Sınıf. Yönetimi. Editör: Zeki KAYA

Transkript

1 Sınıf Yönetimi Editör: Zeki KAYA Musa GÜRSEL Çoşkun BAYRAK Esmahan AĞAOĞLU Şükrü ADA İlhan AKAR Mehmet AKSÜT Bahadır ERİŞTİ Vural HOŞGÖRÜR İsa KORKMAZ Mehmet E. SARDOĞAN Ömer F. TUTKUN Filiz ÇETİN Şaban ÇETİN 13. BASKI

2 Editör: Prof. Dr. Zeki KAYA SINIF YÖNETİMİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Şubat Baskı: Şubat 2012 Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Uğur Sarıer Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara ) Yayınevi Sertifika No:14749 Matbaa Sertifika No:13987

3 ÖN SÖZ Hizmet öncesi öretmen yetitirme programlarnda; alan bilgisi, meslek bilgisi ve genel kültür bilgisi kazandrmaya yönelik dersler vardr. Öretmenlik meslek bilgisi kazandrmaya yönelik dersler arasnda Snf Yönetimi de yer almaktadr. Bu ders; dier derslerde kazanlan bilgilerin etkili bir biçimde snf ortamna nasl aktarlacan ve snfn nasl yönetileceini ortaya koymaktadr. Öretmen adaynn ve öretmenin etkili bir öretim lideri olabilmesi, snf yönetimi konusunda bilgilenmesine ve bildiklerini doru biçimde uygulayabilmesine baldr. Bu kitap, öretmen adaylarnn ve öretmenlerin snf yönetimi konusunda bilgi edinmelerini ve edindikleri bilgileri etkili bir biçimde uygulamaya dönütürebilmelerine yardmc olmak üzere hazrlanmtr. Eitim Fakültelerinin yeniden yaplandrlmas sonucunda Yüksek Öretim Kurulunca önerilen Snf Yönetimi Dersi Kur Tanmna bal kalnarak hazrlanan bu kitapta ekip yaklam temel alnmtr. Kitabn yayna hazrlanmasnda ekip yaklam anlaynn tüm kurallarna uyulmasna; kitabn biçim, içerik ve teknik özellikleri bakmndan son yllardaki yeni anlaya ve gelimelere uygun olarak hazrlanmasna özen gösterilmitir. Bu balamda, Snf Yönetimi kitab çok yazarl bir yapt olarak hazrlanmtr. Yazar kadro, uzmanlk alanlarna ve farkl üniversitelerden olularna göre belirlenmi ve bu yaptn ortaya çkmas ksa bir sürede gerçeklemitir. Çou farkl üniversitelerde görevli yazarlar, Snf Yönetimi Dersinin Kur Tanmna uygun bir yapt ortaya koymak ve bu alanda iyi örnek vermek için gereken önem ve özeni göstermeye çalmtr. Bu çalmann öretmen adaylarna ve u anda öretmen olarak çalanlara az da olsa katk getirmesi yazar kadrosunu mutlu klacaktr. Snf Yönetimi kitab farkl söylem ve sunumla siz deerli okuyucularn yararna sunulmutur. Çada düüncelerin yansmalar olarak sunulan bu yaptn ülke genelinde yaygnlamas ve kabul görmesi sizin ilginiz ve tercihinizle salanacaktr. Bugüne kadar verdiiniz destee ve güvene teekkür ediyor, çalmalarmza ivme katan görü ve önerilerinizi sinifyonetimi@hotmail.com adresinden bizimle paylamay sürdürmenizi diliyoruz. Ankara, ubat 2012 Prof. Dr. Zeki KAYA iii

