Transkript

1

2

3

4

5

6 KRUVAZĐYER LĐMANLARINDA YER SEÇĐMĐ Ersel Zafer ORAL 1, Yeşim COŞAR 2, Ayşe DANACI 3 ve Soner ESMER 4 1Dr., Margen Deniz ve Kara Araştırmaları, Eğitim, Danışmanlık Hizmetleri, ersel.oral@gmail.com, 2 Yrd. Doç.Dr., DEÜ Seferihisar Fevziye Hepkon Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu, yesimcosar@hotmail.com 3 Müh.Plan Đş Güvenliği Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri, ayse.danaci@planisguvenligi.com, 4 Doç.Dr., DEÜ Denizcilik Fakültesi, Lojistik Yönetimi Bölümü, soneresmer@gmail.com, Özet Kruvaziyer limanlar deniz turizminin en önemli altyapısını oluşturmaktadır. Son yıllarda bölgesel gelişme modeli olarak kruvaziyer turizme olan ilgi artmıştır. TCDD Đzmir Limanı ve Park Hopa Limanı gibi mevcut limanlar kendilerini kruvaziyer gemilere ve yolculara hizmet verebilmek için girişimlere başlamışlardır. Ayrıca Fethiye Kruvaziyer Limanı gibi yeni liman yatırımları da gündeme gelmiştir. Kruvaziyer limandan beklenen başarı düzenli gemi ve yolcu trafiğine ulaşabilmektir. Yeni bir kruvaziyer limanın başarılı olabilmesinin ilk şartı ise yer seçiminin doğru yapılmasıdır. Kruvaziyer limanlarda yer seçiminde sadece kıyı mühendisliği yeterli olmamaktadır. Bunun yanında deniz turizmi ve bölgenin turistik özellikleri de belirleyicidir. Bu çalışmada kruvaziyer liman yeri seçiminde dikkate alınması gereken özellikler analiz edilmiştir. Site Selection of the Cruise Port Cruise ports form the most important infrastructure of sea tourism. Interest for cruise tourism as regional development model have increased during the last years. Operating ports such as TCDD Đzmir Port and Park Hopa Port have started undertakings to serve cruise ships and passengers. Also new port investments such as Fethiye Cruise Port are in the agenda. Expected success of a cruise port is to reach a steady level of ship and passenger traffic. First requirement for a new cruise port to be successful is the correct site selection. Coastal engineering by itself is not enough for cruise port site selection. Marine tourism and regional touristic features are also deterministic. Required specifications that need to be considered for cruise port site selection are analyzed in this study. Anahtar Kelimeler: Deniz turizmi, kurvaziyer limanlar, yer seçimi

