TEMEL KOKPİT SİSTEMLERİ UÇUŞ BİLGİLERİ. 2017, Erdenay Güler

Transkript

1 TEMEL KOKPİT SİSTEMLERİ UÇUŞ BİLGİLERİ

2 GİRİŞ Bu doküman, Boeing 737 in NG versiyonunu konu almakta olup temel kokpit sistemleri ve uçuş bilgilerini içermektedir. Bu sistemler, Flight Simulator de bulunan Default Boeing ile büyük ölçüde benzerlik gösterir fakat farklı olduğu alanlar da bulunmaktadır. 737 de bulunan paneller aşağıdaki gibidir;

3 PRIMARY FLIGHT DISPLAY PFD, uçağın ana uçuş göstergesidir. Sol taraftaki kutu içerisinde uçağın hızı knot cinsinden 152 olarak gözükmektedir. Hemen yanında bulunan pembe kutu ise (5 numara) Autothrottle paneline girilen hızın gösterir. (Bu panele daha sonra değineceğiz.) Bu aynı şekilde göstergenin sol üst köşesinde de bulunur. (1 numara) Altta yer alan GS (Ground Speed) de hızı belirtir. (6 numara) Sağ taraftaki şeritte bulunan kutucukta ise uçağın irtifası feet cinsinden 160 olarak gözükmektedir. Yükseklik göstergesinin yanında da Vertical Speed göstergesi yer alır. (7 numara) Bu gösterge bize uçağın dakikada kaç feet yükseldiğini ya da alçaldığını bildirir. Yükseliyorsa göstergenin içerisinde yukarıya doğru bir çubuk, alçalıyorsak aşağı doğru bir çubuk belirir. Şeritin en üstünde pembeyle yazılmış 6000 ibaresi (4 numara) ise Altitude paneline girilen irtifa bilgisidir. Ortada ise Suni Ufuk Göstergesi yer alır. Kahverengi kısım yeryüzünü simgelergen, mavi kısım ise gökyüzü anlamına gelir. Ortada bulunan pembe Flight Director dur. Aktif olduğu zaman göstergenin üzeinde FD simgesi belirir. Ekranın en üstünde yer alan 3 adet bildirimin bulunduğu kısım ise otomatik pilotun hangi özelliklerinin kullanıldığına dair bilgi verir. (2 numara) Otomatik pilot bilgisinin hemen altında bulunan kısım ise uçağın GPS ve uzaklık bilgilerini verir. (3 numara) Göstergenin en altında bulunan pusulada uçulan baş bilgisi yer alır. (8 numara) 155 derece güney. PFD nin klavye kısayolu Shift+7 dir.

4 MULTI FUNCTION DISPLAY MFD, özet olarak uçağın navigasyon bilgilerini içeren bir göstergedir. Genel anlamda uçağın bulunduğu konum, hedefe olan uzaklık gibi bilgiler bulunur. Sol üstte bulunan GS 139 (Ground Speed) uçağın yer hızını simgeler. (1 numara) Hemen yanındaki TAS 136 (True Air Speed) ise uçağın gerçek hızını gösterir. (2 numara) Bu deniz seviyesi ve sabit hava basıncından sistemlerin ölçmüş olduğu bir türdür. Burada basınç sabit şekilde ele alındığı için PFD de gözüken hız değerlerinden daha yüksek çıkacaktır. PFD deki IAS yani Indicated Air Speed (İndirgenmiş Hava Hızı) pilot için daha önemlidir çünkü havada bulunan her türlü basınç ve değişkenler hesaplanarak hız bilgisi PFD ye yansıtılır. Özetle bu sistemdeki sonuçlar daha doğrudur. En tepede bulunan yeşil renkli 151 rakamın uçağın uçmakta olduğu baş bilgisini gösterir. (3 numara) Pembe çizgiler ise navigasyona girilen uçuş rotasıdır. (4 numara) MFD nin klavye kısayolu Shift+8 dir.

