MARMARA DENİZİ NİN DEĞİŞEN OŞİNOGRAFİK ŞARTLARININ İZLENMESİ PROJESİ 2008 SENESİ ÇALIŞMA VERİLERİ

Transkript

1

2 MARMARA DENİZİ NİN DEĞİŞEN OŞİNOGRAFİK ŞARTLARININ İZLENMESİ PROJESİ 2008 SENESİ ÇALIŞMA VERİLERİ dönemi "Marmara Denizi nde oluşan musilaj agregat" izleme çalışmaları 2008 Dönemi Hidrografik-Biyolojik-Sedimantolojik-Klimatolojik İstasyon Çalışmaları Editör M. Levent Artüz 2008

3 Her türlü yayın hakkı yazarlara ve T.C. Piri Reis Üniversitesine aittir. Bu kitabın tamamı veya bir kısmı T.C. Piri Reis Üniversitesi Rektörlüğünden yazılı izin alınmaksızın mekanik veya elektronik yollarla çoğaltılamaz ve kopya edilemez. TC Piri Reis Üniversitesi Yayını I. Baskı: 2009 Kitap No: 1 Baskı Tarihi: ISBN: Baskı: A4 Ofset Oto Sanayi Sitesi, Yeşilce mah. Donanma sok. No:16, Kağıthane İstanbul Tel: pbx Faks:

4 Saygıyla anıyoruz... 3

5 4

6 MARMARA DENİZİ NİN DEĞİŞEN OŞİNOGRAFİK ŞARTLARININ İZLENMESİ PROJESİ 2008 SENESİ ÇALIŞMA VERİLERİ (Ön Raporlar) dönemi "Marmara Denizi nde oluşan musilaj agregat" çalışmaları 2008 Dönemi Hidrografik-Biyolojik-Sedimantolojik-Klimatolojik İstasyon Çalışmaları Proje Yöneticisi - Editör Hidrobiyolog M. Levent Artüz Çalışma Koordinatörü Elek. Müh. O. Bülent Artüz Proje Ekibi Prof.Dr. Dinçer Gülen, Doç.Dr. Hatice Torcu Koç, Doç.Dr. Erdal Üzen, Çev. Müh.Atilla Aydemir, Biyolog Barış Sönmez, Biyolog Derya Akdemir, Biyolog Aysun Bakacak İSTANBUL

7 6

8 ÖNSÖZ Denizcilik camiasının IMEAK Deniz Ticaret Odası (DTO) önderliğinde başlattığı denizcilik eğitiminde atılım girişimleri, Ocak 1993 tarihinde Türk Deniz Eğitim Vakfı (TÜDEV) in kuruluşu ile başlamıştır. TÜDEV önce özellikle Türkiye de denizcilik eğitimi veren başta İTÜ Denizcilik Fakültesi, 9 Eylül Üniversitesi, KTÜ gibi Yükseköğrenim kuruluşları olmak üzere, tüm öğrenim kuruluşlarına yardımcı olmak; sonra kendi Denizcilik Eğitim Merkezini kurmak ve daha sonra da küresel anlamda bir Dünya Denizcilik Üniversitesi oluşturmak misyonu ile çalışmalarına başlamış ve bu doğrultuda hedeflerine teker teker ulaştıktan sonra, 8 Şubat 2008 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak Tüzel Kişilik kazanmış bulunan T.C. PİRİ REİS ÜNİVERSİTESİNİ kurmuş ve bu kurumu Türk ve Dünya Denizciliğine kazandırmıştır. Denizciliği var eden olgu olan denizlerin farklı özellikleri ve bu özelliklerin gerek zaman içersinde, gerekse dış etkiler ile değişimleri de denizciliğin multidisipliner yapısı içinde yer almaktadır. Denizciliğin var olmasındaki temel olgu olan denizlerin incelenmesi ve irdelenmesi bu bakımdan hayati önem taşımaktadır. Türkiye, deniz ulaşımı açısından dünyanın en önemli noktalarından birisinde bulunmaktadır. Karadeniz ile Akdeniz arasındaki tek deniz ulaşım yolu, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi vasıtası ile sağlanmaktadır. T.C. Piri Reis Üniversitesi bu doğrultuda kendisine yüklenen görevleri ya doğrudan doğruya kendi olanakları ile ya da çeşitli kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Bu sebeple, T.C. Piri Reis Üniversitesi nin ilk yayını olan bu kitabı, özellikle dünyada tek örneği bulunan, tümü ile bir ülkeye ait tek deniz olan Marmara Denizi nin 1954 senesinden bu güne değin kesintisiz olarak sürdürülen izleme projesinin 2008 senesi ölçüm sonuçlarına ayırmayı uygun bulduk. Söz konusu proje ilk olarak Olav Aasen ve İlham Artüz yöneticiliğinde Et ve Balık kurumu bünyesinde 1954 senesinde başlatılmıştır senesinde İ.Ü. Fen Fakültesine bağlı Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsünün kuruluşu ile birlikte, söz konusu proje periyodik bir hale getirilmiş ve 1982 senesine değin düzenli bir şekilde sürdürülmüştür. 80 li senelerde H.A.E. lağv edilmesi ile birlikte, projenin sorumluğunu yine İlham Artüz başkanlığında İ.Ü. Çevre Bilimleri Fakültesi üstlenmiş ve 80 li yılların sonlarına değin düzenli bir şekilde sürdürmüştür. 80 li yılların sonlarından itibaren söz konusu proje yine İlham Artüz ün yöneticiliğinde İ.T.Ü. gemi İnşaat ve Denizbilimleri fakültesinde devam ettirilmiş ve 1993 senesinde İlham Artüz ün vefatı ile proje sorumluluğunu söz konusu periyodik ölçümlerin devam ettirilebilmesi amacı ile M. Levent Artüz ilk sene İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Denizbilimleri Fakültesinde İ.Ü. ile ortaklaşa gerçekleştirilen ölçümlerin yöneticiliğini geçekleştirmiştir. Takip eden yıllarda söz konusu proje M. Levent Artüz ve O. Bülent Artüz ün çabaları ile kesintisiz olarak devam ettirilmiştir. Büyük bir özveri ile Sevinç-Erdal İnönü Vakfı tarafından sürdürülen çalışmaların 2008 senesi aşaması olan Marmara Denizi nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi (MAREM Marmara Environmental Monitoring) projesine T.C. Piri Reis Üniversitesi olarak katkıda bulunabilmemiz bizim için bir onur olmuştur. 7 Prof. Dr. Osman Kamil Sağ Rektör T.C. Piri Reis Üniversitesi

9 8

10 ÖNSÖZ 1954 senesinden bu güne, çeşitli kurumlarca büyük özveri ile sürdürülen Marmara Denizi nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi Projesi nin 2008 senesi çalışmasının gerçekleştirilmiş olması Sevinç-Erdal İnönü Vakfı için bir onur olmuştur de yitirdiğimiz kurucumuz, eşim Erdal İnönü nün Vakfımız çalışmalarının ilk eseri olan "Bilimsel Açıdan Marmara Denizi" isimli kitabın önsözünde de belirttiği gibi; bu tip yayınların Marmara Denizi nin sağlığını kazanmasına ve korunmasına yapabileceği katkılar bizi mutlu kılacaktır. Sevinç-Erdal İnönü Vakfı olarak amacımız; ülkemizin tek başına sahip olduğu bu denizin farklı özelliklerinin tanınmasını sağlarken, kirlenmeye bağlı değişim hızını ortaya koymak, buna göre alınması gerekli önlemler için veri tabanı oluşturmak ve dünyada eşine az rastlanır üretimsel ve turistik değerleri olan bu denizimizin korunması için gerekenlerin ne olduğunun saptanması ve nelerden kaçınılması gerektiğinin belirlenmesi için envanter oluşturmaktır. Olanaklarımız ölçüsünde desteklediğimiz ve desteklemeye devam edeceğimiz bu uzun soluklu projenin verilerinin dikkate alınarak Marmara Denizi nin rehabilitasyonu için gecikmiş önlemlerin acilen devreye sokulması en büyük arzumuzdur. Sayın Levent Artüz ve ekibine, projeye katkıda bulunan tüm kurum ve kuruluşlara, kitabın basımını üstlenen Piri Reis Üniversitesi ne ve tüm emeği geçenlere en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Sevinç İnönü Sevinç ve Erdal İnönü Vakfı Başkanı 9

11 10

12 Sunum: Marmara Denizi ve boğazlarında 1954 senesinden günümüze değin düzenli olarak pek çok araştırma gerçekleştirilmiş ve geniş bir konu yelpazesi oluşturan inceleme ve irdelemeler yapılmıştır. Günümüzde de sürdürülmeye çalışılan bu araştırmalar sayesinde, Marmara Denizi nin yıllar bazında süregelen değişimleri izlenebilmektedir. Bu yayının kapsamında 2007 senesi sonlarında Marmara Denizi genelinde etkili olan Musilaj Agregat oluşumu ile ilgili ölçüm sonuçları ve MAREM (Marmara Environmental Monitoring Project) orjinal ölçüm sonuçları yer almaktadır senesinde bu yana kesintisiz sürdürülen bu projenin devam ettirilmesinde bizleri teşvik eden rahmetli Prof. Dr. Erdal İnönü ye ve projenin sürdürülmesinde desteklerini esirgemeyen Sevinç-Erdal İnönü Vakfı na teşekkürü bir borç bilirim. Laboratuvar çalışmalarını Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Araştırma Laboratuvarında yapmamıza izin veren ve bizi her anlamda destekleyen Dekan Prof. Dr. Adnan Aydın a, Dekan Yard. Prof. Dr. Rikap Yüce ye, Biyoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Meral Ünal a MAREM ekibi adına en derin teşekkürlerimi sunarım. Bu vesile ile, Marmara Denizi nde, "MAREM-2008 Yaz Dönemi Oşinografik Değişimlerin İzlenmesi ve Etkileri" konulu proje kapsamında; alet ekipman desteğini sağlayan i-marine deniz teknolojileri ve araştırmaları A.Ş. ve maddi destek sağlayan Nortel Networks Netaş Telekomünikasyon A.Ş., ve HEDEF Bilgisayar Sistemleri Kablolama Sanayi Ltd. teşekkürlerimi sunmak isterim. Bu yayının oluşmasında katkı ve desteklerini esirgemeyen, T.C. Piri Reis Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Osman Kamil Sağ ve Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Mahmut Celal Barla ya teşekkür ederim. Ayrıca materyal tanımlarında, literatüre ulaşmada ve tür tanımlarında yardımlarını esirgemeyen, bu yolla projeye destek veren Dr. Allen G. Collins (Smithsonian Institution, National Systematics Laboratory of NOAA Fisheries Service National Museum of Natural History), Dr. Ann Andersen (IFREMER, Station biologique de Roscoff, Fransa), Dr. Antonella Pancucci-Papadopoulou (Hellenic Centre for Marine Research Institute of Oceanography, Atina), Dr. Bénédicte Ritt (IFREMER-DEEP/LEP, Fransa), Prof. Dr. Bruno David, (Université de Bourgogne, Dijon, Fransa), Dr. Casey W. Dunn (Department of Ecology and Evolutionary Biology, Brown Uni), Prof. Dr. Eugen Karl Kempf (Universität zu Köln Mathematisch-Naturwissenschaftliche Fakultät Institut für Geologie und Mineralogie), Dr. Eve.C. Southward (Marine Biological Association of the İngiltere), Prof. Dr. Geoff A Boxshall FRS, (Department of Zoology, The Natural History Museum, Londra), Dr. Gerhard Jarms (Uni. of Hamburg, Faculty of Biology; Biozentrum Grindel und Zoologisches Museum), Prof. Dr. Mehmet Sakınç (İ.T.Ü. Avrasya yer bilimleri enstitüsü, İstanbul), Dr. Iván Mulero Méndez (Departamento de Biología Celular, Facultad de Biología, Universidad de Murcia, İspanya), Dr. Jacob Dafni (Ben-Gurion University, Eilat, Israil), Dr. Karine Olu (IFREMER, Fransa), A.g. Onur Gönülal (İstanbul Üni. Balıkçılık Fak. Deniz Araştırmaları Bölümü, Gökçeada), Dr. Peter Schuchert (Muséum d'histoire naturelle, Genève, İsviçre), Dr. Steven Haddock (Monterey Bay Aquarium Research Institute, Kaliforniya), teşekkürü bir borç bilirim. Yine belirtmek isterim ki; projenin 2008 ayağının gerçekleşmesinde üstün çaba gösteren OKTAY-4 gemi personeli Kaptan Muzaffer Aktay, Usta Gemici Muharrem Tilki, Gemici Mehmet Arabacı, Gemici İsmail Aktay ile Musilaj Aggregat izleme çalışmalarında kullandığımız Atara isimli teknenin sahibi balıkçı Çetin Tokmak ın gönülden yardımları da yadsınamaz. M. Levent Artüz İstanbul,

13 12

14 İçindekiler: Giriş 15 Ölçümler ve uygulanan yöntemler 16 Mevkii tayinleri 17 Su sıcaklığı (TºC) ölçümleri 17 Salinite ve Klornite ölçümleri 17 Konduktivite (LF) ölçümleri 18 Çözünmüş oksijen () ölçümleri 18 Yoğunluk (SIGMA-T) ölçümleri 18 ph ölçümleri 18 Işık geçirgenliği (Bulanıklık) ölçümleri 18 Plankton ölçümleri 19 Klorofil ölçümleri 19 Bentik materyal ölçümleri 19 Meteorolojik veriler 19 Akıntı yön ve hız olçümleri 19 Sedimantolojik veriler 19 Hidro-QL Oşinografik-Hidrobiyolojik Program ve Veritabanı 20 Oşinografik-Hidrobiyolojik veritabanı ve programı tanımı ve özellikleri 21 Raporlar ve Sunum 24 Hidrografi Internet Sitesinin Yapısı 26 BÖLÜM 1. Giriş 29 İstasyon dağılımı ve konumları 33 Oşinografik İstasyonlar 33 Oşinografi ölçüm ham verileri 36 Ölçümlere ve Tablolara İlişkin Açıklamalar 36 Data tabloları 37 Tartışma 60 Marmara Denizi nde döneminde gelişen anomaliler 61 Sonuç 63 İstasyonlar bazında data kartları 69 Meteorolojik veriler 94 BÖLÜM 2. Giriş 101 İstasyon dağılım ve konumları 105 Oşinografi ölçüm ham verileri 108 Ölçümlere ve tablolara ilişkin açıklamalar 108 Data tabloları 109 Bulanıklık (Secchi-Disc değerleri) 118 Data kartları 120 Akıntı ölçüm değerleri 175 Akıntı tabloları 178 Bentik materyal verileri 204 Plankton materyal verileri 210 Plankton veri tabloları 212 Plankton dağılım verileri 213 Fitoplankton 215 Zooplankton 215 Klorofil-a verileri

15 Veri grafikleri 220 Besleyici tuzlar-kimyasal veriler 239 İstasyon dağılım ve konumları 239 Kimyasal ölçüm verileri 240 Ölçüm grafikleri 241 Sedimantolojik veriler 246 Yöntem 246 Sedimantolojik İstasyon dağılım ve konumları 247 Ostrakot Envanter ve Dağılım çalışmaları ön bilgileri 249 Marmara Denizi Ostrakot Envanter ve Dağılım çalışmaları ön bilgileri 250 Marmara Denizi Foraminifer Envanter ve Dağılım çalışmaları ön bilgileri 254 Sediman Diğer envanter çalışmaları ön bilgileri 258 Örneklerin sedimantolojik özellikleri 259 MAREM-2008 Makro Alg Envanter ve Dağılım çalışmaları ön bilgileri 260 Marmara Denizi Florası 261 Makro Alg Envanter ve Dağılım çalışması istasyon dağılım ve konumları 262 Meteorolojik veriler 265 Sonuç 268 Kaynakça

16 GİRİŞ MAREM-2007 yaz ayağı çalışma seferinin son günlerinde, Marmara Denizi nin batı kesiminde farklılıkların olduğu dikkatimizi çekti. Deniz hiç alışılmadık bir şekilde yeşile kesmişti. Plankton numunesi almaya kalktığımızda kepçenin gözleri tıkanıyor, materyal toplayamıyordu. Gemi üzerindeki laboratuarda gözlemlediğimiz örneklerde tek bir planktonun baskın bir şekilde bulunduğu dikkatimizi çekti. Biz çalışmalarımızı sürdürürken, oşinografik ekipmanı denize indirdiğimiz 5mm çaplı çelik halatın üzerinde sümüksü bir yapının tutunduğunu gözlemlemeye başladık. Bu, süt beyazı renkli, opak bir oluşumdu. Yine gemi üzerinde yaptığımız mikroskopik incelemede, söz konusu maddenin tekdüze ve sıvışkan yapısını gözlemledik. Zaman geçtikçe etrafımızdaki deniz yeşil renkten, süt beyazı bir renge dönüşüyordu. Bu dönüşüm o denli hızlı oluyordu ki, başımızı çevirene kadar geçen sürede yeni bir alanda yeşilliğin ortasında yeni bir süt beyazı ada şeklinde oluşumlar ile karşılaşıyorduk. Bu arada çevremizden elde ettiğimiz plankton numuneleri de, örnek kavanozları içersinde, etrafımızdaki deniz ile eşzamanlı olarak aynı süreci sergiliyorlardı. Rutin ölçüm çalışmalarımızın yanı sıra, bu büyük değişimi de izleme altına aldık. Bizim tesadüfen orjininde bulunduğumuz bu oluşum, kamuoyunun kısa bir süre sonra "Marmara Denizi nde Beyaz Tabaka" veya "salya" olarak adlandıracağı, Marmara Denizi genelinde oluşacak Musilaj Agregat ın başlangıcıydı. Seferin devam eden günlerinde, rutin çalışmalarımızın yanı sıra, söz konusu oluşum ile ilgili çalışmalarımızı da sürdürdük. Devamında ise, programladığımız söz konusu oluşumu izleme çalışması çerçevesince 8 adet sefer düzenleyerek bu yapıyı, oluşumunu, gelişimini ve yaptığı tahribatı izleme imkanı bulduk. Bu 2008 senesi çalışma verilerinin sunulduğu yayın, bu nedenle "Musilaj Agregat İzleme Çalışmaları" ve "Rutin Çalışmalar" olarak, birbirini takip eden ve tamamlayan iki farklı bölümden oluşmaktadır. Proje kapsamında in-situ olarak gerçekleşen ölçümler MAREM araştırma ekibi tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, ilk defa bu sene MAREM Projesi çalışmaları kapsamına alınan ve bu yayının 2. bölümünde yer alan Ostrakot çalışmaları Prof. Dr. Dinçer Gülen ve Biyolog Derya Akdemir tarafından, Makro Alg çalışmaları Doç. Dr. Erdal Üzen ve Biyolog Aysun Bakacak tarafından ve Ihtiyolojik veriler Doç. Dr. Hatice Torcu Koç ve ekibi tarafından gerçekleştirilmiştir. Tüm projenin yazılım ve elektronik altyapısı Elek. Müh. Bülent Artüz tarafından oluşturulmuştur. Umarız ki bu veriler, başta Marmara Denizi nin rehabilitasyonu olmak üzere, bu deniz ile ilgili geliştirilecek projeler ve uygulamalarda baz oluşturur. MAREM Deniz Araştırmaları Ekibi 15

17 ÖLÇÜMLER VE UYGULANAN YÖNTEMLER Bu yayının kapsamına giren çalışmalar kısaca 2 bölümde özetlenebilir; senesi başından, 2008 ekim ayı dönemine kadar sürdürülen Marmara Denizi genelinde oluşan musilaj agregat "salya" ile ilgili izleme çalışmaları: Söz konusu çalışmalar 2007 senesi Ağustos ayında başlatılmış ve halihazırda da yürütülmektedir. Verilerin bütünlüğünün sağlanabilmesi açısından bu kitabın kapsamı içine alınmıştır Yaz Dönemi Oşinografik Değişimlerin İzlenmesi ve Etkileri: Marmara Denizi nde, "2008 Yaz Dönemi Oşinografik Değişimlerin İzlenmesi ve Etkileri" konulu proje kapsamında; Sevinç ve Erdal İnönü Vakfı bünyesinde ve Alet Ekipman desteğini sağlayan i-marine deniz teknolojileri ve araştırmaları A.Ş. ve maddi destek sağlayan Nortel Networks Netaş Telekomünikasyon A.Ş., HEDEF Bilgisayar Sistemleri Kablolama Sanayi Ltd. sponsorluğunda 12 Temmuz 2008 tarihinden başlamak üzere izleme çalışmaları başlatılmış, 01 Ağustos Ağustos 2008 tarihleri arasında ise tüm Marmara Denizi nin, (Boğaziçi Karadeniz çıkışından- Çanakkale Boğazı Ege Denizi çıkışına kadar olan bölge) 55 hidrografik istasyonda (Bkz. Bölüm 2. İstasyon dağılım ve konumları) Oşinografik, Biyolojik ve Sedimantolojik etüdü yapılmıştır. Bu çalışmalarda yüzeyden dibe kadar olan su sütununda Temperatür, Salinite, Elektrik geçirgenliği, Yoğunluk, Suda çözünmüş oksijen, ph ölçümlerinin yanı sıra, biyolojik çeşitliliği saptamak amacı ile plankton ve fauna-flora örnekleri ile 1000m ve altı derinliklerden sediman örnekleri alınmıştır. İlk uygulaması 1954 senesinde Et ve Balık Kurumu bünyesinde gerçekleştirilmiş ve sürdürülmüş ve 1962 senesinde fiilen Hidrobiyoloji araştırma Enstitüsü tarafından başlatılmış ve zaman içersinde Marmara ve Boğazları Belediyeler Birliği (M.B.B.), İ. Ü. Çevre Bilimleri Enstitüsü ve İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Denizbilimleri Fakültesi tarafından belirli dönemlerdeki ayakları gerçekleştirilmiş bulunan, "Marmara Denizi Ekosisteminde Değişen Oşinografik şartların Araştırılması Projesi"nin 2007 senesi yaz ayağı aralığında, projenin kapsamında olan rutin ölçümler gerçekleştirilmiştir. Araştırma sırasında gerçekleştirilen rutin ölçümler; - Sıcaklık ölçümleri (TºC) - Salinite ve Klornite ölçümleri (Sal ve Cl ) - Yoğunluk hesaplamaları (Sigma-T) - Elektrik iletkenliği (LF) (mhos cm 2 ) - Ses iletkenliği hesaplamaları (S.sp x 10) - Suda çözünmüş oksijen () (mg/l ve ml/l) - ph dağılımı - Secchi-disc (Işık geçirgenliği, bulanıklık) - Deniz rengi - İstasyon su derinliği - Akıntı Yön ve Hız ölçümleri - Hava şartları ile ilgili ölçümlerin yanı sıra; Bentikde: - Tür tayin ve dağılımları, - Envanter oluşturulması, - Türlerin kantitatif ölçümleri, 16

18 Litoral zonda; - Makro alg dağılım/envanter çalışmaları, Sedimanda: - Ostrakot, Foraminifer ve Diğer türler dağılım çalışmaları - Partikül analizi çalışmaları Belirli noktalarda plankton çekimleri ve buna bağlı olarak; Planktonda: - Tür tayin ve dağılımları, - Volumetrik analiz, -Klorofil-a ölçümleri -Besleyici tuzlar ölçümleri işlemleri yapılmıştır. Mevki tayinleri : Hidrografik araştırmaların sağlığı açısından önemli faktörlerden birisi olan mevki tayini, Magellan MAP 330 GPS ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar sırasında aletin kendi hafızası ve çalışma bitiminde alanda bağlı olduğu bilgisayara aktarılan veriler, daha sonra adresi üzerinden çok kullanıcılı harita programına ve yine internet üzerinden çalışan çok kullanıcılı Hidro-QL oşinografik veri tabanına ( data kartları şeklinde otomatik olarak işlenmiştir. Su sıcaklığı (TºC) ölçümleri : Araştırma yapılan istasyonlarda, derinliğin elverdiği ölçülerde, yine derinliğe bağlı olarak 5sn periyotlar halinde, derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince ham veri eldeleri gerçekleştirilmiş, elde edilen veriler hem ham veri olarak hem de standart derinliklerdeki veriler olarak işlenmiştir. Standart m derinliklerde ve bunlara ek olarak termoklin tabakasının kesin konumunu saptamak amacı ile 15-25m derinliklerde 1 er metre aralıklarla sıcaklık ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler saha çalışmaları süresince kullanılan, 200m derinliğe kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtı ile gerçekleştirilmiştir. Sıcaklıklar, söz konusu sonda aletinde bulunan termik sensör ile in-situ olarak saptanmıştır. 200m den derin sularda ölçümler Midas ECM ile ve/veya in-situ olarak "reversing termometreler" (SIS) ile gerçekleştirilmiştir. Salinite ve Klornite ölçümleri : Araştırma yapılan istasyonlarda, derinliğin elverdiği ölçülerde, yine derinliğe bağlı olarak 5sn periyotlar halinde derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince ham veri eldeleri gerçekleştirilmiş, elde edilen veriler hem ham veri olarak hem de standart derinliklerdeki veriler olarak işlenmiştir. Standart m derinliklerde ve bunlara ek olarak haloklin tabakasının kesin konumunu saptamak amacı ile 15-25m derinliklerde 1 er metre aralıklarla Salinite ve Konduktivite ölçümleri tablolara aktarılmıştır. Bu ölçümler saha çalışmaları süresince kullanılan, 200m derinliğe kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtı ile gerçekleştirilmiştir. Bu ölçere bağlı termosensor ile ölçüm yapılan suyun sıcaklığı da diğer aygıtlarınkine paralel olarak ölçülmektedir. Aslında bu aygıt ile ölçülen, deniz suyunun mhos/cm 2 cinsinden elektrik geçirgenliği olmaktadır. Suyun sıcaklığı ile Konduktivite arasındaki ilişkiden, mikroprosesör Saliniteyi hesaplayarak vermektedir. 200m den derin sularda ölçümler Midas ECM ile ve/veya Niskin Nansen şişeleri ile alınmış su numunelerinden gerçekleştirilmiştir. 17

19 Konduktivite (LF) ölçümleri: Salinite ölçümlerine paralel olarak Konduktivite (elektrik geçirgenliği, LF, mhos/cm 2 ) ölçümleri yapılmıştır. Söz konusu ölçümler de 200m derinliğe kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtı ile gerçekleştirilmiştir. Bu ölçümler HİDRO-QL programında yer alan ve Klornite ve sıcaklık değerlerinin fonksiyonu olarak hesaplanan değerler ile karşılaştırılmaktadır. 200m den derin sularda ölçümler Midas ECM ile ve/veya Niskin Nansen şişeleri ile alınmış su numunelerinden gerçekleştirilmiştir. Çözünmüş oksijen () ölçümleri: Araştırma yapılan istasyonlarda, derinliğin elverdiği ölçülerde, yine derinliğe bağlı olarak 5sn periyotlar halinde derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince ham veri eldeleri gerçekleştirilmiş, elde edilen veriler hem ham veri olarak hem de standart derinliklerdeki veriler olarak işlenmiştir. Standart m derinliklerde ve bunlara ek olarak dağılımının Termoklin/Haloklin tabakası ile ilişkisini saptayabilmek ve denizel canlıların gereksinim duydukları 5mg/l sınırını saptamak amacı ile, m arasında 25cm ara ile, 200m derinliğe kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtı ile gerçekleştirilmiştir. 200m den derin sularda ölçümler Midas ECM ile ve/veya Niskin Nansen şişeleri ile alınmış su numunelerinden gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler HİDRO-QL programında yer alan ve değer çevrimi ile hesaplamaları ile birlikte ve ölçüm değerlerinin fonksiyonu olarak hesaplanan değerler ile karşılaştırılmaktadır. Yoğunluk (SIGMA-T) ölçümleri: Sigma-T, Klornite ve Temperatür değerlerinden yararlanılarak HIDRO-QL programı ile tablolara otomatik olarak işlenmektedir. Bilindiği gibi Sigma-T yoğunluğun kısaltılmış halidir ve; Sigma-T = (Yoğunluk-1) x 1000 Şeklinde tanımlanmaktadır. Yoğunluğun yatay olarak haritalandırılması, Örneğin Marmara Denizi için, Karadeniz (üst) Akdeniz (alt) su kütlelerinin sınırını belirlemektedir. Bu iki kütle arasında hızla değişen ara tabakanın (interface) konumu da saptanabilmektedir. Detaylara inildiğinde söz konusu ara tabakanın nerelerde upwelling yaptığı görülebilecektir ki, bu Marmara Denizi nde yoğun olarak uygulanan derin deniz deşarjlarının akıbeti bakımından büyük önem taşımaktadır. ph ölçümleri: Araştırma yapılan istasyonlarda, derinliğin elverdiği ölçülerde, yine derinliğe bağlı olarak 5sn. periyotlar halinde derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince ham veri eldeleri gerçekleştirilmiş, elde edilen veriler hem ham veri olarak hem de standart derinliklerdeki veriler olarak işlenmiştir. Standart m derinliklerde ve bunlara ek olarak termoklin tabakasında 25cm aralıklarla ph ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler, 200m derinliğe kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtına bağlı ph sensörü ile, in-situ olarak gerçekleştirilmiştir. 200m den derin sularda ölçümler Niskin Nansen şişeleri ile alınmış su numunelerinden gerçekleştirilmiştir. Işık geçirgenliği (Bulanıklık) ölçümleri: Araştırma yapılan istasyonlarda, Secchi-disk (ışık geçirgenliği) ölçümleri yapılmıştır. Işık geçirgenliğinin klasik ölçümü olan bu yöntem, 25cm çapındaki beyaz renkte bir diskin su içersinde görülebildiği derinliğin, göz ile saptanması esasına dayanmaktadır. 18

