KİRALIK OTOMOBİL YATIRIMLARINA UYGULANAN DEVLET YARDıMLARı

Transkript

1 KİRALIK OTOMOBİL YATIRIMLARINA UYGULANAN DEVLET YARDıMLARı Yrd. Doç. Dr. Ahmet Burçr YERELW> 1- GİRİş: B,ı- ~aca~lz s.a~ayi.olara~ kab~ ~dlen turzm ~es.m ülkemzn dövz f"'" gelırlerı uzerınde onemlı bır katkıya sahptr yılına kadar ı.jtürkye'nn turstk yatak kapastes Rodos adasının yatak kapastesnn altında kalmıştır. Ancak, 24 Ocak 1980 sonrası dönem yönlendren Ekonomk İstkrar Tedbrler çerçevesnde dövz kazandırıcı faalyetlern desteklenmesne ağırlık verlınş ve yatak kapastemz katlanarak artmıştır. Bu artışa paralel olarak ülkemz zyaret eden turst sayısı ve turzm gelrler de artış göstermştr. Yrmbrnc yüzyılın Türkye' s sadece gezp görme amacıyla gelnen br ülke olmaktan çıkmış eğtm, sağlık, blm, bavul ve kongre turzmnn de gelşmesyle beraber yılın onk ayı turst kabul eden br ülke halne gelmştr. Turstk zyaret amaçlarının farklılaşmasıyla brlkte turstlere sunulan hzmetlern ntelğnde çeştllk ve kaltesnde artış sağlanması gereğ ortaya çıkmıştır. Turstlere sunulan hzmetlerden br de kralık otomobldr. Kralık otomobl hzmet veren şletmelern sayısı son on yıl çnde artarken bu şletmelern araç flolarında da kapaste artışı görülmüştür. Hang amaçla seyahat ederlerse etsnler hem yerl hem de yabancı turstler kralık otomobl talebnde bulunmaktadırlar. Sözkonusu talep yıl boyunca hafta sonları ve yıl çnde Nsan- Kasım ayları arasında yoğunlaşmaktadır. Kralık otomobl yatırımlarında en öneınl sabt yatırım gder kraya verlecek araçlardır. Turzm lteratüründe "Rent ACar" olarak adlandırılan kralık ('J Hacettepe Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes, Malye Bölümü Öğretm Üyes. 183

2 Verg Sorunları otomobl hzmetlernde kullanılan araçlar sadece bnek otomobllernden baret değldr. Sözkonusu hzmetlerde ayrıca bsklet, motosklet, araz tp jeep, mnbüs ve karavan gb brbrnden farklı bnek araçları kullanılablmektedr. Bnek otomobller baz alacak olursak, ortalama br aracın fabrka çıkış fyatı TL. ve 1600 cc.'lk br bnek otomobl çn ödenecek toplam verg ve benzer masraflar yaklaşık TL.'dır. Kasko da dahl edlnce br aracın toplam malyet en az TL.olmaktadır. Araç fyatının yaklaşık %40'ını verg ve sgorta gderler oluşturmaktadır yılının başına kadar yürürlükte olan teşvk rejmier kralık otomobl yatırımlannı destekleyc mahyette olmuştur. Bu dönemlerde kralık otomobl yatırımlarına; komple yen yatırımlarda en az 100 araç veya tevs yatırımlarda mevcut 50 araca lave en az 50 araçlık yatırım yapılması koşuluyla; %100 yatırım ndrm, yatırımın yöresne göre KDVoranı ya da KDV+I0 puan üzernden KDV desteğ, hracat taahhüdünde bulunulması halnde verg, resm, harç stsnası gb teşvkler sağlanmıştır. Aynca, araç flosunun %50'sne kadar thal araç getrlmes olanağı tanınmış ve bu araçlar çn gümrük vergs ve toplu konut fonu stsnası le thalde alınan katma değer vergsnde erteleme gb destekler uygulanmıştır. 25 Mart 1998 tarhl Resm Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe gren 23/2/1998 tarh ve 98/10755 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Yatırımları Teşvk Fonu esasları Hakkında Karar)(1) le esk kararlar ve teblğler yürürlükten kaldırılmış ve yen br teşvk rejm uygulamaya konulmuştur. II- KİRALIK OTOMOBİL YATıRıMLARıNDA TEşvİK UYGULAMASI: A-Hang Yatırımcılar Kralık Otomobl Yatırımları İçn Öngörülen Devlet Yardımlarından Yararlanablr? İlke olarak gerçek ve tüzel kşlern tamamı devlet yardımlarından yararlanablmektedr. Ancak, bazı devlet yardımlarından yararlanablmek çn bell koşulları taşımak gerekmektedr. Bu koşulları şu şeklde özetleyeblrz. 98/1 Sayılı Teblğ'n 4. maddesnn 3. fıkrasına göre faalyet konusu bzath taşımacılık olan yatırımlar dışındak yatırımlara lşkn olarak bnek araçları (araz tp dahl), uçak ve helkopter teşvk belgesne dahl edlmez. Bu hükme göre, tescller esnasında ana faalyet konusu otomobl veya sar araçları kraya vermek olanların dışındakler ya da yatırım teşvk belgesn aldıktan sonra kerı(1) Yatırımlarda 184 Devlet Yardımlan ve Yatırımlan Teşvk Fonu Esasları Hakkında Karar. Verg Sorunları dlerne tanınan süre zarfında faalyet konularına bu hususu dahl etmeyenler devlet yardımlarından yararlanamayacaktır. Kralık otomobl yatırım yapan grşmclern faydalanableceğ en öneml destek unsuru "Yatırım İndrm" dr. Gelr Vergs Kanunu'nun ek 2. Maddesnn 1. Bendne göre ndrmn uygulanacağı tcar ve zıra kazanç blanço esasına göre tespt edlmş olmalıdır. Otomobl kraya vermek suretyle elde edlen kazanç tcar br şletme bünyesnde ve mutad br faalyete dayandığı çn tcar kazançtır. Tcar kazanç elde eden ve blanço esasına göre defter tutan mükellefler ya kurumlar vergsne tab tüzel kşlkler ya da gelr vergsne tab brnc sınıf tcaret erbabı sayılan gerçek kşlerdr. Hazne Müsteşarlığı, gelşmş yörelerde yapılacak tevs yatırımlar çn, lgl sanay odasından yatırımcının en az k yıldır aynı şyernde ve aynı şkolunda faalyette bulunduğuna dar br belge stemektedr: Bununla brlkte Hazne Müsteşarlığı; 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetn Koruma Hakkında Kanun'a, 1918 Sayılı Kaçakçılığın Men ve Takbne Dar Kanun'a, 5422 Sayılı Kurumlar Vergs Kanunu'na, 193 Sayılı Gelr Vergs Kanunu'na, 213 Sayılı Verg Usul Kanunu'na, 1615 Sayılı Gümrük Kanunu'na, 4389 Sayılı Bankalar Kanunu'na, 2499 Sayılı Sermaye Pyasası Kanunu'na, 3226 Sayılı Fnansal Kralama Kanunu'na, 2886 Sayılı Devlet İhale Kanunu'na Sayılı Özelleştrme Uygulamalarının Düzenlenmesne ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değşklk Yapılmasına Dar Kanun'a, 4208 Sayılı Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesne Dar Kanun'a, 90 Sayılı Ödünç Para Verme İşler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'ye ve 83/!506 Sayılı Özel Fnans Kurumlarının Kurulması, Faalyetler ve Tasfyelerne Ilşkn Esas ve Usullere Dar Karar le benzer mal mevzuat hükümlerne aykırılık teşkl eden fllerde bulundukları mahkeme kararları le tespt edlerek lgl kurum ve kuruluşlarca durumları Müsteşarlığa bldrlen yatırımcılara yatırım teşvk belges vermeyeblmektedr. Yatırımcılar, Yatırım Teşvk Belges almak çn Hazne Müsteşarlığı'na başvuru yaparken yukarıda sayılan esaslara aykırı br fllernn olmadığına veya olmayacağına dar br taahhütte bulunmak durumundadırlar. Hazırlanacak taahhütname çn önce: eğer başvuruyu yapacak olan şletme lmted şrket se ortaklar kurulu kararı; anonm şrket se yönetm kurulu kararı alınacak ve bu karar "Karar Defter" ne şlenecektr. Karar defterndek kararın noterce onaylı br örneğ ve mza srküler le brlkte aşağıda örneğ görülen taahhütname başvuru dosyasına eklenecektr. Burada unutulmaması gereken öneml br nokta: Damga Vergs Kanunu'na göre taahhütnameye damga pulu yapıştırılması hususudur. (2) (2) 2000 Yılı tbaryle taahhütnamelere TL tutarında damga pulu yapıştırılmaktadır. 185

3 Verg Sorunları TAAHHÜTNAME - HAZİNE MÜSTEŞARLlGI'NA- Verg Sorunları yatırımlarda öngörülen azam kapaste artışı %100 olduğu çn en az 50 araçlık tevs yatırım yapablecek br yatırımcının, yne en az 50 aracı olmak zorundadır tarhl ve 98/10755 sayılı Karann 10 uncu maddes le 99/1 sayılı Teblğn 19'uncu maddesnde belrtlen esaslara aykırı br flden dolayı şrketmz hakkında herhang br mahkeme karannın bulunmadığını, adımıza düzenlenecek Yatırım Teşvk Belges le lgl her türlü yükümlülük sona ernceye kadar da aksnn tespt edlmes halnde belge kapsamında yararlandırılan bütün destekler defaten ger ödeyeceğmz beyan ve taahhüt ederz. Buna göre: komple yen yatırımlarda en az 100 araç kapastel olanlar; tevs yatırımlarda se mevcut en az 50 aracı ve fazlası olanlar yne en az lave 50 araç kapastel olmak üzere yatırım teşvk belgesne bağlanablmektedr. Buna göre: haklannda mal mevzuata aykırılık dolayısıyla kesnleşmş mahkeme karan bulunmayan ve blanço esasına göre defter tutan, tcar kazanç sahb gerçek ve tüzel kşler, ana faalyet konulan çnde yer alması koşuluyla komple yen kralık otomobl yatırımı; gelşmş yörelerde se yukandak koşullara ek olarak en az k yıldan ber aynı şkolunda faalyette bulunduklarını belgelendrenler tevs kralık otomobl yatırımı yaparken devlet yardımlarından yarar lanablrler. 98/10755 Sayılı Karar'ın 5. maddesne göre normal yöreler(3) le kalkınmada öncelkl yörelerdekw yatırımlar doğrudan devlet yardımlarından yararlanmaktadır. Gelşmş yörelerde(s) devlet yardımlarından yararlanacak olan yatırımlar se tek tek sayılmıştır. Sayılan bu yatırımlar arasında turzm ve dğer hzmet yatırımlan le her türlü tevs yatırımlar da yer alınaktadır. Dolayısıyla hem gelşmş yörelerde, hem normal yörelerde ve hem de kalkınmada öncelkl yörelerde gerçekleştrlecek olan gerek komple yen yatırım ve gerekse tevs ve modernzasyon yatırımı türündek kralık otomobl yatırımlan devlet yardımlarından yarar lanableceklerdr. B- Hang Kralık Otomobl Yatırımlan Devlet Yardımlanndan Yararlanablmektedr? 