MEDENİ HUKUK L I B E R T U S ABDURRAHMAN YILMAZGÖZ. Müfettişlik. Uzmanlık. Denetmenlik. Banka Sınavları. Gelir Uzmanlığı TEK KİTAP. Vergi Müfettişliği

Transkript

1 L I B E R T U S MEDENİ HUKUK Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hâkimlik ABDURRAHMAN YILMAZGÖZ

2 Abdurrahman YILMAZGÖZ LIBERTUS MEDENİ HUKUK KONU ANLATIMI ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 2. Baskı: 2016, Ankara Yayın-Proje: Şafak Tangıç Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Faks: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No:26062 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Değerli Adaylar, Kişilerin kişisel hâllerinin ve ilişkilerinin düzenlendiği kuralları ve hukukun temel kavramlarını içeren bu kitabımız KPSS ve kurum sınavlarına yönelik hazırlanmıştır. Her konunun sonunda konunun anlaşılmasına yönelik çözümlü ve cevaplı testlere yer verilmiştir. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi bizimle aracılığıyla paylaşabilirsiniz. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen Pegem Ailesi çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım. Abdurrahman YILMAZGÖZ

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM MEDENİ HUKUKA GİRİŞ VE BAŞLANGIÇ HÜKÜMLERİ A. Giriş...1 I. Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar ve Yaptırım Türleri...1 II. Hak Kavramı ve Sınıflandırılması...4 B. Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri Hukukun Kaynakları ve Uygulanması...8 Açık Boşluk-Örtülü Boşluk...16 Gerçek Boşluk-Gerçek Olmayan Boşluk...17 Bilinçli Boşluk-Bilinçsiz Boşluk Dürüstlük Kuralı İyiniyet Kavramı...21 A) İyiniyetle Hak Kazanmanın Şartları...22 B) İyiniyetle İlgili İstisnalar...23 C) İyiniyetin Yetmemesi Hâlinde Eşyanın İadesi İspat Yükü Resmî Sicil ve Resmî Belgeler...27 Çözümlü Test...28 Çözümler...30 Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...41 Çözümler...44

5 vi Medeni Hukuk 2. BÖLÜM KİŞİLER HUKUKU BİRİNCİ KISIM Gerçek Kişiler I. Gerçek Kişiler...47 A) Kişiliğin Kazanılması...47 B) Kişiliğin Sona Ermesi...48 C) Ölümün Dışında Kişiliğin Sona Ermesi...48 II. Gerçek Kişilerin Ehliyetleri...54 A) Hak Ehliyeti...54 B) Fiil Ehliyeti...54 C) Fiil Ehliyetine Göre Kişilerin Sınıflandırılması...58 III. Hısımlık...62 A) Kan Hısımlığı...62 B) Akdi (Sözleşmeyle Doğan) Hısımlık...63 C) Mahkeme Kararıyla Doğan Hısımlık...64 IV. İkametgâh (Yerleşim Yeri)...66 A) İradi İkametgâh...66 B) Kanuni İkametgâh...66 C) İtibari (Varsayılan) İkametgâh...67 V. Kişilik Hakları ve Korunması...67 A) Kişilik Hakları...67 B) Kişilik Haklarının Korunması...68 VI. Adın Korunması...70 Çözümlü Test...73 Çözümler...76 Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...88 Çözümler...92

6 İçindekiler vii İKİNCİ KISIM Tüzel Kişiler A) Tüzel Kişilerin Türleri...97 B) Tüzel Kişilerin Ehliyetleri...98 C) Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi D) Dernekler E) Vakıflar Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Soru ve Çözümleri BÖLÜM AİLE HUKUKU A) Nişanlanma B) Evlenme C) Boşanma D) Mal Rejimleri E) Soybağı F) Tanıma G) Babalık Davası H) Velayet İ) Vesayet Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çözümler...161