20 Plankton ölçümleri: Plankton ölçümleri istasyonların büyük bir çoğunluğunda ve rutin plankton ölçüm istasyonlarında dikey ve yatay çekimler olarak gerçekleştirilmiştir. Plankton kepçesi olarak, Hensen tipi nr: 15 (µm: 155) ve nr:16 (µm: 160) göz açıklıklarına sahip, 60cm Ø ağız açıklığında 2 adet kepçe kullanılmıştır. Oşinografik istasyonlar ve bunlardan bağımsız plankton çekim istasyonlarında ayrıca oşinografik verilerin alımı yapılmıştır. Numuneler %5 formol karıştırılmış deniz suyunda saklanarak, volumetrik analizleri yapılıp, tür tayin ve envanter çalışmaları için veri tabanı oluşturmak amaçlı kaydedilmişlerdir. Klorofil ölçümleri: Bu ölçümler, plankton ölçümlerine bağlı olarak, 200m derinliğe kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtına bağlı optik klorofil sensörü ile, 60m derinliğe kadar in-situ olarak gerçekleştirilmiştir. Bentik materyal ölçümleri: Bentik Demersal materyal, istasyonlarda Beam-trawl çekilmesi sureti ile sağlanmıştır. Kullanılan beam-trawl 13.9m torba boylu, 7.3m torba ağız açıklığı, 55cm torba ağız yüksekliği ve 3.5cm kuru olarak ölçülen göz açıklığına sahiptir. Bentik materyal istasyonlarında beheri 15dak süren çekimler gerçekleştirilmiş ve çıkan materyalin kayıtları yapılarak kalitatif ve kantitatif özellikleri ile envanter oluşturulmuş. Bentik materyal istasyonlarında ayrıca oşinografik verilerin alımı yapılmıştır. Meteorolojik veriler: Marmara Denizi genelinde 22 adet sabit istasyondan on-line olarak her saat başı ve buna ek deniz araştırmaları süresince istasyonlar bazında aşağıdaki meteorolojik veriler toplanmakta ve eş zamanlı olarak veri tabanına girilmektedir. Tüm sene eşzamanı olarak; İstasyonlar bazında çalışmanın olduğu dönem boyunca; - Hava sıcaklığı - Hava basıncı - Görüş Mesafesi - Nem durumu - Rüzgar hızı - Rüzgar yönü - Yağış durumu ve miktarı - Hava sıcaklığı - Yüzey su sıcaklığı - Hava Basıncı - Rüzgar şiddeti - Rüzgar yönü - Genel hava durumu (güneşli, parçalı bulutlu, yağış v.b.) Verileri veri tablolarına ve data-kartlara işlenmektedir. Akıntı Yön ve Hız ölçümleri: Tüm istasyonlarda kesitler halinde 0.5m ile dip arasında, "Çok Eksenli Doppler" akıntı ölçüm cihazı ile, aktüel akıntı yön ve hızı ölçülmüştür. Sedimantolojik veriler: Örneklerin alınma işlemi, çizimi M. Levent Artüz, yapımı i-marine deniz teknolojileri ve araştırmaları A.Ş. tarafından gerçekleştirilen 100kg lık ağırlık-kor (Gravity-Core) aracı yardımı ile cm boru uzunluğu kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Kor aletinin indiriliş ve çekilişi ağır iş vinci ve bumbası ile yapılmaktadır. 2000m tel kapasitemiz Türkiye denizlerinin derinliğine göre çalışmalar için yeterli olmaktadır. Boru içine alınan sediman numunesi P.V.C den yapılmış bir harbi yardımı ile itilerek; plastikle kaplı, yönlendirilmiş bir tabla üzerine alınarak analiz için uygun porsiyonlar olarak dilimlenmektedir. Kesilen her bir parça P.V.C. torbalara sarılıp BOSCH plastik dikicisi ile, vakumla kapatılarak -0 C de gemide saklanmıştır. Numuneler ayrıca tüm özellikleri içerecek şekilde barkodlanarak, soğuk zincir kırılmadan laboratuara ulaştırılmıştır. 19

21 Diğer bir sediman örnekleme yöntemi olarak da yine modifiye tasarımı M. Levent Artüz e ait, yapımının Bülent Artüz kontrolünde sağlandığı "Peterson Grab" aleti kullanılmıştır. Söz konusu alet, sedimandan biyolojik numunelerin alımında ve yüzeysel sediman örneklemesinde kullanılmaktadır. Örnekler P.V.C.. torbalara vakum altında konularak, barkodlanıp -0 C de gemide saklanıp, soğuk zincir kırılmadan ilgili laboratuara ulaştırılmaktadır. Ayrımı yapılamayan örnekler ise, karışık olarak P.V.C. kavanozlara alınarak laboratuara ulaştırılmaktadır. Soğuk muhafaza işlemlerinde -24 C kadar ulaşabilen gemi üzerinde bulunan, 230m 3 hacimli sabit soğuk hava deposu kullanılmaktadır. Hidro-QL Oşinografik-Hidrobiyolojik Program ve Veritabanı: 80'li yıllarda tek kullanıcılı bilgisayarlar için geliştirilmiş olan Hidrografi Programı, internet ve günümüz teknolojilerinin yardımı ile grupsal çalışmalara imkan verecek şekilde tarafımızdan tekrar (Bülent Artüz ve ekibi) tasarlanmış ve yeni sürümü ile ilk olarak bu projede kullanılmıştır. Programda, temelde bir proje kapsamında yapılan ölçümlerin, bilgisayar ortamına kayıt edildikten sonra çeşitli analizlerle değerlendirilmeleri esas alınmıştır. Yapılan hidrografik ölçümler, istasyon bazında girdikten sonra, tek bir istasyon için derinliğe bağlı grafikleri alabilmektedir. Oşinografik çalışmalarda temel ölçülen değerler baz alınarak gerek kendi içersindeki değişimleri, gerekse yeni hesaplanabilir değerler program dahilinde otomatik olarak veri tabloları şeklinde değerlendirilebilmektedir. Örneğin mg/l olarak ölçülen bir değeri aynı zamanda ml/l olarak da izlenebilmektedir. Aynı şekilde; bilinen elektriksel geçirgenliğe bağlı tuzluluk ve temperatür bağlamında hesaplanan yoğunluk ve diğer veriler ile suyun ses iletimi, program kapsamında veri tablolarında otomatik olarak hesaplanmaktadır. Verilere bağlı olarak, istasyon mevkileri, ilgili haritada noktasal olarak gösterilebilmekte ve böylece tüm data grafik olarak, görüntü üzerinde anlamlı bir şekilde değerlendirilebilmektedir. Program içinde bulunan ve 1954 senesinde bu güne kadar ölçülmüş veri tabanı, yapılan ölçümlerin karşılaştırılmasına, belirli bir alanda dağılım ve ortalama değerlerin alınmasına veya yatay veya dikey yönlerde kesitler alınabilmesine olanak sağlamaktadır. Bunun yanında proje kapsamında yatay olarak tüm istasyonları kapsayan değerlendirmeler yapılabilmektedir. Söz konusu program in-situ ölçüm aletleri ile direkt bağlantılı olarak çalışabilmekte ve belirli istasyonlardan alınan verilerin işleme hataları ve uzun süreli zaman faktörü minimuma inmektedir. Programda kullanılan Data-Kart'larında ölçülen aşağıdaki değerler girildiğinde: DERinlik SALinite (Su Tuzluluğu) ph (Asitlik-Bazlık) YÖN (Akıntı Yönü) CL (Klorinite) mmhos (Elektrik geçirgenliği) (ml/l) (Suda erimiş Oksijen) TºC (Su Sıcaklığı) (mg/l) (Suda erimiş Oksijen) HIZ (Akıntı Hızı) Sistem tarafından: 20 SIGMA-T (Yoğunluk) S.Sp (Sound Speed) olarak verilmektedir. Proje kapsamında tüm istasyonlar girildikten sonra, istasyon bazında hesaplamalar da bittiğinden dolayı, bu parametrelerin derinliğe göre grafikleri hazırlanmaktadır.

22 Ayrıca tüm istasyonlar arası ilgili parametrelerin yine derinliğe göre ortalama hesapları yapılabilmekte ve ölçüm yapılamamış olan derinlikler için matematiksel interpolasyon ve ekstrapolasyon yöntemleri kullanılarak kesit değerler alınabilmekte, projeye ilişkin tüm istasyonlar bir harita üzerinde görüntülenebilmekte ve proje kapsamına ilişkin genel bir bakış oluşturulabilmektedir. Oşinografik-Hidrobiyolojik veritabanı ve Oşinografi programı tanımı ve özellikleri : İlk sürümü kişisel kullanıma yönelik olarak 1982 senesinde çalışmaya başlayan ve İstanbul Boğazı Tüp Geçit Projesi, İTÜ Gemi İnşaat ve Denizbilimleri Fakültesi ile İ.Ü. Çevre Bilimleri bölümleri tarafından ortaklaşa ve bağımsız olarak gerçekleştirilen birçok projede kullanılmış, denenmiş ve kabul görmüş oşinografi ve veri tabanı programının 2. sürümü olarak nitelendirebileceğimiz bu program, temelde 2 bölümden oluşmaktadır. Veri tabanı ve Hidrografi programı Veri tabanı bölümünde oşinografik veriler olarak 1952 senesinden bu güne değin, Marmara Denizi nde yapılmış çalışmaların büyük bir bölümü yer almaktadır. Bu çalışmaların da büyük bir bölümünü, zamanının İstanbul Üniversitesine bağlı Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü nün verileri tam ve eksiksiz olarak oluşturmaktadır. Yanlış yönetimler sonucunda kaybolmuş olan bu çok uzun bir zaman dilimine ait verilerin, tam ve eksiksiz olarak tekrar kullanıma açılmış olması Marmara Denizi nin hidrografik gelişiminin incelenebilmesi açısından çok büyük bir önem taşımaktadır. Hidrografi programı ise; bu ham verilerin işlenebilmesi amaçlı olarak geliştirilmiş bir bilgisayar programıdır. Söz konusu programın 2. sürümünde ilkinden farklı olan fonksiyonlar olarak; tek kullanıcıdan, çok kullanıcıya geçilmiş olması, haritalama sisteminin aktif-vektörel hale getirilmiş olması, derinlik verileri çerçevesince 3 boyutlu batimetrik haritalamanın ve 3 boyutlu dikey dağılım haritalarının bulunması ve oşinografik verilerin işlenmesinin yanı sıra, biyolojik bir veritabanının oluşturulmuş olması ve ilgili veri analizlerinin yapılabilmesi (tür listelemesi, yaş-boy, yaş-ağırlık eğrileri oluşturulması, tür dağılım analizleri, stok tespit çalışmaları) göze çarpmaktadır. Ancak yine bu eklerin yanı sıra en büyük gelişme, 80 li yıllarda tek kullanıcılı bilgisayarlar için geliştirilmiş olan Hidrografi programının, internet ve günümüz teknolojilerinin yardımı ile grupsal çalışmalara imkan verecek şekilde tekrar hayata geçmesidir. Bu sayede yerinde (in-situ) yapılan ölçümler, direkt olarak ölçüm araçlarından alınabildiği gibi, aynı anda farklı istasyon ve/veya bölgelerde çalışan ekiplerin elde ettikleri veriler eş zamanlı olarak izlenebilmektedir. Bu özellik bize istasyonlarda daha az zaman harcama imkanının yanı sıra, çok daha kısa bir sürede (gerek yatay düzlemde, gerekse dikeyde), çok daha fazla nokta ölçümü yapma olanağı sağlamaktadır. Bu sayede veriler daha kısa aralıklarla yer aldıklarından, istatistik hesaplamalar daha hassas olmakta ve su kütlesi ile ilgili genel değerlendirmelerdeki hata payları en düşük seviyelere inmektedir. Temelde, bir proje kapsamında yapılan ölçümlerin, bilgisayar ortamına kayıt edildikten sonra çeşitli analizlerle değerlendirilmesi esas alınmıştır. Kullanıcı yaptığı hidrografik ölçümleri, istasyon bazında girdikten sonra, tek bir istasyon için derinliğe bağlı grafikleri alabilmektedir. 21

23 İstasyon mevkii ilgili vektörel haritada, noktasal olarak gösterilebilmekte ve böylece grafik olarak tüm data, görsel olarak da anlamlı bir şekilde değerlendirilebilmektedir. Bunun yanında; proje kapsamında yatay olarak tüm istasyonları kapsayan değerlendirmeler yapılabilmekte ve böylece ortam daha geniş olarak değerlendirilebilmektedir. Proje bazında gerek in-situ olarak, gerek proje yöneticisi, gerekse proje yöneticisinin atadığı elemanlar tarafından ölçüm sonuçları data kartlarına (Şekil 1.) işlenmektedir. İşenen kartlar proje ve zaman aralığı bazında, açıklaması yapılmış, materyal ve metot bilgileri tam olarak veri tabanında arşivlenmektedir. Gerek proje bitiminde, gerekse proje süresince, gerek ham veriler, gerekse işlenmiş veriler; 2 ve 3 boyutlu grafikler, data tabloları, yatay ve dikey dağılım haritaları ve/veya 3 boyutlu modeller üzerinde incelenebilmekte ve/veya çıktıları alınabilmektedir. Bu döküm proje bazında veya tarih aralığında olabileceği gibi, köşe koordinatları verilen bir alan içersinde veya belirgin bir istasyonun sembolize ettiği su kütlesinde olabilmektedir. Şekil. 1.- Boş DataKart görünümü Tablo temel olarak 2 bölümden oluşmaktadır. Üst kısmı oluşturan bölüm, istasyona ait verilerin girildiği kısmı oluşturmaktadır. Burada; Tarih: Ölçümün yapıldığı tarih. (*) Seri No: Sistem tarafında verilen kart no Arz: Ölçümün yapıldığı istasyonun Enlemi Tul: Ölçümün yapıldığı istasyonun Boylamı Saat: Ölçümün yapıldığı saat İstasyon No: Bu projeye ait olan ölçüm yapılan istasyona verilen numara (*) Proje: Ortak değerlendirme yapılacak olan istasyonların üst kümesi. Derinlik: İstasyonun max derinliği Sec-Disc Der: Secci-Disc derinliği, suyun gözle görülebilecek max derinliği Renk Kodu: Deniz rengini belirleyen parametre (Forel) Hava Sıcaklığı: Ölçümün yapıldığı andaki Hava sıcaklığı Hava Basıncı: Ölçümün yapıldığı andaki hava basıncı. İlgili değerlerin girilebildiği alanlar bulunmaktadır. 22

24 Tablonun alt kısmında ise, istasyona ait verilerden bazıları derinliğe göre ölçülüp girilmekte, buna karşılık diğer veriler otomatik olarak hesaplanarak, data kartı oluşturulmaktadır. Bunlar; Der: Ölçüm yapılan derinlik. TC: İlgili derinlikteki su sıcaklığı (Ölçülür) Sal: İlgili derinlikteki salinite (Tuzluluk) (Ölçülür/Hesaplanır) Cl: İlgili derinlikteki klorinite(ölçülür/hesaplanır) Sigma-T: İlgili derinlikteki yoğunluk (Hesaplanır) Mmhos: İlgili derinlikteki elektrik geçirgenliği (Ölçülür/Hesaplanır) S.Sp: İlgili derinlikteki ses hızı (Hesaplanır) Do (mg/l): İlgili derinlikteki, litrede miligram olarak, suda erimiş oksijen (Ölçülür/Hesaplanır) Do (ml/l): İlgili derinlikteki, litrede mililitre olarak, suda erimiş oksijen (Ölçülür/Hesaplanır) ph: İlgili derinlikteki ph (Ölçülür) Hız: İlgili derinlikteki akıntı hızı (Ölçülür) Yön: İlgili derinlikteki akıntı yönü (Ölçülür) Datakart larındaki sistem; (Ölçülür/Hesaplanır) kolonlarla ilgili olarak temel fonksiyonların ölçülmesi prensibine dayanmaktadır. Buna göre birbirlerinin fonksiyonları olan değerlerden birinin ölçülmesi yeterli olmaktadır. Örnek vermek gerekecek olursa, Salinite Klorinite değerlerinden birinin ölçülmesi veya nun mg/l veya mg/g değerlerinden birinin ölçülmesi, diğerinin hesaplanmasına olanak tanımaktadır. Bu sistem zaten halihazırda in-situ ölçüm yapan araçların ana veri sağlama prensibini oluşturmaktadır. Kolaylığı ise, özellikle titrimetrik metotlar kulanılarak elde edilen verilerin çevriminin otomatik olarak sağlanmasındadır. Tablo girilirken, yukarıda (*) ile işaretli yerlere ve en az bir derinlikteki ölçüm değeri girilmek zorunda bırakılmıştır. Hesaplanan değerler, ölçüm değerleri girildikten sonra, tablo kayıt işlemi sırasında hesaplanıp, ekrana hesaplanmış olarak gelirler. Proje sahibi, kendi girdiği tüm DataKart larında her türlü değişiklik, düzeltme, silme haklarına sahiptir. HidroGrafi programının web üzerinden çalıştırılabilmesi, sistemin bir üyelik sistemi şeklinde kullanılabilmesini sağlayabilmiş, böylece araştırma yapan kişiler DataKart larını, istedikleri kişilere paylaştırabilme imkanına sahip olmuşlardır. Burada en önemli nokta, Data Kart ların sadece sahibi olan kişiler tarafından edit edebilmekte olması ve/veya silinebilmesi, diğer kullanıcıların ise, paylaştırılma durumunda, sadece izleyebilmeleridir. Örneğin, xxx isimli bir projenin, bir kısım istasyonlarını kullanıcı 1 girer, diğer istasyonlarını kullanıcı 2 girerse ve bu kullanıcılar, önce birbirlerine izin verip, sonra bu projeye ait DataKart ları tek tek paylaşıma açarlarsa, xxx projesi her iki kullanıcının değerlendirebileceği bir proje olurken, kullanıcılar bir düzeltme gerektiğinde sadece kendi düzenledikleri DataKart larını düzeltebilmektedirler. Böylece ortak yürütülen bir çalışma değerlendirilirken, yanlışlıklara olanak tanımayan bir sistem kullanılabilmektedir. Yine aynı örnekte, proje xxx için rapor aşamasında; kullanıcı 1 ve kullanıcı 2 nin ortak raporları alınabildiği gibi, sadece bir kullanıcının girdiği DataKart ları da kullanılabilir. Sistem rapor alınırken, tüm kriterlere göre rapor alınmasını sağlayabilmektedir. 23

25 Proje Yönetimi sistemin belkemiğini oluşturmaktadır. Projelerin oluşturulma ve izlenme aşamaları kısaca aşağıdaki gibi düzenlenmiştir ve sistem çeşitli kullanıcı seviyelerine sahiptir: 1-Admin 2-Kurucu 3-Yönetici 4-Kullanıcı 5-Eleman Admin, kullanıcılara yetki veren onları sisteme dahil edebilen aktif/pasif duruma getirebilen, kullanıcı yetkilerine göre kullanıcı menülerini düzenleyen bir sistem kullanıcısıdır. Projenin aşamalarında yer almaz. Kurucu, projeler içindeki tüm yetkilere sahip kişidir. Tüm projelere müdahale edebilir, değiştirip silebilir. Ancak, kullanıcılara müdahale edemez, onların kullanıcı bilgilerini değiştiremez. Değiştirebilirliği sadece projeler üzerindedir. Bir proje başlatabildiği gibi, bir Yönetici gibi projenin yapılandırılmasını sağlayabilir. Yönetici, proje başlatabilen, projeyi yapılandırabilen, kendi projesi için eleman girişi yapabilen bir yetkiye sahiptir. Yönetici, proje elemanlarının projeye atandıkları andan itibaren durumlarını inceleyebilir, isterse projeye ek elamanlar alabildiği gibi, projeden istediği elemanı çıkartma yetkisine de sahiptir. Yönetici bir elemanı projeye dahil ettikten sonra, eleman her hangi bir giriş yapana kadar etkisiz elemandır. Etkisiz bir eleman (hiç giriş/işlem yapmamış) bu durumda projeden çıkartılırsa o projede hiç çalışmamış olur. Yöneticinin atadığı eleman projeye en az bir giriş yaptığında, artık projeden çıkartılsa bile o projede çalışmış/çalışan bir eleman olarak gözükecektir. Yönetici elemanlarına iş dağıtımını yaptıktan sonra, elemanlar kendi kullanıcıları ile girdikleri ekranlardan proje ile ilgili girişlerini yaparlar. Bu anda her bir giriş, elemana açık durumda, fakat yöneticiye görünür ama kapalı durumdadır. Yönetici, elemanın girişle ilgili işlemini bitirdiği andan itibaren, ilgili kartı kendisine alma hakkı vardır. Yönetici, elemanın girdiği kartı kendisine alınca, o kart elemana kapalı, yöneticiye açık hale gelir. Yönetici giriş sırasında yapılan bir yanlış ile karşılaşırsa kendi müdahale edebildiği gibi, isterse o kartı tekrar elamanına açıp, elemanın müdahale etmesini sağlayabilir. Yönetici, elemanına verdiği tüm girişlerin bitmesinden sonra artık o elemanı projeden alır. Bu noktada eleman başka bir projede çalışmak üzere serbest kalır. Ama, bu projenin bir çalışanı olarak adı hep var olacaktır. Kullanıcı yetkisindeki kişi, yönetici yetkisindeki kişinin tüm haklarına sahip olmasına rağmen, kullanım menülerinin farklı olabileceği durumlar için oluşturulmuştur. Burada amaç, veri tabanının paylaşımı ve veya izlenmesine olanak sağlanmasıdır. Raporlar ve Sunum Hidrografi programı amacı dahilinde kullanılıp, proje bazında girişler yapıldıktan sonra, ilgili projenin değerlendirilme aşamasına gelinmiştir. Raporlar, sunumun bir parçası olarak girilen data kartlarından oluşacak sonuçların değerlendirildiği görsel çıkışlardır. 24

26 Raporların bir parçası olan DataKart ları, kullanıcı tarafından girilen istasyon bazındaki tablonun, bu istasyonun harita üzerindeki mevkii gösteriminin ve her bir parametrenin derinliğe göre değişim grafiğinin bulunduğu bir çıkıştır. Böylece her bir istasyonun bireysel değerlendirilmesi yapılabilmektedir. (Şekil. 2.) Yatay haritalama ise, her bir istasyonun istenen bir derinlikte seçilen bölge içinde parametre dağılımın gösterildiği bir rapordur ve istasyonda istenen derinlikte bir ölçüm yapılmamış ise, istek halinde bir önceki derinlik ve bir sonraki derinlik arasında interpolasyonla hesaplanan değer, harita üzerinde gösterilebilir. Bu sebeple raporlama bölümünde "ham veri" ve "standart derinlikler" seçenekleri mevcuttur. Aynı yol izlenerek, dikey ve yatay yönde belirlenmiş bir su kütlesinin hacimsel değerlerine de ulaşmak olasıdır. Yatay haritalama sadece tablonun parametre kısmı için değil, aynı zamanda Secci-disc derinliği, derinlik ve sadece istasyon dağılımı için de yapılabilir. Ortalama raporları, hem yatayda bir çok istasyonu içine alan, hem de dikeyde o istasyonlardaki ölçümlerin iki boyutlu ve hacimsel ortalamalarının alındığı hesaplamaları içerir. Başlama Tarihi: Emin: Nmin: Bitiş Tarihi: Emax: Nmax: PARAMETRE: PROJE: DER. MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. HACİM HACİM (m) DÜZ. ORT. S.DEV. Şekil. 2.- İstatistik verilerinin değerlendirildiği boş DataKart görüntüsü Seçilen bölgede, tüm su kütlesi içinde ve derinliğe göre, o su kütlesi içine rastlayan tüm istasyonların bir değerlendirilmesi alınır. Örneğin tablodaki ORT. o su kesitindeki ortalamayı verirken, HACİM ORT. su yüzeyinden, o derinliğe kadar yapılmış tüm ölçümlerin oluşturduğu bir hacmin ortalamasını vermektedir. Oluşan ortalama tabloları, hem direkt olarak ölçülen verinin değerlendirilmesi hem de ölçülememiş ara derinliklerdeki değerlerin, yine interpolasyon yöntemi ile, hesaplanması ile alınabilir. Söz konusu raporlar çok detaylı olarak, kullanıcının girdiği ve/veya kendisine paylaştırılmış tüm DataKart ları üzerinden alınabilir. Tek tek tüm DataKart ların dökümünden, ilgili grafikler ve harita üzerinden işaretlenen bir bölgede çeşitli parametrelerin ortalamalarının alınmasına kadar, çok çeşitli raporların alınabilmesi olasıdır. Tüm giriş ve raporlar, sisteme entegre olarak koşan bir vektörel harita sistemi üzerinde görsel olarak çalışılarak yapılır. Kullanıcı çalışmasını hazırlarken, aynı zamanda ortamın derinlik, hava durumu, akıntı hızı ve yönü gibi fiziksel parametrelerini de DataKart larına işleyebilmektedir. Bu kayıtların sonuçlarını da, hem harita sistemi üzerinde, hem de grafiksel olarak alabilmektedir. Örnek olarak; bir araştırmacı, yıllara göre çalıştığı bölgenin kıyısal değişimi veya derinlik değişimi üzerinde çalışıyor ise, bunu kendi datası olarak kayıt edebilmekte ve haritayı kendi verileri çerçevesince zamana göre değişir bir şekilde inceleyebilmekte ve böylece sistem, kıyı ve derinlik hareketlerini kullanıcın bir fonksiyonu haline getirebilmektedir. Zaman içindeki değişim, bir animasyon şeklinde de gösterilebilmektedir. Bunun yanında istasyon bazında, tarih, saat ve hava şartları bazında yapılan derinliğe göre akıntı hızı ve yönü ölçümleri de, üç boyutlu grafik olarak veya yatay kesitte harita üzerinde yön ve şiddet olarak gösterilebilmektedir. 25

27 Hidrografi Programı temelde birkaç bağımsız olarak da çalışabilen sistemin bir kolajı şeklide düşünülebilir. Bunlardan en önemlileri, haritalama ve daha önce bahsedilen Proje Yönetimi sistemidir. Haritalama sistemi, program ile entegre olduğu kadar kendi içinde de bağımsız olarak çalışabilen ayrı bir üyelik sistemine de sahip bir yapıdadır. Bugün Türkiye nin internet üzerinde kullanılabilen ve paylaşımlı tek Vektör Harita Sistemi olarak çalışmaktadır. Söz konusu sistem, Hidrografi programı içinden kullanılabileceği gibi, bağımsız olarak bireysel veya grupsal olarak da kullanılabilmektedir. Sistem tüm Türkiye nin kıyılarının, sunucu tarafında koordinat bazında sayısal olarak tutulması ve görülmek istenen bölgenin her seferinde bu vektör haritadan tekrar tekrar çizilerek bir resim oluşturulması mantığına dayanmaktadır. Böylece, dev poster boyutlarına kadar istenilen boyutta harita elde etmek mümkündür. Bir kıyı çizgisi değiştiğinde, sadece o kıyı üzerinde GPS ile dolaşıp, yeni bir kıyı çizgisi oluşturularak sisteme gönderilip haritanın değiştirilmesi mümkündür. Bu sistem internet adresinden üye olunarak kullanılabilir. Kişiler, bu haritalama sistemi üzerinde projelerinin istasyon koordinatlarını işaretleyip, istedikleri diğer kullanıcılara veya "herkes" le paylaştırabilirler. Tüm bu sistemler birbirinden bağımsız olarak veya bir arada çalışabildiği gibi. İlerde yeni projelerin alt yapısını oluşturabilecek yapıya sahiptirler. Örneğin yer bilimlerinin olası vektörel batimetrik verileri, hidrografik verileri destekleyeceği gibi, hidrografi programı veri tabanı kapsamında yer alan vektörel batimetrik ve/veya kıyı oluşum ve şekilleri ile ilgili veriler de farklı disiplinlere veri havuzu olarak yardımcı olabilecektir. Hidrografi Internet Sitesinin Yapısı: Hidrografi ve Haritalama sisteminin tamamı, sunucu tabanlı bir sistem olarak şekillendirilmiştir. Sunucu tarafında SQL (Structured Query Language) Veri Tabanına, ASP (Advance Server Pages) programlama dili ile erişilmektedir. Sunucu tarafında oluşturulan sayfalar IIS (Internet Information Server) aracılığı ile kullanıcı bilgisayarına gönderilmekte, kullanıcı tarafındaki kontroller için Java Script programlama dili kullanılmaktadır. Harita programında, haritanın vektör haritadan resme dönüşmesi için, harita çizimini yapan bir DLL (Dynamic Link Library) oluşturulmuştur, ASP program bu DLL ile konuşarak haritayı çizmektedir. Sonuç resim, internet üzerinden hızlı iletilebilmesi için GIF formatında oluşturulmaktadır. Hidrografi programının grafik çizimleri de aynı yöntemle Sunucu tarafında oluşturulup kullanıcının internet tarayıcısına gönderilmektedir. 26

28 BÖLÜM 1 Marmara Denizi genelinde oluşan Musilaj Agregat "salya" ile ilgili izleme çalışmaları verileri 27

29 28

30 Giriş: tarihinde Sevinç-Erdal İnönü Vakfı tarafından hazırlanan konu ile ilgili ilk raporda da belirtildiği gibi; ilk olarak tarihleri arasında Marmara Denizi genelinde meydana gelen ve balıkçılar tarafından "salya", basın tarafından da "deniz yüzeyinde görülen beyaz sıvı tabaka" olarak nitelendirilen olgu gerçekte bir alg patlamasıdır. Bu karışık alg patlaması olarak nitelendirebileceğimiz olguyu yaratan türlerin Rhizosolenia calcar-avis ve Dinophysis caudata, Dinophysis tripos olduğu yaptığımız çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. İlk örneklemeler tarihleri arasında Marmara Denizi genelinde 20 adet istasyonda gerçekleştirilmiş ve tüm istasyonlarda söz konusu olguya rastlanmıştır. Söz konusu oluşumların Marmara Denizi genelinde akıntılar ve/veya rüzgarlar ile sürüklenip, birleşerek daha büyük ve ada şekilli oluşumları oluşturdukları ve sürüklenerek liman, balıkçı barınağı ve/veya sahil şeritlerinde biriktikleri ve nihai birikme yerleri olan liman, balıkçı barınağı ve/veya sahil şeritlerine sürüklenme ve/veya burada bulunmaları sırasında temas ettikleri diğer yüzer her türlü madde ile karışarak ve sürecin doğal sonucu olarak yeşilimsi-beyaz renklerini kaybederek keçemsi bir görünüme büründükleri gözlenmiştir. İstasyonlarda ve bulguların desteklenmesi amaçlı olarak birikim alanlarından tarihleri arasında alınan örneklerde yapılan mikroskobik analizlerde; 1- Açık deniz istasyonları ve blooming in sönmemiş olduğu bölgelerde R. calcar-avis türlerinin hücre yapıları bozulmamış hallerinin baskın bir şekilde olduğu, birikim alanlarında ise Mukus yapı içersinde yoğun bir şekilde parçalanmış R. calcar-avis hücre çeperlerinin bulunduğu gözlenmiştir. 2- Gerek açık deniz istasyonlarında, gerekse birikim alanlarında D. caudata, D. tripos türlerinin bozulmadan yoğun Mukus yapısı ile karışık veya R. calcar-avis ile birlikte bulundukları, doğu kesimde ise ek olarak Rhizosolenia delicatula türünün de söz konusu yapı içinde yoğunlaştığı gözlenmiştir. 3- İstasyon bazında yapılan örneklemelerde blooming başlangıcında tarihleri arasında (blooming öncesi) yapılan taramalarda elde edilen değerler baz alındığında normal düzeylerde olan Zooplankton biyolojik kütlesinin, blooming ile birlikte hızlı bir şekilde düşüş gösterdiği, a- Blooming başlangıcı olarak kabul edilebilecek 9 Eylül 2007 tarihinden itibaren hızlı bir şekilde Zooplankton biomasında azalmalar gözlenmiş, 13 Eylül 2007 tarihinden sonra ise yapılan örneklemelerde neredeyse hiç zooplanktere rastlanmamıştır. b- Başlarda birikim alanlarındaki örneklemelerde mukus içersinde hapsolmuş çok sayıda zooplanktere rastlanmışken, 15 Eylül 2007 tarihi ve sonrasında yapılan örneklemelerde hiç bir zooplanktere rastlanmamıştır. 4- Söz konusu olgunun ağırlıkla termoklin üzerindeki su kütlesinde (0-25m) etkili olduğu, ancak özellikle Marmara Denizi nin batı kesimi ile, Kapıdağ Yarımadasının kuzey kesiminde çökerek tüm su kütlesini etkilediği gözlenmiştir. İstasyonlarda ve bulguların desteklenmesi amaçlı olarak birikim alanlarından alınan örneklerde yapılan oşinografik ölçümlerde; 1- Alg patlaması sırasında karakteristik olarak düşük ph değerleri, 2- Alg patlaması sırasında karakteristik olarak düşük değerleri gözlenmiştir. 29