98/10755 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı'nın "Yetk ve Uygulama Esaslan" başlıklı 18. maddesnde Hazne Müsteşarlığı'na oldukça genş kapsamlı br yetk devr yapılmıştır. Ayrıca, sözkonusu Karar'ın 2. maddesnde sayılan destek unsurlannın ne şeklde uygulanacağının Hazne Müsteşarlığı'nca belrleneceğ hüküm altına alınmıştır. Hazne Müsteşarlığı'nın kendsne verlen yetkye dayalı olarak 25/3/1998 tarhnden tbaren yürürlüğe koyduğu 98/1 Sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımlan ve Yatırımlan Teşvk Fonu Esasları Hakkında Kararın Uygulanmasına İlşkn Teblğ" 6/5/1998 tarhl Resm Gazete'de yayımlanmıştır. Halen yürürlükte olan bu Teblğ'n bell hükümler yürürlükten kaldırılmış ya da büyük ölçüde değştrlmştr. Bu Teblğ'n değşk 3. maddesne göre; sabt yatırım tutarı kalkınmada öncelkl yörelerde 50 mlyar ve gelşmş ve normal yörelerde se 100 mlyar TL.'den az olmayacak şeklde gerçekleştrlecek yatırımlar çn yatırım teşvk belges düzenleneblmektedr. Bu ölçüye asgar sabt yatırım tutan ölçüsü dyeblrz. Yne sözkonusu Teblğ'n değşk 28. maddesnn 3. fıkrasına göre "Katma değer vergs stsnasından yararlanmamak ve komple yen yatırımlarda en az 100 araç, tevs yatırımlarda se en az 50 araçtan oluşmak kaydıyla (asgar %SO'snn yerl olması şartı le) kralık otomobl yatırımlarına teşvk belges düzenleneblr." Bu ölçüye se asgar yatırım kapastes ölçüsü dyeblrz. Tevs 186 c- Hang Yörelerdek Kralık Otomobl Yatırımları Devlet Yardımlanndan Yararlanablmektedr? Kralık otomobl yatırımları müteharrk karakterl yan hareketl yatırımlardır. Dolayısıyla, yatırımın merkez olarak gösterlen yer le faalyetlern yoğunlaştığı yer brbrnden farklı olablr. Ancak, yararlanılacak devlet yardımları açısından konuya bakıldığında kralık otomobl yatırımları açısından yöreden kaynaklanan her hang br ayırım mevcut değldr. D - Kralık Otomobl Yatırımlanna Destekler Nelerdr? Devletçe Sağlanan 98/10755 Sayılı Karar le 25/3/1998'den tbaren kralık otomobl yatırırn1arına sağlanan devlet yardımlan öneml ölçüde azalmıştır. Ayrıca, 4369 Sayılı Kanun le getrlen katma değer vergs stsnasının kapsamına dahl edlmeyen kralık otomobl yatırımları le Kurumlar Vergs Kanunu'nda yer almakta ken ı.ı.1999'dan tbaren yne 4369 Sayılı Kanun le kaldırılan turzm hasılatı stsnası uygulaması bu kesme sağlanan vergsel teşvkler büyük ölçüde azaltmıştır. (3) Gelşmş yöreler ve kalkınmada öncelkl yöreler dışında kalan ller. (4) Adıyaman. Agrı, Aksaray, Amasya, Ardahan, Artvn, Bartın, Batman, Bayburt, Bngöl, Btls, Çanakkale (Bo.zcaada ve Gökçeada Ilçeler), Çankırı, Çorum, Dyarbakır, Elazıg, Erzncan, Erzurum, Gresun, Gümüşhane, Hakkarı, ıgdır, Kahramanmaraş, Karabük, Karaman, Kars, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehr, Kls, malatya, Mardın, Muş, Nevşehır, N9de, Ordu, Osmanye, Rze, Samsun, Srt, Snop, Svas, Şanlıurfa, Şırnak, Tokat, Trabzon, Tuncel, Van, Yozgat, Zonguldak. (5) Istanbul ve Kocael l sınırları le Ankara, zrnr, Bursa, Adana ve Antalya Büyükşehr beledye Sınırları dahl. 187

4 ~~";: -I Verg Sorunlan -150 Br prm ntelğnde olan ve yerl otomobl alımlarında uygulanmakta olan katma değer vergs desteğ de 25/3/1998'den tbaren kralık otomobl yatırımları ve 1/8/1998'den tbaren tüm yatırımlar çn uygulamadan kaldırılmış olup şu an çn uygulamada kalan en öneml destek unsuru yatırım ndrın le verg, resm, harç stsnasıdır. 1. Yatırım İndrm!.,' L ;', 1: ' ı! ;. ~ t. rı, Hazne Müsteşarlığı'ndan yatırım teşvk belges almış olmak koşuluyla dar mükellefyet haz olanlar dahlolmak üzere; ad ortaklıklar, kollektf ve ad komandt şrketler, kurumlar vergs mükellefler le kazançlarını blanço esasına göre tespt eden gerçek kşlerden kralık otomobl yahrımı yapanlar, yahrım ndrmnden faydalanması kabul edlınş bulunan harcamalarını verg matrahından ndreblrler. Hazne Müsteşarlığı'na başvuru tarh tbaryle yatırım ndrınnden yararlanma süres başlamaktadır. Yıl çnde yapılan harcamalar ndrm konusu yapılableceğ gb, müteakp verglendrme dönemnde yapılması öngörülen yahrım harcamaları da (henüz yapılmadan) ndrm konusu yapılablmektedr. Kralık otomobl yatırımları çn uygulanmakta olan yatırım ndrm oranı %100'dür. Kralık otomobl yatırımlarında yatırım ndrınne tab yatırım harcamalarının en öneml kaleınn kraya verlecek araçlar oluşturur. 