7 viii Medeni Hukuk 4. BÖLÜM MİRAS HUKUKU A) Mirasçılar B) Kanuni Mirasçılıkta Zümre Yapılanması C) Mirasın Paylaşılmasındaki Geçerli İlkeler D) Eşin Mirasçılığı ve Kanuni Miras Payları E) Saklı Paylı Mirasçılar ve Miras Payları F) Ölüme Bağlı Tasarruflar G) Ölüme Bağlı Tasarrufların Ortadan Kaldırılması, İptali ve Tenkisi H) Mirasın Açılması İ) Mirasın Reddi J) Resmî Tasfiye K) Miras Sebebiyle İstihkak Davası L) Mirasta Denkleştirme Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çözümler...199

8 İçindekiler ix 5. BÖLÜM EŞYA HUKUKU BİRİNCİ KISIM Zilyetlik I. Eşyanın Özellikleri ve Türleri A) Eşyanın Özellikleri B) Eşyanın Türleri II. Tamamlayıcı Parça ve Eklenti III. Zilyetlik İKİNCİ KISIM TAPU SİCİLİ Tapu Sicili A) Tapuda Tutulan Siciller B) Tapu Sicilinde Yapılan İşlemler C) Tapu Siciline Hâkim Olan İlkeler ÜÇÜNCÜ KISIM MÜLKİYET Mülkiyet Hakkı A) Mülkiyet Hakkının Kapsamı B) Mülkiyet Hakkının Türleri C) Taşınır Mülkiyeti D) Taşınmaz Mülkiyeti...235

9 x Medeni Hukuk DÖRDÜNCÜ KISIM SINIRLI AYNİ HAKLAR Sınırlı Ayni Haklar A) Ayni Haklara Hâkim Olan İlkeler B) Sınırlı Ayni Hakların Sıralanması C) Sınırlı Ayni Hakların Türleri Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çözümler...285

10 1. BÖLÜM MEDENİ HUKUKA GİRİŞ VE BAŞLANGIÇ HÜKÜMLERİ A. GİRİŞ I. Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar ve Yaptırım Türleri İnsanın sosyal bir varlık olması, onu diğer insanlarla birlikte yaşamaya zorunlu kılmıştır. Bu durum insan ilişkilerindeki çıkar çatışması nedeniyle toplum hayatında kargaşanın, kaosun hatta anarşinin ortaya çıkması tehlikesini de beraberinde getirmiştir. Toplumda bu olası kargaşanın önüne geçilebilmesinin çareleri düşünüldüğünde görülmüştür ki yaşamı düzene sokabilecek birtakım kurallara ihtiyaç vardır. İşte bu kurallar farklı disiplinlerle ortaya çıkmış ve kimi ahlak kuralları, kimi din kuralları kimi ise görgü kuralları biçiminde ortak yaşamı düzenlemeye çalışmıştır. Bu disiplinlerin her biri hem insanın kendi iç dünyasına (subjektif) hem de başka insanlarla olan ilişkilerine (objektif) dair emirler getirmişlerdir. Örneğin ahlak kuralları iyi insan olmalıyım, yalan söylememeliyim, başkalarına yardım etmeliyim gibi kurallara yer verirken din kuralları hırsızlık yapma, adam öldürme, ibadet et gibi kurallara yer vermiştir. Keza görgü kuralları da bunlardan çok da farklı kurallar öngörmemektedir. Ancak bu kurallar bütünü, sosyal hayatı düzenlemekte umulan etkinliği sağlayamamıştır. Çünkü bu kuralların içerdiği yaptırımlar maddi niteliğe sahip bulunmamaktadır. Yani ahlaken bir kurala aykırı davranıldığında ayıplanmak gibi bir toplumsal tepkiyle karşılaşılmakta, dinî bir kural çiğnendiği zaman ise günaha girilmiş olması gibi manevi bir yaptırımla karşılaşılmaktadır. Günah ya da ayıp gibi olgulardan yoksun olanlar için görüldüğü gibi bu yaptırımların hiçbir caydırıcılığı bulunmamaktadır. Bu nedenle bu kuralların tek başına toplumsal hayatı etkin bir şekilde düzenlemesi gerçekleştirilememiştir.