31 Oluşumda gözlenen yoğun Mukus yapısı tümü ile R. calcar-avis in parçalanma sürecinde, büyük bir ihtimalle de hücre çeperinin parçalanarak hücre içi sıvının ortama karışması sonucunda oluşmuştur. 250cc kavanozlara konulan, plankton kepçesi ile elde edilen yoğun R. calcar-avis içeren örneklerde, tekne güvertesinde kapağı kapalı olarak 24 saat bekleme sonucunda, şişe muhteviyatının viskozitesinin belirgin bir biçimde arttığı ve tekdüze bir kütle oluşturduğu gözlenmiştir. Şişedeki viskoz muhteviyatın çalkalanmasını takip eden 10dak sonunda, çalkalanan sıvının durağanlaştığı ve su yüzeyinde mukus maddesinin içine hapsettiği kabarcıklar sayesinde yüzen bir tabakalaşmanın olduğu gözlenmiştir. Bir anlamda bu olay tarihleri arasında Marmara Denizi nde meydana gelen booming in mikro ölçekte bir simülasyonu şeklinde gerçekleşmiştir. Marmara Denizi nde kaldırabileceği yükün üzerine çıkmış olan kirlilik olgusu tür çeşitliliğinin hızla azalmasına ve dolayısı ile de mevcut türlerin fert adetlerinde patlamalar şeklinde ifade edilebilecek anormalliklere yol açmaktadır. Balıkçıların "salya" ismini verdikleri ve balıkçılık ekonomisini sarsacak boyutlardaki bu oluşumun da sebebi budur tarihinden tarihine kadar tarafımızdan yapılan ölçümlerde Marmara Denizi genelinde söz konusu olgu, biyolojik kütle (biomass) ortalama değerleri m derinlikler arasında 49.3% kadar ulaşmıştır. Söz konusu canlıların suda erimiş oksijen yetersizliği ve yoğunluk sebebi ile ölmeleri, canlıların parçalanarak sümüksü bir yapının oluşmasına sebep olmuştur. Bu olgunun olası sonuçları şöyle özetlenebilir: 1- Ölmüş organizmaların parçalanma sürecinde organik girdinin artması ve tüm su kütlesinde suda erimiş oksijen değerlerinin kritik seviyenin altına düşmesi. 2- İçerdikleri biotoksin (biyolojik zehir) dolayısı ile diğer denizel canlılarda kütlesel ölüm vakaları (ki, tarihinde lokal olarak Sivriada açıklarında, Kapıdağ Yarımadası kuzeyinde demersal balıklarında söz konusu ölüm olayları gözlenmiştir.) oluşması olasılığı, 3- İritasyon ve diğer uyaranlar dolayısı ile kimi pelajik türlerin olağandışı yer değiştirmeleri (su ürünleri istihsalini direkt olarak etkileyecektir), 4- Yoğun mukus yapısı dolayısı ile diğer balık yumurta, larva ve besin olarak değerlendirilen türlere direkt letal etkisi, 5- Besin zinciri yolu ile insana kadar uzanan bir çizgide sağlık problemleri, 6- Av araçlarına verdiği zarar dolayısı ile göreceli su ürünleri istihsal düşüşü, 7- Rekreasyon açısından istenmeyen görüntüler, şeklinde özetlenebilir. Uzunca bir süredir Marmara Denizi genelinde yaşanan, farklı türlere ait fertlerin sayısal anomlalilerine (Noctiluca miliaris "kızıl suları", Ceratium türlerine bağlı "yeşil su" olgusu, Cnidaria türlerindeki artışlar gibi anomalilere ek olarak, ilk defa 2007 senesinin eylül ayında kamuoyunun da ilgisine çekecek boyutlarda Rhizosolenia calcaravis ve Dinophysis caudata, Dinophysis tripos türlerinde yaşanmıştır. Bu yoğun sümüksü olgunun ancak bir karışım ile hava kabarcıklarını içine hapseden bölümünün su üzerinde gözlenebildiği, esas kütlenin tüm su kütlesine yayılmış olarak bulunduğu ve parçalanma ile birlikte çökerek çok daha derin katmanları da etkileyeceği düşünülecek olursa, durumun vahameti daha net bir şekilde ortaya çıkacaktır. Bu tip anomaliler Marmara Denizi nde, özellikle tür çeşitliliğine bağlı hassa dengenin kopmak üzere olduğunun ciddi birer göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. (Artüz M.L. ve diğ. 2007) 30

32 Önceki sayfalarda yer alan metindeki bilgiler 2007 senesi yaz sonunda denizlerimizde ilk defa başlayan musilaj agregat oluşumu ile ilgili Sevinç-Erdal İnönü Vakfı nın raporundan alınmıştır senesi yaz sonunda oluşan musilaj agregat yapının izlenmesi çalışmaları sonucunda, 2008 yaz ayağı çalışmasının 1. bölümünü oluşturan ve geçtiğimiz sezon kamuoyuna "salya" veya "denizde beyaz köpüklenme" olarak yansıyan olgunun olası sonuçlarının izlendiği periyot, 02. Temmuz tarihinde başlatılmış, çalışma ve etütler 22. Temmuz tarihine kadar sürdürülmüştür. Buna göre: 1- Marmara Denizi nde geçtiğimiz dönem oluşan ve balıkçıların "salya" adını verdikleri bitkisel plankton patlamasına bağlı musilaj agregat yapının Marmara Denizine çok ciddi zararlar verdiği sonucuna varılmıştır; a-söz konusu yapının çökerek özellikle midye, istiridye, yumuşak mercanlar gibi yer değiştiremeyen çanlıları neredeyse tümü ile yok ettiği, b-bu yok oluşa bağlı olarak Marmara Denizi nin dip yapısında köklü bir değişimin gerçekleştiği ve buna bağlı olarak deniz yıldızı, deniz kestanesi, deniz hıyarı gibi derisidikenlilerde anormal artışların yaşandığı, c-değişim kapsamında ekonomik öneme sahip "yerli" olarak nitelendirilebilecek türlerin neredeyse tamamen yok oldukları, d- Tür çeşitliliğinin vahim ölçülerde tahribata uğradığı, 2- Salya oluşumunun tüm Marmara Denizi genelinde 20m derinlikte ve 10-15m kalınlıkta bir tabaka olarak mevcut bulunduğu ve bu tabakanın birçok noktada yeni oluşan materyalden olduğu, 3- Salya oluşumu ve geçen sezon oluşmuş salyanın efektlerinin yanı sıra; tür çeşitliliğinin azalmasına bağlı olarak mevcut türlerin fert adetlerindeki artışın tipik bir göstergesi şeklinde, taraklı medüzlerde (kay-kay) çok ciddi patlamalar şeklinde artışlar tespit edilmiştir. 4- Yapılan ölçümlerde, özellikle Marmara Denizi nin doğu kesiminde besleyici materyalde ciddi artışlar tespit edilmiş, ancak ön çalışmalara göre bitkisel plankton tür çeşitliliği ve genel toplam miktarlarında ciddi düşüşler saptanmıştır. Bu da Marmara Denizi nin birincil üretime bağlı olarak ciddi bir verim düşüklüğü göstereceğinin anlamlı bir sinyali olarak algılanmalıdır. 5- Marmara Denizi genelinde, geçmiş senelere oranla ciddi bir bulanıklılık saptanmıştır. İlk bulgulara bulanıklılığın başlıca nedeni olarak askıda partiküller (sarı madde) saptanmıştır. Marmara Denizi ağır kirlenme yükünün altında, kirlenme olgusunun 2. fazının son kademesini yaşamaktadır. Kirlenme bilindiği gibi temel üç fazdan oluşmaktadır. Ortama bırakılan ve doğal dengeyi etkileyen kirleticiler, ortamın bozulmasına, biyosönötik gerilemeye ve bunun sonucunda da ortamda bulunan türlerin azalmasına yol açmaktadır. Türlerin bu şekilde azalması, ortamda türler arası mücadeleyi ortadan kaldırmaktadır. Kirlenmenin bu dönemi birinci safha kirlenme olarak nitelendirilmektedir. İkinci safha kirlenmede ise, kirlenmeye dayanıklı türlerin anormal çoğalmaları ve bioproduksiyon artışı bunun sonucunda da ortamda anormal organik madde yığışımı gerçekleşmektedir. Bu organik maddenin ayrışması, oksijenin hızla yitirilmesine ve anoksik şartlar ve yarı abiotik ortamın oluşmasına neden olur. Bu olaylar denizlerimizde örneğin Haliç te, İzmit ve İzmir Körfez lerinde de yaşanmıştır. Marmara Denizi yıllardan beri birinci safha kirlenme olaylarının stresi altında bulunmaktadır. Marmara da limite gelmiş biyosönotik şartların ikinci safha kirlenmeye dönüştüğü bir dönemde kirlenme yükünde oluşacak önemsenmeyen artışların dahi yarı abiotik bir ortam yaratması işten bile değildir. 31

33 Söz konusu saha çalışmaları sırasında in-situ olarak aktarılan parametreler ve gözlem sonuçları, bizlere Marmara Denizi genelinde ciddi olarak nitelendirilebilecek boyutlarda bir alg patlamasının ve olası musilaj agregat oluşumunun, belirgin ön sinyallerini vermiştir. Bu ön ölçüm sonuçlarından hareketle, durumun izlemeye alınması gereği ortaya çıkmış ve acilen yeni bir izleme programı oluşturularak, Marmara Denizi geneline dağınık pilot istasyonlarda ölçüm, numune alımı ve izleme çalışmaları başlatılmıştır ve halihazırda da sürdürülmektedir. Çalışmalar sırası ile; Proje Zaman aralığı Bölge Ana çalışma 01/08/ /08/2007 Tüm Marmara Denizi ve Boğazları* izleme 1 15/09/ /09/2007 Marmara Denizi Doğusu ve Çanakkale Boğazı izleme 2 26/10/ /10/2007 Çanakkale Boğazı, İzmit Körfezi kesiti izleme 3 16/11/2007 İzmit Körfezi izleme 4** 02/12/2007 Kuzeybatı Marmara Denizi izleme 5 17/12/ /12/2007 Batı Marmara Denizi Kuzey/Güney kesiti. izleme 6 07/02/2008 Batı Marmara Denizi Kuzey/Güney kesiti. izleme 7 10/03/2008 Kuzeybatı Marmara Denizi Ana çalışma 28/06/ /08/2008 Tüm Marmara Denizi ve Boğazları*** *Veriler yayınlanmıştır [1] **Görsel izleme olarak ROV ile gerçekleştirilmiştir. *** Veriler 2. bölümde yer almaktadır [1] ARTÜZ, M. L., ve diğ Marmara Denizi nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi Projesi 2007 Yaz Ayağı, 2007 Temmuz-Ağustos dönemi Hidrografik, Biyolojik, Klimatolojik istasyon çalışmaları. TC Kültür Üni. Yayını, Kitap no:

34 İSTASYON DAĞILIM VE KONUMLARI: Oşinografik İstasyonların konumları: Aşağıda listeler halinde örneklemelerin yapıldığı oşinografik istasyonların konumları verilmiştir. Sıra Proje İstasyon Arz Tul 33 Derinlik (m) Tarih 1 İzleme 1 40 N40 :34':25" E027 :14':30" 54 15/09/ İzleme 1 38 N40 :31':30" E027 :14':29" 67 15/09/ İzleme 1 36 N40 :32':00" E027 :00':00" 46 18/09/2007 Sıra Proje İstasyon Arz Tul Derinlik (m) Tarih 1 İzleme 2 23 N40 :44':00" E028 :00':00" /10/ İzleme 2 35 N40 :29':00" E027 :00':00" 56 26/10/ İzleme 2 17 N40 :41':00" E028 :34':00" /10/ İzleme 2 1i N40 :45':05" E029 :16':04" /10/2007 Sıra Proje İstasyon Arz Tul Derinlik (m) Tarih 1 İzleme 3 1 N40 :44':40" E029 :21':18" 67 16/11/ İzleme 3 2 N40 :43':18" E029 :21':14" /11/ İzleme 3 3 N40 :41':42" E029 :21':12" 58 16/11/ İzleme 3 4 N40 :44':40" E029 :27':46" 57 16/11/ İzleme 3 5 N40 :44':40" E029 :31':47" 59 16/11/ İzleme 3 6 N40 :44':40" E029 :39':10" 54 16/11/ İzleme 3 7 N40 :43':50" E029 :45':30" 58 16/11/ İzleme 3 8 N40 :44':10" E029 :49':39" 28 16/11/2007 Sıra Proje İstasyon Arz Tul Derinlik (m) Tarih 1 İzleme 4 1 N40 :56':35" E028 :36':04" 52 12/02/ İzleme 4 2 N40 :48':05" E028 :47':54" /02/2007 Sıra Proje İstasyon Arz Tul Derinlik (m) Tarih 1 İzleme 5 1 N40 :59':28" E028 :34':23" 34 17/12/ İzleme 5 1 N40 :59':22" E028 :34':22" 33 18/12/ İzleme 5 2 N40 :51':12" E028 :32':31" /12/ İzleme 5 3 N40 :36':00" E028 :34':23" /12/2007 Sıra Proje İstasyon Arz Tul Derinlik (m) Tarih 1 İzleme 6 iz1 N40 :53':04" E028 :33':51" /07/ İzleme 6 iz2 N40 :42':14" E028 :30':38" /02/ İzleme 6 iz 3 N40 :32':59" E028 :20':34" 58 02/07/2008 Sıra Proje İstasyon Arz Tul Derinlik (m) Tarih 1 İzleme 7 1g N40 :53':04" E028 :33':51" 408m 10/03/2008

35 İzleme 1 istasyon dağılım haritası İzleme 2 istasyon dağılım haritası İzleme 3 istasyon dağılım haritası 34

36 İzleme 4 istasyon dağılım haritası İzleme 5 istasyon dağılım haritası İzleme 6 istasyon dağılım haritası 35

37 İzleme 7 istasyon dağılım haritası OŞİNOGRAFİ ÖLÇÜM HAM VERİLERİ: Sevinç-Erdal İnönü Vakfı, Deniz araştırmaları birimi tarafından Marmara Denizi genelinde oluşan Musilaj Aggregat ile ilgili olarak gerçekleştirilmiş seferlerde elde edilen Temperatür, Salinite, Klornite, Yoğunluk (Sigma-T), Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ), Çözünmüş Oksijen (mg/l)-(ml/l), ph ve Ses Hızı verileri ortalama değerlerinin derinlik ve bölgeler itibarı ile dağılımı takip eden tablolarda verilmiştir. Ayrıca her bir ölçüm gurubunun koordinatları da Marsden Kareleme yöntemine göre tablolarda belirtilmiştir. Ölçümlere ve Tablolara İlişkin Açıklamalar Proje çerçevesinde yapılan ölçüm değerleri aşağıdaki bölümlerde yer almaktadır. Tüm ölçüm değerleri HQL Hidrografi programı ile sağlanan veri tablolarına işlenmiş, ön değerlerden türetilen parametreler örneğin, Klorinite (Cl ), Sigma-T, Konduktivite (mmhos/cm 2 ), ml/1, Ses hızı (S.Spx10), HQL Hidrografi programında, "U.S. Navy Hydrographic Tables" da verilen esaslara göre hesaplanarak Veri Tabloları'ndaki yerlerine otomatik olarak işlenmiştir. HQL programı çerçevesinde, çalışılan bölgeye ilişkin Veri Tablolarında yer alan Parametrelerin istatistik değerlendirmesi de tablolar halinde elde edilmiştir. Bu Tablolarda; l. sütunda Der inlik (m), 2. sütunda ölçülen parametrenin söz konusu bölgedeki MİN imal değeri, 3. sütunda MAX imal değeri, 4. sütunda bu iki ekstrem arasındaki FARK, 5. sütunda söz konusu derinlikte istatistik değerlendirmeye giren ölçüm ADET'i, 6. ORT alama, 7. sütunda S'tandart DEV iasyon (sapma), 8. sütunda VAR yans, 9. sütunda S'tandart E'rror of the M ean (Ortalama standart hatası), 10. sütunda Ortalama değerin (ORT.Düz =a+2b+c/4) seklinde düzeltilmesi, 11. sütunda yüzeyden itibaren aşağı doğru uzanan su sütunu HACİM ine göre, söz konusu parametrenin ORT alama değeri, 12. sütunda ise HACİM S'tandart DEV iasyonu gösterilmektedir. 36

38 İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) oşinografik verileri: Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: T C PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: SAL PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: CL PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri 37

39 Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: mmhos PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ort. ist. değerleri Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: (mg/l) PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ort. ist. değerleri Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: (ml/l) PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 38 HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ort. ist. değerleri

40 Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: ph PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) ph ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 15/09/2007 Emin: E027 :14':30" Nmin: N40 :31':30" Bitiş Tarihi: 18/09/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :34':25" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: İzleme 1 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , İzleme 1 tüm istasyonlar (15/09/ /09/2007) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) oşinografik verileri: Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: T C PROJE: bloom-2007' DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri 39

41 Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: SAL PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: CL PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 40 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri

42 Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: mmhos PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: (mg/l) PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: (ml/l) PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 41 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ortalamaları istatistik değerleri

43 Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: ph PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) ph ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 26/10/2007 Emin: E029 :16':04" Nmin: N40 :29':00" Bitiş Tarihi: 27/10/2007 Emax: E027 :00':00" Nmax: N40 :45':05" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: bloom-2007 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , İzleme 2 tüm istasyonlar (26/10/ /10/2007) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) oşinografik verileri: Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: T C PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 42 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri

44 Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: SAL PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: CL PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri 43

45 Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: mmhos PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: (mg/l) PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: (ml/l) PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ortalamaları istatistik değerleri 44

46 Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: ph PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) ph ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 16/11/2007 Emin: E029 :49':39" Nmin: N40 :41':42" Bitiş Tarihi: 16/11/2007 Emax: E029:21':12" Nmax: N40 :44':40" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: İzleme 3 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , İzleme 3 tüm istasyonlar (16/11/2007) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) oşinografik verileri: Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: T C PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri 45

47 Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: SAL PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: CL PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 46 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri

48 Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: mmhos PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: (mg/l) PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: (ml/l) PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ortalamaları istatistik değerleri 47

49 Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: ph PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) ph ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 12/02/2007 Emin: E028 :47':54" Nmin: N40 :48':05" Bitiş Tarihi: 12/02/2007 Emax: E028 :36':04" Nmax: N40 :56':35" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 48 HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , İzleme 4 tüm istasyonlar (02/12/2007) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) oşinografik verileri: Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: T C PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri

50 Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: SAL PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: CL PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 49 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri

51 Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: mmhos PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: (mg/l) PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: (ml/l) PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ortalamaları istatistik değerleri 50

52 Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: ph PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) ph ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 17/12/2007 Emin: E028 :34':23" Nmin: N40 :36':00" Bitiş Tarihi: 18/12/2007 Emax: E028 :32':31" Nmax: N40 :59':28" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 51 HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , İzleme 5 tüm istasyonlar (17/12/ /12/2007) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) oşinografik verileri: Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: T C PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri

53 Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: SAL PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: CL PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 52 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri

54 Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: mmhos PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: (mg/l) PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: (ml/l) PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 53 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ortalamaları istatistik değerleri

55 Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: ph PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) ph ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 07/02/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :32':59" Bitiş Tarihi: 02/07/2008 Emax: E028 :20':34" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: İzleme 6 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 54 HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , İzleme 6 tüm istasyonlar (07/02/2008) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) oşinografik verileri: Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: T C PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri

56 Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: SAL PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: CL PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 55 HACİM ORT. HACİM S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri

57 Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: mmhos PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: (mg/l) PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: (ml/l) PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. 56 HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ortalamaları istatistik değerleri

58 Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: ph PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM HACİM ORT. S.DEV İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) ph ortalamaları istatistik değerleri Başlama Tarihi: 10/03/2008 Emin: E028 :33':51" Nmin: N40 :53':04" Bitiş Tarihi: 10/03/2008 Emax: E028 :33':51" Nmax: N40 :53':04" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , İzleme 7 tüm istasyonlar (10/03/2008) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri İzleme 1 bulanıklık (Secchi-disc) değerleri 57

59 İzleme 2 bulanıklık (Secchi-disc) değerleri İzleme 3 bulanıklık (Secchi-disc) değerleri İzleme 4 bulanıklık (Secchi-disc) değerleri 58

60 Not: İzleme 5 çalışması gece gerçekleştirildiğinden bulanıklık (Secchi-disc) ölçümleri bulunmamaktadır. İzleme 6 bulanıklılık (Secchi-disc) değerleri İzleme 7 bulanıklık (Secchi-disc) değerleri 59

61 Tartışma: Projenin ana konusunu oluşturan Ekolojik değişimler, hem söz konusu proje kapsamındaki hem de veri tabanındaki geçmişe dönük ölçüm sonuçları özelinde de görülebileceği gibi, ağırlıkla ara yüzey ile yüzey arasında yer alan su kütlesinde gerçekleşmektedir. Yapılan ölçümler alt su kütlesindeki olumsuz gelişmelerin, örneğin suda çözünmüş oksijen () yoğunluğundaki azalmaların produktif üst su kütlesine olan etkisini açıkça ortaya koyması açısından son derece ilgi çekicidir. Marmara Denizi nde kaldırabileceği yükün üzerine çıkmış olan kirlilik olgusu, tür çeşitliliğinin hızla azalmasına ve dolayısı ile de mevcut türlerin fert adetlerinde patlamalar şeklinde ifade edilebilecek anormalliklere yol açmaktadır tarihleri arasında Marmara Denizi genelinde meydana gelen alg patlamasını takiben ve balıkçılar tarafından "salya", basın tarafından da "deniz yüzeyinde görülen beyaz sıvı tabaka" olarak nitelendirilen olgu gerçekte bir alg patlamasıdır (16-Ekim-2007 tarihli Sevinç Erdal İnönü Vakfı açıklaması ve Raporu) Bu karışık alg patlaması olarak nitelendirebileceğimiz olguyu yaratan türlerin Rhizosolenia calcar-avis ve Dinophysis caudata, Dinophysis tripos olduğu yaptığımız çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Balıkçıların "salya" ismini verdikleri ve balıkçılık ekonomisini sarsacak boyutlardaki bu oluşumun da temel sebebi budur. Bu oluşum kirliliğin direkt bir göstergesi olduğu kadar, sonuçları ile de kirliliği arttırıcı bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Üzülerek hatırlatmak isteriz ki, 16-Ekim-2007 tarihli raporumuzda da belirttiğimiz ve dikkat çekmek istediğimiz olası sonuçlar, bu gün itibarı ile ne yazıktır ki gerçekleşmiştir. Uzunca bir süredir Marmara Denizi genelinde yaşanan, farklı türlere ait fertlerin sayısal anomlalilerine (Noctiluca miliaris "kızıl suları", Ceratium türlerine bağlı "yeşil su" olgusu, Cnidaria türlerindeki artışlar gibi) ek olarak ilk defa bu sene kamuoyunun da ilgisine çekecek boyutlarda Rhizosolenia calcar-avis ve Dinophysis caudata, Dinophysis tripos türlerinde yaşanmıştır. Bu tip anomaliler Marmara Denizi nde, özellikle tür çeşitliliğine bağlı hassa dengenin kopmak üzere olduğunun ciddi birer göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle de Dinophysis türleri gibi biyotoksin içeren çanlılardaki artış, ciddi sonuçlar doğurabilecek niteliktedir. Bilimsel açıdan uygun ve düzenli bir izlemenin yapılabildiği söz konusu oluşum, bilimsel izleme ve çalışma disiplininin yanı sıra, su ürünleri ekonomisini etkilemesi, rekreasyonel açıdan ciddi etkilerinin bulunması ve benzeri sebeplerden dolayı ciddi bir sorun halini almıştır. Bu durum bir anlamda da orijini ne olursa olsun, halihazırda mevcut oluşumun etkilerinin en alt düzeyde tutulabilmesi için ciddi bir girişimi gerektirmektedir. Musilaj yapının su sıcaklığı değişimleri ile sadece form değiştirmesi, ancak etkisini devam ettirmesi, korkarız önümüzdeki dönemlerde sorunların daha yoğun bir şekilde katlanacağı anlamına da gelmektedir. Musilaj agregatın fiziksel yapısı dolayısı ile, ortamdaki farklı organizmaları bünyesine hapsederek bir anlamda ortamdaki türlerin hem çeşitliliğini, hem de fert adetlerini etkilemiş olduğu düşünülecek olursa, ortamda eksilen türlerin yerini dolduracak formlarda olacak artış, bahar ve yaz aylarında planktondaki olası patlamalar ile, büyük bir olasılıkla bu etmen ortadan kalkmadan, hem etkisel hem de kütlesel olarak söz konusu yapının etkisinin katlanarak artmasına sebep olacaktır. Ne yazıktır ki son yaptığımız izleme çalışmaları, bu durumun gerçekleşme olasılığının hiç de azımsanamayacak oranda olduğunu işaret etmektedir. Bu çerçeveden hareketle, döneminde Marmara Denizi nde oluşan anomalilere kronolojik sıra ile, kısaca değinmek yerinde olacaktır. 60

62 Marmara Denizi nde döneminde gelişen anomaliler: döneminde Marmara Denizi nde pelagialde ve planktonda birbirini takip eden anomaliler gelişmiştir. Aynı zamanda söz konusu musilaj yapının dibe çökmesine bağlı olarak bentik yapıda kapsamlı değişikliklerin olduğu gözlenmiştir. 2. bölüm 2008 MAREM projesi verileri kapsamında, bentik veriler başlığı altında söz konusu değişime değinilecektir. Aşağıdaki tabloda Marmara Denizi nde yaşanan tür bazlı anomalilerin kronolojik dağılımı verilmiştir Ceratium türlerinde ciddi bir artış Sagitta türlerinde anormal artış Rhizostoma pulmo proliferasyonu Noctiluca miliaris blooming Narcomedusa proliferasyonu 15-45m arası Tarihleri arasında karışık blooming Musilaj agregat oluşumu ve gelişimi Ceratium tripos, C. furca, C. macroceros Sagitta setosa, S. minima, Krohnitta subtilis İstanbul Boğaziçi, Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi güney kesimleri. Hersek burnu civarı, Marmara Denizi orta kesimleri, K. Çekmece-B. Çekmece önleri, Marmara Adaları, Tekirdağ Karabiga Burnu arası, Doğanaslan Bankı na kadar yer alan bölge Planktonda dramatik balık yumurta ve larvası eksikliği (yokluğu) Planktonda Rhizosolenia calcar-avis dominansisi Solmundella bitentaculata Rhizosolenia calcar-avis ve Dinophysis caudata, Dinophysis tripos Homojen musilaj yapı, içinde hapsolmuş materyal. Hava kabarcıkları sayesinde yüzer kesim. Su yüzeyinde beyaz tabaka, Gerçek kütle yüzey-piknoklin arası. Sivriada batısı ve Kapıdağ Yarımadası kuzeyinde balık ölümleri. ( ) Musilaj agregatın tintinidler (Tintinposis sp.) ve siliatlar (Frontonia marina, Pleuronema coronatum) tarafından tüketilmeye başlanması. * Musilaj agregat içersinde homojen dağılımlı ve çok yoğun "oxea" ve plagiotriaenes sünger spikülleri benzeri yapılar bulunmaya başlamıştır. 61 Blooming öncesi efekti? Tipik Red Tide efekti Blooming öncesi efekti? Tipik blooming efekti Floc Macrofloc oluşumu Kremsi yüzey tabakası oluşumu Jelatinimsi yüzey tabakası oluşumu Piknoklin arayüzeyinde Yalancı dip False bottom oluşumu 25-80mderinliklerde Bulut claud, Ribbons ve Cobweb oluşumu

63 Musilaj agregatın kum, çamur partiküllerini tutması sonucunda çok büyük bir hızla dibe çökmesi Yüzey - termoklin arası blooming Tüm Marmara Denizi boyutunda zoofitoplankton kompozisyonunun değişimi.... Bentik yapıda tahribat. Gymnodinium flavum Bioluminesans özelliği Marmara Denizi nin doğusu (Körfez in ağız kısmı dahil) K. Çekmece önlerinden Şarköy açıklarına kadar olan bölge, Gemlik, Bandırma, Erdek ve Karabiga Körfezleri. Coscinodiscus granii Dip yapısının bir tabaka şeklinde kaplanarak Blanket oluşumu Tipik blooming efekti Musilaj agregat piknoklin-dip arasında... ( )... ( ) Körfez iç kısım, Küçük ve Büyük Çekmece iç kısım, Gemlik Bandırma sahil kesimi, Erdek Karabiga sahil kesimi. Ceratium furca Bioluminesans özelliği Kızıl su (Red-Tide) Marnara Denizi nin orta kesimleri, Çanakkale Boğazı Musilaj agregat yoğun bir şekilde Enoplus meridionalis tarafından kullanılmaya başlanması. Aynı şekilde Harpacticoidea, özellikle de Oncaea mediterranea tarafından üreme amaçlı olarak kullanılmaya başlanması. Musilaj agregatın bünyesinde barındırdığı çeşitli boylardaki partiküller sayesinde dibe çökmesi. Su hareketleri sayesinde, kütlenin üst kısmından kopan parçaların termoklin-piknoklin tabakası çevresinde tüllenme şeklinde kendini göstermesi. R calcar-avis blooming, tüm Marmara Denizi ve paralelinde çok yoğun Favella sp. Dead False Bottom oluşumu Dipte Dead False Bottom oluşumu. Su kolonunda claud, Ribbons Cobweb Blanket oluşumu Tüm su kütlesinde musilaj agregat bulunması Musilaj agregatın termo/piknoklin hattında yoğunlaşması. Yeni oluşan agregat ile eskinin karışarak dipte yer alması R calcar-avis yanı sıra; musilajfilik Phaeocystis globosa, Actinophrys sol ve Oikopleura dioica türlerinde kitlesel artışlar. Favella sp. paralel artışlar. Dipte tümü ile fauna değişimi, çok sayıda sessil türün yok olması, yeni türlerin dağılımı. Genelde Ichtioplankton (balık yumurta ve larvaları) ve zooplankton eksikliği. *Yukarıdaki tabloda kırmızı ile belirtilen durum bir fenomen olarak gelişmiştir. Sebebi ve ne olduğu ile ilgili araştırmalar devam etmektedir. Musilaj agregatın içersinde bu tarihten itibaren yoğun bir şekilde yer almaya başlayan sünger spikülleri benzeri yapıların müsilaj agregata nasıl karıştıkları bilinememektedir. 62