50 araçlık tevs br yatırımda ortalama br aracın 9 ınlyar TL. olduğu düşünülürse toplam yatırım 450 ınlyar TL. olacaktır. Bunun malyet bedel, vergler düşüldükten sonra yaklaşık 320 ınlyar TL. olacak ve bu değer üzernden aktfleştrlen araçların amortsman gder yazılırken ayrıca aynı tutar matrahtan yatırım ndrm olarak düşülecektr. Üzernden amortsman ayrılan malyet bedel br sonrak yıl nasıl yenden değerlenyor se, ndrlemeyen yahrım ndrın tutarı da br sonrak yıl yenden değerlenecektr. Bu halyle yatırım ndrın son derece cazp br vergsel kolaylıktır. Yatının yapan şletmenn lk brkaç yıl zarar edebleceğ de düşünüldüğünde, br sonrak yıllara yenden değerlenerek ve gttkçe artarak aktarılan yahrım ndrın dolayısıyla yatırımcılar, uzunca br dönem gelr veya kurumlar vergs yönünden, öneml br verg avantajı elde edeblmektedrler. Ancak, araçlar üzerndek verg yükü fazla olduğu çn yatırım ndrmnden yararlanablecek harcamalar neredeyse yarı yarıya düşmektedr. Gelr Vergs Kanunu'nun 94. Maddesnn 6-b/ bendne göre; Kurumlar Vergs Kanunun 8 nc maddesnn 1 numaralı bendnde yer alan ştrak kazançları stsnasından yararlanan kazançlar harç, yatırım ndrın stsnasın- 188 Verg Sorunlan dan yararlanan kazançlar dahl olmak üzere, dağıtılsın dağıtılınasın, kurumlar vergsne tab kurumların, kurumlar vergsnden müstesna kazanç ve ratlarından %15 stopaj yapılması gerekmektedr. Dolayısıyla, yatırım ndrm nedenyle %30 oranındak kurumlar vergsnden stsna edlen kazanç, %15 oranındak gelr vergs stopajı le verglendrlmektedr. 2. Verg, Resm, Harç İstsnası 3/12/1988 tarh ve 3505 Sayılı Kanun'un geçc 2. maddesne göre yatırımcının, yatırımın tamamlanmasını müteakp 2 yıl çnde $ tutarında br hracat yapacağına dar taahhütte bulunması kaydıyla; - Şrket kuruluşu, - Yatırımın terınn süres çnde kalınmak kaydıyla teşvk belgesnde öngörülen öz kaynak tutarını geçmemek üzere sermaye tezyd, - Teşvk belgesnde öngörülen yabancı kaynak tutarını geçmemek üzere br yıl ve daha uzun vadel olarak yurtçnden ya da dışından sağlanacak yatırım kredler, - Teşvk belgel yatırıma lşkn gayrmenkul ve gayrmenkule müteferr aynı hakların aynı serınaye olarak konulması halnde bunların şrket adına tapuya tescl şlemler ve bu şlerle lgl olarak düzenlenecek kağıtlar 488 Sayılı Kanun'a göre damga vergsnden ve 492 Sayılı Kanun'a göre harçlardan stsna edlınştr. Yatırımcılar, mal suçlarla lgl taahhütte bulunurken düzenledkler belgeler hracat taahhüdünde bulunurken de düzenlemek durumundadırlar. Hazne Müsteşarlığı'na yapılacak olan hracat taahhüdü aşağıdak gbdr: TAAHHÜTNAME - HAZİNE MÜSTEŞARLIGI'NATeınn edlecek Orta ve Uzun Vadel yatırım kredsne tarh ve 3505 Sayılı Kanun hükümlerne göre Verg, Resm, Harç İstsnası uygulanması çn Müsteşarlıkça yatırımla lgl olarak öngörülecek taahhüdümüzü yerne getreceğınz, taahhüdün belrtlen şartlara uygun olarak gerçekleştrlmemes halnde alınan kredlern projede öngörülen yatırımda kullanılmaması ve taahhüdün yerne getrlmemes hallernde normal, orta ve uzun vadel kredlere uygulanan faz, komsyon ve sar masraflar toplamı üzernden hesaplanacak banka ve sgorta muameleler vergs, dğer verg ve harçlar le stsnadan yararlanılan dğer harçları hçbr kovuşturınaya lüzum kalmaksızın 6183 Sayılı 189

5 ----, '~7~ı~; Verg Sorunlan Kanun uyarınca geckme faz le brlkte ödeyeceğmz beyan ve taahhüt ederz. İhracat taahhüdü; dahlde şleme rejm, harçte şleme rejm, İhracat sayılan satış ve teslmler le dövz kazandırıcı hzmet ve faalyetler çerçevesnde düzenlenen verg, resm, harç stsnası belgelernn taahhüt hesaplarının kapatıldığını gösterr lgl mercden alınacak yazı le kapatılableceğ gb, bu belgelern braz edlememes halnde yabancı uyruklu kşlere verlen hzmet karşılığı keslen faturaların kesldğ tarhtek Türkye Cumhuryet Merkez Bankası dövz alış kur değer dkkate alınarak hesaplanan dövz tutarı üzernden kapatılablr. E- Kralık Otomobl Yatınmlannda Fnansal Kralama