E T LEB L R Z H NSEL ENGELL OLAN VE OLMAYAN ÇOCUKLARIN ANNELER NDE STRES, STRESLE BAfiA ÇIKMA VE KONTROL ODA ININ KARfiILAfiTIRILMASI*

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "E T LEB L R Z H NSEL ENGELL OLAN VE OLMAYAN ÇOCUKLARIN ANNELER NDE STRES, STRESLE BAfiA ÇIKMA VE KONTROL ODA ININ KARfiILAfiTIRILMASI*"

Transkript

1 E T LEB L R Z H NSEL ENGELL OLAN VE OLMAYAN ÇOCUKLARIN ANNELER NDE STRES, STRESLE BAfiA ÇIKMA VE KONTROL ODA ININ KARfiILAfiTIRILMASI* Emek Bilal**, İhsan Dağ*** GİRİŞ ÖZET Amaç: lgili yaz n incelendi inde, zihinsel engelli çocu a sahip olan annelerin yaflad bildirilen strese efllik eden baz kiflilik özelliklerinin bulundu u belirtilmektedir. Bu nedenle bu araflt rman n amac, e itilebilir zihinsel engelli çocu u olan annelerin yaflad klar stres belirtileri ile stresle bafla ç kma tarzlar ve kontrol oda inançlar aras ndaki iliflkiyi, zihinsel engelli çocu a sahip olmayan annelerle karfl laflt rmal olarak incelemektir. Yöntem: Araflt rman n örneklemini Ankara daki özel e itim kurumlar na devam eden, birincil tan s e itilebilir düzeyde zihinsel engelli olan 83 engelli çocuk annesi ve yine Ankara daki ilkö retim kurumlar na devam eden, bilinen fiziksel ya da zihinsel yetersizli i olmayan 91 çocu un annesi oluflturmufltur. Böylece araflt rma toplam 174 kat l mc ile yürütülmüfltür. Hem çal flma hem de karfl laflt rma grubundaki annelerin çocuklar n n yafl 7-12 aras nda tutulmufltur. Kat l mc lara Stres Belirtileri Ölçe i (SBÖ), Stresle Bafla Ç kma Tarzlar Ölçe i (SBTÖ) ve Kontrol Oda Ölçe i (KOÖ) uygulanm fl, elde edilen puan ortalamalar karfl laflt r lm flt r. Bulgular: Her iki gruptaki annelerin SBÖ den ald klar toplam ve alt faktör puanlar na uygulanan ba ms z gruplar için t testi sonuçlar, engelli çocu u olan annelerin biliflsel duyuflsal stres belirtilerini daha fazla yaflad klar n göstermifltir. Ayn karfl laflt rma iki grup aras nda SBTÖ ve KOÖ toplam ve alt faktör puanlar aç s ndan anlaml bir farkl laflma olmad n göstermifltir. Aflamal çoklu regresyon analizi sonuçlar na göre ise, annelerin yaflad klar toplam stres düzeyinin yorday c lar olarak bafla ç kma faktörlerinden çaresiz-kendini suçlay c yaklafl m ve kendine güvenli yaklafl m saptanm flt r. Tart flma: Araflt rma sonucunda elde edilen bulgular ilgili yay nlar çerçevesinde tart fl lm flt r. Anahtar Sözcükler: E itilebilir zihinsel engelli çocuklar, stres, bafla ç kma, kontrol oda, anneler SUMMARY: THE COMPARISON OF STRESS, LOCUS OF CONTROL AND COPING STYLES IN MOTHERS OF CHILDREN WITH MILD MENTAL DISABILITY AND IN MOTHERS OF TYPICALLY DEVOLOP NG CHILDREN Objective: When the related literatureis analyzed, it is realized that there are some personality traits accompanying the stress of the mothers of children with mental disability. The aim of this study is to explore the relationship between the level of stres and the coping styles and locus of control beliefs in mothers who have children with mild mental disability and the mothers with normal developing children. Method: The sample of the study consisted of 83 mothers who have children with mild mental disability and whose chidren are attending to special education centers in Ankara and 91 mothers who have typically devoloping children and whose chidren are attending to elementary schools in Ankara. Thus, the study included totally 174 participants. The ages of the children in both groups were between Mothers were evaluated with the Stres Self-assessment Checklist, Ways of Coping Scale (WCS) and Locus of Control Scale (LOC). Results: When the results of the t tests for independent groups were applied to the scores of both total and subscales, it was found that the mothers who had mentally handicapped children experienced more cognitive-affective stress symptoms. However, the analysis of groups indicated that there were significantly no meaningful differences in the total and subscales scores of WCS and LOC Scales between the two groups. The results of the stepwise multiple regression analysis showed that the self-confident and the submissive/self blamed coping styles predicted the total stress level that the mothers experienced. Discussion: The results were discussed in the light of the related literature. Key Words: Children with mild mental disability, stress, coping, locus of control, mothers Bir çocu un engelli oldu unun ö renilmesi, yetersizli in derecesi ne olursa olsun anababas için yüksek derecede stres verici bir olayd r. Baz çal flmalar bir çocu a engelli tan s konmas n n anababa için hem stres verici hem de tehdit edici * Bu araflt rma, ilk yazar n ikinci yazar dan flmanl nda Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Klinik Psikoloji Tezsiz Yüksek Lisans Program n n Dönem Projesi olarak yap lm flt r. **Uzm. Psk., Gönül Özel E itim Merkezi, Ankara. ***Psk., Prof. Dr.Hacettepe Üniv. Psikoloji Bl., Ankara. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 12 (2) oldu unu göstermifltir (Faerstein 1981). Örne in Shapiro (1983), geliflimsel ya da sa l k sorunlar olan çocuklar n ailelerinin duygusal, kiflisel ve kifliler aras alanlarda oldukça yüksek stres yaflad klar n ortaya koymufltur. Engelli bir çocu a sahip olma uyum yapma çabas gerektiren, anababalar n yaflam alanlar nda ve aile üyelerinin rollerinde de iflikliklere yol açabilen bir olay oldu undan önemli bir stres kayna olarak düflünülebilir. Belki de bu nedenle engelli çocuklar n ailelerinde yaflanan stres üzerine

2 Zihinsel engelli çocuk annelerinde stres oldukça genifl bir yaz n vard r (Beckman 1991, Dyson 1991, Dyson 1997, Friedrich ve Friedrich 1981, Scott ve ark.1997, Walker ve ark. 1992). Yap lan çal flmalar n bir k sm nda engelli çocu u olan aileler, engelli olmayan çocuklar n aileleriyle karfl laflt r lm fl ve bu ailelerin daha fazla stres yaflad klar bulunmufltur (Dyson 1991, Dyson 1997, Goldberg ve ark. 1986, Pelchat ve ark. 1999). Di er yandan baz araflt rmac lar ise zihinsel engelli çocuk anne/babalar n n stres yaflasalar da, aileye ya da çocu a iliflkin baz özellikler nedeniyle yaflad klar stresin çok yüksek düzeylerde olmad n bulmufllard r (Akkök 1989, Gowan ve ark. 1989, Haris ve McHale 1989, Salisbury 1987). Engelli çocuk, belli geliflim alanlar aç s ndan yetersizlikten etkilenmifl olmas ndan dolay anne ve babas na (özellikle birincil bak m sa lay c s anneye) de iflen derecelerde ba ml d r. Friedrich ve arkadafllar (1985), bir çocukta süregen bir bozuklu un var olmas n n, anababalar taraf ndan sürekli bafla ç kma gerektiren bir stres kayna oldu unu belirtmifllerdir. Ekonomik zorluklar, bilgi eksikli i, aile üyelerinin de iflen rolleri, evlilik iliflkilerinde ortaya ç kan gerginlik, sosyal aktivitelere kat l mda azalma, zihinsel engelli bireye karfl toplumun tutumu gibi de iflkenler engelli çocu un aileleri üzerinde temel stres etkenleri olarak düflünülmüfltür (Clubb 1991, Çavuflo lu 1996, Dyson 1991, Dyson 1997, Shapiro 1983). Engelli çocu un fiziksel boyutu ile geliflimsel kapasitesi aras ndaki farkl l k, engelin çocu un akranlar taraf ndan fark edilmesi, e itimsel yerlefltirme ve bak c sa lama sorunlar, çocu un gündelik yaflam n sürdürmeyle iliflkili bilgi eksikli i ve engelli çocu un ergenlik öncesi sorunlar ise özellikle okul y llar nda engelli çocu un ailesinde stres yaratabilecek etkenlerdir (Dyson 1997). lgili yaz n incelendi inde, zihinsel engelli çocu a sahip olan annelerin genel olarak yaflad bildirilen strese efllik eden baz kiflilik özellikleri bulunmaktad r. Bunlar n bafll calar duygu odakl bafla ç kma stratejilerinin kullan m ve d fl kontrol oda inanc d r. Kökeni biliflsel kuramda olan bafla ç kma modeli, bireylerin stres verici durumlar nas l de erlendirdiklerinin ve bafla ç kma sürecini nas l etkinlefltirdiklerinin önemine vurgu yapar (Friedrich ve ark. 1985). Baflta Lazarus (1986) olmak üzere pek çok araflt rmac, stresle bafla ç kma yöntemlerinin flu iki çeflit ifllevden birine yönelik oldu unu ifade etmektedirler: 1. Sorun odakl bafla ç kma. Sorun içeren ve bu nedenle strese neden olan durumu de ifltirmek. Di er bir deyiflle; do rudan strese neden olan olaya, uyar c ya ya da duruma yönelmek ve bunlarda de iflim yaratmak. 2. Duygu odakl bafla ç kma. Durum de ifltirilemeyecek gibiyse, durumdan kaynakl stres tepkilerine ya da duygulara yönelmek ve durumu de ifltirmeksizin, duruma iliflkin duygular de ifltirmek (Akt: Onbafl o lu 2004). Folkman ve arkadafllar (1986), sorun odakl davran fllar n, durumu de ifltirmeye yönelik, aktif, mant kl, serinkanl, bilinçli çabalar içerirken, duygulara yönelik yaklafl mlar n genellikle uzaklaflma, kendini kontrol etme, sosyal destek arama, kabullenme gibi yaklafl mlar içerdi ini belirtmifllerdir (Akt: fiahin ve Durak 1995). Zihinsel engelli çocuk anababalar nda stres belirleyicilerinin araflt r ld çal flmalarda duygu odakl bafla ç kma tarzlar kullan m n n, artm fl depresyon, izolasyon ve eflle ilgili sorunlarla (Dunn ve ark. 2001) ve anneye iliflkin iyilik halinin azalmas yla (Kim ve ark. 2003) iliflkili oldu u bildirilmifltir. Abbott ve Meredith (1986) de, engelli çocu u olan ve olmayan anababalar n kulland klar bafla ç kma stratejilerini karfl laflt rm fllar ve engelli çocu u olan ailelerin daha duygusal bafla ç kma stratejileri kulland klar n bildirmifllerdir. Ailelerin engelli bir çocu a sahip olmalar nedeniyle yaflad klar stresle bafla ç kmada önemli etmenlerden biri krizi karfl lamaya yönelik sahip olduklar iç ve d fl kaynaklard r (Küçüker 2001). Kiflinin inanç sisteminin/kontrol oda n n, stresi hafifletmede ya da bafla ç kma sürecinde içsel ve d flsal kaynaklar n alg lanmas nda kritik bir etken oldu u ise çeflitli araflt rmalarla gösterilmifltir (Friedrich ve ark. 1985, McKinney ve Peterson 1987). Bu çal flmalar n ço unda d fl kontrol oda stresin yüksek seviyeleri ile iliflkili bulunurken, iç kontrol oda inançl bireylerin daha do rudan (soruna odakl ) bafla ç kma stratejileri kullanmaya e ilimli olduklar ve kendini suçlama/kaçma yerine aktif sorun çözmenin sa l kl profille oldukça yak ndan iliflkili oldu u bildirilmifltir (Carver ve ark. 1989, Frey ve ark.1989, Gomez 1998, Parkes 1984, Penley ve ark. 2002, Petrosky ve Birkimer 1991). Ancak özellikle belirli bir engeli olan çocuklar n aileleri ile yürütülmüfl çal flma say s oldukça azd r. 57