5 PRIMARY AND SECONDARY ENGINE INDICATIONS Motorlarla ilgili bilgilerin ve uyarıların yer aldığı göstergedir. Sol üst köşede bulunan TAT simgesi (Total Air Temperature) havadaki sıcaklığı belirtir. (1 numara) Ekranın sol tarafındaki gösterge birinci motoru yani ana motoru, diğeri ise ikinci motoru simgeler. N1 simgesi % cinsinden motorların kullanım oranlarını gösterir. (2 numara) EGT, yakıt-hava oranıdır. Uçaklarda motorların çalıştırma işlemine başlanabilmesi için belirlenmiş bir hava ve yakıt miktarı gereklidir. Çalıştırmaya başladığınızda motorlara bir miktar hava ve yakıt girer, ardından daire içerisindeki değerler yükselir, uygun değerlere geldiğinde ise motorlar çalıştırılır. (3 numara) N2 - High Pressure Turbine Shaft: Yüksek Basın Türbini nin dönüş miktarını gösterir. (1 numara) FF - Fuel Flow: Yakıtın akış miktarıdır. (2 numara) OIL PRESS: Motorun yağ basıncı hakkında bilgi verir. (3 numara) OIL TEMP: Motorun yağ sıcaklığı hakkında bilgi verir. (4 numara) OIL QTY: Kullanılabilir yakıt miktarını litre cinsinden gösterir. (5 numara) VIB: Motorlardaki titreşim oranıdır. (6 numara) Sağ alt köşedeki göstergeler yakıt bilgilerine aittir. Pilota uçaktaki yakıt miktarını galon cinsinden belirtir. CTR, merkez tanktaki yakıt miktarıdır. 1 numaralı tank sol kanatta yer alır, 2 numaralı tank ise sağ kanatta yer alır. (4 numara) Sağ üst köşedeki kısım da motorlara ait uyarı ve arızaların bildirildiği alandır. (5 numara) Klavye kısayolu Shift+9 dur.

6 ATTITUDE INDICATOR Durum Cayrosu, yedek suni ufuk göstergesidir. Pilota uçağın yatışı ve yunuslaması konusunda bilgi verir. Yeryüzünü sembolize eden siyah kısım, gökyüzünü sembolize eden mavi kısım ve bunların birleşimi üzerinde olan uçak maketinden (1 numara) meydana gelir ve sağ alt köşesinde ayar düğmesi bulunur. (2 numara) Uçakta meydana gelebilecek elektronik arızalara bağlı olarak dijital ekranların çalışmaması durumunda bu yedek göstergeler kullanılır. Dolayısıyla bu paneller dijitallerden bağımsız olarak çalışırlar. ALTIMETER INDICATOR Uçakta bulunan yedek göstergelerden birisidir ve uçağın hız-irtifa durumu hakkında bilgi verir. Dijital bölümde bulunan altimetre değeri (1 numara), göstergenin sol alt köşesinde Baro düğmesiyle değiştirilir. (2 numara) IAS yazan kısım ise uçağın İndirgenmiş Hava Hızı dır. (3 numara)

7 UÇAKLARDA FREN SİSTEMİ Uçakların seyir hızı neredeyse ses hızına denktir ve iniş hızları ortalama 250 km dir. Pistlerin uzunlukları ve hava koşullarına bağlı olarak zeminlerin durumları üzerine iniş ağırlıklarını da hesaba katarsak uçakların durdurulması çok zor bir iştir. Bu konuda tek bir sistem değil, birden fazla durdurma yöntemi karşımıza çıkar. Uçaktaki Auto Brake Switch göstergesine geçiş yapmadan önce bu durdurma yöntemlerine üzerine birkaç bilgi verelim. SPOILER Uçaklar yüksek hızla piste indikleri için temastan sonra dahi kanatları kaldırma kuvvetine sahiptir. Bunun için değdikten sonra yapılan ilk iş kanatların kaldırma kuvvetini ortadan kaldırmak yani Spoiler adı verilen sistemi çalıştırmaktır. Uçuşlarını kanatların yanından alan yolcular inişin hemen ardından üzerinde panellerin yukarı kalktığını görecektir. Bu paneller kanatların yapısını bozar ve uçak tüm ağırlığıyla piste tutunur. Spoilerlara aynı zamanda Speed Break de denir. Sebebi yüksek hızda açıldığında hızı yavaşlatmalarıdır. Bu şekilde tekerleklerde bulunan frenler uçağı rahat şekilde durdurabilir. Buradaki kritik nokta bu panellerin en erken şekilde açılmasıdır çünkü ne kadar erken açılırsa uçak o kadar kısa sürede yavaşlar. Bunun yolu da inişten önce arm konumuna alınmasıdır, bu otomatik olarak açılmalarını sağlar.