4 BÖLÜMLER ve YAZARLARI 1. Bölüm: Snf Yönetimi ile lgili Genel Olgular Prof. Dr. Esmahan Aaolu, Anadolu Üniversitesi, Eitim Fakültesi 2. Bölüm: Eitim Mekanlarnn Tasarmnda Ergonomi Ör. Gör. Dr. Filiz Çetin, Gazi Üniversitesi, Teknik Eitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. aban Çetin, Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eitim Fakültesi 3. Bölüm: Örenci Davranlarn Etkileyen Etmenler Yrd. Doç. Dr. lhan Akar, Gazi Üniversitesi, Mesleki Eitim Fakültesi 4. Bölüm: Olumlu Örenme Ortam Oluturma Prof. Dr. Zeki Kaya, Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eitim Fakültesi 5. Bölüm: letiim Yrd. Doç. Dr. Vural Hogörür, Mula Üniversitesi, Eitim Fakültesi 6. Bölüm: Örencilerin Güdülenmesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet E. Sardoan, Ondokuz Mays Üniversitesi, Eitim Fak. 7. Bölüm: Snfta Grup Etkileimi Prof. Dr. Cokun Bayrak, Anadolu Üniversitesi, Eitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Bahadr Eriti, Anadolu Üniversitesi, Eitim Fakültesi 8. Bölüm: Snf Düzeni Doç. Dr. Ömer F. Tutkun, Sakarya Üniversitesi, Eitim Fakültesi 9. Bölüm: Derslerle lgili Süre Kullanm Yrd. Doç. Dr. Mehmet Aksüt, Mega Eitim Danmanl Merkezi, Uak 10. Bölüm: stenmeyen Davranlarn Önlenmesi Doç. Dr. sa Korkmaz, Selçuk Üniversitesi, Eitim Fakültesi 11. Bölüm: Snf çi Olas Sorunlara Kar Alnabilecek Önlemler Yrd. Doç. Dr. ükrü Ada, Atatürk Üniversitesi, Kazm Karabekir Eit. Fak. 12. Bölüm: Öretim Yl Öncesi Hazrlklar Prof. Dr. Musa Gürsel, Selçuk Üniversitesi, Eitim Fakültesi iv

5 ÇNDEKLER Ön söz... iii çindekiler... v Çizimler... ix BÖLÜM 1 SINIF YÖNETM LE LGL GENEL OLGULAR (ss: 1-42) Giri...3 Örgüt ve Yönetim...3 Eitim Yönetimi ve Okul Yönetimi...7 Snf Yönetimi...10 Snf Yönetimi Yaklamlar...16 Özet...33 Deerlendirme Sorular...35 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...38 BÖLÜM 2 ETM MEKANLARININ TASARIMINDA ERGONOM (ss: 43-85) Giri Ergonomiyle lgili Temel Kavramlar Eitim Mekanlarnn Planlanmas Eitim Mekanlarn Alglamada Etkili Olan Etmenler Eitim Araçlarnn Ergonomik Kullanmndaki Önemli Noktalar Bilgisayarl Örenme Kaynaklar ve Bilgisayar Destekli Örenme Ortamlarnn Düzenlenmesinde Ergonomi Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar v

6 BÖLÜM 3 ÖRENC DAVRANILARINI ETKLEYEN ETMENLER (ss: ) Giri...89 Snf D Etmenler...89 Snf çi Etmenler...96 Olumsuz Etmenlere Kar Alnacak Önlemler Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar BÖLÜM 4 OLUMLU ÖRENME ORTAMI OLUTURMA (ss: ) Giri Örenme ile lgili Genel Olgular Örenme Ortam Olarak Okul Demokratik Örenme Ortam Olarak Okul Olumlu Örenme Ortam Oluturmada Öretmen Davranlar Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar BÖLÜM 5 LETM (ss: ) Giri letiimin Anlam letiim Süreci Okulda letiim Öretmen-Velî letiimi Öretmen-Yönetici letiimi Öretmen-Öretmen letiimi Öretmen-Örenci letiimi Örenci-Örenci letiimi letiimde Engeller Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar vi

7 BÖLÜM 6 ÖRENCLERN GÜDÜLENMES (ss: ) Giri Güdülenmenin Anlam Güdü ve Güdülenme Türleri Güdülenme ve Örenme Güdüleme Yaklamlar Örencileri Güdüleyebilmek çin Öneriler Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar BÖLÜM 7 SINIFTA GRUP ETKLEM (ss: ) Giri Snfn Temel Özellikleri Snf Ortamnda Örenci Gruplar ve Örenme Takmlarnn Oluturulmas Takmla Örenmenin Örenmeye Katklar Takmla Örenmenin Planlanmas Örenme Takmlarnn Yönetilmesi Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar BÖLÜM 8 SINIF DÜZEN (ss: ) Giri Snf Yönetimi ve Snf Düzeni Snf çi Fiziksel Düzen Snf çi Fiziksel Düzenin Deikenleri Snf Yerleim Düzeni Örnekleri Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar vii

8 BÖLÜM 9 DERSLERLE LGL SÜRE KULLANIMI (ss: ) Giri Ders Öncesinde Süre Kullanm Derse Balarken Süre Kullanm Derste Süre Kullanm Ders Sonunda Süre Kullanm Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar BÖLÜM 10 STENMEYEN DAVRANILARIN ÖNLENMES (ss: ) Giri stenmeyen Davran stenmeyen Davranlarn Önlenmesine Yönelik Yaklamlar stenmeyen Davranlara Kar Önlemler Ceza Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar BÖLÜM 11 SINIF Ç OLASI SORUNLARA KARI ALINABLECEK ÖNLEMLER (ss: ) Giri Örencilerde Uyum ve Davran Bozukluklar Örencilerin Sorun Davran Sergilemesinin Kaynaklar Snf çi Olas Sorunlar Önlemede Öretmen Davranlar Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar viii