3 BİLAL VE DAĞ Brandon (1992), otizmi olan çocuklar n anneleri ile zihinsel gerili i olan çocuklar n ailelerini karfl laflt rm fl ve zihinsel gerili i olan çocuklar n annelerinin di er gruptaki annelere göre daha d fl kontrol odakl olduklar n bulmufltur. Akkök ve arkadafllar (1992) ise engelli bir çocu a sahip anne-babalardaki stresin yordanmas üzerine yapt klar bir çal flmada, çocu un engeli için kadere ve d flsal etkenlere at f yapman n stresi artt rd yönünde bulgular elde etmifllerdir. Amirkhan a (1998) göre, yüklemeler do rudan duygular, dolayl olarak da bafla ç kma tarzlar n etkilemektedir. D flsal, dura an ve kontrol edilemez yüklemeleri, kaç nmac bafla ç kma ile yak ndan iliflkili bulunmufltur. Amirkhan uyumlu bafla ç kmay artm fl sorun çözme çabas, sosyal destek arama ve azalm fl kaç nma ile tan mlam flt r. çsel ve dura an olmayan nedensel yüklemeleri uyumlu bafla ç kman n yorday c lar olarak tan mlam flt r. Benzer olarak baflka araflt rmac lar da içsel, dura an olmayan ve kontrol edilebilir yüklemeleri araçsal bafla ç kma ile olumlu, kaç nmac bafla ç kma ile de olumsuz iliflkili rapor etmifllerdir (Baumgardner ve ark. 1986). Bu araflt rman n amac, zihinsel engelli çocu u olan annelerin yaflad klar stres belirtileri ile stresle bafla ç kma tarzlar ve kontrol odaklar aras ndaki iliflkiyi, zihinsel engelli bir çocu a sahip olmayan annelerle karfl laflt rmal olarak incelemektir. Araflt rmada daha özgül olarak; (1) zihinsel engelli çocu a sahip olma ile stres belirtileri aras nda bir iliflki olup olmad n n, bir di er deyiflle, araflt rma grubundaki anneler ile karfl laflt rma grubundaki annelerin stres düzeyi aç s ndan farkl lafl p farkl laflmad n n, (2) zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk annelerinin kontrol oda ve kulland klar bafla ç kma stratejileri aç s ndan farkl lafl p farkl laflmad n n, (3) Stres Belirtileri Ölçe i (Das Gupta 1992) nden al nan puan n yorday c lar n n, (4) tüm örneklemde sürekli ölçek de iflkenlerinin, yani Stres Belirtileri Ölçe i, Stresle Bafla Ç kma Tarzlar Ölçe i (Folkman ve Lazarus 1980) ve Kontrol Oda Ölçe i (Da 2002) puanlar n n birbirleriyle iliflkisinin araflt r lmas amaçlanm flt r. Ayr ca araflt rmada engelli çocu a ve annelere ait baz de iflkenlerin (engelli çocu un cinsiyeti, ek engelinin olup olmad, normal ilkö retim okuluna gidip gitmedi i, annenin çal flma durumu, çocu a bak m vermede yard mc s n n olup olmad ) ölçek de iflkenleri puan ortalamalar aras nda farkl l k yarat p yaratmad - na da bak lm flt r. YÖNTEM Örneklem Araflt rmaya Ankara daki özel e itim kurumlar na devam eden, birincil tan s e itilebilir düzeyde zihinsel gerili i (zeka bölümü 50-70) olan 7-12 yafl aral nda 83 çocu un annesi kat l mc olarak; Ankara daki ilkö retim kurumlar na devam eden, bilinen fiziksel ya da zihinsel bir yetersizli i olmayan 91 çocuk annesi de karfl laflt rma grubu olarak al nm flt r. Böylece araflt rma toplam 174 kat l mc ile yürütülmüfltür. Hem çal flma hem de karfl laflt rma grubundaki annelerin çocuklar n n yafllar 7-12 yafl aral nda tutulmufltur. Wilkler (1981), anababalar yaflland - nda ve daha az enerji düzeylerine sahip olduklar nda fiziksel ya da psikolojik alanlarda devam eden engelli çocu un bak m yükünün ek bir stres etkeni oldu unu belirtmifltir. Bu nedenle zihinsel engelli çocukla geçirilen sürenin annenin stres düzeyini etkileyebilece i düflünülmüfltür. Araflt rma grubunu oluflturan annelerin engelli çocuklar n n yafl ortalamas 9.25 (S= 2.14), kontrol grubunu oluflturan annelerin zihinsel engelli olmayan çocuklar n n yafl ortalamas 9.31 dir (S= 1.62). Engelli çocuklar n % 54,2 si k z, % 45,8 i erkek; engelli olmayan çocuklar n % 59,3 ü k z, % 40,7 si erkektir. Ailede birden fazla zihinsel engelli çocuk bulunmas n n annelerin stres düzeylerini etkileyebilece i düflünüldü ünden, araflt rma grubunu oluflturmufl annelerde sadece bir çocu unun zihinsel engelli olma flart da aranm flt r. Araflt rma kapsam na giren annelerin ve zihinsel engelli çocuklar n demografik özellikleri Tablo 1-2 de verilmifltir. Annelerin çal flma durumlar na bak ld nda, zihinsel engelli çocu u olan annelerin % 14,5 inin, engelli olmayan çocu u olan annelerin ise % 30,8 inin çal flt görülmüfltür. Di er yandan engelli çocuk annelerinin % 41,5 i çocu un bak m nda kendilerine baba d fl nda baflka birinin yard m etti ini, engelli olmayan çocuk annelerinin % 75,8 i de çocuklar n n bak m n tek bafllar na karfl lad klar n ifade etmifllerdir. Zihinsel engelli çocuklar n % 77,2 si (n=61) özel e itim kurumu d fl nda, normal bir ilkö retim okuluna devam etmekte iken, % 22,8 i (n=18) sadece özel e itim kurumuna devam etmektedir. 4 zihinsel engelli çocu un ilkö retime gidip gitmedi i bilgisi, kat l mc annenin soruyu bofl b rakmas nedeniyle elde edilememifltir. Birincil tan s zihinsel engelli çocuklar n % 20,5 58

4 Zihinsel engelli çocuk annelerinde stres Tablo 1: Araştırma Kapsamında Yer Alan Annelerin Demografik Özellikleri Çalışma grubu Karşılaştırma grubu n= 83 n= 91 X S X S Anne yaşı Anne eğitim düzeyi* Ailenin gelir düzeyi Ailedeki çocuk sayısı n % n % Çalışma durumu Çalışıyor Çalışmıyor Medeni durum Evli Boşanmış Dul Baba dışında yardımcı Var Yok * Eğitim düzeyi ilkokul 1, ortaokul 2, lise 3, üniversite 4, yüksek lisans 5 olarak puanlanmıştır. inde ek bir engel varken, % 79,5 inde ek engel yoktur. Zihinsel engelli çocuk anneleri çocu un sa l k raporu esas al narak seçilmifltir ancak bunun yan s ra bilgi formunda zihinsel engelli çocu unuz var m? sorusu da sorulmufltur. Engelli çocuk annelerinin % 79.5 i bu soruya evet yan t verirken % 20.5 i hay r yan t n vermifllerdir. Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu Zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk annelerinin demografik özelliklerini belirlemek üzere araflt rmac taraf ndan araflt rman n amac na uygun olarak haz rlanan bilgi formu örnekleme uygulanm flt r. Tablo 2: Araştırma Kapsamında Yer alan Çalışma Grubunun Özellikleri Cinsiyet Ek engel İlköğretime gidiyor mu? Kız Erkek Ek engeli var Ek engeli yok Gidiyor Gitmiyor n % Stres Belirtileri Ölçeği Zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk annelerinin stres belirtilerini de erlendirmek için Das Gupta (1992) taraf ndan stres durumundaki stres belirtilerini saptamak amac yla gelifltirilen (Akt: Hovardao lu 1997) Stres Belirtileri Ölçe inin Türkçe formu kullan lm flt r. Stres Belirtileri Ölçe inin Türkçe ye uyarlama çal flmas nda ölçe in biliflselduyuflsal, fizyolojik ve a r -yak nma olmak üzere toplam 3 faktörden olufltu u, iki yar m test güvenirli inin bütün faktörler için aras nda de iflti i bulunmufltur (Hovardao lu 1997). Uyarlama çal flmas nda veriler lise, üniversite ve çal - flan kiflilerden toplanm flt r. Stres Belirtileri Ölçe i, 38 maddeden oluflan ve stres belirtilerinin de erlendirildi i 4 lü likert tipi bir ölçektir. Puanlar n artmas, stres belirtilerinin s kl nda art fl anlam - na gelmektedir. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği Zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk annelerinin stresle bafla ç kma tarzlar n de erlendirmek amac yla Folkman ve Lazarus un Bafla Ç kma Yollar Envanteri nin fiahin ve Durak taraf ndan k salt lm fl 30 maddelik formu olan Stresle Bafla Ç kma Tarzlar Ölçe i kullan lm flt r. Ölçe in 59

5 BİLAL VE DAĞ uyarlama çal flmas üniversite örnekleminde yap lm flt r. fiahin ve Durak (1995), geçerlik güvenirlik çal flmas nda, ölçe in kendine güvenli yaklafl m, çaresiz yaklafl m, boyun e ici yaklafl m, iyimser yaklafl m ve sosyal destek arama olmak üzere toplam 5 faktörden olufltu unu bulmufllard r. Cronbach Alfa iç tutarl k katsay lar n n ise, iyimser yaklafl m için , kendine güvenli yaklafl m için , çaresiz yaklafl m için , boyun e ici yaklafl m için ve sosyal destek arama faktörü için aras nda oldu u belirtilmifltir. Kontrol Odağı Ölçeği Zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk annelerinin genellenmifl kontrol beklentilerinin içsellik-d flsall k boyutu üzerindeki konumlar n (kontrol oda inançlar n ) saptamak amac yla, Rotter (1966) taraf ndan gelifltirilen ve Türkçe ye uyarla-mas Da (1991) taraf ndan yap lm fl olan Rotter in ç-d fl Kontrol Oda Ölçe i nin büyük ölçüde esas al nmas yla, yine Da (2002) taraf ndan gelifltirilmifl Likert format olan Kontrol Oda Ölçe i kullan lm flt r. Ölçe in geçerlik ve güvenirlik çal flmalar üniversite örnekleminde yap lm flt r. 5 dereceli Likert tipi cevaplanan 47 maddelik bu ölçe in iç tutarl l k katsay s Cronbach Alfa =.92, test tekrar test güvenirlik katsay s.88 (sd = 89; p <.0001) olarak belirtilmifltir (Da 2002). KOÖ nin geçerli ine iliflkin yap lan incelemelerde ölçe in kiflisel kontrol, flansa inanma, çabalaman n anlams zl, kadercilik ve adil olmayan dünya inanc olmak üzere 5 faktörden olufltu u bulunmufltur (Da 2002). İstatistiksel İşlem Yukar da sözü edilen 3 ölçek ve bilgi formu her bir kitapç kta kar fl k biçimde s ralanarak bir araya getirilip, zihinsel engelli çocu u olan kat l mc lara devam ettikleri özel e itim kurumlar arac l yla uygulanm flt r. Uygulama öncesi engelli çocuklar n sa l k raporlar na bak lm fl ve zeka bölümü aras olan, 7-12 yafl çocuklar seçilmifltir. Daha sonra bu çocuklar n annelerine uygulama, kurumda araflt rmac ya da engelli çocu un bireysel e itimcisi taraf ndan yap lm flt r. Karfl laflt rma grubuna uygulama ise, Ankara daki ilkö retim okullar nda ö renim gören 7-12 yafl çocuklar aras ndan seçilen ö rencilerin annelerine, araflt rmac n n kendi çevresindeki kiflilerin arac l k yapmalar yoluyla ulafl larak, yani sistematik bir yol izlenmeksizin yap labilmifltir. BULGULAR Araflt rmada toplanan veriler SPSS 9.0 istatistik program ile analiz edilmifltir. Her iki gruptaki annelerin tüm ölçeklerdeki toplam puanlar ile alt boyutlardan ald klar puanlar n ortalama ve standart sapma de erleri Tablo 3 de özetlenmifltir. Zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk annelerinin stres belirtileri düzeyleri aç s ndan karfl laflt r lmas amac yla, kat l mc lar n Stres Belirtileri Ölçe inin (SBÖ) toplam puan ile a r yak nma, biliflsel duyuflsal ve fizyolojik belirti faktör puanlar n n ortalamalar aras nda fark olup olmad na ba ms z gruplar için t testi tekni i ile bak lm flt r. Sonuçlar iki grubun sadece SBÖ nün biliflselduyuflsal alt ölçe inden ald klar puanlar aç s ndan anlaml bir fark gösterdi ine iflaret etmifltir (t= 2.57, sd= 130, 76, p<.05). Zihinsel engelli çocuk annelerinin biliflsel-duyuflsal faktöründen ald klar puanlar n ortalamas n n (X= 29.24, S= 8.43), zihinsel engelli olmayan çocuk annelerinin ayn faktörden ald klar puanlar n ortalamas ndan (X= 26.19, S= 5.98) anlaml derecede yüksek oldu u görülmüfltür. Çal flma ve karfl laflt rma grubundaki annelerin stresle bafla ç kmada kulland klar stratejileri karfl laflt rmak amac yla, Stresle Bafla Ç kma Tarzlar Ölçe inin alt ölçeklerinden ald klar puanlar n ortalamalar aras nda fark olup olmad na ba ms z gruplar için t testi tekni i ile bak lm flt r. Sonuçlar iki grup aras nda ölçe in faktör puanlar aç s ndan anlaml bir fark n olmad n göstermifltir. Her iki gruptaki annelerin kontrol oda inanc aç s ndan farkl lafl p farkl laflmad n test etmek amac yla, Kontrol Oda Ölçe i toplam puanlar n n ve ayn ölçe in 5 faktöründen ald klar puanlar n ortalamalar aras nda fark olup olmad na ba ms z gruplar için t testi tekni i ile bak lm flt r. ki grup aras nda ölçek toplam ve faktör puanlar aç s ndan anlaml bir fark bulunmam flt r. Araflt rma kapsam nda toplanan engelli çocu a ait süreksiz de iflkenlere (çocu un cinsiyeti, ilkö retime gidip gitmedi i, ek engelinin olup olmad ) göre zihinsel engelli çocuk annelerinin stres belirtisi gösterme, stresle bafla ç kma ve kontrol oda puanlar n n ortalamalar aras nda anlaml bir farkl laflma olup olmad na ba ms z gruplar için t testi tekni i ile bak lm flt r (Tablo 4). 60