64 Bu anomalilerin başlıca nedeni; kirlenmenin 2 fazı dolayısı ile tür çeşitliliğinin azalması ve mevcut türlerin fert adetlerindeki artışlardır. Bilindiği gibi akuatik ortamlarda kirlilik olgusu temel olarak 3 faz üzerinden değerlendirilmektedir. 1. faz kirleticinin ortama verilmesini takip eden süreçte kirliliğe uyum göstermeyen türlerin ortamdan silinmesi olarak özetlenebilir. Marmara Denizi için bu süreç ilk olarak İstanbul Kanalizasyon Projesinin bilim camiasının karşı çıkmasına rağmen, "revizyon" adı altında devreye sokulması ile, senesinde Üsküdar Tuzla sahil şeridinde balık ölümleri ile kendini göstermiştir. Uzunca bir süredir ciddi tür erozyonuna sahip olan Marmara Denizi, bir süredir kirliliğin 2. fazı olan "mevcut türlerin fert adetlerindeki anomalileri" yaşamaktadır. Unutulmamalıdır ki, kirliliğin 3. ve son fazı; ortama bırakılacak önemsenmeyecek kadar ek bir miktar kirleticinin söz konusu ortamı abiyotik hale getirebileceğidir. Sonuç: Marmara Denizi genelinde 2007 senesinin eylül ayından bu yana "afet" olarak nitelendirilebilecek bir oluşum yaşanmaktadır. Raporlarımızda da belirtildiği gibi, bu durum "tür çeşitliliğinin erozyona uğraması sonucu, mevcut türlerin fert adetlerindeki artışın" vahim sonucudur. Söz konusu musilaj agregat oluşumu 2007 senesinin eylül ayında gerçekleşen büyük kapsamlı bir alg patlamasının sonucudur. Söz konusu olgunun bu aşamada durdurulması ve/veya "temizlenmesi" bilindiği kadarı ile pek olası gözükmemektedir. Ancak, 2007 eylül ayı şartlarının çok fazla değişmediğinden hareketle, bu tip ve/veya benzer sonuçların gelecekte de oluşması kuvvetle muhtemeldir. Bu sebeple su ürünleri istihsalimizin büyük bir bölümünü karşılayan ve belki de en önemlisi bir tek ülkeye ait olması bakımından dünyada tek örnek olan Marmara Denizi genelinde, özellikle ileriye dönük ivedi önlemlerin alınası zorunluluğu doğmuştur. Bu çerçeveden hareketle, yapılacakları "kısa vadede" ve "uzun vadede" yapılabilecekler olarak 2 gurup altında toplamak olasıdır. Kısa vadede yapılması gerekenler; 1- Durumun bir afet tanımı içersinde mütaala edilerek; a- Özellikle küçük/yerleşik balıkçı esas alınarak, afet durumu şartlarındaki muafiyet ve hükümlerin uygulanması, b- Su ürünleri Kanunu, BÖLÜM IV, Yasaklar ve Zabıta Hükümleri, Genel yasaklar, tahdit ve mükellefiyetler, Madde23, b) bendi gereğince Marmara Denizi ve Boğazlarda su ürünleri avcılığının, durum normale dönene değin, özel bir kısıtlama/düzenleme altına alınması, 2- Bakanlığın da katkıları ile, oluşumun gelişiminin izlenmesine mümkün olduğunca sık periyotlar ile devam edilmesi, konu ile ilgili sürdürülen ve yapılması planlanan bilimsel araştırmalara kaynak bulunması. Uzun vadede yapılması gerekenler; 1- Marmara Denizi nin coğrafi durumu ve biyolojik yapısı özelinde genel anlamda istihsal yeri olarak değerlendirilip, Su ürünleri Kanunu, BÖLÜM IV, Yasaklar ve Zabıta Hükümleri, Madde 20 gereğince vakit geçirilmeden uygulamaya sokulması, 2- Çevre mevzuatı gereğince, alıcı ortam ve atıksu parametreleri kabul edilebilir üst limitleri şartlarına uyulmasının, özellikle de Marmara Denizi nde kesinlik ve ivedilikle sağlanması, 63

65 3- Sedimanda biriken organik maddenin tüm su kütlesine dağılımının engellenebilmesi yönünden; Marmara Denizi ve Boğazlarda yapılan/yapılacak sondaj ve kazıların, bahsi geçen durumu yaratmayacak şartları sağlamasının titiz ve sürekli denetimi ve hafriyatın tekrar deniz ortamına boşaltılmasının kesinlikle engellenmesi, şeklinde özetlenebilir. Marmara Denizi nde yaşanan ekolojik sorunlar, geçen zamanın da acı bir şekilde bizlere gösterdiği gibi, yalnızca mühendislik becerisi ile çözülememektedir. Bir ortamdaki değişimlerin gerçek boyutları, nicelik ve nitelikleri ortam-canlı ilişkilerinin iyi bir şekilde bilinmesi ile açıklığa kavuşabilir. Bu nedenle kirlenme gibi, geniş çapta biyolojik etkisi olan bir konuda, ekologlar ile teknolojistlerin birlikte çalışmaları gerçeğe daha etkin yaklaşılmasını sağlayabilecektir. Marmara Denizi nde 1970 döneminden beri ciddi boyutlara ulaşan bir ötrifikasyon olayı yaşanmaktadır. Marmara Denizi sularına bırakılan organik kökenli atıklar, bazı balık türlerinin bu su kütlesinden uzaklaşmasına veya kaybolmasına yol açmış, buna karşın organik atıklardan yararlanan ve kirli sulardan etkilenmeyen başta bazı algler olmak üzere, belirli türlerde kütlesel çoğalmalar gözlenmeye başlamıştır. Marmara Denizi yıllardan beri birinci safha kirlenme olaylarının stresi altında bulunmaktadır. Marmara da limite gelmiş biyosönotik şartların ikinci safha kirlenmeye dönüştüğü bu dönemde, kirlenme yükünde oluşacak önemsenmeyen artışların dahi, yarı abiotik bir ortam yaratması işten bile değildir. Birikim alanlarında yığışmış yapıdan örnek ( Burgazada) Son yığışım alanında "beyaz tabaka" şeklinde yayılım ( ) 64

66 N40 :29':00" - E027 :00':00" musilaj materyal genel görünüm N40 :29':00" - E027 :00':00" musilaj materyal genel görünüm N40 :29':00" - E027 :00':00" musilaj materyal genel görünüm 65

67 Rhizosolenia calcar-avis Dinophysis caudata Dinophysis tripos Blooming başlangıcında yoğun Rhizosolenia calcar-avis Blooming başlangıcında yoğun Dinophysis caudata Canlı, parçalanmamış Rhizosolenia calcaravis 66 Dinophysis caudata ve arka fonda Rhizosolenia calcar-avis çeperleri

68 Musilaj agregat içersinde yer alan sünger spikülü benzeri yapılardan örnekler. 67

69 Musilaj agregatın deniz dibinde ROV ile alınmış birikim görüntüleri 68

70 İstasyonlar bazında data kartları: İzleme 1. Tarih: 15/09/2007 Seri No: lartuz-203 Arz: N40 :34':25" Tul: E027 :14':30" Saat: 09:33 İstasyon No: 40 Proje: İzleme 1 Derinlik: m Sec-Disc: 2.30 m Renk Kodu: 04 Hava Sıc.: 27 T C Hava Bas.: mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

71 Tarih: 15/09/2007 Seri No: lartuz-204 Arz: N40 :31':30" Tul: E027 :14':29" Saat: 13:16 İstasyon No: 38 Proje: İzleme 1 Derinlik: m Sec-Disc: 2.40 m Renk Kodu: 04 Hava Sıc.: 29 T C Hava Bas.: mbar Der T C Sal Cl SIGMA- T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

72 Tarih: 18/09/2007 Seri No: lartuz-205 Arz: N40 :32':00" Tul: E027 :00':00" Saat: 10:25 İstasyon No: 36 Proje: İzleme 1 Derinlik: m Sec-Disc: 2.40 m Renk Kodu: 04 Hava Sıc.: 28 T C Hava Bas.: mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

73 İzleme 2. Tarih: 26/10/2007 Seri No: lartuz-194 Arz: N40 :44':00" Tul: E028 :00':00" Saat: 09:55 İstasyon No: 23 Proje: bloom-2007 Derinlik: m Sec-Disc: 3.7 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 17 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

74 Tarih: 26/10/2007 Seri No: lartuz-192 Arz: N40 :29':00" Tul: E027 :00':00" Saat: İstasyon No: 35 Proje: bloom-2007 Derinlik: m Sec-Disc: 5.50 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 20 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA- T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

75 Tarih: 26/10/2007 Seri No: lartuz-195 Arz: N40 :41':00" Tul: E028 :34':00" Saat: 16:40 İstasyon No: 17 Proje: bloom-2007 Derinlik: m Sec-Disc: 5.50 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 17 T C Hava Bas.: 1028 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

76 Tarih: 27/10/2007 Seri No: lartuz-193 Arz: N40 :45':05" Tul: E029 :16':04" Saat: 08:30 İstasyon No: 1i Proje: bloom-2007 Derinlik: m Sec-Disc: 6.00 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 19 T C Hava Bas.: 1024 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , ,

77 İzleme 3. Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-206 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :21':18" Saat: 07:12 İstasyon No: 1 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: 05 Hava Sıc.: 11.7 T C Hava Bas.: 1015 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

78 Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-207 Arz: N40 :43':18" Tul: E029 :21':14" Saat: 09:08 İstasyon No: 2 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: 05 Hava Sıc.: 12.4 T C Hava Bas.: 1016 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , ,

79 Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-208 Arz: N40 :41':42" Tul: E029 :21':12" Saat: 11:00 İstasyon No: 3 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: 05 Hava Sıc.: 12.3 T C Hava Bas.: 1016 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

80 Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-209 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :27':46" Saat: 13:52 İstasyon No: 4 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: 05 Hava Sıc.: 12.4 T C Hava Bas.: 1016 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

81 Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-210 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :31':47" Saat: 15:35 İstasyon No: 5 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: 05 Hava Sıc.: 12.2 T C Hava Bas.: 1016 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

82 Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-211 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :39':10" Saat: 17:16 İstasyon No: 6 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: 9.00 m Renk Kodu: 05 Hava Sıc.: 11.9 T C Hava Bas.: 1016 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

83 Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-212 Arz: N40 :43':50" Tul: E029 :45':30" Saat: 18:33 İstasyon No: 7 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: 8.00 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 12 T C Hava Bas.: 1016 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

84 Tarih: 16/11/2007 Seri No: lartuz-213 Arz: N40 :44':10" Tul: E029 :49':39" Saat: 19:11 İstasyon No: 8 Proje: İzleme 3 Derinlik: m Sec-Disc: 6.00 m Renk Kodu: 04 Hava Sıc.: 11.1 T C Hava Bas.: 1016 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

85 İzleme 4. Tarih: 12/02/2007 Seri No: lartuz-201 Arz: N40 :56':35" Tul: E028 :36':04" Saat: 13:12 İstasyon No: 1 Proje: Derinlik: m Sec-Disc: 5.50 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 10 T C Hava Bas.: 928 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , ,

86 Tarih: 12/02/2007 Seri No: lartuz-202 Arz: N40 :48':05" Tul: E028 :47':54" Saat: 17:00 İstasyon No: 2 Proje: Derinlik: 1, m Sec-Disc: 5.50 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 9.44 T C Hava Bas.: 928 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , ,

87 İzleme 5. Tarih: 17/12/2007 Seri No: lartuz-196 Arz: N40 :59':28" Tul: E028 :34':23" Saat: 19:30 İstasyon No: 1 Proje: Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 4 T C Hava Bas.: 1022 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

88 Tarih: 18/12/2007 Seri No: lartuz-197 Arz: N40 :59':22" Tul: E028 :34':22" Saat: 19:34 İstasyon No: 1 Proje: Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 2 T C Hava Bas.: 1023 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

89 Tarih: 18/12/2007 Seri No: lartuz-198 Arz: N40 :51':12" Tul: E028 :32':31" Saat: 23:22 İstasyon No: 2 Proje: Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: T C Hava Bas.: mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , ,

90 Tarih: 18/12/2007 Seri No: lartuz-199 Arz: N40 :36':00" Tul: E028 :34':23" Saat: 24:45 İstasyon No: 3 Proje: Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: T C Hava Bas.: 1023 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , ,

91 İzleme 6. Tarih: 07/02/2008 Seri No: lartuz-215 Arz: N40 :42':14" Tul: E028 :30':38" Saat: 12:20 İstasyon No: iz2 Proje: İzleme 6 Derinlik: m Sec-Disc: 5.50 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 11 T C Hava Bas.: 1018 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , ,

92 Tarih: 07/02/2008 Seri No: lartuz-216 Arz: N40 :32':59" Tul: E028 :20':34" Saat: 17:11 İstasyon No: iz 3 Proje: İzleme 6 Derinlik: m Sec-Disc: 6.00 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 10.5 T C Hava Bas.: 1018 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

93 Tarih: 02/07/2008 Seri No: lartuz-214 Arz: N40 :53':04" Tul: E028 :33':51" Saat: 09:08 İstasyon No: iz1 Proje: İzleme 6 Derinlik: m Sec-Disc: 6.50 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 13 T C Hava Bas.: 1018 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , ,

94 İzleme 7. Tarih: 10/03/2008 Seri No: lartuz-200 Arz: N40 :53':04" Tul: E028 :33':51" Saat: İstasyon No: 1g Proje: Derinlik: m Sec-Disc: 6.00 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 15 T C Hava Bas.: 1022 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , ,

95 Meteorolojik veriler: Oşinografik ve Biyolojik verilerin değerlendirilmesinde en önemli unsurlardan biri de meteorolojik şartlardır. Bu sebeple Marmara Denizi genelinde 22 adet sabit istasyonda 365 gün her saat başı olmak üzere on-line ölçümler yapılmakta ve veri tabanına eş zamanlı olarak işlenmektedir. Aşağıdaki haritada meteorolojik ölçüm istasyonlarının konumları gösterilmiştir. Marmara Denizi geneli sabit meteorolojik istasyon dağılımı Metod: Marmara Denizi genelinde 22 adet sabit istasyondan on-line olarak her saat başı ve buna ek deniz araştırmaları süresince istasyonlar bazında aşağıdaki meteorolojik veriler toplanmakta ve eş zamanlı olarak veri tabanına girilmektedir. - Hava sıcaklığı - Hava basıncı - Görüş Mesafesi - Nem durumu - Rüzgar hızı - Rüzgar yönü - Yağış durumu ve miktarı İstasyonlar bazında çalışmanın olduğu dönem boyunca; - Hava sıcaklığı - Yüzey su sıcaklığı - Hava Basıncı - Rüzgar şiddeti - Rüzgar yönü - Genel hava durumu (güneşli, parçalı bulutlu, yağış v.b.) veriler veri tablolarına ve data-kartlara işlenmektedir. 94

96 15/09/ /03/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama meteorolojik verileri: 15/09/ /03/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama hava sıcaklığı dağılımı 15/09/ /03/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama görüş mesafesi dağılımı 15/09/ /03/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama nem dağılımı 95

97 15/09/ /03/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama rüzgar hızı dağılımı 15/09/ /03/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama hava basıncı dağılımı 15/03/ /06/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama meteorolojik verileri: 15/03/ /06/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama hava sıcaklığı dağılımı 96

98 15/03/ /06/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama görüş mesafesi dağılımı 15/03/ /06/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama nem dağılımı 15/03/ /06/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama rüzgar hızı dağılımı 97

99 15/03/ /06/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama hava basıncı dağılımı 98

100 BÖLÜM Dönemi Hidrografik-Biyolojik-Sedimantolojik-Klimatolojik İstasyon Çalışmaları verileri 99

101 100

102 GİRİŞ: "Marmara Denizi nin değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi" isimli proje ilk olarak İlham Artüz ve Olav Aasen yöneticiliğinde Et ve Balık kurumu bünyesinde 1954 senesinde başlatılmıştır senesinde İ.Ü. Fen Fakültesine bağlı Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsünün kuruluşu ile birlikte, söz konusu proje periyodik bir hale getirilmiş ve 1982 senesine değin düzenli bir şekilde sürdürülmüştür. 80 li senelerde H.A.E. lağv edilmesi ile birlikte projenin sorumluğunu yine İlham Artüz başkanlığında İ.Ü. Çevre Bilimleri Fakültesi üstlenmiş ve 80 li yılların sonlarına değin düzenli bir şekilde sürdürmüştür. 80 li yılların sonlarından itibaren söz konusu proje yine İlham Artüz ün yöneticiliğinde İ.T.Ü. gemi İnşaat ve Denizbilimleri fakültesinde devam ettirilmiş ve 1993 senesinde İlham Artüz ün vefatı ile proje sorumluluğunu söz konusu periyodik ölçümlerin devam ettirilebilmesi amacı ile, M. Levent Artüz ilk sene İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Denizbilimleri Fakültesinde İ.Ü. ile ortaklaşa yürütülen ölçümlerin yöneticiliğini geçekleştirmiştir. Takip eden yıllarda söz konusu proje M. Levent Artüz ve O. Bülent Artüz ün çabaları ile kesintisiz olarak devam ettirilmiş ve 2006 senesinden beri de Sevinç-Erdal İnönü Vakfı bünyesinde gerçekleştirilmektedir. "Marmara Denizi nin değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi" veya diğer adı ile MAREM (Marmara Environmental Monitoring Project) ana projesi, bir deniz için yapılmış en uzun soluklu izleme projelerinin başında gelmektedir senesinde bu güne, Marmara Denizi ve Boğazlarda, yatayda 50 adet temel istasyonda yaklaşık 25 adet parametrenin, derinliğin elverdiği kesitlerde (0.5m-1200m) ölçümlenmesi şeklinde gerçekleştirilmiştir. İlham Artüz tarafından ilk defa 1980 senesinde, Marmara Denizi baz alınarak, yapılan deniz araştırmalarının bir çatı altında toplanarak bir veri tabanı oluşturulması fikri ortaya atılmıştır. Bu fikrin filizlenmesini takiben, özellikle 1954 senesinden başlamak üzere Et ve Balık Kurumu ve Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü ölçüm sonuçları temel alınarak, 80 li senelerin başında verilerin depolanması ve hesaplamaların yapılması digital ortama taşınmıştır senesinden günümüze, söz konusu ölçümlerin yapılabilmesi için ciddi ve çok kapsamlı bir alet parkı oluşturulmuştur. Projenin multi-displiner yapısı, kendisini her konuda göstermektedir. Eğitimini Elektronik mühendisliği üzerine yapmış, uygulamalarını sistem programcılığı ve projelerin bilgisayar ortamında değerlendirilmesi üzerine yıllarca çalışmış olan O.Bülent Artüz, en son teknolojilerin araştırma ortamlarında kullanılmasını, denenmesini sağlayacak ortamları yaratmıştır. Projelerin günümüz teknolojileri ile daha çok kişiye ulaşması-paylaşılması için, internet ortamında çalışan, proje yönetim programı yazıp, yapılan araştırmaların bu proje yönetim programı dahilinde değerlendirilebilmesini sağlayıp, sistemi kullanmak isteyen tüm araştırmacılara, üye olup çalışma imkanı sağlamıştır. Böylece araştırmacılar, verilerini sisteme girip değerlendirebilecekleri ve diğer araştırmacılar ile paylaşabilecekleri gibi, sistemin web sitesinde yaptıkları araştırmayı yayınlayabilmektedirler. Sistem araştırmacılara, ölçtükleri fiziksel verilerin depolanması için ayrıntılı bir veri tabanı ortamı sunarken, aynı zamanda bu verilerin matematiksel olarak hesaplanması, grafiksel olarak gösterimleri ve harita sistemi üzerinde konumlarının belirtilmesi açısından yardımcı olmaktadır. 101

103 Son gelişmelerden sonra, sadece fiziksel ölçüm verileri değil, araştırma sırasında elde edilen tüm canlı, cansız varlıkların sınıflandırılması, görsellerinin depolanması, bireysel ve kütlesel ölçümlerinin kayıt edilmesi için yeni bir veritabanı ortamı daha hazırlanmıştır. Bu veri tabanına girilen tüm veriler yine hem grafiksel olarak hem de harita üzerinde konum olarak değerlendirilip sunulabilmektedir. Araştırmacı, proje bilgilerini detaylı olarak girdikten sonra, projenin içinde değerlendirilmiş tek bir canlıdan tüm canlılara kadar, tüm proje içindeki dağılımını tümüyle görüntüsel bir ortamda izleyebilmektedir. Sistem, projeyi yöneten proje liderine, bir çok kolaylıklar sunar. Proje lideri altında çalışacak elemanlara çeşitli görevler verip, projede onlarında çalışmalarını sağlayabilir. Proje bittiğinde, kimin ne işle çalıştığı neler yaptığı, oluşan raporlardan izlenebilir. Günümüz projelerinde, bu sistemi sahada da kullanabilmekteyiz. Daha ölçümler yapılıp sisteme girildiği andan itibaren, başka bir yerde olan proje izleyicileri veya proje yöneticisi, projenin datalarına erişebilmektedir. Böylece farklı yerlerde aynı anda sefer çıkmış olan alt proje gruplarının, tek bir proje çatısı altında, tek bir yönetici tarafından değerlendirilmeleri sağlanabilmektedir. Internet ortamı sayesinde farklı yerlerde aynı anda devam eden alt gruplar, tek bir proje altında toplanabilmektedir. Proje sona erdikten sonra, projenin web ortamında yayınlanması, proje liderinin isteği doğrultusunda nelerin yayınlanıp yayınlanmayacağına karar vermesi ile oluşmaktadır. Böylece sisteme ait web sitesinde Projeler kısmı altında yapılan araştırma yayınlanmaktadır. Günümüzde yapılan projeler, daha sahada iken sisteme girilebilirken, elimizde bulunan daha önceki çalışmalara ait veriler de sisteme kayıt edilmiş ve böylece projenin ana amacı olan, ortamın yıllar içindeki değişimi de değerlendirilebilecek hale gelmiştir. Marmara ve Boğazlarında 1681 yılından günümüze kadar pek çok araştırma gerçekleştirilmiş ve geniş bir konu yelpazesi oluşturan inceleme ve irdelemeler yapılmıştır. Bu araştırmaların ortaya koyduğu veriler bu son derece ilginç ve büyük bir dinamizme sahip su kütlesinin temel yapısını öğrenmemize taban oluşturmuştur li yıllara kadar, bu klasik yapıdan hemen hemen hiç farklılık göstermeyen Marmara suları, bu yıldan sonra çevresinde hızla gelişen ve çeşitlenen endüstriler, deniz taşımacılığının yoğunlaşması, bunlara bağlı olarak artan nüfus-göç olgusu, Marmara Denizi nin oşinografik parametrelerinde köklü değişimlere yol açmış ve bu süreç sürekli olarak da devam etmektedir lı yıllara kadar Türkiye su ürünleri üretiminde 22% dolayında katkısı olan Marmara Denizi nde bu katkı 2000 li yılların başından sonra yüzde 5% mertebesine kadar inmiştir. Suda çözünmüş ve/veya süspansiyon (askıdaki) halindeki maddelerin yoğunluğundaki artış, denizin primer prodüktivitesini gerçekleştiren güneşin enerjisinin ulaşabildiği derinliği büyük çapta çaldığından, su kütlesinin fotosenteze dayalı oksijen üretimi azaldığı gibi, büyük bölümü organik, oksitlenme nedeni ile oksijen yitiren materyalden oluşan bu birikim atmosferle etkileşim ve/veya akıntılarla taşınarak Marmara Denizi ekosistemine ulaşan oksijenin de hızla azalmasına neden olmaktadır. Marmara Denizi nde ışık geçirgenliğini engelleyen bu etmen, zaman içersinde, tabanda bir yığışıma da sebep olmaktadır. Bunun yanı sıra, Karadeniz e dökülen ırmak ve nehirlerin getirdikleri tuzluluğu Sal arasında değişen tatlısular ve Akdeniz den gelen ve Marmara çanağının büyük bölümünü dolduran Sal arasındaki tuzlu suların oluşturdukları tabakalaşma nedeni ile, madde alış-verişinde düşey doğrultuda da kısıtlanmış bir yapıya sahiptir. 102

104 Başka bir deyişle, Marmara Denizi birbiri üzerinde yer almış, hidrografik özellikleri açısından son derece farklı iki su kütlesinden, iki ayrı denizden oluşan bir yapıya sahiptir. Karadeniz den gelen su miktarına ve özellikle de mevsimsel atmosferik değişimlere göre kalınlığı 50-75m arasında değişen Karadeniz kökenli üst su kütlesinde su sıcaklıkları ortalama değerler olarak 6 C ile 27 C arasında değişime uğrarken, alt su kütlesinde sıcaklık değişimleri hemen hemen hiç bir farklılık göstermemekte, bütün bir yıl boyunca 14.2ºC~15ºC arasında, 0.8ºC gibi bir salınım yapmaktadır. Soğuk suların sıcak su kütlelerinin üzerinde kalabilmesi, kütlelerin tuz içeriğinin (salintelerin) yaratığı yoğunluk farklarına dayanmaktadır. Örneğin; soğuk su kütlesi altında 14 C gibi, sıcak bir su kütlesinin bulunmasına yol açtığından bu durum inversiyon olarak nitelendirilmektedir. Marmara Denizi, bağlı olduğu Karadeniz, Ege Denizi ve Akdeniz gibi yarı izole denizlerle olan madde alış-verişinde, dar ve sığ eşiklerle donatılmış Boğazlar nedeni ile son derece kısıtlı bir konuma sahiptir. Bunun sonucunda da farklı katmanlarda farklı biyolojik olayların geliştiği, farklı katmanlarda farklı formların yer aldığı zengin bir biyolojik yapıya sahiptir. Bu farklılığı oluşturan etmenlerden birisi de, Marmara Denizi ni boydan boya kat eden fay hattının özelliklerine bağlı olan bölgedir. Bu bölgede fay hattı boyunca farklı mineral konsantrasyonları, fay hattının aktivitesine bağlı farklı gaz konsantrasyonları, fay hattı boyunca yüzeye çıkan sıcak su dolayısı oluşmuş mikro-kozmos bölgeleri ve fay hattı dolayısı ile bölgede farklı jeolojik deformasyonun sonucu oluşmuş olan habitat, diğer bölümlerden bir hayli farklılık göstermektedir. Aynı şekilde Marmara Sistemi içinde bulunan 3 adet 1000m üzerinde derinliğe sahip çukur da, özgün yapıları ve bu güne değin çok az araştırılmış olmaları bakımından büyük önem arz etmektedir. Marmara Denizi nde bulunan basenler (Özbay, 2000.) Marmara Denizi nin biyolojik ve oşinografik özelliklerini ortaya koyan önceki çalışmalar ve veriler, değişimlerin hızı ve bir birleri ile etkileşen dinamizmi nedeni ile durumun günümüzdeki boyutlarının bilinmesine yardımcı olmakla birlikte, gerçek durumun saptanmasına olanak sağlayamamaktadır. Bu dinamizm karşısında, daha önceki çalışmaların ışığı altında günümüzdeki durumun saptanmasında, bu denizle ilgili mühendislik, ekonomik, ulaşım vb. girişimlerde sağlıklı sonuçlara varabilmek için büyük yarar sağlayabilecek ve Marmara Denizi ni ve çevresini koruyabilmek için gerekli önlemlere ciddi bir bilimsel destek sağlayabilecektir. 103

105 Bu bölümde kısaca açıklanan nedenler ile ele alınan bu projenin amaçlarının ana hatları aşağıdaki gibi özetlenebilir: -.Marmara Denizi nin alt ve üst su katmanlarındaki genel durumun saptanması, -.Söz konusu bölgenin ekolojik özellikleri, fauna ve florası ve oşinografik özellikleri hakkında oluşturulmuş veri tabanının sürdürülebilirliği, -.Uzun yıllardan beri Marmara da gerçekleştirilmiş çalışmaların sonuç ve verilerinden yararlanılarak, değişim hız ve trendinin saptanması, -.Marmara Denizi nde çeşitli amaçlarla ele alınacak projeler ve tasarımlar için gerekli bilimsel veri tabanı ve öneri paketlerinin oluşturulması, -.Vakfımız programlarında yer alan proje konuları ile ilgili öğrencilere eğitim ve öğretim amaçlı uygulamalar yaptırılarak, bu konularda verimliliğin sağlanması, -.Marmara Denizi çevresinde, bu proje kapsamındaki konularda yapılabilecek çalışmalara ilişkin olanaklara sahip, ancak birbirinden ayrı ve iletişim açısından son derece kısıtlı grupların birlikteliğini sağlayacak bir zeminin oluşturulması, -.Yapılacak gözlem, analiz ve bunlara dayalı orijinal yorumlar içeren ve her biri başlı başına değer taşıyacak orijinal bilimsel yayınların meydana gelmesini sağlamak. 104

106 İSTASYON DAĞILIM VE KONUMLARI: Oşinografik İstasyonlar: Proje kapsamında aşağıda mevki ve detayları verilen 55 adet istasyonda oşinografik ölçümler yapılmıştır. S Proje İstasyon Arz Tul Der Tarih [Saat] 1 MAREM b N41 :12':00" E029 :07':00" 64m 05/08/2008 [10:22] 2 MAREM b N41 :09':30" E029 :04':15" 23.3m 05/08/2008 [11:27] 3 MAREM b N41 :04':45" E029 :03':24" 58.6m 05/08/2008 [12:14] 4 MAREM b N41 :02':47" E029 :02':27" 29m 05/08/2008 [12:38] 5 MAREM b N41 :01':19" E028 :59':00" 35m 05/08/2008 [13:07] 6 MAREM h N41 :01':18" E028 :58':04" 29m 05/08/2008 [13:50] 7 MAREM h N41 :01':59" E028 :57':06" 29m 05/08/2008 [14:00] 8 MAREM h N41 :01':53" E028 :57':34" 5m 05/08/2008 [14:10] 9 MAREM N40 :58':36" E029 :01':02" 15m 05/08/2008 [14:38] 10 MAREM N40 :57':00" E028 :58':30" 51m 05/08/2008 [15:19] 11 MAREM N40 :54':30" E028 :58':50" 53m 05/08/2008 [16:14] 12 MAREM N40 :50':00" E029 :00':00" 520m 05/08/2008 [17:04] 13 MAREM N40 :49':42" E029 :10':00" 97m 05/08/2008 [20:07] 14 MAREM i N40 :45':00" E029 :16':00" 318m 05/08/2008 [21:15] 15 MAREM i N40 :44':40" E029 :21':18" 202m 06/08/2008 [08:10] 16 MAREM i N40 :43':18" E029 :21':14" 83m 06/08/2008 [08:30] 17 MAREM i N40 :44':40" E029 :27':46" 58m 06/08/2008 [09:35] 18 MAREM i N40 :44':17" E029 :31':31" 17m 06/08/2008 [10:35] 19 MAREM i N40 :44':40" E029 :39':10" 127m 06/08/2008 [11:30] 20 MAREM i N40 :43':50" E029 :45':30" 69m 06/08/2008 [13:04] 21 MAREM i N40 :44':09" E029 :50':00" 34m 06/08/2008 [14:57] 22 MAREM i N40 :41':42" E029 :21':12" 24m 06/08/2008 [21:18] 23 MAREM N40 :42':00" E029 :10':14" 850m 07/08/2008 [09:40] 24 MAREM N40 :42':17" E028 :59':12" 1000m 07/08/2008 [11:02] 25 MAREM N40 :26':22" E028 :45':27" 65m 07/08/2008 [16:31] 26 MAREM N40 :26':00" E028 :50':19" 72m 07/08/2008 [17:18] 27 MAREM N40 :26':00" E029 :01':00" 87m 07/08/2008 [19:04] 28 MAREM N40 :29':20" E028 :50':20" 54m 07/08/2008 [20:34] 29 MAREM N40 :26':00" E028 :34':00" 49m 08/08/2008 [07:55] 30 MAREM N40 :41':00" E028 :34':01" 412m 08/08/2008 [11:05] 31 MAREM N40 :56':51" E028 :45':02" 63m 08/08/2008 [15:41] 32 MAREM N40 :57':00" E028 :33':00" 56m 08/08/2008 [17:20] 33 MAREM N41 :03':00" E028 :15':00" 45m 08/08/2008 [20:37] 34 MAREM N40 :58':29" E028 :00':43" 60m 09/08/2008 [07:28] 35 MAREM N40 :44':00" E028 :00':00" 1042m 09/08/2008 [12:00] 36 MAREM N40 :32':00" E028 :00':03" 45m 09/08/2008 [14:37] 37 MAREM N40 :25':06" E028 :02':54" 45m 09/08/2008 [15:42] 38 MAREM N40 :23':12" E027 :56':10" 39m 09/08/2008 [16:32] 39 MAREM N40 :22':00" E027 :49':01" 33m 10/08/2008 [07:09] 40 MAREM N40 :22':01" E027 :43':00" 38m 10/08/2008 [08:10] 41 MAREM N40 :23':48" E027 :26':54" 39m 10/08/2008 [10:11] 105