Yatırım teşvk belges konusu menkul ve gayrmenkullern tamamının veya br kısmının fnansal kralama yolu le temn mümkündür. Kralayan le yatırımcı (kracı) tarafından Hazne Müsteşarlığı'na 10/06/1985 tarh ve 3226 Sayılı Kanun hükümler çerçevesnde düzenlenmş br sözleşme örneğ ve kralama şlemne konu malların lstes le brlkte başvuruda bulunulur ve yatırım teşvk belges alınır. Fnansal kralama konusu makne ve teçhzat kra bedellernn yatırımcı tarafından ödenememes halnde, sözkonusu makne ve teçhzatın kralayan şrketçe teşvk belgel dğer yatırımcılara kralanması halnde teşvk belgelernde gerekl değşklkler yapılablr. Fnansal kralama yoluyla yapılan yatırımlarda yatırım ndrmnden yararlanma hakkı, yatırım teşvk belges almış olan fnansal kralama şrketne attr. III- Kralık Otomobl Yatırımlarna Sağlanan Devlet Yardımlan İle İlgl Sorunlar ve Önerler Kralık otomobl yatırımlarına sağlanan devlet yardımlarının genel hatları tbaryle ortaya konulmasının ardından bu yardımların aksayan yönler, teşvk sstemmzde yer almakla beraber kralık otomobl yatırımları çn uygulanmayan yardımlar ve bu konularda yapılablecek olanları şu şeklde sıralayablrz: A - Asgar Yatırım Kapastes Ölçüsü Devlet yardımlarından yararlanmanın önkoşulları arasında yer alan asgar sabt yatırım tutarı le asgar yatırım kapastes ölçüsü arasında, kralık otomobl yatırımları açısından öneml br uçurum vardır. Bunu bast br örnekle şu ı Verg Sorunlan - 150, şeklde açıklayablrz: Komple yen yatırım şeklndek kralık otomobl yatırımları asgar 100 brm olmak zorundadır. Çalışmanın başında belrtldğ üzere, ortalama br araç 9 mlyar TL.'na mal alınaktadır. Bu durumda yen şe başlayan br yatırımcının devlet yardımlarından yararlanablmes çn asgar 900 mlyar TL. tutarında br sabt yatırım yapması gerekecektr. Asgar sabt yatırım tutarı ölçüsü kalkınmada öncelkl yörelerde 50 mlyar TL. ve dğer yörelerde 100 mlyar TL. olarak belrlenmş ken fnansal kralama şrketlernn yapacağı yatırımlarda bu rakamların %2S' alınmaktadır. Kralık otomobl yatırımı yapan mükellefler, bu tür yatırımları daha çok fnansal kralama yoluyla gerçekleştrmektedrler. Dolayısıyla, hadler kalkınmada öncelkl yörelerde 12.5 mlyar; gelşmş ve normal yörelerde se 25 mlyar TL.'na nmektedr. Oysa, mevzuatın asgar sabt yatırım tutarı ölçüsü nedenyle, kralık otomobl yatırımlarında tevs br yatınm en az 450 mlyar TL.; komple yen br yatırım se en az 900 mlyar TL.'na ulaşmaktadır. Teşvk tedbrlernn genellğ açısından düşünüldüğünde, mevzuatın bu yönü yatırımcılar arasındak fırsat eştlğn kralık otomobl yatırımcıları aleyhne bozmakta ve kralık otomobl yatırımı yapan mükelleflern devlet yardımlarından yararlanmasını en baştan güçleştrmektedr. Asgar yatırım kapastes ölçüsü le lgl dğer br sorun da tevs yatırımlarda ortaya çıkmaktadır. Tevs yatırımlarda en az 50 araçlık alt sınır mevcuttur. Burada, şe başlayıp brkaç araç satın alan br şletmenn Hazne Müsteşarlığı'na en az 50 araç çn başvurableceğ mümkün mş gb anlaşılıyorsa da, Hazne Müsteşarlığı tevs yatırımların üst sınırını %100 olarak belrlemştr. Bu genel hüküm le kralık otomobl yatırımlarna getrlen tevs yatırımlara at asgar 50 araçlık alt sınır br arada düşünüldüğünde şöyle br sonuca varmak mümkündür: Tevs yatırım yapacak olan br kralık otomobl yatırımcısının mevcut kapastes en az 50 brm alınalıdır k, 50 brmlk tevs yatırım koşulunu sağlayablsn... Kralık otomobl yatırımları en az 100 brm olacak şeklde yönlendrlmeye çalışılıyormuş gb düşünüleblr. Ancak, bu düşünce yanlıştır. Çünkü 45 aracı olan br şletmenn, kapastesnn %100'ünü aştığı çn, tevs 55 araç alma şansı yoktur. Mevcut kapastesnn %100'ü olan 45 aracı alına şansı da, 50 aracın altında tevs yatırım yapamayacağı çn, yoktur. Bu durumda kralık otomobl yatırımcısı çn k seçenek kalmaktadır: Ya komple yen yatırım yapacak ve 100 araçlık yatırım teşvk belges alacak, ya da devlet yardımlarından yararlanmadan kend çabasıyla yatırımını tamamlayacaktır. Br dğer alternatf hç yatınm yapmayacaktır k bz bunu ülke ekonomsnn kalkınması açısından son derece cdd br sıkıntı olarak görüyoruz. Yen sthdam alanlarının açılması ve yurtç tcaret hacmnn gelştrlınes, mal ve hzmet arzının artırılmasına yöne