8 FRENLER En önemli sistem ana iniş takımlarının tekerleklerinde bulunan fren sistemleridir. Kısa pistlere inildiği ya da kalkışın iptal edilip acil frenleme yapıldığı gibi durumlarda bu frenler çok fazla yüke maruz kalır ve ciddi derecede ısınır. Bu sebepten dolayı büyük uçaklara yük eşit şekilde dağıtılsın ve fazla ısınmanın önüne geçilsin diye çok sayıda tekerlek konulur. Frenleme verimini artırmak için ayrıca Anti-skid adında bir sistem daha kullanılır. Bu, piste temastan sonra her bir tekerliğin dönüşünü kontrol eder. Sistem eğer bir tekerleğin diğerlerinde daha az döndüğünü tespit ederse o tekerlek üzerindeki frenlemeyi hafifletir. Yağmur ve karlı havalarda çok etkilidir. DIFFERENTIAL BRAKING Uçaklarda da fren için pedal bulunur fakat bu sayı otomobillerdeki gibi tek değildir. Pilotun ayaklarının altında bulunan frenlerden sağdaki basarsanız sağ iniş takımı, soldakine basarsanız sol iniş takımı üzerine fren uygulamış olursunuz. Fakat buradaki önemli nokta şudur, pedalın ortasına değil en üst kısmına basılması gerekir. Her iki iniş takımına farklı oranda frenleme yapabilme şansı sunan bu sisteme Differential Braking denir.

9 THRUST REVERSER Bu da motor frenleme sistemidir. Bu sistemde motorun içindeki hava akışı, pilotların gaz kolları üzerinde bulunan kolları geri çekmesi aracılığıyla açılan panellerle ön tarafa yönlendirilir. Motorun o esnada fren gücünü artırmak için de gaz pedalları ileri itilir. Bu şekilde öne yönlendirilen hava artar ve uçak yavaşlar. İnişin hemen ardından yoğun bir gürleme sesi duymanız bu sistemin çalışmaya başladığı anlamına gelir. Çok efektif bir sistemdir, tekerleklerin ve frenlerin maruz kaldığı yükleri azalttığı için hem tekerlek hem frenin ömrünü uzatır. Ek olarak Thrust Reverser teorik anlamda havadayken de açılabilir fakat bu uçağın düşmesine sebebiyet verecektir. AUTO BRAKE SWITCH Pilotlar her inişte fren sistemini yukarıdaki gibi kullanmaz. Tabii ki bunun da otomatik yönü vardır. Burada pilotlar, inecekleri pistin uzunluk durumunu, uçak ağırlığını ve hava koşullarına bağlı olarak zeminin durumunu hesaba katarak Switch in üzerinde bulunan Max seçeneklerini arasndan istediklerini ayarlar. İniş itibariyle de yapılan tercihe göre bilgisayarlı frenleme ile uçak yavaşlama başlar. Burada sık kullanılan tercih 2 dir fakat pist kısa, ıslak ya da karlı ise Max seçilir.

10 FLAP - SLAT Auto-Brake Switch in hemen yanında Flap göstergesi bulunur. 0, toplu olduklarını gösterir, 40 ise maksimum seviyede açıldıklarını belirtir. Yolcuklarını kanatlara yakın bir yerden cam kenarında yapanlar kanadın arka tarafında ve ön tarafında aşağı yukarı açılan bu parçaları görmüştür. Flaplar arkaya doğru uzatılınca kanadın şeklinde değişiklik meydana gelir, yani kanadın yüzeyi büyümüş olur. Bu da kaldırma kuvvetini arttırdığından, pilota kalkış ve iniş esnasında düşük süratlerde uçağı havada daha rahat kontrol etmesini sağlar. Kalkıştan belli bir süre sonra uçak süratlendikçe kademeli şekilde kapatılır ve iniş için yaklaşırken sürat azaldıkça yine kademeli olarak açılırlar. İnişte kullanılmaz ise uçak yavaşlayamaz ve büyük bir hızla piste iner ve pistin sonuna kadar uçağı durdurmak mümkün olmayabilir. İniş için açılması geri sürtünmeyi de arttıracağı için pilot da gücü artırmak için gaz kollarını açacaktır. Bu sırada motor sesindeki artış da yolcular tarafından hissedilir. Kalkıştan önce açılan Flaplar, kaldırma kuvvetini artırarak, daha kısa mesafede kalkış yapma imkanı sağlar. Kanatların önünde bulunan Slatların görevi ise Flaplar gibi havanın akış yönünü değiştirerek bazı durumlarda daha fazla kaldırma kuvveti sağlamaktır. Boeing için değerler şunlardır; Knots, Knots, Knots, Knots, Knots, Knots, Knots, Knots. Klavye kısayolları F5: tamamen kapatır, F6: kademeli kapatır, F7: kademeli açar, F8: tamamen açar.