11 2 Medeni Hukuk İşte bu sebeplerle sosyal hayatı düzenlemekte başka bir disiplin yaratılmıştır ki bu hukuk kurallarıdır. Hukuk kuralları diğer kural bütünlerinden daha etkin bir uygulama alanına sahiptir. Çünkü hukuk kurallarına aykırı hareket edilmesi hâlinde uygulanacak yaptırımlar maddi niteliktedir. Yani kurala uymayana karşı devletçe desteklenmiş bulunan birtakım yaptırımlar uygulanır. Örneğin para cezası, hapis cezası verilmesi gibi. Hukuk kurallarının öngördüğü maddi içerikli bu yaptırımların tek bir çeşidi olduğunu da düşünmemek gerekir. Nitekim hukukun maddi yaptırımlarının öne çıkan başlıca çeşitlerini şöyle sıralamak mümkündür: a) Ceza; suç olarak tanımlanan davranışlara uygulanan yaptırım türüdür. b) İptal; hukuka aykırı bir işlemin yargısal bir kararla ortadan kaldırılması şeklindeki yaptırımdır. c) Tazminat; hukuka aykırı bir davranış nedeniyle zarar gören bir kimsenin bu zararının karşılanmasına yönelik bir yaptırım çeşididir. d) Cebri icra; hukuki bir kurala aykırı davranan bir kişiye çiğnediği bu kuralın zorla uygulatılmasıdır. Örneğin borcunu ödemeyen kişinin mallarının haczedilip sattırılarak alacaklıya verilmesi, borçluya zorla borcun ödettirilmesinde olduğu gibi. e) Hükümsüzlük; bir hukuki işlemin kanunen geçerlilik ifade etmemesi hâlidir. Bu yaptırım türünün kendi içinde farklı türleri bulunmaktadır. Buna göre; *Yokluk; hukuki işlemin kurucu unsurlarında eksiklik bulunmasıdır. Her hukuki işlemin kurucu unsuru o işlemin türüne göre farklıdır. Örneğin satış sözleşmesinde kurucu unsurlar; alıcı ve satıcı olmak üzere iki taraf, satışa konu bir eşya ve satış bedeli iken evlenme sözleşmesinde farklı cinsiyette iki kişinin varlığı, evlendirme memuru ve iki tanığın hazır bulunması ve bu kimseler huzurunda tarafların evlenmeye yönelik irade açıklamalarında bulunmalarıdır. Kurucu unsurların eksik olması hâlinde sözleşme hiç yapılmamış gibi sonuç doğurmaktadır. Yani ortaya hiçbir hukuki sonuç çıkmaz. Nitekim A ile B nin evlendirme memuru huzurunda değil de imam huzurunda irade açıklamalarında işlem yoklukla hükümsüz sayılmaktadır. *Butlan; işlemin hukuken geçerliliğini sağlayacak temel motiflerinde aykırılık hâlinin bulunmasıdır. Kendi içinde alt türlere ayrılmaktadır ki bunlar mutlak butlan ve nisbi butlandır.

