The Role and Efficiency of the EU Fundamental Rights Agency in the Protection and Promotion of Human Rights

Transkript

1 Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt: 9, Sayı: 35, ss.57-84, 2013 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki Rolü ve Etkinliği V. Atilla OĞUŞGİL* Özet Avrupa Birliği (AB), üzerine bina edildiği temel unsurlardan biri olan insan haklarının korunması ve geliştirilmesini sağlamak amacıyla mütemadiyen araçlar oluşturmakta ve bu araçlar sayesinde söz konusu temel unsura yönelik kurumsallaşmaya gitmektedir. Bu çerçevede oluşturulan araçlardan bir tanesi de Birliğin uluslarüstü insan hakları kurumu olarak 2007 yılında kurulan Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı dır. Bu çalışmanın amacı, AB Temel Haklar Ajansı nın insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik olarak benimsemiş olduğu rolü ve etkinliğini eleştirel bir bakış açısıyla incelemektir. Çalışma bu bağlamda, Ajansın bu yöndeki örnek uygulamaları ile katkılarını öne çıkarmakla birlikte eksikliklerini tespit etmek ve bu eksikliklere yönelik öneriler sunmayı da hedeflemektedir. Anahtar Kelimeler: AB Temel Haklar Ajansı, İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi, İnsan Hakları Kurumları, BM Paris Prensipleri The Role and Efficiency of the EU Fundamental Rights Agency in the Protection and Promotion of Human Rights Abstract The European Union has been continuously creating instruments in order to achieve the aim of ensuring the protection and promotion of human rights which is one of the core elements on which the Union was established and has been institutionalizing for the core element in qu- * Yar. Doç. Dr., Polis Akademisi Başkanlığı, İstanbul Şükrü Balcı Polis Meslek Yüksek Okulu. atillaogusgil@gmail.com. 57

2 V. A. Oğuşgil estion via these instruments. One of the instruments created within this framework is the European Union Agency for Fundamental Rights, which was established in 2007 as the Union s supranational human rights institution. The purpose of this study is to present a critical analysis of the role and efficiency of the Agency in question for the protection and promotion of human rights. Within this context, the study also a- ims at highlighting the model practices and contributions of the Agency, identifying its shortfalls and also putting forward recommendations for these shortfalls. Keywords: EU Agency for Fundamental Rights, Protection and Promotion of Human Rights, Human Rights Institutions, UN Paris Principles GİRİŞ Temel hak ve özgürlükler konusu Avrupa Topluluğu nun (AT) oluşumundan bu yana önemli bir yer teşkil etmekle birlikte, Topluluk Hukukunun öncelikli konu başlıkları arasında yer alması ancak bütünleşmenin derinleşmesi sürecinde gündeme gelmiştir. 1 Bugün gelinen noktada, insan hakları ve temel özgürlüklere saygı, AB nin üzerine inşa edildiği temel ilkeler arasında yer almaktadır. Birlik nezdindeki temel haklar kültürünü geliştirme çalışmaları özellikle 1990 lı yıllarda büyük bir ivme kazanmış; söz konusu süreç 7 9 Aralık 2000 tarihli Nice Zirvesi nde AB vatandaşlarının temel haklarını ve Birliğin vatandaşlara karşı sorumluluklarını düzenleyen Temel Haklar Şartı nın kabul edilmesiyle başarıya ulaşmıştır. Siyasi bir deklarasyon ve değer 2 mahiyeti taşıyan ve üye devletlerin ortak Anayasal değerleri ve uluslararası yükümlülükleri, AB ve AT Antlaşmaları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), Sosyal Şart ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatlarından kaynaklanan hak- 1 Hilal Sanioğlu, Avrupa Birliği Hukukunda İnsan Hakları, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 74, 2008, s Ayşe Füsun Arsava, Nice Antlaşması Sonrasında Avrupa Birliği nin Geleceği, Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Araştırma Dizisi No: 18, Ankara, 2003, s. 14.; Sanem Baykal, Significance of the Charter of Fundamental Rights in the Context of the Emerging European Polity, içinde Maria Gavouneli and Vangelis Kyriakopoulos (der), Olympia III: Human Rights in the 21st Century, (Athens: Ant. N. Sakkoulas Publishers, 2003), s

3 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... ları teyit eden Temel Haklar Şartı, medeni, siyasi ve sosyal hakların bir arada görünmesini sağlayan ilk supranasyonel katalogdur. 3 AB, temel ilkelerinden birisi olarak saygı gösterilen insan haklarını bir katalog çerçevesinde belgelendirerek güvence altına almasının yanı sıra bu hakların korunması ve geliştirilmesine yönelik de büyük bir çaba sarfetmekte ve bunu Birliğin meşruiyeti için vazgeçilmez bir gereklilik olarak değerlendirmektedir. Birlik bu bağlamda, bir yandan ulusal platformda insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik gerekli tedbirleri alma yolunda üye devletleri yükümlü kılarken, diğer yandan kendisi uluslarüstü platformda yeni koruma mekanizmaları oluşturmaktadır yılında yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması ile birlikte, AB nin insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren enstrümanı Temel Haklar Şartı hukuken bağlayıcı bir nitelik kazanarak siyasi öneminin yanı sıra hukuki öneme de haiz bir metin haline gelmiştir. Yine aynı Antlaşma çerçevesinde Birliğin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ne (AİHS) taraf olma yolunun açılması ve dolayısıyla temel hak ve özgürlükleri ilgilendiren konularda almış olduğu kararların AİHM nin dışsal denetimine tabi olacak olması, AB adına insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik yeni bir dönemin başladığının habercisidir. Söz konusu gelişme, insan haklarının korunması ve geliştirilmesinden sorumlu olan ve yukarıda bahsi geçen Birlik koruma mekanizmalarının önem ve sorumluluklarını bir kat daha arttırmıştır. Hiç şüphesiz ki bu konjoktürde ön plana çıkan Birlik kurumlarından bir tanesi de, temel hedefi Topluluk ve üye ülkelerin ilgili kurum ve makamlarına, kendi uzmanlık alanları dahilinde düzenleme yaparken veya tutum belirlerken onları desteklemek amacıyla Topluluk Hukukunun temel haklara ilişkin boyutuyla ilgili danışmanlık ve uzmanlık sağlamak olan 4 AB Temel Haklar Ajansı dır. Yargı dışı idari bir mekanizma olarak faaliyet gösteren Ajans, çalışma alanı ve faaliyetlerine yönelik olarak Temel Haklar Şartı nı kendisine referans olarak almaktadır. Bu çalışmada, Birliğin uluslarüstü insan hakları kurumu olan AB Temel Haklar Ajansı nın insan haklarının korunması ve geliştirilmesindeki rolü ve etkinliği ele alınacaktır. Çalışmada öncelikle Ajansın ortaya çıkışı, görev ve yetkileri irdelenecek olup, daha sonra insan haklarının korunması ve geliştirilme- 3 Mehmet Özcan, Avrupa Birliği nde İnsan Hakları, (İstanbul: Hayat Yayınları, 2012), s Fatma Yılmaz, Avrupa da Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı, (Ankara: USAK Yayınları, 2008), s