6 Zihinsel engelli çocuk annelerinde stres Tablo 3: Ölçeklerin Toplam Puanlarının ve Alt Boyutlarının Ortalama, Standart Sapma ve t Değerleri Ölçekler/Alt ölçekler X ÇALIŞMA S X KONTROL S t Stres Belirtileri Ölçeği / Toplam Puan Bilişsel-duyuşsal 29,24 8,43 26,19 5,98 2,57* Fizyolojik belirti 15,61 4,00 14,98 2, Ağrı-yakınma 15,65 4,83 14,50 3, Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği / Toplam Puan Kendine güvenli yaklaşım 14,15 4,58 14,06 4,50.12 İyimser yaklaşım 9,58 2,90 9,26 3,24.67 Çaresiz-kendini suçlayıcı yaklaşım 12,25 5,19 11,26 4, Boyun eğici yaklaşım 7,96 3,83 6,87 3, Sosyal destek arama 7,38 2,77 7,21 2,43.42 Kontrol Odağı Ölçeği /Toplam Puan Kişisel kontrol 47,03 11,27 45,55 10,98.81 Şansa inanma 29,95 5,38 30,16 5, Çabalamanın anlamsızlığı 27,32 6,00 27,12 7,66.19 Kadercilik 10,92 2,67 10,84 2,92.19 Adil olmayan dünya inancı 11,12 3,68 11,31 3, (*)p<.05; (**)p<.01 Sonuçlar zihinsel engelli çocu un cinsiyetinin, SBTÖ nin kendine güvenli yaklafl m faktöründen al nan puanda anlaml bir fark yaratt n göstermifltir (t= -2.44, sd= 71, p<.05 ). Zihinsel engelli çocu un k z oldu u durumda, annelerin kendine güvenli yaklafl m faktöründen ald klar puanlar n ortalamalar (X= 13.00, S=4.73), çocu un erkek oldu u durumda annelerin ald klar puanlar n ortalamas ndan (X=15.55, S=4.04) anlaml derecede düflük ç km flt r. Ayn analizin sonuçlar zihinsel engelli çocu un ilkö retime gidip gitmedi inin, zihinsel engelli çocuk annelerinin KOÖ nin kiflisel kontrol alt ölçe inden ald klar puanlarda anlaml bir fark yaratt n göstermifltir (t= -2.63, sd= 66, p<.05). Zihinsel engelli çocu un özel e itim kurumu d fl nda ilkö retime de devam etti i durumda annelerin kiflisel kontrol faktöründen ald klar puanlar n ortalamalar (X= 45.64, S=10.62), zihinsel engelli çocu un ilkö retime gitmedi i durumda annelerin ald klar puanlar n ortalamas ndan (X=53.80, S=10.57) anlaml derecede düflük ç km flt r. Zihinsel engelli çocukta ek engelin olmas, annelerin stres belirtisi gösterme, stresle bafla ç kma ve kontrol oda puanlar n n ortalamalar aras nda anlaml bir farkl laflma yaratmam flt r. Zihinsel engelli çocuk annesinin çal flma durumuna ba l olarak da konu edilen de iflkenler aç s ndan anlaml bir farkl l k bulunmam flt r. Ancak karfl laflt rma grubu annelerinde çal flma durumu boyun e ici yaklafl m ortalamalar aras nda anlaml bir fark yaratm flt r (Çal flan anneler: X= 5.59, S= 3.55; Çal flmayan anneler: X= 7.47, S= 3.74; t= -2.18, sd= 83, p<.05). Bu grupta çal flma durumu, KOÖ toplam, çabalaman n anlams zl, kadercilik ve adil olmayan dünya inanc faktör puan ortalamalar nda da anlaml farklar yaratm flt r (s ras yla t= -4.08, sd= 67, p<.001; t= -4.60, sd= 84, p<.001; t= -5.05, sd= 88, p<.001; t= -2.14, sd= 82, p<.05). Çal flan annelerin KOÖ toplam puan (X= , S= 19.47), çabalaman n anlams zl faktör puan (X= 21.92, X= 5.12), kadercilik faktör puan (X= 8.74, S= 2.51) ve adil olmayan dünya inanc faktör puan ortalamalar (X= 10.25, S= 3.01), çal flmayan annelerin KOÖ toplam puan (X= , S= 16.46), çabalaman n anlams zl faktör puan (X= 29.37, X =7.51), kadercilik faktör puan (X= 11.75, S= 2.62) ve adil olmayan dünya inanc faktör puan ortalamalar ndan (X= 11.84, S= 3.29) anlaml biçimde düflük ç km flt r. Ba ms z gruplar için t testleri sonuçlar na göre, yard mc s olan engelli çocuk annelerinin SBÖ nin fizyolojik belirti alt ölçe i puan ortalamas (X= 17.43, S= 4.75), çocu un bak m n tek bafl na üstlenen engelli çocuk annelerinin puan ortalama- 61

7 BİLAL VE DAĞ Tablo 4: Bazı Demografik Değişkenlere Göre Bağımlı Ölçümler Üzerinde Grup Ortalamaları (Her hücrede üstte yazan değerler ortalamalar, altta parantez içinde yazan değerler ise standart sapma değerleridir. Demografik değişkenlerin düzeyleri arasında t testine göre en az p<.05 düzeyinde anlamlı fark bulunan değerler koyu renkte gösterilmiştir) ÇALIŞMA GRUBUNDA KARŞILAŞTIRMA GRUBUNDA Ölçekler/Alt ölçekler Stres Belirtileri Ölçeği / Toplam Puan CİNSİYET OKULA GİTME EK ENGEL VAR MI? ANNE ÇALIŞIYOR MU? ANNEYE YARDIMCI ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUK VAR MI?(ALGI) ANNE ÇALIŞIYOR MU? ANNEYE YARDIMCI kız erkek gidiyor gitmiyor var yok evet hayır var yok var yok evet hayır var yok (15.70) Bilişsel-duyuşsal (7.56) Fizyolojik belirti (4.17) Ağrı-yakınma (4.89) (17.65) (9.29) (3.77) (4.81) (16.10) 28,25 (8.36) (4.17) (4.50) Stresle Başa Çıkma Tarzları / Ölçeği Faktörleri Kendine güvenli yaklaşım İyimser yaklaşım Çaresiz-kendini suçlayıcı yaklaşım Boyun eğici yaklaşım Sosyal destek arama Kontrol Odağı Ölçeği /Toplam Puan (4.73) 9.21 (3.10) (5.57) 8.00 (3.56) 7.36 (2.97) (16.23) Kişisel kontrol (10.70) Şansa inanma (5.44) Çabalamanın anlamsızlığı (6.00) Kadercilik (2.61) Adil olmayan dünya inancı (3.40) (4.04) (2.64) (4.76) 7.91 (4.18) 7.41 (2.55) (16.09) (12.08) (5.37) (6.04) (2.67) (4.00) (4.41) 9.72 (2.55) (5.21) 7.71 (3.49) 7.47 (2.85) (15.49) (10.62) (5.48) (6.13) (2.74) (3.50) (16.95) (7.52) (3.40) (5.33) (5.12) 8.71 (3.98) (5.10) 3.49 ( 4.77) 7.00 (2.42) (16.32) (10.57) (4.48) (6.01) (2.59) (4.21) (18.12) (9.26) (2.44) (5.39) (3.83) (2.58) (4.81) 8.94 (4.58) 7.88 (2.70) (18.72) (11.77) (6.47) (5.54) (2.57) (3.77) (16.26) (8.28) (4.28) (4.72) (4.66) 9.42 (2.98) (5.30) 7.70 (3.60) 7.26 (2.80) (15.33) (11.22) (5.17) (6.09) (2.70) (3.68) (10.70) (6.13) (4.60) (2.99) (4.23) 9.08 (2.27) (5.21) 7.42 (3.29) 7.83 (2.04) (17.74) (13.48) (3.76) (6.78) 9.83 (3.19) (3.60) (17.40) (8.84) (3.91) (5.11) (4.60) 9.67 (3.00) (5.17) 8.06 (3.94) 7.30 (2.89) (15.71) (10.79) (5.58) (5.91) (2.54) (3.72) (16.36) (8.59) (4.75) (4.57) (3.70) 9.26 (2.85) (4.90) 7.90 (3.54) 7.48 (2.33) (17.05) (10.34) (5.12) (4.94) (2.69) (3.31) (17.01) (8.40) (2.84) (5.10) (5.00) 9.75 (2.93) (5.46) 7.91 (4.06) 7.30 (3.09) (15.33) (11.12) (5.68) (6.66) (2.59) (3.93) (17.51) (8.75) (4.19) (4.80) (4.73) 9.51 (2.94) (4.83) 8.16 (3.80) 7.31 (2.93) (16.42) (10.92) (5.68) (6.12) (2.63) (3.76) (10.03) (5.06) (1.61) (4.47) (4.10) 9.88 (2.80) (6.67) 7.13 (3.96) 7.69 (2.09) (15.04) (12.81) (4.30) (5.56) (2.89) (3.20) (10.48) (5.63) (2.95) (2.94) (3.69) 8.52 (2.26) (3.32) 5.59 (3.55) 7.00 (2.77) (19.47) (10.45) (5.36) (5.12) 8.74 (2.51) (3.01) 62,54 (11,36) (6.16) (2.61) (3.78) (4.87) 9.59 (3.56) (5.02) 7.47 (3.74) 7.31 (2.29) (16.46) (11.21) (5.90) (7.51) (2.62) (3.29) (12.14) (6.33) (3.06) (4.88) (3.96) 8.86 (1.86) (4.73) 7.21 (3.90) 7.45 (2.46) (21.75) (8.55) (4.81) (7.64) (3.57) (3.22) (10.67) (5.91) (2.52) (3.01) (4.68) 9.39 (3.59) (4.63) 6.77 (3.75) 7.13 (2.44) (18.58) (11.63) (6.06) (7.59) (2.70) (3.31) s ndan (X= 14.36, S= 2.83) daha yüksektir ve bu fark istatistiksel aç dan anlaml d r (t= 3.06, sd= 40.14, p<.01). Yine, yard mc s olan engelli çocuk annelerinin KOÖ nin kiflisel kontrol faktör puan ortalamas (X= 51.06, S= 10.34), çocu un bak m n tek bafl na üstlenen engelli çocuk annelerinin puan ortalamas ndan (X= 44.13, S= 11.12) anlaml derecede yüksek ç km flt r (t= 2.67, sd= 68, p<.01). Benzer bir bulgu engelli olmayan çocuk annelerinde de bulunmufltur. Yard mc durumlar bu grup annelerinin fizyolojik belirti faktöründen ald klar puan ortalamalar nda anlaml bir fark yaratm flt r (Yard mc s olan: X= 16.22, S= 3.06; Yard mc s olmayan: X= 14.64, S= 2.52; t= 2.58, sd= 82, p<.05). Zihinsel engelli çocuk annelerine kiflisel bilgi formunda sorulan zihinsel engelli çocu unuz var m? sorusuna verilen yan t n, ölçek de iflkenlerinden al nan puanlar n ortalamalar aras nda fark yarat p yaratmad n belirlemek amac yla yap lan ba ms z gruplar için t testi sonuçlar, annenin alg s n n SBÖ toplam puan ve biliflsel duyuflsal, fizyolojik belirti ve a r yak nma faktör puanlar ortalamalar aras nda anlaml farkl laflmalar oldu unu göstermifltir. Soruya evet yan t n veren annelerin SBÖ toplam puan ortalamalar (X= 68.08, S= 17.51), biliflsel duyuflsal faktör puan ortalamalar (X= 30.28, S= 8.75), fizyolojik belirti faktör puan ortalamalar (X= 16.24, S= 4.18) ve a r yak nma faktör puan ortalamalar (X=16.23, S= 4.80), hay r yan t n veren annelerin SBÖ toplam (X= 56.94, S= 10.03), biliflsel duyuflsal faktör (X= 24.78, 62

