2. PROJE ALANI PROJE KAPSAMINDAKİ YERLEŞMELER PLANLAMA BÖLGELERİ MEVCUT ARAZİ KULLANIMI 17

Transkript

1

2

3 i İÇİNDEKİLER 1. AMAÇ, KAPSAM, İLKELER VE UYGULAMA ESASLARI PROJENİN AMACI VE KAPSAMI PROJENİN AŞAMALARI PROJENİN HEDEFLERİ KIYI ALANLARI YÖNETİMİ VE PLANLAMA İLKELERİ Kıyı Yönetimine İlişkin Genel İlkeler Kıyı Yönetimine İlişkin Özel İlkeler KIYI ALANLARI YÖNETİMİNE ESAS SINIRLAR KIYI ALANLARI STRATEJİ PLANI KIYI ALANLARINA İLİŞKİN ENVANTER KIYILAR VE SAHİL ŞERİTLERİNDEN YARARLANMA VE KULLANIM İLKELERİ 1.9. KIYI EKOSİSTEMLERİ VE HASSAS ALANLARIN KORUNMASI KIYILARDA KİRLİLİĞİN KONTROLÜ VE ÖNLENMESİ KIYILARDA AFET YÖNETİMİ KATILIM İZLEME VE DEĞERLENDİRME PROJE ALANI PROJE KAPSAMINDAKİ YERLEŞMELER PLANLAMA BÖLGELERİ MEVCUT ARAZİ KULLANIMI NÜFUS HEDEFLERİ VE NÜFUSUN MEKANSAL DAĞILIMI MEVCUT NÜFUSUN MEKANSAL DAĞILIMI NÜFUS ARTIŞI YAZ NÜFUSU NÜFUS TAHMİNLERİ GELİŞME ODAKLARI VE MEKANSAL GELİŞME STRATEJİLERİ ÇUKUROVA BÖLGESİ MEKANSAL GELİŞME DESENİ POTANSİYELLER, SORUNLAR VE YATIRIM EĞİLİMLERİ GELİŞMESİ BEKLENEN SEKTÖRLER VE YATIRIM EĞİLİMLERİ 32

4 ii 5. SANAYİ VE ENERJİ SEKTÖRÜ MEKANSAL GELİŞME STRATEJİLERİ SANAYİ VE ENERJİ SEKTÖRÜ YIĞILMA ALANLARI SANAYİ VE ENERJİ SEKTÖRÜ GELİŞME STRATEJİLERİ TURİZM POTANSİYELİ VE GELİŞME STRATEJİLERİ PROJE ALANININ TURİZM VE REKREASYON POTANSİYELİ TURİZMİN GELİŞMESİ İÇİN BÖLGESEL AVANTAJLAR TURİZM GELİŞMESİNİ KISITLAYICI FAKTÖRLER, ÇEVRE SORUNLARI VE RİSKLER 6.4. TURİZM İN GELİŞME POTANSİYELİ OLAN PLANLAMA BÖLGELERİ İKİNCİ KONUTLARIN TURİZM AMAÇLI KULLANIMININ ÖZENDİRİLMESİ 6.6. TURİZM MERKEZLERİ, KÜLTÜR VE TURİZM KORUMA VE GELİŞME BÖLGELERİ 6.7. SORUMLU TURİZM YAKLAŞIMI, EKO-TURİZM SU ÜRÜNLERİ VE BALIKÇILIKLA İLGİLİ STRATEJİLER BALIKÇILIK VE SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİ Dalyan Balıkçılığı Kıyı Balıkçılığı Kültür Balıkçılığı YÖNETİM VE PLANLAMA STRATEJİLERİ DENİZ ULAŞIMI, KIYI VE DENİZ YAPILARI İLE İLGİLİ STRATEJİLER KIYI VE DENİZ YAPILARININ TANIM VE NİTELİKLERİ PROJE ALANINDAKİ KIYI VE DENİZ YAPILARI DOLGU ALANI, KIYI VE DENİZ YAPILARININ PLANLAMASI LİMAN VE DENİZ YAPILARININ YERSEÇİMİ VE PLANLANMASI İÇİN ÖLÇÜTLER Yerseçimi Ölçütleri Liman ve İskele Projesi İçin Yapılacak Araştırmalar Kıyı ve Deniz Yapılarının Tasarım ve Planlama Ölçütleri Deniz Yapılarının Yerseçimi ve Planlaması için Ölçütler Liman, Kıyı ve Deniz Yapıları için Planlama Kriterleri GEMİ İNŞA, BAKIM VE ONARIM SEKTÖRÜ SEYİR GÜVENLİĞİ STRATEJİLERİ LİMAN YÖNETİMİ VE İŞLETMESİNE İLİŞKİN STRATEJİLER 65 58

5 iii 9. ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİ VE ALTYAPI PROJELERİ PROJE ALANINDAKİ HAVZALARDA KİRLİLİK RİSKLERİ VE KAYNAKLARI 9.2. SU KAYNAKLARININ KİRLİLİK DURUMU İÇME SUYU TEMİNİ ATIKSU SİSTEMLERİ VE PROJELERİ KATI ATIK SİSTEMİ VE PROJELERİ HAVA KALİTESİ MEKANSAL PLANLAMADA EŞİK VE RİSK ANALİZİNE İLİŞKİN STRATEJİLER EŞİK ANALİZİ RİSK ANALİZİ KORUMA ALANLARINA İLİŞKİN STRATEJİLER DOĞA KORUMA ALANLARI TABİATI KORUMA ALANLARI SULAK ALANLAR ÖNEMLİ KUŞ ALANLARI DENİZ KAPLUMBAĞALARI ÜREME ALANLARI SİT ALANLARI KORUMA ALANLARINA İLİŞKİN STRATEJİLER KIYI ALANLARININ BÜTÜNSEL VE SÜRDÜRÜLEBİLİR YÖNETİME İLİŞKİN YASAL VE KURUMSAL YAPI YASAL VE KURUMSAL İŞLEYİŞ PLANLAMA STRATEJİLERİ KAZANLI BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ KARATAŞ BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ YUMURTALIK BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ CEYHAN-YUM. BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ DÖRTYOL-ERZİN BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ İSKENDERUN BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ ARSUZ BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ SAMANDAĞ BÖLGESİ PLANLAMA STRATEJİLERİ 124

6 iv TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1. İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Projesi Kapsamındaki Yerleşmeler Tablo 2.2. İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Projesi Alt Bölgeler Tablo 2.3. Alt Bölgelere Göre Yerleşik ve Yerleşme Dışı Alanlar Tablo 2.4. Alt Bölgelerde Yerleşik ve Yerleşim Dışı Alanlarda Kullanım Nitelikleri Tablo 3.1. Proje Alanındaki Alt Bölgelerin Nüfus Artışı Tablo 3.2. Alt Bölgelerin 2025 Yılı Nüfus Tahmini Tablo 5.1. Ceyhan-Yum. Kıyı Bölgesinde Mevcut, Proje, Tasarı Halindeki Yatırımlar Tablo 6.1. İkinci Konut ve Turizm Yatak Kapasitesinin Alt Bölgelere Dağılımı Tablo 6.2. Turizm Merkezleri ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri Tablo 8.1. Proje Alanındaki Limanlar ve Özellikleri Tablo 8.2. Proje Alanındaki İskeleler ve Deniz Terminalleri Tablo 8.3. Proje Alanındaki Balıkçı Barınakları ve Özellikleri Tablo Önemli Kuş Alanları Tablo Deniz Kaplumbağaları Üreme Alanları Tablo Mersin İli Kazanlı Alt Bölgesi ndeki Arkeolojik ve Doğal Sit Alanları Tablo Adana İli Kıyı Kesimindeki Arkeolojik ve Doğal Sit Alanları Tablo Hatay İli Kıyı Kesimindeki Arkeolojik Sit Alanları Tablo Kıyı Alanlarındaki Sektörel Faaliyetlere İlişkin Plan, Proje, İnşaat İzni, İşletme, Denetim Süreçlerinde Görevler ve Yetkiler Tablo Kıyı Alanlarındaki Sektörel Faaliyetlere İlişkin Plan, Proje, İnşaat İzni, İşletme, Denetim Süreçlerinde Görevler ve Yetkiler Tablo Özel Statülü ve Koruma Statüsündeki Alanlarda Plan-Proje-İnşaat İzni- İşletme-Denetim Süreçlerinde Görevler ve Yetkiler Tablo Özel Statülü ve Koruma Statüsündeki Alanlarda Plan, Proje, İnşaat İzni, İşletme, Denetim Süreçlerinde Görevler ve Yetkiler Tablo İçme Suyu, Atıksu, Katı Atık Kontroluna İlişkin Plan, Proje, İnşaat İzni, İşletme, Denetim Süreçlerinde Görevler ve Yetkiler