4 V. A. Oğuşgil sine yönelik uygun ve etkili bir kurumsal yapıyı sunup sunmadığı sorgulanacaktır. Söz konusu sorgulama, insan hakları kurumlarının kuruluşuna ilişkin rehber olma niteliği taşıyan ve AB nin de bu kapsamda referans olarak aldığı Birleşmiş Milletler (BM) Paris Prensipleri çerçevesinde yapılacaktır. Çalışma, bir yandan Ajansın Birlik nezdindeki insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik katkılarını öne çıkarırken, diğer yandan bu alandaki eksikliklerini dile getirecek ve bu eksiklikleri gidermeye yönelik öneriler sunacaktır. AB TEMEL HAKLAR AJANSI NIN TARİHSEL GELİŞİMİ AB düzeyinde insan haklarını korumaya yönelik bir ajansın kurulması fikri, ilk olarak akademik çevreler tarafından dile getirilmiş ve özellikle 1990 lı yılların ikinci yarısında yoğun bir şekilde tartışılmıştır. 5 Bu fikir daha sonra üç akil adamın Avusturya krizi ne yönelik olarak kaleme aldıkları rapor sayesinde uluslararası politik düzeyde ilgi çekmeyi başarmıştır. 6 Akil Adamlar Komitesi tarafından 2000 yılında hazırlanan ve başta azınlık, mülteci ve göçmen hakları olmak üzere Avusturya hükümetinin ortak Avrupa değerlerine bağlılığının ve Avusturya Özgürlük Partisi nin siyasal yapısının gelişiminin irdelendiği rapor, Avusturya örneğinden yola çıkılarak üye ülkelerin AB ortak değerlerine bağlılık ve performanslarının izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla bir mekanizma kurulması gerektiği fikrine uluslararası boyutta dikkat çekmiştir. 7 Raporda sunulan bu tavsiye, BM, Avrupa Konseyi ve uluslararası sivil toplum örgütlerinin bu alandaki varlığı gerekçe gösterilerek ilk başta AB Kon- 5 Philip Alston and Joseph H.H. Weiler, An Ever Closer Union in Need of a Human Rights Policy: The European Union and Human Rights, içinde, Philip Alston and Joseph.H.H. Weiler, (der) The EU and Human Rights, (Oxford: Oxford University Press, 1999), s Raporun tam metni için bkz. Martti Ahtisaari, Jochen Frowein and Marcelino Oreja, Report on the commitment of the Austrian Government to the common European values, in particular concerning the rights of minorities, refugees and immigrants adopted in Paris on 8 September 2000, 7 Söz konusu rapor, o dönemde özellikle yabancı düşmanlığı ve azınlıklara ilişkin ülkesinde sorunlar yaşayan Avusturya ya yönelik olarak 14 AB üye devletinin AİHM Başkanı aracılığıyla üç Avrupalı akil adam dan konuyla ilgili bir araştırma yapmaları talebi sonucu ortaya çıkan bir metindir. Bahse konu akil adamlar, Finlandiya nın eski Cumhurbaşkanlarından Martti Ahtisaari, dönemin Max Planck Enstitüsü Direktörü ve eski Avrupa İnsan Hakları Komisyonu Başkan Yardımcılarından Jochen Frowein ve dönemin İspanya San Pablo Üniversitesi Avrupa Çalışmaları Enstitüsü Başkanı ve eski İspanya Dışişleri Bakanlarından Marcelino Oreja dır. Raporun içeriğini ise, Avusturya daki azınlık, mülteci ve göçmenlerin durumu ve Avusturya Hükümetinin ırkçılık, anti-semitizm, ayrımcılık ve yabancı düşmanlığı ile mücadele çabaları oluşturmaktadır. 60

5 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... seyi ve Komisyonu tarafından desteklenmemiştir 8. Ancak daha sonra gerek AB Temel Haklar Şartı nın kabulü, gerekse de AB Antlaşması nın 7. maddesi esas alınarak üye devletlerin Birliğin ortak değerlerine riayetini gözlemleyecek mekanizma üzerine yürütülen tartışmalar, konuyu Aralık 2003 te Brüksel de gerçekleştirilen Devlet ve Hükümet Başkanları zirvesinde gündeme oturtmuştur. Söz konusu Zirve de Konsey, 1997 yılında kurulan ve temel amacı, Avrupa çapında ırkçılık, yabancı düşmanlığı ve anti-semitizme ile ilgili olarak nesnel, güvenilir ve karşılaştırılabilir veri sağlamak olan Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığını İzleme Merkezi nin yetkisi genişleterek AB Temel Haklar Ajansı na dönüştürülmesine karar vermiştir. 9 Avrupa Parlamentosu, 26 Haziran 2005 te kabul ettiği İnsan Haklarının Korunmasında ve Geliştirilmesinde Ulusal Kurumların ve Temel Haklar Ajansı dahil Avrupa Kurumlarının Rolüne İlişkin İlke Kararı nda 10 Avrupa Komisyonu na Ajansa ilişkin bir yasa teklifinde bulunması yönünde çağrıda bulunmuştur. Parlamento, isim olarak İnsan Hakları Ajansı yerine Temel Haklar Ajansı nı tercih ettiği kararında, AB Temel Haklar Şartı nın AB ve üye ülkeler nezdindeki uygulanışına ilişkin gelişmeleri takip etmek için Ajansın kapsamlı bir yetkiye ihtiyacı olduğunun altını çizmiştir. 30 Haziran 2005 tarihinde Komisyon, AB düzeyinde temel haklar konularına yönelik bir uzmanlık merkezi olması beklenen ve AB Temel Haklar Şartı nı daha somut kılma amacı güden AB Temel Haklar Ajansı nın kurulmasına ilişkin Konsey Tüzüğü Teklifini 11 sunmuştur. Teklif edilen Tüzük hakkında yasama sürecinde yapılan görüşmeler sonrasında nihayet Birlik içinde insan haklarına yönelik gözlem yapmakla görevli bağımsız bir organ olarak AB Temel Haklar Ajansı, 15 Şubat 2007 ta- 8 Olivier De Schutter and Philip Alston, Introduction Addressing the Challenges Confronting the EU Fundamental Rights Agency, içinde, Philip Alston and Olivier De Schutter (der) Monitoring Fundamental Rights in the EU: The Contribution of the Fundamental Rights Agency - Essays in European Law, (Oxford: Hart Publishing, 2005), s European Council, Presidency Conclusions, December /04, consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/78364.pdf 10 European Parliament, Resolution on Promotion and Protection of Fundamental Rights: the Role of National and European Institutions, including the Fundamental Rights Agency, (2005/2007(INI)), P6_TA(2005)0208, 26 May 2005, Official Journal of the European Union, C 117 E/242, 18 May 2006, :117E:0242:0248:EN:PDF 11 European Commission, Proposal for a Council Regulation establishing a European Union Agency for Fundamental Rights, 30 June 2005 COM(2005) 280 final, eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2005:0280:fin:en:pdf 61

6 V. A. Oğuşgil rih ve 168/2007 sayılı Konsey Tüzüğü 12 (Kurucu Tüzük) ile resmen kurulmuştur yılında kurulan Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İzleme Merkezi nin yerini alan ve onun görev ve yetkilerini de üstlenen Ajans halen Viyana da faaliyetlerini yürütmektedir. 13 AB TEMEL HAKLAR AJANSI VE PARİS PRENSİPLERİ AB Temel Haklar Ajansı, AB kurumları ve üye ülkelere bilimsel veri sağlayan ve danışmanlık hizmeti sunan bağımsız bir uzman organ olmasının yanında aynı zamanda insan haklarını koruma ve geliştirmeye yönelik bağımsız bir ihtisas kurumu modeli ışığında tasarlanmış bir insan hakları kurumudur. Aslen BM tarafından geliştirilen bu model, başta Avrupa olmak üzere dünya çapında birçok ülkede sayısı artan bir şekilde ulusal insan hakları kurumları olarak adlandırılan organların oluşturulmasına ön ayak olmuştur. İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik yargı dışı idari koruma mekanizmaları olarak ortaya çıkan bu kurumlar, insan hakları komisyonları, enstitüleri, danışmanlık komiteleri ve ombudsmanlık gibi değişik isimler altında faaliyet göstermektedir. Bu kurumların arkasında yatan temel düşünce, temel haklara ilişkin anayasal sorumlulukların tam olarak yerine getirilmesinde ve bireylerin haklarının tam olarak hayata geçirilmesinde mahkemelerin yeterli görülmemesidir. 14 Bu kurumların oluşumuna rehberlik eden ilkeler, BM Genel Kurulu tarafından 1993 yılında kabul edilen ve kısaca Paris Prensipleri adı ile anılan ilkelerdir. 15 Söz konusu prensipler, kurulacak olan insan hakları kurumlarının yetkilerine, bağımsızlığına, idari ve mali özerkliğine ve üyelerine yönelik güvenceler öngörmektedir. Bu prensipler doğrultusunda insan hakları kurumları, insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik olabildiğince geniş 12 European Council, Regulation (EC) No 168/2007 of 15 February 2007 establishing a European Union Agency for Fundamental Rights, Official Journal of the European Union L 53, 22 February 2007, 3:0001:0014:EN:PDF 13 Alina Kaczorowska, European Union Law, (Oxon: Routledge-Cavendish Publisher, 2009), s Armin von Bogdandy and Rochen von Bernstorff, The EU Fundamental Rights Agency within the European and International Human Rights Architecture: The Legal Framework and Some Unsettled Issues in a New Field of Administrative Law, Common Market Law Review, Sayı: 46, 2009, s United Nations, Principles relating to the Status of National Institutions (Paris Principles), adopted by General Assembly Resolution 48/134, 20 December 1993, org/english/law/parisprinciples.htm 62