8 Zihinsel engelli çocuk annelerinde stres S= 5.06), fizyolojik belirti faktör (X= 13.14, S= 1.61) ve a r yak nma faktör puan ortalamalar ndan (X= 13.59, S= 4.47) anlaml düzeyde yüksek ç km flt r (s ras yla t= 3.18, sd= 49.51, p<.01; t= 3.12, sd= 33.87, p<.01; t= 4.36, sd= 56.16, p<.01; t= 2.03, sd= 75, p<.05). Zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk annelerinin SBÖ nden ald klar puanlar n yorday c lar n araflt rmak amac yla, analize Stresle Bafla Ç kma Tarzlar ve Kontrol Oda Ölçe i alt boyutlar, ailedeki çocuk say s, engelli olan ve olmayan çocu un yafl, ailenin gelir düzeyi kat larak aflamal çoklu regresyon analizi yap lm flt r. Bu analize iliflkin sonuçlar Tablo 5 de gösterilmifltir. Tablo 5 de verilen sonuçlara göre, her iki grup annenin stres belirtisi gösterme derecelerini yordamada bafla ç kma faktörlerinden çaresizkendini suçlay c yaklafl m ve kendine güvenli yaklafl m regresyon denklemine giren faktörlerdir. Tek bafl na çaresiz-kendini suçlay c yaklafl m faktörünün toplam varyanstaki aç klama oran yaklafl k % 9 dur ve bu de er anlaml d r, F (1,173) = 16.82, p<.001. Çaresiz-kendini suçlay c yaklafl m ile kendine güvenli yaklafl m n birlikte toplam varyanstaki aç klama oran ise % 11 ile yine anlaml d r, F (2,173) = 10.92, p<.001. Son olarak anne yafl ve engelli çocu un yafl ile sürekli ölçek de iflkenlerinin birbirleri aras ndaki korelasyonlara Pearson Momentler Çarp m Korelasyon Tekni i ile bak lm flt r. Tablo 5 de verilen sonuçlara göre, ölçeklerin alt faktörleri aras nda anlaml korelasyonlar bulunmufltur. Annenin yafl ile KOÖ alt faktörlerinden çabalaman n anlams zl ve kadercilik faktörleri aras nda negatif bir korelasyon gözlenmifltir (s ras yla, r= -.230, p<.01; r= -.309, p<.01). Kadercilik alt faktörünün kiflisel kontrol faktörüyle aras ndaki korelasyon (p<.01) dir. SBÖ toplam puan ile ölçe in alt faktörleri olan biliflsel duyuflsal, fizyolojik belirti ve a r yak nma faktörleri aras nda pozitif ve anlaml korelasyonlar n olmas (s ras yla r=.942, p<.01 ; r=.743, p<.01 ; r=.846, p<.01) ölçe in güvenirlili ini desteklemifltir. Yine SBÖ toplam puan, stresle bafla ç kma tarzlar ndan kendine güvenli yaklafl mla negatif (r= -.182, p<.05), çaresiz kendini suçlay c yaklafl mla pozitif (r=.343, p<.01) ve KOÖ alt faktörlerinden flansa inanma ile yine pozitif (r=.181, p<.05) iliflki göstermifltir. KOÖ toplam puan n n bafla ç kma tarzlar ndan çaresiz kendini suçlay c yaklafl mla aras ndaki korelasyon.304 (p<.01), boyun e ici yaklafl mla ise.360 (p<.01) olup, anlaml d r. Bu iki bafla ç kma tarz KOÖ nin kiflisel kontrol hariç di er alt faktörleriyle de pozitif korelasyon göstermifltir (Tablo 6). TARTIŞMA Son y llarda zihinsel engelli çocuk anababalar n n yaflad klar psikolojik zorluklara gittikçe artan bir ilgi vard r. Bu çal flmada da e itilebilir zihinsel engelli çocuk anneleri ile bilinen herhangi bir fiziksel ya da zihinsel yetersizli i olmayan çocuklar n anneleri yaflad klar stres belirtileri gösterme düzeyleri, stresle bafla ç kmada kulland klar bafla ç kma tarzlar ve kontrol odaklar aç s ndan karfl laflt r lm flt r. Araflt rma sonucu elde edilen bulgular, zihinsel engelli olmayan çocuk anneleriyle karfl laflt r ld nda zihinsel engelli çocuk annelerinin biliflsel duyuflsal stres belirtilerini daha fazla yaflad klar n göstermifltir. Bu bulgu, yaz nda engelli çocuk annelerinin zihinsel engelli olmayan çocuk annelerine göre daha fazla stres Tablo 5: Çalışma ve Karşılaştırma Grubu Annelerinde Stres Belirtilerinin Yordanmasında Sürekli Ölçek Değişkenlerinin ve Bazı Demografik Değişkenlerin Katkıları Yordayıcı Değişkenler B Beta T Sabit Çaresiz-kendini suçlayıcı yaklaşım Sabit * 4.101* * Çaresiz-kendini suçlayıcı yaklaşım * Kendine güvenli yaklaşım ** * p<.001, R=.298, R 2 =.089 ** p<.05, R=.336, R 2 =

9 BİLAL VE DAĞ yaflad klar yönündeki kimi bulgular (Cummings ve ark. 1966, Dyson 1991, Dyson 1997, Friedrich ve Friedrich 1981, Goldberg ve ark. 1986, Kazak ve Marvin 1984, Pelchat ve ark. 1999) desteklemektedir. Di er yandan, iki grup Stres Belirtileri Ölçe i toplam puan ndan ald klar ortalamalar aç s ndan anlaml biçimde farkl laflmam fllard r. Asl nda bu bulgu da engelli çocuk annelerinin stresin çok yüksek düzeylerini yaflamad klar n belirten önceki araflt rma bulgular (Gowan ve ark.1989, Haris ve McHale 1989, Salisbury 1987) ile tutarl d r. Bu bulgunun nedenleri engelli çocu un engel derecesinin hafif olmas, %79,5 inde ek engelin olmamas ve % 77,2 sinin normal bir ilkö retim okuluna devam ediyor olmas olabilir. Engelli çocu u olmayan annelerin % 30.8 i çal fl rken, engelli çocu u olan annelerin sadece %14.5 inin çal flmaktad r. Bu durumun engelli çocu u olan annelerde bak m vermenin stresini azaltm fl olabilece ini düflündürmüfltür. Ayr ca engelli çocuk annelerinin % 41.5 ine çocu un bak m nda baba d fl nda baflka birinin yard m etti i, engelli olmayan çocuk annelerinin % 75.8 inin ise çocuklar n n bak m n tek bafllar na karfl lad klar düflünülürse stres belirtileri toplam puan aç s ndan zihinsel engelli olmayan çocuk annelerine göre farkl laflman n olmamas daha anlafl l r hale gelmektedir. Ancak, anneye çocu un bak m nda yard m eden birinin olmas n n strese karfl koruyucu olabilece i ve bu nedenle stres belirtilerinde azalmayla iliflkili olabilece i düflünülmüfl olsa da, bu durum çal flmam zdaki her iki gruptaki annelerin fizyolojik belirti puanlar nda yükselmeyle iliflkili bulunmufltur. Anneler yard mc lar olsa da, okul yafl ndaki çocuklar n n sorunlar sebebiyle stres belirtileri yafl yor olabilirler. Ayr ca çocu un bak m nda yard m eden kifli ya da kiflileri sosyal destek kayna olarak alg lay p alg lamad klar da kar flt r c bir de iflken olabilir. Araflt rman n sonucunda zihinsel engelli olan ve olmayan çocuk anneleri Stresle Bafla Ç kma Tarzlar Ölçe inin alt ölçeklerinden ald klar puanlar n ortalamalar aç s ndan anlaml olarak farkl laflmam fllard r ki bu, ilgili yaz nda engelli çocuk annelerinin daha s kl kla duygu odakl bafla ç kma tarzlar n kulland klar na yönelik araflt rma sonuçlar n (Abbott ve Meredith 1986, Schilling ve ark. 1985) desteklememifltir. Ayn zamanda iki grubun kontrol oda inanc aç s ndan da farkl laflmam fl olmas, az say daki ilgili yay n bulgular n da desteklememifltir (Brandon 1992). Bu bulgu, kontrol oda inanc n n erken yafllarda oluflmas ndan dolay de iflime dirençli bir yap oldu unu ve her ne kadar stres verici olsa da zihinsel engelli bir çocu a sahip olman n bu yap üzerinde de iflim yaratmayabilece ini düflündürmüfltür. Çal flman n deseni gere i engelli çocuk annelerinin engelli çocu un do umundan önceki kontrol oda inançlar na iliflkin elimizde bir veri olmad - ndan, kontrol oda n n görece kal c l n-dan dolay m gruplar aras farkl laflma olmad bir tart flma konusudur. Di er yandan çal flmam zda engelli çocu u özel e itim d fl nda ilkö retime de devam eden annelerde, di er annelere göre kiflisel kontrolün daha düflük oldu una yönelik bir bulgu elde edilmifltir. Engelli çocu un okula gitmesi, içine girdi i çevreden ona yönelik ek beklentileri de beraberinde getirecektir ve çocu un karfl lanmas gereken ihtiyaçlar artacakt r. Sorumlulu u paylaflacak bir ö retmenin varl olaylar üzerindeki kontrolü d fl etkenlere b rakma e ilimi yaratm fl olabilir. lgili yaz nda yer alan birçok araflt rmada anababaya ait iyilik halinin engelli çocu un özellikleri ile oldukça iliflkili oldu u belirtilmifltir (Akkök ve ark.1992, Frey ve ark. 1989, Gowan ve ark. 1989, Haris ve McHale 1989). Çal flmam zda stres belirtileri aç s ndan engelli çocu un cinsiyeti gruplar aras nda herhangi bir farkl l k yaratmam flt r. Ayr ca çocu un yafl ile stres belirtileri aras nda da anlaml bir korelasyon gözlenmemifltir. Bu durum, engelli çocuk ailelerinde stresi aç klamada ailenin ulafl labilir kaynaklar n n, çocu un özelliklerinden daha önemli oldu unu söyleyen araflt rmalar akla getirmektedir (Saloviita ve ark. 2003). Di er yandan, stresle bafla ç kma tarzlar aç s ndan zihinsel engelli çocu un erkek oldu u durumda annelerin, k z engelli çocuk annelerine göre kendine güvenli yaklafl m daha fazla kulland klar na yönelik bir bulgu elde edilmifltir. Bunun nedeni, temel yaflam becerilerini kazanm fl olan e itilebilir engelli çocu un gelece- ine iliflkin kayg larda, annelerin çocu un erkek olmas n bir avantaj olarak görüyor olmas gibi kültürel bir etken olabilir. Ayr ca çal flmam za kat lm fl olan k z engelli çocuk annelerinin % 35.6 s, erkek çocuk annelerinin % 47.4 ü çocu un bak m nda kendilerine yard m eden birinin oldu unu ifade etmifllerdir. Erkek engelli çocuk annelerinin yard mc lar n n daha fazla olmas da bafla ç kmada kendine güvenli yaklafl m benimsemelerinde etkili olmufl olabilir. Bafla ç kma tarzlar n n seçiminde engelli çocu un ilkö retime devam edip etmemesinin, ek engelinin olup 64

10 Zihinsel engelli çocuk annelerinde stres Tablo 6: Sürekli Ölçek Değişkenlerinin Birbirleriyle Olan Korelasyonları Anne Yaşı ENGÇ Yaşı SBO Top Bilişsel Duyusal Fizyolojik Belirti Ağrı Yakınma Kendine Güvenli Yak. İyimser Yak. Çağresiz Kendini Suçlama Boyun Eğici Yak. Sosyal Destek Arama Koo Toplam Puan Kişisel Kontrol Şansa İnanma Çabalamanın Anlamsızlığı Kadercilik Adil Olmayan Dünya İnancı Anne 1,000 ** ** Yaşı ENGÇ,181 1,000 Yaşı SBO -,070 0,37 1,00 ** ** ** * ** * Top Bilişsel -,141,077,942* 1,000 ** ** * ** * * Duyusal Fizyolojik -,042,002,743*,640* 1,000 ** ** ** ** * Belirti Ağrı -,106 -,071,846*,749*,474* 1,000 ** * Yakınma Kendine -,061,012,182* -,208* -,258* -,123 1,000 ** ** ** Güvenli Yak. İyimser,067 -,063,115 -,141 -,225* -,013,594* 1,000 * ** * Yak. Çağresiz -,151,059,343*,383*,236*,365* -,014,045 1,000 ** ** ** ** ** ** Kendini Suçlama Boyun,028 -,068,161,172*,066,174* -,081,157,584* 1,000 ** ** ** ** ** Eğici Yak. Sosyal,039,114,044 -,042 -,157 -,047,260*,186* -,088 -,090 1,000 Destek Arama Koo -,154,035,109,158,146,089 -,179 -,131,304*,360* -,065 1,000 ** ** ** * ** Toplam Puan Kişisel -,041 -,135,035,052,172* -,005 -,338 -,243* -,062,023 -,133,626* 1,000 ** ** Kontrol Şansa -,060, *,185*,141,137 -,161 -,179*,213*,324*,094,760* 356* 1,000 ** ** İnanma Çabalamanın -,230*,009,153,158,032,153,083,078,397*,371* -,067,598* -,122,424* 1,000 ** ** Anlamsızlığı Kadercilik -,309* -,032,079,123 -,129,126,139,113,312*,273* -,103,186* -,275*,037,507* 1,000 Adil Olmayan Dünya İnancı -,008,119,008,036,054 -,099 -,157 -,078,335*,363* -,037,522* -,023,417*,505*,110 1,000 ** düzeyinde anlamlı ( 2 tailed). *. 0,05 düzeyinde anlamlı ( 2 tailed). 65