7 v HARİTALAR LİSTESİ Proje Alanı ve Alt Bölgeler Arazi Kullanış Durumu Proje Alanındaki Kentlerin 2025 Yılı Nüfus Büyüklükleri Çukurova Bölgesi Mekansal Gelişme Şeması Sanayi ve Enerji Sektörlerinin Mekansal Yığılma Alanları Turizm Potansiyeli Turizm Merkezleri (TM) Kültür ve Turizm Koruma ve Geliştirme Bölgeleri (KTKGB) Su Ürünleri ve Balıkçılıkla İlgili Stratejiler Deniz ve Kıyı Yapıları Deniz ve Kıyı Yapıları Planlama Stratejileri İçme Suyu Kaynakları Atıksu Arıtma Tesisleri Katı Atık Yönetimi Eşik Sentezi Risk Analizi Korunması Gereken Doğal Kaynaklar, Karasal Su Kaynakları, Tarım, Mera ve Ormanlar Koruma Alanları Önemli Kuş Alanları Deniz Kaplumbağaları Üreme ve Koruma Alanları İskenderun Körfezi Planlama Alt Bölgeleri

8 İSKENDERUN KÖRFEZİ KIYI ALANLARI BÜTÜNSEL PLANLAMA VE YÖNETİM PROJESİ 1. AMAÇ, KAPSAM, İLKELER VE UYGULAMA ESASLARI 1.1. PROJENİN AMACI VE KAPSAMI İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Bütünsel Planlama ve Yönetim Projesi nin amacı, ülkemizin kıyı bölgelerinde kentleşme, sanayileşme, turizm ve ikinci konut gelişmesi gibi nedenlerle bir dizi sorunun birikmiş olduğu, mevcut planlama uygulama sistemi ile kurumsal ve yasal yapının bu sorunların çözümünde yetersizlikleri bulunduğu tespitinden hareketle, yeni bir planlama ve yönetim anlayışının geliştirilmesine olan ihtiyaç ve gereklilikler doğrultusunda, ülkemizin kıyı alanları için bütünsel bir planlama ve yönetim modelinin geliştirilmesi ve pilot proje alanı olan İskenderun Körfezi Kıyı Alanları için her tür ve ölçekteki arazi kullanım planları, sektörel planlar, projeler, uygulamalar, bunların izleme ve denetleme çalışmalarına esas olacak stratejilerin geliştirilmesidir. Kıyı alanlarının, sürdürülebilir bir yaklaşımla, koruma kullanma dengesi gözetilerek kullanımı büyük bir öneme sahiptir. Ülkemiz kıyılarının yeni bir yaklaşım ve model çerçevesinde planlanması, kıyı alanlarının sadece kıyı ve sahil şeridinden oluşan bir mekan değil, etkileşim içinde bulunduğu alanları da kapsayan kıyı alanlarının bir bölge olarak ele alınmasını ve stratejik planlama anlayışı ile planlanmasını gerektirmektedir. İskenderun Körfezi, potansiyelleri ve sorunları bakımından, geliştirilmesi öngörülen bütünsel planlama ve yönetim modeli için örnek bir alandır. İskenderun Körfezi, coğrafi özellikleri, doğal kaynak potansiyeli ve ekosistem zenginliğinin yanı sıra, kentleşme, sanayileşme, ikinci konut gelişmeleri nedeniyle kıyı bölgesi üzerindeki baskıların artarak sürdüğü bir bölgedir. Sektörel gelişme eğilimleri arasındaki uyumsuzluklar, kıyı bölgesi ve deniz ortamını olumsuz olarak etkilemektedir. Bölgenin önemli bir enerji terminali olma beklentisi, körfez bölgesinin öneminin giderek artmasına neden olmaktadır. Proje alanı, Mersin in Karaduvar Mahallesi ile Hatay ın Samandağ-Suriye sınırındaki, 385 km uzunluğunda ve hektar büyüklüğündeki kıyı alanını kapsamaktadır. Bütünsel Kıyı Alanları Planlama ve Yönetim Yaklaşımı, kıyı alanlarında sürdürülebilir bir gelişme için, sürekli, önlem alıcı ve uyarlanmış bir planlama ve kaynak yönetimi olarak tanımlanmaktadır. Proje ile, kıyı alanlarındaki doğal ve beşeri kaynakların etkili ve dengeli biçimde korunması ve kullanımına yönelik bütünsel bir planlama ve yönetim yaklaşımının ve bunun araçlarının ortaya konulması amaçlanmaktadır. 1

9 1.2. PROJENİN AŞAMALARI İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Bütünsel Planlama ve Yönetim Projesi 5 aşamadan oluşmaktadır. 1. AŞAMA PROJE YAKLAŞIM RAPORU İŞ TANIMI/KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2. AŞAMA 4. AŞAMA BİLGİ TOPLAMA KURUM GÖRÜŞLERİ ALAN ÇALIŞMALARI ARAŞTIRMA VE ANALİZLER YASAL VE KURUMSAL YAPIYA İLİŞKİN TEMEL SORUNLAR VE ÖNCELİKLER ULUSLARARASI DÖKÜMANLAR VE YABANCI ÜLKE DENEYİMLERİ 3. AŞAMA SENTEZ VE DEĞERLENDİRMELER PLANLAMA, UYGULAMA VE İZLEMEYE İLİŞKİN YASAL KURUMSAL YAPI 5. AŞAMA YÖNETİM MODELİ YASAL VE KURUMSAL YAPI ÖNERİSİ İSKENDERUN KÖRFEZİ KIYI ALANLARI MEKANSAL GELİŞME VE YÖNETİM STRATEJİLERİ Şekil 1.1. İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Bütünsel Planlama ve Yönetim Projesi İş Akış Şeması 2

10 1.3. PROJENİN HEDEFLERİ İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Bütünsel Planlama ve Yönetim Projesi İskenderun Körfezi kıyılarının Doğu Akdeniz ve bölgedeki yeri ve potansiyeline dayalı ve ülkenin sürdürülebilir gelişme politikalarına uygun olarak, Coğrafi ve beşeri kaynak potansiyelinden optimum yararlanmaya ve bu kaynakların kullanımına imkan verecek biçimde, sosyo-ekonomik ve kültürel gelişmeye, sektörler arası uyumu sağlamaya, koruma ve kullanma dengesini kurmaya yönelik olarak, Doğal, kültürel ve çevre değerlerinin, kıyıların ve su kaynaklarının, tarım ve orman alanlarının korunmasını amaçlayarak, Afet risklerinin azaltılmasını, afete karşı önlem alınmasını sağlayıcı biçimde, Yaşanabilir, sağlıklı kentsel ve kırsal yaşam çevresi oluşturma amacına uygun olarak, Kıyı bölgelerinin yerleşilebilirlik ilkesi ve taşıma kapasitesi göz önünde bulundurularak, Bölge planı, çevre düzeni planı, imar planı gibi her ölçekteki planları proje ve uygulamaları yönlendirici, ilke ve stratejileri ortaya koymayı, Arazi kullanım planlarını, plan uygulamalarını yönlendirici biçimde tarım, sanayi, enerji, deniz ulaşımı, altyapı, balıkçılık, kentsel ve kırsal yerleşim, turizm ve rekreasyon alanları gibi faaliyet ve sektörlerin yer seçimi, büyüklük ve mekansal dağılımı ile ilgili karar ve stratejileri yönlendiren, Kurum ve kuruluşlar arası işbirliği ve eşgüdüm esaslarını ortaya koymayı, uygulama, izleme ve denetlemenin eşgüdümlü olarak gerçekleşmesine yönelik yönetim önerilerini ve bunlara ilişkin ilke, hedef ve stratejileri kapsamaktadır. İskenderun kıyı alanları bütünsel kıyı alanları yönetimi projesi, merkezi ve yerel kurumlar ile, sektör temsilcileri, meslek odaları, gönüllü kuruluşlar ve diğer yerel aktörlerin planlama, uygulama, izleme ve denetleme süreçlerinde yetki kullanma, izleme ve denetim faaliyetleri kapsamında yol gösterici verileri, ilke ve stratejileri kapsamaktadır. 3