7 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... yetkiyle donatılmalı; idari ve mali özerkliğe sahip olmalı; bağımsız olmalı; insan hakları alanında faaliyet gösteren siyasi, sosyal ve sivil oluşumlarla etkin bir iletişim içerisinde olmalı ve en nihayetinde bu kesimlerin kurum bünyesinde çoğulcu temsiline imkan tanımalıdır. AB nin idari yapılanmasında temel hakların korunması ve geliştirilmesi amacına yönelik bağımsız bir kurum olarak faaliyette bulunan Ajans, aynı zamanda yukarıda bahsi geçen BM standartlı bağımsız ulusal insan hakları kurumları modeline de benzemektedir. Ulusal insan hakları kurumları nasıl ki ulusal düzeyde insan hakları uygulamalarını geliştirmeye yönelik kurulmuşlarsa, Ajans da uluslarüstü düzeyde insan hakları uygulamalarını geliştirme amacıyla kurulmuştur. Nitekim Ajans, her ne kadar bir AB kurumunu ulusal boyutta değerlendirmek tabiatı gereği güç olsa da, bazı çevreler tarafından AB nin ulusal insan hakları kurumu olarak nitelendirilmektedir. 16 Bu benzetmenin temelinde Ajansın, ulusal insan hakları kurumlarının ulusal düzeyde gördüğü işlevi AB düzeyinde görüyor oluşu yatıyor olabilir. Zira Ajans, AB kurumlarına ve üye devletlere veri ve kanıta dayalı tavsiye sunmak, temel haklara yönelik farkındalık oluşturmak ve talep edilmesi durumunda çıkacak yasaları gözden geçirmek gibi görev ve yetkileri açısından ulusal kurumlar ile örtüşmektedir. Dolayısıyla, bir bakıma, üye ülkeler için ulusal insan hakları kurumları ne ifade ediyorsa, AB için de Ajans onu ifade etmektedir. Son olarak, Avrupa Komisyonu nun Ajansın kuruluşunda Paris Prensiplerini bir ilham kaynağı olarak değerlendirmesi 17 ve dahası Ajansın Kurucu Tüzüğü nde de Paris Prensipleri ne açıkça atıfta bulunuluyor olması 18, Ajansın Paris Prensipleri ışığında incelenmesini mümkün ve kayda değer kılmaktadır. Bu bağlamda bir sonraki bölümde Ajansın AB çapında insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik üstlenmiş olduğu rol ve faaliyetlerinin etkinliği sorgulanacaktır. Söz konusu sorgulama, BM Paris Prensipleri ndeki güvencelerden sadece yetki güvencesi ile sınırlı olacaktır. 16 Morten Kjaerum and Gabriel N. Toggenburg, The Fundamental Rights Agency and Civil Society: Reminding the Gardeners of their Plants Roots, European Diversity and Autonomy Papers EDAP, Sayı: 2, 2012, s European Commission, Communication from the Commission, The Fundamental Rights Agency Public Consultation Document, (2004) 693 Final, 25 October 2004, s European Council, Regulation No. 168/ , Recital

8 V. A. Oğuşgil AB TEMEL HAKLAR AJANSI NIN YETKİ KAPSAMI İnsan hakları kurumlarının kapsamlı bir koruma sağlayabilmesi ve bu bağlamda etkin bir şekilde faaliyet gösterebilmesi, ancak o oranda bir yetki ve etki alanına sahip olması ile mümkündür. Bir diğer önemli nokta da, bu güvencenin yasal bir düzenlemeye tabi olması gerekliliğidir. Paris Prensipleri, bu doğrultuda, insan haklarınının korunması ve geliştirilmesine yönelik olarak bahsi geçen kurumların manevra alanını geniş tutmuştur. Buna göre, Paris Prensipleri insan hakları kurumlarına oluşumunu ve yetkilerini ayrıntılı bir şekilde belirleyen anayasal veya yasal bir metinde açıkça öngörülmek suretiyle, olabildiğince geniş bir görev alanı verilmesini 19 öngörmektedir. Ayrıca, insan haklarının korunması ve geliştirilmesine ilişkin olarak ilgili makamlara sunacağı görüş, rapor ve tavsiyelerin her türlü konuyu, her türlü yasal ve idari hükümleri ve yine aynı şekilde müdahalede bulunmaya karar verdiği durumların her türlü insan hakkı ihlalini kapsayabileceği 20 Paris Prensipleri nin insan hakları kurumlarına yönelik güvence altına aldığı geniş kapsamı gözler önüne sermektedir. Kurucu Tüzüğün 2. maddesi, Ajansın hareket alanına yönelik ipuçları sunmaktadır. Buna göre; Ajansın amacı, Topluluk ve üye ülkelerin ilgili kurum, organ ve ajanslarına Topluluk hukukunu uygularken temel haklara yönelik saygıyı geliştirmede alınacak tedbir ve hazırlanacak eylem planlarına yönelik destek ve uzmanlık sağlamaktır. 21 Bu hüküm çerçevesinde dikkat çeken nokta, Ajansın yetki kapsamının sadece Topluluk Hukuku ile sınırlı tutulduğudur. Bunun yanında, Kurucu Tüzüğün Ajansın yetkilerinin kapsamına işaret eden bir başka düzenlemesinde Ajansın etki alanının sadece Topluluk Hukukundan ibaret olduğu tekrar ifade edilmektedir. Söz konusu düzenleme gereğince, Ajans, AB ve üye devletlerde Topluluk Hukuku uygulanırken karşılaşılan temel haklar sorunları ile ilgilenecektir. 22 Bu durum, 51(1). maddesinde AB Hukukunun tüm alanına hitap ve işaret eden Temel Haklar Şartı na nazaran kısıtlayıcı bir çerçeve sunmaktadır. 23 Dolayısıyla, Ajans, Lizbon Antlaşması 19 United Nations, Principles relating to..., Competence and Responsibilities, Article Ibid., Competence and Responsibilities, Article 3a, 3ai ve 3aii. 21 European Council, Regulation No. 168/ , Article Ibid., Article Nadja Milanova, EU Agency for Fundamental Rights (FRA): A Reality Check, Human Rights Without Frontiers International, Brussels, 8 November 2011, s. 31, net/images/reports/2011/fra%20a%20reality%20check.pdf; Jacqueline Dutheil de la Rochere, Challenges for the Protection of Fundamental Rights in the EU at the Time of the Entry into Force of the Lisbon Treaty, Fordham International Law Review, Cilt: 33, Sayı 6, 2011, s