11 BİLAL VE DAĞ olmamas n n, annenin çal flma ve yard mc durumunun etkili olmad görülmüfltür. Di er yandan karfl laflt rma grubundaki çal flmayan annelerin stresle bafla ç kmada daha fazla boyun e ici yaklafl m benimsiyor olduklar ve daha d fl kontrol oda inançl olduklar görülmektedir. Çal flan annelerin çal flmayan annelerden farkl olarak çal flt klar alanda da bir kimlikleri vard r. Bu kimlikleri öz sayg ya ve iç kontrol oda na hizmet ediyor olabilir. Çal flmam zda, Zihinsel engelli çocu unuz var m? sorusuna evet yan t n verme SBÖ toplam ve faktör puanlar nda anlaml bir yükselme yaratm flt r. Soruya verilen yan t çocu un engelini kabullenmenin bir göstergesi olarak düflünülebilir. Bu durumda, engeli kabul etmenin stres belirtilerinde art flla iliflkili olmas beklendik bir bulgudur. Uygulanan aflamal çoklu regresyon analizinde annelerin yaflad klar toplam stres belirtileri düzeyinin yorday c lar olarak bafla ç kma faktörlerinden çaresiz-kendini suçlay c yaklafl m ve kendine güvenli yaklafl m saptanm flt r. Yani, çal flma ve karfl laflt rma gruplar aras nda bu boyutlar üzerinde fark saptanmazken, tüm grup dikkate al nd nda bu iki bafla ç kma boyutu annelerin yaflad klar toplam stres belirtileri düzeyinin yorday c s olarak bulunmufltur. Çaresiz kendini suçlay c yaklafl m stres belirtileri düzeyindeki yüksekli i yordarken, kendine güvenli yaklafl m stres belirtileri düzeyindeki düflüklü ü yordamaktad r. Bu sonuç, bafla ç kma sürecinde çaresiz-kendini suçlay c yaklafl m gibi duygu odakl bir tarz kullan m n n stres belirtileri gösterme ile iliflkili olabilece i (Duygun ve Sezgin 2003, Penley ve ark. 2002) ve anneye iliflkin iyilik halini azaltt (Kim ve ark. 2003) bulgular n desteklemektedir. Zihinsel/fiziksel bir yetersizli i bulunsa da bulunmasa da çocuk yetifltirme sürecinin anneye getirdi i stres, annenin bafla ç kmada kendine güvenli bir yaklafl m benimsedi i durumda daha kontrol edilebilir duruma geliyor olabilir. Bu sayede anne herhangi bir stres verici durumu üstesinden gelinebilir olarak alg layabilir, daha sa l kl bafla ç kabilir ve daha az stres belirtisi yaflayabilir. Annenin yafl ile Kontrol Oda Ölçe i alt faktörlerinden çabalaman n anlams zl ve kadercilik faktörleri aras ndaki negatif korelasyon, çal flma örneklemini oluflturan annelerin ilerleyen zamanla bir çocu a sahip olman n getirdi i stresle bafla ç kabildiklerini gördükçe kadercilikten uzaklaflm fl ve daha içsel odakl davranmaya e ilimli hale gelmifl olabileceklerini düflündürmüfltür. Çabalamaya yükledikleri anlam bu alanda önceki çabalar n n yaflamlar ndaki ifllevsel etkilerinden kaynaklan yor olabilir. SBÖ toplam puan n, bafla ç kma tarzlar ndan kendine güvenli yaklafl mla negatif korelasyon göstermifl olmas ve çaresizkendini suçlay c gibi duygu odakl bir bafla ç kma mekanizmas n n SBÖ toplam puan ile aras ndaki pozitif korelasyon, bafla ç kmada kendine güvenli yaklafl m gibi sorun odakl mekanizmalar n iyi bir genel sa l k durumu ve psikolojik aç dan sa l kl profille yak ndan iliflkili oldu unu söyleyen yaz ndaki çal flmalarla (Frey ve ark. 1989, Penley ve ark. 2002) tutarl bir bulgudur. Stresle bafla ç kma tarzlar ndan çaresiz kendini suçlay c ve boyun e ici yaklafl mlar, KOÖ toplam puan ile flansa inanma, çabalaman n anlams zl, kadercilik ve adil olmayan dünya inanc alt faktörleriyle pozitif korelasyon göstermifltir. Bu korelasyonlar, bafla ç kma sürecinde durumu de ifltirmeye yönelik aktif rolü olmayan yaklafl mlar kullanan annelerin, duruma kontrol edilemez fleklinde bir yükleme yapabileceklerini ve kontrolü kader, flans gibi d fl odaklarda alg layabileceklerini düflündürmüfltür. Patterson (1988) a göre ailesel bafla ç kma çabalar n n amac talepler ve kaynaklar aras ndaki dengeyi kurmak ya da var olan dengeyi sürdürmektir (Akt. Taanila ve ark. 2002). Aile taleplerinin say s n /yo unlu unu azaltarak (örne in, anne çocu una bakmak için iflini b rakarak) ya da yeni/ek kaynaklar elde etmeye çal flarak (örne in, çocu un yetersizli i hakk nda yeni bilgiler edinerek) bu dengeyi sa lar/sürdürür (Taanila ve ark. 2002). Zihinsel engelli bir çocu a sahip annelerin gereksinim duyduklar konular n belirlenmesi ve bu konularda yak n çevrelerindeki uzmanlardan destek almalar yaflad klar stres belirtilerini azaltmada etkili olabilir. Bu nedenle engelli çocuk ailelerine yap lacak toplumsal hizmetlerde ailesel bafla ç kma kaynaklar n n artt r lmas n n, ailelerin zihinsel engelin do as hakk nda yeterli biçimde bilgilendirilmesinin engelli çocu u kabullenme sürecindeki öneminin, özel e itim alan nda yer alan uzmanlar taraf ndan göz ard edilmemesi gerekti i düflünülmektedir. Bu çal flmada, engelli çocuklar n genifl geliflimsel farkl l klar n n sonuçlar etkilememesi için yafl aral 7-12 aras nda tutulmufltur, ancak ailelerde sosyoekonomik olumsuzluklara iliflkili olas stres etkisi yöntemsel sorunlardan dolay 66

12 Zihinsel engelli çocuk annelerinde stres yeterli flekilde kontrol edilememifltir. Kar flt r c bir de iflken olabilece inden, engelli çocu a tan n n ne zaman kondu u bilgisinin, yani annenin tan y ne zaman ö renmifl oldu una yönelik bilginin al nmam fl olmas da çal flman n k s tl l klar ndand r. Ayr ca, engelli bir çocu a sahip ailelerin yaflad klar stresi di er stres etkenlerini yeterli biçimde kontrol etmeden, sadece zihinsel engelli çocu a ba lamak do ru bir yaklafl m olmayacakt r. Bu nedenle, engelli çocuk ailelerinde stres belirtilerini etkileyebilecek de iflkenlerin belirlenmesine yönelik yap lacak ileri araflt rmalarda, çocu un engel derecesinin farkl düzeylerinin bir de iflken olarak al nmas, bu konuya aç kl k kazand rmada yard mc olabilir. Örne in, zihinsel engel d fl nda farkl süregen bir rahats zl olan çocuk annelerinin, zihinsel engelli olmayan çocuk annelerinden sonra ikinci bir kontrol grubu olarak kullan laca araflt rmalar engelli çocuk annelerinde yaflanan stresi anlamada yard mc olabilir. Araflt rmaya al nan çocuklar n zeka düzeylerinin standart olarak (ya da ayn ölçüm arac ile) de erlendirilmemifl olmas da bu çal flman n bir k s tl l olarak düflünülmüfltür. Sonuç olarak, zihinsel engelli çocu u olan annelerin yaflad klar stres düzeyi ile stresle bafla ç kma tarzlar ve kontrol odaklar aras ndaki iliflkiyi, zihinsel engelli bir çocu a sahip olmayan annelerle karfl laflt rmal olarak incelemenin amaçland bu araflt rmada toplanan veriler, engelli çocu u olan annelerin biliflsel duyuflsal stres belirtilerini daha fazla yaflad klar n göstermifltir. Annelerin yaflad klar toplam stres düzeyinin yorday c lar olarak da bafla ç kma faktör-lerinden çaresiz-kendini suçlay c yaklafl m ve kendine güvenli yaklafl m saptanm flt r. Çaresiz kendini suçlay c yaklafl m stres belirtileri düzeyindeki yüksekli i yordarken, kendine güvenli yaklafl m stres belirtileri düzeyindeki düflüklü ü yordamaktad r. Ayr ca, demografik de iflkenlere göre ölçülen baz kiflilik de iflkenleri üzerinde anlaml grup farklar bulunmufltur. KAYNAKLAR Abbott DA, Meredith A (1986) Strengths of parents with retarded children. Family Relations 35: Akkök F (1989) Özürlü bir çocu a sahip anne babalar n kayg ve endifle düzeyini ölçme arac n n güvenirlik ve geçerlik çal flmas. Psikoloji Dergisi 7: Akkök F, Aflkar P, Karanc AN (1992) Özürlü bir çocu a sahip anne-babalardaki stresin yordanmas. Özel E itim Dergisi 1: Amirkhan JH (1998) Attributions as predictors of coping and distress. Pers Soc Psychol Bull 24: Baumgardner AH, Heppner PP, Arkin RM (1986) Role of causal attribution in personal problem solving. J Pers Soc Psychol 50: Beckman PJ (1991) Comparison of mothers and fathers perceptions of the effect of young children with and without disabilities. Am J Ment Retard 95: Brandon LA (1992) Families of children with autism and families of children with Mental Retardation: Relationships among needs, attributes and locus of control. Unpublished doctorate thesis, The University of North Carolina. Carver CS, Scheier MF, Weintraub JK (1989) Assesing coping stregies: A theoretically based approach. J Pers Soc Psychol 56: Clubb RL (1991) Chronic sorrow: Adaptation patterns of parents with chronically ill children. Pediatric Nursing 17: Cummings ST, Bayley HC, Rie HE (1966) Effects of the child s deficiency on the mother: A study of mothers of mentally retarded, chronically ill, and neurotic children. Am J Orthopsychiatry 36: Çavuflo lu H (1996) Kronik hastal kl çocu u olan ailelerin yaflad klar güçlükler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi 3: Da (2002) Kontrol Oda Ölçe i (KOÖ): Ölçek gelifltirme, güvenirlik ve geçerlik çal flmas. Türk Psikoloji Dergisi 17: Das Gupta B (1992) Perceived control and examination stress. Psychology, Am J Hum Behav 29: Dunn ME, Burbine T, Bowers CA ve ark. (2001) Moderators of stres in parents of children with autism. Community Ment Health J 37: Duygun T, Sezgin N (2003) Zihinsel engelli ve sa l kl çocuk annelerinde stres, stresle baflaç kma tarzlar ve alg lanan sosyal deste in tükenmifllik düzeyine etkisi. Türk Psikoloji Dergisi 18: Dyson LL (1991) Families of young children with handicaps:parental stres and family functioning. Am J Ment Retard 95: Dyson LL (1997) Fathers and mothers of school-age children with developmental disabilities: Parental stres, family functioning and social support. Am J Ment Retard 102: Faerstein L (1981) Stres and coping in families of learning disabled children: A literature review. J Learn Disabil 14: Folkman S, Lazarus RS (1980) An analysis of coping in a middle-aged community sample. Journal of Health and Social Behavior 21: Folkman S, Lazarus RS, Dunkel-Schetter C ve ark. (1986) Dynamics of a stressful encounter: cognitive appraisal, coping, and encounter outcomes. J Pers Soc Psychol. 50: Frey KS, Greenberg MT, Fewell RR (1989) Stres and coping among parents of handicapped children: A multidimensional approach. Am J Ment Retard 94:

Doç. Dr. Mehmet Durdu KARSLI Sakarya Üniversitesi E itim fakültesi Doç. Dr. I k ifa ÜSTÜNER Akdeniz Üniversitesi E itim Fakültesi

Doç. Dr. Mehmet Durdu KARSLI Sakarya Üniversitesi E itim fakültesi Doç. Dr. I k ifa ÜSTÜNER Akdeniz Üniversitesi E itim Fakültesi ÜN VERS TEYE G R SINAV S STEM NDEK SON DE KL E L K N Ö RENC LER N ALGILARI Doç. Dr. Mehmet Durdu KARSLI Sakarya Üniversitesi E itim fakültesi Doç. Dr. I k ifa ÜSTÜNER Akdeniz Üniversitesi E itim Fakültesi

Detaylı

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün Veri Toplama Yöntemleri Prof.Dr.Besti Üstün 1 VERİ (DATA) Belirli amaçlar için toplanan bilgilere veri denir. Araştırmacının belirlediği probleme en uygun çözümü bulabilmesi uygun veri toplama yöntemi

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Kuruluş : 27 Ekim 1989 Adres : Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Kampüsü Dikimevi - Ankara Tel : 363 03 26-363 03 27 ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama 21 G R fi Araflt rman n amac na ba l olarak araflt rmac ayr ayr nicel veya nitel yöntemi kullanabilece i gibi her iki yöntemi bir arada kullanarak da araflt rmas n planlar. Her iki yöntemin planlama aflamas

Detaylı

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi 1.0 Girifl 1.1 Bir de erlemenin gözden geçirilmesi, tarafs z bir hüküm ile bir De erleme Uzman n n çal flmas n

Detaylı

GEKA NİHAİ RAPOR TEKNİK BÖLÜM. 1. Açıklama

GEKA NİHAİ RAPOR TEKNİK BÖLÜM. 1. Açıklama GEKA NİHAİ RAPOR TEKNİK BÖLÜM 1. Açıklama 1.1.Proje Ortaklarının Adları: Uzman Klinik Psikolog Özge Yaren YAVUZ ERDAN, Uzman Klinik Psikolog Elvan DEMİRBAĞ, Uzman Klinik Psikolog Nilay KONDUZ 1.2.Nihai

Detaylı

İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİYE GÜVEN VE BEKLENTİLER ANKETİ

İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİYE GÜVEN VE BEKLENTİLER ANKETİ İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİYE GÜVEN VE BEKLENTİLER ANKETİ 120 kinci Bölüm - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi 1. ARAfiTIRMANIN AMACI ve YÖNTEM Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi, tüketici enflasyonu, iflsizlik

Detaylı

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz? CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.