7 Giriş Son yıllarda Dünya turizm sektöründe önemli değişimlerin olduğu görülmektedir. Alternatif ürün gruplarına ihtiyaç duyulmaya başlanmış ve turizm sektöründe ürün çeşitliliği kendisini göstermeye başlamıştır. Kruvaziyer turizm de önemli turistik ürün çeşitlerinden bir tanesidir (Coşar, 2013). Dünyada ve Türkiye de deniz turizmi faaliyetlerinden birisi olan kruvaziyer turizmine olan talep sürekli artmaktadır. Uluslararası Kruvaziyer Hatları Birliği nin verilerine göre kruvaziyer endüstrisi son 10 yılda her yıl ortalama % 6.33 oranında büyümüştür yılında sektörün 21 milyonun üzerinde yolcu ve 37 milyar doların üzerinde gelir düzeyi ile gelişimini sürdürmesi beklenmektedir. Kurvaziyer turizminin iki önemli bileşeni olan kruvaziyer gemileri ve kruvaziyer limanları, artan yolcu sayısına, yolcuların zaman içinde değişen ihtiyaç ve beklentilerine bağlı olarak fiziksel yapılarını ve sundukları hizmetleri geliştirmektedir. Bu gelişim gemi ayağında mevut gemilerin modernizasyonu, boyutları ve kapasitesi büyüyen yeni mega gemilerin inşası, verilen hizmetlerin ve aktivitelerin geliştirilmesi, sefer programlarının yenilenmesi yönünde yansırken, liman ayağında mevcut limanların alt/üst yapılarının ve verilen hizmetlerin geliştirilmesi ya da yeni liman inşası olarak kruvaziyer sektörüne yansımaktadır. Kruvaziyer turizminin iki önemli bileşeni olmasının doğal sonucu olarak sektörün iki önemli oyuncusu vardır. Bunlar kruvaziyer gemi ve liman işletmecileridir. Kruvaziyer gemi işletmelerinin yeni gemi inşa kararı almalarında en önemli etkenler öncelikle yolcu talebinin artması daha sonra yolcu istek ve beklentilerinin değişmesidir. Benzer durum kruvaziyer liman işletmeleri içinde geçerlidir. Her iki açıdan da ana hedef, talebin sürdürülebilir olmasını sağlamaktır. Yeni bir kruvaziyer limanı söz konusu olduğunda limanın yer seçimi, değerlendirilmesi gereken en öncelikli konulardan birisidir. Hangi yük türüne hizmet ederse etsin liman yeri seçimi, geri dönüşü mümkün olmayan bir karardır. Bu çalışmada kruvaziyer turizmine yeni bir ürün olarak sunulacak liman tesislerinin yer seçimini etkileyen faktörler değerlendirilmektedir. Kruvaziyer limanlarında yer seçimi, çok farklı disiplinlerin birlikte değerlendirme yapmasını gerektiren çok yönlü bir konudur. Kruvaziyer Turizm Deniz Turizmi Yönetmeliğinde Kruvaziyer gemiler, gezi, eğlence ve spor amacıyla önceden belirlenmiş program ve rotada seyreden, deniz turizmi ticaretinde kullanılmaya uygun konaklama, yeme, içme, eğlence, dinlenme, spor etkinliklerine uygun üniteleri bulunan, denize elverişli olan deniz turizmi aracıdır şeklinde Tanımlanmıştır. Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğinde Kruvaziyer liman organize turlar ile seyahat eden kişilerin taşındığı yolcu gemilerinin (kruvaziyer gemilerin) bağlandığı, günün teknolojisine uygun yolcu gemisine hizmet vermek amacıyla liman

8 hizmetlerinin (elektrik, jeneratör, su, telefon, internet ve benzeri teknik bağlantı noktaları ve hatlarının) sağlandığı, yolcularla ilgili gümrüklü alan hizmetlerinin görüldüğü, ülke tanıtımı ve imajını üst seviyeye çıkaracak turizm amaçlı (yeme-içme tesisleri, alışveriş merkezleri, haberleşme ve ulaştırmaya yönelik üniteler, danışma, enformasyon ve banka hizmetleri, konaklama üniteleri, ofis binalar) fonksiyonlara sahip olup, kruvaziyer gemilerin yanaşmasına ve yolcuları indirmeye müsait deniz yapıları ve yan tesislerinin yer aldığı limandır. Kruvaziyer turizmde pazarlanan ürün liman değil turizm çekiciliğine sahip olan destinasyon ve her biri birer yüzer lüks otel olan kruvaziyer gemisidir. Kruvaziyer turizm günümüzde ulaştığı ekonomik büyüklük ve etki alanı ile ayrı bir sektör haline gelmiştir. Her geçen gün daha büyük ve modern gemileri ile sektör büyürken ticari limanlara ve yolcu terminallerine yanaşan kruvaziyer gemilere hizmet vermek üzere kruvaziyer limanlar ve terminaller planlanmaya ve inşa edilmeye başlanmıştır. Son yıllarda dünya turizmi içinde kruvaziyer turizminin payı artış göstermektedir yılına bakıldığında toplam milyar dolar olan dünya turizm gelirlerinin % 3.2 si olan 34.5 milyar dolar kruvaziyer turizminden elde edilmiştir yılında Uluslararası Kruvaziyer Hatları Birliği tarafından yaptırılan bir araştırmaya göre kruvaziyer turizminin bu kadar cazip olmasının nedenleri şu şekilde açıklanmıştır ( Bir kruvaziyer gemi, insanların bir tatilde isteyebileceği hemen hemen her şeyi sunmaktadır: heyecan, dinlenme, macera, kaçış, keşfetme, uygun fiyat v.b. Bütün bu değişkenlere kruvaziyer turizmi ile istenildiği ölçüde zahmetsizce ulaşılabilmektedir. Yapılan bir anket kruvaziyer gemi ile tatile çıkanların tatillerini tahminlerinin ötesinde iyi ve çok iyi bulduklarını ortaya çıkarmıştır. Aynı zamanda, kruvaziyer gemi yolcularının büyük çoğunluğu yolculuklarında kendilerini mutlu eden şeylerin başında geminin konforu kendilerine iyi davranılması ve pek çok yeri ziyaret etme fırsatının olması olarak belirlemiştir. Kruvaziyer turizmi, fiyat / satın alınan değer oranı açısından diğer tatil türlerine oranla daha uygundur. Denizde yapılan tatilde barınma, yemekler, eğlence, birinci sınıf hizmet ve diğer lüks seçenekler fiyata dahildir. Her yıl kruvaziyer gemilerle yolculuğa çıkanların yaklaşık %40-45 ini ilk kez katılanlar oluşturmaktadır. ABD deki kruvaziyer turizm yolcuları genelde evli, yıllık geliri dolar civarında, kolej mezunu, ve bir işte çalışan kişilerden oluşmaktadır. Genelde partnerleriyle birlikte ortalama 6.2 gün gemide