11 1.4. KIYI ALANLARI YÖNETİM VE PLANLAMA İLKELERİ Kıyı alanlarının bütünsel yönetimi için yapılacak plan, proje ve uygulama sürecinde, alınacak kararların ve yürütülecek işlemlerin kıyı yönetimine ilişkin aşağıdaki genel ve özel ilkeleri temel alması esastır Kıyı Yönetimine İlişkin Genel İlkeler Sürdürülebilir Gelişme İlkesi Kıyı alanlarındaki duyarlı ekolojik süreçler ile, biyolojik, doğal ve kültürel çeşitliliğin korunması, günümüz ve gelecek kuşakların ihtiyaçlarının karşılanmasının güvence altına alınması için, kıyı alanları yönetiminde, bütünsel ve sürdürülebilir bir yaklaşım benimsenmelidir. Önleyicilik İlkesi Toplumsal ve doğal çevredeki bozulmanın önlenmesi temel amaçlardan birisi olmalıdır. Bu amacın gerçekleştirilmesi için; çevresel etki değerlendirmesi çalışmaları, faaliyet ve yatırım kararları öncesinde ayrıntılı araştırmaları kapsayan izin süreçleri ile prosedürleri gibi çeşitli yöntem ve araçlardan yararlanılmalıdır. İhtiyatlılık İlkesi Yetkili kurumlar; bilimsel verilere ve gerekli bilgilere sahip olmasalar dahi, sonuçları açısından kıyı bölgesine geri dönüşü olmayan zarar verme ihtimali bulunan faaliyetleri yasaklama ya da bunlarla ilgili düzenleme yapma yetkisini kullanmalıdırlar. Diğer bir ifade ile kesin bilgi ve verilerin olmadığı ve takdir yetkisi kullanmanın kaçınılmaz olduğu durumlarda, öncelik çevreye ve koruma ilkesine verilmelidir. Kestirim İlkesi Özellikle meteorolojik ve oşinografik alanlardaki mevcut eğilimlerin kısa ve uzun vadede ne yönde değişeceklerini kestirmek için tahminler yapılmalı ve bu tahminlerin alınacak kararlarda yönlendirici olması sağlanmalıdır. Bu bağlamda, doğal ve teknolojik afet tehlike ve riskleri göz önünde bulundurulmalıdır. Rehabilitasyon İlkesi Kıyı ekosistemlerinin yeniden canlandırılması yaklaşımı çerçevesinde, bozulmuş doğal çevreler sağlıklaştırma ve rehabilitasyona tabi tutulmalı ve bozulmadan önceki durumlarına geri döndürülmelerine çalışılmalıdır. Kirleten Öder ve Kullanan Öder İlkesi Kıyı alanlarında çevreye ve doğaya verilen zararlar, bedeli çevreyi kirletenlere ve doğal ortamın yok olmasına neden olanlara ödetilmek suretiyle onarılmalıdır. Devlet, kıyı alanlarının korunmasına ait harcamaları, hem kamu kesiminden hem de özel kesim yatırımcıları ile kullanıcılarından tahsil etmeli ve böylelikle çevreyi kirletmenin bir maliyeti olduğu fikrinin yaygınlaştırılması ve benimsetilmesine çaba gösterilmelidir. 4

12 Uygun Teknoloji Kullanımı ve İyi Çevresel Uygulama İlkesi Kıyı alanlarında yüksek düzeyde bir çevre koruma standardının sağlanması için en gelişmiş ve en etkin teknoloji kullanılmalı ve en iyi çevresel uygulamalar gerçekleştirilmeli ve özendirilmelidir. Halkın Bilgilendirilmesi ve Halk Katılımı İlkesi Rio de Janerio da 1992 yılında yürürlüğe konulan Çevre ve Kalkınma Üzerine Rio Deklarasyonunun 10. ilkesi uyarınca merkezi ve yerel yönetimler, kıyı alanlarında bilgiye erişimi ve çeşitli karar verme süreçlerinde geniş bir halk katılımını kolaylaştırmalıdır. Uluslararası İşbirliği İlkesi Ulusal kurumlar, kıyı alanlarının özellikle de farklı ülke sınırları ile birbirinden ayrılan komşu kıyı alanlarının korunması, yönetimi ve izlenmesi için uluslararası işbirliği aramalı ve bunu geliştirmelidir Kıyı Yönetimine İlişkin Özel İlkeler Ortak Kaynakların Sürdürülebilir Yönetimi ve Eşitlikçi Paylaşımı İlkesi Deniz ve karadaki flora ve fauna ile yaşam çevrelerinde yer alan ortak kaynaklar; yaşam çevrelerinin kırılganlığı dikkate alınarak, sürdürülebilir bir biçimde kullanılmalıdır. Bu kaynakların yönetilmesinde, yöre halkının yararları doğrultusunda eşit paylaşımın sağlanması esas alınmalıdır. İç Bölgelerde Gelişme İlkesi Kıyı alanları özelinde hazırlanacak planlama ve gelişme programları, faaliyetlerin denize yakın yerlerde ve kıyı alanında yığılmalarının önlenmesini hedeflemeli ve bu hedef doğrultusunda, yeni gelişmelerin ve bu yöndeki taleplerin kıyı bölgelerin etki alanlarında kalan iç bölgelerde yer seçmesini özendirmelidir. Hassas Alanlar, Ekosistemler, Tehlike Altındaki Türlerin Yaşam Çevrelerinin Korunması İlkesi Ender görülen nitelikte biyolojik ve doğal çeşitlilik barındıran ve korunması gereken ortak mirası oluşturan yaşam çevreleri, özel önlemlerle korunmalıdır. Hassas alanlar, ekosistemler, yaşam çevreleri ve tehlike altındaki türler de benzer biçimde korunmalıdır. Kıyı Alanlarındaki Farklı Kullanım Biçimleri Arasında Uyumluluk İlkesi Birbirlerine uyumsuz ve olumsuz etkileri olan kıyı kullanımlarından kaynaklanan çatışmaları önlemek ve sorunları gidermek için kıyı alanları özelinde hazırlanacak planlar, birbirleri ile uyumlu faaliyetleri bir araya getiren ve uyumsuz kullanımları da birbirinden ayıran bölgeleme kararları içermelidir. Kıyıya Bağımlı Faaliyetler İçin Öncelik İlkesi Kıyıya bağımlı olan ya da kıyıya yakın olmak zorunda olan faaliyetler ya da kamusal hizmetler, diğer faaliyetlere göre kıyıda yer seçme önceliğine sahip olmalıdır. Ayrıca 5

13 bu tür faaliyetler ile kamusal hizmetler, gerektiğinde ya da önemli bir kamusal yarar söz konusu olduğunda ve çevresel etki çalışmaları sonucunda çevreye olumlu katkılar yapacakları anlaşıldığında, bazı yasaklardan muaf tutulmalıdır. Kıyıya Tam ve Kısıtsız Erişim İlkesi İnsanların, çeşitli istisnalar ve özel durumlar dışında herhangi bir engelle karşılaşmadan kıyıya erişmeleri ve ücretsiz olarak kıyıdan yararlanmaları sağlanmalıdır KIYI ALANLARI YÖNETİMİNE ESAS SINIRLAR Bütünsel Kıyı Alanları ve Yönetim Planlamasına esas olacak kıyı alanı sınırlarının belirlenmesinde esas alınan temel ölçüt, kıyı üzerinde etkisi bulunan doğal ve ekolojik süreçler ile insan faaliyetlerinin niteliği ve etki derecesidir. Kıyı Alanı tanımı, 3621 sayılı Kıyı Kanunu nda yer alan kıyı tanımına göre daha geniş bir coğrafi alanı kapsamalıdır. Akarsu havzaları, bölgesel yerleşme deseni, coğrafi eşikler, doğal kaynakların dağılımı, ekolojik sistem bütünlüğü, yerleşmelerin ve ekonomik faaliyetlerin mekansal dağılımı, yönetimsel bölünme ve sınırlar, planlama koruma, gelişim vb. amaçlı bölgeleme kararları, yasal düzenlemelerle verilmiş kurumsal yetkiler, kara yönünde sınır belirlemede etkili olan unsurlar olarak ortaya çıkmaktadır. Deniz yönünde karasal faaliyetlerin deniz ortamına olan etkileri ile deniz ortamındaki canlı ve cansız kaynakların varlığı ve bunlara ilişkin araştırma, işletme ve kullanım imtiyazları, denizcilik ve balıkçılık faaliyetleri öne çıkmaktadır. Kara Yönünde BKAY Sınır Ölçütleri Kıyı Bölgesinin kara yönündeki sınırlarının tespitinde aşağıdaki ölçütler esas alınmıştır. - Kıyı yerleşmeleri ve kıyıya bağımlı gelişme alanları - Kıyı bölgesinde yer seçen turizm, rekreasyon, ikinci konut faaliyetleri - Kıyı bölgesinde yer seçme eğilimi olan sanayi, enerji, gemi yapım, ulaşım vb. yatırımlar - Kıyı bölgesinde yer alan delta, kumul, sulak alan gibi ekolojik sistem bütünlüğü olan alanlar ve bunların koruma sınırları Deniz Yönünde BKAY Sınır Ölçütleri Deniz yönünde proje alanı sınırının belirlenmesinde, aşağıdaki ölçütler esas alınmıştır. - Karasal faaliyetlerin deniz ortamına olan etkileri, - Deniz ortamındaki canlı ve cansız kaynakların varlığı ve bunlara ilişkin araştırma, işletme, kullanma ve faydalanma imtiyazları, - Deniz ticareti, deniz ulaşımı ve balıkçılık faaliyetleri, 6