11 THROTTLE PANEL Elevator Trim Indicator: Uçağın alçalma ve yükselme hareketlerinden sorumlu kanatçıktır. Uçuş esnasında lövye serbest bırakılırsa yükselme alçalmada bozulmalar meydana gelir, bunu önlemek için kullanılır. (2 numara) Throttle Control: Motorlara ait güç kollarıdır. Her iki motora da aynı ölçüde güç verilmesi gerekir, aksi takdirde uçak gücün fazla olduğu yerin tersine doğru hareket eder. (4 numara) Reverse Control: Yukarıda bahsedilen Thrust Reverser sisteminin kullanıldığı kollardır. Yukarı doğru çekildiğinde hava akımını ters yöne çevirip uçağı yavaşlatır. (3 numara) Speed Brake Lever: Süzülüş sırasında hızlanmaması için kademeli olarak kullanılıp uçağın yavaşlamasını sağlar. Arm konumunda bulunması ise frenlerin hazır durumda olduğunu, piste temasın ardından otomatik açılacağı anlamına gelir. (1 numara) Flap Lever: Yukarıda bahsedilen Flap sisteminin kademeli olarak açılıp kapatılmasını sağlar. (5 numara) Master Starter Switch: Motorlara yakıt akışını sağlamak için valf kapaklarını açan, motorların çalıştırılmasını ve durdurulmasını sağlayan kollardır. (6 numara) Parking Brake Switch: Park frenini açıp kapatır. (7 numara)

12 Engine Fire Supression: İlgili motorlarda çıkabilecek yangın ile ilgili söndürme sistemlerini devreyen sokar. (1-2 numara) APU Fire Supression: APU da çıkabilecek yangın ile ilgili söndürme sistemlerini devreyen sokar. (2 numara) RADIO AND NAVIGATION PANEL Kule ve yer hizmetleriyle bağlantı kurulabilmesini sağlayan paneldir. Active kısmı kullanılan, Standby kısmı ise beklemede olan frekansları gösterir. Yeni ayarlama yapmak için Standby bölümünden yeni frekans girilip ortadaki oka basılarak atanır. ILS (Aletli İniş Sistemi) inişlerde de aynı sistem geçerlidir. Klavyeden Alt tuşuna basılarak dünya haritası açılır ve inilecek pistin ILS frekansı bulunur. İlgili frekans Standby bölümüne girilerek oka basılıp aktif hale getirilir.

13 OVERHEAD PANEL DC Volts: Elektrik ihtiyacının nereden temin edileceğini ayarlayan paneldir. (1 numara) Batt: batarya, Gen1: 1 numaralı motorun beslediği jeneratör ile, Gen2: 2 numaralı motorun beslediği jeneratör ile, APU Generator: APU nun beslediği jeneratör ile. Altta yer alan BAT tuşu bataryaları açıp kapamaya yarar. Motorlar ve APU çalışmadığı zaman güç bataryadan sağlanır. Uzun süre kullanılırsa tükenir, takibi işaretlenen ekrandan yapılır. Panel Bright: Panel ışıklandırmalarını açıp kapatır. (2 numara) No Smoking / Fasten Belts Switch: Yolcular için pilot tarafından verilen emniyet kemerleri ve sigara uyarılarına dair butonlardır. (3 numara) APU Starter Switch: APU, motorların çalışmadığı ya da arıza yaptığı durumlarda uçak için gerekli olan elektriğin sağlandığı harici güç ünitesidir. Motorların ilk çalıştırılması için gerekli olan enerjiyi sağlar. (9 numara)