9 kalmakta ve bu süre içerisinde kendilerine kişi başı 1,650 ABD Doları bir maliyet çıkmaktadır. Bu fiyata hava transferleri dahil değildir. Đster ilk kez kruvaziyer yolcusu olanlar olsun, isterse düzenli olarak bu seyahate çıkan müşteriler olsun, kruvaziyer turizmini tercih edenler bir kruvaziyer tatilinin en iyi yönlerini istediklerini, istedikleri kadar çok ya da az yapma özgürlüğü, eğlence ve hesaplı fiyat olarak göstermektedirler. Günümüzün lüks kruvaziyer gemilerinde tam teşekküllü SPA merkezlerinden sağlık kulübüne, özel restoran ve gurme seçeneklerinden profesyonel çocuk kulüplerine; spor etkinliklerinde golften dağcılığa kadar ve internet merkezleri de dahil olmak üzere her yaşta ve zevkte yolcuya hitap eden seçenekler bulunmaktadır. Günümüzün kruvaziyer gemileri gerek ana makine gerekse pervane sistemlerinde; atıkların değerlendirilmesinde ve haberleşmede en son teknolojik yenilikleri kullandıklarından çevreye daha duyarlı, daha güvenli ve daha kullanışlı gemiler olarak öne çıkmaktalar. Kruvaziyer seyahati yolculara güvenli ve konforlu bir şekilde dünyanın en uzak bölgelerine, tarihi değerdeki şehirlere ve adalara ulaşmaları olanağını vermektedir. Kruvaziyer endüstrisi eğitime ve seyahat acentelerine yaptığı yatırım sonucunda tüketicilere kendi kişisel yaşam tarzlarına, zevklerine ve bütçelerine uygun seçimi yapmalarını sağlayacak profesyonel destekler sunmaktadır (Đstikbal, 2006). Đspanya nın Barselona limanı son iki yıldır Akdeniz de en fazla kruvaziyer yolcunun ziyaret ettiği liman olmuştur. Barselona limanına 2011 yılında 2.7, 2012 yılında ise 2.4 milyon yolcu gelmiştir. Đtalya nın başkenti ve en önemli turizm merkezi olan Roma ya yakınlığı ile önem kazanan Civitavecchia limanı, Barselona limanından sonra Akdeniz deki en önemli kruvaziyer limanıdır. Civitavecchia limanına 2011 yılında 2.4 milyon ziyaretçi gelirken bu rakam 2012 yılında 2.2 milyon yolcuya gerilemiştir. Bunlardan başka Đtalya nın Venedik, Yunanistan ın Pire, yine Đtalya nın Napoli ve Livorno limanları yılları arasında bir milyon yolcunun üzerinde kişiye hizmet vermiş Avrupa nın önemli limanlarıdır (Oral vd, 2014). Dünyada kruvaziyer turizmin her geçen yıl büyümesi ile birlikte, Türkiye de kruvaziyer turizmde sahip olduğu avantajlardan yararlanmak için yeni yatırımlar yapma yoluna gitmektedir. Kruvaziyer limanların yer seçimi için hayati önem taşıyan konulardan bir tanesi de destinasyonun sahip olduğu çekiciliklerdir. Turistleri turizme katılmak amacıyla yer değiştirmeye iten en temel neden destinasyonda var olan çekiciliklerdir. Turizmin var oluş nedeni