14 - Deniz yapıları, deniz canlılarına ilişkin koruma alanları, su ürünleri koruma ve üretim alanları, askeri güvenlik bölgeleri, askeri stratejik bölgeler, deniziçi boru hatları, iskeleler ve şamandıralar. Samsun Bütünleşik Kıyı Alanları Proje sınırı yukarıdaki ölçütlere göre belirlenmiştir. Belirlenen proje sınırı, projeye esas bilgilerin toplanması ve araştırılmasının yapılmasına yönelik olup, Bakanlıkça ayrıca değerlendirilmesi öngörülmektedir KIYI ALANLARI STRATEJİ PLANI Bütünleşik Kıyı Alan Yönetimi çalışmalarının en önemli aşaması, BKAY Strateji Planının oluşturulmasıdır. Bu plan, bütünleşik bir yaklaşımla ve kıyı yönetim alanının tamamını kapsayacak şekilde hazırlanmalıdır. BKAY Planı; çeşitli ekonomik faaliyetler ile altyapının geliştirilmesi için gerekli ilkeleri ortaya koymalı, belirli alanlar için çevresel kapasiteye uygun olarak öncelikleri ve hedefleri belirlemeli, çevresel nedenlerle korunması gereken alanları ve kıyı güvenliği için gerekli olan alanları belirlemelidir. BKAY Planı; düzenleyici ve yönetsel araçların sistematik ve tutarlı bir biçimde bir araya getirildiği Kıyı Strateji Planının uygulama aşamasından sorumlu yerel yönetsel yapıyı belirleyen Alan Yönetim Modelinden oluşur. Kıyı Alan Yönetim Planının Aşamaları BKAY Strateji Planının hazırlanması üç temel aşamadan oluşmaktadır. Bunlar Araştırma Aşaması, Sentez ve Değerlendirme Aşaması ile Strateji Planının ve Yönetim Modelinin oluşturulması aşamalarıdır. Araştırma Aşaması; kıyı kenar çizgisinin kara ve deniz tarafına ilişkin olarak bilgi toplama, analiz ve değerlendirme çalışmalarını içerir. Sentez ve Değerlendirme Aşaması; yapılan analizler ile fiziksel, doğal, çevresel, sosyo-ekonomik ve benzeri eşiklerin birlikte değerlendirilmesini ve sentezinin yapılmasını içerir. Strateji Planının ve Yönetim Modelinin Oluşturulması Aşaması sonucunda ise; bu modelde tanımlanan BKAY yaklaşımının belirli bir kıyı alanı özelinde nasıl hayata geçirileceğini gösteren Kıyı Strateji Planı ile Alan Yönetim Modeli elde edilecektir. BKAY Planının Uygulanması - Bütünleşik Kıyı Alan Yönetimi Planının uygulanması zorunludur. Planın uygulanması sorumluluğu Bakanlık ile Alan Yönetim Modelinde tarif edilen yerel düzeyde sorumlu olan kuruma aittir. Bu sorumluluk ortaklaşa ve eşgüdüm halinde yerine getirilir. - İlgili kıyı alanı için yapılacak Çevre Düzeni Planı, Nazım ve Uygulama İmar Planları, İl Strateji Planları ve benzeri plan çalışmalarında tesis yerseçimi, mevzi plan, plan değişikliği ve uygulama projelerinde BKAY Planlarında getirilen kararlara uyulması zorunluluğu vardır. 7

15 - BKAY Planından önce yapılmış ve yürürlüğe girmiş diğer planlar ile BKAY planı kararları arasında uyum sağlanmalı ve bu amaçla BKAY planı kararları diğer planlara yansıtılmalıdır. - BKAY Planlarının yapılmasının ardından ilgili kıyı alanı için gelen yeni yatırım, proje, faaliyet ve benzeri talepler ile mevcut olanların genişletilmesi yönündeki talepler, BKAY Planına göre değerlendirilmelidir KIYI ALANLARINA İLİŞKİN ENVANTER Envanter Oluşturulması BKAY çalışmalarının yaşamsal önemli bir ilkesi, kararların bilimsel, doğru ve güncel bilgiye dayandırılmasıdır. Bu nedenle belirlenecek bölge ve alt bölge düzeyinde kapsamlı bir envanter çıkarılmalı ve bu envanter sürekli olarak güncellenmelidir. Envanter kapsamında; ilgili kıyı bölgesinin doğal, fiziksel ve çevresel karakteristikleri ile birlikte ekonomik, sosyal, kültürel yapısını da içeren veri, bilgi ve verilere ulaşılmalıdır. Bu envanter, haritaların hazırlanması için de bir altlık oluşturmalıdır. Enformasyon ve Değerlendirme Ağları Doğal bilimler ya da sosyal bilimler alanlarında, kıyı bölgelerine ilişkin veri, bilgi veya enformasyona sahip olan yerel ve ulusal merkezler arasında bir ağ yapılanması oluşturulabilir. Bu ağ yapılanması; sahip olunan bilginin artırılmasını, kıyı alanlarındaki mevcut durumun ve küresel ısınma ve iklim değişikliği gibi değişimlere ilişkin yaşanan gelişmelerin aralıksız izlenmesini ve bunlarla ilgili ortaya çıkan yeni ve güncel durumların ilgili kurum ve çalışmalara aktarılmasını amaçlamalıdır. Kıyı Alanları İzleme Sistemi Kıyı alanlarının mevcut durumuna ve buralarda zamanla ortaya çıkan değişimlere ilişkin güncel bilgiye sahip olmak ve bu bilgiyi geliştirmek için bir izleme sistemi oluşturmalıdır. Bu sistemin oluşturulmasında, araştırma merkezlerinden, yerel düzeydeki sivil toplum ve meslek örgütlerinden, üniversitelerden ve ilgili diğer kamu kurumlarından en üst düzeyde yararlanılmalıdır. 8

16 1.8. KIYILAR VE SAHİL ŞERİTLERİNDEN YARARLANMA VE KULLANIM İLKELERİ Ülkemizde, kıyılar ve sahil şeritlerinden yararlanma ve kullanımı ile ilgili ilkeler Anayasada belirlenmiş olup, uygulama Kıyı Mevzuatı ile sürdürülmektedir. Bu konudaki işleyiş ve uygulamalara ilişkin bilgiler 4. aşama Kıyı Alanlarında Planlama Uygulama İzleme Süreçlerine İlişkin Yasal ve Kurumsal Yapı Raporunda ve Kıyı Yasası ve Yönetmeliğinin Uygulamasına İlişkin Sorunlar bölümünde ortaya konulmuştur. Ayrıntılı değerlendirmeler için bu dökümanlardan yararlanılabilir. Yararlanmada Genel İlkeler Kıyı alanlarından yararlanmada temel ilke, bu alanlardaki doğal varlıkların, değerlerin ve ekosistemlerin korunması ve sürdürülmesi olmalıdır. Kıyının doğal yapısının korunmasına özel önem verilmelidir. Mümkün olduğunca, deniz koruma yapıları, tahkimat, dolgu, yapılmamalı, sulak alanlar kurutulmamalıdır. Kıyılardan kum, çakıl ve benzerinin alınmasına veya çekilmesine, kıyıyı değiştirecek boyutta ve kıyının doğal yapısını bozacak nitelikte kazı yapılmasına izin verilmemelidir. Ancak çevresel etki değerlendirmesi ve stratejik etki değerlendirmesi çalışmaları sonucunda çevreye vereceği zararın kabul edilebilir düzeylerde olduğu anlaşılan yapılar, kamu güvenliği, askeri savunma, dalgaların verdiği zararlardan korunma amacıyla yapılan faaliyetler veya belirgin bir kamu yararının sözkonusu olduğu faaliyetler bu durumun istisnaları sayılmalıdır. Kıyı alanlarında tarım ve sanayi faaliyetlerinin yer seçiminde ve bunların yürütülmesinde etkin koruma önlemleri uygulanmalıdır. Çevre ile uyumlu şekilde balıkçılık faaliyetleri gerçekleştirilen alanlar korunmalı ve bu tür faaliyetlerin gelişimi özendirilmelidir. Ekolojik bakımdan hassas bölgelerde kültür balıkçılığına izin verilmeli, kültür balıkçılığı için belirlenen kriterlere uyulmalıdır. Kıyı alanlarındaki turizm faaliyetlerinin sürdürülebilir bir biçimde gerçekleştirilmesi ve ekoturizm ve benzeri farklı turizm türlerinin yaygınlaştırılması teşvik edilmelidir. Sahil Şeritlerinden Yararlanma Kıyı kenar çizgisinden itibaren kara yönünde yatay olarak en az 100 metre genişliğindeki alan olan sahil şeritleri iki bölümden oluşur. İlk 50 metrelik bölüm sahil şeridinin birinci bölümü olup bu bölüm sadece açık alanlar olarak düzenlenen; yeşil alan, çocuk bahçesi, gezinti alanları, dinleme ve ilgili yönetmelikte tanımlanan rekreaktif alanlardan ve yaya yollarından oluşmalıdır. İlk 50 metrelik bölümde mutlak yapı yasağı uygulanmalıdır. Sahil şeridinin birinci bölümünden sonra kara yönünde yatay olarak en az 50 metre genişlikteki alan ise sahil şeridinin ikinci bölümüdür. Bu bölümde ise kanun ve yönetmelikte tanımlanan toplumun yararlanmasına açık günübirlik turizm yapı ve tesisleri, taşıt yolları, açık otoparklar ve arıtma tesislerinin yer alabilir. İkinci 50 metrelik bu bölümde de, zorunlu haller dışında yapı yasağı ve kısıtlamaları uygulanmalıdır. 9