Detaylı

ARAfi TIRMA ABSTRACT ÖZET. SEM HA AKIN* LKAY GÜNGÖR** BAfiAK MEND * NURDAN fiah N*** ESRA B ZAT* ZEHRA DURNA*

ARAfi TIRMA ABSTRACT ÖZET. SEM HA AKIN* LKAY GÜNGÖR** BAfiAK MEND * NURDAN fiah N*** ESRA B ZAT* ZEHRA DURNA* Üniversite Ö renimlerini Sürdüren Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin Problem Çözme Becerileri ve ç-d fl Kontrol Oda Alg s Nursing Student s Problem Solving Skills and Internal-External Locus of Control

Detaylı

Türk Psikoloji Dergisi 2003, 18 (52), 37-52

Türk Psikoloji Dergisi 2003, 18 (52), 37-52 Türk Psikoloji Dergisi 2003, 18 (52), 37-52 Zihinsel Engelli ve Sa l kl Çocuk Annelerinde Stres Belirtileri, Stresle Baflaç kma Tarzlar ve Alg lanan Sosyal Deste in Tükenmifllik Düzeyine Olan Etkisi Tolga

Detaylı

LKÖ RET M Ö RENC LER Ç N MATEMAT K VE B LG SAYAR ÖZ-YETERL K ALGISI ÖLÇEKLER

LKÖ RET M Ö RENC LER Ç N MATEMAT K VE B LG SAYAR ÖZ-YETERL K ALGISI ÖLÇEKLER Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi 25 : 109-118 [2003] LKÖ RET M Ö RENC LER Ç N MATEMAT K VE B LG SAYAR ÖZ-YETERL K ALGISI ÖLÇEKLER THE SCALES OF PERCEIVED MATHEMATICS AND COMPUTER SELF-EFFICACY

Detaylı

Zihin ve Hareket Engelli Çocuklar çin E itim Araflt rma ve Uygulama Merkezi nde zlenen Olgular n Demografik Özellikleri

Zihin ve Hareket Engelli Çocuklar çin E itim Araflt rma ve Uygulama Merkezi nde zlenen Olgular n Demografik Özellikleri TRAKYA ÜN V TIP FAK DERG 2005;22(2):88-92 KL N K ARAfiTIRMA Zihin ve Hareket Engelli Çocuklar çin E itim Araflt rma ve Uygulama Merkezi nde zlenen Olgular n Demografik Özellikleri Demographic Characteristics

Detaylı

Proje Yönetiminde Toplumsal Cinsiyet. Türkiye- EuropeAid/126747/D/SV/TR_Alina Maric, Hifab 1

Proje Yönetiminde Toplumsal Cinsiyet. Türkiye- EuropeAid/126747/D/SV/TR_Alina Maric, Hifab 1 Proje Yönetiminde Toplumsal Cinsiyet Türkiye- EuropeAid/126747/D/SV/TR_Alina Maric, Hifab 1 18 Aral k 1979 da Birle mi Milletler Genel cinsiyet ayr mc l n yasaklayan ve kad n haklar n güvence alt na alan

Detaylı

Geliflimsel Düzenleme Modeli: Yetiflkinlikte Kontrol Stratejilerinin ncelenmesi

Geliflimsel Düzenleme Modeli: Yetiflkinlikte Kontrol Stratejilerinin ncelenmesi Türk Psikoloji Dergisi 2002, 17 (49), 1-16 Geliflimsel Düzenleme Modeli: Yetiflkinlikte Kontrol Stratejilerinin ncelenmesi Zehra Uçanok* Hacettepe Üniversitesi Özet Araflt rman n temel amac, yetiflkin

Detaylı

Yönetici tarafından yazıldı Perşembe, 08 Ekim 2009 05:19 - Son Güncelleme Perşembe, 08 Ekim 2009 05:22

Yönetici tarafından yazıldı Perşembe, 08 Ekim 2009 05:19 - Son Güncelleme Perşembe, 08 Ekim 2009 05:22 Çocuğumun Sık Sık Başı Ağrıyor Ne Yapabilirim? Başağrısı toplumun büyük kesiminde görülebilen ve insanların büyük çoğunluğunun hayatlarının değişik dönemlerinde karşılaştığı ve çare aradığı bir problemdir.

Detaylı

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler ÜN TE II L M T Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler MATEMAT K 5 BU BÖLÜM NELER AMAÇLIYOR? Bu bölümü çal flt n zda (bitirdi inizde), *Bir

Detaylı

MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z

MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z Nisan 2010 ISBN 978-9944-60-631-8 1. Bask, 1000 Adet Nisan 2010 stanbul stanbul Sanayi Odas Yay nlar No: 2010/5 Araflt rma fiubesi Meflrutiyet

Detaylı

önce çocuklar Türkiye için Önce Çocuklar önemlidir

önce çocuklar Türkiye için Önce Çocuklar önemlidir önce çocuklar Türkiye için Önce Çocuklar önemlidir 2002 May s ay nda yap lan Birleflmifl Milletler Çocuk Özel Oturumu öncesinde tüm dünyada gerçeklefltirilen Çocuklar çin Evet Deyin kampanyas na Türkiye

Detaylı

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman GÖRÜfiLER Uzm. Dr. Özlem Erman Son y llarda dünyadaki h zl teknolojik geliflmeye paralel olarak t p alan nda da h zl bir de iflim yaflanmakta, neredeyse her gün yeni tan, tedavi yöntemleri, yeni ilaçlar

Detaylı

Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ

Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ Temel Kaynak 5 Yaflam m zdaki Elektrik BAS T ELEKTR K DEVRES Devrede Ampullerin n Nas l De ifltirebiliriz? Basit bir elektrik devresinde pil ampul anahtar ba lant

Detaylı

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman Ö RETMEN ÖZ DE ERLEND RME FORMU K fi L K ÖZELL KLER flimi seviyorum. Sab rl y m. Uyumluyum. fl birli ine aç m. Güler yüzlüyüm. yi bir gözlemciyim. yi bir planlamac y m. Çocuklara, ailelere, meslektafllar

Detaylı

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM ÜN TE V SOSYAL TUR ZM Bu ünitede turizmin çeflitlerinden biri olan sosyal turizmi daha ayr nt l bir flekilde ö renip, ülkemizdeki sosyal turizmin geliflimi hakk nda bilgiler edinece iz. Ç NDEK LER A. S

Detaylı

1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ

1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ 1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ 1. GİRİŞ Odamızca, 2009 yılında 63 fuara katılan 435 üyemize 423 bin TL yurtiçi fuar teşviki ödenmiştir. Ödenen teşvik rakamı, 2008 yılına

Detaylı

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA NÖROTİSİZM VE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER UZM. DR. GÜLNİHAL GÖKÇE ŞİMŞEK

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA NÖROTİSİZM VE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER UZM. DR. GÜLNİHAL GÖKÇE ŞİMŞEK YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA NÖROTİSİZM VE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER UZM. DR. GÜLNİHAL GÖKÇE ŞİMŞEK GİRİŞ Yaygın anksiyete bozukluğu ( YAB ) birçok konuyla, örneğin parasal, güvenlik, sağlık,

Detaylı

Bir Müflterinin Yaflam Boyu De erini Hesaplamak çin Form

Bir Müflterinin Yaflam Boyu De erini Hesaplamak çin Form Bir Müflterinin Yaflam Boyu De erini Hesaplamak çin Form Bu formu, müflterilerinizden birinin yaflam boyu de erini hesaplamak için kullan n. Müflterinin ad : Temel formül: Yaflam boyunca müflterinin öngörülen

Detaylı

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6)

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6) over kanseri taramas ndaki yetersizli ini göstermektedir. (1) Transvaginal ultrasonografinin sensitivitesinin iyi olmas na ra men spesifitesinin yeterli olmamas kullan m n k s tlamaktad r. Son yay nlarda

Detaylı

Türkçe Ö retmeni Adaylar n n Görüfllerine Göre Türkçe E itimi Lisans Program

Türkçe Ö retmeni Adaylar n n Görüfllerine Göre Türkçe E itimi Lisans Program Uluslararas Yüksekö retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011) 27-29 May s 2011, stanbul; 2. Cilt / Bölüm XI / Sayfa 1480-1490 Türkçe Ö retmeni Adaylar n n Görüfllerine Göre Türkçe E itimi

Detaylı

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uygulama Önerileri 59 Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uluslararas ç Denetim Meslekî Uygulama Standartlar ndan Standart 1110 un Yorumu lgili Standart 1110 Kurum çi Ba

Detaylı

Ara rma, Dokuz Eylül Üniversitesi Strateji Geli tirme Daire Ba kanl na ba

Ara rma, Dokuz Eylül Üniversitesi Strateji Geli tirme Daire Ba kanl na ba 1.1 Ara rman n Amac Ara rmada, Dokuz Eylül Üniversitesi Strateji Geli tirme Daire Ba kanl na ba olarak hizmet vermekte olan; 1. Bütçe ve Performans Program ube Müdürlü ü 2. Stratejik Yönetim ve Planlama

Detaylı

Diyabette Öz-Yönetim Algısı Skalası nın (DÖYAS) Türkçe Versiyonu: Geçerlik ve Güvenirlik Değerlendirme

Diyabette Öz-Yönetim Algısı Skalası nın (DÖYAS) Türkçe Versiyonu: Geçerlik ve Güvenirlik Değerlendirme Diyabette Öz-Yönetim Algısı Skalası nın (DÖYAS) Türkçe Versiyonu: Geçerlik ve Güvenirlik Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Ayfer Bayındır Çevik Doç. Dr. Şeyda Özcan Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN. İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları

Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN. İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları I Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları II Yay n No : 2056 Hukuk Dizisi : 289 1. Bas Kas m 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-953 - 8

Detaylı

TÜRK YE DE A LE Ç fi DDET Ülke Çap nda Kriminolojik-Viktimolojik Alan Araflt rmas ve De erlendirmeler

TÜRK YE DE A LE Ç fi DDET Ülke Çap nda Kriminolojik-Viktimolojik Alan Araflt rmas ve De erlendirmeler 1 TÜRK YE DE A LE Ç fi DDET Ülke Çap nda Kriminolojik-Viktimolojik Alan Araflt rmas ve De erlendirmeler stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku ve Kriminoloji Araflt rma ve Uygulama Merkezi 2003

Detaylı

YÖNTEM 1.1. ÖRNEKLEM. 1.1.1. Örneklem plan. 1.1.2. l seçim ölçütleri

YÖNTEM 1.1. ÖRNEKLEM. 1.1.1. Örneklem plan. 1.1.2. l seçim ölçütleri BÖLÜM 1 YÖNTEM Bu çal flma 11, 13 ve 15 yafllar ndaki gençlerin sa l k durumlar ve sa l k davran fllar n saptamay hedefleyen, kesitsel tan mlay c ve çok uluslu Health Behavior in School Aged Children,

Detaylı

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri 2 DENET M TÜRLER 2.DENET M TÜRLER Denetim türleri de iflik ölçütler alt nda s n fland r labilmektedir. En yayg n s n fland rma, denetimi kimin yapt na ve denetim sonunda elde edilmek istenen faydaya (denetim

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN SAYILAR Kümeler 6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 1. Bir kümeyi modelleri ile belirler, farkl temsil biçimleri ile gösterir. Belirli bir kümeyi temsil ederken afla da belirtilen bafll

Detaylı

Bir Üniversite Hastânesinde Çal flan Asistan Doktorlar n Örgütsel Stres Düzeylerinin De erlendirilmesi

Bir Üniversite Hastânesinde Çal flan Asistan Doktorlar n Örgütsel Stres Düzeylerinin De erlendirilmesi Bir Üniversite Hastânesinde Çal flan Asistan Doktorlar n Örgütsel Stres Düzeylerinin De erlendirilmesi Dr. M. Fatih Önsüz, Dr. Seyhan H d ro lu, Dr. Yücel Gürbüz, Yrd. Doç. Dr. Ahmet Topuzo lu, Prof. Dr.

Detaylı

SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar

SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar Hmfl. Özlem SANDIKCI SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi, nfeksiyon Kontrol Hemfliresi,

Detaylı

BEBEK VE ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜĞÜ 9

BEBEK VE ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜĞÜ 9 BEBEK VE ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜĞÜ 9 Attila Hancıoğlu ve İlknur Yüksel Alyanak Sağlık programlarının izlenmesi, değerlendirilmesi ve ileriye yönelik politikaların belirlenmesi açısından neonatal, post-neonatal

Detaylı

OTİZM NEDİR? becerilerinin oluşmasını etkileyen gelişim bozukluğudur.