9 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... öncesindeki yapı uyarınca sadece AB nin birinci sütunu olan Avrupa Toplulukları dahilindeki konuları kapsama alanına almış olup, özellikle üçüncu sütun olan cezai konularda polis ve adli işbirliği alanındaki faaliyetler ile ilgilenmeye yetkili kılınmamıştır. Halbuki, bu alanda yapılacak düzenlemeler bireylerin temel haklarını doğrudan etkileyecek niteliktedir ve dolayısıyla temel hak ve özgürlükler bu başlık çerçevesinde kritik bir rol oynamaktadır. Ancak bununla beraber, AB Konseyi Birlik organlarının isteğine bağlı olarak, Ajansa önceki üçüncü sütun konularında danışılmasına müsade etmiş, 24 ve Ajans bu icazete dayanarak önceki üçüncü sütun kapsamındaki birçok yasa teklifi üzerine görüş ve tavsiyelerini sunmuştur. 25 Ancak ne var ki, Konseyin ilgili Bildirimi, her ne kadar Ajansa bu dıoğrultuda uygulamada bir yetki esnekliği sağlamış olsa da, bu güvencenin Paris Prensipleri nde öngörüldüğü ve yukarıda da zikredildiği üzere anayasal veya yasal bir metinde açıkça öngörülmek suretiyle değil de bir Bildirim ile tanınması, Ajansın bu yetki bağlamında gerekli hukuki dayanaktan yoksun olmasına neden olmaktadır. Ajansın yetki bağlamında kısıtlı bir çerçeveye tabi olduğunun bir başka kanıtı, ilgileneceği konu başlıklarında kendisini göstermektedir. Öyle ki, Ajansın yetkili kılındığı çalışma alanı AB Konseyi tarafından kabul edilen ve beş yıllık bir süreci içeren Çok Yıllı Çerçeve Programı kapsamında bir dizi başlığa indirgenmiştir yıllarını kapsayan Çok Yıllı Çerçeve Programı 26 şu tematik alanları kapsamaktadır: 24 European Council, Declaration by the Council on the Consultation of the Agency within the Areas of Police and Judicial Cooperation in Criminal Matters, 12 February 2007, 6166/07, 25 Ajansın 2008 yılında AB Konseyi nin talebi üzerine Yasaların Uygulanmasına Yönelik Olarak Yolcuların İsim Kayıtları Verilerinin Kullanımına İlişkin Konsey Çerçeve Kararı Teklifi üzerine sunduğu görüş ve tavsiye bu çerçevede kullandığı yetkiye ilişkin ilk örneği oluşturmaktadır. Daha sonra ise; Ajansın 2011 yılında Avrupa Parlamentosu nun talebi üzerine Terör Saldırılarının ve Ağır Suçların Önlenmesi, Tespit Edilmesi, Soruşturulması ve Kovuşturulmasına Yönelik Yolcuların İsim Kayıtları Verilerinin Kullanımına İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktif Teklifi, yine 2011 yılında Avrupa Parlamentosu nun talebi üzerine Cezai Konularda Avrupa Soruşturma Talimatına İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktif Taslağı ve 2012 yılında Avrupa Parlamentosu nun talebi üzerine Avrupa Birliğinde Suç Gelirlerinin Dondurulması ve Müsadere Edilmesine İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktif Teklifi üzerine sunduğu görüş ve tavsiyeler, bu kapsamdaki diğer örnekleri teşkil etmektedir. 26 European Council, Council Decision No 2008/203/EC of 28 February 2008 implementing Regulation (EC) No 168/2007 as regards the adoption of a Multi-annual Framework for the European Union Agency for Fundamental Rights for , Official Journal of the European Union, L 63, 7 March 2008, ri=oj:l:2008:063:0014:0015:en:pdf. 65

10 V. A. Oğuşgil a) ırkçılık ve yabancı düşmanlığı b) cinsiyet, ırk veya etnik köken, din veya düşünce, engellilik, yaş veya cinsel tercihe dayalı ve azınlıklara yönelik ayrımcılık ve bunların birden fazlasını aynı anda içeren içeren çoklu ayrımcılık c) mağdur tazminleri d) çocuk hakları e) iltica, göç ve göçmenlerin entegrasyonu f) vize ve sınır kontrolü g) Birlik vatandaşlarının Birliğin demokratik işleyişine katılımı h) bilgi toplumu ve özellikle özel hayata saygı ve kişisel verilerin korunması i) etkili ve bağımsız adalete erişim Ajansın faaliyet alanı AB Temel Haklar Şartı bağlamında konumlandırılmakta ve yukarıdaki maddelerden de anlaşılacağı üzere uyguladığı Çok Yıllı Çerçeve Programı, Şartın bölümlerini yansıtacak şekilde dizayn edilmektedir. Öyle ki, yukarıdaki maddeler referans alındığında bu maddelerin Şartın bölümlerinden olan Özgürlükler (e, f, h), Eşitlik (a, b, d), Vatandaş Hakları (g) ve Adalet (i, c) bölümlerindeki hak dizelerinden olduğu görülecektir. Ancak ne var ki, Ajansın faaliyet alanı kapsamındaki bu başlıkların AB Temel Haklar Şartı nın içeriğini tam olarak yansıttığını söylemek mümkün değildir. Ajansın faaliyet alanı, sadece Şartta yer alan Eşitlik bölümündeki hak dizelerini tam olarak yansıtmakta olup, Ajans bu bağlamda daha çok bir Eşitlik Kurumu (Equality Body) hüviyetinde faaliyet göstermektedir yıllarına ait Çok Yıllı Çerçeve Programı na 27 bakıldığında ise, Ajansın çalışma kapsamına giren tematik alanların büyük oranla öncekiyle aynı olmakla birlikte, bazılarının genişletildiği, bazılarının ise tamamen yeni bir başlık olarak eklendiği görülmektedir. Örneğin, önceki programda yer alan mağdur tazminleri, suç mağdurları ve mağdurlara yönelik tazminler başlığı olarak; ayrımcılığa yönelik başlık ise daha önce var olan cinsiyet, ırk, etnik köken, inanç, azınlık, engellilik, yaş ve cinsel eğilim dayanaklarının yanı sıra 27 European Council, Council Decision No 252/2013/EU of 11 March 2013 establishing a Multiannual Framework for for the European Union Agency for Fundamental Rights, Official Journal of the European Union, L 79, , LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2013:079:0001:0003:EN:PDF. 66

11 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... renk, sosyal köken, genetik özellikler, dil, siyasi görüş ve mülk gibi eklemeler yapılarak genişletilmiştir. Ayrıca, yeni programa Roman vatandaşlarının entegrasyonu ile cezai konular hariç adli iş birliği başlığında iki yeni başlık eklenmiştir. Diğer başlıklar ise aynen muhafaza edilmiştir. Eklenen ikinci başlık, Ajansın ilgileneceği konular ve faaliyetlerine ilişkin olarak önceki üçüncü sütun kapsamında kısmi bir açılım olmakla birlikte söz konusu sütun başlığını tam olarak yansıtmamaktadır. Sonuç olarak, Kurucu Tüzük, Ajansa temel hakların korunması ve geliştirilmesi amacına yönelik gerekli manevra alanı ve kabiliyetini vermekten oldukça uzaktır. Ajansın tüm bu bahsi geçen kısıtlamalar çerçevesinde salt önceki birinci sütun Ajansı olup hareket alanının önceki diğer sütunları kapsamaması ve ilgilendiği temel haklar konu başlıklarının Şartta yer alan hakları bütüncül olarak yansıtmaması, Ajansın AB de temel haklara ilişkin farkındalık oluşturmaya yönelik genel amacıyla ve Kurucu Tüzüğün temel haklara yönelik mutlak saygının güvence altına alınmasının daha çok bilgi ve daha kapsamlı bir temel haklar bilincinin varlığıyla mümkün olacağı 28 hükmüyle bağdaşmamaktadır. Bunun yanında, Ajansın Şartta yer alan tüm hakları yansıtan bir etki ve faaliyet alanına sahip olmaması, Şartın içermiş olduğu hakların bölünmezlik ilkesine de ters düşmektedir. Dolayısıyla, Ajansın maruz kaldığı bu kısıtlamalar, temel haklara yönelik bütüncül bir koruma sağlanması önünde ciddi bir engel teşkil etmektedir. Ajansın, sahip olduğu bu kısıtlı yetki çerçevesinde Kurucu Tüzük uyarınca görevli ve sorumlu kılındığı başlıklar ise şu dört ana başlık altında toplanabilir: araştırma, bilgi ve veri toplamak ve analiz etmek; AB kurumlarına ve üye ülkelere görüş ve tavsiyede bulunmak; sivil toplumu da içeren geniş bir iş birliği ağı tesis etmek; ve temel haklara yönelik bilinç oluşturmak. 29 Bir sonraki bölümde, Ajansın bu çerçevede sahip olduğu yetkilerin insan hakları kurumlarının Paris Prensipleri uyarınca sahip olması gereken yetkileri ne derecede yansıttığı karşılaştırılmalı bir bakış açısıyla ele alınacaktır. İzleme, Araştırma ve Soruşturma İnsan hakları kurumlarının insan hakkı ihlallerinin tekrarlanmasını engellemeye yönelik olarak önleyici bir işleve sahip olması beklenir. Kuruma bu işlevi sağlayabilecek yetki alanları olarak izleme ve araştırma yetkileri bu anlamda 28 European Council, Regulation No 168/ , Paragraph Ibid., Article 4. 67