17 Kamu Mülkiyetindeki Kıyı Alanları Kıyı alanlarında yer alan ve kamuya ait arsa, arazi ve taşınmazlar üzerindeki özel sektöre ve/veya kamu kurumlarına ait kullanımlar ile tahsisler, güncel kamusal ihtiyaçlar ile sonradan ortaya çıkan çevresel gereksinimler ışığında yeniden gözden geçirilebilir. Bu konudaki öncelik, yapılmış bulunan sözleşme ya da anlaşmalarda değil, kamunun ve toplumun çevresel yararlarında olmalıdır. Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Stratejik Etki Değerlendirmesi Kıyı alanlarında yer alacak faaliyetlerle ilgili olarak ÇED Yönetmeliğinde tanımlı süreçler, çevrenin daha etkin bir biçimde göz önüne alınması yaklaşımı çerçevesinde titizlikle uygulanmalıdır. Tek tek faaliyetler düzeyindeki etki değerlendirmesi çalışmalarının eksiklik ve yetersizlikleri göz önünde bulundurularak, kıyı alanlarındaki mevcut ve öneri tüm faaliyetlerin toplam etkilerinin hesaplandığı Stratejik Etki Değerlendirmesi çalışmaları uygulanmalıdır. Çevre mevzuatında bu konuyla ilgili düzenleme yapılmalıdır. Kıyılara Yaya Erişimi Kıyılardan yararlanmada kamu yararı esastır. Kıyılar herkesin eşit ve serbest kullanımına olanak verecek şekilde düzenlenmelidir. BKAY çalışmaları kapsamında; yayalar başta olmak üzere herkesin kumsallar ile kıyılara kesintisiz olarak erişimini sağlayacak ve güvence altına alacak araçlar geliştirilmeli, gerekli ve zorunlu olması halinde su kenarındaki mülkiyetler üzerinde geçiş hakkı uygulaması yapılmalı ve ihtiyaç duyulması halinde erişimi sağlamak amacı ile arazi kamulaştırması yapılmalıdır. Herkesin sahil ve kıyılar boyunca kesintisiz biçimde hareket etmesini ve buralardan yararlanması yasal düzenlemeler, planlar ve uygulamalarda güvence altına alınmalı, etkin biçimde denetlenmelidir. Bu hakkın uygulanmasında; mevcut bir yapı ya da gelişmenin, çevrenin korunmasının ya da önemli bir kamu yararı durumunun gerektirmesi halinde bazı özel istisnalar getirilebilir. Belirli dönemlerde ve belirli hassas alanlarda kamusal erişim kısıtlanabilir ya da yasaklanabilir. Ziyaretçi sayısı, çevrenin taşıma kapasitesi ile uyumlu olan miktardan daha fazla olmamalıdır. Kıyının Kullanımında Verilen İmtiyazlar Yerel birimlere ya da özel işletmecilere kıyının kullanımı için sağlanan özel imtiyazlar ve tahsisler herkesin kesintisiz bir biçimde deniz kenarından ve kıyılardan yararlanma hakkını engellememeli, kıyı alanının kesintisiz bir biçimde kullanımı güvence altına alınmalıdır. 10

18 1.9. KIYI EKOSİSTEMLERİ VE HASSAS ALANLARIN KORUNMASI Sulak Alanlar, Deltalar ve Haliçler Kıyı alanlarındaki ve yakın çevresindeki sulak alanlar, nehirler, deltalar, lagünler ve benzeri su kaynakları korunmalıdır. Bu alanlarda ve bunların yakınında, çevrenin yararına olmayan ve zarar verici nitelikte herhangi bir kullanım değişikliği yapılmasına izin verilmemelidir. Kıyı alanlarında yer alan sulak alanlardan, lagün ve deltalardan zarar görmüş olanlar varsa, bunların rehabilite edilmesine ve onarılmasına özel önem verilmelidir. Yer Altı Suyu Kaynakları, Tuzlu Su ile İçme Suyu Arasındaki Temas Yer altı suyu kaynaklarının korunmasına özel önem verilmelidir. Bu kaynakları risk altına alacak ve yok olmalarına neden olacak kullanımlar ile faaliyetler yasaklanmalıdır. Ayrıca yüzeye yakın su kaynakları oluşturma ya da su çıkarma çalışmalarından çabuk etkilenen, tuzlu su ile içme suyu arasındaki temas alanlarının korunmasına da özel bir önem verilmelidir. Kumullar Kumullar, hassas bölgeler ya da doğal rezerv alanlar olarak tanımlanmalı ve mutlak koruma altına alınmalıdır. Buralara erişim kısıtlanabilir ve bu tür yerlerde erozyonu önlemek, arkasındaki tarımsal toprakları korumak, biyolojik yöntemler kullanılarak ve bitki örtüsü ile ağaç toplulukları korunarak bazı özel toprak sabitleme önlemleri uygulanabilir. Bitki Örtüsünün Korunması Kıyılardaki başta orman alanları olmak üzere toprağı tutma işlevi gören ağaçlık araziler ile bitki örtüsünün yok edilmelerinin önüne geçilmeli ve buraların korunması için etkin araçlar geliştirilmelidir. Deniz Parkları ve Doğa Rezerv Alanları Kıyı alanlarında; kıyı alanının uzun süre korunmasında, biyolojik ve doğal çeşitliliğin muhafaza edilmesinde ve deniz ve kara canlıları ile bunların yaşam çevrelerinin üretkenliğinin sürdürülmesinde ve koruma-kullanma dengesinin sağlanmasında bir araç olarak kıyı ve deniz rezervleri veya parkları oluşturulmalıdır. Rezerv ya da deniz parkları, tümüyle deniz üzerinde olabilecekleri gibi hem deniz hem de korunması gerekli karasal alanları birlikte kapsayacak biçimde önerilebilir. Yeni ve Yabancı Türlerin Ortaya Çıkması Kıyıdaki ya da denizdeki canlı türlerini, yaşam çevrelerini ve ekosistemi tehdit eden yabancı bazı canlı türlerinin ortaya çıkmasını engellemek, bunları kontrol altına almak ya da yok etmek için önlemler geliştirilmeli ve titizlikle uygulanmalıdır. Tehdit altındaki deniz ve kıyı canlı türlerini rehabilite etmek ve yeniden canlandırmak ve bunların uygun bir biçimde doğal yaşam çevrelerinde yeniden ortaya çıkmalarını sağlamak için de çalışmalar yapılmalıdır. 11