12 Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri 3 Mutlak butlanda işlem hukuken yapılmıştır (yokluktan temel farkı) ancak kamu düzenine, ehliyete, şekle, hukuka, ahlaka veya kişilik haklarına aykırılık söz konusu olmuştur. Örneğin A ile B eroin satışına ilişkin aralarında anlaşmışlardır. Burada yokluktan söz edilemez çünkü satış sözleşmesine ilişkin kurucu unsurların tamamı mevcuttur. Ancak sözleşme hukuka aykırı bir konuda yapılmış olduğundan geçerlilik ifade etmemektedir. Nisbi butlanda ise tam bir geçersizlik hâli bulunmayıp sadece taraflardan biri tarafından ortaya çıkarılabilecek bir geçersizlik söz konusu olmaktadır. Bunun en güzel örnekleri, iradeyi fesada uğratan hâller ile gabin (aşırı yararlanma) hâlidir. Örneğin A, B ile anlaşma yapmak isterken B zannederek C ile sözleşme yapmıştır. A belirli bir zaman içinde sözleşmenin iptali talebinde bulunmazsa işlem hukuki sonuçlarını doğurmaya devam edecektir. Bu tür durumların varlığı hâlinde hâkim re sen işlemi geçersiz kılamaz. Mutlak butlanla nisbi butlan arasındaki en önemli farklılıklardan biri de budur. Akıl hastalarının bizzat kendilerinin yaptıkları sözleşmeler kural olarak ehliyete aykırılık nedeniyle mutlak butlanla hükümsüzdür. Ancak bu kuralın sınavlar açısından son derece önemli iki istisnası bulunmaktadır. Bunlar ise evlenme ve vasiyetname düzenlemedir. Bu iki işlem akıl hastası tarafından yapıldığında kendiliğinden mutlak butlan hükümlerine tabi tutulmaz, iptal edilinceye kadar geçerli sonuçlar doğurur. Örneğin akıl hastası T ile tam ehliyetli karısı K evlenmişse A nın ölümü hâlinde eşi K, evlilik henüz iptal edilmemiş olduğundan miras alabilecektir. Yani akıl hastalarının yapmış oldukları evlenme ve vasiyetname sözleşmeleri de mutlak butlanla geçersizdir ancak bu sözleşmelerin ortadan kaldırılması gerekir. İşte bu ortadan kaldırılma gerçekleşinceye dek bu sözleşmeler geçerli sonuçlar doğurmaya devam edecektir. dikkat *Tek taraflı bağlamazlık; işlemin, taraflarından sadece biri için bağlayıcılık yaratıp diğeri için ise herhangi bir bağlayıcılık yaratmamasıdır. Askıda geçersizlik olarak da anılan bu duruma en güzel örnek 18 yaşından küçük (sınırlı ehliyetsiz) birinin yaptığı sözleşmelerdir. Nitekim 15 yaşında ayırt etme gücüne sahip A ile 30 yaşındaki tam ehliyetli B nin aralarında yaptıkları sözleşmede B, bu sözleşme ile üstlendiği yükümlülükleri yerine getirmek zorunda iken sınırlı ehliyetli A, bu sözleşmeyle bağlı değildir. Burada B, A nın kanuni temsilcisine uygun bir süre vererek sözleşmeyi kabul edip etmediklerini bildirmesini ister. Bu sürede A nın veli veya vasisi sözleşmeye onay (icazet) verirse sözleşme her iki tarafı da bağlar. Bu sürede icazet verilmezse sözleşme artık B yi de bağlamayacaktır. Özetle sözleşme, yapıldığı an ile icazet verilip verilmeme anına kadar sadece B yi bağlamakta ancak A yı bağlamamaktadır. Yani sözleşme hükümleri A için askıda ve geçersiz durumdadır.

13 4 Medeni Hukuk II. Hak Kavramı ve Sınıflandırılması Hukuk düzeni kişilere birtakım yetkiler tanır (kullanma, yararlanma, tasarrufta bulunma gibi). Bu yetkilere hak denir. Hakkı tanıyan hukuk kuralları kamu hukukuysa bunlar kamu hakları, özel hukuksa özel haklar dan söz edilir. Kamu hakları; pozitif, negatif ve aktif statü haklarından oluşmaktadır. Başka bir ifade ile kişinin kendini geliştirmesiyle ilgili kişisel kamu hakları, kişinin çalışma ve ekonomik hayatına devletin müdahale etmesiyle ilgili sosyal ve ekonomik kamu hakları ve kişinin dolaylı da olsa devlet yönetimine katılımıyla ilgili siyasi kamu haklarından oluşmaktadır. Özel haklar ise konularına, mahiyetine, kullanılmalarına ve amaçlarına göre olmak üzere dörde ayrılır. Buna göre;