12 V. A. Oğuşgil özel bir öneme sahiptir. Genel veya tematik anlamda insan hakları uygulamalarını izleme, ayrıca ziyaret ve yerinde inceleme yetkisi çerçevesindeki faaliyetleri de içermektedir. İnsan hakları kurumlarının bireylerin hak ihlaline uğrayabilecekleri yerleri veya haklarından sağlıklı bir şekilde istifade etme imkanına sahip olamayan kişileri ziyaret etmeleri ve yerinde incelemelerde bulunmaları, istenmedik durumlarla karşılaşılmasının önlenmesi açısından oldukça önemlidir. İnsan hakları kurumlarının inceleme ve araştırma yetkilerini harekete geçiren önemli bir unsur da, kurumun bireysel başvuru alabilmesidir. Nitekim, söz konusu kurumların insan haklarına yönelik ne tür uygulama ve ihlallerin olduğunu araştırırken tüm coğrafyaya hakim olması mümkün değildir. Bu anlamda, insan hakları kurumlarının bireysel şikayet yoluyla başvurular alması, kendisinin ulaşamadığı veya haberdar olamadığı uygulamalar ve ihlallerin gün yüzüne çıkmasını sağlayan bir başka önemli yetki alanıdır ve bireylere koruyucu bir mekanizma sağlamaktadır. Kurum bireysel başvuru neticesinde, ilgili kurum ve kişilere ziyaret gerçekleştirebilir; başvuruya ilişkin inceleme başlatabilir ve inceleme neticesinde elde ettiği tespitler doğrultusunda ilgili konu ve sorumlu yetkililer hakkında soruşturma açabilir. Nitekim, Paris Prensipleri, bu bağlamda, insan hakları kurumlarına insan haklarının korunması ve geliştirilmesi ile ilgili her türlü konuda inceleme ve araştırma yapma yetkisini tanımıştır. Öyle ki, kurum Hükümetin sunduğu veya kendi üyelerinin ya da onlara başvuranların önerdiği, veya kendi insiyatifleriyle, yetki alanlarına giren bütün konuları özgürce araştırabilir 30 ve dahası kurumun inceleme ve araştırma yetkisi, devreye girmeye karar verdiği her türlü insan hakları ihlali durumunu kapsayabilir. 31 Ayrıca, insan hakları kurumlarına yönelik olarak kişisel durumlarla ilgili şikayetleri dinleme ve başvuruları kabul etme yetkisi verilebileceği yine Paris Prensipleri tarafından güvence altına alınan bir başka husustur. 32 Ajansın bu kapsamdaki yetkisi incelendiğinde, araştırma yetkisinin AB çapında tarafsız, güvenilir ve karşılaştırılabilir bilgi ve veri toplamaya yönelik bir araştırma yetkisinden ibaret olduğunu görülmektedir. 33 Bu çerçevede, Ajans, 30 United Nations, Principles relating to..., Methods of Operation, Paragraph a. 31 Ibid., Competence and Responsibilities, article 3a2. 32 Ibid., Additional principles concerning the status of commissions with quasi-judicial competence. 33 European Council, Regulation No 168/ , article 4.1.a 68

13 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... yetkisi dahilindeki tematik alanlara yönelik olarak söz konusu durumun acil ve Birlik üzerinde etkisinin olduğu hallerde gerek tek bir üye ülkeye yönelik, gerek birkaç üye ülkeyi kapsayan, gerekse tüm AB üye ülkelerini kapsayacak şekilde araştırmalar yürütmekte ve bu araştırmalar çerçevesinde bilgi ve veri toplamaktadır. 34 Bu sayede, AB çapında belirgin temel hak konularına yönelik var olan zorluklar ve umut verici uygulamaların tespit edilmesine imkan sağlayan karşılaştırmalı bir perspektif sunulması amaçlanmaktadır. Ajans, bu çerçevedeki faaliyetleri sayesinde adeta AB genelinde insan haklarının durumunun fotoğrafını çekmekte ve elde ettiği veri ve bilgileri geleceğe yönelik politika oluşturulması veya gerekli tedbirlerin alınması maksadıyla ilgili AB kurumları ile paylaşmaktadır. Bir diğer anlatımla, bu veriler AB nin gelecekteki temel haklar anlayışı ve uygulamalarının gelişimine nesnel ve güvenilir bir dayanak oluşturabilmekte ve Birlik bu gerçekler çerçevesinde temel haklar kültürünü geliştirme imkanına sahip olabilmektedir. Ancak bununla birlikte, bu yetkinin Paris Prensipleri ne nazaran çok yüzeysel bir yetki olduğunu ve dolayısıyla söz konusu prensiplerde öngörüldüğü şekliyle bir araştırma ve inceleme yetkisini yansıtmadığını da itiraf etmek gerekir. Ajansın sahip olduğu araştırma yetkisi sadece temel haklara ve bu hakların AB çapında kullanımına ilişkin resmi veya gayri resmi veriler toplamaya dayalı ve bir faaliyeti yansıtmaktadır. Amaç AB çapında durum tespitine yönelik toplanan verilerde farklılık veya farklı uygulamaların önüne geçerek bu konuda yeknesaklığı ve verilerin nesnel ve karşılaştırılabilir olmasını sağlamaktır. Ajans, bu çerçevede AB çapında belirgin tematik alanlar dahilinde çoğunlukla da bireylerin günlük yaşantılarındaki deneyimlerine yönelik olarak gerek büyük ölçekli ve çok sayıda katılımcılara uygulanan anketler aracılığıyla gerçekleştirilen nicel, gerekse de bireysel ve odak grup görüşmelerini içeren nitel araştırma ve inceleme faaliyetleri yürütmekte ve bu araştırma sonuçlarını üye devletler ve ilgili AB kurumu ile paylaşmaktadır. Dolayısıyla, Ajansın sahip olduğu bu araştırma yetkisi, Paris Prensipleri anlamında insan hakları uygulamaları ve ihlal iddialarına yönelik araştırma ve inceleme yürütmek anlamındaki bir yetki alanını yansıtmaktan uzaktır yılında tüm AB üye ülkelerini kapsayan ve adalete erişimde iyi örnek uygulamaları ve karşılaşılan zorlukları tespit etmeye yönelik Avrupa da Adalete Erişim: Zorluklar ve Fırsatların Genel bir Değerlendirmesi başlığını taşıyan; 2012 yılında Avusturya, Çek Cumhuriyeti, İtalya, İsveç ve İngiltere yi kapsayan ve sağlık hizmetlerine erişimde toplumdaki dezavantajlı grupların karşılaştıkları zorlukları tespit etmeye yönelik Sağlık Hizmetlerine Erişimde Eşitsizlikler ve Çoklu Ayrımcılık başlığını taşıyan araştırmalar, Ajansın bu yetki çerçevesinde yürütmüş olduğu faaliyetlere yönelik örneklerden bazılarını teşkil etmektedir. 69