19 1.10. KIYILARDA KİRLİLİĞİN KONTROLÜ VE ÖNLENMESİ Kanalizasyon ve Arıtma Tesisleri Deniz kirliliğinin en önemli kaynaklarından birisi de kentsel atıkların arıtılmadan doğal alıcı ortamlara salıverilmesidir. Bu yüzden yeterli düzeyde arıtılmamış evsel veya endüstriyel atıkların denize salıverilmesine izin verilmemelidir. Kıyı alanlarında bulunan ve deniz çevresini olumsuz etkileme riski taşıyan yerleşmelerin kanalizasyon sistemleri ile arıtma tesisleri yapılmalıdır. Bu yalnızca ilgili belediyelerin sorumluluğuna bırakılmamalıdır. Kanalizasyon sistemi ve arıtma tesislerinin yapımı için belediyelerin ihtiyaç duydukları teknik, mali ve insan gücü merkezi yönetim tarafından belirli bir plan ve program içinde sağlanmalıdır. Bu konuda, Çevre ve Orman Bakanlığı ve İller Bankası Genel Müdürlüğü ve diğer yetkili kuruluşların desteği sağlanmalıdır. Atık Yönetimi Kıyı alanlarında bulunan yerleşmelerin tek tek olarak ya da altyapı birlikleri kurarak ortaklaşa kullandıkları düzenli katı atık depolama ve bertaraf tesisleri olmalıdır. Buralarda açığa çıkan katı atıklar ile zararlı maddeler, başta geri dönüşüm olmak üzere uygun yöntemlerle bertaraf amaçlarıyla toplanmalı ve ayrıştırılmalıdır. Bu konuda da belediyelere, merkezden destek ve yardım sağlanmalıdır. Atıkların yakılmasına ve denize boşaltılmalarına izin verilmemelidir. Bu durumun tek istisnası olarak, bağlayıcı uluslararası anlaşmalardaki şartların yerine getirilmesi kabul edilebilir. Kara Kökenli Kirliliğin İzlenmesi ve Kontrolü Kıyılardaki deniz çevresinde bozulmaya veya kirlenmeye neden olabilecek kentsel, endüstriyel ve tarımsal atıklar ile bunların kaynakları belirlenmeli, kontrol altına alınmalı ve düzenli bir biçimde izlenmelidir. Bu çalışmaların sonuçları kamunun erişimine açık olmalıdır. Organik halojen emisyonları mümkün olduğunca önlenmeli ve diğer tür sentetik organik bileşenlerin emisyonları ise en alt düzeylere indirilmelidir. Noktasal olmayan kaynaklardan yapılan kirletici emisyonlarının kısıtlanması için de uygun önlem alınmalıdır. Proje ve uygulamalar, TÜBİTAK-MAM-KÇE tarafından hazırlanan, Kara Kökenli Kirleticilere İlişkin Ulusal Eylem Planı ve diğer ulusal dökümanların önceliklerine göre yerine getirilmelidir. Acil Müdahale Planları Kıyı alanlarında kirliliğin temel kaynaklarından birisi de deniz ortamında ya da denize yakın yerlerde meydana gelen kazalar ve beklenmedik olaylardır. Kaza sonucunda ortaya çıkan kirlilik ile mücadele etmek için bir kentsel risk yönetimi oluşturulmalıdır. Bu kriz yönetimi; acil durum yardımı ve planlaması ile ilgili hususları ve kriz yönetimine katkı yapacak çeşitli kurumların koordinasyonunu sağlayacak mekanizmayı içermelidir. Kriz yönetiminin önemli bir diğer bileşeni de, denizin 12

20 ekolojik dengesine zarar vermeyen temizleme teknikleri hakkında doğru bilginin ve bu temizleyicilerin gereken miktarının ilgililere sağlanmasıdır. Acil müdahale planları konusunda, Çevre ve Orman Bakanlığı nca başlatılan çalışmaların sonuçlandırılması ve bu planların uygulanmasına yönelik eğitim çalışmaları sürdürülebilir KIYILARDA AFET YÖNETİMİ Doğal Afet Yönetimi ve Kontrolü Kıyılar günümüzde giderek artan biçimde doğal afet olaylarına maruz alanlar haline gelmektedir. Küresel ısınma ve iklim değişikliği bu hızlı dönüşümün tetikleyicisidir. O nedenle BKAY çalışmalarının önemli bir boyutunu da afetlerden korunmak ve bunlara karşı hazırlıklı olmak için yapılması gerekenlerin belirlenmesi oluşturmalıdır. Doğal afet riski bulunan alanlarda ve özelliklede denizden ve akarsulardan kaynaklanan su baskınlarının, erozyonun ve toprak kaymasının söz konusu olduğu yerleşim alanlarında yapı yasağı ve ağaçlandırma gibi uygulamalar getirilmelidir. Bunların dışında acil durum planları ve alana ve alandaki koşullara özel bazı önlemler de BKAY planlarına entegre edilmelidir. Erozyon Açısından Kritik Alanların Belirlenmesi Kıyı alanlarında, kıyının ve karanın hassas ve erozyona uygun olduğu bölümleri, duyarlı alanlar olarak tanımlanmalıdır. Bu tür alanlarda, erişim kısıtlaması getirilmeli ve özel toprak sabitleme tedbirleri alınmalıdır. Bu tür kritik alanlarda; binaların ya da diğer yapı türlerinin, rekreasyonel faaliyetlerin, yollar ve araç parklarının yapımı yasaklanmalıdır. Küresel Isınma ve İklim Değişikliğinin Sonuçlarına Hazırlık Küresel ısınmanın iki temel sonucu olan iklim değişikliğinin ve deniz suyu seviyesinin yükselmesinin olası etkilerinin en çok kıyı alanlarında görüleceği ve buraları önemli ölçüde etkileyeceği bilinmektedir. Bu nedenle küresel ısınmanın ilgili kıyı alanları bağlamında etkilerinin neler olacağı ve bunların düzeyi hakkında tahminler yapılmalı, çeşitli senaryolar oluşturulmalı ve bunlarla mücadele için uygun tedbirler ve programlar hazırlanmalıdır. Ayrıca küresel ısınmanın etkileri, düzenli bir biçimde izlenmeli ve izleme sonuçları gereken çalışmalara aktarılmalıdır. Depreme Karşı Önlemler Kıyı alanlarının doğası, özellikle zemin sıvılaşmasına uygun olması tsunami ve deprem zararlarının boyutlarını artırıcı nitelikleri göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle kentsel ve kırsal yerleşmeler, turizm, sanayi, liman gibi arazi kullanım kararlarının yerseçimi ve yapılaşma esaslarının belirlenmesinde, diğer afetlerin yanı sıra deprem risklerini azaltıcı önlemler alınmalıdır. 13

21 1.12. KATILIM Planlama ve ÇED Sürecinde Katılım Kıyı alanlarına ilişkin planlama ve ÇED süreçleri, kurumsal ve örgütsel katılıma açık olmalıdır. Bu kapsamda, planlar yürürlüğe girmeden önce gerekli bilgilendirme ve katılım sağlanmalıdır. Katılımın ne şekilde sağlanacağı, yasal düzenlemelerde göz önüne alınarak Bakanlık tarafından belirlenecektir. İlgili kıyı alanı koşul ve özelliklerinin gerektirmesi halinde, yerel yönetimlerin inisiyatifi ile farklı katılım biçimlerinin uygulanması da söz konusu olmalıdır. Bu konuda mevzuat eksiklikleri giderilmeli, yeni düzenlemelerde katılım mekanizmaları ile ilgili esaslar ortaya konulmalıdır. Özel Yatırım ve Proje Süreçlerinde Katılım Bu maddede planlama çalışmaları ile ilgili ilke ve esaslar, kıyı alanlarında yapılacak büyük ölçekli özel ve kamu yatırımlarının karar ve proje süreçleri için de geçerlidir. Yerelde yaşayanlar; herhangi bir kamusal ya da özel yatırım içeren belirli bir projenin onaylanmasından önceki karar verme süreçlerine katılma fırsatına sahip olmalı ve tüm bu süreçlerden haberdar edilmelidir. Büyük projeler söz konusu olduğunda ise, bir kamuoyu araştırması ile kamunun görüşlerinin alınmasına olanak yaratılmalı ve karşıt önerilerini yapmalarına fırsat verilmelidir. Her tür durumda da, kamuoyu etki çalışmalarına erişebilmeli ve bu bağlamda da görüşlerini açıklayabilmeliler. Şeffaflık, Bilgi Edinme ve Hesap Verme Sorumluluğu Kıyı alanlarında yapılacak her tür iş ve işlem ile ilgili bilgi, veri ve enformasyon, bilgilenme hakkındaki mevzuata da uygun olarak kamunun ve meslek örgütlerinin hızlı ve düzenli bir biçimde erişimine açık olmalıdır. Merkez ya da yerel düzeydeki kamu kurumları ile kuruluşları, kıyı alanlarında yaşayanların bilgilenme haklarının gereken düzeylerde karşılanmasından sorumludurlar. Bu konuda da temel sorumluluk Bakanlığa aittir. Kıyı alanları için yapılan planların, programların ve alınan kararların, kararlar yürürlüğe girmeden ve uygulanmadan yeterli bir süre önce, kamunun inceleme ve değerlendirme yapmasına olanak verecek şekilde askıya çıkartılmaları zorunlu olmalıdır İZLEME VE DEĞERLENDİRME Plan Uygulamalarının ve Çevresel Etkilerin İzlenmesi ve Eşgüdümü Bütünleşik Kıyı Alan Yönetimi planları ile programlarının uygulanmasının, etkin biçimde izlenmesinin sağlanması gerekmektedir. İzleme süreci sadece planların ve programların nasıl uygulandığını değil aynı zamanda kıyı alanlarındaki eylem ve faaliyetlerin yasalar ve yönetmeliklere uygunluğunun denetlenmesini de içermelidir. Ruhsatlı ve izinli projeler ile faaliyetlerin zaman içinde çevreye olan etkilerinde olumsuz yönde bir değişimin söz konusu olduğu tespit edilirse, bu proje ve faaliyetlerin durumu yeniden gözden geçirilmelidir. 14