107 S Proje İstasyon Arz Tul Der Tarih [Saat] 42 MAREM N40 :34':12" E027 :32':25" 70m 10/08/2008 [11:56] 43 MAREM N40 :54':24" E027 :32':17" 71m 10/08/2008 [16:27] 44 MAREM N40 :40':00" E027 :27':00" 125m 11/08/2008 [10:20] 45 MAREM N40 :34':04" E027 :14':49" 80m 11/08/2008 [11:50] 46 MAREM N40 :31':30" E027 :14':30" 65m 11/08/2008 [12:38] 47 MAREM N40 :25':30" E027 :00':00" 57m 11/08/2008 [16:48] 48 MAREM N40 :29':00" E027 :00':00" 55m 11/08/2008 [17:35] 49 MAREM c N40 :27':06" E026 :51':03" 31.5m 11/08/2008 [18:35] 50 MAREM c N40 :26':01" E026 :45':01" 70m 11/08/2008 [19:19] 51 MAREM c N40 :18':21" E026 :35':49" 62m 12/08/2008 [07:50] 52 MAREM c N40 :13':01" E026 :26':49" 81m 12/08/2008 [09:14] 53 MAREM c N40 :09':41" E026 :23':39" 81m 12/08/2008 [09:58] 54 MAREM c N40 :06':41" E026 :21':19" 76m 12/08/2008 [10:32] 55 MAREM N40 :32':00" E027 :00':00" 45m 12/08/2008 [20:20] Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyon dağılımını gösterir harita Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda derinlik dağılımını gösterir harita (Boğaziçi) 106

108 Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda derinlik dağılımını gösterir harita (İzmit Körfezi) Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda derinlik dağılımını gösterir harita (orta Marmara) Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda derinlik dağılımını gösterir harita (Çanakkale Boğazı) 107

109 OŞİNOGRAFİ ÖLÇÜM HAM VERİLERİ: Sevinç-Erdal İnönü Vakfı, Deniz araştırmaları birimi tarafından Marmara Denizi Değişen Oşinografik şartların İzlenmesi (MAREM-Marmara Environmental Monitoring) projesi çerçevesince gerçekleştirilmiş seferlerde elde edilen Temperatür, Salinite, Klornite, Yoğunluk (Sigma-T), Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ), Çözünmüş Oksijen (mg/l)-(ml/l), ph ve Ses Hızı verileri ortalama değerlerinin derinlik ve bölgeler itibarı ile dağılımı takip eden tablolarda verilmiştir. Ayrıca her bir ölçüm gurubunun koordinatları da Marsden Kareleme yöntemine göre tablolarda belirtilmiştir. Ölçümlere ve Tablolara İlişkin Açıklamalar Proje çerçevesinde yapılan ölçüm değerleri aşağıdaki bölümlerde yer almaktadır. Tüm ölçüm değerleri HQL Hidrografi programı ile sağlanan veri tablolarına işlenmiş, ön değerlerden türetilen parametreler örneğin, Klorinite (Cl ), Sigma-T, Konduktivite (mmhos/cm 2 ), ml/1, Ses hızı (S.Spx10), HQL Hidrografi programında, "U.S. Navy Hydrographic Tables" da verilen esaslara göre hesaplanarak Veri Tabloları ndaki yerlerine otomatik olarak işlenmiştir. HQL programı çerçevesinde, çalışılan bölgeye ilişkin Veri Tablolarında yer alan Parametrelerin istatistik değerlendirmesi de tablolar halinde elde edilmiştir. Bu Tablolarda l. Sütunda Derinlik (m), 2. Sütunda ölçülen parametrenin söz konusu bölgedeki MİN imal değeri, 3. sütunda MAX imal değeri, 4. sütunda bu iki ekstrem arasındaki FARK, 5. sütunda söz konusu derinlikte istatistik değerlendirmeye giren ölçüm ADET i, 6. ORT alama, 7. sütunda S tandart DEV iasyon (sapma), 8. sütunda VARyans, 9. sütunda S tandart E rror of the M ean (Ortalama standart hatası), 10. sütunda Ortalama değerin (ORT.Düz =a+2b+c/4) seklinde düzeltilmesi, 11. sütunda yüzeyden itibaren aşağı doğru uzanan su sütunu HACİM ine göre, söz konusu parametrenin ORT alama değeri, 12. sütunda ise HACİM S tandart DEV iasyonu gösterilmektedir. Örneğin: mg/l nin 75m lik su sütunundaki hacme göre ortalama yoğunluğu 5.08mg/l dir. Halbuki 25m deki yoğunluğu 3.10mg/l, 50m de 1,40mg/l, 75m de ise, yalnızca 0.82mg/l dir. Hacme göre olan yüksek değer 10m kalınlıktaki su kütlesinin, atmosfer ile direkt temas ve karışımlar nedeni ile, ortalama 6.80mg/l lik oldukça yüksek konsantrasyonun doğal sonucudur. Bu sunumun kapsamında hacim olanak vermediğinden, istasyonlar bazında istatistik değerlendirmeler sadece Marmara Denizi geneli için verilmiştir. İstasyonlar bazında ölçüm değerleri ise, veri tabloları şeklinde ve grafikler halinde ilgili bölümde yer almaktadır. 108

110 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: T C DER. (m) PROJE: MAREM-2008 MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Sıcaklık (T C) ortalamaları istatistik değerleri 109

111 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: SAL DER. (m) PROJE: MAREM-2008 MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Tuzluluk (Sal ) ortalamaları istatistik değerleri 110

112 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: CL DER. (m) PROJE: MAREM-2008 MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Klornite (CL ) ortalamaları istatistik değerleri 111

113 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: SIGMA-T PROJE: MAREM-2008 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri 112

114 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: mmhos DER. (m) PROJE: MAREM-2008 MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Elektrik İletkenliği (mhos cm 2 ) ortalamaları istatistik değerleri 113

115 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: S.Sp. PROJE: MAREM-2008 DER. (m) MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Ses Hızı (Sound Speed) ortalamaları istatistik değerleri 114

116 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: (mg/l) DER. (m) PROJE: MAREM-2008 MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Çözünmüş Oksijen (mg/i) ortalamaları istatistik değerleri 115

117 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: (ml/l) DER. (m) PROJE: MAREM-2008 MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) Çözünmüş Oksijen (ml/i) ortalamaları istatistik değerleri 116

118 Başlama Tarihi: 05/08/2008 Emin: E029 :50':00" Nmin: N40 :06':41" Bitiş Tarihi: 12/08/2008 Emax: E026 :21':19" Nmax: N41 :12':00" PARAMETRE: ph DER. (m) PROJE: MAREM-2008 MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. DÜZ. HACİM ORT. HACİM S.DEV , Marmara Denizi tüm istasyonlar (05/08/ /08/2008) ph ortalamaları istatistik değerleri 117

119 Bulanıklık (Secchi-Disc değerleri) Marmara Denizi nde günümüze değin neredeyse eksiksiz olarak ölçümü yapılmış parametrelerin başında gelen sularda bulanıklık ve berraklık durumunun (ışık geçirgenliğinin) ölçülmesi, söz konusu bölgelerin su kalitesi açısından önem taşımaktadır. Marmara Denizi nin Değişen Oşinografik Şartları projesi çerçevesince, hem geçmişte hem de günümüzde Oşinografik, Bentik veya Plankton örnekleme istasyonlarında ölçümlenen Secchi-Disc derinlikleri, aynı zamanda da en yaygın ölçümü yapılmış parametre olarak veri tabanında yer almaktadır. Aşağıda yer alan haritalarda 2008 yaz döneminde, istasyonlar bazında, Secchi-Disc ölçüm sonuçları verilmiştir. Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda bulanıklık derinlik dağılımını (Secchi-disc) gösterir harita (Boğaziçi) Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda bulanıklık derinlik dağılımını (Secchi-disc) gösterir harita (İzmit Körfezi) 118

120 Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda bulanıklık derinlik dağılımını (Secchi-disc) gösterir harita (Orta Marmara) Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde oşinografik istasyonlarda bulanıklık derinlik dağılımını (Secchi-disc) gösterir harita (Çanakkale Boğazı) Boğaziçi nde Secchi-Disc ölçüm safhası 119

121 Data Kartları: Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-217 Arz: N41 :12':00" Tul: E029 :07':00" Saat: 10:22 İstasyon No: 1b Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 12 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

122 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-218 Arz: N41 :09':30" Tul: E029 :04':15" Saat: 11:27 İstasyon No: 2b Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 12.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , ,

123 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-219 Arz: N41 :04':45" Tul: E029 :03':24" Saat: 12:14 İstasyon No: 4b Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 10 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , ,

124 Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-9 Arz: N41 :02':47" Tul: E029 :02':27" Saat: 12:38 İstasyon No: 5b Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 11 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , ,

125 Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-10 Arz: N41 :01':19" Tul: E028 :59':00" Saat: 13:07 İstasyon No: 6b Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

126 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-220 Arz: N41 :01':18" Tul: E028 :58':04" Saat: 13:50 İstasyon No: 2h Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 4 m Renk Kodu: 2 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , ,

127 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-221 Arz: N41 :01':59" Tul: E028 :57':06" Saat: 14:00 İstasyon No: 3h Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 2.5 m Renk Kodu: 2 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , ,

128 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-222 Arz: N41 :01':53" Tul: E028 :57':34" Saat: 14:10 İstasyon No: 4h Proje: MAREM-2008 Derinlik: 5.00 m Sec-Disc: 2 m Renk Kodu: 2 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , ,

129 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-223 Arz: N40 :58':36" Tul: E029 :01':02" Saat: 14:38 İstasyon No: 45 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

130 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-224 Arz: N40 :57':00" Tul: E028 :58':30" Saat: 15:19 İstasyon No: 8 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

131 Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-11 Arz: N40 :54':30" Tul: E028 :58':50" Saat: 16:14 İstasyon No: 6 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

132 Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-12 Arz: N40 :50':00" Tul: E029 :00':00" Saat: 17:04 İstasyon No: 2 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

133 Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-13 Arz: N40 :49':42" Tul: E029 :10':00" Saat: 20:07 İstasyon No: 5 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , ,

134 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-225 Arz: N40 :45':00" Tul: E029 :16':00" Saat: 21:15 İstasyon No: 1i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

135 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-226 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :21':18" Saat: 08:10 İstasyon No: 2i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 4 m Renk Kodu: 9 Hava Sıc.: 20 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

136 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-227 Arz: N40 :43':18" Tul: E029 :21':14" Saat: 08:30 İstasyon No: 8i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , ,

137 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-228 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :27':46" Saat: 09:35 İstasyon No: 3i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

138 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-229 Arz: N40 :44':17" Tul: E029 :31':31" Saat: 10:35 İstasyon No: 4i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , ,

139 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-230 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :39':10" Saat: 11:30 İstasyon No: 5i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 7 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

140 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-231 Arz: N40 :43':50" Tul: E029 :45':30" Saat: 13:04 İstasyon No: 6i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 5.5 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 23.5 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

141 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-238 Arz: N40 :44':09" Tul: E029 :50':00" Saat: 14:57 İstasyon No: 7i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 4.5 m Renk Kodu: Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , ,

142 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-239 Arz: N40 :41':42" Tul: E029 :21':12" Saat: 21:18 İstasyon No: 9i Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , ,

143 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-232 Arz: N40 :42':00" Tul: E029 :10':14" Saat: 09:40 İstasyon No: 4 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

144 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-233 Arz: N40 :42':17" Tul: E028 :59':12" Saat: 11:02 İstasyon No: 3 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 1, m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1033 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

145 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-234 Arz: N40 :26':22" Tul: E028 :45':27" Saat: 16:31 İstasyon No: 11 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , ,

146 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-235 Arz: N40 :26':00" Tul: E028 :50':19" Saat: 17:18 İstasyon No: 10 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

147 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-236 Arz: N40 :26':00" Tul: E029 :01':00" Saat: 19:04 İstasyon No: 12 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 5.5 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , ,

148 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-237 Arz: N40 :29':20" Tul: E028 :50':20" Saat: 20:34 İstasyon No: 14 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 6.5 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , ,

149 Tarih: 08/08/2008 Seri No: lartuz-240 Arz: N40 :26':00" Tul: E028 :34':00" Saat: 07:55 İstasyon No: 15 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , ,

150 Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-14 Arz: N40 :41':00" Tul: E028 :34':01" Saat: 11:05 İstasyon No: 17 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

151 Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-15 Arz: N40 :56':51" Tul: E028 :45':02" Saat: 15:41 İstasyon No: 20 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 4 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

152 Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-16 Arz: N40 :57':00" Tul: E028 :33':00" Saat: 17:20 İstasyon No: 19 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

153 Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-17 Arz: N41 :03':00" Tul: E028 :15':00" Saat: 20:37 İstasyon No: 21 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , ,

154 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-241 Arz: N40 :58':29" Tul: E028 :00':43" Saat: 07:28 İstasyon No: 22 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 4 m Renk Kodu: 7 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

155 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-244 Arz: N40 :44':00" Tul: E028 :00':00" Saat: 12:00 İstasyon No: 23 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 1, m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

156 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-242 Arz: N40 :32':00" Tul: E028 :00':03" Saat: 14:37 İstasyon No: 24 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

157 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-243 Arz: N40 :25':06" Tul: E028 :02':54" Saat: 15:42 İstasyon No: 26 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8.5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , ,

158 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-245 Arz: N40 :23':12" Tul: E027 :56':10" Saat: 16:32 İstasyon No: 25 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

159 Tarih: 10/08/2008 Seri No: bsonmez-18 Arz: N40 :22':00" Tul: E027 :49':01" Saat: 07:09 İstasyon No: 29 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 9 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1028 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , ,

160 Tarih: 10/08/2008 Seri No: bsonmez-19 Arz: N40 :22':01" Tul: E027 :43':00" Saat: 08:10 İstasyon No: 30 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1028 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

161 Tarih: 10/08/2008 Seri No: bsonmez-20 Arz: N40 :23':48" Tul: E027 :26':54" Saat: 10:11 İstasyon No: 32 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , ,

162 Tarih: 10/08/2008 Seri No: aaydemir-15 Arz: N40 :34':12" Tul: E027 :32':25" Saat: 11:56 İstasyon No: 39 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 9 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

163 Tarih: 10/08/2008 Seri No: aaydemir-16 Arz: N40 :54':24" Tul: E027 :32':17" Saat: 16:27 İstasyon No: 34 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 28 T C Hava Bas.: 1028 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

164 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-17 Arz: N40 :40':00" Tul: E027 :27':00" Saat: 10:20 İstasyon No: 33 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , , ,

165 Tarih: 11/08/2008 Seri No: bsonmez-8 Arz: N40 :34':04" Tul: E027 :14':49" Saat: 11:50 İstasyon No: 40 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8.5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , ,

166 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-14 Arz: N40 :31':30" Tul: E027 :14':30" Saat: 12:38 İstasyon No: 38 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

167 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-13 Arz: N40 :25':30" Tul: E027 :00':00" Saat: 16:48 İstasyon No: 37 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

168 Tarih: 12/08/2008 Seri No: lartuz-246 Arz: N40 :32':00" Tul: E027 :00':00" Saat: 20:20 İstasyon No: 36 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , ,

169 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-12 Arz: N40 :29':00" Tul: E027 :00':00" Saat: 17:35 İstasyon No: 35 Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

170 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-11 Arz: N40 :27':06" Tul: E026 :51':03" Saat: 18:35 İstasyon No: 1c Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 7.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , ,

171 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-10 Arz: N40 :26':01" Tul: E026 :45':01" Saat: 19:19 İstasyon No: 2c Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 5.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , ,

172 Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-9 Arz: N40 :18':21" Tul: E026 :35':49" Saat: 07:50 İstasyon No: 3c Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 9 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , ,

173 Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-8 Arz: N40 :13':01" Tul: E026 :26':49" Saat: 09:14 İstasyon No: 4c Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 8.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , ,

174 Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-6 Arz: N40 :09':41" Tul: E026 :23':39" Saat: 09:58 İstasyon No: 5c Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , ,

175 Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-7 Arz: N40 :06':41" Tul: E026 :21':19" Saat: 10:32 İstasyon No: 6c Proje: MAREM-2008 Derinlik: m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , , , , , ,

176 Akıntı ölçüm değerleri: Marmara Denizi, yatay ve dikey yönlerde çok karmaşık akıntı sistemlerini bir arada barındıran farklı su kütlelerinden oluşmaktadır. Söz konusu total kütlede yer alan akıntı hareketlerinin atıklarda seyrelmeyi ve doğal arınmayı sağlamaya yetecek ölçüde su alış-verişine sahip olmaması ve mevcut akıntı ve karışım hareketlerinin yanlış yorumlanması veya yanlış prezantasyonu ile, bu yanlışlara dayalı proje uygulamaları, Marmara Denizi nin biyolojik alanının zaman içersinde büyük bir hızla daralmasına ve ekolojisinin zarar görmesine sebep olmuştur. Sığ kıyısal bölgelerdeki akıntılar incelenirken, hareket halindeki su kütlesinin deniz dibine sürtünmesi ve içersinde aktıkları kıtasal çanağın topoğrafik özelliklerini göz önünde tutmak gerekir. Bu nedenle ülkemizi çevreleyen Marmara Denizi ile Boğazlar daki, rüzgar kökenli akıntıların, açık denizdekilerden olan farklılıkları üzerinde durmak gerekir. İlk defa Ekman tarafından geliştirilmiş olan rüzgar kökenli akıntılar ile ilgili teoride, rüzgarların su kütlelerini sürükleme gücünün, suyun içsel karışım hareketlerinden oluşan sürtünmeler ile dengeye getirildiği ve koriolis gücü ile saptırıldığı ileri sürülmekte idi. (Şekil. 3) Şekil. 3.- Ekman spiral modeli (Artüz 2007) Sığ olan kıyısal bölgelerde ve özellikle de sığ ve dar olan boğazlarda koriolis gücünün, gerek su kütlesinin içersinde hareket ettiği kıtasal çanağa sürtünmesi, gerekse bu bölgelerdeki iç-karışım hareketleri ile meydana gelen göçlere oranla çok zayıf kalması nedeni ile önemi kalmamaktadır. Böyle durumlarda rüzgarın oluşturduğu akıntı yönü, rüzgar yönünün aynı ve hızı da rüzgar hızının belirli bir yüzdesi olarak gerçekleşir. İstanbul ve Çanakkale Boğazları nda Karadeniz deki su bütçesi fazlasının sonucu oluşan akıntılar, rüzgarsız ortamda 50cm/san. dolayındadır. Şayet bu rüzgarsız durumdaki akıntının aynı yönünde bir rüzgar esecek olursa, yüzeyde ve yüzeye yakın su kütlesindeki akıntı hızlanacaktır. Buna karşın rüzgar yönü bu akıntının aksi yönünde ise, bunun etkisi, yüzeydeki ve yüzeye yakın su kütlesindeki akıntının yavaşlaması şeklinde gözlenecektir. Şekil. 4. de Boğaziçi nde doğru (N S) ve ters yöndeki (S N) rüzgarların düşey akıntı kesitlerindeki etkisi verilmiştir. Yarı kapalı denizlerde rüzgarların deniz yüzeyinde oluşturduğu eğimler, rüzgarların sürükleme etkisine oranla çok daha belirgin ve özelliklerin dağılımı açısından da çok daha önemli olmaktadır. (Artüz, İ. 1990) Aynı derinliğe sahip bir deniz bölgesi üzerinde esen sürekli bir rüzgar, su yüzeyinde belirli bir eğim oluşturur. Bu durumda rüzgarın başlangıç noktasında yüzey seviyesi alçalır. Buna karşın diğer uçta (kıyıda) su seviyesi yükselir. 175

177 Şekil. 4.- Değişik yönde esen rüzgarların Boğaziçi akıntılarına düşey etkileri. (Artüz, İ. 1990) Şayet bu havzanın derinliği her yerde sabit ise, bu eğimin derecesi de sabit ve denizin rüzgarın esiş yönündeki iki ucundaki bu alçalma ve yükselmelerin miktarı, havzanın yatay boyutlarına bağlı olarak gelişir. Başka bir deyişle, "Havzanın yatay boyu ne kadar büyükse, su kütlesinin yer değiştirme oranı da o kadar büyük olur". Gözlemlerin de desteklediği teorik bulgulara göre, rüzgar kökenli su hareketlerinde geçerli iki özellik daha ortaya çıkmaktadır. 1-Eğimin miktarı suyun derinliğine bağlıdır ve suyun derinliği ile ters orantılıdır. Yani, eğimler sığ sularda derin sulara oranla daha diktirler. 2-Eğimler rüzgar hızının karesi ile orantılı olarak meydana gelmektedir. Yani rüzgar ne kadar şiddetli ise, eğim de o oranda fazlalaşır. Bu ilişkileri şu denklem ile ifade edebiliriz: 1 Yüzey eğilimi = x katsayı x Rüzgar hızı 2 Derinlik Bu denklemde yer alan katsayı, bir yandan kullanılan ölçü birimine, diğer taraftan rüzgar hızının ölçülmesinde kullanılan orantıya bağlıdır. Bu denklemin belirlediği ölçülere göre, denizin derinliği arttıkça rüzgar kökenli eğim miktarı da azalacaktır. Bunun sonucu olarak sığ deniz bölgelerinde eğim, derin deniz bölgelerine oranla çok daha yüksek olacaktır. 1 [ Eğim (cm/km) = x 4.8 x 10-2 x (R. hızı m/san) 2 ] Derinlik Tablo 1. de değişik rüzgar hızları ve belirli derinlikler için geçerli, yaklaşık eğim miktarları verilmiştir Derinlikler: R ü z g a r H ı z ı m/san. Metre: Tablo 1.- Rüzgar hızı ve derinliğe göre cm/km cinsinden hesaplanmış eğim Bu tabloda yer alan değerlerden de anlaşılacağı gibi, Marmara Denizi nde derinliğin 1000m den fazla oluşu nedeni ile, yatay düzlemdeki seviye farkı 10cm dolayında olacaktır. Buraya kadar olan açıklamalarda su derinliğinin tüm havza için eşit olduğu varsayılmıştır. 176

178 Bununla birlikte zemin yapıları bu varsayıma uymayan, değişik batimetrik yapıdaki denizlerdeki eğimleri de hesaplamak olasıdır. Sığlık faktörünün eğim üzerindeki etkisi bilindiğine göre, bir denizin sığ bölgelerinin genişlik ve derinliklerinin de göz önüne alınması gerekir. Şekil 5. de rüzgar etkisi ile oluşan eğime, denizin sığ bölgelerinin ne şekilde etki yaptığı şematize edilmiştir. Bu eğimlerin İstanbul ve Çanakkale Boğazları ndaki akıntıların oluşumu ve buralarda suyun fiziksel ve kimyasal yapısı üzerindeki etkileri büyük önem taşır. İstanbul ve Çanakkale Boğazları ndaki akıntıların bu Boğazların iki ucundaki seviye farklarından meydana geldiğini biliyoruz. Bu seviye farkları Karadeniz e dökülen akarsuların (runoff) miktarına göre mevsimsel olarak değişime uğrarsa da, ortalama olarak 10cm dolayında olduğu kabul edilmektedir. Şekil. 5.- A. Derin bölgelerde rüzgar kökenli eğim B. Sığ bölgelerin yüzey eğimine etkisi (Artüz 2006) Buna karşın rüzgar etkisi ile meydana gelen seviye farkları bu normal seviye farkının çok üzerine çıktığından, Boğazlardaki akıntı yön ve hızları bu olayın etkisinde gelişmektedir. Karadeniz ve Marmara arasındaki bağlantıyı oluşturan Boğaziçi'ndeki durum Şekil 6. da şematize edilmiştir. Bu sistem üzerinde bir rüzgar esecek olursa, su kütlesi Boğaziçi nde yükselirken, rüzgarın geldiği uçta alçalacaktır. Şekil 6.- Boğaziçi'nde rüzgar kökenli seviye farkı oluşumu. (Artüz 2006) Normal iklimsel rüzgarlar belirli bir yön ve hıza sahip akıntılar oluştururlar. Buna karşın rüzgar hızının değişmesi ve özellikle fırtınalar, eğimin yükselmesinde etkili olarak, akıntı hızının da değişimine yol açarlar. Bu bölgede rüzgarların yön değiştirmesi, özellikle Güney rüzgarlarının esmesi, Boğaziçi ndeki akıntının yavaşlamasına, durdurulmasına ve hatta yön değiştirmesine yol açar. Bunun sonucu olarak da, bu olayın etkisi altında kalan su kütlesinin fiziksel ve kimyasal özelliklerinde, zaman zaman bölgenin ekolojisini de büyük çapta etkileyebilen değişimler söz konusu olmaktadır. 177

179 AKINTI TABLOLARI: Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-217 Arz: N41 :12':00" Tul: E029 :07':00" Saat: 10:22 İstasyon No: 1b Proje: MAREM-2008 Derinlik: 64 m Sec-Disc: 12 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-218 Arz: N41 :09':30" Tul: E029 :04':15" Saat: 11:27 İstasyon No: 2b Proje: MAREM-2008 Derinlik: 23.3 m Sec-Disc: 12.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

180 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-219 Arz: N41 :04':45" Tul: E029 :03':24" Saat: 12:14 İstasyon No: 4b Proje: MAREM-2008 Derinlik: 58.6 m Sec-Disc: 10 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-9 Arz: N41 :02':47" Tul: E029 :02':27" Saat: 12:38 İstasyon No: 5b Proje: MAREM-2008 Derinlik: 29 m Sec-Disc: 11 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

181 Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-10 Arz: N41 :01':19" Tul: E028 :59':00" Saat: 13:07 İstasyon No: 6b Proje: MAREM-2008 Derinlik: 35 m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-223 Arz: N40 :58':36" Tul: E029 :01':02" Saat: 14:38 İstasyon No: 45 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 15 m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , ,

182 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-224 Arz: N40 :57':00" Tul: E028 :58':30" Saat: 15:19 İstasyon No: 8 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 51 m Sec-Disc: 7.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-11 Arz: N40 :54':30" Tul: E028 :58':50" Saat: 16:14 İstasyon No: 6 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 53 m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , ,

183 Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-12 Arz: N40 :50':00" Tul: E029 :00':00" Saat: 17:04 İstasyon No: 2 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 520 m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , Tarih: 05/08/2008 Seri No: bsonmez-13 Arz: N40 :49':42" Tul: E029 :10':00" Saat: 20:07 İstasyon No: 5 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 97 m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

184 Tarih: 05/08/2008 Seri No: lartuz-225 Arz: N40 :45':00" Tul: E029 :16':00" Saat: 21:15 İstasyon No: 1i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 318 m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-226 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :21':18" Saat: 08:10 İstasyon No: 2i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 202 m Sec-Disc: 4 m Renk Kodu: 9 Hava Sıc.: 20 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , ,

185 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-227 Arz: N40 :43':18" Tul: E029 :21':14" Saat: 08:30 İstasyon No: 8i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 83 m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-228 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :27':46" Saat: 09:35 İstasyon No: 3i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 60 m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

186 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-229 Arz: N40 :44':17" Tul: E029 :31':31" Saat: 10:35 İstasyon No: 4i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 17 m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-230 Arz: N40 :44':40" Tul: E029 :39':10" Saat: 11:30 İstasyon No: 5i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 127 m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 7 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

187 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-231 Arz: N40 :43':50" Tul: E029 :45':30" Saat: 13:04 İstasyon No: 6i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 69 m Sec-Disc: 5.5 m Renk Kodu: 8 Hava Sıc.: 23.5 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-238 Arz: N40 :44':09" Tul: E029 :50':00" Saat: 14:57 İstasyon No: 7i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 34 m Sec-Disc: 4.5 m Renk Kodu: Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

188 Tarih: 06/08/2008 Seri No: lartuz-239 Arz: N40 :41':42" Tul: E029 :21':12" Saat: 21:18 İstasyon No: 9i Proje: MAREM-2008 Derinlik: 24 m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-232 Arz: N40 :42':00" Tul: E029 :10':14" Saat: 09:40 İstasyon No: 4 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 850 m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

189 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-233 Arz: N40 :42':17" Tul: E028 :59':12" Saat: 11:02 İstasyon No: 3 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 1000 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1033 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-234 Arz: N40 :26':22" Tul: E028 :45':27" Saat: 16:31 İstasyon No: 11 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 65 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

190 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-235 Arz: N40 :26':00" Tul: E028 :50':19" Saat: 17:18 İstasyon No: 10 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 72 m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-236 Arz: N40 :26':00" Tul: E029 :01':00" Saat: 19:04 İstasyon No: 12 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 87 m Sec-Disc: 5.5 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , ,

191 Tarih: 07/08/2008 Seri No: lartuz-237 Arz: N40 :29':20" Tul: E028 :50':20" Saat: 20:34 İstasyon No: 14 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 54 m Sec-Disc: 6.5 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , Tarih: 08/08/2008 Seri No: lartuz-240 Arz: N40 :26':00" Tul: E028 :34':00" Saat: 07:55 İstasyon No: 15 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 49 m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , ,

192 Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-14 Arz: N40 :41':00" Tul: E028 :34':01" Saat: 11:05 İstasyon No: 17 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 412 m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 4 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , , , Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-15 Arz: N40 :56':51" Tul: E028 :45':02" Saat: 15:41 İstasyon No: 20 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 63 m Sec-Disc: 4 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , ,

193 Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-16 Arz: N40 :57':00" Tul: E028 :33':00" Saat: 17:20 İstasyon No: 19 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 56 m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , Tarih: 08/08/2008 Seri No: bsonmez-17 Arz: N41 :03':00" Tul: E028 :15':00" Saat: 20:37 İstasyon No: 21 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 49 m Sec-Disc: m Renk Kodu: Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , ,

194 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-241 Arz: N40 :58':29" Tul: E028 :00':43" Saat: 07:28 İstasyon No: 22 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 60 m Sec-Disc: 4 m Renk Kodu: 7 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-244 Arz: N40 :44':00" Tul: E028 :00':00" Saat: 12:00 İstasyon No: 23 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 1042 m Sec-Disc: 7 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

195 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-242 Arz: N40 :32':00" Tul: E028 :00':03" Saat: 14:37 İstasyon No: 24 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 45 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1032 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-243 Arz: N40 :25':06" Tul: E028 :02':54" Saat: 15:42 İstasyon No: 26 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 45 m Sec-Disc: 8.5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