14 Generator Systems: Gen1 ve Gen2 ilgili motorların beslediği jeneratörleri kontrol eden butonlardır. Uçuş süresince aktif olmak zorundadır aksi takdirde elektrik APU ya da bataryalardan alınmak zorunda kalınır ve bu da elektriğin kısıtlı süre içerisinde sağlanmasına sebep olur. APU GEN ise, motorların devre dışı olduğu durumda APU da sağlanan gücün kullanılmasını sağlayan butondur. APU, bataryaların da güç kaynağıdır. Motor arızalarında bataryalar otomatik devreye girer, eğer APU çalıştırılmadan bataryalar kullanılmaya devam edilirse tüm güç çok kısa sürede kesilir. Onun için bu tür durumlarda önce APU çalıştırılmalıdır. (4 numara) Fuel Panel: Motorların ihtiyaç duydugu yakıtı kontrol eden yakıt pompalarının kontrolünü sağlar. (5 numara) L sol motoru, R ise sağ motoru temsil eder. Cross Feed de Çapraz Besleme Sistemi olarak adlandırılır. Motor göstergeleri kısmında bahsettiğimiz yakıt tankları arasında dengesiz dağılım oluştuğunda yakıtın fazla olan tanktan az olana aktarım sağlar. Anti-ice Switch: Wing Anti-ice kanat üzerindeki buzlanmayı, Engine Anti-ice ise motorlardaki buzlanmayı önleyici sistemlerdir. (6 numara) Hydraulic System Control Panel: de iki ana bir yedek hidrolik haznesi vardır. Haznelerden alınan hidroliği motorlara taşıyan pompalara Engine Hydraulic Pumps denir. Yanlarındaki iki elektrik pompası da hidrolik akışını sağlar. Sürekli açık tutulmalıdır ve Pushback işlemine başlamadan önce açılmalıdır. Üstte bulunan Low Pressure ikaz ışığı düşük seviyede hidrolik pompalandığı, Overheat ikaz ışığı da pompanın aşırı ısındığını gösterir. (7 numara) Landing Lights Switch: İniş takımı ışıklarının kontrolünü sağlar. (8 numara) Engine Starter Switch: Motorların çalışması için ilk komutun verildiği kısımdır. GRD ve FLT seçenekleri kullanılır. GRD aktif değildir, FLT ye alındığında Start Valve Open uyarısı motor bilgileri kısmında bahsettiğimiz uyarı panelinde sarı ışık şeklinde belirir. N1 ve EGT göstergeleri hızla yükselir, belirli seviyeye gelip durduktan sonra ilgili motorun altındaki IGN seçenekleri aktif hale getirilir ve motor çalışır. Motorlar çalıştıktan sonra da FLT tekrardan GRD pozisyonuna alınır. (10 numara) Position Lights Panel: Panelde yer alan gösterge ışıklarının kontrolünü sağlar. (11 numara)

15 IŞIKLARIN KULLANIM PROSEDÜRLERİ NAV - Navigator: Gece ve gündüz açılır. Park halinde olan uçağa girildiği an ilk açılacak, uçak seferden dönüp park ettikten sonra da son kapatılacak ışıktır. NAV butonu ON durumuna getirildiği zaman yanan ışıklar ve konumları; uçağın sağ kanadının ön köşesinde sabit yanan yeşil (sancak) ışık, uçağın sol kanadının ön köşesinde sabit yanan kırmızı (iskele) ışık, kokpit kabin ışıkları, yolcu kabini ışıkları. BCN - Beacon: Gece ve gündüz açılır. NAV dan sonra ve motorlar çalıştığı esnada yakılır. Uçak motorlarının çalıştığını gösterir. Motorlar kapatılıncaya kadar açık kalması gerekir. Konumları; uçak gövdesinin üstünde (tepesinde) ve altında olmak üzere 2 adet fasılalı yanan kırımızı ışıklardır, sürekli yanıp söner. TAXI (Kısa Far): Akşam üzeri ve gece açılır. Uçak kalkış için piste gitmeden önce taxi yolunda iken açılır. Kalkış pistinin başına geldiğinde Landing ışıkları da açılır. Sefer dönüşü uçak pisti terkedip taxi yoluna girdiği an Landing kapatılıp taxi ışığı açılır. Uçağın tip ve modeline göre adedi ve yerleri farklıdır. Genelde ön tekerlek süspansiyon takımlarına monte edilmişlerdir. Ayrıca bazı uçak modellerinde Runway Turn Light denilen uçağın yönüne göre hareket eden taxi ışıklarından az güçlü ışıklar da kullanılır. Bu ışıkta, uçak park ettiği an taxi ışıkları ile birlikte kapatılır. STROBE: Gece ve gündüz açılır. Uçak kalkış pistinin başında iken, kalkış izni verildiğinde genelde Landing ışıkları ile birlikte açılır. Uçak sefer dönüşü piste indikten sonra taxi yoluna girerken kapatılır. Strobe ışıkları da Beacon ışıkları gibi güçlü çakar ışıklardır. Her uçak modeline göre yanıp sönme zaman aralıkları farklıdır. Konumları; kanat uçlarındaki NAV ışıklarının yanında konumlandırılmış olarak, 1 adet sol kanat ucunda, 1 adet sağ kanat ucunda ve 1 adet de uçağın tam arkasındaki kuyruk alt bölümündeki konik uç bitiminde yer alır. Işığın rengi beyazdır. LANDING (Uzun Far): Gece açılır. Uçak modellerine ve tiplerine göre adedi ve bulundukları yerler farklıdır. Bazı uçaklarda arka tekerlek hizasındaki kanatların ön kısmında, bazı uçakların kanat önlerindeki gövde üzerinde, bazı uçak modellerinde hem kanat hem gövde üzerinde birer adet olmak üzere konumlandırılmışlardır. Uçağın önündeki pisti güçlü bir şekilde aydınlatır. Landing ışığı kalkış pisti başında iken kalkış izni verilidiği an açılır. Bazı uçak modellerinde Landing ışığı kuyruktaki şirket logosunu aydınlatan kuyruk ışığı ile birlikte çalışabileceği için şirketin reklamını yapmak amacıyla genelde uçak 10 bin feet irtifadan sonra kapatılır, tersi sefer dönüşü 10 bin feet irtifaya gelindiğinde açılır. Piste inişten sonra taxi yoluna girerken Landing kapatılıp taxi ışığı açılır.