14 V. A. Oğuşgil Dahası, Ajansın yine Paris Prensipleri nin öngördüğü şekliyle insan hakları uygulamalarını ve ihlal iddialarını yerinde incelemek suretiyle ilgili yerlere ziyaret gerçekleştirmek gibi bir yetkisi de yoktur. Kurucu Tüzük, Ajansın bu çerçevede bir denetim mekanizması olarak işlev görmesine imkan verecek düzenli ziyaretler yapmasını öngörmemiştir. Ajans bu anlamda AB çapındaki uygulamaların insan hakları standartları ve uluslararası yükümlülükler ile uyumunu izlemeye ve bu kapsamdaki ihlal vakalarına ilişkin rapor hazırlamayla yetkili kılınmamıştır. 35 Nitekim, Avrupa Konseyi hazırladığı raporda Ajansın yetkileri dahilindeki izlemenin sadece bilgi toplamak ve karşılaştırmalı raporlar hazırlamak 36 olduğunu ifade etmiş ve bu anlamda Ajansın yetkisini Avrupa Konseyi nin kendi uyguladığı izleme türünden ayrı tutmuştur. Dolayısıyla, Ajansın sahip olduğu izleme yetkisi, uygulamaların mevcut standartlara dayanarak temel haklara uyum derecesini tespit eden bir normatif izleme değil de, teknik destek sağlamak maksadıyla bilgi toplamak ve bu bilgileri analiz etmek ile sınırlandırılan bir istişari izleme dir. 37 Son olarak, Ajansın Paris Prensipleri nde öngörüldüğü şekliyle kişisel durumlarla ilgili şikayetleri dinleme ve başvuru alma yetkisi de bulunmamaktadır. Bu eksiklik, Ajans ın en zayıf taraflarından birisi olarak değerlendirilmektedir. 38 Kurucu Yasa, Ajansa Birlik kurumlarının ve organlarının günlük uygulamalarına karşı bireylerin başvurularını kabul etme ve bu çerçevede iddia edilen hak ihlaline ilişkin herhangi bir inceleme ve soruşturma yürütme yetkisini vermemiştir. Sonuç olarak, Ajans Paris Prensipleri nin insan hakları kurumlarına yönelik güvence altına aldığı izleme, araştırma ve soruşturma yetkisine sahip olmaktan uzaktır. 35 Milanova, EU Agency for..., s Council of Europe, The need to avoid duplication of the work of the Council of Europe by the European Union Agency for Fundamental Rights, Report of the Committee on Legal Affairs and Human Rights, Rapporteur: Mr Boriss Cilevic (Latvia, Socialist Group), Doc , 31 May Olivier de Schutter, The two Europe s of human rights: the emerging division of tasks between the Council of Europe and the European Union in promoting human rights in Europe, The Columbia Journal of European Law Cilt: 14, Sayı: 3, 2008, s. 553., Gabriel N. Toggenburg, The role of the new EU Fundamental Rights Agency: Debating the sex of angels or improving Europe s human rights performance?, European Law Review, Sayı: 3, 2008, s Özcan, Avrupa Birliği nde İnsan..., s

15 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... Görüş ve Tavsiyede Bulunma Görüş ve tavsiyede bulunma yetkisi, insan hakları kurumlarının sahip olduğu izleme, araştırma, ve inceleme faaliyetleri ile yakından ilintili olan bir yetki alanıdır. Zira, insan hakları sorunlarının çözümüne yönelik sunulacak uygun görüş ve tavsiye ancak söz konusu sorunlara yönelik elde edilecek doğru bir teşhis sayesinde mümkün olabilir. Etkili izleme, inceleme ve araştırma yetkileri olan bir insan hakları kurumu uygulamadaki ve mevzuattaki aksaklıkları ve eksiklikleri tespit etme ile ve netice itibariyle de ilgili kurum ve organlara bu saptamalara uygun tavsiyede bulunma imkanına sahip olur. Nitekim Paris Prensipleri, ilk olarak, tavsiye ve görüş bildirme yetkisi çerçevesinde insan hakları kurumlarının Hükümete, parlamentoya ve diğer ilgili bütün organlara, bunların talebi üzerine veya kendi insiyatifleriyle, insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş bildirme, tavsiyelerde bulunma ve öneriler sunmasını 39 öngörmüştür. Kurucu Tüzük, Paris Prensipleri nin ilgili hükmü ile paralel olarak Ajansı kendi insiyatifiyle veya AB Parlamentosu, Konseyi veya Komisyonunun talebi üzerine Birlik kurumları ve üye devletlere, Topluluk hukukunu uygularken, belirgin tematik başlıklar üzerine görüş bildirmek ve yargıda bulunmak 40 ile yetkilendirmiştir. Ajansın bu hüküm çerçevesinde üye devletlere ve özellikle de Birliğin temel organları olan Parlamento, Konsey ve Komisyonu da içine alarak Birlik kurumlarını muhatap alacak şekilde görüş bildirmek ile yetkilendirmesi kayda değer bir düzenlemedir. Ayrıca düzenlemede dikkati çeken bir başka nokta, Ajansın bu yetkisini ilgili kurumlardan talep gelme şartına bağlamaksızın bağımsız ve özgür bir biçimde kendi insiyatifi ile kullanabilmesidir. Ajans böylece temel haklara tam olarak saygı göstermeleri amacıyla AB kurumlarına ve üye ülkelere görüş bildirerek yardım ve uzmanlık desteği sağlama imkanına sahip olabilmektedir. Ayrıca, Ajansın araştırma sonuçları uyarınca sunduğu kanıta dayalı tavsiye ve görüşler, AB kurumlarına veya belirgin paydaşlara yönelik adeta ısmarlama araç olarak hizmet verebilmektedir. Öyle ki, Ajansın bu kapsamda sunduğu görüş ve tavsiyeler, Birlik kurumları ve üye ülkelerin aldıkları karar ve geliş- 39 United Nations, Principles relating to..., Competence and Responsibilities, article 3a. 40 European Council, Regulation No 168/ , article 4.1.d 71