22 2. PROJE ALANI 2.1. PROJE KAPSAMINDAKİ YERLEŞMELER Proje alanı, Çukurova Bölgesinin kıyı kesiminde, Mersin, Akdeniz Belediyesi ne bağlı Karaduvar Mahallesi ile Hatay Samandağ ilçe sınırı arasında kalan 385 km uzunluğundaki kıyı bandını ve kıyının etkileşim içinde bulunduğu hektar alanı kapsamaktadır. Proje kapsamına, Mersin ilinin doğu kıyıları ile Adana ve Hatay illerinin kıyı kesimi girmektedir. Tablo 2.1. İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Projesi Kapsamındaki Yerleşmeler İlçe Belediye Köy Mahalle 2007 Yılı Nüfusu Proje Kapsamındaki Nüfusu Kıyı İlişkisi Merkez Akdeniz Karaduvar Yerleşme kıyıda Merkez Kazanlı Yerleşme kıyıda Merkez Adanalıoğlu Yerleşme 4 km içeride, kıyıda mera ve günübirlik tesisler Tarsus Huzurkent Yerleşme 10 km içeride, kıyıda mücavir alanı var Tarsus Kulak Köy 2 km içeride Tarsus Tarsus - Kıyıda mücavir alanı var Mersin İli Ara Toplam Karataş Karataş Yerleşme kıyıda Karataş Karataş Köyü Karataş Tuzla Yerleşme 2.5 km içeride, eski Karataş köyü Yerleşme 2 km içeride, kıyıda günübirlik ve ikinci konut Karataş Taburköy Yerleşme 2 km içeride Karataş İnnaplıhöyük Yerleşme 3 km içeride Karataş Tabaklar Yerleşme 3.5 km içeride Karataş Bahçe Yerleşme 2 km içeride, kıyıda günübirlik Yumurtalık Yumurtalık Yerleşme kıyıda Yumurtalık Deveciuşağı Yerleşme yumurtalık körfezine 1 km uzaklıkta Yumurtalık Sugözü Yerleşme 2 km içeride, kıyı yumurtalık mücavir alanında Yumurtalık Gölovası Yerleşme 2 km içeride, kıyı yumurtalık mücavir alanında, tesisler var Ceyhan Kurtkulağı Yerleşme kıyıdan 6 km içeride, belediye sınırı Botaş'ı kapsıyor Ceyhan Kurtpınar Yerleşme kıyıdan 4.5 km içeride, kıyıda tesisler Ceyhan Sarımazı km içeride, Belediye sınırı kıyıyı kapsıyor, tesisler var Adana İli Ara Toplam

23 Erzin Aşağı Burnaz Erzin Yukarı Burnaz Erzin Turunçlu Dörtyol Yeniyurt Dörtyol Yeşilköy (1) Dörtyol Dörtyol (1) Dörtyol Payas (Yakacık) İskenderun Karayılan (1) Yerleşme 1.5 km içeride, Erzin mücavir alanında kalıyor, ikinci konut ve günübirlik Yerleşme 3 km içeride, çevresi tarım alanı Yerleşme 3.5 km içeride, çevresi tarım alanı Yerleşme 2 km içeride, kıyı belediye sınırı içine giriyor Yerleşme 3 km içeride, kıyıda Belediye ve mücavir alan Kent merkezi 5 km içeride, kıyı belediye sınırı içinde (1) Payas yerleşmesi ve İsdemir kıyıda Demirçelik güneyi, kıyıdan 2 km içeride İskenderun Azganlık Yerleşme kıyıdan 2 km içeride İskenderun Sarıseki Yerleşme kıyıda İskenderun Denizciler (1) Yerleşme kıyıda İskenderun Bekbele (1) Yerleşme 2 km içeride, dar bir kıyısı var. İskenderun İskenderun (1) Yerleşme kıyıda İskenderun Karaağaç (1) Yerleşme kıyıdan 1.5 km içeride, kıyıda ikinci konut İskenderun Büyükdere Yerleşme kıyıda mücavir alanda kalıyor İskenderun Kepirce (1) Yerleşme 2 km içeride, kıyısı var. İskenderun Madenli (1) Yerleşme 2 km içeride, kıyıda turizm, ikinci konut İskenderun Akçalı Yerleşme 3 km içeride, kıyısı var. İskenderun Üçgüllük Gülcihan Yerleşme 4 km içeride, kıyıda mücavir alan var (Gülcihan) İskenderun Haymaseki (1) Yerleşme 1.5 km içeride, kıyısı var. İskenderun Gökmeydan (1) Yerleşme kıyıdan 1.5 km içeride İskenderun Gözcüler (1) Yerleşme kıyıdan 4 km içeride İskenderun Arsuz Yerleşme kıyıda İskenderun Konacık Yerleşme 1 km içeride İskenderun Işıklı ve Kale Yerleşme kıyıda Samandağ Samandağ Yerleşme 2 km içeride Samandağ Mağaracık Yerleşme 1 km içeride Samandağ Kapısuyu Yerleşme 1.5 km içeride Samandağ Tekebaşı Yerleşme 2 km içeride Samandağ Meydan Yerleşme 1 km içeride Hatay İli Ara Toplam Genel Toplam

24 2.2. PLANLAMA BÖLGELERİ Proje kapsamında kıyı bölgesinde coğrafi, ekonomik, mekansal ve çevresel açıdan farklı nitelikler, potansiyeller ve sorunlara sahip olan 8 planlama bölgesi tanımlanmıştır. Tablo 2.2. İskenderun Körfezi Kıyı Alanları Projesi Planlama Bölgeleri No Bölge Adı İl Bölge Alanı (ha) Bölge Nüfusu (2007) 1 Kazanlı Mersin Karataş Adana Belediye Kazanlı Adanalıoğlu Tuzla Karataş Bahçe Yerleşmeler Köy-Mahalle Karaduvar Kulak İnnaplıhöyük Tabaklar Tabur Karataş 3 Yumurtalık Adana Yumurtalık Deveciuşağı 4 Ceyhan- Yumurtalık Adana Dörtyol-Erzin Hatay İskenderun Hatay Arsuz Hatay Samandağ Hatay Sarımazı Kurtpınarı Dörtyol Yeşilköy Yeniyurt Payas Bekbele Denizciler Sarıseki Azganlık Karayılan İskenderun Karaağaç Arsuz Akçalı Gökmeydan Gözcüler Madenli Üçgüllük Samandağ Mağaracık Tekebaşı Toplam Belediye Sugözü Gölovası Aşağıburnaz Yukarıburnaz Turunçlu Büyükdere Konacık Işıklı Kepirce Haymaseki Kapısuyu Meydan 18 Köy, 1 Mahalle 2.3. MEVCUT ARAZİ KULLANIMI Proje alanında, kentsel bölge yer yer kıyıya paralel uzanmakla birlikte, genelde kıyıdan uzaktadır. Kentsel koridorun kıyıya temas bölgelerinde, çeşitli büyüklüklerde kentsel ve kırsal yerleşmeler, sanayi alanları, askeri bölgeler, turizm ve rekreasyon alanları gibi kullanımlar yer almaktadır. Proje kapsamındaki alanlar hektar olup, bunun %10.6 sı yerleşik alanlardan, %89.4 ü ise yerleşim dışı alanlardan oluşmaktadır. 17