6 .--, Verg Sorunları -150 MartıOOl lk önerler gelştrmek yerne, mükelleflere yatırım yapmamayı önermek son derece yersz olacaktır. Kralık otomobl yatırımlarında, daha teşvk edc olması tbaryle, asgar yatırım kapastes açısından şu düzenlemeler yapılablr: - Genel hüküm olan asgar sabt yatınm tutarı le orantılı olmak üzere asgar yatırım kapastes 20'ye çekleblr. Bu kapastede ble yapılacak asgar sabt yatırım 200 mlyar TL. düzeynde olacaktır. Kralık otomobl yatırunlarında, ortalama br şletmenn en az 20 aracının olması gerektğ genel br kanıdır. ;: - Tevs yatırımlar çn alt sınır mevcut 10 brme lave en az 10 brm olablr. Böylece genel koşulolan asgar sabt yatırım tutarı (100 mlyar TL.) le özel koşulolan asgar sabt yatırım ölçüsü (10 araç çn 100 mlyar TL. olacaktır) arasında yatırımcılar arasındak eştlğ bozmadan br bağlantı kurulablr. B- Yatırımın Yapılacağı Yer Müteharrk (hareketl) karakterl yatırımlarda yatırımın merkez le faalyetlernn yoğunlaştığı yer aynı olmayablmektedr. Yatırımın merkez kalkınmada öncelkl yöre gösterlerek gelşmş yörelerde faalyette bulunmak mümkündür. Örneğn, yatırurun yer Aksaray gösterlerek Konya'da; Kırıkkale gösterlerek Ankara' da; Bartın gösterlerek İstanbul' da faalyetler yürütüleblr önces rejmde uygulanan katma değer vergs desteğ normal ve gelşmş yörelerdek yatırımlar çn KDVoranı kadar, kalkınmada öncelkl yörelerde se KDV+I0 puan üzernden hesaplanmakta d. Söz konusu 10 puanlık fark özellkle müteharrk karakterl yatırım yapanları, yatırımın yer olarak kalkınmada öncelkl yöreler gösterecek şeklde yatırım teşvk belges almaya yöneltmştr yılından tbaren katma değer vergs desteğ kralık otomobl yatınmları çn uygulamadan kaldırılmış; yıl ortasında se uygulanmaya başlayan katma değer vergs stsnası kapsamına bu yatırımlar dahl edlmemştr. Ancak, 4325 Sayılı Kanun le olağanüstü hal bölges kapsamındak ller le kalkınmada öncelkl yörelere br takım avantajlar getrlmştr. Bu bağlamda, yatırımın yer söz konusu llerde gösterlmek suretyle dğer yörelerde faalyette bulunacak şeklde müteharrk karakterl yatırım yapablmenn önü açılmıştır. Fakat, kralık otomobl yatırımlarına uygulanan devlet yardımları daraltıldığı çn bu tür sustmaliern de önü kapanmıştır. Daha önce verlen yatırım teşvk belgeler le lgl olarak, Hazne Müsteşarlığı ve Malye Bakanlığı daha sıkı br denetm uygulayarak bu sorunun üstesnden gelebleceklerdr. 192 Verg Sorunları c - Yatırım İndrm Kralık otomobl yatırımı yapan mükellefler, araçlar üzerndek %40'a varan verg yükü nedenyle satın aldıkları araçlara ödedkler bedeln ancak %60'ı üzernden yatırım ndrm uygulayablmektedrler. Yatırım ndrmne konu olan harcamaların düşüklüğü bu vergsel kolaylığın cazbesn azaltmaktadır. Yatırım malyetnn, asgar yatırım kapastes ölçüsü nedenyle, yüksek olması yatırımcıları fnansal kralama yoluyla yatırım yapmaya yöneltmek tedr. Fnansal kralama şlemlernde araçlar mülkyet muhafaza kaydıyla satıldığı çn ve mevzuat gereğ fnansal kralama şrket de yatırım teşvk belges aldığı çn yatırım ndrmnden yatırımcının yararlanması söz konusu olmamaktadır. Mal mevzuatın subjektf amaç taşıyan düzenlemelerle bozulmaması çn ne yatırım ndrm müessesesnde ne de fnansal kralama mevzuatında kralık otomobl yatırımcılarına özel br düzenleme yapılması doğru olmayacaktır. Ancak, araçlar üzerndek verg yükü haffletlrse k bu katma değer vergs ve ek dğer verglern yükünün düşürülmes le mümkündür, yatırım ndrm daha cazp hale gelecektr. Yatırım ndrm le lgl dğer br sorun se, stsna edlen tutar üzernden ayrıca gelr vergs stopajı yapılmasıdır. %30 oranındak kurumlar vergs yükünden kurtulan yatırımcı, %15 oranında gelr vergs stopajı yaparak aslında ödemes gereken kurumlar vergsnn yarısını ödemektedr. Ayrıca, eğer gelr vergs stopajı uygulamamış olsa üç eşt takstte ödeyeceğ kurumlar vergs yerne, stopaj uygulaması sonucunda hesapladığı gelr vergsn Mayıs ayının 20. gününde peşn olarak ödemek zorunda kalmaktadır. Bu uygulamaya şöyle br örnek vereblrz: 100 mlyar TL. tutarında yatırım ndrm stsnasından yararlanan br mükellef matrahtan ndrdğ bu tutar dolayısıyla 100 mlyar TL.'na sabet eden %30 kurumlar vergsn, yan 30 mlyar TL.'nı ödemeyecektr. Ancak ndrm konusu yapılan 100 mlyar TL. Gelr Vergs Kanunu uygulaması açısından gelr vergs stopaj matrahıdır ve bunun üzernden %15 gelr vergs hesaplanacaktır. Böylece mükellef, Nsan, Temmuz, Ekm aylarında 10'ar mlyardan 30 mlyar TL. daha az verg ödedğn düşünürken; Mayıs ayında 15 mlyar TL. gelr vergs stopajı le karşı karşıya kalmaktadır. Bu uygulama teşvk sstemnn mantığına aykırıdır. Bu gb ek mükellefyetler getrlerek devlet yardımlarının teşvk edclğnn azaltılmamasına gayret edlmeldr. 193