9 BÖLÜM 12 ÖRETM YILI ÖNCES HAZIRLIKLAR (ss: ) Giri Okulda ve Snfta lk Günler Ailede Öretim Öncesi Hazrlklar Görenlerin Temini ve Yetitirilmesine likin Hazrlklar Fiziksel Ortamla lgili Hazrlklar Eitim ve Öretim Etkinliklerinin Planlanmasna likin Hazrlklar Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ÇZMLER Çizim 1: Ortak Deneyim Alan Çizim 2: Alglama Süreci Çizim 3: letiim Süreci Çizim 4: Maslow un Gereksinimler Sral Snflamas Çizim 5: Bir Sistem Olarak Eitim, letiim Süreçleri ve Eitim Program Ögeleri ile Snf Yönetimi-Düzen Örüntüsü Çizim 6: U Düzeni Yerleim Biçimi Çizim 7: U Düzeni Yerleim Biçimi Çizim 8: Ekip Çalmas Yerleim Biçimi Çizim 9: Konferans Masas Yerleim Biçimi Çizim 10: Konferans Masas Yerleim Biçimi Çizim 11: Daire Biçiminde Yerleim Çizim 12: Daire Biçiminde Yerleim Çizim 13: Gruplarn Gruplanmas Yerleim Biçimi Çizim 14: Çalma stasyonu Yerleim Biçimi Çizim 15: Proje ya da Özel Çalma Gruplarnn Yerleim Biçimi Çizim 16: Allm Yerleim Biçimi ix

10

11 1. BÖLÜM SINIF YÖNETM LE LGL GENEL OLGULAR Örenme Hedefleri Bu bölümü çaltktan sonra; snf yönetimi ile ilgili temel kavramlar tanmlayabilecek, snf yönetiminin eitim yönetimi ve okul yönetimi ile ilikilerini açklayabilecek, snf yönetimini etkileyen etmenleri ayrt edebilecek, snf yönetiminde öretmenin rol ve görevlerinin farknda olabilecek, snf yönetiminin boyutlarn açklayabilecek, snf yönetimi yaklamlarn snf içinde uygulayabilecek, snf yönetimini etkileyen yeni gelimeleri açklayabilecek, farkl snf yönetimi tarzlarn snf içinde uygulayabileceksiniz. çindekiler Örgüt ve Yönetim Eitim Yönetimi ve Okul Yönetimi Snf Yönetimi Snf Yönetimi ile ilgili Etkinlikler Snf Yönetimi Yaklamlar Snf Yönetimini Etkileyen Yeni Gelimeler Snf Yöneticisi Olarak Öretmen Öretmenlerin Snf Yönetimi Biçimleri Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar Esmahan Aaolu* (Prof. Dr.) *Kütahya da domutur. lk ve orta örenimini Kütahya da tamamlamtr. stanbul Üniversitesi nde lisans, Anadolu Üniversitesi nde yüksek lisans, Hacettepe Üniversitesi nde doktora örenimi görmütür ylnda docent, 2005 ylnda professor olmutur. u anda Anadolu Üniversitesi Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü nde öretim üyesidir.