OTİZM NEDİR? becerilerinin oluşmasını etkileyen gelişim bozukluğudur. OTİZM NEDİR? Otizm, sosyal ve iletişim Otizm, sosyal ve iletişim becerilerinin oluşmasını etkileyen gelişim bozukluğudur. GÖRÜLME SIKLIĞI Son verilere göre 110 çocuktan birini etkilediği kabul edilmektedir

Detaylı

İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ ÜNİVERSİTE KOORDİNATÖRLÜĞÜ VE ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMİ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM

İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ ÜNİVERSİTE KOORDİNATÖRLÜĞÜ VE ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMİ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ ÜNİVERSİTE KOORDİNATÖRLÜĞÜ VE ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMİ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel Esaslar Amaç Madde 1- (1)Bu

Detaylı

Banka Kredileri E ilim Anketi nin 2015 y ilk çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 10 Nisan 2015 tarihinde yay mland.

Banka Kredileri E ilim Anketi nin 2015 y ilk çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 10 Nisan 2015 tarihinde yay mland. 21 OCAK-MART DÖNEM BANKA KRED LER E M ANKET Doç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man nin 21 y ilk çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 1 Nisan 21 tarihinde

Detaylı

Yeni Sınav Sistemi (TEOGES) Hakkında Bilgilendirme

Yeni Sınav Sistemi (TEOGES) Hakkında Bilgilendirme Yeni Sınav Sistemi (TEOGES) Hakkında Bilgilendirme 8. SINIF Sevgili Ö renciler, SBS nin kald r lmas ile bunun yerine yaz l s navlar n merkezî bir uygulamayla yap lmas n esas alan bir sistem getirilmifltir.

Detaylı

F inansal piyasalar n küreselleflmesi, çokuluslu flirketlerin say lar nda yaflanan

F inansal piyasalar n küreselleflmesi, çokuluslu flirketlerin say lar nda yaflanan PERAKENDE SATIfi YÖNTEM NE GÖRE fiüphel T CAR ALACAKLAR VE B R ÖNER Yrd.Doç.Dr. Bar fl S PAH Marmara Üniversitesi,..B.F., flletme Bölümü, Ö retim Üyesi 1.G R fi F inansal piyasalar n küreselleflmesi, çokuluslu

Detaylı

L SE Ö RENC LER N N SINAV KAYGISI DÜZEY ÜZER NE SINAV KAYGISI LE BAfiAÇIKMA E T M N N ETK S *

L SE Ö RENC LER N N SINAV KAYGISI DÜZEY ÜZER NE SINAV KAYGISI LE BAfiAÇIKMA E T M N N ETK S * Kriz Dergisi 13 (2): 35-42 L SE Ö RENC LER N N SINAV KAYGISI DÜZEY ÜZER NE SINAV KAYGISI LE BAfiAÇIKMA E T M N N ETK S * F. Adana**, N. Kaya*** ÖZET S nav kayg s birçok ö renci için akademik yaflamlar

Detaylı

4 STAT ST K-II. Amaçlar m z. Anahtar Kavramlar. çindekiler

4 STAT ST K-II. Amaçlar m z. Anahtar Kavramlar. çindekiler 4 STAT ST K-II Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Say sal olmayan de iflkenler aras ndaki iliflkinin varl n test edebilecek, Farkl örneklemlerin ayn evrenden seçilip seçilmedi ini test edebilecek,

Detaylı

ELLE SÜT SAĞIM FAALİYETİNİN KADINLARIN HAYATINDAKİ YERİ ARAŞTIRMA SONUÇLARI ANALİZ RAPORU

ELLE SÜT SAĞIM FAALİYETİNİN KADINLARIN HAYATINDAKİ YERİ ARAŞTIRMA SONUÇLARI ANALİZ RAPORU ELLE SÜT SAĞIM FAALİYETİNİN KADINLARIN HAYATINDAKİ YERİ ARAŞTIRMA SONUÇLARI ANALİZ RAPORU Hazırlayan Sosyolog Kenan TURAN Veteriner Hekimi Volkan İSKENDER Ağustos-Eylül 2015 İÇİNDEKİLER Araştırma Konusu

Detaylı

YEN DÖNEM DE DENET M MESLE NE HAZIRMIYIZ?

YEN DÖNEM DE DENET M MESLE NE HAZIRMIYIZ? YEN DÖNEM DE DENET M MESLE NE HAZIRMIYIZ? Yahya ARIKAN* Günümüzde; finansal anlamda ülkeleraras s n r n ortadan kalkmas, teknolojinin geliflimi ve bilgi toplumunun s n rs z imkânlar ile zaman ve mekân

Detaylı

Bilgisayar Kayg s : Ö retmen Adaylar Üzerinde Çok Yönlü Bir nceleme

Bilgisayar Kayg s : Ö retmen Adaylar Üzerinde Çok Yönlü Bir nceleme Bilgisayar Kayg s : Ö retmen Adaylar Üzerinde Çok Yönlü Bir nceleme Ayflen GÜRCAN-NAMLU*,Esra CEYHAN** zet Bu çal flmada, ö retmen adaylar n n bilgisayara yönelik kayg durumlar çeflitli de iflkenler aç

Detaylı

BELGES Z MAL BULUNDURULMASI VEYA H ZMET SATIN ALINMASI NEDEN YLE KDV SORUMLULU U

BELGES Z MAL BULUNDURULMASI VEYA H ZMET SATIN ALINMASI NEDEN YLE KDV SORUMLULU U BELGES Z MAL BULUNDURULMASI VEYA H ZMET SATIN ALINMASI NEDEN YLE KDV SORUMLULU U Cengiz SAZAK* 1.G R fi Bilindi i üzere Katma De er Vergisi harcamalar üzerinden al n r ve nihai yüklenicisi, (di er bir

Detaylı

STRATEJ K V ZYON BELGES

STRATEJ K V ZYON BELGES STRATEJ K V ZYON BELGES BEYAZ K TAP S UNUfi Sivil toplum; demokrasi, insan haklar ve hukuk devleti kavramlar n n yerleflmesiyle ilgili taleplerden ekonomiyle ilgili endiflelere kadar sosyal yaflama dair

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m 1.0 Girifl 1.1 Bu K lavuz Notu nun (KN) amac finansal raporlama için De erleme Raporu nu kullananlar ve haz rlayanlar Uluslararas

Detaylı

T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI TEZ KONUSU

T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI TEZ KONUSU T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI TEZ KONUSU AİLE DANIŞMANLIĞININ ENGELLİ ÇOCUK ANNELERİNDEKİ ANKSİYETE, DEPRESYON VE STRES DÜZEYLERİNE ETKİSİ TEZ ARAŞTIRMACISI

Detaylı

UMUTSUZLUK, ÇARES ZL K VE TAL HS ZL K ÖLÇE N N TÜRK ÖRNEKLEM NDE GÜVEN RL K VE GEÇERL K ÇALIfiMASI

UMUTSUZLUK, ÇARES ZL K VE TAL HS ZL K ÖLÇE N N TÜRK ÖRNEKLEM NDE GÜVEN RL K VE GEÇERL K ÇALIfiMASI Kriz Dergisi 14 (1): 21-29 UMUTSUZLUK, ÇARES ZL K VE TAL HS ZL K ÖLÇE N N TÜRK ÖRNEKLEM NDE GÜVEN RL K VE GEÇERL K ÇALIfiMASI F. Gençöz* S. Vatan, D. Lester** ÖZET: * Doç. Dr., ODTÜ, Psikoloji Bölümü.

Detaylı

performansi_olcmek 8/25/10 4:36 PM Page 1 Performans Ölçmek

performansi_olcmek 8/25/10 4:36 PM Page 1 Performans Ölçmek Performans Ölçmek Cep Yönderi Dizisi Cep Yönderi Dizisi yöneticilerin ifl yaflam nda her gün karfl laflt klar en yayg n meydan okumalara ivedi çözümler öneriyor. Dizi içinde yer alan her kitapta, güçlü

Detaylı

YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI ENGELLİLER DANIŞMA VE KOORDİNASYON YÖNETMELİĞİ (1) BİRİNCİ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI ENGELLİLER DANIŞMA VE KOORDİNASYON YÖNETMELİĞİ (1) BİRİNCİ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI ENGELLİLER DANIŞMA VE KOORDİNASYON YÖNETMELİĞİ (1) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (Değişik:RG-14/2/2014-28913) (1) Bu Yönetmeliğin amacı; yükseköğrenim

Detaylı

Doç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man

Doç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man 214 EK M-ARALIK DÖNEM BANKA KRED LER E M ANKET Doç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man nin 214 y dördüncü çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 9 Ocak 215

Detaylı

DR. NA L YILMAZ. Kastamonulular Örne i

DR. NA L YILMAZ. Kastamonulular Örne i I DR. NA L YILMAZ HEMfiEHR K ML Kastamonulular Örne i II Yay n No : 2039 Sosyoloji : 1 1. Bas - Ekim 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-936 - 1 Copyright Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m

Detaylı

kitap Bireysel fl Hukuku fl Hukuku (Genel Esaslar-Bireysel fl Hukuku)

kitap Bireysel fl Hukuku fl Hukuku (Genel Esaslar-Bireysel fl Hukuku) kitap Bireysel fl Hukuku Prof. Dr. Öner Eyrenci, Porf. Dr. Savafl Taflkent ve Prof. Dr. Devrim Ulucan n birlikte haz rlad klar Bireysel fl Hukuku isimli kitab n ikinci bas s fiubat ay nda Legal Yay nevi

Detaylı

Tasarım ve Planlama Eğitimi Neden Diğer Bilim Alanlarındaki Eğitime Benzemiyor?

Tasarım ve Planlama Eğitimi Neden Diğer Bilim Alanlarındaki Eğitime Benzemiyor? Tasarım ve Planlama Eğitimi Neden Diğer Bilim Alanlarındaki Eğitime Benzemiyor? Doç.Dr. Nilgün GÖRER TAMER (Şehir Plancısı) Her fakülte içerdiği bölümlerin bilim alanına bağlı olarak farklılaşan öznel

Detaylı

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM D YABETLE YAfiAMAK Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Diyabet,

Detaylı

MOTORLU TAfiIT SÜRÜCÜLER KURSLARINDA KATMA DE ER VERG S N DO URAN OLAY

MOTORLU TAfiIT SÜRÜCÜLER KURSLARINDA KATMA DE ER VERG S N DO URAN OLAY MOTORLU TAfiIT SÜRÜCÜLER KURSLARINDA KATMA DE ER VERG S N DO URAN OLAY brahim ERCAN * 1- GENEL B LG : Motorlu tafl t sürücüleri kurslar, 5580 say l Özel Ö retim Kurumlar Kanunu kapsam nda motorlu tafl

Detaylı

GENÇ ER fik N KEKEMEL K VAK ALARINDA ANKS YETE DÜZEY LE BAfiA ÇIKMA TUTUMLARININ L fik S

GENÇ ER fik N KEKEMEL K VAK ALARINDA ANKS YETE DÜZEY LE BAfiA ÇIKMA TUTUMLARININ L fik S GENÇ ER fik N KEKEMEL K VAK ALARINDA ANKS YETE DÜZEY LE BAfiA ÇIKMA TUTUMLARININ L fik S Murat Erdem*, Cemil Çelik**, Ali Doruk***, Fuat Özgen****, Aytekin Özflahin***** * Yrd. Doç. Dr., GATA Psikiyatri

Detaylı

DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog

DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog KONYA KARAMAN BÖLGESİ BOŞANMA ANALİZİ 22.07.2014 Tarihsel sürece bakıldığında kalkınma,

Detaylı

United Technologies Corporation. Tedarikçilerden fl Hediyeleri

United Technologies Corporation. Tedarikçilerden fl Hediyeleri United Technologies Corporation Tedarikçilerden fl Hediyeleri Girifl UTC, malzeme ve hizmetleri bunlar n de erine bakarak sat n al r ve bu süreç içinde hem en iyi de er sa layan fiyat, hem de tedarikçilerle

Detaylı

Tekrar ve Düzeltmenin Erişiye Etkisi Fusun G. Alacapınar

Tekrar ve Düzeltmenin Erişiye Etkisi Fusun G. Alacapınar Journal of Language and Linguistic Studies Vol.2, No.2, October 2006 Tekrar ve Düzeltmenin Erişiye Etkisi Fusun G. Alacapınar Öz Problem durumu:tekrar, düzeltme ile başarı ve erişi arasında anlamlı bir

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme 1.0. Girifl 1.1. Bu K lavuz Notunun amac ; Uluslararas De erleme Standartlar Komitesine (UDSK) üye tüm ülkelerde,

Detaylı

Anaokulu /aile yuvası anketi 2015

Anaokulu /aile yuvası anketi 2015 Anaokulu /aile yuvası anketi 2015 Araştırma sonucu Göteborg daki anaokulları ve aile yuvaları ( familjedaghem) faaliyetlerinde kalitenin geliştirilmesinde kullanılacaktır. Soruları ebeveyn veya veli olarak