196 Tarih: 09/08/2008 Seri No: lartuz-245 Arz: N40 :23':12" Tul: E027 :56':10" Saat: 16:32 İstasyon No: 25 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 40 m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , Tarih: 10/08/2008 Seri No: bsonmez-18 Arz: N40 :22':00" Tul: E027 :49':01" Saat: 07:09 İstasyon No: 29 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 33 m Sec-Disc: 9 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1028 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

197 Tarih: 10/08/2008 Seri No: bsonmez-19 Arz: N40 :22':01" Tul: E027 :43':00" Saat: 08:10 İstasyon No: 30 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 38 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1028 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , Tarih: 10/08/2008 Seri No: bsonmez-20 Arz: N40 :23':48" Tul: E027 :26':54" Saat: 10:11 İstasyon No: 32 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 39 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , ,

198 Tarih: 10/08/2008 Seri No: aaydemir-15 Arz: N40 :34':12" Tul: E027 :32':25" Saat: 11:56 İstasyon No: 39 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 70 m Sec-Disc: 9 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , Tarih: 10/08/2008 Seri No: aaydemir-16 Arz: N40 :54':24" Tul: E027 :32':17" Saat: 16:27 İstasyon No: 34 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 71 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 28 T C Hava Bas.: 1028 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , ,

199 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-17 Arz: N40 :40':00" Tul: E027 :27':00" Saat: 10:20 İstasyon No: 33 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 125 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , , , Tarih: 11/08/2008 Seri No: bsonmez-8 Arz: N40 :34':04" Tul: E027 :14':49" Saat: 11:50 İstasyon No: 40 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 82 m Sec-Disc: 8.5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 22 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

200 Tarih: 12/08/2008 Seri No: lartuz-246 Arz: N40 :32':00" Tul: E027 :00':00" Saat: 20:20 İstasyon No: 36 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 48 m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-14 Arz: N40 :31':30" Tul: E027 :14':30" Saat: 12:38 İstasyon No: 38 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 65 m Sec-Disc: 8 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 23 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , ,

201 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-13 Arz: N40 :25':30" Tul: E027 :00':00" Saat: 16:48 İstasyon No: 37 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 60 m Sec-Disc: 5 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-12 Arz: N40 :29':00" Tul: E027 :00':00" Saat: 17:35 İstasyon No: 35 Proje: MAREM-2008 Derinlik: 55 m Sec-Disc: 6 m Renk Kodu: 6 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , ,

202 Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-11 Arz: N40 :27':06" Tul: E026 :51':03" Saat: 18:35 İstasyon No: 1c Proje: MAREM-2008 Derinlik: 33 m Sec-Disc: 7.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , Tarih: 11/08/2008 Seri No: aaydemir-10 Arz: N40 :26':01" Tul: E026 :45':01" Saat: 19:19 İstasyon No: 2c Proje: MAREM-2008 Derinlik: 72 m Sec-Disc: 5.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1029 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , , ,

203 Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-9 Arz: N40 :18':21" Tul: E026 :35':49" Saat: 07:50 İstasyon No: 3c Proje: MAREM-2008 Derinlik: 62 m Sec-Disc: 9 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1030 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , , Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-8 Arz: N40 :13':01" Tul: E026 :26':49" Saat: 09:14 İstasyon No: 4c Proje: MAREM-2008 Derinlik: 85 m Sec-Disc: 8.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 24 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , ,

204 Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-6 Arz: N40 :09':41" Tul: E026 :23':39" Saat: 09:58 İstasyon No: 5c Proje: MAREM-2008 Derinlik: 83 m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 25 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , , Tarih: 12/08/2008 Seri No: aaydemir-7 Arz: N40 :06':41" Tul: E026 :21':19" Saat: 10:32 İstasyon No: 6c Proje: MAREM-2008 Derinlik: 76 m Sec-Disc: 10.5 m Renk Kodu: 5 Hava Sıc.: 26 T C Hava Bas.: 1031 mbar Der T C Sal Cl SIGMA-T mmhos S.Sp mg/l ml/l ph Hız Yön , , , , ,

205 Bentik materyal verileri: 2008 senesi Yaz Ayağı çalışmalarında 500m ve daha derin sularda Beam-Trawl ile örneklemeler yapılmıştır. Eldeki olanaklar ile 1000m ve daha derin sularda da örnekleme yapma imkanı bulunmaktadır. Takip eden çalışmalarda envanter oluşturma hedefli olarak kademeli bir şekilde daha derin sularda da çalışmalar sürdürülecektir. Bunun için söz konusu derinlikler için yeni bir Beam-Trawl tasarımı yapılmış ve MAREM projesi 2008 senesi Yaz Ayağı çalışmasında başarı ile denenmiştir. Aşağıdaki tablo ve haritada, bentik örnekleme istasyonlarının mevki ve konumları, bölgesel dağılımları ve bazı Marmara Denizi için yeni rapor olarak nitelendirilebilecek türlerin özellikleri verilmiştir. S Proje İstasyon Tip Arz Tul Der Tarih 1 MAREM-2008-Bentik ALGARNA-1 Yatay N40 :52':35" E028 :59':38" 40m 04/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-2 Yatay N40 :28':42" E028 :45':41" 53m 07/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-3 Yatay N40 :56':31" E028 :32':20" 56m 08/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-4 Yatay N40 :32':25" E027 :41':19" 60m 09/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-8 Yatay N40 :33':23" E027 :00':52" 26m 12/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-9 Yatay N40 :27':00" E027 :12':36" 40m 11/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-10 Yatay N40 :27':08" E027 :05':58" 39m 11/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-21 Yatay N40 :45':54" E027 :25':09" 650m 11/08/ MAREM-2008-Bentik ALGARNA-22 Yatay N40 :44':18" E027 :26':09" 500m 11/08/2008 Bentik materyal istasyonlarının mevkiini gösterir tablo. Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde bentik materyal istasyonlarının konumlarını gösterir harita 204

206 Veri tablolarına esas oluşturan Marmara Denizi yatay bölgelemesi Bölgesel dağılım tablosu: TÜR BÖLGE Mar1 Mar2 Mar3 Mar4 Mar5 Mar6 Mar7 Porifera: Cliona celata Rhizaxinella pyrifera Suberites domuncula Tethya aurantium Anthozoa: Alcyonium palmatum Calliactis parasitica Caryophyllia smithi Gerardia savaglia Pennatula phosphorea Pennatula rubra Gastropoda: Aegires sp Berghia coerulescens Calliostoma granulatum Galeodea echinophora Gourmya vulgata Monodonta turbinata Philine aperta Turritella communis Bivalvia: Diluvarca diluvii Dosinia lupinus Mantellum inflatum Pteria hirundo Scaphopoda: Dentalium corneum Cephalopoda: Sepia elegans Sepia officinalis Sepia orbignyana

207 Polychaeta: Aphrodita aculeata Chaetopterus variopedatus Glycera rouxi Hesione pantherina Phyllochaetopterus socialis Oligochaeta: Pontobdella muricata Decapoda: Palaemon adspersus Palaemon serratus Monodaeus couchii Monodaeus guinotae Calocaris macandreae Crangon crangon Diogenes pugilator Goneplax rhomboides Homarus gammarus Inachus dorsettensis Macropipus depurator Paguristes sculptimanus Pagurus cuanensis Pagurus prideauxi Pandalina brevirostris Parapenaeus longirostris Pasiphaea sivado Pilumnus hirtellus Plesionika martia Polybius corrugatus Pontocaris cataphracta Solenocera membranacea Upogebia pusilla Echinodermata: Astropecten bispinosus Astropecten irregularis Astropecten spinulosus Anseropoda placenta Amphipholis squamata Amphiura filiformis Astrospartus mediterraneus Cucumaria planci Echinaster sepositus Marthasterias glacialis Ophiacantha setosa Ophiomyxa pentagona Ophiura texturata Psammechinus microtuberculatus Spatangus purpureus Stichopus regalis Trachythyone elongata Trachythyone tergestina Ascidiacea: Ascidia virginea Aplidium proliferum

208 Clavelina nana Corella parallelogramma Ctenicella appendiculata Microcosmos claudicans Rhopalaea neapolitana Sidnyum sp (tubinatum) Chondrichthyes: Raja clavata Raja radula Scyliorhinus canicula Torpedo marmorata Styela partita Osteichthyes: Blennius gattorugine Blennius ocellaris Callionymus lyra Coelorhynchus coelorhynchus Ciona intestinalis Citharus linguatula Carapus acus Gadus merlangus Gobius cruentatus Gobius niger Maena smaris Merlangius merlangius Merluccius merluccius Mullus surmuletus Onos mediterraneus Serranellus hepatus Solea lutea Trigla aspera Trigla lineata Trigla lyra Uranoscopus scaber Aplidium proliferum (Milne-Edwards, 1841): Animalia > Chordata > Tunicata > Ascidiacea > Enterogona > Aplousobranchia > Polyclinidae > Aplidium Aplidium proliferum Species uzamamış bir abdomen yapısına sahiptir. Sifon girişi 6 dudaklıdır. Ovoid, topuz şeklinde kalınlaşmış koloniler şeklindedir. Koloniler kahverengi-sarımsı, parlak yapılıdır, kırmızı renkli zooidler bariz şekildedir. Mide parçalı bölümsüz, uzunlamasına katlar oluşturur. Sert substratlar üzerine yerleşik olarak bulunur. Söz konusu form N40 :32':25", E027 :41':19" kordinatda, 60m derinlikte ALGARNA-4 istasyonunda 09/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. 207

209 Monodaeus guinotae Forest 1976: Animalia > Arthropoda > Crustacea > Malacostraca > Eumalacostraca > Eucarida > Decapoda > Pleocyemata > Brachyura > Eubrachyura > Heterotremata > Xanthoidea > Xanthidae > Monodaeus Monodaeus guinotae 7.8x12.2mm ebatlarında ufak bir formdur. Karapaks bölgeleri net şekilde ayrılmıştır, dorsal yüzü transvers tuberküllü karinanalı ve sub-medyan loblar gelişmiştir. Anteriolateral kenarı her yanda 5 er adet tüberküllü dişlidir. 2. ve 5. peripodları kısmen yassıdır. Merusun dorsal marjini dikenlidir. Kelipedler farklı uzunlukta ve uniform renklidir. Söz konusu form N40 :56':31", E028 :32':20" kordinatda, 56m derinlikte ALGARNA-3 istasyonunda 08/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. Plesionika martia (A. Milne-Edwards, 1883): Animalia > Arthropoda > Crustacea > Malacostraca > Eumalacostraca > Eucarida > Decapoda > Pleocyemata > Caridea > Pandaloidea > Pandalidae > Plesionika > Plesionika martia Plesionika martia Çok uzun bir rostruma sahiptir (tüm vücut uzunluğunun ½ si). 2. pereipodunun carpusu adet eklemlidir. Rengi beyazımsı-kırmızımtraktır m derinlikler arasında dipte bulunur. Söz konusu form N40 :44':18", E027 :26':09" kordinatda, 500m derinlikte ALGARNA-22 istasyonunda 11/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. Pontocaris cataphracta (Olivi, 1792): Animalia > Arthropoda > Crustacea > Malacostraca > Eumalacostraca > Eucarida > Decapoda > Pleocyemata > Caridea > Crangonoidea > Crangonidae > Pontocaris cataphracta Pontocaris cataphracta 2. pereipodları 1. den daha kısa ve zayıftır. 1. abdominal segmenti belirgin şekilde dişlidir. Tüm gövde kalın zırh benzeri bir tabaka ile kaplıdır. Açık pembe renkli, kırmızımsı noktalar ile kaplı renktedir. Kum ve çamur zeminlerde, m derinlikler arasında bulunur. Söz konusu form N40 :32':25", E027 :41':19" kordinatda, 60m derinlikte ALGARNA-4 istasyonunda 09/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. 208

210 Phyllochaetopterus socialis (Calparede, 1870): Animalia > Annelida > Polychaeta > Spionida > Chaetopteriformia > Chaetopteridae > Phyllochaetopterus socialis Phyllochaetopterus socialis 1mm den daha büyük çapta, uzunlukları değişken tüpler oluşturan poliketlerdir. Çok düşük oksijen seviyelerine tolerans gösterirler ve sülfürlü ortamlarda büyük miktarlarda agregatlar oluşturarak dağılım gösterirler. Simbiosism oluşturmaksızın bakteriler ile beslenirler. Söz konusu formlar Marmara Denizi nde ilk olarak MAREM 2008 projesi kapsamındaki çalışmalar sırasında Gemlik Körfezi havalisinde, derin su pembe karidesi (Parapenaeus longirostris) avlanma alanlarında çok yoğun miktarlarda ve geniş alanlara dağılmış olarak bulunmuştur. Söz konusu form N40 :28':42", E028 :45':41" kordinatda, 53m derinlikte ALGARNA-2 istasyonunda 07/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. Söz konusu istasyonda son olarak tarihinde yapılan beam-trawl uygulamasında söz konusu forma rastlanmamıştır. Yine önceki çalışmalarda dikkatimizi çekmeyen, ancak son uygulamada bariz bir şekilde izlenebilen ve ağırlıkla söz konusu yörede yoğunlaşan gaz çıkışları belirlenmiştir. Yine aynı şekilde (çok daha az yoğunlukta) gaz çıkışları belirlenen Tekirdağ-Dağlaraltı mevkiinde, balıkçıların ifadelerine göre karides avcılığı sırasında söz konusu forma zaman zaman rastladıkları tespit edilmiştir. Coelorhynchus coelorhynchus (Risso, 1810) : Animalia > Chordata > Vertebrata > Osteichthyes > Actinopterygii > Neopterygii > Teleostei > Paracanthopterygii > Gadiformes > Macrouridae > Macrourinae > Caelorinchus > Caelorinchus caelorhincus Coelorhynchus coelorhynchus Baş kısmı büyük, gövde arkaya doğru incelerek uzamış şekillidir. Gözler büyük, burun kısmı kısadır ve dağınık noktalıdır. Anterolateral bölge kemik çıkıntı tarafından desteklenir. Alt tarafta bulunan ağzın genişliği boyundan fazladır. Alt tarafı çıplak, ışıma organı büyüktür. Pelvik yüzgeçlerinin hafifçe arkasında siyah renkli çıplak fosa oluşumu gözlenir. Tüm gövde grimsi-kahve renktedir. Ağız pölgesi koyu pembemsi rektedir. Besinini poliketler, gastropodlar, cephalopodlar, krustaseler ve balıklar oluşturur. Genellikle m arası derinliklerde bulunur. Söz konusu form N40 :44':18", E027 :26':09" kordinatda, 500m derinlikte ALGARNA-22 istasyonunda 11/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. 209

211 Plankton materyal verileri: Proje kapsamında tüm istasyonlardan ve ek olarak plankton çekim istasyonlarından dikey ve yatay düzlemlerde numune alımı gerçekleştirilmiştir. Plankton çekim istasyonlarında da ayrıca dikey kesitte oşinografik veriler alınmış ve çekim alanının tüm parametreler bazında ortalama değer profili saptanmıştır. S Proje İstasyon Tip Arz Tul Der Tarih 1 MAREM-2008-Plankton 45 Dikey N40 :58':36" E029 :01':02" 27m 05/08/ MAREM-2008-Plankton 5i Dikey N40 :44':40" E029 :39':10" 127m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 6i Dikey N40 :43':50" E029 :45':30" 69m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 12 Dikey N40 :26':00" E029 :01':00" 87m 07/08/ MAREM-2008-Plankton 4 Dikey N40 :42':00" E029 :11':52" 850m 07/08/ MAREM-2008-Plankton 17 Dikey N40 :41':01" E028 :34':00" 412m 08/08/ MAREM-2008-Plankton 23 Dikey N40 :46':40" E028 :00':03" 1042m 09/08/ MAREM-2008-Plankton 29 Dikey N40 :22':00" E027 :49':01" 33m 10/08/ MAREM-2008-Plankton 34 Dikey N40 :55':22" E027 :32':00" 70m 10/08/ MAREM-2008-Plankton 40 Dikey N40 :34':04" E027 :14':46" 81m 11/08/ MAREM-2008-Plankton 5c Dikey N40 :09':40" E026 :23':14" 80m 12/08/ MAREM-2008-Plankton 6c Dikey N40 :06':52" E026 :21':19" 77m 12/08/2008 Dikey çekim yapılan plankton istasyonlarının mevkiini gösterir tablo Dikey çekim yapılan plankton istasyonlarının mevkiini gösterir harita Yatay çekim yapılan plankton istasyonlarının mevkiini gösterir harita 210

212 S Proje İstasyon Tip Arz Tul Der Tarih 1 MAREM-2008-Plankton 1b Yatay N41 :13':00" E029 :07':20" 64m 05/08/ MAREM-2008-Plankton 4b Yatay N41 :04':45" E029 :03':24" 28m 05/08/ MAREM-2008-Plankton 6 Yatay N40 :54':30" E028 :58':50" 53m 05/08/ MAREM-2008-Plankton 5 Yatay N40 :49':42" E029 :10':00" 97m 05/08/ MAREM-2008-Plankton 45 Yatay N40 :58':38" E029 :01':07" 28m 05/08/ MAREM-2008-Plankton 8i Yatay N40 :43':18" E029 :21':14" 83m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 6i Yatay N40 :43':50" E029 :45':30" 69m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 3i Yatay N40 :44':40" E029 :27':46" 57m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 4i Yatay N40 :44':17" E029 :31':31" 17m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 5i Yatay N40 :44':40" E029 :39':10" 127m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 7i Yatay N40 :44':09" E029 :50':00" 34m 06/08/ MAREM-2008-Plankton 10 Yatay N40 :26':00" E028 :50':19" 72m 07/08/ MAREM-2008-Plankton 4 Yatay N40 :42':00" E029 :10':09" 850m 07/08/ MAREM-2008-Plankton 14 Yatay N40 :29':20" E028 :50':20" 54m 07/08/ MAREM-2008-Plankton 15 Yatay N40 :26':00" E028 :34':00" 49m 08/08/ MAREM-2008-Plankton 16 Yatay N40 :46':00" E028 :34':00" 49m 08/08/ MAREM-2008-Plankton 17 Yatay N40 :41':00" E028 :34':01" 412m 08/08/ MAREM-2008-Plankton 19 Yatay N40 :57':00" E028 :33':00" 56m 08/08/ MAREM-2008-Plankton 20 Yatay N40 :56':51" E028 :45':02" 63m 08/08/ MAREM-2008-Plankton 21 Yatay N41:03':00" E028 :15':00" 46m 08/08/ MAREM-2008-Plankton 23 Yatay N40 :46':40" E028 :00':00" 1033m 09/08/ MAREM-2008-Plankton 23d Yatay N40 :44':01" E028 :00':03" 1042m 09/08/ MAREM-2008-Plankton 26 Yatay N40 :25':06" E028 :02':54" 45m 09/08/ MAREM-2008-Plankton 25 Yatay N40 :23':12" E027 :56':10" 39m 09/08/ MAREM-2008-Plankton 24 Yatay N40 :32':00" E028 :00':03" 45m 09/08/ MAREM-2008-Plankton 29 Yatay N40 :22':00" E027 :49':01" 33m 10/08/ MAREM-2008-Plankton 30 Yatay N40 :22':01" E027 :43':00" 38m 10/08/ MAREM-2008-Plankton 32 Yatay N40 :23':48" E027 :26':54" 39m 10/08/ MAREM-2008-Plankton 34 Yatay N40 :54':24" E027 :32':17" 71m 10/08/ MAREM-2008-Plankton 39 Yatay N40 :34':12" E027 :32':25" 70m 10/08/ MAREM-2008-Plankton 38 Yatay N40 :31':30" E027 :14':30" 65m 11/08/ MAREM-2008-Plankton 40 Yatay N40 :34':04" E027 :14':49" 80m 11/08/ MAREM-2008-Plankton 1c Yatay N40 :27':06" E026 :51':03" 31m 11/08/ MAREM-2008-Plankton 2c Yatay N40 :26':01" E026 :45':01" 70m 11/08/ MAREM-2008-Plankton 5c Yatay N40 :09':41" E026 :23':39" 81m 12/08/ MAREM-2008-Plankton 4c Yatay N40 :13':01" E026 :26':49" 81m 12/08/ MAREM-2008-Plankton 3c Yatay N40 :18':21" E026 :35':49" 62m 12/08/ MAREM-2008-Plankton 6c Yatay N40 :06':41" E026 :21':19" 76m 12/08/ MAREM-2008-Plankton X3 Yatay N40 :31':19" E026 :53':03" 43m 12/08/2008 Yatay çekim yapılan plankton istasyonlarının mevkiini gösterir tablo 211

213 Plankton veri tabloları: Marmara Denizi nde düşey sıcaklık dağılımı açısından üç ayrı su kütlesi bulunduğu bilinmektedir. Bu kütlelerden en üstte yer alan ve kalınlığı 20-25m dolayındaki yüzey tabakası, mevsim şartlarına bağlı olarak değişim gösterir. Bu tabakanın kış döneminde kazandığı en düşük sıcaklık ve bu sıcaklığın muhafaza edildiği süre, kışı izleyen dönemde yüzey tabakasının alt sınırını, başka bir deyimle yüzey tabakası kalınlığını saptayan en önemli faktör olarak önem taşır. Projenin tasarımı aşamasında Marmara da daha önceki yıllarda yapılan ölçümlerin Marmara yı yatay doğrultuda da oldukça kesin bölgelere ayırdığı saptamıştır. Bu nedenle, sonraki senelerde ölçümlerin değerlendirilmesinde bu bölgelere göre gruplandırmalara gidilme gereği duyulmuştur. Bu bölgelere diğer parametrelerin ele alınmasında da sadık kalınacağından, bölgelere ilişkin harita aşağıda sunulmuştur. Söz konusu bölgeler doğal olarak bitişik bölgelerle karşılıklı olarak etkilenmektedirler. Buna rağmen bölgelerden elde edilen ölçüm değerleri istatistik açıdan incelendiklerinde, aralarındaki farklılıklar belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Gerek plankton çalışmalarında, gerekse bentik materyal örneklemelerinde söz konusu bölgeleme esasına uyulmuştur. Bu raporda belirli bir türün dağılımı yerine, bir tür envanteri oluşturacak şekilde türlerin varlığı ve kaba dağılımları esas alınmıştır. Söz konusu dağılımlar belirli aralıklarla ve seneler kesitinde yapıldığında, türlerin zaman ve bölge bazındaki değişimlerini ve/veya yoğunluklarını takip etmek olasıdır. Hidro-QL programı çerçevesince detaya inmek ve tür ve/veya türler bazında söz konusu dağılım ve yoğunluk haritalarını oluşturmak mümkündür. Bu yayının kapsamına sadece popüler türler ve bu türlerin bölgeler bazında dağılımları alınmıştır. Aşağıda yer alan harita ve veri tablolarında, bölge ayrımı çerçevesinde, Marmara Denizi nin bölgelere göre, Temmuz Ağustos 2007 istatistiksel ortalaması olarak, plankton dağılımı gösterilmiştir. Veri tablolarına esas oluşturan Marmara Denizi yatay bölgelemesi 212

214 Plankton dağılım verileri: Aşağıdaki tabloda 01/08/ /08/2007 döneminde, plankton istasyonları bazında, bölgeler çerçevesince bolluk gösteren popüler fitoplankton türlerinin dağılımı gösterilmiştir. Tabloda yer alan var-yok değerleri; termoklin üzeri, bir anlamda produktif olarak nitelenebilecek üst su tabakasının değerleridir ve dikey-yatay yönde yapılan çekimlerin toplu değerlerini içermektedir. (Tablo. 2) 2. tabloda (Tablo. 3) ise, 01/08/ /08/2007 döneminde, plankton istasyonlarını bazında, bölgeler çerçevesince bolluk gösteren popüler zooplankton türlerinin dağılımı gösterilmiştir. TÜR BÖLGE Mar1 Mar2 Mar3 Mar4 Mar5 Mar6 Mar7 Prasinophyta: Halosphaera viridis Dinoflagellata: Centrodinium intermedium Ceratium furca Ceratium fusus Ceratium tripos Dinophysis caudata Peridinium brochii Peridinium depressum Peridinium granii Prorocentrum micans Prorocentrum minimum Protoperidinium depressum Protoperidinium divergens Protoperidinium oblongum Haptophyta: Phaeocystis globosa Diatomeae: Chaetoceros densus Chaetoceros lorenzianus Coscinodiscus grani Ditylum brightwelli Rhizosolenia calcar-avis Heliozoa: Actinophrys sol Cyanophycota: Anabaena affinis Tablo.2.- Popüler fitoplankton türlerinin, proje çalışması evresinde bölgelere göre dağılımı Phaeocystis globosa Chaetoceros lorenzianus Actinophrys sol 213

215 TÜR BÖLGE Mar1 Mar2 Mar3 Mar4 Mar5 Mar6 Mar7 Cladocera: Penilia avirostris Copepoda: Acartia clausi Calanus helgolandicus Candacia armata Pseudocalanus elongatus Oncaea conifera Copelata: Oikopleura dioica Ciliatea: Coxliella annulata Eutintinnus lusus-undae Chaetognatha: Sagitta bipunctata Sagitta inflata Sagitta minima Sagitta serratodentata Sagitta setosa Krohnitta subtilis Hydrozoa: Diphyes dispar Liriope tetraphylla Zanclea costata Ctenophora Beroe ovata Medusozoa Paraphyllina ns Decapoda Pasiphaea sivado Sergestes (Sergia sp) Tablo.3.- Popüler zooplankton türlerinin, proje çalışması evresinde bölgelere göre dağılımı Penilia avirostris Oikopleura dioica Oncaea conifera* Coxliella annulata Sergia sp* Paraphyllina ns* * 1000m ve daha derin sulardan elde edilmiştir. 214

216 Fitoplankton: Fitoplankton dağılım verileri geçmiş seneler ile kıyaslandığında, ciddi bir tür erozyonundan bahsetmek olasıdır. Bu da Marmara Denizi nin primer prodüksiyonunun ciddi anlamda düşüş gösterdiğinin çarpıcı bir değeri olarak karşımıza çıkmaktadır. Plankton verilerinde baskın tür olarak ve ciddi oranlarda Rhizosolenia calcar-avis karşımıza çıkmaktadır. Hatta bu dönemde birçok bölgede söz konusu türün blooming i ile karşılaşılmıştır. Yine geçtiğimiz sene rastlandığı gibi, blooming sonrası oluşan musilaj agregat içersinde yoğun bir şekilde R calcar-avis çaperlerine rastlanmıştır. Marmara Denizi genelinde, bölgeler bazında fitoplankton komunitelerinde çok ilginç gelişimler yaşanmaktadır. Geçtiğimiz sene oluşan musilaj agregat sonrası, söz konusu yapının çökerken verdiği fiziksel tahribat ortamında (bünyesine hapsetme-bulaşma) geriye baskın olarak Mukusfilik formların kaldığını söylemek pek de yanlış olmaz. İzmit Körfezi ve etki alanı (MAR 7) ağırlıkla Heliozoonlardan Actinophrys sol etkisi altındadır. Söz konusu bölgede ek olarak yoğun ve tüm Marmara Denizi genelinde olduğu gibi Phaeocystis globosa ya rastlanmaktadır. Bu iki tür de, musilaj yapı ile özdeşleşmiş türlerdir. Gerek beslenme, gerekse savunma amaçlı olarak yoğun Mukus yapısı üretebilme özelliğine sahiptirler. Diğer bölgelere bakıldığında, tüm bölgeler genelinde Rhizosolenia calcar-avis ve Phaeocystis globosa baskın türler olarak karşımıza çıkmaktadır. Echo-saunder izlemelerinde, söz konusu türler bazlı olduğuna inandığımız yoğun ve büyük bir bölümü ile yeni oluşmuş musilaj agregatın, termoklin-piknoklin hattında yaklaşık 10-15m kalınlığında bir tabaka olarak yığışım yaptığı gözlenmiştir. Yine bir diğer olgu da; neredeyse tüm bölge ve istasyonlarda Coscinodiscus grani türünün yoğun olarak bulunduğudur. Kanımızca, bu tür bir şekilde söz konusu musilaj yapıdan etkilenmeden ortamda bulunabilmekte ve rekabetin azaldığı Coscinodiscus grani bu ortama uyum sağlayabilmektedir. Zooplankton: Marmara Denizi genelinde fitoplanktonda olduğu gibi, zooplanktonda da kalitatif ve kantitatif ciddi bir azalma söz konusudur. Geçmiş seneler ile kıyaslandığında mevcut türler bazında dramatik düşüşler, fert adetlerindeki düşüşlere kadar indirgenmiştir. Bu olguda Marmara Denizi genelini etkileyen musilaj agregat yapının ciddi etkisi olduğu kadar, düşük oksijen seviyelerinin de ciddi etkisi bulunmaktadır. Bu arada kontrolsüz olarak ve hiç bir arıtmaya tabi olmaksızın yapılan atıksu deşarjlarının direkt letal etkisinin de göz ardı edilmemesi gerekir. Marmara Denizi geneline bakıldığında, tüm bölgelerde bulunan Oikopleura dioica ortamda baskın hale gelmiş türlerden biridir. Oikopleura dioica da Mukusfilik bir türdür. Bunun yanı sıra Penilia avirostris de, uygun rekabet şartlarını iyi değerlendirmiş ve bu sayede baskın hale gelebilmiş bir tür olarak karşımıza çıkmaktadır. Musilaj agregata bağlı olarak, yoğun besin girdisinden faydalanıp ciddi miktarlarda çoğalmış olan diğer bir tür de Favella sp. olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle musilaj agregatın yoğun olarak bulunduğu bölgelerde, vakoolleri söz konusu yapı ile dolu ve yoğun artış göstermiş formlar ile karşılaşılmaktadır. 215

217 Yapılan gözlemlere göre, söz konusu mukus yapıyı besin olarak kullanan formların başında Favella sp. gelmektedir. Primer prodüksiyondaki azalma ve yoğun mukus yapısına bağlı ekstrem şartlar sebebi ile, ne yazıktır ki Marmara Denizi genel prodüktivitesinde belirgin ve ciddi bir azalma söz konusudur. Noctiluca miliaris 1990 senesinde bu yana Marmara Denizi nde planktonda baskın hale gelmiş bir türdür. Marmara Denizi genelinde, ilkbahar patlamaları şeklinde kendini göstermektedir. Marmara Denizi nde ilkbahar döneminde görülen ve yaygın tür olarak saptanan yakamoz, diğer tüm fitoplankton türlerine oranla 56-65% lik bir değer göstermektedir. Aşağıdaki Tabloda 2007 Temmuz-Ağustos döneminde Yakamoz un (Noctiluca miliaris) bölgeler itibariyle diğer plankton organizmaları ile olan artışı gösterilmiştir. (Artüz ve diğ. 2007) Bölge Mar I Mar II Mar III Mar IV Mar V Mar VI Mar VII Ort. % N. miliaris Diğer Planktonlar Marmara Denizi nde Bölgelere göre planktonik organizmaların % ayrımı (Artüz ve diğ. 2007) Ancak 2008 senesi çalışmalarında Marmara Denizi genelinde Noctiluca miliaris komunitesinde çok ciddi düşüşler gözlenmiştir. Musilaj agregat yapının ciddi olarak zarar verdiği formların başında Noctiluca miliaris gelmektedir. Son ölçümlerde bölgeler bazında ortalamalarda Noctiluca miliaris 1% oranının altında konsantrasyonlarda bulunmaktadır. Marmara Denizi genelinde dikkat çeken bir diğer olgu da yine geçmiş seneler ile kıyaslandığında ciddi denilebilecek miktarlarda proliferasyonuna rastlanan Beroe ovata olmaktadır. Marmara Denizi genelinde çalışma yapılan neredeyse tüm istasyonlarda ciddi miktarlarda Beroe ovata ya rastlanmıştır. Hatta batı Marmara bölgesine yakın istasyonlarda, ilk defa denizlerimizde 1989 senesinde gözlenmiş olan, Beroe ovata ya bağlı Red-Tide olaylarına rastlanmıştır. 12/08/2008 tarihinde X3 numaralı istasyonda rastlanan Beroe ovata orijinli Red-Tide görüntüleri Özellikle Çanakkale Boğazı mevkiindeki istasyonlarda kullanılan plankton kepçesi Beroe ovata yoğunluğundan bloke olduğundan, istasyonların birçoğunda örneklemeler gerçekleştirilememiştir. 216