16 AUTO PILOT PANEL Fire Warn: Motor, APU ya da diğer bileşenlerde çıkan yangını bildirir. (1 numara) Master Caution: Uçağın herhangi bir yerinde çıkabilecek arızaları ya da önemli durumları bildirir, yakıtın kritik seviyeye inmesi gibi. (1 numara) System Anunciator Lights: Aşırı ısınma, yakıt, elektrik, APU, uçuş kontrolleri ile ilgili arızaları bildirir. (2 numara) Decision Height Setting Knob: Decision Height, karar yükseliği anlamına gelir. Yani iniş sırasında, gerekli görsel referansların görülememesi halinde, inmekten vazgeçilmesine ve Go-Around (Pas Geçme) yapılmasına karar verilecek en düşük yüksekliktir. Buradaki switch de bunun sağlanması görevini görür. Burada her havalimanın yükseklik değerlerinin farklı olduğu unutulmamalıdır. (3 numara) Altimeter Calibration Knob: Havalimanların rakım seviyeleri birbirinden farklıdır ve bulunduğunuz liman ile iniş yapacağınız pist arasında yükselik farkı ortaya çıkar. Bu farkın önüne geçebilmek için bu sistemle doğru olan basınç değerleri uçağa girilir. Bu değerlere ise dünya haritası açılıp ilgili liman seçilerek, o limanın ATIS frekanslarının istenme yoluyla ulaşılır. (4 numara) EFIS Display Panel: Elektonik uçuş sistemlerinden MFD de görüntülenen APP, VOR, Map seçenekleri arasında geçiş sağlar. Ortadaki buton ise MFD nin ekranda merkezlenmesine ve genişletilmesine olanak sağlar. (5 numara) Display Modes: Yine MFD de gösterilen NDB, VOR, Airports gibi seçenekler arasında geçişi sağlar. NDB, belirli bir yerde bulunan radyo yayın istasyonudur. VOR, yer istasyonu ile uçaktaki alıcıdan oluşup alet uçuşunda sıklıkla kullanılır. (6 numara)

17 Autopilot Master Switch: Otomatik pilotu aktifleştirip de-aktif eden butondur. Bu panelde yer alan modların çalıştırılabilmesi için otomatik pilotun akfit olması gerekir. (11 numara) Course Switch: ILS inişlerinde inilecek olan pistin baş bilgisinin otomatik pilot paneline yüklenmesi görevini görür. Her limanın değerleri farklıdır, yine bu değerlere ulaşmak için harita açılıp Heading numaralarına bakılmalıdır. Uçak Localizer sinyalini aldığı an girdiğiniz baş bilgisine göre uçağı pist başına hizalar. (1 numara) Flight Director Switch: Uçuş manuel olarak icra edildiğinde pilotun işini kolaylaştırmak için uçağın yatıştırmanış komutlarını ekrana yansıtan elektronik bir yardımcıdır. Yatay ve dikey pembe çizgiler ile sembol edilir. (2 numara) Autothrottle Switch: Otomatik gaz sistemini aktif ya da de-aktif eden butondur. Bu sistem kullanıldığında IAS/MACH paneline girdiğiniz hıza göre uçağın gaz kollarını otomatik yönetilir. (3 numara) N1 Hold Switch: Otomatik pilota motorun gücünün yüzde kaçını kullanacağının girilmesini sağlar. Örnek olarak, kalkış öncesi tüm ağırlık değerlerini hesaplayarak çıkarılan güç miktarı, otomatik pilot panelinin hemen altından bulunan N1 Set butonu ile sisteme girildiğinde bu değerlere göre motorlara tam güç verilir. (4 numara) IAS/MACH Speed Selector: Autothrottle sistemine uçağın uçmasını istediğiniz hız miktarını girmenizi sağlar. Bunun için önce yukarıda bahsettiğimiz Autothrottle butonu aktif hale getirilmelidir. (5 numara) Heading Reference: Yukarıdaki kısımlarda uçuş yönünün baş şeklinde tabir edildiğinden bahsetmiştik. Bu kısma uçmak istediğiniz yönü/açıyı yani baş bilgisini girdiğiniz takdirde otomatik pilot o açıya kadar dönüş yapıp ardında düz bir çizgide uçmanızı sağlar. (6 numara) Altitude Selector: Uçağın belirlediğiniz bir irtifaya çıkması ya da inmesini sağlayan kısımdır. Tamamen otomatik pilota bağlıdır. (7 numara) VOR-LOC Switch: Uçağın navigasyon panelindeki VOR noktalarını izlemesine yarar. Bunun için uçuş öncesi panele rota girilmeli ya da Flight Planner dan aletli uçuş oluşturulmalıdır. Yine bu modun kullanılabilmesi için uçağın NAV değil GPS modunda olması gerekir. (8 numara) VOR-LOC modunun aletli iniş sistemlerinde kullanılış şekli ise şu şekildedir; uçağı GPS den NAV moduna almanız gerekir. Yukarıdaki Course değeri ve radyodan alınan ILS frekansının ardından modu aktifleştirdiğinizde uçağı piste doğru hizalar ve yaklaştırır fakat alçalma sağlamaz.