10 çekiciliklerdir (Yurtseven ve Can, 2002). Tatil kararı verilirken gidilecek destinasyonun çekicilikleri ve bu çekiciliklerin ulaşılabilir olması önemli etkenlerin başında gelmektedir. Çekiciliklerin kullanım amacına göre sınıflandırılması literatürde yaygın olarak görülen bir sınıflandırma çeşididir (Mehmetoğlu ve Abelsen, 2005). Bu sınıflandırmada çekicilikler sekiz grupta ele alınmaktadır. Bunlar; doğal çekicilikler, tarihi çekicilikler, kültürel çekicilikler, özel dönemsel çekicilikler ve etkinlikler, konulu parklar, eğitim amaçlı çekicilikler, rekreasyon ve diğer çekicilikler. Alhemoud ve Armstrong (1996) ise turizm çekiciliklerini dört temel gruba ayırmaktadırlar. Bunlar; doğal çekicilikler, tarihi çekicilikler, kültürel çekicilikler ve yapım çekicilikler olarak sınıflandırılmaktadır. Doğal çekicilikler arasında mağaralar, göller, ormanlar, denizler, nehirler, koruma altındaki alanlar, milli parklar, kaplıcalar sayılabilir. Tarihi çekicilikler arasında; tarihi amaçla kullanıma açılmış antik kentler, müzeler camiler, saraylar, kiliseler, eski yerleşim yerleri, anıtlar yer almaktadır. Kültürel çekicilikler ise; bir toplumun sahip olduğu dil, din, ahlak, hukuk, gelenek, davranış ve zevkler, görenekler, sanat, ekonomi, felsefi ve bilimsel eğitimleri, gibi toplumun kurum ve yaşamının oluşturduğu bir bütündür (Usta, 2001,165). Yerel mimariyi incelemek; halk festivallerine katılmak; geleneksel dansları ve kutlamaları seyretmek ve yerel el yapımı sanat eserlerini satın almak, kültür turizminin önemli boyutlarını oluşturur (Peleggi 1996; Besculides, Lee and McCormick 2002). Yapılan araştırmalarda turizm çekiciliklerinin arasında tarihi çekiciliklerin en üst sıralarda yer aldığı görülmektedir (Geoldner and Richie, 2003, 221). Kültür, turist tecrübelerine etki eden önemli faktörlerden biridir (Duman ve Kozak, 2013).Kültürel çekiciliklere sahip destinasyonların ise prestiji artarken rakiplerine karşı üstünlük kazanmaktadırlar. Kültürel çekiciliklerin sayısının artması ile hem turistlerin hem de yerel halkın yaşam kalitesi artmaktadır (Đçöz, 2007). Turizm destinasyonlarında turistler için en önemli unsurlar arasında restoran, kafe, tuvalet, satış mağazaları vb işletmelerin yer alması sayılabilir. Satış mağazalarında satılan hediyelik eşyaların logo ve slogan tasarımlı olması çekiciliklerin marka değerini güçlendirmektedir (Đçöz, 2007). Turistlerin destinasyon tercihleri üzerinde etkili olan çeşitli faktör vardır. Pragay ve Ryan (2011) bu faktörleri itici ve çekici faktörler olarak iki grupta incelemektedir. Psikolojik ve içsel faktörler itici faktörleri oluştururken; destinasyon imajı dışsal faktörleri oluşturmaktadır (Yoon ve Uysal, 2008). Đtici faktörler bir destinasyonun turistler tarafından tercih edilip edilmeyeceğini belirlerken; çekici faktörler hangi destinasyonun tercih edileceğini belirlemektedir (Klenosky, 2002). Doğal kaynaklar tarihi kültürel değerler, konaklama ve ulaşım olanakları, altyapı ve rekrasyon etkinlikleri çekici faktörler bir diğer deyişle arz yönlü faktörler olarak bilinmektedir (Kim Lee ve Klenosky, 2003). Alışveriş olanakları, kişisel ve çevresel güvenlik gibi faktörler de önemli çekici faktörler arasında yer almaktadır (Hsu, Tsai ve Wu, 2009). Çekici faktörlerin etkin bir şekilde kullanılması turistlerin destinasyon seçimini etkileyeceği gibi destinasyonun pazardan daha fazla pay alması üzerinde de etkili olacaktır.