25 Yerleşik alanların %47.9 u kentsel, kırsal konut ve ikinci konut yerleşim alanı, %36.3 ü çalışma alanları, %2.5 i sosyal donatı alanları, %13.3 ü altyapı ve hizmet alanlarından oluşmaktadır. Tablo 2.3. Planlama Bölgelerine Göre Yerleşik ve Yerleşme Dışı Alanlar Planlama Bölgeleri Yerleşik Alanlar (1) Yerleşme Dışı Alanlar (2) Toplam Ha. % Ha. % Ha. % Kazanlı Karataş Yumurtalık Ceyhan- Yumurtalık Dörtyol- Erzin İskenderun Arsuz Samandağ Toplam , , (1)Konut alanları, turizm tesisleri, sosyal donatı ve çalışma alanları, altyapı ve diğer hizmet alanları (2)Tarım, orman, fundalık, mera alanları, akarsu yatakları, taşkın alanları, göller, lagünler, sazlık-bataklık alanları, kumul ve kumsallar Proje kapsamında tanımlanan 8 planlama bölgesi, konumu, coğrafi yapı özellikleri ve doğal kaynak potansiyellerine bağlı olarak gerek yerleşik ve yerleşim dışı alanların dağılımı, gerekse baskın arazi kullanımları bakımından farklılaşmaktadır. 8 planlama bölgesi genelinde yerleşik alanlar, İskenderun hariç, oldukça düşük oranda olup, %1.8 ile % 20 arasında değişmektedir. Karataş ve Yumurtalık, Adana İlinin iki önemli sahil kenti olmakla birlikte, yerleşik alanlar % 2 oranında olup, her iki bölgenin genel karakteristiğini, Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin oluşturduğu deltalar, kıyı kumulları, kumsallar ve Lagün gölleri biçimlemektedir. Karataş-Yumurtalık arasında biyoçeşitlilik ve yaban hayatı açısından zengin bir ekosistem yaratan bu kaynaklar ile bunları çevreleyen sazlık-bataklık alanlar, tarım alanları, meralar ve yer yer ormanlık alanlardan oluşan yerleşme dışı alanların oranı %98 dir. Yerleşim dışı alanlar içerisinde Karataş ta tarım alanları (%40) Yumurtalık ta kumul ve kumsallar (%40); yerleşik alanlar içerisinde ise kentsel konut alanları baskın kullanımlar olarak öne çıkmaktadır. 18

26 Tablo 2.4. Planlama Bölgelerinde Yerleşik ve Yerleşim Dışı Alanlarda Kullanım Nitelikleri Planlama Bölgeleri Kazanlı Karataş Yumurtalık Ceyhan- Yumurtalık Dörtyol- Erzin Baskın Kullanım Yerleşik Alanlar İkincil Kullanımlar Üçüncül Kullanımlar Baskın Kullanım Yerleşme Dışı Alanlar İkincil Kullanımlar Üçüncül Kullanımlar Kullanım % Kullanım % Kullanım % Kullanım % Kullanım % Kullanım % Petrol Dolum Tesisleri Kentsel Konut Kentsel Konut Petrol Ürünleri Tesisleri (BTC) Serbest Bölge 3.2 Sanayi İskenderun Sanayi 18.8 Arsuz Samandağ Yazlık Konut Kentsel Konut Askeri Alan Yazlık Konut Enerji Santralı Petrol Dolum Tesisleri Kentsel Konut Kırsal Konut Kırsal Konut Kentsel Konut Yazlık Konut Kırsal Konut Serbest Bölge Yazlık Konut Askeri Alan Kentsel Konut Yazlık Konut 1.9 Tarım 38.2 Orman Tarım Kumul- Kumsal Lagün, Taşkın, Akarsu Yatağı Tarım 34.8 Sazlık- Bataklık Kumul- Kumsal Lagün Taşkın Akarsu Yatağı Tarım 57.9 Mera 14.1 Fundalık Tarım 61.1 Mera 16.0 Sazlık- Bataklık 12.8 Tarım 26.9 Orman Tarım 47.3 Orman 26.7 Fundalık Orman 33.3 Tarım 26.6 Mera 12.9 Proje alanında, Kazanlı, Ceyhan-Yumurtalık ve Dörtyol-Erzin Planlama bölgelerinde yerleşik alanların oranı %10-%16 arasında değişmektedir. Bu bölgeler, kıyı kesiminde ülke ve bölge ölçeğinde önemi olan sanayi tesisleri, petrol ürünleri ve enerji tesisleri ile serbest bölge faaliyetlerinin yoğunlaştığı ve baskın kullanımlar olarak öne çıktığı bölgelerdir. Bu bölgelerde yerleşim dışı alanların oranı %84- %89 dur. Kıyıdan içeride kalan kırsal yerleşmelerde tarımsal faaliyetler önemini sürdürmekte olup, tarım alanları, yerleşim dışı alanlar içerisinde baskın kullanım olarak Kazanlı da %38, Ceyhan-Yumurtalık ta %60, Dörtyol-Erzin de %61 orana sahiptir. İskenderun, proje alanında yerleşik alanların %63.7 oran ile en yüksek olduğu planlama bölgesidir. Kent ve çevresinde İskenderun Limanının yanı sıra ülke ve bölge ölçeğinde önemli sanayi tesislerinin yer alması, bölgede kentsel gelişmeleri hızlandıran temel dinamikler olmuştur. Yerleşik alanlar içerisinde sırasıyla sanayi alanları (%16), kentsel nitelikli konut alanları (%13), askeri alanlar (%13) ve limaniskele vb. deniz yapıları (%5.6) en büyük paya sahiptir. Arsuz ve Samandağ Planlama bölgelerinde kıyıda çok sayıda belde ile kırsal yerleşmeler yer almakta ve her iki bölgede de yazlık konut alanları giderek artmaktadır. Arsuz da %14.4 olan yerleşik alanların ana niteliğini yazlık konut alanları, Samandağ da %20 olan yerleşik alanların ana niteliğini kentsel konut alanları oluşturmaktadır. Her iki bölgede de yerleşim dışı alanlarda tarım ve doğal orman alanları yaygın olarak yer almaktadır. Arsuz da tarım alanları, Samandağ da orman alanları, yerleşme dışı alanlar içerisinde baskın kullanımlar olarak öne çıkmaktadır. 19

27 3. NÜFUS HEDEFLERİ VE NÜFUSUN MEKANSAL DAĞILIMI 3.1. MEVCUT NÜFUSUN MEKANSAL DAĞILIMI Proje kapsamına 28 Belediye, 18 köy ve 1 mahalle girmektedir. Bunlardan bir kısmının esas yerleşim alanı proje sınırı dışında olup, sadece kıyı kesimi proje kapsamında kalmaktadır. Proje kapsamındaki yerleşmelerin 2007 nüfusu kişi olup proje kapsamında kalan alanların 2007 yılı toplam nüfusu kişidir. Adana İli nde nüfusun %1.4 ü kıyı bölgesinde, proje sınırları içindeki 1-5 km lik kıyı bandında, %1.4 ü kıyı bölgesindeki yerleşmelerde, 1-10 km lik band içinde yaşamaktadır. Adana İli nde nüfus, bölge merkezi olan Adana da ve iç kesiminden geçen doğu-batı doğrultulu ulaşım aksları boyunca yığılma göstermektedir. Kıyı kesiminin önemli bir kısmı sulak alan niteliğindeki delta ve lagünlerden oluştuğundan bu bölgelerde yerleşim dışı ya da kırsal nitelikli yerleşmeler yer almaktadır. Adana nın kıyı kesiminde, Karataş ve Yumurtalık en büyük yerleşmelerdir. Hatay İli nde, nüfusun %12.6 sı proje sınırları içindeki 1-5 km lik kıyı bandında, %32.1 i kıyı bölgesindeki yerleşmelerde yaşamaktadır. Hatay İli nde, dağlar kıyıya yaklaşmakta olduğundan yerleşmeler kıyı boyunca yer seçmiştir. İskenderun Kenti, kıyıda yer alan en büyük yerleşmedir. İskenderun un kuzeyinde, İsdemir in etkisiyle büyüyen ve son yılda belediye statüsü kazanmış yerleşmeler bulunmaktadır. Benzer biçimde, İskenderun un güneyindeki yerleşmeler de yazlık konut gelişmesinin etkisiyle büyümektedirler. Samandağ Planlama Bölgesinde de nüfus kıyıda yığılmıştır NÜFUS ARTIŞI Proje kapsamındaki yerleşmelerin yılları arasındaki nüfus artışında genelde doğrusal bir eğilim gözlenmektedir. Proje alanındaki yerleşmelerin nüfusu arasında 25 kat artmıştır. Nüfus artış hızında ise sürekli ve düzenli bir düşüş gözlenmektedir. Proje alanı nüfusu 1980 lere kadar Türkiye kentsel nüfus artışının üstünde veya paralel artarken, 1980 sonrası artış hızında, Türkiye kentsel nüfus artışına göreli olarak belirgin bir düşüş görülmektedir. Nüfus Artış Endeksleri Endeks İskenderun Körfezi Türkiye Kentsel Yıllar 20