12 248 Snf Yönetimi verdii belirlenmitir. Aratrmalar sonucu, krmz, sar, turuncu ve parlak kahve renge boyanm, alçak tavanl ve scak akkor kl odalarda bulunan insanlarn kendilerini daha rahat hissettikleri; mavi, yeil, donuk veya beyaz renkle boyanm ve florasan kl odalarda insanlarn kendilerini souk bir ortamda ve rahatsz hissettikleri ortaya konulmutur. Okul ve snf ortamlar için renklerin özenle seçilmesi gerekir. Snftaki duvarlarn rengi kadar eyalarn da renkleri önemlidir. Örencilerin ya düzeyleri göz önünde bulundurularak eyalarn renklerinin seçiminde ve uyumunda özen gösterilmelidir. Snfta iyi bir renk ahenginin salanmas estetik duygular gelitirir, zihinsel süreçlerin örenmeye güdülenmesi üzerinde uyarc etki yaratr. Bu nedenle öretmen, snfn ve araç-gereçlerin özelliklerine uygun, örencilerin görülerini alarak renkler seçmeye çaba göstermelidir. Gürültü: Gürültü snf içi etkileimi olumsuz yönde etkileyen bir deikendir. Gürültü güdülenmeyi ve odaklamay engeller. Ayrca, gürültü, stres yapan, fiziksel ve ruhsal sal bozucu bir etkendir ve bir tür çevre kirliliidir. Öretmen, örencilerin ilgi, dikkat ve katlmlarn her durumda uyank tutmaldr. Gürültü iletiimi engelleyen, zihni yoran ve hareketleri azaltan bir etkendir. Öretmen snfta sakin bir öretim ortam salamas için gürültüyü engellemeli ve yok etmelidir. Genellikle gürültü derse yönelik ilgisizlik, dikkat ve güdülenme eksiklii ya da kayg gibi nedenlere bal olarak ortaya çkar. Gürültüyü engellemek için, öncelikle nedenler saptanmal ve örencilere gürültünün olumsuz bir davran olduu açklanmaldr. Örnein; arkada ile konuan bir örenciyi konuya ilikin sorular yönelterek dikkatini çekmeli, snfta birden fazla gürültü yapan varsa sesini yükseltmeden, uyarmadan bir süre durumun farknda olduunu belirten bir ifade ile beklemelidir. Ancak baz durumlarda, özellikle ilköretimin birinci basamandaki snflarda gürültülü durumlarn olmas ve bundan yararlanlmas kanksanmaldr. Snf dndan gelen gürültünün engellenmesi güç olabilir, ancak snf içinden kaynaklanan gürültüyü azaltmann temel yolu, snf kurallarnn gürültüyü de içermesi ve bu kurallara hem öretmen hem de örenci tarafndan özenle uyulmasdr. Görünüm (Estetik): Okulu temiz, düzenli tutmak ve güzelletirmek, okulu en iyi ekilde kullanabilmenin temel koullardr. Okulun yan sra snfta yer alan nesnelerin uyumlu olmas ve amaçlara uygun bir dizili içinde sralanmas gereklidir. Snfn genel görünümü ve estetii hem örenci hem de öretmen açsndan önemlidir. Snfa etkili bir görünüm kazandrmak, uygun bir alan kullanma

13 Snf Düzeni 249 duyarln, renk seçimini ve amaç-araç dengesini salamay gerektirir. Snfn görünümünde güzellik ve uyumu, örenciyi güdüler ve baarsn artrr. Snf rahatl salamann yan sra çekici de olmaldr. Öretmen snf görünümünde güzellik ve uyumun olmasna özen göstermelidir Snf ölçülerinin uyumu, tavann bask olmamas, duvarlarn boyal, eya ve duvar renklerinin ve yerleimlerinin uyumlu, pencerelerin geni, mobilyalarn çekici, perde, çiçek, masa örtüleri, panolar, tablolar ve eyalarn yerletirme biçimi ve temizlii örencilere çekici gelmeli, görünümü k ve güzel olmaldr. Bu etkenlere özen gösterilmesi, snf ortamnn görünümünü güzelletirir, iç açc ve benimsenen bir hale getirir. Ayrca, uygun bir görünüm örenciyi olumlu yönde etkiler ve örencinin seçici bir kiilik kazanma bilinci gelitirmesine de katkda bulunur. Ik-Aydnlatma: Ik insan psikolojisi üzerinde etkili olan bir deikendir. Snfta eitim etkinliklerinin etkili ve rahat bir ekilde gerçeklemesi için yeterli k, n geli yönü, n rengi, yansmas gibi özellikler dikkate alnmaldr. Ar ya da yetersiz k, n yönü, yansmas ve rengi ilgiyi datr, gözü yorar, zihnin gevemesine ya da ar duyarl hale gelmesine neden olur. Ayrca öretmen ve örencinin iini güçletirir, hareketlerini azaltr ve gerginlie neden olur. Snfta k dolayl gelmeli, olanaklar ölçüsünde doal aydnlanma yollar kullanlmaldr. Ik ve pencere düzeni günee ve mevsimlere göre ayarlanabilir olmaldr. Havalandrma: Snfn fiziksel özelliklerinden bir dieri olan havalandrma biyolojik anlamda kalbi ve beyni, psikolojik anlamda da örencinin örenme sürecine katlmn etkiler. Örnein; havasz, yeterince oksijenin bulunmad bir snf ortamnda örencilerin uyuuk, isteksiz, yorgun olduklar gözlenir. Oksijen azl örencileri dikkatsiz ve uykulu yapar. Etkinlikler srasnda bozulan snfn havalandrmas ders aralarnda yaplmaldr. Öretmen snfn havalandrlmas konusuna özen göstermelidir. Örenme ve lgi Köeleri: Snfta, resim, broür, yazlarn asld duvar panolar, bülten tahtalar; kitap, dergi, gazetelerin olduu bir oturma-dinlenme yeri; örencilerin etkinliklerini sergiledikleri gösteri alanlar; snf ya da okulda örenciler için teknoloji destekli oyun alanlar gibi ilgi ve örenme köeleri bulunmaldr.