11 Turistler belli bir destinasyona gitmeye karar verdikleri andan itibaren ya haberdar oldukları çekicilikleri görmek isteyecekler ya da destinasyonla ilgili farklı kaynaklardan elde ettikleri bilgiler, onlarda bu çekicilikleri ziyaret etme isteği uyandıracaktır (Richards, 2002). Kruvaziyer Limanlarında Yer Seçimi Kruvaziyer turizmde belirleyici olan kruvaziyer hatlardır. Kruvaziyer limanın düzenli uğrak yapacak bir kruvaziyer hattı çekebilmesi ancak kruvaziyer yolcuların uğrak limanlarında turistlik bir ürünün varlığı ile mümkün olabilmektedir. Bu nedenle mevcut kruvaziyer limanlar incelendiğinde, bu limanların tarihi ve doğal güzelliklere erişimin kolay olduğu yerlerde konuşlandığı görülmektedir. Zaman içinde gemi sayısının, gemilerin sefer sayısının ve yolcu kapasitesini artması, sadece kruvaziyer gemilerine hizmet veren uzmanlaşmış terminallerin oluşturulmasını zorunlu hale getirmiştir. Yolcu talebine bağlı olarak gemi boyutları ve dolayısıyla taşınan yolcu sayısı da artmaktadır. Aynı anda birden fazla geminin yanaşması durumunda ortaya çıkacak tüm olumsuz etkilerin asgari düzeye indirilmesi için iyi planlanmış yeni terminaller yapılası gerekmektedir. Đnşa edilmesi düşünülen yeni bir kruvaziyer limanı için yapılacak fırsat analizleri ve fizibilite çalışmalarında en önemli başlıklardan birisi liman yeri seçimidir. Liman yeri seçimini etkileyen birçok faktör olduğu gibi, alınan yer kararının limanın işletilmesinde ve limana olan talepte çok önemli etkileri vardır. Çok disiplinli bir konu olduğu düşünülen kruvaziyer limanı yer seçimini etkileyen faktörler 6 ana başlık altında değerlendirilmiştir (Şekil 1).

12 Şekil 1: Kruvaziyer limanı yer seçimini etkileyen faktörler Şekil 1 de gösterilen 6 temel faktörün kapsamı ana hatlarıyla aşağıdaki gibidir: Turizm: Kültürel, tarihi ve doğal alanlara (Cazibe merkezleri) yakınlık, Liman kullanıcıları: Özellikle limanın ana kullanıcısı olan kurvaziyer gemi operatörlerinin istek ve beklentileri, Çevre:Liman sahasının fiziksek, biyolojik ve kimyasal özellikleri, Soso-Ekonomik: Đş gücü, endüstri, ticaret ve eğitim düzeyi vb., Alt yapı: Yeterli saha, ulaştırma, enerji, su, kanalizasyon ve minimum tesisler (yeme, içme, WC, otel v.b.), Mühendislik Özellikler, Oşinografik, topoğrafik, batimetrik, jeolojik meteorolojik, özellikleri. Yeni kruvaziyer limanlarında yer seçiminde asgari olarak göz önünde bulundurulması gereken hususlar; a) Liman gerek yatırım gerekse işletme aşamasındaki faaliyetleri ile fiziksel, kimyasal ve biyolojik çevreyi olumsuz etkilemeyecek bir konumda bulunmalıdır. Yapım ve işletme aşamasında oluşacak muhtemel etkiler geçici ve kısa süreli olmalıdır. Seçilen alanın oluşacak veya oluşabilecek etkileri yüksek oranda tolere edebilecek bir konumda bulunması gerekmektedir. b) Seçilen alan Milli Parklar, Tabiat Alanları, Tabiat Koruma Alanları içinde yer almamalıdır. Yaban Hayatı Türlerinin Yaşam Ortamı,