7 Verg Sorunları -150 D- Verg, Resm, Harç İstsnası Benzer br ek mükellefyet uygulaması da verg, resm, harç stsnasında söz konusudur. Verg, resm ve harç stsnasından yararlanmak steyen yatırımcı, yatırımın tamamlanmasını müteakp k yıl çnde $tutarında hracat yapmak zorundadır. Bugün çn $'lıkbr hracatın ne ülke ekonommze ne de yatırımcıya br katkısı olacaktır. Zaten, bu taahhüdün yerne getrlmes çn yatırımcılara pek çok kolaylık sağlanmıştır. Dolayısıyla, bu tür br ek koşul le verg, resm, harç stsnasından yatırımcıların yararlandırılması yerne, mevzuatın daha da bastleşeceğ düşüncesyle, hracat taahhüdü koşulunun kaldırılması yernde olacaktır. E- Katma Değer Vergs İstsnası Yatırım malları çn ödenen katma değer vergsn; yurtçnden satın alınan1ar çn hesaplanan dahlde ödenen katma değer vergs ve yurtdışından getrlen1er çn hesaplanan thalde ödenen katma değer vergs olarak kye ayırablrz. Mevcut teşvk rejmne kadar, dahlde ödenen katma değer vergs yükünü azaltmak çn katma değer vergs desteğ ve thalde ödenen katma değer vergs yükünü azaltmak çn katma değer vergs ertelemes şeklnde k tür yatırım teşvğ gelştrlmş d. 98/10755 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı'nın yürürlüğe grdğ 25/03/1998 tarhne kadar yerl olarak üretlen bnek otomobllern katma değer vergs desteğnden yararlanması kabul edlyordu. Dolayısıyla, bu tarhe kadar verlen kralık otomobl yatırımlarına at yatırım teşvk belgelernde, kalkınmada öncelkl yörelerde gerçekleştrlen yatırımlar çn KDV+10 puan ve dğer yörelerdekler çn KDVoranı kadar katma değer vergs desteğ öngörülmüştür. Yne aynı döneme lşkn olarak, teşvkl yatırım mallarının thalnde ödenmes gereken katma değer vergs, flen ndrmn mümkün olacağı tarhe kadar ertelenmekte, erteleme kapsamına grecek mallar Malye Bakanlığı ve Hazne Müsteşarlığı tarafından müştereken belrlenmekte d. Bu uygulama 4369 Sayılı Kanun'un lgl hükmü gereğ 01/08/1998 tarh tbaryle yürürlükten kaldırılmıştır Sayılı Kanun'un 59. maddesyle Katma Değer Vergs Kanunu'nun 13. maddesne eklenen- d- bend le yatırım teşvk belges sahb mükelleflere belge kapsamındak makne ve teçhzat teslın1er katma değer vergsnden stsna edlmştr. Buna göre, yatırım teşvk belgesnde yer alan mallardan "makne ve teçhzat" ntelğ taşıyan1arın yurtç teslın1er le thalnde 01/08/1998 tarhnden tbaren katma değer vergs desteğ uygulanmamaktadır. 194 Verg Sorunları Sıra No'lu Muhasebe Sstem Uygulama Genel Teblğ d k'.h... d ı n e ma ıne ve cı az ar, uretım e kullanılan her türlü makne ve chazlar le b ' b un arın eklerıt entıerı, ve u amaçl~ kullan~l~n taşıma gereçler şeklnde tanımlanmıştır. 69 Ser No lu Katma Deger Vergısı Kanunu Genel Teblğ le Malye Bakan1ığıbu tanımı esas alarak t~şıt araçlarını.makne ve teçhzat kapsamından çıkartmıştır. Bu neden1e o~o.mobıl,panel, arazı taşıtı, otobüs, mnbüs. kamyonet, kamyon, treyl~r ve.ç:kcı (Euro ve Euro II normlarına uygun yeşl motoru haz olan1ar harç) gıbı taşıt araçları katma değer vergs stsnasından faydalanamamaktadı _ ~ r Ancak, yüklü ~ğırl~ğı45 tonu geçen off-road truck tp kamyonlar le kar.ayoluna çıkması mum~un olmayan kaya tp damperl kamyonlar, madenclk~ek.ullanılan damper.lı ka:o.:yon1ar,frgrafk kamyonlar, forklftler, ş maknelerı, vınçler, :arım maknelerı ve benzerler le ambulansların teslm ve thalnde katma deger vergs stsnası uygulanmaktadır. I:Iava, denz.ve demryolu taşıma araçları da makne ve teçhzat kapsamına gırmemektedır. Ancak, Katma Değ er Vergs Kanunu'nun 13 madd.. b d' d.. esının -a-" en ın. e.~ı~oşulların varlığı halnde bu araçların teslm ve thalnde katma deger vergısııstısnası uygulanmaktadır. Tüm. bu uygulamalar göz önüne alındığında bnek otomobllern kralık otomobıl yatırımları açısından makne ve teçhzat olarak kabul edl "ı meyışı nın mantıgını anlamak mumkun degıldr. 