16 V. A. Oğuşgil tirdikleri politikalara yönelik olarak temel haklar bağlamında yol gösterici olmaktadır. 41 İnsan hakları kurumlarının mevzuat üzerinde de görüş ve tavsiyelerde bulunması beklenir. Bu noktadan hareketle, Paris Prensipleri, ikinci olarak, bahsi geçen tavsiye ve görüş bildirme yetkisi çerçevesinde insan hakları kurumlarının yasama sürecine de aktif olarak katılmasını öngörmüştür. Paris Prensipleri uyarınca insan hakları kurumları yürürlükteki yasaları, mevzuatı ve yasa tasarıları ile yasa önerilerini incelerler ve metinlerin, insan haklarının temel ilkeleriyle uyumlu hale getirilmeleri için uygun gördükleri tavsiyeleri yaparlar; gerek gördükleri takdirde, yeni yasaların kabul edilmesini, yürürlükteki yasaların uyumlu hale getirilmesini ve idari önlemlerin alınmasını veya değiştirilmesini tavsiye ederler. 42 Kurucu Tüzük, Paris Prensipleri nin ilgili hükmü uyarınca Ajansı Birliğin yasama sürecinin bir parçası olarak görmüştür. Bu çerçevede Ajans ilgili AB kurumundan talep gelmesi halinde yasa yapım sürecinde tavsiye ve görüş bildirir. 43 Kurucu Tüzüğün Birlik hukukunun temelini oluşturan ve Birlik politikalarına yön veren yasaların hazırlanma sürecine Ajansın aktif olarak katılmasına imkan vermesi Paris Prensipleri bağlamında yerinde bir düzenlemedir. Ajans bu kapsamda tavsiye ve görüş sunma yetkisini yasa yapım sürecine yönelik olarak da kullanmaktadır. Ajans Birlik hukukunu oluşturacak olan bir çok yasa tasarısı ile ilgili olarak görüş ve tavsiyelerini sunmakta ve bu tasarılar üzerinde temel haklara saygı bağlamında gerekli değişikliklerin yapılmasını sağlama ile temel haklar bağlamında Birlik mevzuatının gelişimine katkıda bulunma fırsatına sahip olmaktadır Örneğin Ajansın 2008 yılında yayımladığı AB Üye Devletlerinde Cinsel Eğilim Temelinde Eşcinsellik Korkusu ve Ayrımcılık raporunda sunduğu görüş ve tavsiyeler, AB Parlamentosu nun 14 Ocak 2009 tarihinde almış olduğu Avrupa Birliğinde Dönemine Ait Temel Hakların Durumuna İlişkin İlke Kararı na dayanak ve yol gösterici olmuştur. Bir diğer örnek ise, Ajansın AB Konseyinin talebi üzerine sunduğu 28 Ekim 2008 tarihli yolcuların isim kayıtlarına ilişkin görüşüdür. AB Parlamentosu nun Konsey çerçeve kararı teklifine yönelik hazırladığı 20 Kasım 2008 tarihli kararında rapora atıfta bulunulmuştur. Görüş esasen teklif edilen Yolcu İsim Kayıtlarının Güvenlik Maksadıyla Kullanımına Dair Konsey Çerçeve Kararı na yönelik birçok düzeltme yapılmasına neden olmuştur. 42 United Nations, Principles relating to..., Competence and Responsibilities. article 3ai. 43 European Council, Regulation No 168/ , article Örneğin, 2011 yılında AB Parlamentosunun, Ajanstan Yolcu İsim Kaydı Verilerinin Kullanımına Dair Direktif Teklifi üzerine görüş bildirmesi yönünde bulunduğu resmi talebe cevaben Ajans taslak çerçevenin bazı bölümlerinin AİHS ve AB Temel Haklar Şartı gereğince Avrupa temel haklar standartlarını ihlal ettiği ve bu yüzden taslak üzerinde değişiklikler 72

17 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... Ancak Ajansın yasa yapım sürecine ilişkin bu yetki güvencesi ve katkısını kabul etmekle birlikte, bu yetkinin AB kurumlarından gelecek talep şartına bağlı olması bir eksiklik olarak görülmektedir. İlgili hükmün bu düzenlemesi, Ajansın çıkarılacak olan yasalara ilişkin görüş ve tavsiyelerini kendi insiyatifiyle sunmasının önüne geçen bir kısıtlamadır ve bu anlamda Ajansı ilgili kurumdan gelecek talebe bağımlı kılması itibariyle de Ajansın bağımsızlığı önünde bir engeldir. Bu ise Kurucu Tüzükte Ajansın bağımsızlığına ilişkin olarak hüküm altına alınan Ajans görevlerini tam bir bağımsızlık içinde yerine getirir 45 güvencesi ile çelişmektedir. Dahası Kurucu Tüzüğün ilgili düzenlemesi Ajansı Paris Prensipleri nde güvence altına alındığı üzere, yeni kanun hazırlanması veya yürürlükteki kanunları inceleyerek bunların uyumlu hale getirilmesine yönelik değişiklik tavsiyesinde bulunmakla yetkilendirmemiştir. Sonuç olarak, tüm bu analizler, Ajansın görüş ve tavsiyede bulunma yetkisine ilişkin olarak Paris Prensipleri ne nazaran dar kapsamlı bir yetkiye sahip olduğunu gözler önüne sermektedir. İnsan Hakları Bilinci Oluşturma İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi, bu haklara yönelik oluşturulacak farkındalık ile yakından ilişkilidir. Zira insan haklarına yönelik bilgi ve farkındalık eksikliği, insan haklarını ihlal eden eylemlere yol açabileceği gibi maruz kalınacak bir muamele veya durumun hak ihlali olup olmadığının anlaşılmasına veya olası bir ihlalin anlaşılması mümkün olduğu durumlarda ise hak arama yollarının neler olduğunun bilinmesine engel olabilir. İnsan haklarının geliştirilmesi, bireylerin haklarını, bu hakların korunması ve geliştirilmesine yönelik sorumluluklarının olduğunu ve haklarının ihlal edilmesi durumunda ise hak arama yollarını bilmesini güvence altına almayı gerektirir. Bu bağlamda, insan hakları kurumlarının görev ve sorumluluklarından bir tanesi de toplumda insan haklarına yönelik farkındalık oluşturmaktır. Söz konusu farkındalığı yapılması gerektiği yönünde görüş bildirmiştir. Söz konusu teklif henüz yasalaşmamış olup halen AB kurumlarında müzakere edilmektedir. Ayrıca 2012 yılı içerisinde Kişisel Verilerin İşlenmesi ve Bu Verilerin Serbest Dolaşımına İlişkin Olarak Bireylerin Korunmasına Dair Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Tüzük Teklifi (Verilerin Korumasına Dair Genel Tüzük) ve Ceza Gerektiren Suçların Önlenmesi, Soruşturulması, Ortaya Çıkarılması, Kovuşturulması ve İnfazı Amaçları Kapsamında Yetkili Makamlar Tarafından Kişisel Verilerin İşlenmesi ve Serbest Dolaşımına İlişkin Olarak Bireylerin Korunmasına Dair Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktif Teklifini de içeren verilerin korunmasına yönelik reform paketi teklifi ile Eşcinsel Birlikteliğin Mülki Haklara Dair Sonuçlarına İlişkin Yargı Yetkisi, Yürürlükteki Kanun ve Kararların İnfazına Dair Tüzük Teklifi üzerine beyan edilen görüşler, Ajansın bu kapsamda kullandığı yetkiye yönelik diğer bazı örneklerdir. 45 European Council, Regulation No 168/ , article

18 V. A. Oğuşgil oluşturmada izlenecek en temel ve etkin yollar ise insan haklarına yönelik eğitim, tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmaktır. Nitekim Paris Prensipleri, söz konusu kurumların insan hakları bilinci oluşturmaya yönelik yetki alanını da güvence altına almakta ve bu amaca yönelik olarak eğitim, tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini önemli bir araç olarak görmektedir. Bu bağlamda, insan hakları alanındaki eğitim programlarının oluşturulmasına ve araştırmalara yardımcı olmak; bunların okullarda, üniversitelerde ve mesleki çevrelerde yürütülmesinde yer almak 46 ve kamuoyuna yönelik bilgilendirme, eğitim ve her tür medyayı kullanarak toplum bilincini güçlendirmek ve halka insan haklarının tanıtımını yapmak 47 Paris Prensipleri nin insan hakları kurumları tarafından toplumda insan haklarına ilişkin farkındalık oluşturma amacına ulaşmak üzere izlenmesi gereken yollar olarak güvence altına aldığı unsurlardır. Ajans bu çerçevede temel haklara yönelik olarak toplumu bilinçlendirmek ve faaliyetlerine ilişkin bilgileri yaymak için bir iletişim stratejisi geliştirmek 48 ile yetkilendirilmiştir. Ajansın, AB çapında insan haklarına yönelik farkındalık oluşturmak amacına yönelik olarak etkin bir şekilde kullandığı araçların başında eğitim faaliyetleri gelmektedir. Öyle ki, Ajansın gerek tüm AB vatandaşlarına yönelik olarak gerekse de öğretmen, medya çalışanları, hukuk uygulayıcıları ve polis memurları gibi bazı özel meslek gruplarına yönelik olarak hazırlayıp sunduğu insan haklarına ilişkin eğitimler ve rehber materyaller bu gerçeği gözler önüne sermektedir United Nations, Principles relating to..., Competence and Responsibilities, article 3.f 47 Ibid., Competence and Responsibilities, article 3.g. 48 European Council, Regulation No 168/ , article 4.1.h 49 Ajansın yılları arasını kapsayan süreçte öğretmen ve öğrencilere yönelik olarak geçmişte Yahudilere yönelik gerçekleştirilen Nazi Soykırımın insanlık ve insan hakları tarihi üzerine ne denli acılar bıraktığına yönelik bilinç ve farkındalık geliştirmeyi amaçlayan Holocaust dan Dersler başlığını taşıyan eğitim; 2010 yılında AİHM ile beraber hukuk uygulayıcılarına yönelik kılavuz olarak hazırladığı Avrupa Ayrımcılık Karşıtı Hukuku El Kitabı ; yine aynı yıl Avrupa Yayıncılar Birliği ile beraber azınlık meselelerine yönelik haber yaparken radyo ve televizyonları Avrupa nın toplum çeşitliliğini nasıl daha iyi yansıtmalarına yönelik bilgilendirmeye hizmet etmesi amacıyla hazırladığı Medya Çeşitliliği Aracı ; yine aynı yıl insan haklarını polis eğitimine daha çok entegre etmeye yönelik olarak polis akademilerine destek olmak niyetiyle (özellikle ayrımcılık, insan onuru ve yaşam hakkına ilişkin haklar), polis akademisinde görev yapan eğitimcilere yönelik çıkardığı kitapçık; 2011 yılında medya mensuplarına yönelik verilen Kültürel Çeşitlilik: Medya için Zorluklar ve Fırsatlar başlıklı eğitim ve Temel Haklar Şartına yönelik bilinçlendirme sağlamak amacıyla tüm AB vatandaşların erişimine açık olacak şekilde geliştirdiği online araç olan Charterpedia, bu yetki çerçevesinde yürütmüş olduğu örnek faaliyetlerinden sadece birkaçını oluşturmaktadır. 74