13 Orman Alanı, Tarım Alanı, Tarımsal Kalkınma Alanı, Sulanan 1.,2.,3. sınıf ve kuru şartlarda 1. ve 2. sınıf tarım alanı, Özel Mahsul Plantasyon Alanı olmamalıdır. Sulak alanlar, derinliği 6 metreyi geçmeyen tatlı, acı sulu ve tuzlu göl, lagün (dalyan), akarsu, sazlık, bataklık ve turbiyer ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan etkisinde kalan Hassas Yöreler kapsamında yer almamalıdır. Kültür Varlıkları, Sit, Koruma Alanı olarak tespiti ve tescili yapılan alanlar içinde olmalıdır. Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlarda bulunmamalıdır. c) Liman kruvaziyer turizme konu olan hedef cazibe merkezlerine yakın olmalıdır. Seçilen liman alanı turistlerin ilgi alanlarına giren ve görmeyi arzu ettikleri merkezlere gerek ulaşım mesafesi gerekse, ulaşım konforu temel alındığında elverişli bir konumda bulunmalıdır. d) Liman için seçilen bölge sosyo-ekonomik özellikleri (bölgenin gelişmişlik düzeyi, eğitim düzeyi, yetişmiş iş gücü durumu, ticari olanakları, şehircilik ve endüstri durumu, gibi tüm sosyal ve ekonomik göstergeler) itibarı ile turizme yatkın olmalıdır. e) Liman elektrik, su, kanalizasyon yol gibi temel altyapı imkanlarına sahip olmalıdır. Zira söz konusu altyapının limana ulaştırılması yalnızca maliyeti arttıran bir unsur değildir. Ayrıca temel altyapının liman sahasına ulaştırılması değişik amaçla kullanılan arazilerin vasfını değiştirecektir. f) Liman için seçilen bölgede liman için yeterli büyüklükte geri saha bulunmalıdır. Liman tesisleri ve özellikle tur otobüslerinin park alanları aynı anda liman sahasına inecek yolcuların rahat erişebileceği büyüklükte ve uygun geometride olmalıdır. Kruvaziyer yolcusunun geldiği bir şehirde, o şehre ilişkin göreceği ilk ve son şey kruvaziyer liman olacaktır. Bu nedenle yeterli büyüklükte ve konforlu terminal alanı oluşturabilecek bir geri saha olmalıdır. g) Liman için seçilen alanın geri sahasında yoğun kentsel yapılaşma bulunmamalı, liman yatırımı içinde yer alan yapılar (terminal binası, kamu otoriteleri binası vb) liman geri sahasında bulunan konutların önünü kapatmamalı, rahatsızlık vermemelidir. h) Liman için seçilen bölgenin ulaşım olanakları (yeterli karayolu bağlantısının olması, mevcut kasaba veya şehrin durumu, gb.) açısından elverişli olmalıdır. Gerek bulunduğu kente, gerekse liman çevresindeki turistlerin merak duygusunu çekecek, cazibe merkezlerine ulaşımın kolay olması istemektedir.

14 i) Liman olarak seçilen alanın deniz ulaşım özellikleri (mevcut deniz trafiği, navigasyon, yük ve yolcu yoğunluğu, gb.) elverişli olmalıdır. Limanının yaklaşım rotaları üzerinde seyre emniyetsiz olarak adlandırılan su çekimi sınırlaması ve sefer imkanlarını sınırlayıcı önemli bir engel bulunmamalıdır. Limanını kullanan her özellikteki geminin güvenli ve kolay manevra yapmasını sağlayacak yeterli alan bulunması gereklidir. Her meteorolojik koşul ve deniz şartı altında liman emniyetli olmalıdır. j) Liman için seçilen bölgenin coğrafyası (topoğrafyası, batimetrisi, kıyı çizgisinin mevcut durumu, gerekli olan korunmuş saha ile doğal korunma imkanları) elverişli bir konumda olmalıdır. Geri saha topografyası alan kazanmak amacı ile büyük hacimli hafriyat gerektirmemelidir. Benzer şekilde su derinlikleri itibarı ile yüksek hacimli tarama ihtiyacı bulunmamalıdır. k) Meteorolojik özellikler ve iklim durumu (Hakim rüzgar yönleri, esme süreleri ve şiddetleri, sıcaklık, yağış, sis, nem, gün ışığı uzunluğu gb. rasat değerleri) elverişli olmalıdır. Deniz turizmi için en önemli konu meteorolojik koşullardır. Şiddetli rüzgar ve yağış, görüş mesafesinin az olması, gün ışığı uzunluğunun kısa olması istenmeyen durumlardır. Mevsimsel özellikler nedeniyle deniz sezonunun uzun olması avantaj sağlamaktadır. l) Seçilen saha jeolojisi, jeoteknik özellikleri, jeomorfolojik özellikleri, depremsellik durumu (genel jeolojisi, mevcut faylar, yapısal ve tektonik oluşumlar, zemin özellikleri, deniz dibi kum hareketleri, kıyı bölgesindeki erozyon ve akümülasyon vb.) yönünden liman yatırımına uygun olmalıdır. Liman inşaat maliyetini doğrudan etkileyen faktörlerin başında zemin özellikleri gelmektedir. Taşıma kapasitesi düşük, zayıf zeminler inşaat maliyetini arttırmaktadır. Bölgeden geçen aktif faylar ise deprem riskini arttırmakta ve tesisin yapı güvenliği açısından risk oluşturmaktadır. Dalga ve akıntı etkileri ile oluşan kum hareketleri ve karadan yüzey suları ve meteorolojik etkilerle denizde sediment taşınımının oluşturduğu sığlaşma limanlar için önemli bir problemdir. Liman içi sığlaşma probleminin olmaması yada en az olması istenmektedir. Denize malzeme taşınmasının fazla olduğu dere mansapları limanlar için uygun yerler değildir. m) Seçilen alan bölgenin oşinografik özellikleri (dalga iklimi, deniz akıntıları, uzun periyotlu deniz seviyesindeki değişimler, gel-git miktarı ile suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri) yönü ile liman yapımına elverişsiz özellik barındırmamalıdır. Deniz şartları ve

