: 16 Eylül 2014) 43 "Deniz Karakol ve Sahil Güvenlik Keşif Karakol Uçakları Platform Tedariki (MELTEM-1)", Savunma Sanayii Müsteşarlığı resmî web sitesi, (Erişim tarihi: 17 Eylül 2014) 24

16 bu programların çıktıları olan askeri deniz sistem, araç, gereç ve kabiliyetleri, enerji jeopolitiği denkleminde ulusal ilgi ve menfaatlerin korunmasında doğrudan etkili olacaktır. Bölge ülkelerinin deniz tedarik ve modernizasyon projeleri incelendiğinde, bazı ortak eğilim ve tercihlerin söz konusu olduğu gözlenmektedir. Bu kesişim kümeleri şu şekilde sıralanabilir: 4.1. Korvet sınıfı gemiler Korvetler, tasarım özellikleri itibariyle kıyı sularında görev yapan ve özellikle barış ya da savaş dışı gerginlik dönemlerinde bayrak gösterme, kriz müdahalesi, caydırıcılık, terörizm ve asimetrik tehditlerle mücadele gibi görevleri üstlenen gemilerdir. Firkateynler kadar büyük ya da karmaşık donanımlı olmadıkları için ilkalım, işletme ve idame maliyetleri daha düşüktür. Bu nedenle de özellikle barış ya da gerginlik dönemlerinde ön plana çıkmaktadır. Öte yandan hücumbot ve karakol botlarından tonaj olarak daha büyük olmalarından dolayı nispeten daha açık sularda ve daha sert deniz koşullarında görev yapabilirler ya da deniz komandosu, özel kuvvetler, kurtarılan rehine ya da ele geçirilen terörist / deniz korsanlarını barındırarak denizde yüzen bir karakol unsuru olarak kullanılabilirler. Doğu Akdeniz de, özellikle Kıbrıs Adası etrafında yoğunlaşan enerji rezervleri ile deniz ticaret hatları, bölgenin hidrografik ve oşinografik özellikleri de göz önüne alındığında, bu tip gemiler için ideal bir harekât ortamı oluşturmaktadır. Nitekim bölgenin neredeyse tüm ülkelerinin bu tip gemilere yatırımı bulunmaktadır. Bunlardan özellikle Türkiye nin MilGem korvet inşa projesi ile Mısır ve Đsrail in korvet tedarik programları dikkat çekicidir Denizaltılar Denizaltılar, sahip oldukları stratejik güç nedeniyle 21 nci yüzyıl donanmalarının ana tedarik hedefi haline gelmişlerdir. Taşıdıkları elektrooptik ve elektronik istihbarat sistemleri ile bu gemiler, barış ve kriz dönemlerinde en ön saflarda görev yapan birer stratejik istihbarat ve nokta operasyon unsuru olarak kullanılmaktadırlar. Bu nedenle de, deniz ilgi ve sorumluluk sahasının kesintisiz olarak kontrol altında tutulması, güvenliğinin sağlanması ve bölgedeki diğer devletlerin faaliyetlerinin izlenmesi açısından son derece etkin platformlardır. Bölgede en büyük denizaltı filosuna sahip ülke olan Türkiye yi, bu alanda iddialı projeler başlatmış olan Đsrail, Yunanistan ve Mısır takip etmektedir. Geçirdiği ağır ekonomik krize rağmen Yunanistan ın, başlatmış olduğu denizaltı tedarik programını tamamlamak için büyük gayret göstermesi, bu tip gemilerin bölgede belirleyici rol oynayacağının göstergesidir. 25

17 4.3. ĐHA ve C4ISR Sistemleri Đnsansız hava araçları ve genel olarak tüm C4ISR sistemleri, stratejik, taktik ya da operatif seviyede ortam koşulları, dost ve düşman unsurların takibi vasıtası ile durumsal farkındalığın sağlanmasında kullanılırlar. Farklı niteliklerdeki sensör sistemlerinin topladığı verilerin birleştirilmesi ve değerlendirilmesi ile, müşterek bir resim oluşturulur. Bu resmin gerçek zamanlı, doğru ve güvenilir olması, karar verici makamların sağlıklı strateji ve politikalar geliştirmelerini ve muhtemel krizlere hızlı ve etkin müdahale yapılmasını mümkün kılar. Bu sistemler arasında uzun menzil ve yüksek irtifada görev yapan insansız hava araçları, açık denizde uzun süre havada kalabilmeleri dolayısıyla özellikle faydalıdırlar. Bölge ülkelerinden Đsrail, bu alandaki teknoloji ve ürünleri ile öne çıkmaktadır. Đsrail i, ulusal savunma sanayi ile bu tipte sistemler üretmeye başlayan Türkiye takip etmektedir. Yunanistan ve Mısır ın da bu tipte sistemlere ilgisi bilinmektedir. Sonuç olarak yapılan enerji keşifleri ile bölgesel rekabetin daha da yoğunlaştığı Doğu Akdeniz de ulusal enerji stratejilerinin geliştirilmesi ve uygun politikaların uygulanmasının, ancak etkin bir deniz gücünün idamesi ile mümkün olduğunu vurgulamak gereklidir. Birbirinden ayrı değerlendirilmesi mümkün olmayan enerji ve ulusal güvenlik politikalarının başarılı bir biçimde geliştirilmesi ise, küresel, bölgesel ve yerel ölçekte resme hâkim olmak ile bağımsız bir ulusal savunma mekanizması kurmak ve sürekliliğini sağlamakla mümkündür. ÖZGEÇMĐŞ Mehmet Arda MEVLÜTOĞLU 1980 Çorum doğumludur yılında Đstanbul Teknik Üniversitesi Uzay Mühendisliği bölümünden ikincilikle mezun olmuştur. Halen Ortadoğu Teknik Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Politikası Çalışmaları bölümünde yüksek lisans eğitimine devam etmektedir yılları arasında KaleTRON ve infotron şirketlerinde sistem mühendisliği, iş geliştirme mühendisliği ve teknoloji danışmanlığı pozisyonlarında çalışmıştır yılından bu yana Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. firmasında Kıdemli Danışman olarak çalışmaktadır. Proje Yönetim Derneği Savunma Sanayii Özel Đlgi Kurulu Başkanlığı, Makine Mühendisleri Odası Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği Meslek Dalı Komisyonu Başkan Yardımcılığı, Silahlı Kuvvetler Muhabere ve Elektronik Derneği (AFCEA) Türkiye Şubesi Yönetim Kurulu üyeliği görevlerini yürütmektedir. Savunma teknolojileri, askeri havacılık ve ulusal güvenlik konularında yurtiçi 26

18 ve yurtdışı çok sayıda yayınlanmış makalesi bulunmaktadır. Đngilizce ve Almanca bilmektedir, evli ve bir çocuk babasıdır. 27