19 AB Temel Haklar Ajansı nın İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki... Ajansın temel haklara ilişkin farkındalık oluşturmaya yönelik etkin olarak kullandığı bir diğer araç ise raporlardır. Bu raporlar, araştırma ve analiz sonuçlarına dayanan tematik raporlar, AB çapında temel hakların durumuna ilişkin yıllık raporlar, tüm yıla ait çalışma ve faaliyetlerinin AB çapında yayılması amacı kapsamında hazırladığı yıllık faaliyet raporları ve AB Parlamentosu başta olmak üzere AB kurumlarının talebi üzerine hazırlık sürecindeki yasalara ilişkin görüş ve tavsiyelerini içeren raporları kapsamaktadır. Ajansın internet sitesi aracılığıyla AB vatandaşları nın erişimine açık olan ve zaten görevi gereği AB nin ve üye devletlerin ilgili kurumlarına resmi olarak sunduğu bu raporlar, AB vatandaşları ve ilgili kurumlarda AB çapında temel hakların mevcut durumu ve güncel sorunlara ilişkin çözümlerin neler olabileceği yolunda bir farkındalık oluşmasını mümkün kılmaktadır. Ayrıca özellikle AB çapında temel haklara yönelik koruma sağlayan örnek uygulamaları öne çıkaran yıllık raporlar, Ajansın Avrupa çapında temel haklar konularına yönelik toplum algısını şekillendirmeye yönelik başka bir fırsat sunmaktadır. 50 Ajansın AB çapında insan haklarına yönelik farkındalık oluşturmak amacına yönelik etkin olarak kullandığı araçlardan bir diğeri de konferans, seminer ve çalıştay türü etkinliklerdir. Ajansın gerek genel olarak tüm AB vatandaşlarına gerekse de bazı özel kesimlere hitaben düzenlediği bu organizasyonlar bireylerin temel haklara yönelik farkındalıkların artırılmasında büyük öneme sahiptir. Bu organizasyonlar içerisinde en düzenli ve geniş katılımlı olanı ise bir sonraki bölümde ele alacağımız ve sivil toplumun etkin bir şeklide katılımının sağlandığı Temel Haklar Platformu ile yıllık olarak düzenlenen Temel Haklar Konferansı dır. Şu ana kadar 6 kez düzenlenmiş olan konferans her yıl AB çapında temel hakların mevcut durumuna bağlı olarak farklı bir tema üzerine odaklanmakta olup toplumda bu tema çerçevesindeki sorunlara karşı sunulacak farklı bakış açıları ve getirilecek çözüm önerilerine yönelik bir farkındalık oluşturmayı hedeflemektedir. 51 Son olarak, Ajans iletişim ve farkındalık oluşturmaya yönelik olarak medya ile tanıtım ve bilgilendirme dökümanlarını da etkin bir şekilde kullanmaktadır. Ajans, radyo ve televizyon yayınları ve yazılı medya aracılığıyla gerek kendi yürütmüş olduğu faaliyetler gerekse de belirli tematik konular hakkında AB vatandaşlarını bilgilendirmekte ve tüm toplumun bu konulara yönelik farkın- 50 Bogdandy and Bernstorff, The EU Fundamental..., s İçinde bulunduğumuz 2013 yılı Temel Haklar Konferansı nın ana teması AB de nefret suçu ile mücadeledir. 75

20 V. A. Oğuşgil dalığını artırmaya çalışmaktadır. 52 Sonuç olarak, Ajans toplumda insan hakları bilinci oluşturmak yetkisi bağlamında Paris Prensipleri ile uyumlu bir insan hakları kurumu çizgisindedir. Geniş Ağlı İşbirliği İnsan hakları kurumlarının görev ve sorumlulukları, kapsama alanlarındaki konu başlıkları ve hitap ettikleri hedef kitle açısından geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır ve diğer insan hakları aktörlerinin aktif ve sürekli katılımı olmadan amaç ve faaliyetlerinin başarıya ulaşması mümkün değildir. 53 Bu bağlamda, insan hakları kurumlarının hitap ettikleri coğrafyada güçlü bir ortak insan hakları kültürü oluşturabilmeleri, sivil toplum başta olmak üzere ilgili tüm kurum veya örgütlerle etkili, istikrarlı ve geniş çaplı bir işbirliği tesis etmelerini zorunlu kılmaktadır. Zira insan haklarının korunması ve geliştirilmesi faaliyetleri çerçevesinde işbirliği tesis edilecek aktörler ne denli geniş çaplı olursa, söz konusu hakların da o denli geniş çerçevede korunma ve geliştirilmesi mümkün olacaktır. Ayrıca kurulacak olan işbirliğinin geniş çapta olması, buna paralel olarak bir önceki bölümde tartışılan insan hakları bilinci oluşturmak yetkisi kapsamındaki faaliyetlerinin de o denli geniş bir kesimde cereyan edeceğini güvence altına alan bir unsurdur. Nitekim Paris Prensipleri, insan hakları kurumlarının geniş çerçevede bir işbirliği ağı kurmaları gerektiğini öngörerek insan haklarının korunması ve geliştirilmesi maksadına yönelik olarak birçok paydaş ile işbirliği yapmasının önemine ve gerekliliğine işaret etmektedir. Bu çerçevede, BM Teşkilatı ve bütün alt kuruluşlarıyla, bölgesel kuruluşlarla ve diğer ülkelerin insan haklarını geliştirme ve koruma konusunda yetkili ulusal kurumlarla işbirliği yapılması 54, yargı gücü olsun-olmasın insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasıyla yükümlü diğer organlarla (özellikle de ombudsman, arabulucu ve buna benzer organlarla) karşılıklı olarak danışma ilişkileri sürdürülmesi 55 ve sivil toplum kuruluşlarının, ulusal kurumların oynadığı önemli rol göz önüne alınarak, insan haklarının geliştirilmesi ve korunması, ekonomik ve sos- 52 Örneğin, Ajans her yıl 27 Haziran tarihinde tüm AB vatandaşlarını bilinçlendirmeye ve bu konudaki farkındalıklarını artırmaya yönelik Uluslararası Holocaust Anma Günü basın açıklaması yapmaktadır. 53 United Nations, National Human Rights Institutions; History, Principles, Roles and Responsibilities, Professional Training Series No. 4, ( New York and Geneva: United Nations Publication, 2010), s United Nations, Principles relating to..., Competence and Responsibilities, article 3.e. 55 Ibid., Methods of Operation, article f. 76