218 1000m ve daha derin bölgelerde yapılan çalışmalarda Marmara Denizi için ilk rapor edilecek aşağıdaki formlara da rastlanmıştır; Oncaea conifera Giesbrecht, 1891 Animalia > Arthropoda > Crustacea > Maxillopoda > Copepoda > Neocopepoda > Podoplea > Poecilostomatoida > Oncaeidae > Oncaea > Oncaea conifera Sergia sp Oncaea conifera Kitinleşmiş gövde yaklaşık 1mm veya daha ufaktır. 4. ayağın endopodu konik şekilde ve uç ve kenar kısımlarında dikenler mevcuttur. Yan taraftan bakıldığında, ikinci somit, sırt-ön yönüne doğru dikensiz ve eğimlidir. Antenler, 2. ve 3. somitlerde keseler şeklinde ışıma (Bioluminesans) kovukları mevcuttur. 200m ve daha derin sularda pelajik olarak bulunur. N40 :44':01", E028 :00':03" konumunda, 1042m derinlikte, 23d istasyonunda 09/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. Animalia > Arthropoda > Crustacea >Malacostraca > Eumalacostraca > Eucarida > Decapoda > Dendrobranchiata > Sergestoidea > Sergestidae > Sergia > Sergia sp Sergia sp Pasiphaea sivado (Risso, 1816) : Yaklaşık 1cm boyunda, süt beyazı renktedir. Dermal fotoforları vardır. Sefalotoraksın ön bölümü uzamamıştır. 4. ve 5. peripodları gelişmemiş veya bulunmaz. Supraorbital ve hepatik dikenleri bulunmaz, saçaklar belirgindir. 200m ve daha derinlerde pelajik olarak bulunurlar. N40 :44':01", E028 :00':03" konumunda, 1042m derinlikte, 23d istasyonunda 09/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. Animalia > Arthropoda > Crustacea > Malacostraca > Eumalacostraca > Eucarida > Decapoda > Pleocyemata > Caridea > Pasiphaeoidea > Pasiphaeidae > Pasiphaea > Pasiphaea sivado Pasiphaea sivado Rostrum kuvvetli bir şekilde gerilemiştir. Kıskaçlı maksilipedler diğer pereipodlardan daha uzundur. Kıskaçlar küçük ve eşit oranda uzamış şekillidir. Abdominal segmentler zayıf karinalıdır. Camsı şeffaf, tümü ile kırmızı, yoğun lekeler ile bezelidir, sadece kornea siyah renklidir. 300m derilikler civarında pelajik olarak bulunur. N40 :44':01", E028 :00':03" konumunda, 1042m derinlikte, 23d istasyonunda 09/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. 217

219 Diphyes dispar Chamisso and Eysenhardt, 1821 Eukaryota > Metazoa > Eumetazoa > Cnidaria > Hydrozoa > Siphonophora > Calycophorae > Diphyidae > Diphyes > Diphyes dispar Kosmopolitan, epipelajik formdur. Kenarlı konik bir yapıya sahiptir. Anteior nektoforun nektosak kısmının sonu tepe bölgesine yakın yer alır. Dorsal ostial bölge lateraldekinden daha büyüktür. Posterior nektopor, ostial bölge ile basitçe birleşir. Phillosist tepe bölgesine yakın/birleşiktir. N40 :44':01", E028 :00':03" konumunda, 1042m derinlikte, 09/08/2008 tarihinde elde Diphyes dispar edilmiştir. Paraphyllina ns Animalia > Cnidaria > Medusozoa > Scyphozoa > Coronatae > Paraphyllinidae > Paraphyllina > Paraphyllina ns Maas (1903), SIBOGA araştırma seferinde, Malay yarımadası bölgesinden elde edilmiş 2 adet türü derin su coronate scyphomedusa olarak ve yeni bir genus Paraphyllina olarak tanımlamıştır senesinde, Lo Bianco Akdeniz kıyısında, Capri yakınlarında bulunmuş, Maas tarafından tanımlanmış bir formu şekle dökmüş ve Mayor (1910) tarafından yeniden tanımlanmıştır. 4. örnek ise Ranson (1936) tarafından Villefrance Paraphyllina ns kıyılarında bulunmuş ve tanımlanmıştır. Günümüzde Paraphyllina genusuna ait bilinen 3 species bulunmaktadır. Bunlar P. intermedia, P. ransoni ve P. rubra dır. Bilindiği kadarı ile sularımızda ve özellikle de Marmara Denizi nde bu genusa ait bir form, bu güne kadar rapor edilmemiştir. Çalışmalarımız sırasında 1042m derinlikte çekilen plankton kepçesinde aşağıda karşılaştırmalı özellikleri verilen 2 adet speciese rastlanmıştır. Söz konusu tablodan da anlaşılacağı gibi, ele geçen form ile, diğer speciesler ile arasında, temel özellikler açısından bariz farklar bulunmaktadır. N40 :44':01", E028 :00':03" konumunda, 1042m derinlikte, 23d istasyonunda 09/08/2008 tarihinde elde edilmiştir. P. intermedia P. ransoni P. rubra P. ns Renk Gonadlar Midenin bir bölümüne kadar sınırlı Böbrek şekilli: kas halkasının üzerinde Tüm medus W-formlu: Kas halkasının altında yayılmış Mide, filamentler ve gonadlar Paketçikler halinde uzamış ve hafifçe uzunlamasına, pozisyonları değişken Midenin bir bölümüne kadar sınırlı ve tentaküller S-formlu: Kas halkasının altında yayılmış Rhopalium Ocellus mevcut, lensli Ocellus yok, lens mevcut Ocellus mevcut Ocellus mevcut, lensli 218

220 İstasyonlar bazında derinliğe [Der (m)] bağlı Klorofil-a [Chl-a (µg/l)] verileri: Chl-a ölçüm İstasyonları: Proje kapsamında aşağıda mevki ve detayları verilen 55 adet istasyonda Klorofil-a [Chl-a (µg/l)] ölçümleri yapılmıştır. S Proje İstasyon Arz Tul Der Tarih [Saat] 1 MAREM b N41 :12':00" E029 :07':00" 64m 05/08/2008 [10:22] 2 MAREM b N41 :09':30" E029 :04':15" 23.3m 05/08/2008 [11:27] 3 MAREM b N41 :04':45" E029 :03':24" 58.6m 05/08/2008 [12:14] 4 MAREM b N41 :02':47" E029 :02':27" 29m 05/08/2008 [12:38] 5 MAREM b N41 :01':19" E028 :59':00" 35m 05/08/2008 [13:07] 6 MAREM h N41 :01':18" E028 :58':04" 29m 05/08/2008 [13:50] 7 MAREM h N41 :01':59" E028 :57':06" 29m 05/08/2008 [14:00] 8 MAREM h N41 :01':53" E028 :57':34" 5m 05/08/2008 [14:10] 9 MAREM N40 :58':36" E029 :01':02" 15m 05/08/2008 [14:38] 10 MAREM N40 :57':00" E028 :58':30" 51m 05/08/2008 [15:19] 11 MAREM N40 :54':30" E028 :58':50" 53m 05/08/2008 [16:14] 12 MAREM N40 :50':00" E029 :00':00" 520m 05/08/2008 [17:04] 13 MAREM N40 :49':42" E029 :10':00" 97m 05/08/2008 [20:07] 14 MAREM i N40 :45':00" E029 :16':00" 318m 05/08/2008 [21:15] 15 MAREM i N40 :44':40" E029 :21':18" 202m 06/08/2008 [08:10] 16 MAREM i N40 :43':18" E029 :21':14" 83m 06/08/2008 [08:30] 17 MAREM i N40 :44':40" E029 :27':46" 58m 06/08/2008 [09:35] 18 MAREM i N40 :44':17" E029 :31':31" 17m 06/08/2008 [10:35] 19 MAREM i N40 :44':40" E029 :39':10" 127m 06/08/2008 [11:30] 20 MAREM i N40 :43':50" E029 :45':30" 69m 06/08/2008 [13:04] 21 MAREM i N40 :44':09" E029 :50':00" 34m 06/08/2008 [14:57] 22 MAREM i N40 :41':42" E029 :21':12" 24m 06/08/2008 [21:18] 23 MAREM N40 :42':00" E029 :10':14" 850m 07/08/2008 [09:40] 24 MAREM N40 :42':17" E028 :59':12" 1000m 07/08/2008 [11:02] 25 MAREM N40 :26':22" E028 :45':27" 65m 07/08/2008 [16:31] 26 MAREM N40 :26':00" E028 :50':19" 72m 07/08/2008 [17:18] 27 MAREM N40 :26':00" E029 :01':00" 87m 07/08/2008 [19:04] 28 MAREM N40 :29':20" E028 :50':20" 54m 07/08/2008 [20:34] 29 MAREM N40 :26':00" E028 :34':00" 49m 08/08/2008 [07:55] 30 MAREM N40 :41':00" E028 :34':01" 412m 08/08/2008 [11:05] 31 MAREM N40 :56':51" E028 :45':02" 63m 08/08/2008 [15:41] 32 MAREM N40 :57':00" E028 :33':00" 56m 08/08/2008 [17:20] 33 MAREM N41 :03':00" E028 :15':00" 45m 08/08/2008 [20:37] 34 MAREM N40 :58':29" E028 :00':43" 60m 09/08/2008 [07:28] 35 MAREM N40 :44':00" E028 :00':00" 1042m 09/08/2008 [12:00] 36 MAREM N40 :32':00" E028 :00':03" 45m 09/08/2008 [14:37] 37 MAREM N40 :25':06" E028 :02':54" 45m 09/08/2008 [15:42] 38 MAREM N40 :23':12" E027 :56':10" 39m 09/08/2008 [16:32] 39 MAREM N40 :22':00" E027 :49':01" 33m 10/08/2008 [07:09] 40 MAREM N40 :22':01" E027 :43':00" 38m 10/08/2008 [08:10] 41 MAREM N40 :23':48" E027 :26':54" 39m 10/08/2008 [10:11] 219

221 S Proje İstasyon Arz Tul Der Tarih [Saat] 42 MAREM N40 :34':12" E027 :32':25" 70m 10/08/2008 [11:56] 43 MAREM N40 :54':24" E027 :32':17" 71m 10/08/2008 [16:27] 44 MAREM N40 :40':00" E027 :27':00" 125m 11/08/2008 [10:20] 45 MAREM N40 :34':04" E027 :14':49" 80m 11/08/2008 [11:50] 46 MAREM N40 :31':30" E027 :14':30" 65m 11/08/2008 [12:38] 47 MAREM N40 :25':30" E027 :00':00" 57m 11/08/2008 [16:48] 48 MAREM N40 :29':00" E027 :00':00" 55m 11/08/2008 [17:35] 49 MAREM c N40 :27':06" E026 :51':03" 31.5m 11/08/2008 [18:35] 50 MAREM c N40 :26':01" E026 :45':01" 70m 11/08/2008 [19:19] 51 MAREM c N40 :18':21" E026 :35':49" 62m 12/08/2008 [07:50] 52 MAREM c N40 :13':01" E026 :26':49" 81m 12/08/2008 [09:14] 53 MAREM c N40 :09':41" E026 :23':39" 81m 12/08/2008 [09:58] 54 MAREM c N40 :06':41" E026 :21':19" 76m 12/08/2008 [10:32] 55 MAREM N40 :32':00" E027 :00':00" 45m 12/08/2008 [20:20] Marmara Denizi genelinde 05/08/ /08/2008 döneminde Chl-a (µg/l) ölçümleri istasyon dağılımını gösterir harita Veri grafikleri: Der (m) İstasyon No: 1b Chl-a (µg/l) 220

222 0 5 Der (m) İstasyon No: 2b Chl-a (µg/l) 2D Graph Der (m) İstasyon No: 4b Chl-a (µg/l) 0 5 Der (m) İstasyon No: 5b Chl-a (µg/l) 221

223 0 10 Der (m) İstasyon No: 6b Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: 2h Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 3h Chl-a (µg/l) 222

224 0 1 2 Der (m) İstasyon No: 4h Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 223

225 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 224

226 0 20 Der (m) İstasyon No: 1i Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: 2i Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 8i Chl-a (µg/l) 225

227 Der (m) İstasyon No: 3i Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 4i Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 5i Chl-a (µg/l) 226

228 0 5 Der (m) İstasyon No: 6i Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: 7i Chl-a (µg/l) 0 5 Der (m) İstasyon No: 9i Chl-a (µg/l) 227

229 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 228

230 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 229

231 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 230

232 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 231

233 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 232

234 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 233

235 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 234

236 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 235

237 Y Data İstasyon No: Chl-a (µg/l) 0 10 Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: Chl-a (µg/l) 236

238 0 10 Der (m) İstasyon No: 1c Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 2c Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 3c Chl-a (µg/l) 237

239 Der (m) İstasyon No: 4c Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 5c Chl-a (µg/l) Der (m) İstasyon No: 6c Chl-a (µg/l) 238

240 Besleyici tuzlar-kimyasal veriler: Ekteki tablolarda Marmara Denizi nde 2008 döneminde yapılmış olan diğer ölçümler (kimyasal parametreler) bölgeler ve istasyonlar itibariyle verilmiştir. Sürmekte olan bu araştırmaların daha sonraki bölümlerinde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi düşünülen bu verilerin, ham data olarak burada yer almasında yarar görüldüğünden bu yayına eklenmiştir. Ayrıca çevrede üretilen ve tüketilen insektisit, pestisit ve petrol türevlerinin Marmara Denizi suyundaki dağılımı ilerleyen senelerde ayrı bir rapor olarak hazırlandığından burada yer verilmemiştir. Söz konusu veriler ileriki senelerin raporlarında bölümler halinde yer alacaktır. (Prof. Dr. Adnan Aydın ve diğ. tarafından) MAREM (Marmara Environmental Monitoring Project) çalışmaları çerçevesince Marmara Denizi tüm su kütlesinde ve sedimanda kimyasal analizler programa alınmıştır. Bu çerçevede 25 adet istasyonda, Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi ve Sevinç-Erdal İnönü Vakfı işbirliği ile, geniş çaplı envanter çalışması gerçekleştirilebilecektir. İSTASYON DAĞILIM VE KONUMLARI: MAREM-2008 kimyasal ölçüm istasyonları: Proje kapsamında aşağıda mevki ve detayları verilen 9 adet istasyonda kimyasal ölçümler yapılmıştır. S Proje İstasyon Arz Tul Der Tarih [Saat] 1 MAREM b N41 :13':10" E029 :07':30" 67m 13/08/2008 [07:18] 2 MAREM N40 :58':00" E029 :00':00" 26m 13/08/2008 [11:11] 3 MAREM N40 :42':00" E029 :00':00" 345m 13/08/2008 [12:08] 4 MAREM N40 :26':00" E029 :01':00" 93m 13/08/2008 [18:33] 5 MAREM N40 :43':00" E029 :34':00" 28m 14/08/2008 [07:33] 6 MAREM N40 :41':00" E028 :34':00" 400m 14/08/2008 [13:12] 7 MAREM N40 :44':00" E028 :00':00" 830m 14/08/2008 [15:07] 8 MAREM N40 :31':21" E027 :14':12" 63m 14/08/2008 [19:17] 9 MAREM c N40 :26':01" E026 :45':01" 70m 11/08/2008 [19:09] MAREM-2008 kimyasal ölçüm istasyonlarının harita üzerinde dağılımı 239

241 Marem-2008 Ölçüm verileri: MAREM-2008 projesi çerçevesince ölçümler LaMotte Smart Spectrofotometre aygıtı ile, orjial ölçüm kitleri kullanılarak, gemi üzerinde ve su numunelerinin 3lt kapasiteli Niskin şişeleriyle alımı ile eş zamanlı olarak gerçekleştirilmiştir. Veriler Hidro-QL programı veri tabanına, bir arayüzey vasıtası ile teknede bulunan intranet sistemi üzerinden, direkt olarak aktarılmışlardır. Aşağıdaki tabloda istasyonlar bazında, kesitler halinde ilgili parametrelerin ölçüm sonuçları verilmiştir. Takip eden grafiklerde ise; istasyonlar bazında ölçüm değerleri derinliğe bağlı olarak gösterilmiştir. İstasyon No: 1b c Numune alınan su derinliği [m] NİTRAT [mg/l] FOSFOR [mg/l] SÜLFAT [mg/l] NİTRİT [mg/l] Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Yüzey (0.5) Ölçülen parametrelerin istasyon, derinlik ve değerleri 240

242 İstasyon 1b: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) İstasyon 8: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) 241

243 İstasyon 3: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) İstasyon 12: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) 242

244 İstasyon 16: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) İstasyon 17: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) 243

245 İstasyon 23: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) İstasyon 38: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) 244

246 İstasyon 2c: Der (m) 30 Der (m) Nitrat (mg/l) Fosfor (mg/l) Der (m) 30 Der (m) Sülfat (mg/l) Nitrit (mg/l) 245

247 Sedimantolojik veriler: MAREM projesi kapsamında İlk defa 2008 senesi yaz ayağı çalışmasında Marmara Denizi genelinde Ağırlık-Karot (Gravity-Core) yöntemi kullanılarak sediman ile ilgili biyolojik, kimyasal ve fiziksel çalışmalar başlatılmıştır. Bu çerçevede ilk ayak olarak oluşturulan ve Marmara Denizi ni boyuna kesecek şekilde konuşlandırılan 4 adet istasyondan örneklemeler yapılmıştır. Söz konusu çalışmaların her bir gurubu, çalışma dönemleri baz alınarak planlandığı üzere, bir tam sene sürecektir. Her sene 1000m ve altı çukurlar da dahil olmak üzere 4 adet farklı istasyondan Ağırlık-Karot ile örneklemeler yapılacak, yine aynı istasyonlardan grab ile canlı-aktüel örneklemeler için numune alımı gerçekleştirilecektir. Bu suretle hedefimiz ileriki 10 sene içersinde Marmara Denizi genelinde, özellikle de 1000m ve altı derinliklerde sediman kalınlığı boyunca, türler bazında dağılım envanteri çıkartmaktır. İlk sene çalışması olarak seçilen istasyonların 2 adedi derin su (810m ve 1042m su derinliği), 2 adedi ise nispeten daha sığ bölgelere (65m ve 83m su derinliği) aittir. Derin sularda yapılan çalışmalar, dolayısı ile özellikle 810m ve 1042m su derinliğine sahip istasyonlar, bir ilk olma niteliğini de taşımaktadır. Ağırlık-Karot Aleti Yöntem Bu çalışmadaki Ostrakot, Foraminifer ve diğer hayvan gruplarına ait cins ve türler, Sevinç-Erdal İnönü Vakfı bünyesinde gerçekleştirilen MAREM-2008 projesi çerçevesince, Marmara Denizi ni doğu-batı yönlü kesit boyunca dizili farklı derinliklerdeki 4 adet istasyondan ve Ağırlık-Karot yöntemini kullanarak güncel sediman örneklerinden elde edilmiştir. Örnekler, elde edilmelerini takiben hiçbir kimyasal madde ile reaksiyona sokulmadan -18 C saklanarak laboratuvar ortamına getirilmiş ve burada, 10cm lik kesitler halinde toplama şişelerinde, 70% alkol içerisinde korunmaya alınmıştır. İncelemeye alınmadan önce tazyikli su altında, 4 katlı ölçülü eleklerden (1,00:0,25:0,16:0,08mm) geçirilerek yıkanan materyalin çamur ve kilden arındırılması sağlanmıştır. Ostrakot, Foraminifer ve diğer hayvan gruplarına ait kabuk örnekleri, stereo mikroskop altında ayıklanmıştır. Tür tayinleri, kabuktaki morfolojik karakterlere dayanılarak yapılmıştır. Bunun için mikropaleontolojik slaytlar kullanılarak, kuru kabuk preparataları hazırlanmıştır. Örneklerin sistematikteki taksonomik konumları; Ostrakotlarda, Oertli (1985), Loeblich ve Tappan (1988) a göre, Foraminiferlerde, Sgarrella ve Moncharmont Zei (1993) e göre belirlenmiş ve tanımlanan türler, Meiji-EMZ13 stereomikroskop ile, Olympus CKX-41 faz-kontrast mikroskopunda DCM-500, DCM-135 ve Nikon Coolpix 995 (Krinicam) görüntü alma aparat sistemleri ile görüntülenerek HeliconFocus yazılımı ile taramalar yapılmıştır. Örnekler Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümünde saklanmaktadır. 246

248 İstasyon Dağılım ve konumları: Marmara Denizi geneli MAREM-2008 sediman örnekleme istasyonları dağılımı Sedimantolojik İstasyonların konumları: Aşağıda tabloda örneklemelerin yapıldığı sedimantolojik istasyonların konumları verilmiştir. S Proje Tipi İstasyon Arz Tul Der Tarih 1 VAKIF-2008 Sediman 1 N40:43':18" E029:21':14" 83 m 06/08/ VAKIF-2008 Sediman 3 N40:48':39" E028:50':44" 810 m 08/08/ VAKIF-2008 Sediman 2 N40:44':00" E028:00':00" 1042 m 09/08/ VAKIF-2008 Sediman 4 N40:34':04" E027:14':49" 65 m 11/08/2008 Marmara Denizi geneli MAREM-2008 sediman örnekleme istasyonlarında derinlik dağılımı 247

249 Giriş: Oşinografik ve Hidrobiyolojik açıdan pek çok önemli niteliklere sahip olan Marmara Denizi nin oluşumu, jeolojik tarih içinde oldukça yakın sayılabilecek bir zaman dilimi içinde yer alır. Bu ilk oluşum Proto Marmara nın gelişimi ile başlar. Bu erken-geç Miyosen dönem yaklaşık milyon yılları arasında yer alır. Miyosen sonlarında Marmara, hem Tetis (Akdeniz) hem de Paratetis (Karadeniz) etkili koşulların egemen olduğu kısmen bir iç deniz durumundadır. (Görür ve diğ., 1997; Sakınç ve diğ.,1999) Erken Pleyistosende Marmara Denizi nin Karadeniz ve Akdeniz ile olan bağlantısının sağlanması nedeniyle, her iki deniz faunası birbirleri ile Marmara çanağında karışmıştır. (Sakınç, Yaltırak, Oktay,1999) Geç Pliyosen de ise, Marmara Denizi nin kuzey ve güneyindeki denizel koşullardan ayrılarak tümü ile izole hale gelmiş ve Kuvaterner dönemin ortalarında da yeniden güney yönlü denizel koşulların etkisi altına girmiştir. Bu sebeple Marmara Denizi nde bu her iki denizin koşullarını izlemek mümkündür. Son buzul (Würm) döneminde global deniz suyu seviyesinin düşmesi ile günümüzden C yılı öncesine kadar Marmara yeniden göl koşullarının egemen olduğu bir ortam haline dönüşmüştür. (Çağatay ve diğ., 2000) Erken Holosende ( bin yıl) deniz suyu seviyesinin giderek yükselmesi ve aktif tektonizma, Akdeniz i Çanakkale Boğazı yolu ile Marmara Denizi ile yeniden irtibatlandırmış ve Karadeniz le bağlantı sağlanıncaya kadar, bölgeye Atlantik- Akdeniz bentik faunası yerleşmiştir. (Meriç ve Sakınç, 1990) Günümüzden yıl önce (Görür ve diğ., 2001; Oktay ve diğ., 2002; Kaminski ve diğ., 2002) Akdeniz suları İstanbul Boğazı yolu ile Karadeniz e geçerek bu zamanda Akdeniz-Marmara-Karadeniz bağlantısı gerçekleşmiştir. (Meriç ve Sakınç, 1990, Meriç ve diğ., 2000) Kıta sahanlığının geniş alanlar kapladığı Marmara Denizi deniz çanağında, derinliği 1000 metreyi aşan üç çukur bulunmaktadır. Türk Boğazlar Sistemi Batimetrisi (Beşiktepe, vd.) Bu çukurlar Marmara Bölgesi' nin doğu kesiminde doğal yapıyı önemli ölçüde belirleyen Adapazarı Ovası, Sapanca Gölü, İzmit Körfezi çöküntü alanı dizisinin batıya doğru devamı niteliğindedir. 248

250 Bunların ilki Prens Adaları'nın güney-batısında, ikincisi Marmara Ereğli'nin güneyinde, üçüncüsü ise Ganos Dağı'nın (Uçmakdere nin) güney-doğusunda yer alır. Bunların ikincisinde 1300 metreyi aşan çukurluk, Marmara Denizi'nin en derin yeridir. Marmara Denizi nin jeolojik çağlarda, kuzeyindeki Ergene Havzası ile güneyindeki Manyas, Ulubat havzaları gibi bir göl alanı olduğu bilinmektedir. Bu günkü Marmara Denizi ni oluşturan ortadaki bu çanak, son jeolojik dönemde kenarlarında oluşan kırıklar boyunca çökerek kuzey ve güneyde yer alan havzalardan daha çok çukurlaşmıştır. Bu etkileşme süreci içinde Kuzey Anadolu Fay hattının (KAF) rolü büyüktür. Marmara Bölgesi, ülkemizdeki en önemli deprem kuşaklarından biri olan Kuzey Anadolu Fay hattı üzerinde yer almaktadır. Marmara ve Boğazlarında 1681 yılından günümüze kadar pek çok araştırma gerçekleştirilmiş ve geniş bir konu yelpazesi oluşturan inceleme ve irdelemeler yapılmıştır. Bu araştırmaların ortaya koyduğu veriler, bu son derece ilginç ve büyük bir dinamizme sahip su kütlesinin yapısını öğrenmemize baz oluşturmuştur. 1950'li yıllara kadar, bu süregelen yapıdan hemen hemen hiç farklılık göstermeyen Marmara suları, bu yıldan sonra çevresinde hızla gelişen ve çeşitlenen endüstriler, deniz taşımacılığının yoğunlaşması, bunlara bağlı olarak artan nüfus-göç olgusu, Marmara Denizi çanağını dolduran su kütlesinin oşinografik parametrelerinde köklü değişimlere yol açmış ve bu süreç halihazırda da devam etmektedir. Suda çözünmüş ve/veya süspansiyon (askıdaki) halindeki maddelerin yoğunluğundaki artış, denizin primer prodüktivitesini gerçekleştiren güneşin enerjisinin ulaşabildiği derinliği büyük çapta çaldığından, su kütlesinin fotosenteze dayalı oksijen üretimi azaldığı gibi; büyük bölümü organik, oksitlenme nedeni ile oksijen yitiren materyalden oluşan bu birikim, atmosferle etkileşim ve/veya akıntılarla taşınarak Marmara Denizi ekosistemine ulaşan oksijenin de hızla azalmasına neden olmaktadır. Marmara Denizi nde ışık geçirgenliğini engelleyen bu etmen, zaman içersinde, tabanda ciddi bir sedimantasyona da sebep olmaktadır. Bunun yanı sıra, Karadeniz e dökülen ırmak ve nehirlerin getirdikleri tuzluluğu S arasında değişen tatlısular ve Akdeniz den gelen ve Marmara deniz çanağının büyük bölümünü dolduran S arasındaki tuzlu suların oluşturdukları tabakalaşma nedeni ile madde alışverişinde düşey doğrultuda da kısıtlanmış bir yapıya sahiptir. (Artüz, L. Ve diğ., 2007) Marmara Denizi, birbiri üzerinde yer alan hidrografik özellikleri açısından son derece farklı iki su kütlesinden, başka bir deyişle,iki ayrı denizden oluşan bir yapıya sahiptir. Karadeniz den gelen su miktarına ve özellikle de mevsimsel atmosferik değişimlere göre kalınlığı 50-75m arasında değişen Karadeniz kökenli üst su kütlesinde su sıcaklıkları ortalama değerler olarak 6 C ile 27 C arasında değişime uğrarken, alt su kütlesinde sıcaklık değişimleri hemen hemen hiç bir farklılık göstermemekte, bütün bir yıl boyunca 15ºC~14.2ºC arasında, 0.8ºC gibi bir salınım yapmaktadır. Soğuk suların sıcak su kütlelerinin üzerinde kalabilmesi, kütlelerin tuz içeriğinin (salintelerin) yaratığı yoğunluk farklarına dayanmaktadır. Marmara Denizi, bağlı olduğu Karadeniz, Ege Denizi ve Akdeniz gibi yarı izole denizlerle olan madde alışverişinde, dar ve sığ eşiklerle donatılmış Boğazlar nedeni ile son derece kısıtlı bir konuma sahiptir. Bunun sonucunda da farklı katmanlarda farklı biyolojik olayların geliştiği, farklı katmanlarda farklı formların yer aldığı zengin bir biyolojik yapıya sahiptir. Bu farklılığı oluşturan etmenlerden birisi de, Marmara Denizi ni boydan boya kat eden fay hattının özelliklerine bağlı olan bölgedir. 249

251 Bu bölgede fay hattı boyunca farklı mineral konsantrasyonları, fay hattının aktivitesine bağlı farklı gaz konsantrasyonları, fay hattı boyunca açığa çıkan sıcak su dolayısı oluşmuş mikro-kozmos bölgeleri ve yine fay hattı dolayısı ile bölgedeki farklı jeolojik deformasyon sonucu oluşmuş olan habitat, diğer bölümlerden bir hayli farklılık göstermektedir. Akdeniz ve Karadeniz gibi iki denizin bağlantısını sağlayan Marmara Denizi bu farklı nitelikleri ve biyolojik çeşitliliği sağlayabilecek-barındırabilecek özelliklere sahiptir. Buna bağlı olarak Marmara Denizi nin farklı bölgelerinde hem bu iki denizin farklı temel özelliklerini taşıyan farklı su kütleleri, hem de karışımlar sonucu oluşan tamamen farklı su kütleleri bulunmaktadır. (Artüz, 2007) Ostrakot Envanter ve Dağılım Çalışmaları ön bilgileri: Ostrakot'lar Paleocoğrafyal ekolojinin tanımlanmasında önemli rol oynarlar, ortamın farklı çevresel şartlarını ayırt eden, acısu-tatlısu-deniz fasiyeslerini ayıran formları farklıdır. Bu sebeple, örneklemeler ile fasiyesler bazında ortamsal farklılıkların ve evrelerin saptanmasında yardımcı olurlar. Ostrakot ların büyük bir bölümü çökelen organik partiküllerle beslendikleri için, besin zincirinde çok önemli bir role sahiptirler. Birçok balık türünün mide içeriğinde fazla miktarda Ostrakot a rastlanır, bu nedenle direkt ve/veya besin zinciri yolu ile balıkların beslenmesi açısından da önem taşımaktadırlar. (Moraitou Apostolopoulou, 1981) Aynı şekilde, ortamdaki bolluk-nadirlik durumları da bize çevresel şartların değişimleri hakkında ipuçları verebilmektedir. Marmara Denizi nde çeşitli amaçlarla birçok çalışma yapılmasına karşın, bugüne kadar derin çukurlar da dahil olmak üzere, tüm Marmara Denizi ni kapsayan, Ostrakot lar üzerine herhangi bir çalışma gerçekleştirilmemiştir. Yapılmış olan çalışmalar da genelde 0-100m arasındaki litoral bant ile sınırlı kalmıştır. Bu çalışmanın ana amacı, Marmara Denizi temelli bir Ostrakot Dağılım Envanteri oluşturulmasıdır. Bu sebeple MAREM projesi 2008 yaz ayağı çalışmasında ilk olarak Marmara Denizi çukurlarından sediman örnekleri alınmaya başlamıştır. Hedeflenen; önümüzdeki 5 dönem boyunca sürdürülecek çalışmaların sonuçları, genel Marmara Denizi Ostrakot çalışmaları bibliyografyası ve bu güne değin Marmara Denizi sığ su-litoral bant (0-100m) içersinde yapılmış çalışmaların derlenmesi ile, Marmara Denizi Ostrakot Faunası Envanteri oluşturmaktır. Bu çerçeveden hareketle, tümü ile 2014 senesi sonunda tamamlanması düşünülen, 20 adedi 1000m ve altı su derinliğinde konumlu, 2 adedi Sapanca gölünde olmak üzere, 250