15 meteorolojik özellikler gemilerin limanına ulaşımına ve iskelede barınma koşullarına olumsuz etki yapmamalıdır. Kruvaziyer turizm gün geçtikçe kitle turizmine dönmektedir. Birim maliyeti düşürmek ekonomik ölçeği yakalamak amacı ile gemi boyları büyümektedir. 330 m. 360 m. arasındaki gemi siparişlerinde artış vardır. Kruvaziyer gemilerinin günümüzdeki ortalama boyu ise 250 metredir. Seferde olan kruvaziyer gemilerin %39 u 25 bin GRT nin altındadır. 25 bin 50 bin GRT arasında kalan gemi oranı %18 dir. 100 bin GRT un (300 metre ve üstü) üstündeki olan gemi oranı ise %14 tür. Gemilerin neredeyse tamamı 10 metre draftdan daha düşüktür. Grafik 5.2. Kruvaziyer gemi dağılımı Kruvaziyer limanların en kritik konularından birisi yeterli kara alanına sahip olmasıdır. Ortalama büyüklükte bir gemi ile kente gelen turistlerin gezmek istedikleri yerlere ulaşımları için ortalama 60 otobüse ihtiyaç vardır. Gemi boyutlarındaki büyümeye paralel olarak taşınan yolcu sayısı da artmaktadır. Aynı anda birden fazla geminin yanaşması durumunda otobüslerin liman içinde, liman kapı çıkışında ve kent trafiğinde bir yoğunluk oluşturmaması için planlı yeni terminaller yapılası gerekmektedir. Sonuçlar ve Öneriler Đşletmecilik açısından limanın yer seçimini etkileyen faktörler, liman kullanıcılarının liman seçimini etkileyen faktörlerle ortak noktalara sahiptir. Aynı şekilde bir kruvaziyer gemi hattının bir limanı sefer programına alma kriterleri ile bir liman işletmecisinin/yatırımcısının bir limanı işletmeye talip olma kriterleri de genel olarak benzerdir. Kruvaziyer liman öncelikli olarak

16 turizm altyapısıdır. Ancak yüksek turizm potansiyeline sahip bir bölgede yapılan kruvaziyer liman kruvaziyer hatların düzenli uğrak yaptığı bir liman haline gelebilir. Mühendislik bakış açısı ile kruvaziyer liman yer seçiminde göz önünde bulundurulan kriterler ticari bir liman yer seçiminden faklı değildir. Kruvaziyer limanların yer seçimindeki ayırıcı özellik bölgenin turizm nitelikleri ve kruvaziyer hatların stratejileridir. Turizm sektörü açısından; kruvaziyer seyahatlerin temel amacı gidilecek destinasyonda var olan turistik çekicilikleri ziyaret etmektir. Kruvaziyer yolcuların ilgisini çekebilecek bir destinasyonun doğal, tarihi ve kültürel çekiciliklere sahip olması gerekmektedir. Yolcular uğradıkları her limanda yakın mesafeli turlar satın almakta ve şehir turlarına katılarak alış veriş yapmaktadırlar. Kruvaziyer limanlara baktığımızda, tarihi, kültürel ve doğal zenginliklere sahip olmasının yanı sıra halı, kilim, kuyum, hediyelik eşya, eğlence vb. hizmetler sunan destinasyonlar ve bu destinasyonlara yakın yerler olduğunu görmekteyiz. Örneğin Kuşadası Limanı, Efes Antik Kent e ve birçok ören yerine olan yakınlığının avantajlarından yararlanarak ülkenizdeki limanlar içerisinde % 38 lik olan en büyük payı almaktadır (Kuto, 2012). Ayrıca Kuşadası bir destinasyon olarak kruvaziyer gemilerle gelen turistlere kilim, kuyum, hediyelik eşya, eğlence vb. imkanlar da sunmaktadır. Kruvaziyer limanın yer seçimi yapılırken destinasyonda mevcut olan turistik çekiciliklerden bağımsız olarak düşünmek mümkün değildir. Seçilecek olan yer hem yatırımcılar, hem de kruvaziyer turizmi tercih edecek olan turistler açısından da ayrı ayrı öneme sahiptir. Bu nedenle kruvaziyer liman için yer seçimine karar verilirken iyi bir fizibilite çalışması ile öncelikle destinasyondaki çekiciliklerin belirlenmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra mevcut çekiciliklerin ulaşılabilir ve kruvaziyer turistler için uygun mesafede olması önemlidir. Kruvaziyer limanlar yüksek yatırım bedeline karşın sınırlı bir gelire sahiptir. Kruvaziyer liman işletmeciliğinde asıl kazanan liman değil bölge ekonomisidir. Bu yönü ile kruvaziyer liman yeri seçiminde bölgenin turizm özellikleri ön planda tutulmalıdır. Kaynakça Aktaş, G., (2007). Turistik Çekicilikler. O., Đçöz (Edit.), Genel Turizm: Turizmde Temel Kavramlar ve Đlkeler içinde (99-114). Ankara: Turhan Kitabevi. Alhemoud, A. M. ve Armstrang, E. G., (1996). Image of Tourism Attractions in Kuwait. Journal of Travel Research. 34 (4): Besculides, A., Lee M. E. ve McCormick, P. J., (2002). Residents Perceptions of the Cultural Benefits of Tourism, Annals of Tourism Research, 29 (2):