18 Approach Switch: Görüşün düşük olduğu şartlarda uçağın piste güvenli şekilde yaklaşmasını ve teker koyabilmesini sağlar. Aletli inişlerde uçak Localizer sinyalini yakaladığı zaman bu mod aktifleştirilir. (9 numara) Vertical Speed Selector: Yukarıda bahsettiğimiz Altitude Selector ile beraber çalışır. Belirlediğiniz irtifaya göre dakikada kaç feet hızla yükseleceğinizi ayarlamayı sağlar. (10 numara) KLAVYE KISAYOLLARI Q: Simülasyon sesini açar-kapatır. F1: Gaz kolunu tamamen geriye çeker. F2: Kademeli olarak motor gücünü azaltır. Ayrıca iniş yaptıktan sonra bastığınızda motorlara reverse komutu verir. F3: Kademeli olarak motor gücünü arttırır. F4: Motorlara tam güç verir. F5: Flap ve Slatları tamamen kapatır. F6: Flap ve Slatları kademeli olarak kapatır. F7: Flap ve Slatları kademeli olarak açar. F8: Flap ve Slatları tamamen açar. F9-F10-F11-F12: Kamera açılarını değiştirir. Shift+1: Kokpit otomatik pilot panelini açar. Shift+2: Radyo panelini açar. Shift+3: Navigasyon panelini açar. Shift+4: Gaz kolu panelini açar. Shift+5: Overhead panelini açar. Shift+F10: Kullanıcı panelini açar. Bu panelde bulunan sayfalardan tüm klavye kısa yollarına, pilot ve kule konuşmalarına, uçağa dair teknik bilgilere, VOR noktalarına dair ayrıntıların tümüne ulaşılabilir. U: Görev pusulasını açar-kapatır. S: Kameralar arası geçişi sağlar. G: İniş takımlarını açar-kapatır. L: Uçakta bulunan tüm ışıkları açar-kapatır. Ğ: Her bastığınızda ekrana harici pencereler açar ve uçuşunuzu farklı açılardan aynı anda izlemenize olanak sağlar. Ü: Açılan bu harici pencereleri tek tek kapatmanızı sağlar. Z: Otomatik pilotu aktifleştirir-deaktifleştirir. Ö: Speed Brake i açar, uçuş esnasında hızlı bir şekilde yavaşlamanızı sağlar. Shift+Ö: Speed Brake i ARM konumuna alır, iniş esnasında aktifleştirilen bir özeliktir. Uçak piste teker koyduğunda Speed Brake in otomatik olarak açılmasını sağlar..(nokta): Tekerlek freni yapar. Ayrıca Parking Brake aktif ise park frenlerini de devre dışı bırakır. P: Simülasyonu duraklatır. ALT: Simülasyon içi menüyü açar, uçuş esnasında bazı ayarları değiştirebilmenize olanak tanır. CTRL+Y: Mouse Yoke özelliğini açar-kapatır. Fareyi joystick gibi kullanmanızı sağlar. Numpad : Kamera bakış açılarını değiştirir. Shift+Numpad 0: Taksi esnasında uçağı sola doğru döndürür. Numbad Enter: Taksi esnasında uçağı sağa doğru döndürür. Shift+P: Pushback yapmanızı sağlar, uçağın aprondan geriye itilmesi için Pushback aracını çağırır. Shift+Z: Uçuşa dair bazı önemli bilgileri sol üst köşeye sabitler. Ctrl+Shift+D: Fuel Dump (Yakıt Boşaltımı) açar-kapatır. Acil durum inişi olduğunda ve yakıt miktarınızın çok fazla olduğu durumlarda, iniş esnasında kırıma uğramamak için fazla olan yakıtın boşaltılmasını sağlar. -: Zoom out, kamerayı daha uzak bir açıya taşır. Backspace: Zoom in, kamerayı yakınlaştırır. Ctrl+J: Körüğe yanaştığınızda yolcuların uçaktan tahliye edilmesini sağlayan aracı çağırır. Shift+E: Uçağın kapısını açar. : ATC yi açar-kapatır.