Detaylı

G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl

G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl 220 ÇEfi TL ADLARLA ÖDENEN C RO PR MLER N N VERG SEL BOYUTLARI Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl Primi,Has lat Primi, Y l Sonu skontosu)

Detaylı

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SINAV KAYGILARI İLE KARAR VERME STİLLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SINAV KAYGILARI İLE KARAR VERME STİLLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 20 Sayı: 66 (Bahar 2016) 317 ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SINAV KAYGILARI İLE KARAR VERME STİLLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ Öz Gürbüz OCAK (*) Ramazan YURTSEVEN (**) Bu araştırma,

Detaylı

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL 2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL NOT: Düzeltmeler bold (koyu renk) olarak yaz lm flt r. YANLIfi DO RU 1. Ünite 1, Sayfa 3 3. DÜNYA HAYVAN POPULASYONU

Detaylı

lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas

lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas Çocuk Dergisi 8(2):102-107, 2008 lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas Fadime ÜSTÜNER TOP *, Bar fl KAYA *, H. Sibel GÜNDÜZ ** lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki

Detaylı

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Otomasyon Sistemleri E itiminde Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Murat Ayaz Kocaeli Üniversitesi Teknik E itim Fakültesi, Elektrik E itimi Koray Erhan Kocaeli Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi,

Detaylı

DÜNYA EKONOMİK FORUMU KÜRESEL CİNSİYET AYRIMI RAPORU, 2012. Hazırlayanlar. Ricardo Hausmann, Harvard Üniversitesi

DÜNYA EKONOMİK FORUMU KÜRESEL CİNSİYET AYRIMI RAPORU, 2012. Hazırlayanlar. Ricardo Hausmann, Harvard Üniversitesi DÜNYA EKONOMİK FORUMU KÜRESEL CİNSİYET AYRIMI RAPORU, 2012 Hazırlayanlar Ricardo Hausmann, Harvard Üniversitesi Laura D. Tyson, Kaliforniya Berkeley Üniversitesi Saadia Zahidi, Dünya Ekonomik Forumu Raporun

Detaylı

Ders 13: DO RULAMA KAYNAKLARI

Ders 13: DO RULAMA KAYNAKLARI Do rulama kaynaklar nedir? Do rulama kaynaklar, göstergelerde belirtilen bilginin bulunabilece i kayna a iflaret eder. Bu bilgi kaynaklar ayn zamanda projenin belgelenmesinin bir parças n oluflturur. Göstergede

Detaylı

MESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES

MESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES MESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES Ahmet AKIN / TÜRMOB Yönetim Kurulu Üyesi 387 388 Genel Oturum III - Meslek Mensuplar Aç s ndan Türkiye Denetim Standartlar n

Detaylı

SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com

SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com Giriş Yönetim alanında yaşanan değişim, süreç yönetimi anlayışını ön plana çıkarmıştır. Süreç yönetimi; insan ve madde kaynaklarını

Detaylı

KOOPERAT F GENEL KURUL TOPLANTISINA KATILMA VE OY HAKKI BULUNAN K MSELER

KOOPERAT F GENEL KURUL TOPLANTISINA KATILMA VE OY HAKKI BULUNAN K MSELER KOOPERAT F GENEL KURUL TOPLANTISINA KATILMA VE OY HAKKI BULUNAN K MSELER Merdan ÇALIfiKAN* I. G R fi 1163 say l Kooperatifler Kanunu na göre kooperatiflerin zaruri 3 organ bulunmaktad r. Bunlardan en yetkili

Detaylı

TÜRK DÜNYASI TRANSPLANTASYON DERNE

TÜRK DÜNYASI TRANSPLANTASYON DERNE Prof. Haberal dan Yeni Bir Uluslararas At l m: TÜRK DÜNYASI TRANSPLANTASYON DERNE Dünyan n dört bir yan ndan yüzlerce biliminsan Prof. Dr. Mehmet Haberal taraf ndan kurulan Türk Dünyas Transplantasyon

Detaylı

3. SALON PARALEL OTURUM XII SORULAR VE CEVAPLAR

3. SALON PARALEL OTURUM XII SORULAR VE CEVAPLAR 3. SALON PARALEL OTURUM XII SORULAR VE CEVAPLAR 423 424 3. Salon Paralel Oturum XII - Sorular ve Cevaplar OTURUM BAfiKANI (Ali Metin POLAT) OTURUM BAfiKANI - Gördü ünüz gibi son derece demokratik bir yönetim

Detaylı

KDU (Kazanım Değerlendirme Uygulaması) nedir?

KDU (Kazanım Değerlendirme Uygulaması) nedir? KDU (Kazanım Değerlendirme Uygulaması) nedir? Kazanım Değerlendirme Uygulaması (KDU), Vitamin Ortaokul Kurumsal üyesi olan özel okullarda, öğrencilerin bilgi ve beceri düzeylerinin bilişsel süreçler çerçevesinde

Detaylı

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

ÖFKE YÖNET M PROGRAMININ L SE Ö RENC LER N N ÖFKE DÜZEYLER N AZALTMADAK ETK S *

ÖFKE YÖNET M PROGRAMININ L SE Ö RENC LER N N ÖFKE DÜZEYLER N AZALTMADAK ETK S * Kriz Dergisi 16 (3): 21-32 ÖFKE YÖNET M PROGRAMININ L SE Ö RENC LER N N ÖFKE DÜZEYLER N AZALTMADAK ETK S * Z. Karatafl** ÖZET Öfke ergenler için çok önemli bir duygu ve ayn zamanda problemdir. Negatif

Detaylı

dan flman teslim ald evraklar inceledikten sonra nsan Kaynaklar Müdürlü ü/birimine gönderir.

dan flman teslim ald evraklar inceledikten sonra nsan Kaynaklar Müdürlü ü/birimine gönderir. TÜB TAK BAfiKANLIK, MERKEZ VE ENST TÜLERDE ÇALIfiIRKEN YÜKSEK L SANS VE DOKTORA Ö REN M YAPANLARA UYGULANACAK ESASLAR (*) Amaç ve Kapsam Madde 1- Bu Esaslar n amac ; Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araflt

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.9. Pazar De eri Esasl ve Pazar De eri D fl De er Esasl De erlemeler için ndirgenmifl Nakit Ak fl Analizi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.9. Pazar De eri Esasl ve Pazar De eri D fl De er Esasl De erlemeler için ndirgenmifl Nakit Ak fl Analizi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.9 Pazar De eri Esasl ve Pazar De eri D fl De er Esasl De erlemeler için ndirgenmifl Nakit Ak fl Analizi 1.0 Girifl 1.1 ndirgenmifl nakit ak fl ( NA)

Detaylı

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır.

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. KAVRAMLAR Büyüme ve Gelişme Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. Büyüme Büyüme, bedende gerçekleşen ve boy uzamasında olduğu gibi sayısal (nicel) değişikliklerle ifade edilebilecek yapısal

Detaylı

SOSYAL GÜVENL K REHBER. SSK BAfiKANLI I

SOSYAL GÜVENL K REHBER. SSK BAfiKANLI I SOSYAL GÜVENL K REHBER Resul KURT SSK BAfiKANLI I Sigorta Müfettifli Hüseyin FIRAT SMMM SMMMO Baflkan Yard mc s MAYIS 2005 1 Yönetim Merkezi ve Yaz flma Adresi: SMMMO Kurtulufl Caddesi No: 152 Kurtulufl

Detaylı

TOFAfi 2007 FAAL YET RAPORU. Otomobil Sektörü ve Tofafl n Sektör çindeki Yeri

TOFAfi 2007 FAAL YET RAPORU. Otomobil Sektörü ve Tofafl n Sektör çindeki Yeri 14 Sektörü ve Tofafl n Sektör çindeki Yeri 15 pazar payımız bir önceki yılın pazar payı olan %9 a göre önemli ölçüde artarak %1,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu artış sonucu, pazardaki düşüşe rağmen otomobil

Detaylı

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar Kazand ran Güç Mercedes-Benz orijinal ya lar arac n z üreten uzmanlar taraf ndan, gelifltirilmifltir. Mercedes-Benz in dilinden en iyi Mercedes-Benz

Detaylı

Aile flirketleri, kararlar nda daha subjektif

Aile flirketleri, kararlar nda daha subjektif Dr. Yeflim Toduk Akifl Aile flirketleri, kararlar nda daha subjektif flirket birleflmeleri ve sat nalmalar, türkiye deki küçük iflletmelerden, dev flirketlere kadar her birinin gündeminde olmaya devam

Detaylı

ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler

ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler Metin TUNÇ Seçici Olun ISI' n editoryal çal flanlar her y l yaklafl k olarak 2,000 dergiyi de erlendirmeye tabi tutmaktad r. Fakat de erlendirilen

Detaylı

OHSAS 18001 fl Sa l ve Güvenli i Yönetim Sisteminde Yap lan De iflikliklere Ayr nt l Bak fl

OHSAS 18001 fl Sa l ve Güvenli i Yönetim Sisteminde Yap lan De iflikliklere Ayr nt l Bak fl OHSAS 18001 fl Sa l ve Güvenli i Yönetim Sisteminde Yap lan De iflikliklere Ayr nt l Bak fl Altan ÇET NKAL MESS fl Sa l ve Güvenli i Uzman Geliflen yeni yönetim anlay fllar, hiyerarflik yap - lanmadan

Detaylı

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM VERG NCELEMELER NDE YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi Son y llarda ekonomide meydana gelen olumlu geliflmelerle gayrimenkul piyasas

Detaylı

Taylan Özgür Demirkaya www.taylandemirkaya.com

Taylan Özgür Demirkaya www.taylandemirkaya.com Stres Azaltma ve Motivasyon Taylan Özgür Demirkaya www.taylandemirkaya.com Bugün ne anlatacağız? Stres; nedenleri, sonuçları Stresle başedebilme yolları:içsel motivasyon STRES Nedir? Canlı organizmasında

Detaylı

ZARLARLA OYNAYALIM. Önden = = + = Arkadan = = + + = = + + =

ZARLARLA OYNAYALIM. Önden = = + = Arkadan = = + + = = + + = ZARLARLA OYNAYALIM Zar kullanarak toplama ve ç karma ifllemleri yapabiliriz. Zarda karfl l kl iki yüzdeki say lar n toplam daima 7 dir. Zarda 2 gözüküyorsa karfl s ndaki yüzeyin 7 2 = 5 oldu unu bulabilirsiniz.

Detaylı

Problemli nternet Kullan m Ölçe i nin Geçerlik ve Güvenirlik Çal flmalar

Problemli nternet Kullan m Ölçe i nin Geçerlik ve Güvenirlik Çal flmalar - Problemli nternet Kullan m Ölçe i nin Geçerlik ve Güvenirlik Çal flmalar Esra CEYHAN*, Aydo an Aykut CEYHAN*, Ayflen GÜRCAN** Özet Bu araflt rmada, üniversite ö rencilerinde problemli nternet kullan

Detaylı

2.000 SOSYOLOG İLE YAPILAN ANKET SONUÇLARINA DAİR DEĞERLENDİRMEMİZ. Anayasa nın 49. Maddesi :

2.000 SOSYOLOG İLE YAPILAN ANKET SONUÇLARINA DAİR DEĞERLENDİRMEMİZ. Anayasa nın 49. Maddesi : 2.000 SOSYOLOG İLE YAPILAN ANKET SONUÇLARINA DAİR DEĞERLENDİRMEMİZ Anayasa nın 49. Maddesi : A. Çalışma Hakkı ve Ödevi Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek,

Detaylı

TÜİK KULLANICI ANKETİ SONUÇLARI

TÜİK KULLANICI ANKETİ SONUÇLARI TÜİK KULLANICI ANKETİ SONUÇLARI Aralık 1 Giriş Kurumumuz taraf ndan üretilen istatistikler kullan c lara çeşitli kanallar yoluyla sunulmakta, hizmet kalitesini artt rmak ve kullan c ihtiyaçlar n karş lamak

Detaylı

E-Ö RENMEN N VE B L fisel ST L N BAfiARI VE NTERNET ÖZ YETERL K ALGISI ÜZER NDEK ETK S

E-Ö RENMEN N VE B L fisel ST L N BAfiARI VE NTERNET ÖZ YETERL K ALGISI ÜZER NDEK ETK S Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi 27 : [2004] 116-125 E-Ö RENMEN N VE B L fisel ST L N BAfiARI VE NTERNET ÖZ YETERL K ALGISI ÜZER NDEK ETK S THE EFFECTS E-LEARNING AND COGNITIVE STYLE ON

Detaylı

İngilizce Öğretmenlerinin Bilgisayar Beceri, Kullanım ve Pedagojik İçerik Bilgi Özdeğerlendirmeleri: e-inset NET. Betül Arap 1 Fidel Çakmak 2

İngilizce Öğretmenlerinin Bilgisayar Beceri, Kullanım ve Pedagojik İçerik Bilgi Özdeğerlendirmeleri: e-inset NET. Betül Arap 1 Fidel Çakmak 2 İngilizce Öğretmenlerinin Bilgisayar Beceri, Kullanım ve Pedagojik İçerik Bilgi Özdeğerlendirmeleri: e-inset NET DOI= 10.17556/jef.54455 Betül Arap 1 Fidel Çakmak 2 Genişletilmiş Özet Giriş Son yıllarda

Detaylı