252 52 adet istasyon öngörülmüştür. Bu istasyonlardan 4 adedinde (2 adet derin su, 2 adet 100m den sığ) ağırlık-karot örneklemesi, MAREM 2008 yaz ayağı çalışmasında gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen çalışma ile ilgili ön bilgiler, sadece 2 numaralı istasyon ile sınırlı olmak üzere bu yayının kapsamına alınmıştır. Marmara Denizi Ostrakot türlerinin tespiti ve dağılımını incelemek amacıyla başlatılan bu çalışmanın ilk sonuçlarına göre; 1042m su deriliğinin olduğu Marmara Denizi nin orta çukurundan (istasyon 2.) alınan sediman örneği Ostrakot (Ostracoda-Crustacea) faunası bakımından incelenmiştir (Marmara Denizi nden ilk olarak 1042m derinliğindeki orta çukur mevkiinden sediman örneği alınmıştır.). Bu inceleme sonucunda tabandan tavana kadar farklı fasiyeslerin yer aldığı gözlemlenmiştir. Alınan sediman istifin (karot boyu 90cm/10cm kesitler halinde) alt tabakanın tavana doğru sırasıyla acısu (x 4 kesit), acısu-deniz, deniz (x 2 kesit), deniz-acısu ve en üst tabakanın deniz ortamlarından çöktüğü düşünülmektedir. Aşağıda, istasyon 2. kesitler bazında popüler Ostrakot türlerinin dağılımı tablo halinde verilmiştir. İstasyon Kesit Aralığı cm Türler Argilloecia sp Callistocythere cf. elena (Barbeito-Gonzalez, 1971) Candona burdurensis (Freels, 1980) Candona sp Carinocythereis sp Costa batei (Brady 1866) Costa edwardsii (Roemer, 1838) Costa sp Cyprideis torosa (Jones, 1850) Cythereis jonesi Baird, Cytherella ovata (Roemer, 1841) Cytherella sp Cytheridea neapolitana Kollman, Cytheropteron punctatum Brady, Cytheropteron sp Echinocythereis sp Krithe sp Leptocythere sp Loxochonca aequapuncta Deltel, Loxochonca sp Macrocypris sp Paradoxostoma sp Urocythereis sp MAREM-200 projesi 2. numaralı sediman istasyonunda kesitler bazında popüler Ostrakot türleri dağılımı

253 252

254 Nr Tür İst.No Der (m) Karot derinliği 1 Argilloecia sp cm 2 Callistocythere elena (Barbeito-Gonzalez, 1971) cm 3 Candona burdurensis (Freels, 1980) cm 4 Candona sp cm 5 Costa batei (Brady 1866) cm 6 Costa edwardsi (Roemer, 1838) cm 7 Cyprideis torosa (Jones, 1850) cm 8 Cythereis jonesi Baird, cm 9 Cytherella ovata (Roemer, 1841) cm 10 Cytherella sp cm 11 Cytheridea neapolitana Kollman, cm 12 Cytheropteron punctatum Brady, cm 13 Cytheropteron sp cm 14 Echinocythereis sp cm 15 Krithe sp cm 16 Leptocythere sp cm 17 Loxochonca aequapuncta Deltel, cm 18 Loxochonca sp cm 19 Macrocypris sp cm 20 Paradoxostoma sp cm 21 Urocythereis sp cm 253

255 Marmara Denizi Foraminifer Envanter ve Dağılım çalışmaları ön bilgileri: Ortamın hidrografik şartlarının göstergesi olarak kullanılan Ostrakot türlerinin yanı sıra bu geçişlerin ve ortam farklılıklarının biyolojik açıdan izlenebilmesini sağlayan formların en önemlilerinden birini de Foraminifera oluşturmaktadır. MAREM projesi çerçevesince ilk defa bu sene, Marmara Denizi uzun ekseni boyunca 4 farklı nokta ve derinlikten elde edilen Ağırlık-Karot sediman örneklerinde (Bkz. Sediman istasyonları) Marmara Denizi Foraminifer leri tasnif edilerek veri tabanına eklenmeye başlamıştır. Sedman ile ilgili ileriye dönük tüm çalışmalarımızda gerçekleştirmeyi planladığımız gibi, bu çalışmanın da önümüzdeki 5 dönemi kapsaması program altına alınmıştır. Buna göre önümüzdeki dönemlerde Marmara Denizi Foraminifer leri ile ilgili bir katalog-envanter çalışması sürdürülecektir. Aşağıda; MAREM-2008 yaz ayağı çalışması, se istasyon 2, kesitler bazında popüler Foraminifer türlerinin dağılımı tablo halinde verilmiştir. İstasyon Kesit Aralığı cm Türler Ammonia beccarii, (Linné,1758) Ammonia parkinsoniana, d Orbigny, Amphicoryna scalaris, (Batsch, 1791) Astrononion gallowayi, Loeblich & Tappan, Aubignyna perlucida, (Heron-Allen & Earland, 1913) Biloculina inflata, Wright, Bolivina alata, (Seguenza, 1862) Bolivina pseudoplicata, Ferrer-Hernandez, Bolivina spathulata, (Williamson, 1858) Bolivina subreticulata, Parr, Bolivina variabilis, Williamson, Brizalina sp Bulimina aculeata, d'orbigny, Bulimina inflata, Seguenza, Bulimina marginata, d'orbigny, Cibicides lobatulus, (Walker & Jacob, 1798) Cibicides refulgens, (Ridley, 1884) Clavulina angularis, (Lamarck, 1813) Cribroelphidium sp Dentalina leguminiformis, (Batsch, 1791) Dentalina sp Elphidium advenum, (Cushman, 1922) Elphidium granosum, (d Orbigny 1846) Elphidium macellum, (Fichtel & Moll, 1798) Eponides condoni, Cushman and Schenck, Eponides tumidulus, (Brady, 1882) Globigerina bulloides, d Orbigny, Globigerinella obesa, (Bolli, 1957)

256 Globigerinoides ruber, (d'orbigny, 1839) Hoeglundina elegans, (d'orbigny 1826) Lagena ampulla-distoma, (Rymer & Jones, 1872) Lagena hispidula, Cushman, Lagena interrupta, Williamson, Lagena laevis, (Montagu, 1803) Lagena sp Lagena striata, (d Orbigny, 1839) Lagena sulcata, (Walker & Jacob, 1789) Lagenammina fusiformis, (Williamson, 1858) Leganodosaria sp Marginulina glabra, d Orbigny, Miliolinella subrotunda, (Montagu, 1803) Nodosaria sp Orbulina universa, d'orbigny, Planorbulina mediterranensis, (d Orbigny, 1826) Porosononion subgranosum, (Egger 1893) Procerolagena gracilis, (Williamson, 1848) Procerolagena gracillima, (Seguenza, 1862) Pyrgo elongata, (d Orbigny, 1826) Pyrgo subsphaerica, d'orbigny Pyrgo williamsoni, (Silvestri, 1923) Quinqueloculina polygona, d'orbigny, Rectuvigerina phlegeri, Le Calvez, Reophax dentaliniformis, Brady, Siphoninella soluta, (Brady 1881) Spiroloculina communis, Cushman & Todd, Spiroloculina pulchella, (d Orbigny, 1826) Spiroloculina sp Spiroloculina subcommunis, (d'orbigny, 1850) Stainforthia fusiformis, (Williamson, 1848) Stanforthia sp Textularia agglutinans, d Orbigny, Textularia conica, d Orbigny, Triloculina linneiana, (Brady, 1884) Truncatulina reticulata, Brady, Uvigerina mediterranea, Hofker, Uvigerina porrecta, Brady, Virgulina concava, Höglund, MAREM-200 projesi 2. numaralı sediman istasyonunda kesitler bazında popüler Foraminifer türleri dağılımı 255

257 256

258 Nr Tür İst.No Der (m) Karot derinliği 1 Amphicoryna scalaris (Batsch, 1791) cm 2 Lagena hispidula Cushman, cm 3 Lagena ampulla-distoma, (Rymer & Jones, 1872) cm 4 Lagena striata (d Orbigny, 1839) cm 5 Lagena interrupta Williamson, cm 6 Procerolagena gracilis (Williamson, 1848) cm 7 Bolivina alata (Seguenza, 1862) cm 8 Bolivina pseudoplicata Ferrer-Hernandez, cm 9 Bolivina spathulata (Williamson, 1858) cm 10 Bolivina subreticulata Parr, cm 11 Bolivina variabilis Williamson, cm 12 Bulimina aculeata d'orbigny, cm 13 Bulimina inflata Seguenza, cm 14a Bulimina marginata d'orbigny, cm 14b Bulimina marginata d'orbigny, cm 15 Globobulimina auriculata (Lendenfeld, 1889) cm 16 Chilostomella oolina (Ridley, 1881) cm 17 Globigerina bulloides d Orbigny, cm 18 Globigerina ciperoensis Bolli cm 19 Globigerinella obesa (Bolli, 1957) cm 20 Eggerella advena (Cushman 1922) cm 21 Textularia agglutinans d Orbigny, cm 22 Textularia conica d Orbigny, cm 23 Stainforthia fusiformis (Williamson, 1848) cm 24 Triloculina linneiana (Brady, 1884) cm 25 Spiroloculina subcommunis (d'orbigny, 1850) cm 26 Spiroloculina communis Cushman & Todd, cm 27 Quinqueloculina polygona d'orbigny, cm 28 Orbulina universa d'orbigny, cm 29 Marginulina glabra d Orbigny, cm 30 Biloculina inflata Wright, cm 31a Pyrgo williamsoni (Silvestri, 1923) (üst) cm 31b Pyrgo williamsoni (Silvestri, 1923) (yan) cm 32a Quinqueloculina lamarckiana d'orbigny, 1826 (üst) cm 32b Quinqueloculina lamarckiana d'orbigny, 1826 (yan) cm 33 Fursenkonia acuta (d'orbigny, 1846) cm 34 Leganodosaria sp cm 35a Adelosina pulchella (d Orbigny, 1826) (üst) cm 35b Adelosina pulchella (d Orbigny, 1826) (yan) cm 35c Adelosina pulchella (d Orbigny, 1826) (üst-yan) cm 36 Siphogenerina sp cm 37 Dentalina communis (d'orbigny, 1826) cm 38 Cornuspira foliacea (Philippi, 1844) cm 39 Planorbulina mediterranensis (d Orbigny, 1826) cm 40 Nonion boueanum (d'orbigny, 1846) cm 41 Hoeglundina elegans (d'orbigny 1826) cm 42 Elphidium macellum (Fichtel & Moll, 1798) cm 43 Cibicides lobatulus (Walker & Jacob, 1798) cm 44 Astrononion gallowayi Loeblich & Tappan, cm 45 Ammonia beccarii (Linné,1758) cm 257

259 Sediman "Diğer" envanter çalışmaları ön bilgileri: MAREM-2008 sediman çalışmaları kapsamında Foraminifer ve Ostrakot guruplarının yanı sıra, karot örnekleri içersindeki diğer materyal de sınıflandırılmış, tasnif edilmiş ve "Diğer" başlığı altında kayıt altına alınmıştır. Söz konusu materyal içersinde bryozoa, gastropoda ve echinodermata örnekleri ve parçaları büyük bir baskınlıkla öne çıkmaktadır. Bunların yanı sıra, özellikle karot kesitlerinin 70-90cm kesit aralıklarında sünger spikülü benzeri yapılar yine baskın olarak karşımıza çıkmaktadır. Halihazırda tasnifi bitmiş olan istasyonlarda (kavkı ve sert kısımlar olarak) Bryozoonlardan; Cryptostome sp., Scrupocellaria scruposa, Tricellaria peachii - Gastropodlardan; Atlanta lesueuri, Styliola subula, Creseis virgula conica, Eulimella acicula ve Alvinia weinkauffi weinkauffi - Echinodermlerden (parça olarak); irregular deniz kestanesi dikenleri, rostrate pedicellariae valfleri, Cidaris sp., Paracidaris sp. dikenleri ve parçacıklarına yoğun bir şekilde rastlanmıştır. Aşağıdaki tabloda "Diğer" başlığı altında sedimandan elde edilen materyalin popüler olanlarına yer verilmiştir. Nr Tür İst.No Der (m) Karot tabaka derinliği (cm) 1 Alvinia weinkauffi weinkauffi (Weinkauff, 1868) Atlanta lesueuri Souyelet, Creseis virgula conica (Eschscholts, 1829) Styliola subula (Quoy ve Gaimard, 1827) Cryptostome sp Cryptostome sp Scrupocellaria scruposa (Linnaeus,1758) Tricellaria peachii (Busk, 1851) Difflugia oblonga. Ehrenberg Echinoderm dikeni (cidaris paracidaris) Irregular echinoderm dikeni Spatangid rostrate pedicellariae valf Spatangid rostrate pedicellariae valf Spikül benzeri yapılar Spikül benzeri yapılar Sünger spikülü Sünger spikülü

260 Örneklerin sedimantolojik özellikleri: Proje kapsamında sediman örneklerinde "%" olarak sediman kesitlerinde partikül dane boyu dağılımları da fiziksel olarak, elek sistemi ile ölçülmüştür. Akıntı yön ve hız grafikleri ile, sediman örneklerinde danecik boyu dağılımları arasında, özellikle de piknoklin üzeri yüksek akıntı hızlarının ölçüldüğü bölgelerde, direkt bir bağlantının olduğu açıkça görülecektir. Aşağıdaki dikey dizilim grafiklerinde, istasyonlar bazlı olarak, karot örneklerinde dane boyu dağılımları verilmiştir. 1. İstasyon 2. İstasyon 3. İstasyon 4. İstasyon Cıvık tavan çamuru >0.2mm Cıvık yeşilimsi-gri tavan çamuru 0.2mm 0.4mm Bantlı katman mm Kırılgan-çok ince daneli katman 0.7mm-0.9mm Orta-ince daneli grimsi katman 1mm-1.5mm Çok ince daneli yeşilimsi-gri renkli sert katman <1.5mm Karot örneklerinin uzunluğuna kesitinde dane boyu dağılımı 259

261 MAREM-2008 Makro Alg Envanter ve Dağılım çalışması: Giriş: Yurdumuz, üç tarafı denizlerle çevrili bir yarım adadır. Türkiye yarımadasının kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Akdeniz, batısında ise Ege ve Marmara Denizi ile çevrili durumdadır. Etrafımızı çevreleyen denizlerimizin sahip olduğu fiziksel özellikler de birbirinden oldukça farklılaşmıştır. İşte bu özellikleri yüzünden Türkiye denizlerinin fauna ve florası incelemek için, öncelikli olarak bu bölgelerin genel karakteristikleri hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Denizlerimizdeki canlı dağılımı, fiziksel faktörlerden direkt olarak etkilenir. Türlerin bölgelere dağılımı, ısı, ışık, tuzluluk, su hareketleri ve kirlilik gibi bir takım fiziksel etkilerle sınırlanmıştır. Her ne kadar bazı türler değişik ortamlara adaptasyon sağlayabiliyorsa da türlerin geneli için bu kural değişmeyecektir. Tatlı sularda yaşayan türler tuzlu sularda dağılım göstermeyeceği gibi, sıcak sularda yaşayan türler de soğuk sularda yayılım gösteremeyecektir. Marmara Denizi Avrupa ve Asya kıtaları arasında, 1025km kıyısı, 6.378km 2 şelf alanı, 4.169km 2 kıta yamacı ve 653km 2 lik 1000m nin üstündeki çukur alanları ile 275km uzunluğunda 80km genişliğinde ve yaklaşık km 2 lik alana sahip karalar arası bir iç denizdir. Dip topografyası ve kıyıları; Erken Pliyosen'den beri bölgede aktif, Kuzey Anadolu Fayı ile, Tirheniyen-Karangat denizel koşullarının, son buzuldaki ani deniz seviyesi düşmesinin ve de son deniz transgresiyonunun etkisi altında, yaklaşık milyon yıldan beri değişikliğe uğrayarak şekillenmiştir. (Sakınç ve diğ., 1999) Marmara Denizi, Karadeniz ve Ege Deniz'i arasında kalan bir iç denizdir. Türkiye nin Asya ve Avrupa kısımlarını da birbirinden ayırır. İki boğaz ile Karadeniz ve Ege ye açılan bu iç denizin su hareketleri açısından oldukça canlı bir bölgedir. Adalarında bol miktarda mermer bulunduğu için adı Marmaros'dan (Yunanca mermer) alan bu iç denizin sahip olduğu türlerin çoğu, neredeyse tüm denizlerimizde bulunabilecek bitki ve hayvanlardan meydana gelmiştir. (Sakınç, 1998; Sakınç ve Yaltırak, 1997) Tuzluluk ve sıcaklık değişimlerine rahatlıkla adapte olabilen türlerin yer aldığı bu iç deniz, aynı zamanda balık türlerinin göç yolunu oluşturur. Yüzey suları az tuzludur. Tuzluluk oranı ortalama Sal dir. Denizin yaz aylarında yüzey sıcaklığı C arasında değişir. Aslında Marmara Denizi gerçek bir deniz olarak değil, Karadeniz ile Akdeniz arasında bağlantıyı sağlayan Boğazlar sistemi üzerindeki bir genişleme olarak görülmelidir. Marmara Denizi nin hidrografik yapısı da, burasının bir deniz'den ziyade bir haliç karakteri taşıdığını göstermektedir. Marmara Denizi nde, normal denizlerde gözlenen ve dünyanın dönüşünden, yani koriolis gücünden kaynaklanan dairesel akıntılar yerine, Doğu-Batı doğrultusunda, Karadeniz in fazlalık veren su bütçesinden kaynaklanan, düz bir yüzey akıntı sistemi ile kıyısal topoğrafiden ve sürtünme direncinden doğan (orkoz) ters akıntılar bulunmaktadır. (Artüz, L. 2007) Sal dolayında tuzluluğa sahip Karadeniz sularını Akdeniz e doğru taşıyan bu yüzey akıntısının altında ise, Marmara ve Karadeniz in tuz bütçesinin gereği olarak, Batı-Doğu doğrultusunda bir dip akıntısı yer almaktadır. Bu iki akıntı, tuzluluk, sıcaklık, oksijen içeriği, besleyici tuzlar gibi özellikleri açısından farklı iki su kütlesini Marmara ya getirerek burada iki denizin birbiri üzerinde yer almasına neden olmuşlardır. Düşey doğrultudaki bu iki deniz birbirinden, bu iki su kütlesinin karışımından oluşan ve bu iki denizin karışımını büyük çapta engelleyen bir ara yüzey ile ayrılırlar. (Artüz, L. 2007) Karadeniz'i temsil eden yüzeysel su kütlesi; normal şartlar altında, dalga hareketleri, akıntının yarattığı karışım ve atmosfer ile olan direkt madde alış-verişi sonucunda, 260

262 canlıların rahatlıkla yaşayabilmelerini, yumurtlama, gelişme, beslenme gibi fizyolojik gereksinimlerini karşılamaya yetecek kadar oksijenleşmiştir. Bu nedenle, üst su kütlesinin biyolojik verimi oldukça yüksektir. Buna karşın, kararlı ara yüzey sayesinde, atmosfer ve yüzey tabakası ile iletişimi kısıtlanan Marmara Denizi dip su kütlesi, canlıların normal yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli eriyik oksijeni, Ege denizinden gelen Akdeniz kökenli suların taşıdığı oranda alabilir. Bu nedenle de bu su kütlesinin oksijen içeriği, normal yaşam koşulları için gerekli miktarın altında kalmaktadır. (Artüz, L. 2007) Üst su tabakalarının su sıcaklıkları, mevsimsel atmosferik koşullara bağlı olarak 6-25ºC arasında periyodik değişimler gösterirken, alt su kütlesinin sıcaklığı bütün yıl boyunca ortalama 14,2ºC dolayında kalmaktadır. Tuzluluk açısından da aynı şey söylenebilir. Yüzey suları Karadeniz e dökülen nehirlerin getirdiği veya bölgeye düşen yağışların miktarına bağlı olarak Sal tuzlulukta olabilirken, alt su kütlesinin tuzluluğu ortalama 38 Sal dolayında bir kararlılık göstermektedir. (Artüz, L. 2007) Bu iki düşey doğrultudaki denizin farklılıkları yalnızca bu üç faktör ile sınırlı değildir. Ancak bunlar dahi, Marmara nın ekolojisinin ne kadar karmaşık bir yapıya sahip olduğunu göstermeye yetecek niteliktedir. Örneğin hızlı hareket eden ve bu nedenle de yüksek düzeyde oksijene ihtiyaç duyan pelajik balıklar yüzey su kütlesinin altına geçemezken, buna karşın belirli sıcaklıkta yaşamaları gereken canlılar, oksijen gereksinimleri elverse dahi, ara tabakayı zorunlu olmadıkça geçemezler. Her iki su kütlesini kullanabilen canlıların yaşam koşullarının geniş bir toleransa sahip olması gerekir. (Artüz, L. 2007) Bu açıdan bakıldığında Marmara Denizi nde yaşayan canlılar, yaşam koşulları açısında birbirinden kesin hatlar ile ayrılmış iki topluluk oluşturmaktadırlar. Bu topluluklar, içersinde yaşadıkları ortam koşulları ile çok duyarlı bir denge oluşturmaktadırlar. Aslında Marmara da bu düşük oksijen düzeyinde yaşayabilen pek çok canlı türü bulunmaktadır. Ancak bu türler, içersinde yaşadıkları ortam koşulları ile çok duyarlı bir denge kurmuşlardır. Bunların yaşadığı ortama ekstra oksijen sağlanması bile, bu dengeyi bozacağından bu oksijen artışı onlar için ölümcül olacaktır. (Artüz, L. 2007) Marmara Denizi Florası Yukarıda da sözü edildiği gibi Marmara Denizi nde ancak dayanıklı türlerin bu kararsız ortama ayak uydurabilecek şekilde yayılım gösterebildiği görülecektir. Algler ve deniz çayırları Karadeniz deki türlerden farklılaşmış değildir. Bu bölgede kirlilik yoğunluğuna bağlı olarak Ulva gibi alg türleri baskın hale gelmiştir. Bu bölgede de aynı türlerin benzer yayılıma sahip olduğu görülebilir. Bu güne kadar yapılan araştırmalar sonucu ülkemizin deniz florasının zengin olduğu ve çeşitli deniz bitkisi gruplarına ait yaklaşık 400 türden oluştuğu tespit edilmiştir, (Güven Öztığ, 1971: Cirik ve Güner, 1979; Aysel ve diğ ve Aysel 1987) Çiçeksiz (yosunlar/algler) ve çiçekli (deniz çayırlan) bitkiler, biyolojik ve ekolojik işlevleri ile denizlerimizin önemli doğal kaynaklandır. Ototrof canlılar olan bu bitkiler fotosentez olayı ile gıda zincirinde ilk üretimi yaparak diğer canlıların beslenmesini temin ettikleri gibi, makroskopik olanları da bunların barınması ve üremesi için yuva oluştururlar. Ayrıca, bu bitkilerin birçoğu gıda, tarım, kozmetik, tıp, eczacılık ve değişik sanayi dallarında kullanım alanları bulunduğu için, ekonomik yönden de değerlidirler (Cirik, 1981). Marmara Denizi özelinde bakıldığında, tümü ile sınırlarımız içersinde kalan bu denizimiz için bu güne değin ciddi bir makro alg dağılım haritası-envanteri gerçekleştirilememiştir. 261

263 Oşinografik ve biyolojik şartları Karadeniz, Ege Denizi ve dolayısı ile Akdeniz kökenli canlıların yaşamasına uygun olan Marmara Denizi, makro alglerin dağılımı bakımından da yüksek bir çeşitlilik göstermektedir. Değişen çevre koşullarına uyum gösterebilen formlar kimi zaman ticari önem kazanacak boyutlara yükselebilmekte, hatta Su Ürünleri düzenlemelerinde kendilerine yer bulabilmektedirler. (Artüz, L. 1998) Aynı zamanda ciddi bir kirlilik inhibitörü olarak kullanılabilecek alg ve dağılım pozisyon ve özellikleri, Marmara Denizi ile ilgili envanter bazlı çalışmaların omurgasını oluşturacak niteliklere sahiptir. İlk defa MAREM projesi 2008 yaz ayağında Marmara Denizi makro alg dağılım alanlarının tespiti ve Marmara Denizi bazlı makro alg envanter çalışmalarının temeli atılmıştır. Bu sebeple batı Marmara Denizi nden başlamak üzere istasyon dağılımları tespit edilmiş ve 5 adet istasyonda dağılım ve tür tespit çalışmaları başlatılmıştır. Devam eden seferlerde, ilk olarak sığ litoral hatta dağılım ve tür tayin çalışmaları sürdürülecek ve devamında da litoral hattın tümünü içeren tür yoğunluk ve dağılım haritaları çıkartılacaktır. Örnekler müze ve eğitim materyali olarak İstanbul Üniversitesi, Biyoloji Bölümü, Botanik Ana Bilim Dalı nda da saklanmaktadır. Yöntem İstanbul Boğazı nın Karadeniz çıkışı olan Fenerköy den başlayan bu araştırma Marmara Denizi'nde tespit edilen 60 noktada devam ederek, Çanakkale Boğazı çıkışına kadar sürdürülmüştür. Makro alg numuneleri Marmara Denizi nde tespit edilen ve günün şartlarına göre uygun olan istasyonlardan, ABC dalış yapılmak sureti ile toplanmıştır. Toplanan örnekler 5% formol-deniz suyu ve 20% alkol-deniz suyu içersinde korunarak, farklı boyutlardaki toplama kavanozları içerisin saklanmış ve daha sonra tanımlanmak üzere İstanbul Üniversitesi, Biyoloji Bölümü, Botanik Ana Bilim Dalı na ulaştırılarak bir gurup alg in tanımı ve veri tabanına kaydı yapılmış, tanımı yapılamayan bir gurup alg de daha sonra teşhis edilmek üzere İstanbul Üniversitesi, Biyoloji Bölümü, Botanik Ana Bilim Dalı, Algoloji laboratuarında kayıt altına alınmıştır. MAREM projesi 2008 yaz ayağı Makro Alg Envanter ve Dağılım çalışması İstasyon konumları: Aşağıda listeler halinde örneklemelerin yapıldığı Marmara Denizi Makro Alg Envanter Dağılım Çalışması istasyonlarının konumları verilmiştir. S Proje İstasyon Tip Arz Tul Derinlik Tarih 1 MAREM-2008-Alg 1 Yatay N40:36':00" E027:31':49" 3 m 04/08/ MAREM-2008-Alg 2 Yatay N40:26':56" E027:05':42" 5 m 19/08/ MAREM-2008-Alg 3 Yatay N40:26':02" E027:11':48" 3 m 19/08/ MAREM-2008-Alg 4 Yatay N40:33':18" E026:59':33" 6 m 13/10/ MAREM-2008-Alg 5 Yatay N40:33':08" E026:57':57" 3 m 13/10/2008 MAREM-2008 Yaz ayağı Makro Alg Envanter çalışması istasyon konumları 262

264 MAREM-2008-Alg istasyon dağılım haritası MAREM-2008 yaz ayağı Alg Envanter çalışması (04/08/- 13/10/2008) genel verileri: MAREM-2008-Alg Envanter çalışması istasyonlar bazında derinlik dağılım haritası MAREM-2008-Alg Envanter çalışması istasyonlar bazında Secchi-disc (bulanıklılık) dağılım haritası 263

265 Envanter çalışmalarına baz olan Marmara Denizi bölgeleme haritası (Batı Marmara Denizi) TÜR BÖLGE Mar1 Mar2 Mar3 Mar4 Mar5 Codium tomentosum Padina pavonia Cystoseira barbata Cladostephus spongiosus Dictyota dichotoma Cymodocea nodosa Antihamnion defectum Ectocarpus sp Gelidium sp Corallina sp Laminaria rodriguezii Caulerpa racemosa Phyllophora sp Acetabularia mediterranea Bifurcaria sp Ulva lactuca Popüler alg türlerinin, proje çalışması evresinde istasyonlara göre dağılımı 2008-Alg projesinden elde edilen verilere göre, örnek toplanan 5 istasyonda her bir türe ait birey sayısının fazla, çeşitliliğin az olduğu gözlemlenmiştir. 1 nolu istasyon 10 farklı tür ile diğer istasyonlara göre çeşitlilik bakımından daha zengindir. 1 nolu istasyonu 6 farklı tür ile 2 nolu istasyon takip etmektedir. Laminaria rodriguezii Padina pavonia Caulerpa racemosa 264

266 Meteorolojik veriler: Sabit meteoroloji istasyonları dağılımı: Marmara Denizi geneli sabit meteorolojik istasyon dağılımı Metod: Marmara Denizi genelinde 22 adet sabit istasyondan on-line olarak her saat başı ve buna ek deniz araştırmaları süresince istasyonlar bazında aşağıdaki meteorolojik veriler toplanmakta ve eş zamanlı olarak veri tabanına girilmektedir. - Hava sıcaklığı - Hava basıncı - Görüş Mesafesi - Nem durumu - Rüzgar hızı - Rüzgar yönü - Yağış durumu ve miktarı İstasyonlar bazında çalışmanın olduğu dönem boyunca; - Hava sıcaklığı - Yüzey su sıcaklığı - Hava Basıncı - Rüzgar şiddeti - Rüzgar yönü - Genel hava durumu (güneşli, parçalı bulutlu, yağış v.b.) veriler veri tablolarına ve data-kartlara işlenmektedir. 265

267 15/06/ /08/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama meteorolojik verileri: 15/06/ /08/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama hava sıcaklığı dağılımı 15/06/ /08/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama görüş mesafesi dağılımı 15/06/ /08/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama nem dağılımı 266

268 15/06/ /08/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama rüzgar hızı dağılımı 15/06/ /08/2008 tarihleri arası Marmara Denizi geneli ortalama hava basıncı dağılımı 267