17 Choice of Destination: A Case Study of Taiwan, Tourism Management, 30: CLIA, Cruise Lines International Association (2013) North America Cruise Industry Update. CLIA, Cruise Lines International Association (2013) The Cruise Indusrty. Coşar, Y., (2013). Yavaş Şehir (Cittaslow) Olgusunun Turist Davranışları ve Yerel Halkın Kentsel Yaşam Kalitesi Algısına Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Đzmir. Cooper, C. vd., (2005). Tourism: Principles and Practise. Essex: Prentice Hall. Cruise Industry Overview (2013) Florida-Caribbean Cruise Association. Deniz Turizmi Yönetmeliği, Tarihli 27298Sayılı Resmi Gazete Duman, T. ve Kozak, M., (2013).Türk Turizm Ürünü: Rekabet ve Farklılaştırma. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi. 24 (1): Frankel, Ernst. G. (1987) Port Planning and Development. John Wiley & Sons: New York. s: Geoldner, C. R. ve Ritchie, J. R. B., (2003). Tourism: Principles, Practise, Philosophies. New Jersey: John Wiley & Sons. Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik, Tarihli 20594Sayılı Resmi Gazete Kim, S. S., Lee, C. K. ve Klenosky, D. B., (2003). The Influence of Push and Pull Factors at Korean National Parks, Tourism Management, 24: Klenosky, D. B., (2002). The Pull of Tourism Destinations: A Means-End Investigation. Journal of Travel Research. 40: Kuto, (2012). Dünyada ve Türkiye de Kruvaziyer Turizmi ve Kuşadası Limanı, Kuşadası/Aydın: KUTO Araştırma Yayınları. Mehmetoğlu, M. ve Abelsen, B., (2005). Examining the Visitor Attraction Product. Tourism Analysis. 4: Oral, E., Z., Coşar, Y., Kişi, H., Danacı. A., (2014), Fethiye Kruvaziyer Limanı Fırsat Analizi, Fethiye Sanayi ve Ticaret Odası. Peleggi, M., (1996). National Heritage and Global Tourism in Thailand, Annals of Tourism Research, 23 (2): Prayag, G. ve Ryan, C., (2011). The Relationship Between the Push and Pull Factors of a Tourist Destination: The Role of Nationality An Analytical Qualitative Research Approach. Current Issues in Tourism. 14 (2): Richards, G., (2002). Tourism Attraction Systems: Exploring Cultural Behavior. Annals of Tourism Research. 29 (4): Usta, Ö., (2001). Genel Turizm. Đzmir: Anadolu Matbaacılık.

18 Yoon, Y. ve Uysal, M., (2005). An Examination of the Effects of Motivation and Satisfaction on Destination Loyalty: A Structural Model, Tourism Management, 26: Yurtseven, H. R. ve Can, E. (2002). Gökçeada daki Turizm Çekiciliklerinin Đmajı: Đlk Kez ve Birden Fazla Gelen Turistler Açısından Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi. 13(2):