29/07/1998 tarhnde yayımlanan 4369 Sayılı Kanun'un hemen ardından Malye Bakanlığı'nca 14/08/1998'de yayımlanan 69 Ser No'.lu ~a~ma D~ğer Vergs Kanunu Genel Teblğ'nn haz~rlanmasında acele edılmıştır. Malıye Bakanlığı le Hazne Müsteşarlığı Teşvık Uygulan:~ G~nel Müdürlüğü'nün müştereken devlet yardımlarının uygulanmasına yonelık hususları belrlemes gerekrken, bu k kurum arasında yaşanan yetk kargaşası bell br yatırımcı ktlesnn göz ardı edlmesne yol açmıştır. v v. -1- Sır~ No'lu M~hasebe Sstem Uygulama Genel Teblğ esas alınarak yapılan makıne ve teçhzat tanımı sadece malat sanaynde gerçekleştrlecek ~atırımlara uymaktadır. Oysa, öncelkle teşvk edlmes öngörülen ve özel C?nem~aşıy~n sektör konuları çnde hzmetler kesm ağırlıklı br yere sahptr. Ornegın, bır okul'yatırımında masa, sıra, tahta le mefruşat öneın1 br yatırım harcaması olarak on plana çıkmaktadır. Ya da br kralık otomobl yatırımında yatırım harcamalarındak ağırlık hzmetn karşılanacağı bnek otomobllerde olmaktadır. Ancak, tüm bu sabt yatırım harcamaları, makne-teçhzat tanımının çok dar tutulınası nedenyle devlet yardımları kapsamına grmemektedr. v.... Katma değer vergs ~stsnasının kapsamı, hzmet yatırımları da göz onunde bulundurularak yenıden belrlenmeldr. Bu konuda, özellkle, Hazne 195

8 Verg Sorunlan Müsteşarlığı ve Malye Bakanlığı ortak hareket etmel, gerekrse yatırım türüne göre stsnanın hang mal ve hzmetlere uygulanableceğn belrleme yetks Hazne Müsteşarlığı'na bırakılmalıdır. F- Gümrük Vergs ve Toplu Konut Fonu İstsnası Yatırım teşvk belges kapsamındak makne ve teçhzat (hammadde, ara malı ve şletme malzemeler harç) thalatı, yürürlüktek İthalat Rejm Kararı gereğnce ödenmes gereken gümrük vergs ve toplu konut fonundan stsnadır. Ancak; bnek araçları, otobüs ve motorbot dahl yatlar bu stsna kapsamı dışında tutulmuştur. Görüldüğü üzere bu yardım kalem de kralık otomobl hzmet sunarıların faydalanarnadığı yardımlardan brdr. Yerl sanayy koruma gayesyle uygulanan gümrük vergs le sar tarfe dışı engeller, aslında pyasa ekonomsnn önündek en cdd engellerdr. Yerl sanayye daha dnamk br yapı kazandırablmenn yolu se bu engellern kaldırılmasına bağlıdır. IV-SONUÇ: Mevzuatta yer almakla brlkte, kralık otomobl yatırımlarının devlet yardımlarından yararlandırılmasının pek kolayolmadığını söyleyeblrz. Bu tür yatırımların küçük ve orta ölçekl şletmelerden çok büyük şletmeler tarafından yapılması halnde devlet yardımlarından yararlanması öngörülmüştür. Ancak, teşvk mevzuatırnızda yer alan desteklern pek çoğunun kralık otomobl yatırımları çn uygulanamadığı da br gerçektr. Burada üzernde tartışılması gereken kralık otomobl yatırımlarının devlet yardımlarından yararlandırılmasından çok, bu tür yardımlara gerek olup olmadığıdır. Devletn haksız rekabete yol açmasının ve eştlk lkesn hçe saymasının en güzel örneğ devlet yardımlarında görülmektedr. Teşvk poltkalarının esası kayırmacılığa dayanır. Ger kaldığına nanılan bazı kesmlern desteklenmes amacıyla uygulanan teşvk poltkaları çoğu zaman bazı kesmlern göz ardı edlerek haksız rekabete sürüklenmelerne neden olmaktadır. Son yıllarda, hzmet kesm öncelkl teşvk poltkaları uygulanmaya çalışılırken, teşvk tedbrlernn sına ağırlıklı olması lgnç br çelşk olarak ortaya çıkmıştır. Verg yükünün adl dağılımını malye poltkasının sosyal amacı olarak gören 1982 Anayasası, adeta hükümete gelr dağılımını verg poltkalarıyla düzenleme görev vermştr. Oysa, vergsel teşvkler bu dağılımı düzenleme deal le yürürlüğe konulurken, sonuçları tam tersne gelr dağılımını bozucu yönde olablmektedr. Verg Sorunları Par~s~l ~e~.tekler le vergsel teşvkler her ne kadar yatırımları daha cazıp ~lar gıbı gorunse de.. pyasa ekonomsnn müşevvklernden zyade syas ot?rıteye yakın çevreler harekete geçrmektedr. Hal böyle olunca, kar maksımu:asyonu gay:syle pyasadak talebe uygun üretm yapacak pyasa güçler y:rıne, ra~t peşındek güçler, üstelk haksız rekabete yol açılarak, desteklenebılmektedır. Tüm bu görüşlern ışığında teşvk sstemmz, kısa dönemde özellkle kesmler arasındak dengeler bozmadan ve herkesn eşt olarak faydalanableceğ devlet yardımları uygulanarak; uzun dönemde se pyasa ekonomsnn mantığ.ın.aters düşen tüm destek uygulamaları en aza ndrlerek ve yne eştlk lkesını zedelemeden tüm kesmlern eşt koşullarda yararlanableceğ br yapıya kavuşturulmalıdır