19 ALETLİ UÇUŞ (IFR) PLANLAMA VE ALETLİ İNİŞ (ILS) FSX i çalıştırıldıktan sonra Free Flight tan uçak ve diğer seçenekler ayarlanarak Flight Planner kısmına gelinir. Bu ekranda sizden kalkış-varış havalimanlarının, uçuş sisteminin ve rotanın seçimi istenir. Bu bilgiler dolduruktan sonra Find Route sekmesine tıklanarak sistemin çizdiği rota üzerinde farklılıklar yapabilir. Burada dikkat edilmesi gereken şey, bir kağıda inilmek istenen havalimanının hangi pisti seçilecekse o frekans numaralarının not edilmesidir. Havaalanının da denizden yüksekliği not edilerek yaklaşmadaki irtifanın ona göre ayarlanması gerekir. Kritik nokta şudur; iniş yapılacak pistin önüne çok uzaklardan gelinmelidir. Pistin arka tarafından ya da çaprazlardan yaklaşılırsa ILS denemesi başarılı olmayabilir. ATC penceresi açılıp uçuş bilgileri teyit edilir ve Request Taxi seçeneği seçilerek taksi izni istenir. Kule hangi pistten kalkış yapılacağını söyler ve Anknowledge Taxi Clearence diyerek teyit edilir. Turn on Progressive Taxi seçeneği hangi yolun kullanılarak pist başına ulaşılacağını gösterir. Burası itibariyle park frenleri serbest bırakılıp Pushback kısayolu kullanılarak uçak geri hareket ettirilir. Pushback işleminin ardından frenler aktif hale getirilip Overhead Panel deki Engine Start butonları kullanılarak iki motora da güç verilir ve pist başına hareket etmeye başlanır. Pist başında otomatik pilot panelinden GPS modu ayarlanıp, irtifa ve hız bilgilerini sisteme girilir, Request Takeoff Clearence denilerek kalkış izni istenir. Cleared for Takeoff komutunun ardından kalkışa başlanır. Course değeri ise kalkıştan sonra inmek istenilen piste göre ayarlanır. Kalkışın ardından kuleden uçağın gidilecek piste göre konumu, uçulması gereken yükseklik, hangi piste iniş yapılacağı konularında bir takım yönlendirmeler yapılır. Standart olarak görüşlü iniş yapılabilecek değerler verilir, ILS için talepte bulunulması gerekir. ILS için olmazsa olmazlar şunlardır: Course, Frekans, Mode Switch, VOR-LOC ve APP. Öncelikle frekansın aktif edilmesi gerekir, bunun için rota düzenlemede not edilen bilgiler (İlgili piste tıklandığında Course ve Frekans değerleri çıkar) ilgili sistemlere girilir. Kalkış öncesinde GPS e çekilen mod NAV a ayarlanır. Frekans ve Course değerleri girilip, NAV aktif hale getirildikten sonra uçağın piste doğru hizalanması ve yaklaşması için VOR-LOC sistemi de aktif hale getirilir. Bu sırada Auto Brake, Flap, hız, irtifa ve iniş takımları gibi işlemleri kontrol altında tutulmalıdır. Localizer sinyali yakalandığı zaman VOR-LOC ve ALT HLD devre dışı bırakılarak APP modu açılır. Bu mod uçağın alçalmasını sağlar. Yaklaşma esnasında kule pisti görme durumunu sorar, Report Runway in Sight denilerek teyit edilir. Kuleden yapılan Cleared to Land komutu iniş izninin verildiği anlamına gelir.

20